Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу мен өндіріп алу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері ... ... ...10
2 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2 Жеке тұлғалардың табысына әлеуметтік салығын салу механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.3 Жеке тұлғалардың табыс салығының бюджеттік түсімін талдау және салық берешектерін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
3.1 Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға табыс салығын салуды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.2 Салық берешегін тексеру мен өндіріп алуды жетілдіру жолдары ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
1 Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері ... ... ...10
2 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2 Жеке тұлғалардың табысына әлеуметтік салығын салу механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
2.3 Жеке тұлғалардың табыс салығының бюджеттік түсімін талдау және салық берешектерін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
3.1 Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға табыс салығын салуды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.2 Салық берешегін тексеру мен өндіріп алуды жетілдіру жолдары ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
Тақырып өзектілігі. Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Қазақстан Республкасы тәуелсіздігін алған күннен бастап елімізде салық жүйесі пайда болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.
Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Дипломдық жұмыс мақсаты – Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шаралары. Жеке тұлғаларға жеке табыс салығын және әлеуметтік салықтарын салу,оларды өндіріп алу,салық органдарына салық есептілігін дұрыс және уақытылы тапсырылуын қамтамасыз ететін мәселелерді талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыс міндеттері – жеке тұлғаларға салынатын және салынбайтын табыс салығының объектілерін,олардың субъектілерін танып білу,салық салыну ставкаларын қарастыру,шегерімдер мен жеңілдіктерін зерттеу болып табылады. Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар жеке табыс салығы және әлеуметтік салық болып табылады. Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивидент және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – салық төлеушілер болып табылады. Салық төлеушілерден табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішіндегі алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде «салық салынбайтын минимум» пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстарынан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық – салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады ) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.
Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Дипломдық жұмыс мақсаты – Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шаралары. Жеке тұлғаларға жеке табыс салығын және әлеуметтік салықтарын салу,оларды өндіріп алу,салық органдарына салық есептілігін дұрыс және уақытылы тапсырылуын қамтамасыз ететін мәселелерді талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыс міндеттері – жеке тұлғаларға салынатын және салынбайтын табыс салығының объектілерін,олардың субъектілерін танып білу,салық салыну ставкаларын қарастыру,шегерімдер мен жеңілдіктерін зерттеу болып табылады. Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар жеке табыс салығы және әлеуметтік салық болып табылады. Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивидент және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – салық төлеушілер болып табылады. Салық төлеушілерден табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішіндегі алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде «салық салынбайтын минимум» пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстарынан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық – салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады ) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері ... ... ...10
2 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Жеке тұлғалардың табысына әлеуметтік салығын салу механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Жеке тұлғалардың табыс салығының бюджеттік түсімін талдау және салық берешектерін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.1 Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға табыс салығын салуды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Салық берешегін тексеру мен өндіріп алуды жетілдіру жолдары ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент_____Жайсанова Жанар Абдуманапқызы______________________ __
1. Диплом жұмысының тақырыбы____Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу мен өндіріп алу негіздері________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _______________________
2. __________________№________________ _______ бұйрықпен бекітілген
3. Студенттің жұмысты тапсыру мерзімдері:________________________ ____
1 тарау _____26.12.2011 ж._________________________________ ________
2 тарау_____ 28.02.2012 ж._________________________________ ________
3 тарау_____ 12.04.2012 ж._________________________________ ________
4. Аяқталған диплом жұмысының тапсыру мерзімі_25.04.2012 ж._________________________________ _________________________________
5. Диплом жұмысының жоспары:___________________________ _________ _Кіріспе___________________________ __________________________________1 .Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері______________
2.Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау_____________________________ ___________
3.Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру__________________________ ____________
Қорытынды__________________________ ______________________________
Қолданылған әдебиеттер тізімі,қосымша_____________________ ___________
6. Тапсырма берілген күн __10________10______________201 1___ж.
Кафедра_Экономикалық және математикалық пәндер_____________________
Бекітемін__Э.ғ.к.; доцент Порядина И.В._______________________________
күні, кафедра меңгерушісінің қолы
Жетекші___Байжолова Р.А._______________________________ ____________
қолы
Тапсырманы орындауға қабылдадым_10.10.2011 ж._Жайсанова Ж.А.___
күні, студенттің қолы
Кіріспе
Тақырып өзектілігі. Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Қазақстан Республкасы тәуелсіздігін алған күннен бастап елімізде салық жүйесі пайда болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Дипломдық жұмыс мақсаты - Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шаралары. Жеке тұлғаларға жеке табыс салығын және әлеуметтік салықтарын салу,оларды өндіріп алу,салық органдарына салық есептілігін дұрыс және уақытылы тапсырылуын қамтамасыз ететін мәселелерді талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыс міндеттері - жеке тұлғаларға салынатын және салынбайтын табыс салығының объектілерін,олардың субъектілерін танып білу,салық салыну ставкаларын қарастыру,шегерімдер мен жеңілдіктерін зерттеу болып табылады. Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар жеке табыс салығы және әлеуметтік салық болып табылады. Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивидент және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - салық төлеушілер болып табылады. Салық төлеушілерден табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішіндегі алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық салынбайтын минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстарынан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық - салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады ) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап айтқанда:
Салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы;
Салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
Салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
Салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Дипломдық жұмыстың зерттелу пәні - салық болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды. Осыған сәйкес Қазақстан Республикасында салықтардың ең маңызды түрі бұл табысқа салынатын салықтар болып табылады. Табысқа салынатын салықтардың негізгі үш түріге бөлінеді: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы және әлеуметтік салық. Бұл салықтардың ең күрделісі корпорациялық табыс салығы болып табылады. Салық салу объектісіне қарай корпорациялық табыс салығы тек заңды тұлғаларға салынады. Ал біздің қарастыратын тақырыбымызға сай біз тек қана жеке тұлғаларға салынатын табыс салығын қарастырамыз.
Дипломдық жұмысты жазу барысында келесі авторлардың еңбектері қолданылды: А.Д. Үмбетәлиев және Ғ.Е. Керімбектің Салық және салық салу оқулығы,Қазақстан Республикасының Салық Кодексі Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер Заңы,Б.Ж. Ермекбаеваның Жеке табыс салығының ауыртпалығын жеңілдету оқулығы және т.б. көптеген авторлардың еңбектері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден,3 тараудан, бөлімшелерден, қорытынды мен қосымшалардан тұрады. Жалпы парақ саны 78 бетті құрайды.
І Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні
Жеке табыс салығы - жеке тұлғалардан алынатын тура салықтардың бірі болып табылады. Қазақстан Республикасы бюджет кірісіндегі бұл салықтың алатын үлесі 10 пайыз шамасында. Жеке тебыс салығы мемлекеттік бюджет кірісінің басты көздері болып саналады, сонымен қатар басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Салық кодексі қабылданғанға дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығы деп аталатын. Салық кодексі қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс салығы деп аталды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев 2006 жылы наурызда халыққа арнаған Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауында 2007 жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының орнына 10 пайыздық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбекақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын деп атап көрсетті.
Жеке табыс салығы (ЖТС) жеке тұлғаның тапқан табысына салынады: салық төлеушінің салық салынатын табысы және салық салынбайтын табысы деп бөлінеді. Мәселен, кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғаның табысына салық салынбайды, ал жұмысшының жалақысы салық салынатын төлемге жатқызылады.
Бұл орайда ЖТС бойынша салық режимімен жүзеге асырылатын түрлі мөлшерлемелер қарастырылған:
Жалпы бекітілген режиммен ЖТС салық салынатын табыстың шығынды алып тастағаннан кейінгі 10 пайызын құрайды.
ЖТС төлеу мерзімі - әр айдың 25-іне дейін.
Патент негізінде арнайы салық режимін (АСР) қолданатын салық төлеушілердің салық мерзімі кезеңінде алған табысына 2 пайыз салық салынады, бұл жағдайда ЖТС салынбайтын төлемі де есептелген соманың ? көлемінде төленеді. Бұл салық режимінде жалдамалы жұмысшы қарастырылмаған. Есепке патент құнының бюджетке төленетін төлемін растайтын құжаттар қоса тапсырылады.
Қарапайым декларация негізінде АСР қолданатын салық төлеушілер салық салынбайтын табыстан жеке табыс салығын жай тәртіппен аударады, бұл былайша көрінеді: салық мерзімі кезінде алынған табыс мөлшеріне 3 пайыз салық салынады, салық салынатын табыс ЖТС есептелген соманың ? көлемінде төленуі тиіс. Қызметкер үшін ЖТС жалақы мөлшерінің 10 пайызы көлемінде міндетті зейнетақы жарнасы мен 2012 жылға белгіленген ең төменгі айлық мөлшерінде (17 439 теңге) алынады. Салық төлеу мерзімі тоқсан сайын екінші айдың 25-іне дейін төленеді.
Дәл осылай жеке кәсіпкерлер салық есебінің формаларын аймақтық салық басқармаларына электронды байланыс құралы арқылы жібере алады. Ол хабарламалардың жетуіне кепілдік береді. Өз кезегінде бұл сыбайлас жемқорлықтың белең алуына жол бермейді.
Салық қызметі органдарында сыбайлас жемқорлық деңгейін азайту - алға қойылған маңызды міндеттердің бірі. Өйткені сыбайлас жемқорлық салық органдарының беделіне нұқсан келтіреді. Сондықтан салық әкімшілігін автоматтандыру, электронды қызмет ауқымын кеңейтуді жетілдіру қолға алынған.
Кесте 1- Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері
Барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес деп бөлінеді. Резиденттікті анықтаудың басты белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір ел аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі
жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне болады
салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады
салық салу кезінде медициналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға төлеген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табыстан шегеріледі
салық салу барысында әр түрлі көздерден алған барлық табыстары негізінде жиынтық табысы анықталады; салық төлеушінің салық салу барысында өзіне, асырауындағы әрбір адамға салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі
Стратегиялық бағыттан басқа, салық мекемесі тарапынан электронды салық қызметінің саны көбейіп келеді. Сыбайлас жемқорлық пен өзге де құқық бұзушылыққа жол беретін шарттарды жоюға арналған бірқатар кешенді шаралар әзірленді.
Салық басқармасының ғимаратында және есеп қабылдау орталығында бақылауды жүзеге асыратын бейнекамералар орнатылған. Арыз-шағым мен ұсыныстарға арналған жәшіктер орнатылған. Бұл шаралар салық мекемесі қызметкерлерінің де, салық төлеушілердің де тарапынан жемқорлықпен байланысты құқық бұзушылыққа баруға жол бермейді.
Жеке кәсіпкерлердің салық сауатының деңгейін көтеру, заңдарды білу мен заңнан ауытқымау, салық есебін дер кезінде тапсыру жемқорлыққа апаратын шарттарды төмендетуге арналған маңызды фактор болып табылады.
Көптеген елдерде жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері ортақ болып келеді.(Кесте 1)
1-кестеде көрсетілгендей негізгі принциптері мыналар:
:: барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес деп бөлінеді. Резиденттікті анықтаудың басты белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір ел аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі;
:: салық салу барысында әр түрлі көздерден алған барлық табыстары негізінде жиынтық табысы анықталады; салық төлеушінің салық салу барысында өзіне, асырауындағы әрбір адамға салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі;
:: салық салу кезінде медициналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға төлеген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табыстан шегеріледі;
:: салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
:: жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне болады.
Салықтың есептелу немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері болмаса, салық салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, Жеке тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтық табыстан төленеді. Көптеген мемлекеттерде қандай әдіс негізінде салық төлейтінін салық төлеушінің өзі таңдайды, сонымен бірге асырауындағы адамдарға қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана қолдануына болады.
Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивиденд және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішінде алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық салынбайтын минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстан шегерілiп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық - салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.( Кесте 2 )
Кесте 2 - Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеудің мемлекет аралық айырмашылықтары
салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеудің мемлекет аралық айырмашылықтары
салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі
салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері
салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы
2-кестеде көрсетілген мәліметтерге қарай жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап айтқанда:
:: салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы;
:: салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
:: салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
:: салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салық жеңілдіктерін қолдану барысында назар аударатын тағы да бір ерекшелік -- салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық төмендетуі түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған табыстың жекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топқа бөлінеді:
:: стандартты;
:: стандартты емес.
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және асырауындағы адамдарға, сондай-ақ мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады.
Жалпы стандартты салық жеңілдіктерінің мынадай түрлері бар:
:: негізгі, яғни салық төлеушінің табыс мөлшеріне тәуелсіз өзіне салық жеңілдігінің берілуі. Бұған салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады;
:: отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі, отбасылық төмендету деп аталады;
:: асырауындағы адамдарға берілетін салық төмендетулері. Кейбір мемлекеттерде жеңілдік балаларға берілетін салық төмендетулерінің орнына балаларға берілетін жәрдемақы сомасына қосылып беріледі.
Стандартты емес салық жеңілдіктерінің стандартты салық жеңілдіктерінен айырмашылығы - оның салық төлеушінің нақты жұмсаған шығындарымен байланысты болуында.
Бельгия, Финляндия, Греция, Норвегия, Люксембург сияқты елдерде салық жеңілдігі сол елдердің заңы бойынша белгіленген төменгі табыс деңгейін салықтан босату арқылы беріледі. Бұл нөлдік ставкамен салық салу деп те аталады.
Жеке табыс салығы -- жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін салығы болып саналады. Себебі, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің бір бөлігін салық ретінде аударып отырады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында жеке табыс салығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі ретінде қарауға болады.
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері
Шет елдердің жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы Қазақстан Республикасының табыс салығынан айтарлықтай көп ерекшеленбейді.Әсіресе Еуропа және Батыс елдерінің салық жүйесін мысалға алуға болады.Еуропа елдерінің салық жүйесі көбінесе елдің салықтары мен салық салу,кеден қатынастарын реттеу мәселелеріне көп көңіл аударады. Еуропалық салық салу жүйесінің негізгі принциптері ретінде демократиялық принциптерін,адам құқығы мен бостандығының басымдылығы принципін,салық салу аясындағы қарым-қатынастардың икемділігі принциптерін атап айтуға болады.
Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу барысында оның шығындары толығымен ескерілмейді. Қолданыстағы тәжірибеге байланысты, жеке тұлғалардың табысынан тек бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ғана шегерім жасалады.
Жеке табыс салығының қолданыстағы есептеу механизміне сәйкес, салық төлеушінің салық салынатын табысынан міндетті зейнетақы жарнасы мен айлық есептік көрсеткіш шегеріледі.
Неге айлық есептік көрсеткіш шегерімге енгізіледі? Бұл көрсеткішті неліктен негізге аламыз деген сұраққа жауап беру қиын. Осы уақытқа дейін бұл мәселе өз шешімін таппай келген. Енді Президент Жолдауынан кейін, 2007 жылдан бастап жалпы табыс сомасынан айлық есептік көрсеткіш емес, минималды еңбекақы шегеріледі. Бұл жеке тұлғалардың табысынан салықтың әділ алынуына ықпал етеді. Мұнымен қоса, бұл біздің салық салу жүйеміз әлі де әлемдік тәжірибеге сай деп айтуға жеткіліксіз. Салық төлеушінің шығындары толық ескерілмейді.
Мысал ретінде жекелеген шетел тәжірибелерін келтірейік. Оларда салық салу барысында салық салынатын табыстан салық төлеушінің барлық шығындары шегеріледі.
Италияның салық жүйесі. Италияның салық жүйесінің айтарлықтай өзгеріске ұшырап, жаңадан қалыптасуы 1973 - 1974 жылдары көрініс тапқан еді және ол жанама салықтардан гөрі тікелей салықтардан басымдылығымен ерекшеленген болатын.
Қазіргі кезде Италияның салық жүйесінің құрылымындағы салықтарға мыналар: жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы; заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы; жергілікті табыс салығы; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық; қосылған құнға салынатын салық; арнаулы акциздер; іскерлік операциялардан алынатын салық (елтаңбалық салық; тіркеу салығы; концессиялық салық); жерді иеленгені үшін алынатын салық; жарнамаға салынатын салық; көлік құралдарына салынатын салық; қоғамдық алаңдары пайдаланғаны үшін салынатын салық; жергілікті лицензиялық алымдар; мектептік салықтық алым және т.б. жатады.
Корпорациялық табыс салығының ставкасы бірыңғай 36 процент, ал жергілікті табыс салығының ставкасы 16,2 процент мөлшерінде белгіленген. Италиядағы салық салу жүйесі салық кодексіне негізделген. Ал салық қызметін жүзеге асырушы бірден-бір орган Қаржы министрлігі және оның аумақтық бөлімдері мен басқармалары болып табылады.
Испанияның салық жүйесі.Испанияның салық жүйесін жалпы ұлттық салықтар мен жергілікті салықтар құрайды. Испанияның өзі 56 провинциядан тұратын 17 автономдық аумақтарға бөлінеді. Олардың ішінде салық салу жөнінде айрықша мәртебелері бар Баскілер елін, Наварраны және Канар аралдарын атап өтуге болады. Испания аумағында алынатын салықтарды белгілейтін органға Испания Парламенті - Кортестер жатады. Салық жүйесін басқаруды Испанияның Экономика және Қаржы министрлігі жүзеге асырады. Ал салықтарды жинау ісі Мадридтегі бас салық конторасына, регионалдық салық басқармаларына, сондай-ақ тікелей және жанама салықтарды басқаратын жекелеген салық қызметі департаменттеріне жүктелген.
Жалпы ұлттық негізгі салықтарға: компанияның пайдасына салынатын салық; азаматтардан алынатын табыс салығы; қосылған құнға салынатын салық; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық; әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша алынатын салықтар; ауқаттылыққа салынатын салық жатады. Жылжымайтын мүлікке салынатын салық; жылжымайтын мүліктерді қалаларда сатқаны үшін алынатын салық; коммерциялық қызметпен айналысқаны үшін салынатын салықтар жергілікті салықтар болып табылады.
Швецияның салық жүйесі.24 лэндер мен 284 коммуналардан тұратын Швецияда салықтардың мынадай түрлері алынады: корпорацияларға салынатын салық (28%); қосылған құнға салынатын салық (25, 21, 12%) капиталдан түсетін табысқа салынатын салық (30%); мұраға және сыйға тартуға салынатын салық (10-нан 60% дейін); ұлттық салық (170 мың кроннан асатын табыстардан 20% мөлшерінде); жергілікті табыс салығы (13 проценті лэндерге; 17 проценті коммуналарға; 1,1 проценті шіркеулерге төленеді); мүлікке салынатын салық (оны тек жеке тұлғалар төлейді); әлеуметтік төлемдер (есептеулердің жалпы сомасы еңбек ақы төлеу қорының 38% мөлшерін құрайды); акциздер (тек алкогол, темекі, бензин және энергия тобындағы тауарлардан алынады). Салықтардың түрлерін жоғарғы орган Рикстаг айқындағанымен олардың ставкалар мен алыну тәртібін аудандар мен жерлер бойынша лэндер мен коммуналардың құзырлы органдары белгілейді. Салық заңдарын даярлайтын орган Қаржы министрлігі болып табылады. Салықтарды жинайтын және салықтық заңдардың орындалуын бақылайтын органдарға Ұлттық салық басқармасы мен жергілікті жерлердің салық органдары жатады.
АҚШ мен Канаданың салық жүйесі, Америка Құрама Штаттарының салық жүйесі және оның құқықтық негіздері.АҚШ салық жүйесі үш деңгейлі (федералдық, штаттардың және графтықтардың, муниципалитеттердің, тауншиптердің) билік органдарына сәйкес жоғарғы, ортаншы және төменгі сатылардан тұрады. Федералдық салық жүйесіндегі салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге тұрғылықты халықтан (жеке тұлғалардан) алынатын федералдық табыс салығы; корпорациялардың пайдасына салынатын салық; әлеуметтік сақтандыруға салынатын федералдық салықтар; федералдық акциздер; кедендік баждар; мұрадан және сыйға тартудан алынатын салықтар жатады.
Штаттардың салық жүйесіндегі салықтар мен өзге де міндетті төлемдер ретінде саудаға салынатын жалпы салықты (немесе әмбебап акцизді); тұрғылықты халықтан алынатын табыс салығын; корпорациялардың пайдаларына салынатын салықты; мұраға және сыйға тартуға салынатын салықтарды; мүлік салығын атап өтуге болады.
Саудадан алынатын жалпы салықтың штаттардың түсетін жиынтық мөлшері 30% тең келеді. Осы салықтың ставкаларын әр штаттардың құзырлы органдары белгілейтін болғандықтан олардың мөлшерлері әртүрлі болып келеді. Мәселен, Колорадо, Вайоминг, Канзас, Солтүстік Каролина штаттарында - 3% көлемінде алынса, ал Алабама, Айова, Луизиана, Мичиган, Джорджия, Оңтүстік Дакота штаттарында - 8%, Нью-Йоркте - 8,25% мөлшерінде алынады. Бұл жердегі бір қызықты жәйт, осы салық Аляска, Дэлавер және Нью-Джерси штаттарындағы салық жүйелеріне белгіленбеген.
Штаттардағы жеке тұлғалардан алынатын салық ставкасының мөлшері 2%-тен 12%-ке дейінгі аралықты қамтиды. Флорида, Невада, Оңтүстік Дакота, Техас, Вашингтон, Вайоминг штаттарында және Колумбия дистриктиктінде осы салықтың түрі салық жүйелеріне енгізілмеген.
Жергілікті жерлердегі саудаға салынатын салық, тұрғылықты халықтан алынатын жергілікті табыс салығы, корпорациялардың пайдаларына салынатын салық, мұралардан алынатын салық, мүлік салығы, акциздер, экологиялық салықтар графтықтардың, муниципалитеттердің, тауншиптердің, мектеп дистриктерінің, арнайы дистриктердің және т.б. салық жүйелерінен орын алған. Осы жергілікті салықтар 80 мың әкімшілік бірліктердің қаржылық базасын жеткілікті деңгейде қалыптастырып отырғанын байқаймыз.
Жоғарыда аталған негізгі жергілікті салықтардан басқа әрбір құзырлы жергілікті органның өз ұйғарымы бойынша мына салықтар мен міндетті төлемдер: мейманханалық қызмет көрсетулерге салынатын салық; коммуналдық қызмет көрсетуге салынатын салық; мейманхана, телефон, газ және электр жарығы үшін төлемақы; іскерлік белсенділігіне салынатын салық және т.б. белгіленуі мүмкін.
АҚШ салық жүйесінің қызмет атқаруының құқықтық негізі ретінде 1954 жылы қабылданған Ішкі табыстар кодексінің орнын 1986 жылы заңды күшіне енгізілген АҚШ-ның Салық кодексі болып табылады.
АҚШ салық жүйесін басқару ісі Қаржы министрлігінің құзыретіне жатады. Салықтардың төленуіне және салық заңдарының дұрыс атқарылуына жүргізілетін бақылау АҚШ Қаржы министрлігінің Ішкі табыстар қызметінің құзырындағы жеті аймақтық салық басқармасы мен елу сегіз салық басқармалары өздеріне тиесілі қызметтерін атқарады.
Жапонияның салық жүйесі.Жапонияның салық жүйесінің негізін 25 мемлекеттік салықтар мен 30 жергілікті салықтар құрайды, сондай-ақ осы жүйе 3045 қалалар мен аудандарды және поселкелерді біріктіретін 47 префектура аумағын қамтиды.
Жоғары кіріс көздері - заңды және жеке тұлғалардан тікелей алынатын мемлекеттік табыс салығы (барлық салықтық түсімдердің көлемін 50% жоғарылататын салық деуге болады), мүлікке салынатын тікелей салықтар (олардың тобына елтаңбалық алымды, мұраға салынатын салықты, лицензияны тіркеуге салынатын салықты,жерлерді өңдеуге және жақсартуға салынатын салықты жатқызуға болады), сондай-ақ тұтынуға салынатын тікелей және жанама салықтар болып табылады.
Жеке тұлғалар төлейтін мемлекеттік табыс салығының ставкалары 10,20,30,40 және 50% мөлшерінде белгіленген. Префектуралық табыс салығы 5,10 және 15% ставкалар көлемінде алынады. Тағы бір айта кететін жайт, Жапонияның әрбір тұрғыны әр жыл сайын өздері тапқан табыс көлеміне қарамастан мемлекет қазынасына 3200 иен сомасы мөлшерінде салық төлеп отырады. Автомобиль иелеріне салынатын салық, спиртті ішімдіктерге, темекі өнімдеріне,мұнайға, газға, бензинге салынатын акциздер, кедендік баждар, мейманханада тұрғаны үшін, мейрамханаларда тамақтанғаны үшін, ыстық су көздеріне түскені үшін алынатын акциздер тиісті бюджеттерді айтарлықтай көлемдегі қаражаттармен толықтыруға септігін тигізеді.
Ресей Федерациясының салық жүйесі. Ресей федерациясының салық жүйесінің құрамы және оның құрылымының құрайтын салықтар мен басқа да салықтық нысандағы төлемдердің түрлері тілелей және жанама салықтар, сондай-ақ заңды тұлғалардан, жеке тұлғалардан, заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтар болып бөлінеді. Жанама салықтарға мұнай, газ, көмір, бензин және т. б. жатады. Өндеу және кен байыту өнімдері, темекі өнімдері, сыра сияқты кең сұранысқа ие тауарлардан қосылған құнға салынатын салық, саудаға салынатын салық, акциздер, кедендік төлемдер - кедендік тарифтер жатады.
Банктердің, сақтандыру ұйымдарының, басқа да шаруашылық субъектілерінің пайдаларына салынатын салық, дивиденттік сомалардан, яғни капиталдан алынатын салық, мүлікке салынатын салық, ресурстық және экологиялық салықтар, жануарлар әлемінің объектілерін пайдаланушыларға салынатын салық, заңды тұлғалардан алынатын тікелей салықтар болып табылады.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, баждар, лицензиялық және тіркеу үшін алымдар жеке тұлғалар төлейтін тікелей салықтар болып саналады. Ал заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтар ретінде курорттық салықты, жарнамаға салынатын салықты, аумақтарды дамытуға салынатын салықты, жер, су, экологиялық және орман салықтарын, шетел валютасын, бағалы қағаздарды, алтын құймаларын сатып алуға салынатын салықты атап өтуге болады. Енді, осы Ресейдің салық жүйесіне берген қысқаша сипаттаманы нақтыландыру мақсатында, оның негізін құрайтын элементті салықтар жүйесін қарастырып өтеміз.
Ресей салықтары жүйесі федералдық салықтар мен алымдар, регионалдық (аймақтық) салықтар мен алымдар және жергілікті салықтар мен алымдар сияқты үш деңгейден тұрады.
Федералдық салықтар мен алымдарға: қосылған құнға салынатын салық; акциздер; ұйымдардың пайдасына (табыстарына) салынатын салық; капиталдан түсетін табыстарға салынатын салық; жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы; мемлекеттік баж; кедендік баждар мен кедендік алымдар; жер қойнауын пайдаланғаны үшін алынатын салық; мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен тыс қорларға алынатын жарналар; минералдық-шикізат базасын қалпына келтіру үшін алынатын салық; көмірсутектерді өндіруден түскен қосымша табысқа биологиялық ресурстарын пайдалану құқығы үшін алынатын алым; орман салығы; су салығы; экологиялық салық; федералдық лицензиялық алымдар жатады.
Регионалдық салықтар мен алымдар ретінде ұйымдардың мүлкіне салынатын салық; жылжымайтын мүлікке салынатын салық; жол салығы; көлік салығы; саудадан алынатын салық; ойын бизнесіне салынатын салық; регионалдық лицензиялық алымдар белгіленген. Жер салығы, жеке жарнамаға салынатын салық, мұраға немесе сыйға тартуға салынатын салық, жергілікті лицензиялық алымдар жергілікті салықтар мен алымдарға жатқызылған.
Ресей Федерациясының Конституциясы, Ресей Федерациясының Салық кодексі, Ресей Федерациясының салық органдары туралы РФ Заңы, Ресей Федерациясының мемлекеттік салық қызметі туралы РФ Президентінің Жарлығы, РФ салықтар мен алымдар жөніндегі Министрлігінің бұйрықтары мен хаттары Ресей Федерациясы аумағындағы салық органдары жүзеге асыратын салықтық қызметтердің нормативтік құқықтық базасы болып табылады. Осыған орай, Ресей Федерациясының салық органдарының құрылымы мынадай құрамда көрініс тапқан: РФ Салықтар мен алымдар жөніндегі министрлігі; Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің аудандары бойынша, қалалардағы аудандар бойынша және аудандарға бөлінбейтін қалалар бойынша инспекциялары; Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің ауданаралық инспекциялары.
ІІ Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес жеке табыс салығын - салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыс салығы бойынша салықты есептеп, төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
1.Жеке табыс салығы бойынша негізінен екі салық салу объектілері бар:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға:
1. Қызметкерлердің табысы;
2. Біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. Дивиденттер;
5. Сыйақылар;
6. Ұтыстар түріндегі табыс;
7. Стипендиялар;
8. Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға жатады:
1. Мүліктік табыс;
2. Дара кәсіпкердің табысы;
3. Жекеше нотариустар мен адвокаттардың табысы;
4. Басқа да табыстар.
Қызметкер жұмыс берушіден ақшалай немесе заттай нысанда алған кез келген табыстары,оның ішінде материалдық пайда түрінде алынған табыстар,сондай ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс беруші және үшінші тұлғалар арасында жасалған азаматтық құқықтық сипаттағы шарттар бойынша қызметкер алған табыстары қызметкердің салық салуға жататын табыстары болып табылады.
2.Жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары жеке тұлғалардың ақшалай түрде алған барлық табыстарының жиыны болып табылады және оның құрамына жататындар:
1) қызметкердің табысы;
2) біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы
төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем кезінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізеді. Салық агенттері, төленген кірістер бойынша салықты аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 15-іне дейін өзінің орналасқан жері бойынша жүзеге асырады. Салық агенттері тиісті бюджеттерге құрылымдық бөлімшелер бойынша салық төлеуді Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады. Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапты салық органына салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей табыс етеді.
Енді салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына тоқталайық:
1.Қызметкердің табысы.
Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, көзделген салық шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
Сонымен қатар қызметкердің табыстарына:
:: жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де материалдық пайда түрінде берген табыстар;
:: жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар жатады.
Қызметкердің заттай нысандағы табыстарына жататындар:
1) заттай нысандағы еңбекақы;
2) қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер;
3) қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер) құнын жұмыс берушінің төлеуі;
4) қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда, заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны.
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табыстары:
1) қызметкерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырманы;
2) жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептен шығаруды;
Кесте 3- Қызметкерлердің заттай нысандағы алған табыстары
Заттай нысандағы еңбекақы
Қызметкерлер алған тауарлар,қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар,қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер
Қосылған құн салығы және акциздің сәйкесінше сомасын қосқанда қызметкерлердің натуралды заттай нысандағы табыстарына жататындар тауардың (жұмыс,қызмет құны)
Қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (орындалған жұмыстар,көрсетілген қызметтер құнын жұмыс берушінің төлеуі)
Кесте 4 - Қызметкерлердің ақшалай нысандағы алған табыстары
Қызметкерлерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың,қызмет көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды,қызмет көрсетулерді) сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырма
Жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептеп шығару
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табыстары
Жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақыларын төлеуге жұмсаған шығыстар
Жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстарды құрайды
3) жұмыс берушінің өз қызметкерлерінің сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлық ақыларын төлеуге жұмсаған шығыстары;
4) жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстарды құрайды. (3-4кесте)
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге мыналар жатқызылады:
1) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома;
2) асырауындағы адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір мүшесіне айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома. Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына -- отбасы мүшесіне қолданылады.
3) жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде төленетін міндетті зейнетақы жарналары;
4) Қазақстан Республикасының тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген сомасынан аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары;
5) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары өз пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықақылары;
6) Тұрғын үй құрылыс жинақ банктерінде Қазақстан Республикасының резиденті - жеке тұлға Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үйді жөндеу, салу немесе сатып алу үшін алған тұрғын үй қарыздары бойынша сыйақыны өтеуге бағытталған сомалар.
Бірге тұратын және ортақ шаруашылық жүргізетін ерлі-зайыптылар, балалары мен ата-анасы (оның ішінде уақытша болмағандар) отбасы деп танылады.
Асырауындағы адам, салық төлеушінің табысы есебінен өмір сүретін және айына бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын жеке табыс көзі жоқ, салық төлеушінің отбасы мүшесі.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі. Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын жүргізіледі. Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкерді жұмыстан шығару кезінде салық агенті нақты жұмыс істелген кезең үшін алынған табысты негізге ала отырып, жеке табыс салығын қайта есептеуді жүргізуге және қызметкерге алынған табыс пен төленген салық туралы есеп-қисап беруге міндетті. Жұмыс орнын өзгерткен кезде жеке тұлға жаңа жұмыс орны бойынша салық агентіне жұмыс істеген кезеңде алған табысы мен төленген салық туралы бұрынғы жұмыс орнынан есеп-қисап беруге тиіс.
Біржолғы төлемдерден түскен табыс.
Біржолғы төлемдерден түскен табысқа - өздерінің қызметіне байланысты жеке кәсіпкердің, жеке нотариус пен адвокаттың кіріс бойынша төлемдерін қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғалар төлейтін басқа да біржолғы төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы Қазақстан Республикасының зандарында белгіленген мөлшерде және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына аударылған міндетті зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табысқа 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге асыратын, табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстар.
Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстарға 15 пайыздық ставканы қолдану арқылы есептеледі.
Стипендиялар.
Білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мемлекеттік стипендияларға арналған мөлшерде төленетін стипендияларды қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша сомасы табыс кезінен салық салынатын стипендия болып табылады. Стипендиялар түріндегі табыстарға 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану арқылы есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын, жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыстарына:
:: жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен;
:: жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықақылары есебінен;
:: жұмыс берушінің жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша жұмыскерлердің пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықтары есебінен төленген, сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері жатады.
Жеке тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына осындай шарттар мерзімінен бұрын тоқтатылған жағдайда төленетін сатып алу сомасы да жатады. Жеке тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру сыйлықақыларының сомасынан асып кеткен сомасы да жатады. Жеке табыс салығының сомасы 1-кестеде белгіленген ставкаларды жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша төленетін табыс сомасына қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына, табыстардың мынадай түрлері:
1) мүліктік табыс;
2) жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы;
3) адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы;
4) өзге де табыстар жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеу.
Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарын қоспағанда, төлем кезінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеуді салық төлеуші белгіленген салықтық шегерімдер сомасына азайтылған, төлем көзінен салық салынбайтын табыс сомасына 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен дербес жүргізеді.
Салық төлеушіде төлем көзінен салық салынбайтын табыстардың бірнеше түрі болған кезде, адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарын қоспағанда, салық төлеуші жеке табыс салығын есептеуді 2-кестеде белгіленген ставкаларды төлем көзінен салық салынбайтын барлық табыс түрлерінің сомасына қолдану жолымен дербес жүргізеді.
Мынадай резидент жеке тұлғалар жеке табыс салығын аванстық төлемдерді енгізу арқылы төлейді:
1) арнайы салық режимдерін қолданатындарды қоспағанда, жеке кәсіпкерлер;
2) резидент болып табылатын және табысты Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен жеке табыс салығы салынбайтын қызметті жүзеге асырудан алатын шет мемлекеттердің азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдар;
3) салық агенттері болып табылмайтын тұлғаларға Қазақстан Республикасында қызметтер көрсетуден, жұмыстар орындаудан табыс алатын Қазақстан Республикасының азаматтары.
Салық төлеуші Салық кодексінде белгіленген жағдайларда енгізілген аванстық төлемдерді есептей отырып, салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей дербес жүзеге асырады.
Мүліктік табыс.
Салық төлеушілердің мүліктік табысына:
1) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып алынған мүліктерді қоспағанда, кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын:
а) бір жылдан аз уақыт меншік құқығында болған жылжымайтын мүлікті;
ә) бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесін;
б) қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған зергерлік бұйымдарды және құрамында қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері ... ... ...10
2 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Жеке тұлғалардың табысына әлеуметтік салығын салу механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Жеке тұлғалардың табыс салығының бюджеттік түсімін талдау және салық берешектерін мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3 Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
3.1 Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға табыс салығын салуды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
3.2 Салық берешегін тексеру мен өндіріп алуды жетілдіру жолдары ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент_____Жайсанова Жанар Абдуманапқызы______________________ __
1. Диплом жұмысының тақырыбы____Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу мен өндіріп алу негіздері________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _______________________
2. __________________№________________ _______ бұйрықпен бекітілген
3. Студенттің жұмысты тапсыру мерзімдері:________________________ ____
1 тарау _____26.12.2011 ж._________________________________ ________
2 тарау_____ 28.02.2012 ж._________________________________ ________
3 тарау_____ 12.04.2012 ж._________________________________ ________
4. Аяқталған диплом жұмысының тапсыру мерзімі_25.04.2012 ж._________________________________ _________________________________
5. Диплом жұмысының жоспары:___________________________ _________ _Кіріспе___________________________ __________________________________1 .Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері______________
2.Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау_____________________________ ___________
3.Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шараларын жетілдіру__________________________ ____________
Қорытынды__________________________ ______________________________
Қолданылған әдебиеттер тізімі,қосымша_____________________ ___________
6. Тапсырма берілген күн __10________10______________201 1___ж.
Кафедра_Экономикалық және математикалық пәндер_____________________
Бекітемін__Э.ғ.к.; доцент Порядина И.В._______________________________
күні, кафедра меңгерушісінің қолы
Жетекші___Байжолова Р.А._______________________________ ____________
қолы
Тапсырманы орындауға қабылдадым_10.10.2011 ж._Жайсанова Ж.А.___
күні, студенттің қолы
Кіріспе
Тақырып өзектілігі. Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Қазақстан Республкасы тәуелсіздігін алған күннен бастап елімізде салық жүйесі пайда болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Дипломдық жұмыс мақсаты - Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алу шаралары. Жеке тұлғаларға жеке табыс салығын және әлеуметтік салықтарын салу,оларды өндіріп алу,салық органдарына салық есептілігін дұрыс және уақытылы тапсырылуын қамтамасыз ететін мәселелерді талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыс міндеттері - жеке тұлғаларға салынатын және салынбайтын табыс салығының объектілерін,олардың субъектілерін танып білу,салық салыну ставкаларын қарастыру,шегерімдер мен жеңілдіктерін зерттеу болып табылады. Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар жеке табыс салығы және әлеуметтік салық болып табылады. Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивидент және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - салық төлеушілер болып табылады. Салық төлеушілерден табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішіндегі алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық салынбайтын минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстарынан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық - салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады ) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап айтқанда:
Салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы;
Салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
Салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
Салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Дипломдық жұмыстың зерттелу пәні - салық болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды. Осыған сәйкес Қазақстан Республикасында салықтардың ең маңызды түрі бұл табысқа салынатын салықтар болып табылады. Табысқа салынатын салықтардың негізгі үш түріге бөлінеді: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы және әлеуметтік салық. Бұл салықтардың ең күрделісі корпорациялық табыс салығы болып табылады. Салық салу объектісіне қарай корпорациялық табыс салығы тек заңды тұлғаларға салынады. Ал біздің қарастыратын тақырыбымызға сай біз тек қана жеке тұлғаларға салынатын табыс салығын қарастырамыз.
Дипломдық жұмысты жазу барысында келесі авторлардың еңбектері қолданылды: А.Д. Үмбетәлиев және Ғ.Е. Керімбектің Салық және салық салу оқулығы,Қазақстан Республикасының Салық Кодексі Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер Заңы,Б.Ж. Ермекбаеваның Жеке табыс салығының ауыртпалығын жеңілдету оқулығы және т.б. көптеген авторлардың еңбектері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден,3 тараудан, бөлімшелерден, қорытынды мен қосымшалардан тұрады. Жалпы парақ саны 78 бетті құрайды.
І Жеке тұлғалардың табыс салығының аспектілері
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні
Жеке табыс салығы - жеке тұлғалардан алынатын тура салықтардың бірі болып табылады. Қазақстан Республикасы бюджет кірісіндегі бұл салықтың алатын үлесі 10 пайыз шамасында. Жеке тебыс салығы мемлекеттік бюджет кірісінің басты көздері болып саналады, сонымен қатар басқа салықтарға қарағанда халықтың өміріне тікелей әсер ететін салықтың бір түрі болып табылады.
Салық кодексі қабылданғанға дейінгі кезеңде бұл салық түрі жеке тұлғалардың табыстарына салынатын табыс салығы деп аталатын. Салық кодексі қабылданып, бұл атау қысқарып, халықаралық стандартқа сәйкес, жеке табыс салығы деп аталды.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев 2006 жылы наурызда халыққа арнаған Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауында 2007 жылдан бастап, барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының орнына 10 пайыздық белгіленген мөлшерлемесі енгізілсін. Еңбекақысы аз жұмысшылар санатының табыс деңгейін сақтау мақсатында айлық есептік көрсеткіштің орнына олардың салық салынатын табысынан ең аз жалақы мөлшерін алып тастауды ұсынамын деп атап көрсетті.
Жеке табыс салығы (ЖТС) жеке тұлғаның тапқан табысына салынады: салық төлеушінің салық салынатын табысы және салық салынбайтын табысы деп бөлінеді. Мәселен, кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғаның табысына салық салынбайды, ал жұмысшының жалақысы салық салынатын төлемге жатқызылады.
Бұл орайда ЖТС бойынша салық режимімен жүзеге асырылатын түрлі мөлшерлемелер қарастырылған:
Жалпы бекітілген режиммен ЖТС салық салынатын табыстың шығынды алып тастағаннан кейінгі 10 пайызын құрайды.
ЖТС төлеу мерзімі - әр айдың 25-іне дейін.
Патент негізінде арнайы салық режимін (АСР) қолданатын салық төлеушілердің салық мерзімі кезеңінде алған табысына 2 пайыз салық салынады, бұл жағдайда ЖТС салынбайтын төлемі де есептелген соманың ? көлемінде төленеді. Бұл салық режимінде жалдамалы жұмысшы қарастырылмаған. Есепке патент құнының бюджетке төленетін төлемін растайтын құжаттар қоса тапсырылады.
Қарапайым декларация негізінде АСР қолданатын салық төлеушілер салық салынбайтын табыстан жеке табыс салығын жай тәртіппен аударады, бұл былайша көрінеді: салық мерзімі кезінде алынған табыс мөлшеріне 3 пайыз салық салынады, салық салынатын табыс ЖТС есептелген соманың ? көлемінде төленуі тиіс. Қызметкер үшін ЖТС жалақы мөлшерінің 10 пайызы көлемінде міндетті зейнетақы жарнасы мен 2012 жылға белгіленген ең төменгі айлық мөлшерінде (17 439 теңге) алынады. Салық төлеу мерзімі тоқсан сайын екінші айдың 25-іне дейін төленеді.
Дәл осылай жеке кәсіпкерлер салық есебінің формаларын аймақтық салық басқармаларына электронды байланыс құралы арқылы жібере алады. Ол хабарламалардың жетуіне кепілдік береді. Өз кезегінде бұл сыбайлас жемқорлықтың белең алуына жол бермейді.
Салық қызметі органдарында сыбайлас жемқорлық деңгейін азайту - алға қойылған маңызды міндеттердің бірі. Өйткені сыбайлас жемқорлық салық органдарының беделіне нұқсан келтіреді. Сондықтан салық әкімшілігін автоматтандыру, электронды қызмет ауқымын кеңейтуді жетілдіру қолға алынған.
Кесте 1- Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері
Барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес деп бөлінеді. Резиденттікті анықтаудың басты белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір ел аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі
жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне болады
салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады
салық салу кезінде медициналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға төлеген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табыстан шегеріледі
салық салу барысында әр түрлі көздерден алған барлық табыстары негізінде жиынтық табысы анықталады; салық төлеушінің салық салу барысында өзіне, асырауындағы әрбір адамға салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі
Стратегиялық бағыттан басқа, салық мекемесі тарапынан электронды салық қызметінің саны көбейіп келеді. Сыбайлас жемқорлық пен өзге де құқық бұзушылыққа жол беретін шарттарды жоюға арналған бірқатар кешенді шаралар әзірленді.
Салық басқармасының ғимаратында және есеп қабылдау орталығында бақылауды жүзеге асыратын бейнекамералар орнатылған. Арыз-шағым мен ұсыныстарға арналған жәшіктер орнатылған. Бұл шаралар салық мекемесі қызметкерлерінің де, салық төлеушілердің де тарапынан жемқорлықпен байланысты құқық бұзушылыққа баруға жол бермейді.
Жеке кәсіпкерлердің салық сауатының деңгейін көтеру, заңдарды білу мен заңнан ауытқымау, салық есебін дер кезінде тапсыру жемқорлыққа апаратын шарттарды төмендетуге арналған маңызды фактор болып табылады.
Көптеген елдерде жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықтың принциптері ортақ болып келеді.(Кесте 1)
1-кестеде көрсетілгендей негізгі принциптері мыналар:
:: барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес деп бөлінеді. Резиденттікті анықтаудың басты белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір ел аумағында алты айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық жауапкершілігі шектеулі;
:: салық салу барысында әр түрлі көздерден алған барлық табыстары негізінде жиынтық табысы анықталады; салық төлеушінің салық салу барысында өзіне, асырауындағы әрбір адамға салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі;
:: салық салу кезінде медициналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға төлеген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табыстан шегеріледі;
:: салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
:: жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне болады.
Салықтың есептелу немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері болмаса, салық салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, Жеке тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтық табыстан төленеді. Көптеген мемлекеттерде қандай әдіс негізінде салық төлейтінін салық төлеушінің өзі таңдайды, сонымен бірге асырауындағы адамдарға қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана қолдануына болады.
Табыстардың негізгі құрамына: еңбекақы, сыйақы, кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс, зейнетақы, алимент, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түскен табыс, бір жолғы жәрдемақы, жұмыссыздық және жұмысқа уақытша жарамсыздық (денсаулығына байланысты) бойынша төлемдер, дивиденд және рента түріндегі табыстардың барлық түрлерін жатқызуға болады.
Табыс салығы 12 айға тең болатын күнтізбелік немесе қаржы жылы ішінде алынған барлық табыстарынан алынады. Нақты бір кезеңдегі салықты есептеу барысында табыстан салық заңдылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер шегеріліп, жеңілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салық салынбайтын минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеушілерге, олардың отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі. Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық нақты шығындар да салық салынатын табыстан шегерілiп тасталады. Нәтижесінде анықталған салық - салық салынатын табысқа (АҚІП-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп аталады) үдемелі шәкіл негізінде салық есептеліп салынады.( Кесте 2 )
Кесте 2 - Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеудің мемлекет аралық айырмашылықтары
салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеудің мемлекет аралық айырмашылықтары
салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі
салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері
салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы
2-кестеде көрсетілген мәліметтерге қарай жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында мемлекеттер арасында мынадай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап айтқанда:
:: салық салу барысында қамтылатын табыстардың құрамы;
:: салықты азаматтардың жеке өзі немесе отбасы атынан төлеуі;
:: салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдану ерекшеліктері;
:: салық салу шәкілі (шкала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салық жеңілдіктерін қолдану барысында назар аударатын тағы да бір ерекшелік -- салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық төмендетуі түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған табыстың жекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топқа бөлінеді:
:: стандартты;
:: стандартты емес.
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және асырауындағы адамдарға, сондай-ақ мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады.
Жалпы стандартты салық жеңілдіктерінің мынадай түрлері бар:
:: негізгі, яғни салық төлеушінің табыс мөлшеріне тәуелсіз өзіне салық жеңілдігінің берілуі. Бұған салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады;
:: отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі, отбасылық төмендету деп аталады;
:: асырауындағы адамдарға берілетін салық төмендетулері. Кейбір мемлекеттерде жеңілдік балаларға берілетін салық төмендетулерінің орнына балаларға берілетін жәрдемақы сомасына қосылып беріледі.
Стандартты емес салық жеңілдіктерінің стандартты салық жеңілдіктерінен айырмашылығы - оның салық төлеушінің нақты жұмсаған шығындарымен байланысты болуында.
Бельгия, Финляндия, Греция, Норвегия, Люксембург сияқты елдерде салық жеңілдігі сол елдердің заңы бойынша белгіленген төменгі табыс деңгейін салықтан босату арқылы беріледі. Бұл нөлдік ставкамен салық салу деп те аталады.
Жеке табыс салығы -- жеке тұлғалардың ең бірінші кезекте төлейтін салығы болып саналады. Себебі, тапқан табыстарынан немесе табыс көздерінің бір бөлігін салық ретінде аударып отырады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында жеке табыс салығының ставкаларын төмендетіп, салық төлеу тәртібін оңтайлы етіп, белгілі бір жүйеге келтіруді атап өтті, яғни мұны жеке тұлғаларға халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруына қосқан үлесі ретінде қарауға болады.
1.2 Шет елдердің жеке тұлғалар табысына салық салу ерекшеліктері
Шет елдердің жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы Қазақстан Республикасының табыс салығынан айтарлықтай көп ерекшеленбейді.Әсіресе Еуропа және Батыс елдерінің салық жүйесін мысалға алуға болады.Еуропа елдерінің салық жүйесі көбінесе елдің салықтары мен салық салу,кеден қатынастарын реттеу мәселелеріне көп көңіл аударады. Еуропалық салық салу жүйесінің негізгі принциптері ретінде демократиялық принциптерін,адам құқығы мен бостандығының басымдылығы принципін,салық салу аясындағы қарым-қатынастардың икемділігі принциптерін атап айтуға болады.
Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу барысында оның шығындары толығымен ескерілмейді. Қолданыстағы тәжірибеге байланысты, жеке тұлғалардың табысынан тек бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ғана шегерім жасалады.
Жеке табыс салығының қолданыстағы есептеу механизміне сәйкес, салық төлеушінің салық салынатын табысынан міндетті зейнетақы жарнасы мен айлық есептік көрсеткіш шегеріледі.
Неге айлық есептік көрсеткіш шегерімге енгізіледі? Бұл көрсеткішті неліктен негізге аламыз деген сұраққа жауап беру қиын. Осы уақытқа дейін бұл мәселе өз шешімін таппай келген. Енді Президент Жолдауынан кейін, 2007 жылдан бастап жалпы табыс сомасынан айлық есептік көрсеткіш емес, минималды еңбекақы шегеріледі. Бұл жеке тұлғалардың табысынан салықтың әділ алынуына ықпал етеді. Мұнымен қоса, бұл біздің салық салу жүйеміз әлі де әлемдік тәжірибеге сай деп айтуға жеткіліксіз. Салық төлеушінің шығындары толық ескерілмейді.
Мысал ретінде жекелеген шетел тәжірибелерін келтірейік. Оларда салық салу барысында салық салынатын табыстан салық төлеушінің барлық шығындары шегеріледі.
Италияның салық жүйесі. Италияның салық жүйесінің айтарлықтай өзгеріске ұшырап, жаңадан қалыптасуы 1973 - 1974 жылдары көрініс тапқан еді және ол жанама салықтардан гөрі тікелей салықтардан басымдылығымен ерекшеленген болатын.
Қазіргі кезде Италияның салық жүйесінің құрылымындағы салықтарға мыналар: жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы; заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы; жергілікті табыс салығы; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық; қосылған құнға салынатын салық; арнаулы акциздер; іскерлік операциялардан алынатын салық (елтаңбалық салық; тіркеу салығы; концессиялық салық); жерді иеленгені үшін алынатын салық; жарнамаға салынатын салық; көлік құралдарына салынатын салық; қоғамдық алаңдары пайдаланғаны үшін салынатын салық; жергілікті лицензиялық алымдар; мектептік салықтық алым және т.б. жатады.
Корпорациялық табыс салығының ставкасы бірыңғай 36 процент, ал жергілікті табыс салығының ставкасы 16,2 процент мөлшерінде белгіленген. Италиядағы салық салу жүйесі салық кодексіне негізделген. Ал салық қызметін жүзеге асырушы бірден-бір орган Қаржы министрлігі және оның аумақтық бөлімдері мен басқармалары болып табылады.
Испанияның салық жүйесі.Испанияның салық жүйесін жалпы ұлттық салықтар мен жергілікті салықтар құрайды. Испанияның өзі 56 провинциядан тұратын 17 автономдық аумақтарға бөлінеді. Олардың ішінде салық салу жөнінде айрықша мәртебелері бар Баскілер елін, Наварраны және Канар аралдарын атап өтуге болады. Испания аумағында алынатын салықтарды белгілейтін органға Испания Парламенті - Кортестер жатады. Салық жүйесін басқаруды Испанияның Экономика және Қаржы министрлігі жүзеге асырады. Ал салықтарды жинау ісі Мадридтегі бас салық конторасына, регионалдық салық басқармаларына, сондай-ақ тікелей және жанама салықтарды басқаратын жекелеген салық қызметі департаменттеріне жүктелген.
Жалпы ұлттық негізгі салықтарға: компанияның пайдасына салынатын салық; азаматтардан алынатын табыс салығы; қосылған құнға салынатын салық; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық; әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша алынатын салықтар; ауқаттылыққа салынатын салық жатады. Жылжымайтын мүлікке салынатын салық; жылжымайтын мүліктерді қалаларда сатқаны үшін алынатын салық; коммерциялық қызметпен айналысқаны үшін салынатын салықтар жергілікті салықтар болып табылады.
Швецияның салық жүйесі.24 лэндер мен 284 коммуналардан тұратын Швецияда салықтардың мынадай түрлері алынады: корпорацияларға салынатын салық (28%); қосылған құнға салынатын салық (25, 21, 12%) капиталдан түсетін табысқа салынатын салық (30%); мұраға және сыйға тартуға салынатын салық (10-нан 60% дейін); ұлттық салық (170 мың кроннан асатын табыстардан 20% мөлшерінде); жергілікті табыс салығы (13 проценті лэндерге; 17 проценті коммуналарға; 1,1 проценті шіркеулерге төленеді); мүлікке салынатын салық (оны тек жеке тұлғалар төлейді); әлеуметтік төлемдер (есептеулердің жалпы сомасы еңбек ақы төлеу қорының 38% мөлшерін құрайды); акциздер (тек алкогол, темекі, бензин және энергия тобындағы тауарлардан алынады). Салықтардың түрлерін жоғарғы орган Рикстаг айқындағанымен олардың ставкалар мен алыну тәртібін аудандар мен жерлер бойынша лэндер мен коммуналардың құзырлы органдары белгілейді. Салық заңдарын даярлайтын орган Қаржы министрлігі болып табылады. Салықтарды жинайтын және салықтық заңдардың орындалуын бақылайтын органдарға Ұлттық салық басқармасы мен жергілікті жерлердің салық органдары жатады.
АҚШ мен Канаданың салық жүйесі, Америка Құрама Штаттарының салық жүйесі және оның құқықтық негіздері.АҚШ салық жүйесі үш деңгейлі (федералдық, штаттардың және графтықтардың, муниципалитеттердің, тауншиптердің) билік органдарына сәйкес жоғарғы, ортаншы және төменгі сатылардан тұрады. Федералдық салық жүйесіндегі салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге тұрғылықты халықтан (жеке тұлғалардан) алынатын федералдық табыс салығы; корпорациялардың пайдасына салынатын салық; әлеуметтік сақтандыруға салынатын федералдық салықтар; федералдық акциздер; кедендік баждар; мұрадан және сыйға тартудан алынатын салықтар жатады.
Штаттардың салық жүйесіндегі салықтар мен өзге де міндетті төлемдер ретінде саудаға салынатын жалпы салықты (немесе әмбебап акцизді); тұрғылықты халықтан алынатын табыс салығын; корпорациялардың пайдаларына салынатын салықты; мұраға және сыйға тартуға салынатын салықтарды; мүлік салығын атап өтуге болады.
Саудадан алынатын жалпы салықтың штаттардың түсетін жиынтық мөлшері 30% тең келеді. Осы салықтың ставкаларын әр штаттардың құзырлы органдары белгілейтін болғандықтан олардың мөлшерлері әртүрлі болып келеді. Мәселен, Колорадо, Вайоминг, Канзас, Солтүстік Каролина штаттарында - 3% көлемінде алынса, ал Алабама, Айова, Луизиана, Мичиган, Джорджия, Оңтүстік Дакота штаттарында - 8%, Нью-Йоркте - 8,25% мөлшерінде алынады. Бұл жердегі бір қызықты жәйт, осы салық Аляска, Дэлавер және Нью-Джерси штаттарындағы салық жүйелеріне белгіленбеген.
Штаттардағы жеке тұлғалардан алынатын салық ставкасының мөлшері 2%-тен 12%-ке дейінгі аралықты қамтиды. Флорида, Невада, Оңтүстік Дакота, Техас, Вашингтон, Вайоминг штаттарында және Колумбия дистриктиктінде осы салықтың түрі салық жүйелеріне енгізілмеген.
Жергілікті жерлердегі саудаға салынатын салық, тұрғылықты халықтан алынатын жергілікті табыс салығы, корпорациялардың пайдаларына салынатын салық, мұралардан алынатын салық, мүлік салығы, акциздер, экологиялық салықтар графтықтардың, муниципалитеттердің, тауншиптердің, мектеп дистриктерінің, арнайы дистриктердің және т.б. салық жүйелерінен орын алған. Осы жергілікті салықтар 80 мың әкімшілік бірліктердің қаржылық базасын жеткілікті деңгейде қалыптастырып отырғанын байқаймыз.
Жоғарыда аталған негізгі жергілікті салықтардан басқа әрбір құзырлы жергілікті органның өз ұйғарымы бойынша мына салықтар мен міндетті төлемдер: мейманханалық қызмет көрсетулерге салынатын салық; коммуналдық қызмет көрсетуге салынатын салық; мейманхана, телефон, газ және электр жарығы үшін төлемақы; іскерлік белсенділігіне салынатын салық және т.б. белгіленуі мүмкін.
АҚШ салық жүйесінің қызмет атқаруының құқықтық негізі ретінде 1954 жылы қабылданған Ішкі табыстар кодексінің орнын 1986 жылы заңды күшіне енгізілген АҚШ-ның Салық кодексі болып табылады.
АҚШ салық жүйесін басқару ісі Қаржы министрлігінің құзыретіне жатады. Салықтардың төленуіне және салық заңдарының дұрыс атқарылуына жүргізілетін бақылау АҚШ Қаржы министрлігінің Ішкі табыстар қызметінің құзырындағы жеті аймақтық салық басқармасы мен елу сегіз салық басқармалары өздеріне тиесілі қызметтерін атқарады.
Жапонияның салық жүйесі.Жапонияның салық жүйесінің негізін 25 мемлекеттік салықтар мен 30 жергілікті салықтар құрайды, сондай-ақ осы жүйе 3045 қалалар мен аудандарды және поселкелерді біріктіретін 47 префектура аумағын қамтиды.
Жоғары кіріс көздері - заңды және жеке тұлғалардан тікелей алынатын мемлекеттік табыс салығы (барлық салықтық түсімдердің көлемін 50% жоғарылататын салық деуге болады), мүлікке салынатын тікелей салықтар (олардың тобына елтаңбалық алымды, мұраға салынатын салықты, лицензияны тіркеуге салынатын салықты,жерлерді өңдеуге және жақсартуға салынатын салықты жатқызуға болады), сондай-ақ тұтынуға салынатын тікелей және жанама салықтар болып табылады.
Жеке тұлғалар төлейтін мемлекеттік табыс салығының ставкалары 10,20,30,40 және 50% мөлшерінде белгіленген. Префектуралық табыс салығы 5,10 және 15% ставкалар көлемінде алынады. Тағы бір айта кететін жайт, Жапонияның әрбір тұрғыны әр жыл сайын өздері тапқан табыс көлеміне қарамастан мемлекет қазынасына 3200 иен сомасы мөлшерінде салық төлеп отырады. Автомобиль иелеріне салынатын салық, спиртті ішімдіктерге, темекі өнімдеріне,мұнайға, газға, бензинге салынатын акциздер, кедендік баждар, мейманханада тұрғаны үшін, мейрамханаларда тамақтанғаны үшін, ыстық су көздеріне түскені үшін алынатын акциздер тиісті бюджеттерді айтарлықтай көлемдегі қаражаттармен толықтыруға септігін тигізеді.
Ресей Федерациясының салық жүйесі. Ресей федерациясының салық жүйесінің құрамы және оның құрылымының құрайтын салықтар мен басқа да салықтық нысандағы төлемдердің түрлері тілелей және жанама салықтар, сондай-ақ заңды тұлғалардан, жеке тұлғалардан, заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтар болып бөлінеді. Жанама салықтарға мұнай, газ, көмір, бензин және т. б. жатады. Өндеу және кен байыту өнімдері, темекі өнімдері, сыра сияқты кең сұранысқа ие тауарлардан қосылған құнға салынатын салық, саудаға салынатын салық, акциздер, кедендік төлемдер - кедендік тарифтер жатады.
Банктердің, сақтандыру ұйымдарының, басқа да шаруашылық субъектілерінің пайдаларына салынатын салық, дивиденттік сомалардан, яғни капиталдан алынатын салық, мүлікке салынатын салық, ресурстық және экологиялық салықтар, жануарлар әлемінің объектілерін пайдаланушыларға салынатын салық, заңды тұлғалардан алынатын тікелей салықтар болып табылады.
Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, баждар, лицензиялық және тіркеу үшін алымдар жеке тұлғалар төлейтін тікелей салықтар болып саналады. Ал заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтар ретінде курорттық салықты, жарнамаға салынатын салықты, аумақтарды дамытуға салынатын салықты, жер, су, экологиялық және орман салықтарын, шетел валютасын, бағалы қағаздарды, алтын құймаларын сатып алуға салынатын салықты атап өтуге болады. Енді, осы Ресейдің салық жүйесіне берген қысқаша сипаттаманы нақтыландыру мақсатында, оның негізін құрайтын элементті салықтар жүйесін қарастырып өтеміз.
Ресей салықтары жүйесі федералдық салықтар мен алымдар, регионалдық (аймақтық) салықтар мен алымдар және жергілікті салықтар мен алымдар сияқты үш деңгейден тұрады.
Федералдық салықтар мен алымдарға: қосылған құнға салынатын салық; акциздер; ұйымдардың пайдасына (табыстарына) салынатын салық; капиталдан түсетін табыстарға салынатын салық; жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы; мемлекеттік баж; кедендік баждар мен кедендік алымдар; жер қойнауын пайдаланғаны үшін алынатын салық; мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен тыс қорларға алынатын жарналар; минералдық-шикізат базасын қалпына келтіру үшін алынатын салық; көмірсутектерді өндіруден түскен қосымша табысқа биологиялық ресурстарын пайдалану құқығы үшін алынатын алым; орман салығы; су салығы; экологиялық салық; федералдық лицензиялық алымдар жатады.
Регионалдық салықтар мен алымдар ретінде ұйымдардың мүлкіне салынатын салық; жылжымайтын мүлікке салынатын салық; жол салығы; көлік салығы; саудадан алынатын салық; ойын бизнесіне салынатын салық; регионалдық лицензиялық алымдар белгіленген. Жер салығы, жеке жарнамаға салынатын салық, мұраға немесе сыйға тартуға салынатын салық, жергілікті лицензиялық алымдар жергілікті салықтар мен алымдарға жатқызылған.
Ресей Федерациясының Конституциясы, Ресей Федерациясының Салық кодексі, Ресей Федерациясының салық органдары туралы РФ Заңы, Ресей Федерациясының мемлекеттік салық қызметі туралы РФ Президентінің Жарлығы, РФ салықтар мен алымдар жөніндегі Министрлігінің бұйрықтары мен хаттары Ресей Федерациясы аумағындағы салық органдары жүзеге асыратын салықтық қызметтердің нормативтік құқықтық базасы болып табылады. Осыған орай, Ресей Федерациясының салық органдарының құрылымы мынадай құрамда көрініс тапқан: РФ Салықтар мен алымдар жөніндегі министрлігі; Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің аудандары бойынша, қалалардағы аудандар бойынша және аудандарға бөлінбейтін қалалар бойынша инспекциялары; Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің ауданаралық инспекциялары.
ІІ Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың табысына салық салу және өндіріп алуын талдау
2.1 Жеке тұлғалардың жеке табыс салығына салынатын салық объектісі және салық салынбайтын айналым
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес жеке табыс салығын - салық салу объектілері бар жеке тұлғалар төлейді.
Резидент емес жеке тұлғалар жеке табыс салығы бойынша салықты есептеп, төлейді және жеке табыс салығы бойынша салық декларациясын табыс етеді.
1.Жеке табыс салығы бойынша негізінен екі салық салу объектілері бар:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға:
1. Қызметкерлердің табысы;
2. Біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. Дивиденттер;
5. Сыйақылар;
6. Ұтыстар түріндегі табыс;
7. Стипендиялар;
8. Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға жатады:
1. Мүліктік табыс;
2. Дара кәсіпкердің табысы;
3. Жекеше нотариустар мен адвокаттардың табысы;
4. Басқа да табыстар.
Қызметкер жұмыс берушіден ақшалай немесе заттай нысанда алған кез келген табыстары,оның ішінде материалдық пайда түрінде алынған табыстар,сондай ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс беруші және үшінші тұлғалар арасында жасалған азаматтық құқықтық сипаттағы шарттар бойынша қызметкер алған табыстары қызметкердің салық салуға жататын табыстары болып табылады.
2.Жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары жеке тұлғалардың ақшалай түрде алған барлық табыстарының жиыны болып табылады және оның құрамына жататындар:
1) қызметкердің табысы;
2) біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы
төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Салықты есептеу және төлеу тәртібі.
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем кезінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізеді. Салық агенттері, төленген кірістер бойынша салықты аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 15-іне дейін өзінің орналасқан жері бойынша жүзеге асырады. Салық агенттері тиісті бюджеттерге құрылымдық бөлімшелер бойынша салық төлеуді Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады. Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп-қисапты салық органына салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей табыс етеді.
Енді салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына тоқталайық:
1.Қызметкердің табысы.
Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, көзделген салық шегерімдері сомасына азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
Сонымен қатар қызметкердің табыстарына:
:: жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де материалдық пайда түрінде берген табыстар;
:: жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар жатады.
Қызметкердің заттай нысандағы табыстарына жататындар:
1) заттай нысандағы еңбекақы;
2) қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер;
3) қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер) құнын жұмыс берушінің төлеуі;
4) қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда, заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны.
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табыстары:
1) қызметкерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырманы;
2) жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептен шығаруды;
Кесте 3- Қызметкерлердің заттай нысандағы алған табыстары
Заттай нысандағы еңбекақы
Қызметкерлер алған тауарлар,қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар,қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер
Қосылған құн салығы және акциздің сәйкесінше сомасын қосқанда қызметкерлердің натуралды заттай нысандағы табыстарына жататындар тауардың (жұмыс,қызмет құны)
Қызметкердің үшінші тұлғалардан алған тауарлар (орындалған жұмыстар,көрсетілген қызметтер құнын жұмыс берушінің төлеуі)
Кесте 4 - Қызметкерлердің ақшалай нысандағы алған табыстары
Қызметкерлерге сатылатын тауарлардың (жұмыстардың,қызмет көрсетулердің) құны мен осы тауарларды (жұмыстарды,қызмет көрсетулерді) сатып алу бағасы немесе олардың өзіндік құны арасындағы теріс айырма
Жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің оның алдындағы қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептеп шығару
Қызметкердің материалдық пайда түріндегі табыстары
Жұмыс берушінің шешімі бойынша қызметкердің сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақыларын төлеуге жұмсаған шығыстар
Жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстарды құрайды
3) жұмыс берушінің өз қызметкерлерінің сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлық ақыларын төлеуге жұмсаған шығыстары;
4) жұмыс берушінің қызметкердің өз қызметіне байланысты емес шығындарының орнын толтыруға жұмсаған шығыстарды құрайды. (3-4кесте)
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге мыналар жатқызылады:
1) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома;
2) асырауындағы адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір мүшесіне айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома. Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына -- отбасы мүшесіне қолданылады.
3) жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде төленетін міндетті зейнетақы жарналары;
4) Қазақстан Республикасының тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында айлық есептік көрсеткіштің 10 еселенген сомасынан аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары;
5) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары өз пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықақылары;
6) Тұрғын үй құрылыс жинақ банктерінде Қазақстан Республикасының резиденті - жеке тұлға Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үйді жөндеу, салу немесе сатып алу үшін алған тұрғын үй қарыздары бойынша сыйақыны өтеуге бағытталған сомалар.
Бірге тұратын және ортақ шаруашылық жүргізетін ерлі-зайыптылар, балалары мен ата-анасы (оның ішінде уақытша болмағандар) отбасы деп танылады.
Асырауындағы адам, салық төлеушінің табысы есебінен өмір сүретін және айына бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын жеке табыс көзі жоқ, салық төлеушінің отбасы мүшесі.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкердің салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі. Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын жүргізіледі. Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкерді жұмыстан шығару кезінде салық агенті нақты жұмыс істелген кезең үшін алынған табысты негізге ала отырып, жеке табыс салығын қайта есептеуді жүргізуге және қызметкерге алынған табыс пен төленген салық туралы есеп-қисап беруге міндетті. Жұмыс орнын өзгерткен кезде жеке тұлға жаңа жұмыс орны бойынша салық агентіне жұмыс істеген кезеңде алған табысы мен төленген салық туралы бұрынғы жұмыс орнынан есеп-қисап беруге тиіс.
Біржолғы төлемдерден түскен табыс.
Біржолғы төлемдерден түскен табысқа - өздерінің қызметіне байланысты жеке кәсіпкердің, жеке нотариус пен адвокаттың кіріс бойынша төлемдерін қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табысы, сондай-ақ жеке тұлғалар төлейтін басқа да біржолғы төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы Қазақстан Республикасының зандарында белгіленген мөлшерде және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына аударылған міндетті зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табысқа 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге асыратын, табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер жатады. Жеке табыс салығының сомасы 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстар.
Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстарға 15 пайыздық ставканы қолдану арқылы есептеледі.
Стипендиялар.
Білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мемлекеттік стипендияларға арналған мөлшерде төленетін стипендияларды қоспағанда, білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған ақша сомасы, сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша сомасы табыс кезінен салық салынатын стипендия болып табылады. Стипендиялар түріндегі табыстарға 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану арқылы есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын, жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыстарына:
:: жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтары есебінен;
:: жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықақылары есебінен;
:: жұмыс берушінің жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша жұмыскерлердің пайдасына енгізетін сақтандыру сыйлықтары есебінен төленген, сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері жатады.
Жеке тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына осындай шарттар мерзімінен бұрын тоқтатылған жағдайда төленетін сатып алу сомасы да жатады. Жеке тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру сыйлықақыларының сомасынан асып кеткен сомасы да жатады. Жеке табыс салығының сомасы 1-кестеде белгіленген ставкаларды жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша төленетін табыс сомасына қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына, табыстардың мынадай түрлері:
1) мүліктік табыс;
2) жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы;
3) адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы;
4) өзге де табыстар жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеу.
Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарын қоспағанда, төлем кезінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеуді салық төлеуші белгіленген салықтық шегерімдер сомасына азайтылған, төлем көзінен салық салынбайтын табыс сомасына 1-кестеде белгіленген ставкаларды қолдану жолымен дербес жүргізеді.
Салық төлеушіде төлем көзінен салық салынбайтын табыстардың бірнеше түрі болған кезде, адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарын қоспағанда, салық төлеуші жеке табыс салығын есептеуді 2-кестеде белгіленген ставкаларды төлем көзінен салық салынбайтын барлық табыс түрлерінің сомасына қолдану жолымен дербес жүргізеді.
Мынадай резидент жеке тұлғалар жеке табыс салығын аванстық төлемдерді енгізу арқылы төлейді:
1) арнайы салық режимдерін қолданатындарды қоспағанда, жеке кәсіпкерлер;
2) резидент болып табылатын және табысты Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен жеке табыс салығы салынбайтын қызметті жүзеге асырудан алатын шет мемлекеттердің азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдар;
3) салық агенттері болып табылмайтын тұлғаларға Қазақстан Республикасында қызметтер көрсетуден, жұмыстар орындаудан табыс алатын Қазақстан Республикасының азаматтары.
Салық төлеуші Салық кодексінде белгіленген жағдайларда енгізілген аванстық төлемдерді есептей отырып, салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей дербес жүзеге асырады.
Мүліктік табыс.
Салық төлеушілердің мүліктік табысына:
1) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттік қажеттіліктер үшін сатып алынған мүліктерді қоспағанда, кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын:
а) бір жылдан аз уақыт меншік құқығында болған жылжымайтын мүлікті;
ә) бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесін;
б) қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған зергерлік бұйымдарды және құрамында қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz