Габитоскопия ұғымы. Адам сырт келбетінің белгілері мен элементтері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ... ... .9
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ... ... .9
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Габитология - әр түрлі керіністегі адамның сыртқы бейнесін зерттейтін және кылмыстарды ашу мен аддын алу мақсатыкда сыртқы бейне туралы мәліметтерді жинау, зерттеу және пайда-ланудың техника-криминалистикалык құрал-жабдыктары мен әдіс-тәсіддерін жетілдіретін криминалистикалык техниканың бір саласы болып табылады.
Адамнын сыртқы бейне белгілері бойынша танудағы кри-миналистикалык ілімді жете менгеру - білім жетістіктерін тәжірибеде кеңінен колданып қылмысты тергеу мен айыпкерді іздестіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
Адамдарды идентификациялау үшін криминалистикада әр түрлі әдістер мен тәсілдер жетілдірілген (өнделген). Идентифи-кациялауда кеңінен колданылатын әдістердің бірі - адамды сыртқы бейне белгілері бойынша салыстыру болып табылады.
Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификация-лаудың әдістері мен ғылыми негіздері жаратылыстану ғылым-дарының жетістіктеріне: анатомия, физиология, сот-медицина-сы, математиканын кейбір бөлімдеріне, жедел-іздестіру және сараптама тәжірибелеріне суйене отырып ұзак жылдар бойы қалыптасқан.
Адамдарды криминалистикалык идентификациялауға мүмкіндіктін болуы, кез келген адамның сырткы бейнесінін ба-сқа адамда кайталанбайтын белгілерінің болуына байланысты. Әлемде сырткы бейне белгілері жиынтығы бойынша бірдей екі адам кездеспейді, тек бір-біріне ұксас адамдар кездеседі. Бұл кағида криминалистикалык. идентификация теориясы мәлі меттеріне және тікелей анатомиялык мәліметтерге негізделеді. Барлык материалдык дүние объектілері өзіне-өзі ғана тең, тіпті бір тектес объектілердің өзінде де бір-бірінен айыратын ерекшеліктері болады.
Адамнын сыртқы бейнесінін барлык. белгілері тұракты емес, олар жиі өзгерістерге түсіп түрады.
Адамнын сыртқы бейнесінің ен мәнді өзгерістері ұзақ уакыт ішінде пайда болады. Олар әсіресе адам сүйегі қалыптаскан ке-зендерде көзге кдтты түседі, яғни балалык және бозбалалык кезендерде. Жасөспірімдердің өзгеріске үшыраған белгілерін бейнелеу немесе суретке түсіру және тендестіру жолдарымен бекіту аралығында айтарлыктай көп уақыт етпейтіндіктен кри-миналистикада ол белгілердің мәнді маңызы жоқ. Үзак жылдар өтсе де, кейбір белгілер кдтты өзгеріске ұшырамайды (адамнын күлак калканы, оның формасы, бөлшегі).
Адамнын сырткы бейнесі зақым алған жағдайда қатты өзгеріске үшырайды, бірак зақым көбінде адамнын бетінің жеке беліктеріне ғана түсуі мүмкін (тыртык, күйік), сондай-ақ ол салыстырмалы түрде аз кездеседі.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
Адамнын сыртқы бейне белгілері бойынша танудағы кри-миналистикалык ілімді жете менгеру - білім жетістіктерін тәжірибеде кеңінен колданып қылмысты тергеу мен айыпкерді іздестіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
Адамдарды идентификациялау үшін криминалистикада әр түрлі әдістер мен тәсілдер жетілдірілген (өнделген). Идентифи-кациялауда кеңінен колданылатын әдістердің бірі - адамды сыртқы бейне белгілері бойынша салыстыру болып табылады.
Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификация-лаудың әдістері мен ғылыми негіздері жаратылыстану ғылым-дарының жетістіктеріне: анатомия, физиология, сот-медицина-сы, математиканын кейбір бөлімдеріне, жедел-іздестіру және сараптама тәжірибелеріне суйене отырып ұзак жылдар бойы қалыптасқан.
Адамдарды криминалистикалык идентификациялауға мүмкіндіктін болуы, кез келген адамның сырткы бейнесінін ба-сқа адамда кайталанбайтын белгілерінің болуына байланысты. Әлемде сырткы бейне белгілері жиынтығы бойынша бірдей екі адам кездеспейді, тек бір-біріне ұксас адамдар кездеседі. Бұл кағида криминалистикалык. идентификация теориясы мәлі меттеріне және тікелей анатомиялык мәліметтерге негізделеді. Барлык материалдык дүние объектілері өзіне-өзі ғана тең, тіпті бір тектес объектілердің өзінде де бір-бірінен айыратын ерекшеліктері болады.
Адамнын сыртқы бейнесінін барлык. белгілері тұракты емес, олар жиі өзгерістерге түсіп түрады.
Адамнын сыртқы бейнесінің ен мәнді өзгерістері ұзақ уакыт ішінде пайда болады. Олар әсіресе адам сүйегі қалыптаскан ке-зендерде көзге кдтты түседі, яғни балалык және бозбалалык кезендерде. Жасөспірімдердің өзгеріске үшыраған белгілерін бейнелеу немесе суретке түсіру және тендестіру жолдарымен бекіту аралығында айтарлыктай көп уақыт етпейтіндіктен кри-миналистикада ол белгілердің мәнді маңызы жоқ. Үзак жылдар өтсе де, кейбір белгілер кдтты өзгеріске ұшырамайды (адамнын күлак калканы, оның формасы, бөлшегі).
Адамнын сырткы бейнесі зақым алған жағдайда қатты өзгеріске үшырайды, бірак зақым көбінде адамнын бетінің жеке беліктеріне ғана түсуі мүмкін (тыртык, күйік), сондай-ақ ол салыстырмалы түрде аз кездеседі.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
1. Башкатов В. К. Фотографирование места происшествия и вещественных доказательств в затрудненных условиях.
2. Волгин А. Г. Техника цветной фотографии. М,1987.
3. Дулов А. В. Судебная фотография. Минск, 1978.
4. Диденко Ф. К. Процессуальное оформление фотоснимков в уголовных делах. Ярославль, 1977.
5. Иванов Б. Т. ,Левингтон А. Л. Стереоскопическая фотография. М,1989.
6. Ищенко Е. П. Основы судебной фотографии, киносъемки и видеозаписи. ,Екатеринбург. ,1992 г.
7. Колесников А. Н. Правовые основы применения научно-технических средств при расследовании преступлений. М,1984.
8. Оперативное фотографирование документов. Справочное пособие. ВШ МВД СССР,1972.
9. Селиванов Н. А. , Эисман А. А. “ Судебная фотография”, М,1977.
10. Силкин П. Ф. , Толмачев Е. Ф. Применение фотографических средств и методов в оперативно-розыскной работе милиции”. М,1989 г.
11. Тахо-Годи Х. М. Пособие по основам научной фотографии в судебной медицине. 1975.
12. Криминалистика. Учебное пособие под. ред. Яблокова Н. П. -М,1995 г.
13.Жәкішев Е. Г. ,Исаев А. А. ,Тапалова Р. Б. , Найманова Г. Х. , Темірболат Н. С. Криминалистика КазНУ 2005
2. Волгин А. Г. Техника цветной фотографии. М,1987.
3. Дулов А. В. Судебная фотография. Минск, 1978.
4. Диденко Ф. К. Процессуальное оформление фотоснимков в уголовных делах. Ярославль, 1977.
5. Иванов Б. Т. ,Левингтон А. Л. Стереоскопическая фотография. М,1989.
6. Ищенко Е. П. Основы судебной фотографии, киносъемки и видеозаписи. ,Екатеринбург. ,1992 г.
7. Колесников А. Н. Правовые основы применения научно-технических средств при расследовании преступлений. М,1984.
8. Оперативное фотографирование документов. Справочное пособие. ВШ МВД СССР,1972.
9. Селиванов Н. А. , Эисман А. А. “ Судебная фотография”, М,1977.
10. Силкин П. Ф. , Толмачев Е. Ф. Применение фотографических средств и методов в оперативно-розыскной работе милиции”. М,1989 г.
11. Тахо-Годи Х. М. Пособие по основам научной фотографии в судебной медицине. 1975.
12. Криминалистика. Учебное пособие под. ред. Яблокова Н. П. -М,1995 г.
13.Жәкішев Е. Г. ,Исаев А. А. ,Тапалова Р. Б. , Найманова Г. Х. , Темірболат Н. С. Криминалистика КазНУ 2005
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ... ... .9
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 29
КІРІСПЕ
Габитология - әр түрлі керіністегі адамның сыртқы бейнесін зерттейтін және кылмыстарды ашу мен аддын алу мақсатыкда сыртқы бейне туралы мәліметтерді жинау, зерттеу және пайда-ланудың техника-криминалистикалык құрал-жабдыктары мен әдіс-тәсіддерін жетілдіретін криминалистикалык техниканың бір саласы болып табылады.
Адамнын сыртқы бейне белгілері бойынша танудағы кри-миналистикалык ілімді жете менгеру - білім жетістіктерін тәжірибеде кеңінен колданып қылмысты тергеу мен айыпкерді іздестіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
Адамдарды идентификациялау үшін криминалистикада әр түрлі әдістер мен тәсілдер жетілдірілген (өнделген). Идентифи-кациялауда кеңінен колданылатын әдістердің бірі - адамды сыртқы бейне белгілері бойынша салыстыру болып табылады.
Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификация-лаудың әдістері мен ғылыми негіздері жаратылыстану ғылым-дарының жетістіктеріне: анатомия, физиология, сот-медицина-сы, математиканын кейбір бөлімдеріне, жедел-іздестіру және сараптама тәжірибелеріне суйене отырып ұзак жылдар бойы қалыптасқан.
Адамдарды криминалистикалык идентификациялауға мүмкіндіктін болуы, кез келген адамның сырткы бейнесінін ба-сқа адамда кайталанбайтын белгілерінің болуына байланысты. Әлемде сырткы бейне белгілері жиынтығы бойынша бірдей екі адам кездеспейді, тек бір-біріне ұксас адамдар кездеседі. Бұл кағида криминалистикалык. идентификация теориясы мәлі меттеріне және тікелей анатомиялык мәліметтерге негізделеді. Барлык материалдык дүние объектілері өзіне-өзі ғана тең, тіпті бір тектес объектілердің өзінде де бір-бірінен айыратын ерекшеліктері болады.
Адамнын сыртқы бейнесінін барлык. белгілері тұракты емес, олар жиі өзгерістерге түсіп түрады.
Адамнын сыртқы бейнесінің ен мәнді өзгерістері ұзақ уакыт ішінде пайда болады. Олар әсіресе адам сүйегі қалыптаскан ке-зендерде көзге кдтты түседі, яғни балалык және бозбалалык кезендерде. Жасөспірімдердің өзгеріске үшыраған белгілерін бейнелеу немесе суретке түсіру және тендестіру жолдарымен бекіту аралығында айтарлыктай көп уақыт етпейтіндіктен кри-миналистикада ол белгілердің мәнді маңызы жоқ. Үзак жылдар өтсе де, кейбір белгілер кдтты өзгеріске ұшырамайды (адамнын күлак калканы, оның формасы, бөлшегі).
Адамнын сырткы бейнесі зақым алған жағдайда қатты өзгеріске үшырайды, бірак зақым көбінде адамнын бетінің жеке беліктеріне ғана түсуі мүмкін (тыртык, күйік), сондай-ақ ол салыстырмалы түрде аз кездеседі.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері
Криминалистикалық габитоскопия - адамның сырт келбетінің әртүрлі көріністе сақталып қалу заңдылықтарын зерделейтін және қылмысты ашу, тергеу және оның алдын алу мақсатында адамның бет келбеті туралы деректерді жинау, зерттеу және пайдалану әдістері мен техникалықкриминалистік тәсілдерді құрастырушы криминалистік техниканың саласы.
Әр адамның өзіне ғана тән, жеке әрі қайталанбайтын бет әлпеті бар екені сөзсіз. Адамның өмір бойы өзгеруіне қарамастан оның бет келбетінің белгілері тұрақты сақталады. Адамның сырт бейнесінің белгілі бір өзгеруі оны криминалистік тәжірибеде пайдалануға кедергі болмайды, өйткені адамның сырт бейнесінің өзгеруі заңдылықтары белгілі. Адамның сырт бейнесінің әр түрлі көріністе сақталу қасиеті: материалдық көріністе суретте, фото суретте және идеалдық көріністе - басқа адамдардың санасында қалатын сыртқы бейне туралы ақпаратты қылмысты ашу және тергеу тәжірибесінде қолдануға мүмкіншілік береді.
Адамның сырт бейнесі көзбен қабылданатын адам туралы мәліметтердің жиынтығы ретінде анықталады. Ондай мәліметтер қылмысты ашу және тергеу барысында, атап айтқанда мына міндеттері: ашылмаған қылмыс орнынан жасырынған белгісіз тұлғаларды іздеуде, егер олардың бет келбеттері туралы мәліметтер болса; тергеуден немесе соттан жасырынған немесе бас бостандығынан айыру орындарынан қашқан белгілі тұлғаларды іздеуде; хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздеуде; тірі тұлғалар мен өлген азаматтарды теңестіру үшін қолданылады.
2.Адамның сырт бейнесінің бөлшектері мен белгілерінің жүйесі адамның сырт бейне көріністерінің және олардың белгілерінің өзіндік ерекшелігінің негізінде жіктеу бағыныштылығын қарастырады. Жалпы бөлшектер мен олардың белгілері жалпы физиологиялық, анатомиялық және функционалдық болып бөлінеді.
Адамның сырт бейнесінің жалпы физиологиялық элементтеріне адам жынысы, жасы, антропологиялық түрі жатады. Адамның сырт бейнесінің анатомиялық элементтеріне оның денесінің бөлімін зерттеуде немесе қадағалауда ерекшеленетін жайлар жатады: дене бітімі тұтас, бас, бет,
мойын, дақ, қатпаршақтар, әр түрлі зақымдар мен операциялар іздері. Сырт бейненің функционалдық элементтеріне адам жағдайы мен олардың элементтері жатады: кейпі, жүрісі, мимика, дыбыс шығаруда ерін қозғалыстары, күнделікті тұрмыс қылықтары, аранаулы қасиеттері.
3.Қылмысты ашу мен тергеуде қолданылатын адамның сырт бейне көрінісі субъективтік және объективтік түрлерге бөлінеді.
Адамның сырт бейнесі жайында ақпарат тасушы болып мыналар табылады: адамның есінде қалған ойдағы кейіп; сипаттау; субъективті портреттер; көрнекі көріністер; өлік бетінен алынған маскалар; сүйек қалдықтары; бас сүйек арқылы адамды анықтау.
Субъективтік көрініс сипаты:
1.ойдағы кейіп - кең таралған субъективтік көрініс болып табылады. Ол көптеген фактор әсерімен қалыптасады: адамның жынысы, жасы, мекен-жайы, антропологиялық түрі, мамандығы, көргенді есте сақтауы және т.б.
2.сипаттау сырт бейненің белгілерін көрсетумен негізделеді.
3.субъективтік портрет дайындалуы мүмкін, тек сонда ғана адамның ойындағы көріністі естіп қайталап айтып беруінен туындайды.
Объективтік көрініс сипаттамасы:
1.сурет құралы арқылы адамның сырт бейнесі туралы ақпарат толық және кең түсірілуі мүмкін;
2.маскалар мен жапсырмалар мәйіттің белгілі бір себептерден өлгені байқалған жағдайда сырт бейне белгілерін түсіру үшін қолданылады;
3.бас сүйек бойынша бетті өз қалпына келтіру адам сүйегінің қалдықтары табылғанда, сонымен бірге бас сүйектің жұмсақ жерлерінің бұзылуының сыртқы белгісі туралы ақпаратты тіркеу үшін қолданылады.
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ.
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі
Адамның сыртқы кескінінің элементтер жүйесі түрінде, яғни көрінетін детальдар (бөлшектер) ретінде қарастыруға болады. Бастың, беттің, дененің, аяқ-қолдың құрылысы; адамның функционалдық белгілері (жүріс-тұрысы, мимикасы); жалпы физикалық деректер (жынысы, жасы, антропологиялық типі); киімі мен қолға ұстайтын ұсақ заттардың детальдары -- осының бәрі криминалистік маңызы бар элементтер болып табылады.
Бір адамның бет келбеті екінші адамның бет келбетінен белгілерімен, атап айтқанда сыртқы бейненің жеке сипаттамаларымен немесе оның элементтерімен ерекшеленеді.
Адамның сыртқы белгілерін сипаттаудың сілтемелері криминалистика ілімінде пайда болмас бұрын әдеби шығармалар-да кеңінен пайдаланған. Көбінесе адамды сипаттау барысында жазушылар белгілі жүйеге қарамастан, өздерінің қарапайым, күнделікті пайдаланып жүрген сипаттауды келістіріп жүзеге асырған.
Габитоскопия негізінде кылмыскерлердің бет әлпеті белгілері мен сыртқы пішінінің белгілерін сипаттау арқылы ұстауы көне заманнан бастап қолданған, бірақ, кеңінен тарамаған. Осы тұрғыда XVIII ғасырда Ұлыбритания мен Франция мемлекеттерінде бас бостандығынан айыру орындарында, сол мекеменің қызметкерлерінің бақылауымен кылмыскерлерді жабыктүрдегі шерулерін өткізу арқылы полиция агенттеріне қылмыскерлерді түр-әлпетін естеріне сақтап калуларына ықпалын тигізіп, сонымен қатар олардың арасынан бұрын сотты болғандарды айқындауға септігін тигізіп отырған. Себебі мекеменің күзетін қамтамасыз етіп отырған тұлғалар қылмыскерлердің бет әлпетін, жүріс-тұрысының белгілерін жаттап естеріне сақтап отырган. Ал криминалистика іліміне габитоскопия кейіннен XIX ғасырдың екінші жартысында, дәлірек айтқанда 80 жылдары белгілі Француз ғалымы Альфонс Бертильонның жасаған еңбектерінін нәтижесінде қылмыспен күресуші органдарында адамның сыртқы бетәлпетін сипаттаудың жүйесі пайда болды. Бұл жұмысы сөздік портрет атауымен жарық көрді де, кейіннен фото-портретті идентификациялайтын сараптамаларда кеңінен қолданылды, сонымен қатар айта кететін бір мәселе бұл сөздік портрет жүйесін жедел-іздестіру барысында колданылуы.
Көптеген тергеулік және жедел іздестірушілік шараларды жүзеге асыру барысында, құқық органдарынан бой тасалап кеткен кылмыскерлерді, сонымен қатар жазасын өтеу жерлерінен кашып кеткен қылмыскерлерді іздеу мен ұстау барысында, тану үшін көрсету мен куәландыру, сондай-ақ хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздестіруді жүзеге асыруда, бастапқы ақпараттарды жинастыру барысында атқаратын қызметі өте зор.
Габитоскопия деген сөз латын және грек тілінің екі сөзінен құралған біріншісі - латын тіліндегі (габитус) сыртқы келбеті, ал екіншісі -- грек тіліндегі (скопия) қараймын деген екі сезден құралған. Осы жоғарыда көрсетілген жайттарды ескеріп, 2001 жылы жарық көрген Б.М. Нұрғалиев пен А.О. Шакеновтің Криминалистика атты оқу қүралында берген түсініктері бойынша криминалистикалық габитоскопия деп адамның сыртқы келбетініңтүрлі бейнеде суреттелініп қалу заңдылыктарын оқып-үйрететін және қылмыстың алдын алу, тергеу мақсаттарында сырт-келбет туралы мағлұматтарды пайдалану кезінде қолданатын техникалық кұралдар мен әдістерді дамытатын криминалистикалық техниканың саласын айтамыз.
Негізінде криминалистикалык техниканың осы тарауына қатысты көптеген ғалымдардың жұмыстары бар, оларды атап кететін болсақ, олар: Р.А. Рейсс, В.А. Лебедьев, Н.С. Бокарин, С.М. Потапов, Н.В. Терзиев, Н.И. Якимов, А.А. Гусев, В.А. Снетков, З.И. Кирсанов, П.Г. Орлов, А.П. Пересункин, А.М. Зинин, И.Ф. Пантелеев, П.П. Цветков деген ғалымдарды атап кеткен жөн болар. Осы ғалымдардың жұмыстарына токтала келіп, криминалистикалық габитоскопияның келесі тұрғыдағы түсінігін беруге болады.
Адамның сырткы келбетінің әр түрлі көріністе сакталып қалу зандылыктарын зерделейтін және қылмысты ашу, тергеу оның алдын алу максатында адамның бет келбеті туралы деректерді жинау, зерттеу және пайдалану әдістері мен техникалық криминалистік тәсілдерді кұрастырушы криминалистикалык техниканың саласы.
Криминалистикалық габитоскопия дегеніміз, бұл -- қылмыстарды алдын алуда, ашуда және тергеуде маңызы бар ақиқатты айқындау үшін белгілерді қолдануына мүмкіндік беретін әдістеме ретінде адамның сыртқы келбетінің материалдық және идеалды бейнелері туралы ілім бола тура, кршиналистикалық техника тарауының бір саласы болып табылады. Антропологиялық жалпы және сот медицинасының, адамның морфологиялық, криминалистикалық техниканың дамып, жетілуімен сот фотосурет-еуі мен тергеулік, жедел-іздестірушілік және сараптамалық тәжірибенің жетілуінің нәтижесінде криминалистикада габитоскопия ілімі туралы оқу пайда болды десе де болады. Криминалистикалық габитоскопияның негізіне: адамның ажары, бейнесі, жүзі, көркі, көрінісі, нұсқасы, рабайы, сұры, тұрпаты, шырайы, әлпеті, өңі, өн-түсі, үсті-басы кіреді. Осы сипаттың барлығын бір сөзбен айтқанда адамның бет-әлпеті кіреді десек қателеспейміз.
Криминалистикалық габитоскопияның затына келесілер кіреді:
- адамның сыртқы келбеті туралы криминалистикалык ілімнің түсінігі, оның қасиеттерін, белгілерін және элементтерінің жайттары туралы мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- адамның сыртқы келбетінің түрлі бейнеде суреттелініп қалуының зандылықтарын окытып үйрету;
- адамның сыртқы келбеті туралы мағлұматтарды жинау, айқындау зерттеу және қолданудың жалпы заңдылықтарын, қажетті әдістер мен құралдарды пайдалану негізіндегі жайттары туралы мағлұматтарды толығымен окып үйрету;
- криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестіру әдісін адамның бас сүйек қалдықтары бойынша алғашкы келбетін қалпына келтіру.
Ғылыми-техниканың ұдайы ілгері жылжуына байланысты криминалистикалық габитоскопияға қатысты адамның бет әлпетін қылмыстарды тергеу, ашу, оларды алдына алу барысында қолданылатын техникалық құралдар және ол белгілерді дұрыс пайдаланудың тактикалық тәсілдері өзгертіліп, жетілдіріліп және оларды колдану өрісі ұлғайып отырды. Осы себептер қылмыстарды тіркеудің жаңаланған тұр-әлпетті сипаттайтын тәсілінің жүйесінің пайда болуына әкеліп соқтырды. Соттық фотосуреттеуді пайда болуына байланысты қылмыскерлердің сыртқы келбетін сипаттаудың жаңа мүмкіндіктері пайда болып, оларды суретке түсірумен қатар бет әлпетін сипаттау әрекеттері бірдей жүзеге асырылып отырылды. Кейіннен криминалисти-калық мақсаттарда адамдардың сыртқы келбетін сипаттаудың және фотосуреттік бекітудің катаң ережелері пайда болып, портреттік сараптама және адамның бас сүйегі бойынша тұлғаның бет-пішінін қалпына келтірудің ғылыми негізделген әдістемесі қалыптасқан. Адамның бас сүйегі бойынша тұлғаның бет-пішінін калпына келтірудің ғылыми негізінін әдістемесін Ресейде атақты орыс ғалымы Герасимов іске асырған.
Криминалистикалык тұрғыда жүйелендірілген адамның сыртқы келбетінің белгілерін пайдалану, кылмыстарды ашу мен тергеу барысы бағыттарының басқа да мүмкіндіктерін кәрсетеді. Атап айтқанда бұл криминалистикалық түрғыда жүйелендірілген адамның сыртқы келбетінің белгілері келесі міндеттерді шешу үшін қажет:
а) қылмыс субъектілерінің жеке басын тексеру мен куәландыруда;
ә) қылмыстық істің ашылуы мен тергеуіне байланысты сол іс бойынша мүдделі және мүдделі емес тұлғалармен танысу үшін;
б) қылмыс жасап, сот және қалмыстық із кесу органдарынан бой тасалап жүрген қылмыскерлерді, хабар-ошарсыз кеткен тұлғалардын іздеуін ұйымдастыру барысында жеке басы анықталмаған мәйіттердің табылғанында;
в) жазасын етеу жерінен қашкан қылмыскер тұлғаларды іздеуге (жергілікті, республикалык және ТМД-лық іздеуге) жариялауда және іздестіру кестесін толтыру барысында;
г) мәйіттер мен адамдарды тану үшін көрсету барысында;
д) куәлардың, қылмыс оқиғасын ез көзімен керген тұлғалардың, жәбірленушілердің айтуы бойынша жеке басы анықталмаған қылмыскерлердің қиысты (композициялық) суреттерін салу үшін;
е) криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестіру әдісін қолданып жүргізілетін сараптамаларды жүргізу барысында;
ж) сүйек калдықтары (бас сүйек) бойынша мәйіттің жеке басын анықтау үшін тірі күйіндегі калпына келтіру (реконструкциялау) барысында.
Габитоскопия криминалистикалық ілім ретінде адамның сыртқы келбетінің қалыптасуы заңдылыктарын айкындайды, сол адам келбетінің элементтері мен белгілерін жүйелендіреді, қылмысты жасауға катысы бар немесе хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздестіру, анықтау мен идентификациялау үшін адамның сыртқы келбеті туралы мәліметтерді жинау мен пайдалану кұралдары мен тәсілдерін даярлайды.
Адамның сыртқы келбетінің белгілері, сол тұлғаның барлык өмір сүру барысында аса қатты өзгерістерге ұшырамай, тұрақты болып отырады. Негізінде бұл тұжырымды жоғарыда атап кеткен Француз ғалымы А.Бертельен: адамның антропологиялық белгілері бойынша тіркеуді жүргізу қажет,- деген. Дегенмен бұл аталып отырылған белгілер өзгеріске ұшырайтыны айқындалынған. Негізінде адамның дене бітімі 25 жасқа дейін өзгеріске ұшырап дене бітімі калыптасады. Сол мезеттен бастап адамның сырқы келбеті өзгеріске ұшырамайды.
Адамньщ келбетінің даралығы, өзгеріске ұшырамауы және тұрақтылығы, ақпараттар көздерін жинактау барысында материалды (объективті) және идеалды (субъективті) келбетінің белгілері арқылы кайта калпына келтіруге мүмкіндік тудырып, оның маңызы өте зор болады.
Объективті акпараттардық катарына - адамның өзі, фотосуреттері, рентгенді және флюрограммалы түсірілген суреттері, кино және бейне фильмдері, мәйіттің бет-перделері, денесінің әр түрлі бөліктерінен алынған жабысындылар (кұлак бакалшағы, қолдың, алаканның, табанның, аяктың) және сүйегінің калдықтары.
Субъективтік акпараттардың катарына - адамның ойында қалған бейнелер, салынған суреттер, киысты (композициялық) суреттері, беттін, және бас сүйекті пластикалык қалпына келтіру (реконструкциялау), сөздік портрет жүйесінін негізінде немесе еркін тұрғыда сипатталынуы.
Адамның сыртқы келбетінің белгілері өзіне тән (кайталануы болмайтын), салыстырмалы өзгермейді және материалдық бейнелерде бекітіле алады, сонымен қатар баска да адамдардың естерінде сақталуы мүмкін.
Криминалистикалық габитоскопия жүйесі:
а) қылмыс субъектілерінің жеке басан тексеру мен куәландыруда;
ә) қылмыстық істін ашылуы мен тергеуіне байланысты сол іс бойынша мүдделі және мүдделі емес тұлғалармен танысу үшін;
б) қылмыс жасап, сот және қылмыстық із кесу органдарынан бой тасалап жүрген қылмыскерлерді, хабар-ошарсыз кеткен тұлғалардың іздеуін ұйымдастыру барысында жеке басы анықталмаған мәйіттердің табылғанында;
в) жазасын өтеу жерінен кашқан кылмыскер тұлғаларды іздеуге (жергілікті, республикалық және ТМД-лық іздеуге) жариялауда және іздестіру кестесін толтыру барысында;
г) мәйіттер мен адамдарды тану үшін көрсету барысында;
д) куәлардың, қылмыс оқиғасын өз көзімен көрген тұлғалардың, жәбірленушілердің айтуы бойынша жеке басы анықталмаған қылмыскерлердің композициялық суреттерін салу үшін;
е) криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестендіру әдісін қолданып жүргізілетін сараптамаларды жүргізу барысында;
ж) сүйек қалдыктары (бас сүйек) бойынша мәйіттін жеке басын анықтау үшін тірі күйіндегі қалпына келтіру (реконструкциялау) барысында.
Криминалистикалық габитоскопияның пәні:
-адамның сыртқы келбеті туралы криминалистикалык ілімнің түсінігі, оның касиеттерін, белгілерін және элементтерінің жайттары туралы мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- адамның сыртқы келбетінің түрлі бейнеде суреттелініп калуының заңдылықтарын окытып үйрету;
- адамның сыртқы келбеті туралы мағлұматтарды жинау, айкындау зерттеу және қолданудын жалпы заңдылықтарын кажетті әдістер мен кұралдарды пайдалану негізінде мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестендіру әдісін, адамнын бас сүйек қалдықтары бойынша алғашкы келбетін калпына келтіру.
Криминалистикалық габитоскопияда адамнын сыртқы келбетінің элементтерін және белгілерін жіктеу маңызды рөль атқарады. Егер де белгілеріне тоқталатын болсақ, онда белгілер - бұл сыртқы келбеттің толыктай немесе оның жеке элементтерінің жеке сипаты, мысалы, адамның басы, құлағы, мойны және тағы да басқа дене бітімінің бөлшектерінен алынып, оның жеке сипаттамалары қалыптасады.
Адамның келбетінің белгілері өзіндік жөне ілесіп алынып ғана болып бөлінеді. Өзіндікті ашып айтатын болсақ, оларға мыналар жатады: ол адамның жеке өзіндік қасиеттері, оның сыртқы түріне, бет әлпетіне тән белгілер, ал ілесіп алынылғандардың катарына -- адам келбетінің айырғысыз болып табылмайтын, бірақ онын ерекшеліктерін сипаттай алатын белгілерді алуға болады. Мысалы, адамның көзінің көру кабілетінің нашарлауына қатысты көзілдірік киюі, яки болмаса киімнің ерекше заттары және т.б. Өздік болып табылатын белгілер өзінің ішінде екіге жіктеледі, олар: морфологиялық және функционалдық. Бұл жіктелу түрі бірте-бірте шешуші болып бара жатыр. Бірақ тәжірибеде бұл жіктелуді функционалды және анатомиялық деп атап кеткен.
Адамның жалпы физикалық белгілеріне: жыныстық белгілері жатады. Адамның пішінінің (фигурасының), бетаузының құрылымы, шаш бүршегінің бар болуы, я болмаса болмауы, сонымен катар бет-аузының манайында болуы, шашының таралғандығы (причес) және т.б. белгілері кіреді.
Адам жасын білдіретін белгілердің қатарына: жастығын, орта буында екендігін, ұлғайған және өте карт жаста екендігін көрсететін белгілер, яғни бет қыртысынын, түсі, әжімдері, басындағы, бет-аузындағы шаштүсі, оның тығыздығы (коюлығы, сиректігі), дене бітімінің пішіні (фигурасы) және козғалу дағдылығын көрсететін белгілер, мысалы, адамның абыржуы, я болмаса күйгелектеніп қысқа өлшемдегі кадам жасауы, аяғын әлсіз басып, кей жағдайларда сүйретіп, сылтып басуының ерекшеліктері жатады.
Нәсілді-этникалық таптық белгілеріне -- адамның антропологиялық нәсілдік, ұлттық топқа жататындығын білдіретін бет пішінінің белгілері (азиат, европейд, монголид, кавказдық сияқты белгілері) кіреді. Бұл белгілер тәжірибеде кеңінен колданылады, мысалы, жәбірленуші сипаттау барысында кавказ нәсілді деп кылмыскердің сипатын берген жағдайда іздеуге катысты шеңбер азаяды.
Конституциялық қалыптасу белгілері - бүл белгілердің тарапына атлетикалық дене бітімі, эстетикалық дене бітімін және әдеттегі дене бітімі көрсететін белгілер жатады.
Анатомиялық белгілердің қатарына мыналар жатады адамның дене кұрылымының белгілері (пішіні, фигурасы, бойы, пропорциясы, толықтығы) және адам денесінің баска да бөліктері (басы, бет-аузы, мойны, иығы, төсі, аркасы, іші, қолдары, сонымен қатар алақандары, қол саусақтары, тырнақтары аяғы және т.б.) Бастың және бет-ауыздың анатомиялық белгілері (дәлірек айтқанда -- анатоморфологиялық белгілері) және олардың элементтері криминалистикалық габитоскопияда жеткілікті мөлшерде жіктелген. Себебі адамның бет-аузы мен басы адамның есінде жиі қалады.
Адамның сыртқы келбетінің анатомиялык белгілері тұрпаттары шығыңқы, кіріңкі, тегіс, дөңгеленген болады, жобасы және кескін үйлесімі адамның бет-аузын жанынан карастыру арқылы айқындауға болды. Ауқымы бойынша: биіктігі, терендігі, ұзындығы, енінің өлшемі толығымен кіреді, дәлірек айтканда үлкендігі, кішілігі, орташа өлшемде болуы және басқа да өлшемдерімен пропорционалдығы кіреді.
Анатомиялық белгілеріне токталатын болсақ, олар ерекше топтама құрып, адамның дүниеге келгенінен бастап пайда бо-ған кемістіктермен ұштасады немесе ауру сыркаттармен, төтенше, аяқ-асты күтпеген жағдайдың салдарында пайда болған, патологиялық немесе т.б. жағдайлардың салдарынан пайда болған белгілермен үштасады. Кейбір жағдайларда оларды ерекше (айрықша көзге түсетін) белгілер деп атайды. Бұл белгілер ерекше түрде тергеу кезінде жүзеге асырылатын тануға ұсыну секілді тергеу әрекеттерін жүргізу барысында қылмыскерлерге іздеу салғанда, сонымен қатар сараптамалық зерттеулер жүргізу барысында орасан зор орын алады. Олардың тарапына келесі физикалық кемістіктер жатады:
-дене бөлшегінің болмауы;
- көздің, колдың, аяктың, тістін орнында протездердің болуы;
-омыртқасының қисайып орналасуы, бір қолының, я болмаса аяқ-колдың бір-бірінен қыскалығы басқа да кемтарлығы т.б.
Сонымен катар адам денесінің теріс қабат қыртысының беткі кабатында орналасқан белгілердің де маңызы өте зор. Бұл белгілер қатарына пигментті дактар жатады, мысалы, қылмыскердің қолында сүйелдің болуы, күйіп қалғандықтан калған дақтары, қол саусақ іздерінің папеллярллы дақтардың морфологиялық, өзіндік ерекшеліктері, денеге бастырылып жазылған мәтіндер, суреттер мен таңбалар мәселен, олардың түсі, орналаскан жері, адамның тері кыртысының үстінгі қабатының күйі қатпарлануы, әжімділігі және т.б.
Адамның өмір сүру барысында қызметтік, яки болмаса функционалды белгілері калыптасады. Олар адамның жүріс-тұрысын, дене бөлшектерінің белгілерін және олардың элементтерінің статикалық жағдайының және олардын морфологиялық сырткы пішінінің кұрылымын айқындауда ықпалын тигізеді.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
1.Сәйкестендіру - берілген объектіні ізделінуші болып табылатындығы туралы мәселені шешу мақсатындағы объектінің жалпы және ерекше белгілерінің жиынтығы бойынша жекешелігін немесе ерекшелігін анықтайтын құбылыс.
Салыстырудың мүмкіндік жағдайы материалды объектілердің табиғатына қарай құрылды. Бір жағынан бұл зерттелуші объектілердің жекелігі мен қайталанбайтындығына, шартты тұрақтылығы мен өзгермейтіндігіне, екіншіжағынан - объектілердің өзіндік белгілерін басқа объектілерде көрсету мүмкіндігіне негізделеді.
2. Криминалистикалық сәйкестендіру негізі шарттары мыналар болып табылады:
а) криминалистикалық сәйкестендіру объектілерінің жеке өзіндік анықтылығы, объектілерді сипаттайтын тұрақты белгілердің болуы;
ә) салыстырмалы орбъектілерді тұрақты белгілерінің көрінісі бойынша криминалистикалық идентификацияны жүзеге асыру;
б) қылмысты ашу мен тергеу және істі сотта қарастыру процесіндегі криминалистикалық сәйкестендіруді қолдану.
3. Сәйкестендіру процесінде екі түрлі объект қатысады:
а) Сәйкестендірілетін (ұқсасталынатын) объект, ол ерекшелігі анықталатын объект;
ә) Сәйкестендірілетін (ұқсастырылушы) - объект, ол арқылы ерекшелік анықталады.
Сәйкестенетін объект біреу, ал салыстырушы объект бірнеше болуы мүмкін.
Сәйкестенетін объектілердің екі түрі бар: пайда болуы белгілі және белгісіз.
4. Криминалистикалық сәйкестенудің теориясы мен практикасында екі көрініс формалары бөлінеді: материалды тіркеуші және психо - физиологиялық.
Материалдық белгілеуші көрініс қалпы басқа материалды объектілерден көрген объектінің есте қалған белгілерін білдіреді, оларға жататындар іздер (қол, аяқ, қару - жарақ, көлік құралдары); тірі тұлғалардың, өліктердің, заттықдәлелдердің құрылыс, жер бөлшектерінің көрнекі бейнелік көріністері (фото, кино, бейне көрініс); құжаттар (жазбаша, машиналық баспа, компьютерлік баспа және т.б.);
сиқатар есепке алу картотекаларында сонымен қатар есепке алукарточкаларында белгілеу.
Психо - физиологиялық көрініс қалпы субъективті мағынаға ие. Ол салыстырушы тұлғаның есіндегі ойының нақты сезімді кейпінің қалыптасуынан құралады. Ойлау арқылы салыстыруды жәбірленушінің, куәгердің, айыпкердіңкейпін есепке қалған адам ғана жүзеге асыра алады.
5. Сәйкестендіру іс жүргізуші немесе іс жүргіздеуші - екі қалыпта жүзеге асады. Іс жүргізуші қалыптағы салыстыру сараптама немесе басқа да тергеу әрекетінің жүру барысы түрінде жүзеге асады. Сарапшы қорытындысы ментергеу әрекетінің хаттамасында белгіленіп, сәйкестендіру қорытындысы дәлел мағынасына ие болады.
Іс жүргізуші идентификация тергеушімен оқиға болған жерді қарау, тінту, дәлелді алу барысында жүргізілетін салыстыру болып табылады; оның қорытындысы дәлел мағынасына ие емес. Олар басқа дәлелдерді алу үшін,қолданылатын ойлау операцияларының ролін атқарады. Іс жүргізбеуші қалыпқа жедел тергеу мақсатында, сонымен бірге алдын алу, сараптамаға дейінгі тергеушінің немесе маманның зерттеулері жүргізілетін идентификация жатады.
Адамды идентификациялауға пайдаланатын сырткы бейне белгілері:
:: тұракты (белгілі бір уақыт аралығында салыстырмалы өзгеріссіз) болуы тиіс;
салыстырмалы түрде сирек кездесетін;
салыстырмалы түрде басқа белгілерге тәуелсіз болуы керек.
Теңдестіру кезінде жиі кездесетін белгілерге карағанда си-рек кездесетін белгілердін манызы зор. Сырткы бейненің белгі жиынтығын дүрыс қолданған жағдайда ғана тендестіру нәтижелі
жүргізіледі.
Адамды сыртқы белгілері бойынша тендестірудін ғылыми әдістемесі 1880 жылдары калыптаса бастаған. Француз криминалисі Альфонс Бертильон қылмыскерлерді тіркеу жүйесін-алыптастырған, оның бір бөлімі адамның сырткы бейне белгічерін арнайы термин колдану аркылы суреттеуден тұрады.
Бейнелеуді ауызша суреттеу немесе сөздік портрет деп айтады. Бұл әдіс бойынша адамнын сыртқы бейнесі накты сурет-телді. А. Бертильон адам бейнесінің 49 түрін аныктаған, оның көпшілігі кұлак калқанынын әр түрлі бөлшектерінен тұрады. Дактилоскопиялықтіркеу жүйесінің кеңінен таралуына байла-нысты А. Бертильоннын бұл жұйесі өзінің тәжірибелік мәнін жоғалтты. Дегенмен де ауызша суреттеу әдісі одан әрі дамып шаркына жетті. Кдзіргі уақытта ауызша суреттеу жүйесін кылмыскерлерді, танылмаған мәйіттер мен хабар-ошарсыз кет-кен адамдарды және т.б. тұлғаларды сырткы бейне белгілері бойынша идентификациялау максатында колданады. Сондай-ак ауызша суреттеу барлық жағдайда, яғни адамның жеке басы анықталмаған (төтенше жағдайлардын, апаттардың, табиғи апат-тардың болуына байланысты адамдар жаппай каза болған) кез-де немесе кылмыскер езінің шын атын кдсақана жасырған жағ-дайларда колданады.
Сырткы бейне белгілері бойынша сәйкестендіруді азамат-тык сот өндірісі (алимент өндіріп алу ісі бойынша жауапкерді інықтау) кезінде де колданылады. Адамның сырткы бейнесі бойынша идентификациялауды тарихшылар, өнертанушылар, әдебиеттанушылар және басқа да ғылым өкілдері пайдаланады. Қылмыскерлердің сырткы бейне белгілерін теледидар, газет және полиция мәліметтері бойынша хабарлануы, олардың тез арада ұсталуына көмегін тигізеді.
Адамның сырткы бейнесінің жекелігі (қайталанбауы) мен өзгермейтін белгілерінің жиынтығы адамның идентификация-сының ғылыми негізін кұрайды. Сыртқы бейнесі бойынша иден-тификациялау мен диагностикалаудың ғылыми ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ... ... .9
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 29
КІРІСПЕ
Габитология - әр түрлі керіністегі адамның сыртқы бейнесін зерттейтін және кылмыстарды ашу мен аддын алу мақсатыкда сыртқы бейне туралы мәліметтерді жинау, зерттеу және пайда-ланудың техника-криминалистикалык құрал-жабдыктары мен әдіс-тәсіддерін жетілдіретін криминалистикалык техниканың бір саласы болып табылады.
Адамнын сыртқы бейне белгілері бойынша танудағы кри-миналистикалык ілімді жете менгеру - білім жетістіктерін тәжірибеде кеңінен колданып қылмысты тергеу мен айыпкерді іздестіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
Адамдарды идентификациялау үшін криминалистикада әр түрлі әдістер мен тәсілдер жетілдірілген (өнделген). Идентифи-кациялауда кеңінен колданылатын әдістердің бірі - адамды сыртқы бейне белгілері бойынша салыстыру болып табылады.
Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификация-лаудың әдістері мен ғылыми негіздері жаратылыстану ғылым-дарының жетістіктеріне: анатомия, физиология, сот-медицина-сы, математиканын кейбір бөлімдеріне, жедел-іздестіру және сараптама тәжірибелеріне суйене отырып ұзак жылдар бойы қалыптасқан.
Адамдарды криминалистикалык идентификациялауға мүмкіндіктін болуы, кез келген адамның сырткы бейнесінін ба-сқа адамда кайталанбайтын белгілерінің болуына байланысты. Әлемде сырткы бейне белгілері жиынтығы бойынша бірдей екі адам кездеспейді, тек бір-біріне ұксас адамдар кездеседі. Бұл кағида криминалистикалык. идентификация теориясы мәлі меттеріне және тікелей анатомиялык мәліметтерге негізделеді. Барлык материалдык дүние объектілері өзіне-өзі ғана тең, тіпті бір тектес объектілердің өзінде де бір-бірінен айыратын ерекшеліктері болады.
Адамнын сыртқы бейнесінін барлык. белгілері тұракты емес, олар жиі өзгерістерге түсіп түрады.
Адамнын сыртқы бейнесінің ен мәнді өзгерістері ұзақ уакыт ішінде пайда болады. Олар әсіресе адам сүйегі қалыптаскан ке-зендерде көзге кдтты түседі, яғни балалык және бозбалалык кезендерде. Жасөспірімдердің өзгеріске үшыраған белгілерін бейнелеу немесе суретке түсіру және тендестіру жолдарымен бекіту аралығында айтарлыктай көп уақыт етпейтіндіктен кри-миналистикада ол белгілердің мәнді маңызы жоқ. Үзак жылдар өтсе де, кейбір белгілер кдтты өзгеріске ұшырамайды (адамнын күлак калканы, оның формасы, бөлшегі).
Адамнын сырткы бейнесі зақым алған жағдайда қатты өзгеріске үшырайды, бірак зақым көбінде адамнын бетінің жеке беліктеріне ғана түсуі мүмкін (тыртык, күйік), сондай-ақ ол салыстырмалы түрде аз кездеседі.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
1.ГАБИТОСКОПИЯ ҰҒЫМЫ
1.1Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыс тану ғылымилық негіздері
Криминалистикалық габитоскопия - адамның сырт келбетінің әртүрлі көріністе сақталып қалу заңдылықтарын зерделейтін және қылмысты ашу, тергеу және оның алдын алу мақсатында адамның бет келбеті туралы деректерді жинау, зерттеу және пайдалану әдістері мен техникалықкриминалистік тәсілдерді құрастырушы криминалистік техниканың саласы.
Әр адамның өзіне ғана тән, жеке әрі қайталанбайтын бет әлпеті бар екені сөзсіз. Адамның өмір бойы өзгеруіне қарамастан оның бет келбетінің белгілері тұрақты сақталады. Адамның сырт бейнесінің белгілі бір өзгеруі оны криминалистік тәжірибеде пайдалануға кедергі болмайды, өйткені адамның сырт бейнесінің өзгеруі заңдылықтары белгілі. Адамның сырт бейнесінің әр түрлі көріністе сақталу қасиеті: материалдық көріністе суретте, фото суретте және идеалдық көріністе - басқа адамдардың санасында қалатын сыртқы бейне туралы ақпаратты қылмысты ашу және тергеу тәжірибесінде қолдануға мүмкіншілік береді.
Адамның сырт бейнесі көзбен қабылданатын адам туралы мәліметтердің жиынтығы ретінде анықталады. Ондай мәліметтер қылмысты ашу және тергеу барысында, атап айтқанда мына міндеттері: ашылмаған қылмыс орнынан жасырынған белгісіз тұлғаларды іздеуде, егер олардың бет келбеттері туралы мәліметтер болса; тергеуден немесе соттан жасырынған немесе бас бостандығынан айыру орындарынан қашқан белгілі тұлғаларды іздеуде; хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздеуде; тірі тұлғалар мен өлген азаматтарды теңестіру үшін қолданылады.
2.Адамның сырт бейнесінің бөлшектері мен белгілерінің жүйесі адамның сырт бейне көріністерінің және олардың белгілерінің өзіндік ерекшелігінің негізінде жіктеу бағыныштылығын қарастырады. Жалпы бөлшектер мен олардың белгілері жалпы физиологиялық, анатомиялық және функционалдық болып бөлінеді.
Адамның сырт бейнесінің жалпы физиологиялық элементтеріне адам жынысы, жасы, антропологиялық түрі жатады. Адамның сырт бейнесінің анатомиялық элементтеріне оның денесінің бөлімін зерттеуде немесе қадағалауда ерекшеленетін жайлар жатады: дене бітімі тұтас, бас, бет,
мойын, дақ, қатпаршақтар, әр түрлі зақымдар мен операциялар іздері. Сырт бейненің функционалдық элементтеріне адам жағдайы мен олардың элементтері жатады: кейпі, жүрісі, мимика, дыбыс шығаруда ерін қозғалыстары, күнделікті тұрмыс қылықтары, аранаулы қасиеттері.
3.Қылмысты ашу мен тергеуде қолданылатын адамның сырт бейне көрінісі субъективтік және объективтік түрлерге бөлінеді.
Адамның сырт бейнесі жайында ақпарат тасушы болып мыналар табылады: адамның есінде қалған ойдағы кейіп; сипаттау; субъективті портреттер; көрнекі көріністер; өлік бетінен алынған маскалар; сүйек қалдықтары; бас сүйек арқылы адамды анықтау.
Субъективтік көрініс сипаты:
1.ойдағы кейіп - кең таралған субъективтік көрініс болып табылады. Ол көптеген фактор әсерімен қалыптасады: адамның жынысы, жасы, мекен-жайы, антропологиялық түрі, мамандығы, көргенді есте сақтауы және т.б.
2.сипаттау сырт бейненің белгілерін көрсетумен негізделеді.
3.субъективтік портрет дайындалуы мүмкін, тек сонда ғана адамның ойындағы көріністі естіп қайталап айтып беруінен туындайды.
Объективтік көрініс сипаттамасы:
1.сурет құралы арқылы адамның сырт бейнесі туралы ақпарат толық және кең түсірілуі мүмкін;
2.маскалар мен жапсырмалар мәйіттің белгілі бір себептерден өлгені байқалған жағдайда сырт бейне белгілерін түсіру үшін қолданылады;
3.бас сүйек бойынша бетті өз қалпына келтіру адам сүйегінің қалдықтары табылғанда, сонымен бірге бас сүйектің жұмсақ жерлерінің бұзылуының сыртқы белгісі туралы ақпаратты тіркеу үшін қолданылады.
2.АДАМ СЫРТ КЕЛБЕТІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ.
2.1 Адам сырт келбетінің жіктемесі
Адамның сыртқы кескінінің элементтер жүйесі түрінде, яғни көрінетін детальдар (бөлшектер) ретінде қарастыруға болады. Бастың, беттің, дененің, аяқ-қолдың құрылысы; адамның функционалдық белгілері (жүріс-тұрысы, мимикасы); жалпы физикалық деректер (жынысы, жасы, антропологиялық типі); киімі мен қолға ұстайтын ұсақ заттардың детальдары -- осының бәрі криминалистік маңызы бар элементтер болып табылады.
Бір адамның бет келбеті екінші адамның бет келбетінен белгілерімен, атап айтқанда сыртқы бейненің жеке сипаттамаларымен немесе оның элементтерімен ерекшеленеді.
Адамның сыртқы белгілерін сипаттаудың сілтемелері криминалистика ілімінде пайда болмас бұрын әдеби шығармалар-да кеңінен пайдаланған. Көбінесе адамды сипаттау барысында жазушылар белгілі жүйеге қарамастан, өздерінің қарапайым, күнделікті пайдаланып жүрген сипаттауды келістіріп жүзеге асырған.
Габитоскопия негізінде кылмыскерлердің бет әлпеті белгілері мен сыртқы пішінінің белгілерін сипаттау арқылы ұстауы көне заманнан бастап қолданған, бірақ, кеңінен тарамаған. Осы тұрғыда XVIII ғасырда Ұлыбритания мен Франция мемлекеттерінде бас бостандығынан айыру орындарында, сол мекеменің қызметкерлерінің бақылауымен кылмыскерлерді жабыктүрдегі шерулерін өткізу арқылы полиция агенттеріне қылмыскерлерді түр-әлпетін естеріне сақтап калуларына ықпалын тигізіп, сонымен қатар олардың арасынан бұрын сотты болғандарды айқындауға септігін тигізіп отырған. Себебі мекеменің күзетін қамтамасыз етіп отырған тұлғалар қылмыскерлердің бет әлпетін, жүріс-тұрысының белгілерін жаттап естеріне сақтап отырган. Ал криминалистика іліміне габитоскопия кейіннен XIX ғасырдың екінші жартысында, дәлірек айтқанда 80 жылдары белгілі Француз ғалымы Альфонс Бертильонның жасаған еңбектерінін нәтижесінде қылмыспен күресуші органдарында адамның сыртқы бетәлпетін сипаттаудың жүйесі пайда болды. Бұл жұмысы сөздік портрет атауымен жарық көрді де, кейіннен фото-портретті идентификациялайтын сараптамаларда кеңінен қолданылды, сонымен қатар айта кететін бір мәселе бұл сөздік портрет жүйесін жедел-іздестіру барысында колданылуы.
Көптеген тергеулік және жедел іздестірушілік шараларды жүзеге асыру барысында, құқық органдарынан бой тасалап кеткен кылмыскерлерді, сонымен қатар жазасын өтеу жерлерінен кашып кеткен қылмыскерлерді іздеу мен ұстау барысында, тану үшін көрсету мен куәландыру, сондай-ақ хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздестіруді жүзеге асыруда, бастапқы ақпараттарды жинастыру барысында атқаратын қызметі өте зор.
Габитоскопия деген сөз латын және грек тілінің екі сөзінен құралған біріншісі - латын тіліндегі (габитус) сыртқы келбеті, ал екіншісі -- грек тіліндегі (скопия) қараймын деген екі сезден құралған. Осы жоғарыда көрсетілген жайттарды ескеріп, 2001 жылы жарық көрген Б.М. Нұрғалиев пен А.О. Шакеновтің Криминалистика атты оқу қүралында берген түсініктері бойынша криминалистикалық габитоскопия деп адамның сыртқы келбетініңтүрлі бейнеде суреттелініп қалу заңдылыктарын оқып-үйрететін және қылмыстың алдын алу, тергеу мақсаттарында сырт-келбет туралы мағлұматтарды пайдалану кезінде қолданатын техникалық кұралдар мен әдістерді дамытатын криминалистикалық техниканың саласын айтамыз.
Негізінде криминалистикалык техниканың осы тарауына қатысты көптеген ғалымдардың жұмыстары бар, оларды атап кететін болсақ, олар: Р.А. Рейсс, В.А. Лебедьев, Н.С. Бокарин, С.М. Потапов, Н.В. Терзиев, Н.И. Якимов, А.А. Гусев, В.А. Снетков, З.И. Кирсанов, П.Г. Орлов, А.П. Пересункин, А.М. Зинин, И.Ф. Пантелеев, П.П. Цветков деген ғалымдарды атап кеткен жөн болар. Осы ғалымдардың жұмыстарына токтала келіп, криминалистикалық габитоскопияның келесі тұрғыдағы түсінігін беруге болады.
Адамның сырткы келбетінің әр түрлі көріністе сакталып қалу зандылыктарын зерделейтін және қылмысты ашу, тергеу оның алдын алу максатында адамның бет келбеті туралы деректерді жинау, зерттеу және пайдалану әдістері мен техникалық криминалистік тәсілдерді кұрастырушы криминалистикалык техниканың саласы.
Криминалистикалық габитоскопия дегеніміз, бұл -- қылмыстарды алдын алуда, ашуда және тергеуде маңызы бар ақиқатты айқындау үшін белгілерді қолдануына мүмкіндік беретін әдістеме ретінде адамның сыртқы келбетінің материалдық және идеалды бейнелері туралы ілім бола тура, кршиналистикалық техника тарауының бір саласы болып табылады. Антропологиялық жалпы және сот медицинасының, адамның морфологиялық, криминалистикалық техниканың дамып, жетілуімен сот фотосурет-еуі мен тергеулік, жедел-іздестірушілік және сараптамалық тәжірибенің жетілуінің нәтижесінде криминалистикада габитоскопия ілімі туралы оқу пайда болды десе де болады. Криминалистикалық габитоскопияның негізіне: адамның ажары, бейнесі, жүзі, көркі, көрінісі, нұсқасы, рабайы, сұры, тұрпаты, шырайы, әлпеті, өңі, өн-түсі, үсті-басы кіреді. Осы сипаттың барлығын бір сөзбен айтқанда адамның бет-әлпеті кіреді десек қателеспейміз.
Криминалистикалық габитоскопияның затына келесілер кіреді:
- адамның сыртқы келбеті туралы криминалистикалык ілімнің түсінігі, оның қасиеттерін, белгілерін және элементтерінің жайттары туралы мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- адамның сыртқы келбетінің түрлі бейнеде суреттелініп қалуының зандылықтарын окытып үйрету;
- адамның сыртқы келбеті туралы мағлұматтарды жинау, айқындау зерттеу және қолданудың жалпы заңдылықтарын, қажетті әдістер мен құралдарды пайдалану негізіндегі жайттары туралы мағлұматтарды толығымен окып үйрету;
- криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестіру әдісін адамның бас сүйек қалдықтары бойынша алғашкы келбетін қалпына келтіру.
Ғылыми-техниканың ұдайы ілгері жылжуына байланысты криминалистикалық габитоскопияға қатысты адамның бет әлпетін қылмыстарды тергеу, ашу, оларды алдына алу барысында қолданылатын техникалық құралдар және ол белгілерді дұрыс пайдаланудың тактикалық тәсілдері өзгертіліп, жетілдіріліп және оларды колдану өрісі ұлғайып отырды. Осы себептер қылмыстарды тіркеудің жаңаланған тұр-әлпетті сипаттайтын тәсілінің жүйесінің пайда болуына әкеліп соқтырды. Соттық фотосуреттеуді пайда болуына байланысты қылмыскерлердің сыртқы келбетін сипаттаудың жаңа мүмкіндіктері пайда болып, оларды суретке түсірумен қатар бет әлпетін сипаттау әрекеттері бірдей жүзеге асырылып отырылды. Кейіннен криминалисти-калық мақсаттарда адамдардың сыртқы келбетін сипаттаудың және фотосуреттік бекітудің катаң ережелері пайда болып, портреттік сараптама және адамның бас сүйегі бойынша тұлғаның бет-пішінін қалпына келтірудің ғылыми негізделген әдістемесі қалыптасқан. Адамның бас сүйегі бойынша тұлғаның бет-пішінін калпына келтірудің ғылыми негізінін әдістемесін Ресейде атақты орыс ғалымы Герасимов іске асырған.
Криминалистикалык тұрғыда жүйелендірілген адамның сыртқы келбетінің белгілерін пайдалану, кылмыстарды ашу мен тергеу барысы бағыттарының басқа да мүмкіндіктерін кәрсетеді. Атап айтқанда бұл криминалистикалық түрғыда жүйелендірілген адамның сыртқы келбетінің белгілері келесі міндеттерді шешу үшін қажет:
а) қылмыс субъектілерінің жеке басын тексеру мен куәландыруда;
ә) қылмыстық істің ашылуы мен тергеуіне байланысты сол іс бойынша мүдделі және мүдделі емес тұлғалармен танысу үшін;
б) қылмыс жасап, сот және қалмыстық із кесу органдарынан бой тасалап жүрген қылмыскерлерді, хабар-ошарсыз кеткен тұлғалардын іздеуін ұйымдастыру барысында жеке басы анықталмаған мәйіттердің табылғанында;
в) жазасын етеу жерінен қашкан қылмыскер тұлғаларды іздеуге (жергілікті, республикалык және ТМД-лық іздеуге) жариялауда және іздестіру кестесін толтыру барысында;
г) мәйіттер мен адамдарды тану үшін көрсету барысында;
д) куәлардың, қылмыс оқиғасын ез көзімен керген тұлғалардың, жәбірленушілердің айтуы бойынша жеке басы анықталмаған қылмыскерлердің қиысты (композициялық) суреттерін салу үшін;
е) криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестіру әдісін қолданып жүргізілетін сараптамаларды жүргізу барысында;
ж) сүйек калдықтары (бас сүйек) бойынша мәйіттің жеке басын анықтау үшін тірі күйіндегі калпына келтіру (реконструкциялау) барысында.
Габитоскопия криминалистикалық ілім ретінде адамның сыртқы келбетінің қалыптасуы заңдылыктарын айкындайды, сол адам келбетінің элементтері мен белгілерін жүйелендіреді, қылмысты жасауға катысы бар немесе хабар-ошарсыз кеткен тұлғаларды іздестіру, анықтау мен идентификациялау үшін адамның сыртқы келбеті туралы мәліметтерді жинау мен пайдалану кұралдары мен тәсілдерін даярлайды.
Адамның сыртқы келбетінің белгілері, сол тұлғаның барлык өмір сүру барысында аса қатты өзгерістерге ұшырамай, тұрақты болып отырады. Негізінде бұл тұжырымды жоғарыда атап кеткен Француз ғалымы А.Бертельен: адамның антропологиялық белгілері бойынша тіркеуді жүргізу қажет,- деген. Дегенмен бұл аталып отырылған белгілер өзгеріске ұшырайтыны айқындалынған. Негізінде адамның дене бітімі 25 жасқа дейін өзгеріске ұшырап дене бітімі калыптасады. Сол мезеттен бастап адамның сырқы келбеті өзгеріске ұшырамайды.
Адамньщ келбетінің даралығы, өзгеріске ұшырамауы және тұрақтылығы, ақпараттар көздерін жинактау барысында материалды (объективті) және идеалды (субъективті) келбетінің белгілері арқылы кайта калпына келтіруге мүмкіндік тудырып, оның маңызы өте зор болады.
Объективті акпараттардық катарына - адамның өзі, фотосуреттері, рентгенді және флюрограммалы түсірілген суреттері, кино және бейне фильмдері, мәйіттің бет-перделері, денесінің әр түрлі бөліктерінен алынған жабысындылар (кұлак бакалшағы, қолдың, алаканның, табанның, аяктың) және сүйегінің калдықтары.
Субъективтік акпараттардың катарына - адамның ойында қалған бейнелер, салынған суреттер, киысты (композициялық) суреттері, беттін, және бас сүйекті пластикалык қалпына келтіру (реконструкциялау), сөздік портрет жүйесінін негізінде немесе еркін тұрғыда сипатталынуы.
Адамның сыртқы келбетінің белгілері өзіне тән (кайталануы болмайтын), салыстырмалы өзгермейді және материалдық бейнелерде бекітіле алады, сонымен қатар баска да адамдардың естерінде сақталуы мүмкін.
Криминалистикалық габитоскопия жүйесі:
а) қылмыс субъектілерінің жеке басан тексеру мен куәландыруда;
ә) қылмыстық істін ашылуы мен тергеуіне байланысты сол іс бойынша мүдделі және мүдделі емес тұлғалармен танысу үшін;
б) қылмыс жасап, сот және қылмыстық із кесу органдарынан бой тасалап жүрген қылмыскерлерді, хабар-ошарсыз кеткен тұлғалардың іздеуін ұйымдастыру барысында жеке басы анықталмаған мәйіттердің табылғанында;
в) жазасын өтеу жерінен кашқан кылмыскер тұлғаларды іздеуге (жергілікті, республикалық және ТМД-лық іздеуге) жариялауда және іздестіру кестесін толтыру барысында;
г) мәйіттер мен адамдарды тану үшін көрсету барысында;
д) куәлардың, қылмыс оқиғасын өз көзімен көрген тұлғалардың, жәбірленушілердің айтуы бойынша жеке басы анықталмаған қылмыскерлердің композициялық суреттерін салу үшін;
е) криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестендіру әдісін қолданып жүргізілетін сараптамаларды жүргізу барысында;
ж) сүйек қалдыктары (бас сүйек) бойынша мәйіттін жеке басын анықтау үшін тірі күйіндегі қалпына келтіру (реконструкциялау) барысында.
Криминалистикалық габитоскопияның пәні:
-адамның сыртқы келбеті туралы криминалистикалык ілімнің түсінігі, оның касиеттерін, белгілерін және элементтерінің жайттары туралы мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- адамның сыртқы келбетінің түрлі бейнеде суреттелініп калуының заңдылықтарын окытып үйрету;
- адамның сыртқы келбеті туралы мағлұматтарды жинау, айкындау зерттеу және қолданудын жалпы заңдылықтарын кажетті әдістер мен кұралдарды пайдалану негізінде мағлұматтарды толығымен оқып үйрету;
- криминалистикалық сараптаманы, сот портреттік сараптаманы және фотосәйкестендіру әдісін, адамнын бас сүйек қалдықтары бойынша алғашкы келбетін калпына келтіру.
Криминалистикалық габитоскопияда адамнын сыртқы келбетінің элементтерін және белгілерін жіктеу маңызды рөль атқарады. Егер де белгілеріне тоқталатын болсақ, онда белгілер - бұл сыртқы келбеттің толыктай немесе оның жеке элементтерінің жеке сипаты, мысалы, адамның басы, құлағы, мойны және тағы да басқа дене бітімінің бөлшектерінен алынып, оның жеке сипаттамалары қалыптасады.
Адамның келбетінің белгілері өзіндік жөне ілесіп алынып ғана болып бөлінеді. Өзіндікті ашып айтатын болсақ, оларға мыналар жатады: ол адамның жеке өзіндік қасиеттері, оның сыртқы түріне, бет әлпетіне тән белгілер, ал ілесіп алынылғандардың катарына -- адам келбетінің айырғысыз болып табылмайтын, бірақ онын ерекшеліктерін сипаттай алатын белгілерді алуға болады. Мысалы, адамның көзінің көру кабілетінің нашарлауына қатысты көзілдірік киюі, яки болмаса киімнің ерекше заттары және т.б. Өздік болып табылатын белгілер өзінің ішінде екіге жіктеледі, олар: морфологиялық және функционалдық. Бұл жіктелу түрі бірте-бірте шешуші болып бара жатыр. Бірақ тәжірибеде бұл жіктелуді функционалды және анатомиялық деп атап кеткен.
Адамның жалпы физикалық белгілеріне: жыныстық белгілері жатады. Адамның пішінінің (фигурасының), бетаузының құрылымы, шаш бүршегінің бар болуы, я болмаса болмауы, сонымен катар бет-аузының манайында болуы, шашының таралғандығы (причес) және т.б. белгілері кіреді.
Адам жасын білдіретін белгілердің қатарына: жастығын, орта буында екендігін, ұлғайған және өте карт жаста екендігін көрсететін белгілер, яғни бет қыртысынын, түсі, әжімдері, басындағы, бет-аузындағы шаштүсі, оның тығыздығы (коюлығы, сиректігі), дене бітімінің пішіні (фигурасы) және козғалу дағдылығын көрсететін белгілер, мысалы, адамның абыржуы, я болмаса күйгелектеніп қысқа өлшемдегі кадам жасауы, аяғын әлсіз басып, кей жағдайларда сүйретіп, сылтып басуының ерекшеліктері жатады.
Нәсілді-этникалық таптық белгілеріне -- адамның антропологиялық нәсілдік, ұлттық топқа жататындығын білдіретін бет пішінінің белгілері (азиат, европейд, монголид, кавказдық сияқты белгілері) кіреді. Бұл белгілер тәжірибеде кеңінен колданылады, мысалы, жәбірленуші сипаттау барысында кавказ нәсілді деп кылмыскердің сипатын берген жағдайда іздеуге катысты шеңбер азаяды.
Конституциялық қалыптасу белгілері - бүл белгілердің тарапына атлетикалық дене бітімі, эстетикалық дене бітімін және әдеттегі дене бітімі көрсететін белгілер жатады.
Анатомиялық белгілердің қатарына мыналар жатады адамның дене кұрылымының белгілері (пішіні, фигурасы, бойы, пропорциясы, толықтығы) және адам денесінің баска да бөліктері (басы, бет-аузы, мойны, иығы, төсі, аркасы, іші, қолдары, сонымен қатар алақандары, қол саусақтары, тырнақтары аяғы және т.б.) Бастың және бет-ауыздың анатомиялық белгілері (дәлірек айтқанда -- анатоморфологиялық белгілері) және олардың элементтері криминалистикалық габитоскопияда жеткілікті мөлшерде жіктелген. Себебі адамның бет-аузы мен басы адамның есінде жиі қалады.
Адамның сыртқы келбетінің анатомиялык белгілері тұрпаттары шығыңқы, кіріңкі, тегіс, дөңгеленген болады, жобасы және кескін үйлесімі адамның бет-аузын жанынан карастыру арқылы айқындауға болды. Ауқымы бойынша: биіктігі, терендігі, ұзындығы, енінің өлшемі толығымен кіреді, дәлірек айтканда үлкендігі, кішілігі, орташа өлшемде болуы және басқа да өлшемдерімен пропорционалдығы кіреді.
Анатомиялық белгілеріне токталатын болсақ, олар ерекше топтама құрып, адамның дүниеге келгенінен бастап пайда бо-ған кемістіктермен ұштасады немесе ауру сыркаттармен, төтенше, аяқ-асты күтпеген жағдайдың салдарында пайда болған, патологиялық немесе т.б. жағдайлардың салдарынан пайда болған белгілермен үштасады. Кейбір жағдайларда оларды ерекше (айрықша көзге түсетін) белгілер деп атайды. Бұл белгілер ерекше түрде тергеу кезінде жүзеге асырылатын тануға ұсыну секілді тергеу әрекеттерін жүргізу барысында қылмыскерлерге іздеу салғанда, сонымен қатар сараптамалық зерттеулер жүргізу барысында орасан зор орын алады. Олардың тарапына келесі физикалық кемістіктер жатады:
-дене бөлшегінің болмауы;
- көздің, колдың, аяктың, тістін орнында протездердің болуы;
-омыртқасының қисайып орналасуы, бір қолының, я болмаса аяқ-колдың бір-бірінен қыскалығы басқа да кемтарлығы т.б.
Сонымен катар адам денесінің теріс қабат қыртысының беткі кабатында орналасқан белгілердің де маңызы өте зор. Бұл белгілер қатарына пигментті дактар жатады, мысалы, қылмыскердің қолында сүйелдің болуы, күйіп қалғандықтан калған дақтары, қол саусақ іздерінің папеллярллы дақтардың морфологиялық, өзіндік ерекшеліктері, денеге бастырылып жазылған мәтіндер, суреттер мен таңбалар мәселен, олардың түсі, орналаскан жері, адамның тері кыртысының үстінгі қабатының күйі қатпарлануы, әжімділігі және т.б.
Адамның өмір сүру барысында қызметтік, яки болмаса функционалды белгілері калыптасады. Олар адамның жүріс-тұрысын, дене бөлшектерінің белгілерін және олардың элементтерінің статикалық жағдайының және олардын морфологиялық сырткы пішінінің кұрылымын айқындауда ықпалын тигізеді.
Сыртқы бейненін ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мүрын арқалығынын формасы және онын орналасуы, күлак, калканы және т.б.
1.Сәйкестендіру - берілген объектіні ізделінуші болып табылатындығы туралы мәселені шешу мақсатындағы объектінің жалпы және ерекше белгілерінің жиынтығы бойынша жекешелігін немесе ерекшелігін анықтайтын құбылыс.
Салыстырудың мүмкіндік жағдайы материалды объектілердің табиғатына қарай құрылды. Бір жағынан бұл зерттелуші объектілердің жекелігі мен қайталанбайтындығына, шартты тұрақтылығы мен өзгермейтіндігіне, екіншіжағынан - объектілердің өзіндік белгілерін басқа объектілерде көрсету мүмкіндігіне негізделеді.
2. Криминалистикалық сәйкестендіру негізі шарттары мыналар болып табылады:
а) криминалистикалық сәйкестендіру объектілерінің жеке өзіндік анықтылығы, объектілерді сипаттайтын тұрақты белгілердің болуы;
ә) салыстырмалы орбъектілерді тұрақты белгілерінің көрінісі бойынша криминалистикалық идентификацияны жүзеге асыру;
б) қылмысты ашу мен тергеу және істі сотта қарастыру процесіндегі криминалистикалық сәйкестендіруді қолдану.
3. Сәйкестендіру процесінде екі түрлі объект қатысады:
а) Сәйкестендірілетін (ұқсасталынатын) объект, ол ерекшелігі анықталатын объект;
ә) Сәйкестендірілетін (ұқсастырылушы) - объект, ол арқылы ерекшелік анықталады.
Сәйкестенетін объект біреу, ал салыстырушы объект бірнеше болуы мүмкін.
Сәйкестенетін объектілердің екі түрі бар: пайда болуы белгілі және белгісіз.
4. Криминалистикалық сәйкестенудің теориясы мен практикасында екі көрініс формалары бөлінеді: материалды тіркеуші және психо - физиологиялық.
Материалдық белгілеуші көрініс қалпы басқа материалды объектілерден көрген объектінің есте қалған белгілерін білдіреді, оларға жататындар іздер (қол, аяқ, қару - жарақ, көлік құралдары); тірі тұлғалардың, өліктердің, заттықдәлелдердің құрылыс, жер бөлшектерінің көрнекі бейнелік көріністері (фото, кино, бейне көрініс); құжаттар (жазбаша, машиналық баспа, компьютерлік баспа және т.б.);
сиқатар есепке алу картотекаларында сонымен қатар есепке алукарточкаларында белгілеу.
Психо - физиологиялық көрініс қалпы субъективті мағынаға ие. Ол салыстырушы тұлғаның есіндегі ойының нақты сезімді кейпінің қалыптасуынан құралады. Ойлау арқылы салыстыруды жәбірленушінің, куәгердің, айыпкердіңкейпін есепке қалған адам ғана жүзеге асыра алады.
5. Сәйкестендіру іс жүргізуші немесе іс жүргіздеуші - екі қалыпта жүзеге асады. Іс жүргізуші қалыптағы салыстыру сараптама немесе басқа да тергеу әрекетінің жүру барысы түрінде жүзеге асады. Сарапшы қорытындысы ментергеу әрекетінің хаттамасында белгіленіп, сәйкестендіру қорытындысы дәлел мағынасына ие болады.
Іс жүргізуші идентификация тергеушімен оқиға болған жерді қарау, тінту, дәлелді алу барысында жүргізілетін салыстыру болып табылады; оның қорытындысы дәлел мағынасына ие емес. Олар басқа дәлелдерді алу үшін,қолданылатын ойлау операцияларының ролін атқарады. Іс жүргізбеуші қалыпқа жедел тергеу мақсатында, сонымен бірге алдын алу, сараптамаға дейінгі тергеушінің немесе маманның зерттеулері жүргізілетін идентификация жатады.
Адамды идентификациялауға пайдаланатын сырткы бейне белгілері:
:: тұракты (белгілі бір уақыт аралығында салыстырмалы өзгеріссіз) болуы тиіс;
салыстырмалы түрде сирек кездесетін;
салыстырмалы түрде басқа белгілерге тәуелсіз болуы керек.
Теңдестіру кезінде жиі кездесетін белгілерге карағанда си-рек кездесетін белгілердін манызы зор. Сырткы бейненің белгі жиынтығын дүрыс қолданған жағдайда ғана тендестіру нәтижелі
жүргізіледі.
Адамды сыртқы белгілері бойынша тендестірудін ғылыми әдістемесі 1880 жылдары калыптаса бастаған. Француз криминалисі Альфонс Бертильон қылмыскерлерді тіркеу жүйесін-алыптастырған, оның бір бөлімі адамның сырткы бейне белгічерін арнайы термин колдану аркылы суреттеуден тұрады.
Бейнелеуді ауызша суреттеу немесе сөздік портрет деп айтады. Бұл әдіс бойынша адамнын сыртқы бейнесі накты сурет-телді. А. Бертильон адам бейнесінің 49 түрін аныктаған, оның көпшілігі кұлак калқанынын әр түрлі бөлшектерінен тұрады. Дактилоскопиялықтіркеу жүйесінің кеңінен таралуына байла-нысты А. Бертильоннын бұл жұйесі өзінің тәжірибелік мәнін жоғалтты. Дегенмен де ауызша суреттеу әдісі одан әрі дамып шаркына жетті. Кдзіргі уақытта ауызша суреттеу жүйесін кылмыскерлерді, танылмаған мәйіттер мен хабар-ошарсыз кет-кен адамдарды және т.б. тұлғаларды сырткы бейне белгілері бойынша идентификациялау максатында колданады. Сондай-ак ауызша суреттеу барлық жағдайда, яғни адамның жеке басы анықталмаған (төтенше жағдайлардын, апаттардың, табиғи апат-тардың болуына байланысты адамдар жаппай каза болған) кез-де немесе кылмыскер езінің шын атын кдсақана жасырған жағ-дайларда колданады.
Сырткы бейне белгілері бойынша сәйкестендіруді азамат-тык сот өндірісі (алимент өндіріп алу ісі бойынша жауапкерді інықтау) кезінде де колданылады. Адамның сырткы бейнесі бойынша идентификациялауды тарихшылар, өнертанушылар, әдебиеттанушылар және басқа да ғылым өкілдері пайдаланады. Қылмыскерлердің сырткы бейне белгілерін теледидар, газет және полиция мәліметтері бойынша хабарлануы, олардың тез арада ұсталуына көмегін тигізеді.
Адамның сырткы бейнесінің жекелігі (қайталанбауы) мен өзгермейтін белгілерінің жиынтығы адамның идентификация-сының ғылыми негізін кұрайды. Сыртқы бейнесі бойынша иден-тификациялау мен диагностикалаудың ғылыми ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz