Дүние жүзінің ауыл шаруашылық географиясы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім: Дүние жүзінің ауыл шаруашылығына жалпы сипаттама

ІІ. 1. Дүние жүзінің егін шаруашылығы

ІІ. 2. Өсімдік шаруашылығы және басқа азық-түлік дақылдар

ІІ. 3. Азық-түлікке жатпайтын дақылдар

Дүние жүзінің мал шаруашылығы

Ауыл шаруашылығы және айналадағы орта

ІV. Қорытынды

V. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе.

Ауыл шаруашылығы-адамның өмірлік қарекетінің ең ежелгі бір саласы, оның түп тамыры ғасырлар мен мыңдаған жылдар тереңінен басталады. Ауыл шаруашылығының маңызы зор екенін бүгінде онымен жер шарының еңбеккер халқының жартысына жуығы шұғылданатынынан-ақ білуге болады. Әрине, бұл цифрдың сыртында елдер бойынша үлкен айырмашылықтар бар екені анық.

Адамның іс-әрекетінің барлық түрлерінің ішінде ауыл шаруашылығын табиғатпен де бәрінен де тығыз байланысты. Дүние жүзіндегі тұрғындары ауыл шаруашылығымен және оған іргелес салалары - орман шаруашылығымен, аңшылықпен, балық аулаумен айналыспайтын бірде-бір ел жоқ. Осы ауыл шаруашылық салаларымен бүкіл дүние жүзі бойынша 900 миллион адам жұмыс істейді екен.

Қазіргі ғылыми техникалық революция дәуірінде адамзат баласына пайдасы да, табиғатқа зияны да қатар жүргізіледі, неге десеңіз химиялық тыңайтқыштарды кеңінен әрі бақылаусыз қолдану олардың едәуір бөлігінің өзендер мен көлдерге барып түсуіне әкеліп, өсімдікке, адамдардың денсаулығына зиянын тигізеді. Қазіргі кезде ғылыми техникалық революцияның дамуына байланысты зиянды химиялық қалдықтарды яғни қалдықсыз, немесе сауатты пайдалану болып отыр.

Дүние жүзінің ауыл шаруашылығына жалпы сипаттама.

Өсімдік шаруашылығында ғылыми техникалық революция «жасыл революция» дегеннің тууына алып келді. Оның мәнісі механикаландырумен, электірлендірумен, химияландырумен, жерді мелиорациялаумен ұштастыра отырып, дақылдардың жоғарғы өнімді сорттарын, ал соңғы кезде сонымен бірге биотехнологияны енгізуде болып отыр. 60-70 жылдары «жасыл революция» дамушы елдерде де басталды. Бірақ, біріншіден, ол ондай елдердің біразын ғана: Мексиканы, Үндістанды, Пакистанды, Филиппинді қамтыды. Және екіншіден, ірі қожайындар мен шетел компанияларына тиесілі жерлерге ғана қатысты болды.

Жалпы алғанда, өсімдік шаруашылығын интенсивтендіру дәрежесі жөнінен «Үшінші дүние» әлі де көп артта қалып отыр.

Мал шаруашылығында ғылыми техникалық революция өндірістің кейбір түрлерінің: құс фабрикалары, шошқа фирмалары, ірі қара мал өсіретін комплекстер индустриялы технологияға өтуін қамтамасыз етті. Оларда механикаландыру ғана емес, сонымен бірге автоматтандыру да қолданылуда.

Дүние жүзінің егін шаруашылығы.

Дүние жүзінің егістік алаңының шамамен жартысын (0, 7млрд. гектардан астам) дәнді дақылдар алады. Дәнді дақылдың алуан түрлері тамақ өнеркәсібінің көптеген салалары үшін, сондай-ақ құрама жем, спирт, т. б. шығаратын салалар үшін шикізат болады.

Көптеген дәнді дақылдардың ішінде (бидай, күріш, жүгері, арпа, тары, арпа, тары мен сорго, сұлы, қарабидай, чумиза) дүние дүзінде ең маңыздылары-бидай, күріш және жүгері.

Олардың ареалы іс-жүзінде адамдардың таралу ареалына сәйкес келеді. Дәнді дақылдардың дүниежүзілік өнімі бірте-бірте өсіп келеді және жылына 2 миллиард тоннаға жетті. Әр түрлі типтегі елдердің арасында ол біршама біркелкі бөлінді, бірақ жан басына шаққанда көрсеткіш-әсіресе дамыған капиталистік елдер мен дамыушы елдердің арасында бір-бірімен өте алшақ. Дүние жүзілік астық шаруашылығын бейнелеп айтқанда, үш азық-бидай, күріш және жүгері ұстап тұр деуге болады. Олар адамдардыңбүкіл энергиясиның жартысына жуығын қамтамасыз етеді. Бидай шамамен алғанда адам баласының жартысының басты азығы.

Бидай 70-ке тарта елде өсіріледі, бірақ оның жалпы өнімінің басым бөлігі бірнеше елге тиеді. АҚШ, Канада, Ресей, Австралияда дүниежүзілік басты астықты өңір қалыптасқан. Мұндай бидай шаруашылығында маманданған аудандары бар.

Мысалы: Аса ірі сарқылмас астық қорларының бірі-солтүстігінде Канаданың далалық провинцияларымен барып қосылатын АҚШ-тың орталық аудандары. Бұлар ХХ- ғасырдың басында-ақ «астық тапшылығы» кезінде жыртылып тасталған шексіз алқаптар. Мұнда көбінесе жоғары сапалы нан пісіруге лайықты қасиеттерімен ерекше көзге түсетін қатты бидай өсіріледі. Винипег қаласын Канаданың «бидай астанасы» деп атайды. Күріш те нанның орнына жүреді, адамзат баласының жартысына жуығының негізгі тағамдарының бірі. Бұл біздің заманымыздан көп бұрын Қытайда өсірілген, аса ежелгі дақылдардың бірі. Бидай сияқты күріш те кейіннен басқа континенттерде де «қоныс тепкен». Дегенмен оның дүниежүзілік түсімінің 9/10-ы Азия елдерінің үлесіне тиеді. Бүкіл дүние жүзінің суармалы жердің 2/3-сін, Филиппинде 9/10-ын алып жатыр. Ява аралындағы күріш егетін аудандар да село халқының тығыздығы кей жерлерде 1 километрге 2500 адамға дейін барады.

Жүгері Орталық Америкада «туған», одан жауа дүние ашылғаннан кейін дүниежүзінің басқа аудандарына да жеткізіледі. Бұл дақылдың егістегі территориясы жөнінен көбінесе ондай егістеріне сәйкес келеді, жүгерінің дәнін ғана емес, сонымен бірге жасыл сабанын алуға өсіру соңғы кезде оның таралу аймағын кеңейтті. Дегенмен оның негізгі өндірушісі АҚШ болып келеді және солай қала береді.

Мысал . Дүние жүзінің жүгері өсіретін басты ауданы АҚШ-тың Ұлы көлдерден оңтүстігіне таман жатқан жүгері белдеуі. Бұл жерде осы дақылды өсіруге жағдай өте қолайлы. Оны өндіру жөнінен Айова штатының даңқы шыққан.

Дүние жүзілік рынокқа дүниежүзінде өндірілетін астықтың негізінен бидай мен жүгерінің 10-15 пайызы түседі. Оны басты экспорттаушылар астық шаруашылығы халықаралық мамандардың саласы болып табылатын елдер: АҚШ, Канада, Аргентина. Канада мен Австралия жыл сайын жиналатын бидайдың Аргентина- жүгерісінің 80 пайызына дейін экспортқа шығарады. Мал азығының астықтың ірі импортына айналуда.

Дүние жүзінің кейбір елдеріндегі суармалы жерлер

Ел

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га

суармалы жерлердің ауданы млн. га

суармалы жерлердің үлес салмағы (%)

Ел:

Тұтас дүние жүзі

Соның ішінде:

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 1500

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 230 астам

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 15

Ел: Үндістан

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 143

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 40, 1

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 28

Ел: ҚХР

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 147

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 44, 2

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 30

Ел: АҚШ

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 123

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 18, 1

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 15

Ел: Пакистан

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 22

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 15, 4

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 70

Ел: Иран

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 18

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 5, 7

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 32

Ел: Индонезия

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 14

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 5, 3

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 39

Ел: Мексика

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 24

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 4, 9

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 20

Ел: Таиланд

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 7, 5

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 3, 6

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 48

Ел: Испания

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 11

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 3, 2

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 29

Ел: Италия

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 9, 5

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 3, 0

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 31

Ел: Румыния

өндірілетін жерлердің ауданы млн. га: 10

суармалы жерлердің ауданы млн. га: 3, 0

суармалы жерлердің үлес салмағы (%): 30

Өсімдік шаруашылығы және басқа азық-түлік дақылдары.

Адамдарды азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін астық дақылдардан басқа майлы, түйнек- жемісті, қантты, сергіткіш, көкөніс, жеміс дақылдары да кеңінен пайдаланылады.

Біздің планетамыздың халқының тамақтық азық құрамында астықтан кейінгі екінші орын алады: бүкіл пайдаланылатын майдың шамамен 2/3-сі өсімдіктен алынады. Дүние жүзінде күнбағыс жинау жөнінен бірінші орында Кеңес Одағы, содан кейін АҚШ (бүкіл дүниежүзілік терімнің ½-інен астамы), жержаңғақтан-Үндістан, зәйтүннен- Италия алады. Ең көп тараған түйнек-жемісті дақыл-картоп. Картоптың отаны-Оңтүстік Америка, бірақ ол ендігі жерде негізінен солтүстік жарты шарлың қоңыржай белдеуінің дақылы. Картоп жинау жөнінін дүние жүзінде бірінші орында кезінде Совет Одағы (дүние жүзі бойынша 30%-ы), екінші орында Қытай, үшінші орында Польша алды.

Адамдардың азығында қантты дақылдар үлкен орын алады. Жыл сайын дүние жүзінде шамамен 100 миллион тонна қант өндіріледі. Оның 60 пайызы қант құрағынан, ал 40 пайызы қант қызылшасынан алынады. Осы екі дақыл еңбекті өте көп қажет ететіндігімен ерекше көзге түскенімен және екеуі бір өнім-қант бергенімен олардың ареалдары мүлде өзгеше. Қант құрағы оның «екінші отаны» - Америкада бәріненде көп өсіріледі. Қант қызылшасы-қоңыржай белдеудің дақылы. Оның негізгі өндірушілері-социолистік және дамыған капиталистік елдер.

Адамдардың әл-ауқаты өскен сайын олардың тағамдарында көкөніс пен жеміс үлкен орын алады. Майлы, қантты, жеміс және әсәресе сергітпе дақылдардың едәуір бөлігі дүниежүзілік рынокқа түседі. Басты экспорттаушылар көбінесе дамушы елдер, ал импорттаушылар дамыған капиталистік елдер болып табылады.

Азық-түлікке жатпайтын дақылдар.

Талшықты дақылдан ең маңыздысы мақта. Мақта тапшылығының дүние жүзілік өндірісі 15-16 миллион тонна құрайды. Мақта егіннің көлемі және мақта жинау жөнінін бірінші орында жер бетіндегі мақта шаруашылығының аса ежелгі ауданы Азия елдері алады, екінші орында- Америка елдері, үшінші орында- Африка.

Мал шаруашылығы.

Еуропаның, Солтүстік Американың өнеркәсібі дамыған елдерінің көпшілігінің, Австралия мен Жаңа Зеландияның, сондай-ақ Шығыс Еуропаның кейбір елдерінің ауыл шаруашылығының жетекші саласы-осы мал шаруашылығы. Бұл елдерде ол интенсивті сипатта, ал дамушы елдерде оның өнімділігі аз және экстенсивті сипатта болып келеді. Мал шаруашылығы ет, мал майы, сүт, ірімшік сияқты маңызды тамақ өнімдерінің, сонымен бірге жүннің және тері шикізаттарының көзі болып табылады.

Дүние жүзілік мал шаруашылығы ең алдымен малдың таралуына байланысты. Мал басының жалпы саны 4 миллиардқа жақындап келеді. Мұның өзінде үш сала басты орын алады. Ірі қара өсірудің (1, 3 млрд бас) арқасында бүкіл сүт түгелдей дерлік және еттің 1/3-і алынады. Интенсивті сүтті және етті сүтті мал шаруашылығы қоңыржай және субтропиктік белдеулердің неғұрлым құрғағырақ аудандарында өсіріледі. Онда отарлап, әрі жайылуына бағатын экстенсивті мал шаруашылығы басым. Қазіргі заманғы мал шаруашылығы өте-мөте әр алуан: оған мүйізді ірі қара мал, шошқа, қой-ешкі, буйвол, жылқы, есек, қашыр және басқа да кейбір сүтқоректі жануарлар өсіру, сондай-ақ құс өсіру, омарта шаруашылығы, жібек құртын өсіру қамтылады. Дүние жүзі бойынша ет пен сүт өндіруден ½-іне жуығы дамыған капиталистік елдерге, ал 1/5-іне дамушы елдерге тиеді. АҚШ- тың, Канаданың, Аргентинаның кейбір аудандарында көлемі ауқымды товарлы шаруашылықтар (ранго) - нағыз барып тұрған «ет фабрикалары» шықты.

Жер шарында мүйізді ірі қара мал өсіру неғұрлым біркелкі тараған, алайда бұл малдар бәрінен гөрі Азия мен Америка елдерінде ерекше көп. Дамушы елдердегі аса ірі мал шаруашылығының ауданы- Аргентинаның Пампа аймағындағы орасан зор «ет фабрикасы» болып табылады. Мұндағы әрбір 100 гектар ауыл ауыл шаруашылыққа 50-100 бас малдан келеді. Шошқа шаруашылығы 0, 8 млрд бас, бүкіл дүниежүзілік ет өнімінің 2/5-сі алынатын негізгі көзі. Ол тығыз қоныстанған аймақтар мен ірі өнеркәсіп орталықтарына интенсивті мал шаруашылығы, картоп өсіретін аудандарға жақын орналасқан. Бүкіл дүниежүзілік шошқа басының жартысына жуығы Азияға тиеді.

Қазіргі уақытта дүние жүзілік ет өнімінің үштен біріне жуығын беріп отырған шошқа шаруашылығының географиясы да ұлан-ғайыр. Алайда мұсылман халық мекендейтін ұлан-байтақ аудандарда діни дәстүрлердің ықпалы себепті іс жүзінде шошқа шаруашылығы жоқ. Шошқа шаруашылығының дүние жүзі бойынша басты ауданы- Ұлы Қытай жазығы. Мұнда шошқа көбінесе шаруалардың және қосымша шаруашылығында өсіріледі және еттің негізгі көзі болып табылады. Шошқаның саны жөнінен Қытай дүние жүзінде бірінші орын алады.

Далалы, шөлейт өңірлерде, сондай-ақ таулы аймақтарда дамыған қой шаруашылығының да дүниежүзілік маңызы зор, саны жөнінен дүние жүзінде Австралия бірінші орында. Ет-жүн бағытындағы қой шаруашылығының (1, 2 млрд. бас) ылғалы жеткілікті және климаты біршама жұмсақ аудандарға, биязы жүнді және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығы неғұрлым құрғақ аудандарға тән.

Мысалы: Қой шаруашылығының дүние жүзіндегі аса ірі аймағы Австралияның дала және шөлейтті аудандары. Қойдың басым көпшілігі жеке иелерге немесе компанияларға қарайтын ірі қой шаруашылық станцияларда болады. Мұндай станцияларда қой бүкіл жыл бойы табиғи жайылымда жайылып бағылады. Мал шаруашылығы өнімдерінің де едәуір бөлігі дүние жүзілік рынокқа түседі. Оны басты Экспорттаушылар-дамыған капиталистік және дамушы елдер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.