Алаш қозғалысы

Алаш қозғалысы отаршылдыққа, имперализмге қарсы күрестің басқарушы, ұлт азаттық қозғалыстардың идеологтары ұлттық демоктарияшыл зиялылар болды. Олардың басшысы Ә. Бөкейханов болды. Қозғалыстың белсенді мүшелері А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Жанша Домухамедов, Х. Досмухамедов, Ә. Ермеков, Ж. Ақбаев, М. Шоқай т.б. Алаш қозғалысы феодалдармен байлардың яғни үстем тап өкілдерінің және шаруалар мен жүмысшылардың мүддесін білдірді. Олардың мақсаты қазақ елім отаршылық езгіден құтқарып өз алдына ұлттық автономия құру болды. «Алаш» партиясы 1905 жылы пайда болған. Алаш қозғалысы негізінде құрылды. 1917 жылы сәуірден бастап Қазақстанда жер жерде Алаш партиясының съездері өтті. 1917 сәуірде жетісу облыстық съезі өтті. Мұнда әлеуметтік аграрлық, ағарту мәселесі мен қатар сырттан қоныс аудартуға жол бермеу, Қытайдағы босқындарды қайтару мәселелері талқыланды. 1917 жылы 27 сәуірде Семейде Қазақтардың съезі болды. Онда Ұлттық автономия құрылып мәселесі талқыланды. 1917 жылы 21 шілдеде Орынбор қаласыда Жалпы қазақ съезі өтті.
Съезде қаралған мәселелері.
- Мемлекеттік басқару реформасы.
- Қазақ облыстардың автономиясы
- Жер мәселесі
- Халықтық миллиция
- Земства
- Халық ағарту ісі
- Сот
- Дін мәселелері.
Бұдан басқа Алаш партиясын құрып, оның жұмыс істеу бағытын бекітті.
ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде Қазақстанның қоғамдық саяси экномикалық және әлеуметтік өмірінде елеулі роль атқарған алаш қозғалысы «Алаш» партиясы және Алаш орда үкіметі тарихын зерттеуді жан –жақты әрі терең ғылыми тұрғыда жалғастыру міндеті тәуелсіз Қазақстан тарихшыларының елшісіне тиді. Белгілі тарихшы К. Нүрпейісов алаштану саласын төмендегідей маңызды деп танылған мәселелер тізгінін зерттеуді ұсынды. «Алаштың әлеуметтік саяси және экономикалық бастау көздері, оның ХХ ғасырдың алғашқы 20 жылында Қазақстанның қоғамдық - саяси өміріндегі алатын орны атқарған ролі » 1917 жылы екі революция мен қарым-қатынасы мен байланысы Алаш пен Алаш орда және кеңес өкіметі Алаш қозғалысының ішкі қайшылықтары және оның көріністері: Алаш қозғалысының көрнекті қайраткерлерінің көз қарасы эволюциясы: Алаш қозғалысына қатысушылардың 1920 жылдардан кейінгі қасіреті: Алаш қозғалысы және Орта Азия мен Еділ бойының түркі тілдес, мұсылман тілдес халықтарының саяси партиялары мен қозғалыстары мен байланыстары:
Алаш немесе Алаш орда қозғалысы мәселесінің ғылыми жан-жақты, толық әрі шынайы тұрғыдан зерттелінуі КСРО ыдырағанға дейін мүмкін болмады. Алайда КСРО –ның қоғамдық саяси өміріндегі өзгерістер толқыны жаңа бетбұрыстар әкелді. Тарихшы М, Қойгелдиевтің сөзімен айтсақ ....... идеолгиядағы соңғы бет бұрыс, ғылыми қоғамдық ойлардағы сілкіністер, Сталиндік репресия құрбаны болған интеллегенттердің ақталуы және олардың еңбектерінің еліне қайтарылуы «Алаш» мәселесін құн тәртібіне қойып отыр.