Педагогиканың жалпы мәселелері жайында
ӘДІСТЕМЕЛІК . ҰЙЫМДАСТЫРУ БӨЛІМІ
ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАР
ІІ ДӘРІС
Дәріс 1. Педагогиканың жалпы мәселелері
Дәріс 2. Болашақ мамандардың ғылыми.зерттеу мәдениеті
БӨЛІМ 2 ҚОҒАМ ӨМІРІНДЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙЛАР МЕН КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ
Дәріс 3. ХҮІІ.ХІХ ғ.білім беру мен педагогикалық ойлар.
Дәріс 4. Этнопедагогика . жалпы педагогика ғылымының құрамды бөлігі.
БӨЛІМ 3 БОЛАШАҚ МАМАН ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘЛЕУМЕНТТІК.ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ
Дәріс 5. Қазіргі кезеңдегі жеке адам және білім берудің жеке адам дамытудағы ролі.
Дәріс 6. Қазіргі жағдайдағы болашақ маман тұлғасын қалыптастырудың ерекшеліктері
Дәріс 7. Жоғары оқу орындарында оқытудың педагогикалық технологиясы.
Дәріс 8. Жоғары оқу орындарында басқару және өзін.өзі басқару негіздері
СЕМИНАР САБАҚТАРЫ
ҰҒЫМДЫҚ ТҮСІНІКТЕМЕ СӨЗДІКТЕР
ҚОСЫМША А. КУРС БОЙЫНША ТЕСТІК СҰРАҚТАР
ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАР
ІІ ДӘРІС
Дәріс 1. Педагогиканың жалпы мәселелері
Дәріс 2. Болашақ мамандардың ғылыми.зерттеу мәдениеті
БӨЛІМ 2 ҚОҒАМ ӨМІРІНДЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙЛАР МЕН КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ
Дәріс 3. ХҮІІ.ХІХ ғ.білім беру мен педагогикалық ойлар.
Дәріс 4. Этнопедагогика . жалпы педагогика ғылымының құрамды бөлігі.
БӨЛІМ 3 БОЛАШАҚ МАМАН ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘЛЕУМЕНТТІК.ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ
Дәріс 5. Қазіргі кезеңдегі жеке адам және білім берудің жеке адам дамытудағы ролі.
Дәріс 6. Қазіргі жағдайдағы болашақ маман тұлғасын қалыптастырудың ерекшеліктері
Дәріс 7. Жоғары оқу орындарында оқытудың педагогикалық технологиясы.
Дәріс 8. Жоғары оқу орындарында басқару және өзін.өзі басқару негіздері
СЕМИНАР САБАҚТАРЫ
ҰҒЫМДЫҚ ТҮСІНІКТЕМЕ СӨЗДІКТЕР
ҚОСЫМША А. КУРС БОЙЫНША ТЕСТІК СҰРАҚТАР
Қазіргі кезде Қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен белгілі курстар арқылы немесе «жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті, гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы. Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы "баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі, білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы цүрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы. Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы "баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі, білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы цүрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Негізгі:
1. Галкина Т.П. Социология управления: от группы к команде. –Москва: Финансы и статистика, 2001.
2. Лебедева Н.А. Современный менеджмент в учреждениях образования.-А., 1995.-78с.
3. Симонов В.П. Педагогический менеджмент. – М.: Педагогическое общество России, 1999.-430с.
4. Педагогика. Под ред. В.А. Сластенина. –М.: Академия, 2002.-576с.
5. Закон РК "Об образовании" от 7 июня 1999г. № 389-1 // Законодательство об образовании в Республике Казахстан. –Алматы:
ЮРИСТ, 2002.-172с.
6. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии.-М.: 1986.
7. Кукушкин В.С. Введение в педагогическую деятельность. –Ростов
н-Д: "МарТ", 2002. –224 с.
8. Смирнов В.И. Общая педагогика в тезисах, дефинициях, иллюстрациях. –М.: Педагог. общество России, 2000. –416с.
9. Социологический энциклопедический словарь. –М., 1999.
Қосымша:
1. Леонов Н.И. Психология делового общения. –М. Воронеж: МОДЭК, 2002.- 216с.
2. Лобанов А.А. Профессионально-педагогическое общение. –М.:
3. Педагогика и психологиявысшей школы.- Ростов на/Д, 2001.
4. Столяренко Педагогика. – Ростов на/Д, 2000.
5. Управление развитием школы. – М.: Новая школа, 1995.
1. Пикельная В.Т. Теоретические основы управления. М.: Высш. шк., 1990 – 175 с.
2. Кунц Г., Оденелл С. Управление: системный и ситуационный анализ управленческих функций. –М.: Прогресс, 1991.-495с.
1. Галкина Т.П. Социология управления: от группы к команде. –Москва: Финансы и статистика, 2001.
2. Лебедева Н.А. Современный менеджмент в учреждениях образования.-А., 1995.-78с.
3. Симонов В.П. Педагогический менеджмент. – М.: Педагогическое общество России, 1999.-430с.
4. Педагогика. Под ред. В.А. Сластенина. –М.: Академия, 2002.-576с.
5. Закон РК "Об образовании" от 7 июня 1999г. № 389-1 // Законодательство об образовании в Республике Казахстан. –Алматы:
ЮРИСТ, 2002.-172с.
6. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии.-М.: 1986.
7. Кукушкин В.С. Введение в педагогическую деятельность. –Ростов
н-Д: "МарТ", 2002. –224 с.
8. Смирнов В.И. Общая педагогика в тезисах, дефинициях, иллюстрациях. –М.: Педагог. общество России, 2000. –416с.
9. Социологический энциклопедический словарь. –М., 1999.
Қосымша:
1. Леонов Н.И. Психология делового общения. –М. Воронеж: МОДЭК, 2002.- 216с.
2. Лобанов А.А. Профессионально-педагогическое общение. –М.:
3. Педагогика и психологиявысшей школы.- Ростов на/Д, 2001.
4. Столяренко Педагогика. – Ростов на/Д, 2000.
5. Управление развитием школы. – М.: Новая школа, 1995.
1. Пикельная В.Т. Теоретические основы управления. М.: Высш. шк., 1990 – 175 с.
2. Кунц Г., Оденелл С. Управление: системный и ситуационный анализ управленческих функций. –М.: Прогресс, 1991.-495с.
ІІ. ДӘРІСТЕР
БӨЛІМ 1. педагогиканың жалпы мәселелері
Дәріс 1. Педагогика негіздері
Дәрістің мақсаты: Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны
мен ролін,пәні мен міндеттері, ғылым және өнер ретіндегі педагогиканы
нақтылап,қоғамның даму кезеңіндегі ашып көрсету.
Дәрістің міндеттері:
• Болашақ маманды педагогиканың орны мен ролі, ғылым жүйесіндегі адам
туралы біліммен қаруландыру;
• Педагогикалық ғылымдар құрылымын ашу;
• "үздіксіз білім беру" ұғымы және оның маман шығармашылығының дамуы
үшін маңызы.
Дәрістер жоспары:
1. Педагогика ғылым және өнер.
2. Ғылым жүйесіндегі адам туралы педагогика.
3. Педагогика ғылымының негізгі категориялары мен принциптері.
4. Болашақ маманның кәсіби қалыптасуындағы педагогикалық білім берудің
маңызы.
Ұғымдық түсініктемелік сөздер: педагогика, ғылым, тәрбие, білім, оқыту,
мақсат, категориялар, принциптер. Пәнаралық ұғымдар: тұлға, іс-әрекет,
қарым-қатынас, даму, қалыптасу, педагогикалық білім беру, болашақ маман
т.б.
1. Педагогика адам туралы ғылым жүйесінде және оның басқа ғылымдармен
байланыстылығы (философия, психология, әлеуметтану, физиология т.б.).
Қазіргі кезде Қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір
жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір
сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық
құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік
қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен
белгілі курстар арқылы немесе жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне
байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға
болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске
асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті,
гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам
өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін
сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі
бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер
қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім
беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік
тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында,
өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында
теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы цүрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды. Иә және жалпы кез-
келген адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада
өзін маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті –
студенттің тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және
ізденіске, сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік
маңызды іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Ұсынылып отырған курста ақпараттар бойынша материалдар мұқият
таңдалынып алынған, яғни, қазіргі заманғы көпқырлы және әртүрлі бейнедегі
әлемде, әртүрлі мәдени-тәрбиелеуші және білім беру дәстүрлерімен, елде,
білім беру кеңістігіндегі әлемге сенімді ену, әрбір білімді және мәдениетті
адамға қажет.
Аталмыш курстың ерекшелігі тәрбиелеу мен білім берудің тарихынан,
педагогиканың салыстырмалы және әлеуметтік, жалпы интеграцияларды сатып
алудан тұрады.
Курстың бірыңғай шеңберіне адамның адамның тәрбиесі мен білімі, тарихи
мен қазіргі замандық контексте, педагогикалық қарым-қатынас, педагогикалық
үрдістегі тұлғаның қатысуы, отбасындағы тұлғаның әлеуметтенуі мен
дамуындағы педагогиканың мағыналы егісін және пәніне арналған материалдар
кірді.
Барлық бөлімдер сұрақ қоюшылармен есептескен. Біздің пікірімізше
сұрақ қоюшының маңыздылығы әрбір бөлімнен кейін бақылау мен өзіндік бақылау
үрдісін түсіну мен деңгейін ұсынылған материалда меңгерілген.
Басында педагогикалық ой жеке пайымдаулар мен айтылымдар түрінде
безендірілген - өзіндік педагогикалық қорық. Олардың тақырыптары ата-аналар
мен балалардың арасындағы қатынас пен жүріс-тұрыс ережелері болды.
Жазу пайда болғаннан бастап, бұл пайымдаулар ауызша тұрмыстық және
біздің заманымызға дейін мақалалар, мәтелдер, афоризмдер, қанатты сөздер
түрінде жеткен. Халықтық педагогиканың қайнар көздері, педагогиканың
бірінші даму кезеңдерін біз ертегілерден, әндерден, мысалдардан және т.б.
табамыз. Содан соң, жазу пайда болғанан кейін олар құрғақ, басқаша формада
болып, жазудың Ережелері мен Емілелеріне айналып, сипат алды.
Ғылыми педагогика 18 ғасырдың соңында пайда болды., яғни, бірінші
ғылыми-педагогикалық жұмыстар мен массалық мектептер пайда болған кез. Бұл
жаңалықтар чехтің педагогі Я.А.Коменский атымен байланысты. Ол бірінші рет
оқушылардың жүріс-тұрыс ережелерін, сонан соң өзінің ең ірі "Ұлы дидактика"
атты еңбегін жазды. Оның барлық еңбектері бізге дейін ешқандай мағынасын
жоғалтпай жеткен. Эксперименталды педагогика 19-20 ғасырлардың тоғысында
пайда бола бастады.
Педагогика – тәрбиелеудің қатынастары туралы, тәрбиелеудің өзара
байланысынның үрдісіндегі пайда болған, білім беру және оқыту өзін-өзі
тәрбиелеу, өзін-өзіне білім беру және өзін-өзі оқытумен бірге және адамның
дамуына бағытталған.
Педагогика ғылым ретінде төмендегі барлық белгілерді қамтиды. Ол
өзінің басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсінікті аппарат.
Сонымен "педагогика" терминің мағынасына не кіреді?
1. Біріншіден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбір адам
өмір ағымында "педагог" ролінде ойнайды, яғни, өзінің балаларын, жанұя
мүшелерін, жұмыстағы жұмыстастарды тәрбиелеуде және оқытуда.
2. Екіншіден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогиканы
адамзат әрекеттерінің аймағы, үлкен ұрпақтың кішіге берілген өмірлік
тәжірибесімен бірге байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлік)
педагогиканың педагогикалық шеберлігімен және тәрбилеу өнерімен өзара
байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық іс-әрекеттердің
пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген
ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек ғана білімді алып
жүруші, тек ғана студенттер үшін ақпараттардың көзі болу қажет емес, ол
әртүрлі ролдерді ойнаушы – актер: мұғалім, тәрбиелеуші, педагогикалық
үрдістің қатысушысы, жолдас, үлкен дос. Педагогикалық процесс оқытушы
тарапынан қателікті жіберткізбейтін әрекет, немесе оқытушы қатесі өте
қымбатқа түседі. Педагогиканы өнерге қатысты етеміз сондықтан, жүз
оқытушы студентке тек өзінің кәсіби күші арқылы ғана емес, сонымен қатар,
өз тұлғасының ерекшеліктері де әсер етеді (мінездік қасиеті, іске,
адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы).
3. Үшіншіден, педагогика ғылым ретінде түсіндіріледі, сонымен қатар,
адамтанудың бөлігі. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық,
табиғаттың келеңсіз үйлесіміндегі адамның дамуы мен әсері тәсілдерін
жетілдіреді. Сондықтан да педагогикалық ілімдер, теориялар, үлгілер,
болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелі білімнің іргесінде құрылады:
олар психология, философия, тарих, социология және басқа да адам туралы
ғылымдарда "жетіледі".
4. Төртіншіден, педагогика өзіне оқытумен тәрбиелеудің теоретикалық және
практикалық аспектілерін қоса отырып, оқыту пәнін анықтайды.
5. Бесіншіден, педагогиканың мағынасы қазіргі заманғы жалпы мәдени
контекстегі гуманитарлық білімнің бөліміне енеді. Ол адамның
педагогикалық мәдениетінің сапасында көрінеді.
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну
аймағындағы тенденцияға енеді. Педагогика бөлімдер қатарына бөлінеді.
Педагогика тарихы ежелгі өркениеттерден қазіргі заманға дейінгі
педагогикалық оқудың және тәжірибенің дамуын оқытады. Педагогиканың орта
мектебі, мектепке дейінгі педагогика, бастаушы педагогика, жоғары, кәсіби-
техникалық мектеп, өндірістік, әскери педагогика – бұл бөлімдер оқытудың
мазмұны мен деңгейі бойынша бөлінеді. Теоретикалық педагогикада тәрбиелеу
теориясы және оқыту теориясы – дидактика. Жалпы дидактикадан басқа, пәндік
методика бар. Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін
тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған
адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы
анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатырғандарға. Сонымен қатар, ересектер
педагогикасы мен ангдрогогика бар. Андрогика - қарт адамдармен жұмыс істеу
туралы. Дефектологиялық педагогика зағиптардың (тифлоппедагогика), ауыр
еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім
беруді анлиздеумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары
шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарын оқытады. Педагогика ғылымының ішкі
жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлім дамулары
осындай.
Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары
жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанын куәләндырады. Білім беру мен
тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық
қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.
Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы
сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогоканың безендірілген түрі,
дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз
сияқты, ішкіғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық
ғылымдардың безенуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында,
ғылыми кіріспенің куәләндыруы бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу
үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары
осындай. Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы
көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.
Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен
байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен
техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа
ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені
оқытуда пайдаланады.
Бәрін жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар.
Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның
психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен
жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балалрға білім беру мақсатты
бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол
психологиялық білімдері меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес.
Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері
және тұлғаны тәрбиелеу. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының
өзгеруімен, білім қорларымен, прақтикалық мақсатта білімдерін оңтайлы
қолдана білу арқылы тіркелінеді.
Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы
даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың методологиялық
іргесін құрады. Социология педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның
қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып,
морал және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы
білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен
сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми
қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын
жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.
Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы,
педагогиканың дамуында үлкен роль ойнайды, яғни, педагогикалық жүйелерді
басқару үрдістері сияқты талданады. Информатика, жинақау, ақпараттарды
өңдеу туралы ғылым, кибернетика жаныныда педагогика үшін өте маңызды. Тіпті
ақпаратты методтар мен педагогикадағы технологияларды оқытатын
педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.
Педагогика басқа да ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық
сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін,
аралас ғылымдардың методтары, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып,
көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білу қажет, өзінің
пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары бар жеке дара ғылым.
2. Педагогика пәні мен міндеттері. Педагогика-тәрбие туралы ғылым.
Педагогика мақсаттылығы. Педагогикалық мақсат құрылымы.
Педагогика - адамзат коѓамыныњ даму тарихымен бірге Ұмір с‰ріп, дамып
келе жатќан, адамдардыњ тєрбие, оќыту, білім беру деп аталатын саналы
єрекетін зерттейтін ѓылым. Тєрбие, оќыту мен білім беру ісінде ќоѓам мсн
оныњ м‰шесі болып табылатын жеке адам Ұзара м‰дделес, м‰раттас. Єрбір ата-
ана д‰ние есігін енді ѓана ашќан нєрестесін Ұзініњ ‰лкен, саналы ѓ‰мырыныњ
жалѓасы, б‰гінін ертењге жалѓастырушы деп біледі, ал ќоѓам, дєлірек
айтќанда, оныњ саяси ќ‰рьшымы, реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас
адамныњ тєрбиелі, таѓылымды, білімдар жєне парасатты азамат больп Ұсуін
Ұзініњ куатгылыѓьшыњ, мызѓымас беріктігініњ, Ұркениеттілігініњ кепілі деп
санайды. Осы ортаќ м‰дде, маќсат бірлігі, сан ѓасырлыќ, тєжірибе, б‰л
саладаѓы алѓашќы зерттеулер, т‰жырымдар, ќоѓамдыќ ќ‰рьлыстардыњ Ұзгеруі
кезінде болмай ќоймайтын сан ќырлы, алуан салалы ж‰йелік Ұзгерістер
педагогиканыњ биік мєртебелі, іргелі ѓылым ретівде ќалыптасуына негіз
ќалады.
Педагогика атауыныњ т‰п-тҰркіні гректіњ "пайдос " - бала жєне "аго " -
жетектеу деген сҰздерінен шыќќан. "Пайдагогос " сҰзін тура маѓынасында
аударса, "бала жетектеуші" деген ‰ѓымды білдіреді. Ежелгі Грецияда
ќожайынныњ баласын мектепке жетектеп апарып, алып ќайтатын ќ‰лды педагог
деп атаѓан. Ал мектепте ‰стаздыќ етумен басќа білімдар ќ‰лдар
айналысќан[1].
Тєрбиелеу мен білім беру т‰тастай алѓавда баланы сан-салалы мазм‰нда,
кемел емірге баулитын, яѓни оѓан тэрбие, білім беретін, р‰хани жагынан
байып, жан-жаќты, толысып жетілуіне баѓыт-багдар жасайтын, жол керсететін
ерекше сала, осы бірегей Ұнердіњ мєн-мазм‰нын ашу ‰шін "педагогика " сҰзі
бірте-бірте кењ Ғѓымда колданьша бастады. Білім беру мен тєрбие Ұнеріндегі
басты т‰лѓа - ‰стаз. Соныњ шеберлігі, ќабілеті, терењ білімі мен мол
тєжірибесі кењ ‰ѓымдаѓы саналы азаматты ќалыптастыруѓа ќол жеткізеді.
Єдетте, Ғлы т‰лѓалар жҰнівде сҰз болѓанда олардыњ ‰стаздарыныњ есімдері
ќатар аталуы ‰стаздыњ, ‰стаздыќ етудіњ биік мєртебесін, ќадір-ќасиетін
кҰрсетсе керек. Уаќыт Ұте, білімніњ жинаќталып, саралануы нєтижесінде бала
тєрбиесі туралы ерекше ѓылым пайда болды. Теория наќты факгілерден арылып,
ќажетті т‰жырымдар жасалды, б‰л саланыњ неѓ‰рлым елеулі баѓыттарын саралап,
айќындады.
Педагогиканы осы т‰рѓыда т‰сіну XX ѓасырдыњ ортасына дейін саќталды.
Соњѓы он жылдыќтарда ѓана біліктік педагогикалыќ баѓыт-баѓдар тек балаларѓа
ѓана емес, ересектерге де ќажет деген т‰сінік пайда бола бастады.
Педагогиканыњ осы заманѓы ењ ќысќа, жалпы жєне сонымен ќатар шартты
т‰рдегі дҰл аныќтамасы - б‰л адамды тҰрбйелеу туралы ѓылым. ¤зіне білім
беруді ‰йретіп, машыќтандыруды, сондай-аќ адамды жан-жаќты жетілдіріп,
дамытуды ќосып алѓан "тєрбие "Ұзініњ єрекет аясын кењейтіп, жања мазм‰нѓа
ие болды, бҒл педагогиканыњ бала тєрбиесі туралы ѓылым деген тарихи атауына
ќайшы келді. Сондыќтан єлемдік педагогикалыќ лексиконында "андрогогика"
(гректіњ "андрос"- еркек жєне "аго"2 - жетелеу, жол кҰрсету деген сҰзінен)
жєне "антропогогика" (гректіњ "антропос " - адам жєне "аго"[2] - жетелеу,
жол кҰрсету деген сҰзінен) деген жања терминдер жиі ќолданылып ж‰р.
Барлыќ кезде педагогтар адамдарѓа олардыњ Ұздеріне табиѓат берген
м‰мкіндіктерді пайдалануына кҰмектесудіњ, олардыњ бойында жања адами
сапаларды ќалыптастырудыњ д‰рыс та, тањдаулы жолдарын іздеді. Мыњдаѓан
жылдар бойына ќажетті білім негіздері жиналып ќордаланды, ењ Ұміршењі, ењ
пайдалысы ќалып, берік орныќќанша талай педагогикалыќ ж‰йелер кезектесе
Ұмірге келіп, уаќыт сынынан Ұтті, жарамсыздары тарих сахнасынан кетті
ТҰрбие туралы ѓылым да дамыды, ол адам тєрбиесі туралы ѓылыми білімдерді
жинаќтап, ж‰йелеуді Ұзініњ алдына басты міндет етіп ќойды[3].
Орыстьщ ‰лы ѓалымы Д.И.Менделеев Ұзініњ ѓьшымныњ маќсат-м‰раты туралы
ойын, кез келген ѓылыми теорияныњ негізгі жєне т‰пкі екі маќсаты бар, ол -
алдаѓыны кҰре білу жєне пайда келтіру деп т‰йеді. Б‰л ортаќ ереже
педагогикаѓа да тєн. Оныњ маќсаты - адамдарѓа тєрбие, білім беру мен оќытып-
‰йрету зањдарын тану жєне осыныњ негізінде педагогикалыќ тєжірибеге, алга
ќойылган маќсаттарѓа жетудіњ тањдаулы єрі тиімді жолдары мен єдістерін
кҰрсету. Теория тікелей білім беру жєне тєрбие ісімен айналысатын
‰стаздарѓа єр жастаѓы адамдар топтарын тєрбиелеудіњ, оларѓа єлеуметтік
білім берудіњ ерекшеліктері туралы кєсіби білімдермен, єр т‰рлі жаѓдайда
атќарылатын оќу-тєрбие процесіне болжам жасаумен, оны сол ќалыптасќан
жаѓдайѓа ьщѓайлап жобалап, ж‰зеге асырумен, оныњ тиімділігін баѓалай білу
шеберлігімен ќаруландырады. Оќытудыњ, білім беру мен тєрбиелеудіњ ењ жања
технологиялары, тиімді єдістемелері де педагогакалыќ лабораторияларда
сараланып, сарапталып д‰ниеге келеді[4].
Педагогика, т‰птеп келгенде, "мєњгілік" проблемалармен айналысатынына
ќарамастан, оныњ пєні наќты єрі айќын: б‰л - оќу-тєрбие мекемелері ж‰зеге
асыратын тєрбие беру ќызметі. Педагогика Ұзініњ б‰кіл іс-ќимыл єрекетін
ќоѓамда пайда болѓан тєрбие мен білім беруге, оќытып- ‰йретуге ќатысты
Ұзекті мєселелерді жедел шешуге ж‰мылдырып, баѓыттап отыратын ќолданбалы
ѓьшым ретінде ќаралады. Педагогиканыњ даму негіздері - адамдардыњ Ұмір
салтын, дєст‰р-даѓдысы, єдеп-ѓ‰рпы, халыќтыќ педагогикада берік орныќќан
тєрбие беру тєжірибесініњ сан ѓасырлыќ ѓибарат-тагылымдары, философиялыќ,
ќоѓамтану, педагогикалыќ жєне психологиялыќ ењбектері, тєрбие берудіњ
єлемдік, жеке отандыќ аѓымдаѓы тожірибесі. арнайы ‰йымдастырылган
педагогикалыќ зерттеуяердіњ дерекгері, бірегей идеяларымен білім беру жєке
‰рпаќ торбиесі ісін байытып, жетілдіріп отыратын жањашыл ‰стаздардыњ
тєжірибесі жєне ќазіргі тез Ұзгеріп отырѓан жаѓдаймен ‰йлестірілген тєрбие
беру ж‰йелері болып табылады
С.И.Ожеговтыњ сҰздігінен маќсатң сҰзініњ маѓынасы бірдењеге талпыну,
оны міндетті т‰рде ж‰зеге асыруды білдіреді. Нєтижеге жетудіњ мазмҒны,
т‰рі, єдістері, ќҒрамы маќсатќа байланысты. Наќты іс-єрекетті ќайда жєне
ќалай ж‰зеге асыру керектігін маќсат кҰрсетеді. Маќсат – болашаќтаѓы
ќажеттілік моделі, керек нєтиженіњ бейнесі болып табылады. Болашаќта
жоспарланѓан нєтижеге маќсат алып келеді.
Педагогика ѓылымында маќсат Ғѓым ретінде мањызы зор. Тєрбие мен оќытудыњ
маќсаттарын айќындау Ұте зор теориялыќ жєне практикалыќ мєні бар. Маќсатты
ашыќ т‰сіну наќты нєтиже мен тиімді іс-єрекетке жеткізетіндіктен кез
келген педагогикалыќ процесс міндетті маќсатќа баѓытталѓан процесс болуѓа
тиіс. Сондыќтан, педагогика ѓылымында маќсаттылыќ педагогикалыќ іс-єрекет
міндеттерімен байланысќан наќты маќсатты айќындау жєне тањдау процесі.
Негізінен кез келген процесс міндетті т‰рде іс-єрекет двигателі ретінде
маќсатќа ие болуы керек. Маќсатң Ғѓымы философиялыќ категория болып
табылады. Философияда маќсатты айќындау жєне тањдаудыњ 3 подходын береді:
идеалистік, иммаменттік жєне материалистік. Бірінші подходтыњ Ұкілдері
маќсат ќҒдіреті к‰штілер жаратылыспен аныќталады, яѓни, ќҒдай, рух. Екінші
подходќа с‰йенсек, олар маќсат єрбір тҒлѓаныњ ішкі сҒраныстарына байланысты
дейді. ‡шінші подход тєрбие маќсаты ќоѓам сҒранысына байланысты дейді.
Тєрбие жєне оќыту маќсаттарын айќындау жєне енгізу Ұте ќиын да жауапты
процесс. Оѓан дамудыњ болашаѓы байланысты тєрбие жєне оќыту маќсаты
ќоѓамныњ даму дєрежесіне, оныњ ќҒндылыќтары мен идеал (мҒраттарына)
байланысты. Сондыќтан да, белгілі ќоѓами ќажеттіліктер, ењ алдымен мемлекет
маќсаты білімдендіру мҒратынан кҰрініс тапты. Кез келген ќоѓам тҒлѓаныњ
нормалыќ бейнесін ќалыптастырѓан жєне ќалыптастыруда. ¤йткені, бҒлар
білімдендіру мҒраттымен белсендіріледі. Философ-шешен жєне єскер (Афина,
Спарта), монах-аскет жєне рыцарь (ортаѓасырлыќ батыс ќоаѓмы), жан-жаќты
(єсіресе, эстетикалыќ) дамыѓан тҒлѓа (Ренессанс дєуірі), буржуа-іскер жєне
революционер-к‰ресуші, 䐺оммунистік идеяны Ғстаушы т.б. басты маќсаты –
рухани жєне горманикалыќ дамыѓан тҒлѓа (буржуазиялыќ жєне єлеуметтік
ќоѓам). Жоѓарыда айтылѓан адами тҒлѓаныњ нормалы бейнелері, ќорыта келе,
тєрбие процесінде тҒлѓаныњ руханилыѓынаң айналушы баѓыттар.
Бєрімізге белгілі, неѓҒрлым экономика, ќоѓамныњ даму мєдениеті жоѓары
болѓан сайын, соѓҒрлым адамѓа, оныњ іс-єрекетіне ќойылатын талаптар да
жоѓары.
Осыѓан орай, мемлекеттіњ дамуын тєрбие мен оќыту маќсаттарыныњ
байланыстылыѓынан туады. Маќсат єрт‰рлі болады: мемлекеттік, Ғжымдыќ жєне
топтыќ, салаалыќ, тҒлѓалыќ. Маќсатты тањдау кҰптеген факторларѓа
байланысты.
Педагогикалыќ маќсат белгілі ќҒрылымѓа ие:
1. Мемлекеттік маќсат.
2. Жеке білімдендіру ж‰йесініњ маќсаты.
3. Жеке пєн бойынша оќыту жєне тєрбиелеудіњ маќсаты.
4. Жеке таќырып немесе єрбір сабаќ (дєріс, семинар сабаќтар жєне т.б)
маќсаты.
Тєрбие мен Оќыту мемелекеттік маќсаты нормативті мемлекеттік ќҒжаттарда
кҰрсетілген белгілі ќасиеттері бар адамдардыњ тєрбиесі мен оќуына берілген
ќоѓамныњ сҒранысы (заказ). Мысалы, Коммунизм құрылысшылардың моралдық
кодексің қандай адамдарды, өсіп келе жатқан жеткіншектерді тәрбиелеу мен
оқу процесінде міндетті түрде қандай қасиеттері арқылы айқындады. Қазіргі
кезде Қазақстан қоғамында оысндай мемлекеттік құжаттардың бірі –
білімдендіру стандарты.
Білімдендіру стандартының жекеленген маќсаты єрбір білімдендіру сатысы
‰шін анќыталѓан: бастауыш, негізгі, толыќ орта мектеп, кєсіби
білімдендіру, жоѓары білімдендіру. Осы білімдендіру дењгейлерініњ Ұзіндік
маќсаты бар жєне Ұзара байланысќан болуы м‰мкін.
Сонымен ќатар, кез келген оќытылушы пєн Ұзіндік оќыту жєне тєрбие
маќсаттарына ие. Себебі, оныњ єрќайсы (физика, химия, єдебиет жєне т.б.)
наќты зерттеу аймаќтары бар. Ал, пєндегі єрбір сабаќтыњ таќырыбы, дєріс
немесе сабаќтан тыс шаралар Ұзіндік наќты маќсатќа ие болуы керек.
Педагогика ѓылымыныњ даму тарихында ќоѓамныњ Ұзгеруіне, тєрбиелеу жєне
білімдендіру процесініњ ќоѓам талаптарына байланысты тєрбие мен оќу
маќсаттары Ұзгеріп отырѓан жєне Ұзгеріп отырады. Мысалы, кењес уаќытында
тєрбие маќсаты жеке тҒлѓаныњ жан-жаќты жєне гормониялыќ дамуын
ќалыптастыру болып табылады. Осы маќсатта оќу жоспары мен баѓдарламалар
жасалды. Соњы тєрбие мен оќытуда даѓдарысќа єкеліп соќты, себебі, бҒл
асыра сілтеушілік жєне орындалмаушы еді. Ал, мектеп баѓдарламасыныњ шексіз
ізденуі мен оќу пєндерініњ сандарыныњ Ұсуініњ соњынан ќуу кесімді
нєтижелеріне єкеліп соќты.
Ќазіргі кездегі шетелдер, моныњ ішінде Еуропа жєне АЌШ, тєрбие мен
оќуѓа єрт‰рлі подходтары бар. Тєртіптілік даѓдылар ќалыптастыратын тєрбие
мен оќытудаѓы прагматикалыќ подходтарды кҰздейді. Біраќ, мҒндай подходтар
Ұзіндік ішкі т‰рткілерінсіз жалпы мєдениетті тҒтынушы функционер
ќалыптастыру ќаупін тудырады.
3. Педагогиканыњ негізгі категориялары
Ѓылыми сараланѓан т‰жырымдарды білдіретін негізгі педагогикалыќ
‰гымдарды педагогикалыќ категориялар деп атайды. ДҰлірек айтќанда,
болмыстыњ жалпы белгісін, басты сипатын айќындайтын ѓылыми ‰ѓым. Негізгі
педагогикалыќ категорияларѓа тєрбие, оќыту жєне білім беру жатады.
Педагогика ѓылымы, сондай-аќ даму жєне ќалыптасу, ќайта тєрбиелеу сияќты
жалпы ѓылыми категорияларѓа с‰йенеді жєне оларды Ұзіне негіз етеді.
ТҰрбие - жеке т‰лѓаны ќалыптастыру жолында маќсатты жҰне ‰йымдасќан
т‰рде ж‰зеге асырылатын процесс. Педагогикада "тҰрбие" ‰ѓымы єлеуметтік
мєні т‰рѓысынан кењ жєне тар маѓьнада ќолданылады.
Аѓа ‰рпаќгыњ Ұзініњ жинаќгалып, сараланѓан тєжірибесін кейінгі ‰рпаќќа
беруі тєрбиеніњ кењ єлеуметтік мєні болып табьшады. Тєжірибеге адамдарѓа
белгілі білім, шеберлік, ойлау єдістері, адамгершілік, єдепшілік, ќ‰ќыќтыќ
нормалар - бір сҰзбен айтќањда, тарихи даму процесінде жасалып, берік
ќалыптасќан адамзат баласыныњ б‰кіл рухани м‰ралары жатады,
Алдынғы ‰рпаќгыњ тар жол, тайгаќ соќпаќтарывда жинаќталѓан Ұмірлік
тєжірибелерін келер ‰рпаќ пайдаланып, байытьш отырды, соныњ арќасыњца
адамзат баласы жан саќтап, тіршілік етгі, бірте-бірте буыны бекіп, ќатайды
жєне осы заманѓы даму дењгейіне жетті. Тєжірибе жоѓалѓан жерде тєрбие
ќайнары тартылып, шҰлге айналады, м‰ндай окиѓалардьг тарих біледі. Тєрбие
ісін д‰рыс жолѓа ќойѓан халыќ ѓана Ұз дамуыњда ‰лкен табыстарѓа ќол
жеткізетінін ќоѓам дамуыныњ тарихи процесі айќын дєлелдеп отыр.
Тєрбие - тарихи ‰ѓым. Ол адамзат ќоѓамымен бірге пайда болып, оныњ Ұмір
с‰руі мен дамуыныњ ажырамас бҰлігіне айналды жєне ќоѓам Ұмір с‰ріп т‰рѓањда
ол Ұмір с‰ретін болады. Сондыќтан да тєрбие - жалпыѓа ортаќ жєне мєњгілік
категория.
КҰптеген философтар ќоѓам Ұмірін басќарып, реттеп отыратын зањдарѓа
талдау жасай отырып, тєрбие мен ќоѓамныњ Ұњдірістік к‰штерініњ даму дењгейі
арасывда объективтік байланыс бар екенін дєлелдеді. Тєрбие ќоѓам дамуына
ыќпал етеді, ал ќоѓам тєрбие беруге кењ м‰мкіндіктер жасайды, оныњ ќоѓам
Ұмірініњ мањызды саласы ретінде дамуында жаѓдай туѓызады.
Тєрбиеніњ баѓыт-баѓдары, сипаты Ұндірістік к‰штердіњ даму дењгейіне жєне
Ұндірістік ќатынастардыњ сипатына сєйкес келеді. Сондыќтан да тєрбие наќты-
тарихи сипатќа ие болады.
Ќоѓамдыќ-экономикалыќ формация нысаныныњ Ұзгеруі тєрбие нысаныныњ да
Ұзгеруін туѓызады. Ќоѓамдыќ ќатынастардыњ Ұзгеруіне байланысты тєрбиеніњ
маќсаты, міндеттері, нысандары Ұзгерсді. Ємірдіњ єлеуметтік жаѓдайларыныњ
єзгсруі тєрбиеніњ ортасын жєнс адамдардыњ сана-сезімі мен мінез-ќ‰лќына
ыќпалын да Ұзгертеді.
Таптыќ ќоѓамныњ пайда болуына байланысты тєрбие таптыќ сипатќа ие
болады: Ол ‰стем тапќа ќызмет ете бастайды, сол тап тєрбиеніњ баѓыт-
баѓдарын, маќсатын, мазм‰ны мен нысанын белгілеп, толыќтай басшылыќ етеді.
Жаќсы тєрбиеге кҰп адамныњ ќолы жете бермейтін ќоѓамда ол адамдарѓа зорлыќ-
зомбылыќ жасау, бір адамныњ екінші адамѓа ‰стемдік ету, басып-жаншу
ќ‰ралына айналды.
"Тєрбие" ‰ѓымыныњ кењ єлеуметтік мєнін зерделей отырып, біз оныњ наќты-
єлеуметтік, атап айтќанда, педагогикалыќ мєнін толыќ ашпай, жењіл ѓана
т‰сінік беріп Ұттік. Б‰л орайда мына жаѓдайды атап айтќан жҰн: тєрбие
берумен - жинаќталѓан тєжірибені берумен - арнайы ќ‰рылѓан оќу-тєрбие
мекемелерінде ењбек ететін кєсіби мамандыќты педагоггар ѓана айналыспайды.
Ќазір ќогамда озініњ к‰ш-ќуатын тєрбие беруге баѓыттап отыргак тҒтас
ќ‰рылымдар кешені: отбасы, б‰ќаралыќ аќпарат ќ‰раддары, єдебиет, Ұнер,
енбек ‰жымдары. ќ‰ќыќ ќорѓау органдары т.б. ж‰мыс істейді. Совдыќтан жалпы
т‰рѓыдаѓы "тєрбие" ‰ѓымыньњ маѓыналыќ ауќымы тарылып, наќтылана т‰седі.
Тар Ұлеуметгік мєнінде тєрбие ‰ѓымы ќоѓамдыќ ќ‰рылымдар (мектептер)
тарапынан адамѓа оныњ бойында белгілі бір білім негіздерін, кҰзќарастар мен
сенімдерді, адамшылыќ ќ‰ндылыќтарын, саяси баѓдар-баѓытты, Ұмір с‰руге
єзірлеуді ќалыптастыру маќсатында нысаналы т‰рде ыќпал етуді біддіреді.
Тєрбиені осы т‰рѓыдан ‰ѓыну бірќатар елеулі с‰раќтарды туѓызады:
Ќоѓамдьіќ ќ‰рылымдардыњ ішінде ќайсысы басќаларына ќараѓавда тєрбие
таѓдырьша жауаптыраќ? Егер кҰптеген єлеуметгік ќ‰рылымдардыњ тєрбиелік
ыќпал ету м‰мкіндікгері мен к‰штері оку-тҰрбие мекемелерініњ болмашы ѓана
м‰мкіншіліктерінен жоѓары болса, тєрбие беруде єлі де жиі кездесетін
сєтсіздіктерде мектеп пен педагоггарды кінєлау д‰рыс па?
Тєрбие беру к‰штері кҰп болѓан жаѓдайда тєрбие беруге ќатысты барлыќ
єлеуметтік ќ‰рылымдардыњ іс-ќимьшын ќатањ ‰йлестіру жолымен гана ойдаѓыдай
тэрбиеге ќол жеткізуге болады дейтін т‰йінді ой айрыќша дєлелдеуді талап
етпейді. Тєрбиеніњ єсер ету к‰штері ‰йлестірілмей, ж‰йесіз єрекет еткен
жаѓдайда адам бір жаќты Ұте к‰шті ыќпал ќысымына ‰шырайды Жаќсы ‰йымдасќан
ќоѓамда тҰрбие жолымен єсер етуді жоѓары білікті педагогтар басќаратын оќу-
тєрбие мекемелері ‰йлестіріп отырады.
Тєрбиеніњ тар педагогикалыќ мєні - б‰л тєрбиеленушіге ‰жымныњ,
тєрбиешілердіњ ‰йымдасќан, нысаналы жєне басќарылып отыратын іс-ќимылы, ол
оќу-тєрбие мекемелерінде ж‰зеге асырылатын жєне б‰кіл оќу-тєрбие процесін
ќамтитын алдън ала белгіленген сапаларды тєрбиеленушілерде ќалыптастыру
маќсатын кҰздейді.
Тєрбиеніњ тар педагогикалыќ мєні наќты тєрбие беру міндеттерін шешуге
баѓытталѓан тєрбие ж‰мысыныњ атќарылу барысы мен нєтижесі болып табылады.
Педагогикада, Ұзге де єлеуметтік ѓьлымдарда да "тєрбие" ‰ѓымы бірт‰тас
тєрбие беру процесініњ ќ‰рамдас бҰліктерін айќындау ‰шін ќодданылады.
Айталыќ, мысалы, "адамгершілік тєрбиесі", "эстетикалыќ тєрбие".
Педагогиканыњ келесі негізгі категориясы - оќыту. Б‰л оќытушьшар мен
оќушьшардыњ білімді, ќабілетті, даѓдьларды бойѓа сіњіріп, игеруге,
оќушылардыњ д‰ниеге кҰзќарасын ќалыптастыруѓа. акыл-ой к‰штері мен єлуетті
м‰мкіндіктерін жетідціруге, алга ќойѓан маќсаттарга сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру даѓдьларын орныќтырута баѓытталѓан Ғйымдасќан, маќсатты жҰне
басќару арќылы ж‰зеге асырылатык Ұзара іс-ќимыл жасау процесі. Оќытып-
‰йретудіњ негізін білім, ќабілет жєне даѓды ќ‰райды.
Білім - б‰л адамда объекгивтік аќиќаттыќ фактілер, т‰сініктер жєне ѓылым
зањдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласыныњ ‰жымдыќ тєжірибесі,
объективтік аќиќатты танудыњ нєтижесі болып табылады.
Ќабілет - игерілген білімдердіњ, Ұмірлік тєжірибеніњ жєне бойѓа сіњісті
болѓан даѓдылардыњ негізінде практикалыќ жєне теориялыќ іс-ќимылдарды
саналы єрі дербес т‰рде орындауѓа даярлыќ.
Даѓдылар - ќажетті іс-єрекеттерді орындау кезінде кҰрініс табатын, сан
рет толассыз жаттыѓулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалыќ іс-
єрекеттіњ ќ‰рамдас бҰліктері (компоненттері).
‡стаз оќушьшарды нендей бір білім нысанымен хабардар ете отырып, оќыту
барысында жолай, ал іс ж‰зінде аса тиянаќты т‰рде мейлінше мањызды д‰ние
танымдыќ, єлеуметтік, идеологиялыќ, адамгершілік жєне басќа кҰптеген
‰станым-баѓыттарды ќалыптастыра отырып, оларѓа ‰дайы ќажетті баѓыт-баѓдар
береді, сондыќтан оќытып-‰йрету тєрбиелік сипатта болады. Наќ осы сияќты
кез келген тєрбиеде барлыќ кезде оќытып-‰йрету элементтері болатынын да
мойындауымыз керек. Оќытьп-‰йрете отырып тєрбиелейміз, тєрбиелей отырып
оќытып-‰йретеміз. "Тєрбие" мен "оќытып-‰йрету" ‰ѓымдары бір-бірімен
ќабысып, Ұзара астасып жатќан категориялар.
Білім беру – тєрбиеніњ жєне оќытып-‰йретудіњ нҰтижесі. Тура маѓынасында
білім беру оќып ‰йренген пєндер туралы наќты, т‰пкілікті т‰сініктерді,
бейнелерді ќалыптастыру жєне олар арќылы тєрбиелеу больш табылады. Білім
беру - б‰л оќушылар алып, мењгеретін білімдердіњ, ќабілеттердіњ жєње
даѓдылардыњ ж‰йеге келтірілген жиынтыѓы. XІX ѓасырда білім алу адамныњ
ќалыптасуы ретінде т‰сінілді. Ќазіргі кезде адамзат баласы жинаќтап,
зерделеген білім негіздері ‰шан-тењіз, адам ќаншама ‰заќ уаќыт оќып-‰йренсе
де, осыншалыќ білімніњ бєрін бірдей игере алмас еді.
Белгілі бір дењгейде ж‰йелі білім алѓан, сонымен ќатар нендей бір
нєрсеніњ себебі мен салдарын ашып кҰрсете отырып, ж‰йелі ойлай алатын
адамды білімді адам деп атау ќабылданѓан. Білімділіктіњ басты шарты - алѓан
білімніњ ж‰йелілігі жєне ойлаудыњ ж‰йелілігі. Б‰л ж‰йеліліктер адам
логикалыќ зерделеу жолымен білім ж‰йесініњ осал буындарын Ұз бетімен
ќалпына келтіруге ќабілетті болѓан кезде толыќ кҰрінеді.
Біз кҰптеген адамдардыњ керемет есте саќтау ќабілетіне, аса кҰп
білетіњіне тєнті боламыз. Адамдардыњ кҰп оќитынын, энциклопедиялыќ
хабардарлыѓын кҰбіне білімдарлыќќа саямыз. Б‰л шындыќќа сай келмейді,
Ұйткені ќ‰былыстыњ себеп-салдар байланыстарын аша алатын, Ұз пікірі,
‰станымы бар адам ѓана білімдарлыќ дењгейіне жетеді. Мектеп немесе
университет бітіргендердіњ бєрін бірдей білімді деуге келе бермейді. Сондай-
аќ жоѓары білім алмаѓан адамды да білімсіз деуге болмайды. "Адамѓа айнымас
берік ихтиќат, мєњгі Ұзгермес арман, д‰ниеге кемел кҰзќарас жасап беру
ешбір мектептіњ ќолынан келмейді. Б‰л келешек Ұмірде Ұзін-Ұзі тҰрбиелеп,
жетілуі арќылы табылатын нєрсе. Ал келешекте жетілуте мыќты негіз салу
мектептіњ ќолынан келеді"[5], - деп ой т‰йеді Ж.Аймауытов.
Алѓан білімніњ кҰлеміне жєне ќол жеткізген дербес ойлау дењгейіне ќарай
білім беру бастауыш, орта жєне жоѓары болып бҰлінеді. Білім берудіњ сипаты
жєне баѓыты бойынша ол жалпы, кєсіптік жєне политехникалыќ болып дараланады
Жалпы білім беру табиѓат, ќоѓам, адам туралы ѓылымдардыњ негізінен білім
береді, д‰ниеге диалектикалыќ-материалистік кҰзќарасты ќалыптастырады,
адамдардыњ танымдыќ ќабілетгерін дамытып, жетілдіреді. Жалпы білім адамды
ќоршаѓан д‰ниеніњ негізгі даму зањдылыќтарын, єрбір адамѓа ќажетті оќу жєне
ењбек ќабілеттерін, єр алуан практикалыќ даѓдыларды т‰сінуге, ќыр-сырын
‰ѓынуѓа ќол жеткізеді. Жалпы білімніњ ауќымы мен баѓыт-багдарын мемлекет
реттеп отырады, кҰпшілік дамыѓан елдерде жалпы (ол орта да) білім алу
міндетті болып табылады.
Кєсібиге дейінгі бастауыш жєне кєсіби оќу орывдарыњда, кєсіби-техникалыќ
училищеде, орта кҰсіби-техникалыќ училищеде, техникалыќ училищеде, шеберлер
мекгептерінде жоѓары білікті ж‰мысшылар, ал орта жєне жоѓары кєсіптік оќу
орыњдарында халыќ шаруашылыѓыныњ єр т‰рлі саласына арналѓан орта жєне
жоѓары білікті мамандар даярланады.
Политехникалык, білім беруде жастар осы заманѓы Ұндірістіњ негізгі
прикциптсрімен танысады. олар к‰њделік Ұмірде ќодданылатын ќарапайым
ењбек ќ‰ралдарын пайдалануѓа даѓдыланады.
Педагогикада "ќалыптасу" жєне "даму" деген ‰ѓымдар жиі ќолданылады.
"Ќалыптасу" - адамныњ барлыќ факторлардыњ - экологиялыќ, єлеуметтік-
экономикалыќ, идеологиялыќ, психологиялыќ т.б. факторлардыњ т‰гелдей ыќпал-
єсер етуімен єлеуметтік тіршілік иесі ретінде Ұсіп, жетілу процесі. Тєрбие
- жеке т‰лѓаны ќалыптастырудаѓы аса мањызды факторлардыњ бірі. Ќалыптасу
адамныњ т‰лѓа ретінде кемелденуі, байыпты парасат дењгейіне жетуі болып
табылады. Б‰л жерде "ќалыптасу" ‰ѓымы оныњ жиі ќодданылатынына ќарамастан
Ұлі де Ұзініњ мєнін толыќ аша ќоймаган, берік орныќпаѓан педагогикалыќ
категория екенін айта кеткен жҰн. Оныњ мєні кейде тым тарылып, кейде шектен
тыс кењейіп отырады. Педагогикалыќ єдебиеттерде б‰ѓан дейін "ќалыптасу"
‰ѓымы кҰбіне жеке адамѓа ыќпал ететін єсерлер ретінде ќолданьшып келді.
Таѓы да бір жалпы ѓылыми ‰ѓым - дамудыњ педагогикада ќолданылу аясы
аныќталмаѓан. Ќалыптасып, орныќќан аныќтамаларды ќорыта келе, мынадай
т‰жырым жасауѓа болады: даму - б‰л процесс жєне адам организміндегі сандыќ,
сапалыќ Ұзгерістердіњ нєтижесі. Б‰л т‰раќты, ‰здіксіз Ұзгерістер, бір
к‰йден екінші к‰йге кҰшу, жай нєрседен к‰рделіге астасу, тҰменнен жоѓарыѓа
кҰтерілу арќылы кҰрінеді. Адами дамуда ємбебап философиялыќ зањ єрекет
етеді - сандыќ жєне сапалыќ Ұзгерістердіњ Ұзара бір-біріне Ұту процесі
ж‰зеге асады.
Жеке т‰лѓаныњ дамуы - объективтік шындыќтыњ к‰рделі процесі. Б‰л
процесті терењ зертгеу ‰шін ќазіргі дамудыњ ќ‰рамдас бҰліктерін, атап
айтќанда, тєни, психикалыќ, рухани, єлеуметтік жєне басќа салаларды жеке-
жеке бҰліп алып ќарастырады. Педагогика жеке адамныњ рухани даму
проблемаларын оныњ барлыќ басќа компоненттерімен байланысы т‰рғысында
зертгейді.
Негізгі педагогикалыќ категорияларѓа кейбір ѓалым-педагоггар "Ұзін-
Ұзітєрбиелеу", "Ұзін-Ұзібілімдендіру", " Ұзін-Ұзіжетіддіру", "педагогикалыќ
процесс", "єлеуметтік ќалыптастыру" сияќты жалпылама ‰ѓымдарды да ‰сынады.
Аталѓан ‰ѓымдардыњ педагогика теориясыныњ мањызды ќ‰рамдас болігі рет1нде
мойыњдай отырьш, олардын Ұзіндік мєнін арнаулы мєселелерді зерттеу ксзінде
ќарастыратын боламыз,
Жоѓарыда айќындаѓанымыздай, тєрбие жалпыѓа ортаќ жєне мєњгілік
категория. Б‰л тєрбие барлыќ уаќыт пен халыќќа жарамды дегенді білдіреді
ме? Єрине, жоќ. Солай десек те, жања єлеуметт1к-экономикалыќ формация
ќираѓан ескі ќоѓам ‰йіњдісі ‰стінде пайда болады: адамзат баласыныњ ќол
жеткізген мєдени дењгейінде тарихи сабаќтастыќ бар. БҒл тєрбиеніњ барлыќ
єлеуметтік-экономикалыќ формацияларѓа тєн кейбір ортаќ белгілері болады
жєне олар сол ќоѓамныњ б‰кіл тарихи дамуы барысында кҰрініп отырады деген
сєз. Б‰л орайда, сіз осылардыњ ќайсысьн бҰліп кҰрсеткен болар едіњіз деген
сауал ќойылса, д‰рыс жауапты ќиналмай табу ‰шін дєйекті т‰жырымдар келтіріп
кҰрелік.
1. єрбір ќоѓамдыќ ќ‰рылыстыњ Ұзіне тєн тєрбие маќсаттары, нысандары мен
єдістері болады.
2. "Тєрбие" деген Ғѓымѓа кіретіндердіњ бєрі, атап айтќанда, алѓа
ќойылѓан маќсаттардыњ болуы, жиналѓан тєжірибені келесі ‰рпаќќа беру,
тєрбиені ‰йымдастыру, оныњ дењгейініњ Ұндірістік к‰штер мен Ұндірістік
ќатыкастардыњ дењгейіне сєйкес келуі барлыќ ќоѓамдыќ-экономикалыќ
формаларда бірдей.
3. Тєрбиеніњ барлыќ тарихи т‰рлеріне ортаќ нєрсе - жеке т‰лѓаныњ жан-
жаќты дамуына ќамќорлыќ жасау.
4. Кез келген ќоѓамдыќ формацияда жас ‰рпаќќа белгілі бір білім
ќ‰ндылыќтары, жалпы адами тєжірибе беріледі, оларды ќоѓамдыќ-Ұндірістік
Ұмірде белгілі бір рҰл атќаруѓа даярлайды, мінез-ќ‰лыќтарын ќалыптастырады.
5. Адамдар материаддыќ игіліктерді Ұндіре отырып, Ұзініњ б‰кіл Ұмір
астарларын ќайта жањѓыртады, Ұндіріс процесінде адам да Ұлеуметтік тіршілік
иесі ретінде ќалыптасады.
6. Тєрбие беру ќызметініњ маќсаттарындаѓы, нысандарывдаѓы барлыќ
принциптік айырмашылыќтарѓа ќарамастан, б‰л ќызметте саналы т‰рде
кҰзделінген маќсат болады, олар: белгілі сипаттаѓы жеке т‰лѓаны
ќалыптастыру, оны ќажетті сапалыќ ќасиеттерге (адамгершілік, парасаттылыќ,
эстетикалыќ жєне басќа) баулу.
Педагогика - кењ ауќьшды, сан салалы ѓылым. Оныњ зерттейтін пєнініњ
к‰рделілігі сондай, жеке, тіпті аса жан-жаќты ѓылымьшьщ Ұзі оныњ мєнін,
барлыќ байланыстары мен ќ‰раддарын ќамти алмас еді. Аќпарат-дерекгерді
жинай отырып, ‰заќ даму жолынан Ұткен педагогика б‰гінгі тањда ѓылыми
білімніњ сан салалы ж‰йесіне айнадды. Сондыќтан ќазіргі заманѓы
педагогиканы тєрбие туралы ѓылымныњ ж‰йесі деп атаѓан жҰн.
Пысықтау с‰раќтары
. Педагогика нені зерттейді?
2. Педагогиканыњ міндеттері ќандай?
3. Тєрбие туралы гылым ќай кезде пайда болды ?
4. Педагогикалык, ойдыќ негізгі даму кезењдерін бҰліп кҰрсетіњіз?
5. Я.А.Коменский педагогыкага не берді? Ол к,ай кезде болды?
6. Ы.Алтынсариннщ ќазаќ педагогикасыныњ дамуындагы рҰлін айтып беріњіз?
7. ¤з вл1нніќ ќандай педагогтарын білесіз?
8. Квњ жєне тар магынасында тєрбие дегеншіз не?
9. Тєрбиеніњ тарихи жєне таптыќ сипаты дегеніміз не?
10. Оќыту деп нені айтамыз?
11. Білім беру дегеніміз не?
72 Политехникалык, білім беру дегеніміз не?
13. Жеке тулганы дамыту дегеніміз не?
14. Жеке тулганы ќалыптастыруды ќалап тусінесіз?
15. Педагогикалыќ теория ќандай белгілері бойынша сипаттшіады?
16. Педагогика гылымдарьныц жуйесіне сипаттама беріќіз?
17. Педагогиканыц категориялары дегеніміз не?
18. Педагогика принциптері дегеніміз не??
19. Педагогиканын жаќа салалары туролы сіз нс білесіз?
Пайдаланылран єдебиеттер
1. Абай. Ќара сҰз. - Алматы: Ел, 1993.
2. Аймауытов Ж. Бес томдыќ шыѓармалар жинаѓы. 4-том. -Алматы: Ѓылым,
1999.
3. Алтынсарин Ы. Тандамалы шыѓармалары. - Алматы, 1995.
4. Алтынсарин Ы. Тањдамалы піыѓармалары. - Алматы: Ѓылым, 1994.
5. Антология педагогической мысли Казахстана Сост. К.Б. Жарикбаев,
С.К. Калиев.-Алматы. 1995.
6. Ахметова Г.К. Образовательный идеал в теории и практике подготовки
педагогических кадров. – Алматы: Казак университеті, 2000.
7. Безруков В.С. Педагогика. Проективная педагогика.-Екатеринбург, 1996.
8. Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Санкт-Петебург, 2001.
9. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Основы педагогики. Уч.пос.изд. 2 –е. – М.,
1999.
10. Гершунский Б.С. Философия образования. М., 1998.
11. Гершунский Б.С. Философия образования в ХХІ веке (В поисках практико-
ориентированных концепций образовательных концепций). - Москва:
Совершенство, 1998.
12. Гессен С.И. Основы педагогики: введение в прикладную философию. –М.,
1995.
13. Джуринский А.Н. Педагогика: история педагогических идей. М., 2000.
14. Джуринский А.Н. Развитие образования в современном мире. – М., 1999.
15. Жумабаев М. Педагогика. - Алматы: Рауан, 1993
16. Закон Республики Казахстан об образовании Казахстанская правда.-
1999, 11 июня.
17. Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогический словарь. – М.,
2000.
18. Козлова О.Н. Введение в теорию воспитания. – М., 1994.
19. Коротов В.М. Введение в педагогику. – М., 1999.
20. Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.: ВШ, 1986. Кузьмина Н.В. ,
Реан А.А. Профессионализм педагогической деятельности. – С-Петербург,
1993.
21. Кушин В.С. Общие основы педагогики. Ростов-на-Дону.: Мартң, 2002.
22. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций. М., 1992
23. Педагогика Под ред. В.А. Сластенина. –М., 2000.
24. Подласый И.П. Педагогика: Учебник для студентов высших
пед.учеб.заведений. – М.: Просвещение: Гуманит.изд.центр.ВЛАДОС,
1996.
25. Радугин А.А. Психология и педагогика. М.: Центр, 1996.
26. Селиванов В.С. Основы общей педагогики: Теория и методика воспитания.
Под.ред. Сластенина В.А. – М., 2000.
27. Сембаев А.И., Храпченков Г.М. Очерки из истории школ Казахстана (1901-
1917). - Алматы: Мектеп, 1972.
28. Степаненков Н.К. Педагогика. –Минск, 2001.
29. Харламов И.Ф. Педагогика. 6-е изд. – Минск, 2000.
30. Шевченко Л.Л. Мир детства: педагогика взаимодействия. – М.. 1998
31. Юнг К. Проблемы души нашего времени. - М.. 1993.
СӨЖ-ның тақырыптары
11. Педагогика ғылым және өнер.
12. Қоғам дамуының жаңа кезеңіндегі тәрбие, оқыту, білім беру.
13. Әлеуметтік білім беруге сипаттама.
14. Педагогикалық ғылымдардың категориялық аппаратына ұғымдық, термендік
сөздік құрастырыңдар.
15. Тәрбиеге тарихи әлеуметтік сипаттама беріңіз.
16. Педагогикалық білімнің жаңашылдық деңгейіне сипаттама беріңіз.
17. Андрогогика- педагогиканың негізгі саласы.
18. Жасөспірімдерді тәрбиелеудегі жаңа мәдени-әлеуметтік жағдайлар
мәселесі.
19. Қазақстан 2030 :жетістігіндегі мен болашағы тәрбие мен білім беру.
3 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙЛАРДЫҢ ТАРИХИ ДАМУЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ӨМІРГЕ ӘСЕРІ
Дәріс 3. ХҮІІ-ХІХ ғ. білім беру мен педагогикалық ойлар.
Мақсаты: ХҮІІ-ХІХ ғ. Тәрбие мәселесімен айналысқан және әртүрлі
халықтардың педагогика мен тәрбиенің шығу тарихымен, сол кездегі ұлы
ойшылдармен студенттеді таныстыру. Ұғымдар: тәрбие, оқыту, білім беру,
педагогикалық идеялар, өркендеу (цивилизация) мектептер, медреселер,
университет. Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский, Дж. Локк, Ж.Ж. Руссо, И.Г.
Песталоцци және т.б. белгілі педагогтар мен ағартушылардың педагогикалық
ойларын қарастыру.
Жоспары:
1. Педагогика ғылымының даму кезеңдерінің туралы.
2. ХҮІІ-ХІХ ғ. Шетелдегі педагогика және мектеп.
3. Қазақстандағы педагогикалық ойлардың дамуы,қазақстандық педагогтар мен
ағартушылардың белгілі еңбектері мен педагогикалық ойлары.
Ұғымдық түсініктемелік сөздер: тәрбие, оқыту, білім беру, педагогикалық
ойлар, өркениет, мектеп, мактабы, медрессе, университет.
1. Педагогика ғылымының даму кезеңдері мен шығу тарихы.
Тәрбие мәселесі дүниеде алғашқы адамдардың пайда болуынан бастау
алады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде тәрбие өте қарапайым болған.
Өйткені ол кездегі адамдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БӨЛІМ 1. педагогиканың жалпы мәселелері
Дәріс 1. Педагогика негіздері
Дәрістің мақсаты: Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны
мен ролін,пәні мен міндеттері, ғылым және өнер ретіндегі педагогиканы
нақтылап,қоғамның даму кезеңіндегі ашып көрсету.
Дәрістің міндеттері:
• Болашақ маманды педагогиканың орны мен ролі, ғылым жүйесіндегі адам
туралы біліммен қаруландыру;
• Педагогикалық ғылымдар құрылымын ашу;
• "үздіксіз білім беру" ұғымы және оның маман шығармашылығының дамуы
үшін маңызы.
Дәрістер жоспары:
1. Педагогика ғылым және өнер.
2. Ғылым жүйесіндегі адам туралы педагогика.
3. Педагогика ғылымының негізгі категориялары мен принциптері.
4. Болашақ маманның кәсіби қалыптасуындағы педагогикалық білім берудің
маңызы.
Ұғымдық түсініктемелік сөздер: педагогика, ғылым, тәрбие, білім, оқыту,
мақсат, категориялар, принциптер. Пәнаралық ұғымдар: тұлға, іс-әрекет,
қарым-қатынас, даму, қалыптасу, педагогикалық білім беру, болашақ маман
т.б.
1. Педагогика адам туралы ғылым жүйесінде және оның басқа ғылымдармен
байланыстылығы (философия, психология, әлеуметтану, физиология т.б.).
Қазіргі кезде Қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір
жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір
сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық
құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік
қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен
белгілі курстар арқылы немесе жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне
байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға
болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске
асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті,
гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам
өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін
сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі
бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер
қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім
беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік
тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында,
өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында
теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
үшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы цүрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды. Иә және жалпы кез-
келген адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада
өзін маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті –
студенттің тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және
ізденіске, сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік
маңызды іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Ұсынылып отырған курста ақпараттар бойынша материалдар мұқият
таңдалынып алынған, яғни, қазіргі заманғы көпқырлы және әртүрлі бейнедегі
әлемде, әртүрлі мәдени-тәрбиелеуші және білім беру дәстүрлерімен, елде,
білім беру кеңістігіндегі әлемге сенімді ену, әрбір білімді және мәдениетті
адамға қажет.
Аталмыш курстың ерекшелігі тәрбиелеу мен білім берудің тарихынан,
педагогиканың салыстырмалы және әлеуметтік, жалпы интеграцияларды сатып
алудан тұрады.
Курстың бірыңғай шеңберіне адамның адамның тәрбиесі мен білімі, тарихи
мен қазіргі замандық контексте, педагогикалық қарым-қатынас, педагогикалық
үрдістегі тұлғаның қатысуы, отбасындағы тұлғаның әлеуметтенуі мен
дамуындағы педагогиканың мағыналы егісін және пәніне арналған материалдар
кірді.
Барлық бөлімдер сұрақ қоюшылармен есептескен. Біздің пікірімізше
сұрақ қоюшының маңыздылығы әрбір бөлімнен кейін бақылау мен өзіндік бақылау
үрдісін түсіну мен деңгейін ұсынылған материалда меңгерілген.
Басында педагогикалық ой жеке пайымдаулар мен айтылымдар түрінде
безендірілген - өзіндік педагогикалық қорық. Олардың тақырыптары ата-аналар
мен балалардың арасындағы қатынас пен жүріс-тұрыс ережелері болды.
Жазу пайда болғаннан бастап, бұл пайымдаулар ауызша тұрмыстық және
біздің заманымызға дейін мақалалар, мәтелдер, афоризмдер, қанатты сөздер
түрінде жеткен. Халықтық педагогиканың қайнар көздері, педагогиканың
бірінші даму кезеңдерін біз ертегілерден, әндерден, мысалдардан және т.б.
табамыз. Содан соң, жазу пайда болғанан кейін олар құрғақ, басқаша формада
болып, жазудың Ережелері мен Емілелеріне айналып, сипат алды.
Ғылыми педагогика 18 ғасырдың соңында пайда болды., яғни, бірінші
ғылыми-педагогикалық жұмыстар мен массалық мектептер пайда болған кез. Бұл
жаңалықтар чехтің педагогі Я.А.Коменский атымен байланысты. Ол бірінші рет
оқушылардың жүріс-тұрыс ережелерін, сонан соң өзінің ең ірі "Ұлы дидактика"
атты еңбегін жазды. Оның барлық еңбектері бізге дейін ешқандай мағынасын
жоғалтпай жеткен. Эксперименталды педагогика 19-20 ғасырлардың тоғысында
пайда бола бастады.
Педагогика – тәрбиелеудің қатынастары туралы, тәрбиелеудің өзара
байланысынның үрдісіндегі пайда болған, білім беру және оқыту өзін-өзі
тәрбиелеу, өзін-өзіне білім беру және өзін-өзі оқытумен бірге және адамның
дамуына бағытталған.
Педагогика ғылым ретінде төмендегі барлық белгілерді қамтиды. Ол
өзінің басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсінікті аппарат.
Сонымен "педагогика" терминің мағынасына не кіреді?
1. Біріншіден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбір адам
өмір ағымында "педагог" ролінде ойнайды, яғни, өзінің балаларын, жанұя
мүшелерін, жұмыстағы жұмыстастарды тәрбиелеуде және оқытуда.
2. Екіншіден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогиканы
адамзат әрекеттерінің аймағы, үлкен ұрпақтың кішіге берілген өмірлік
тәжірибесімен бірге байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлік)
педагогиканың педагогикалық шеберлігімен және тәрбилеу өнерімен өзара
байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық іс-әрекеттердің
пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген
ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек ғана білімді алып
жүруші, тек ғана студенттер үшін ақпараттардың көзі болу қажет емес, ол
әртүрлі ролдерді ойнаушы – актер: мұғалім, тәрбиелеуші, педагогикалық
үрдістің қатысушысы, жолдас, үлкен дос. Педагогикалық процесс оқытушы
тарапынан қателікті жіберткізбейтін әрекет, немесе оқытушы қатесі өте
қымбатқа түседі. Педагогиканы өнерге қатысты етеміз сондықтан, жүз
оқытушы студентке тек өзінің кәсіби күші арқылы ғана емес, сонымен қатар,
өз тұлғасының ерекшеліктері де әсер етеді (мінездік қасиеті, іске,
адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы).
3. Үшіншіден, педагогика ғылым ретінде түсіндіріледі, сонымен қатар,
адамтанудың бөлігі. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық,
табиғаттың келеңсіз үйлесіміндегі адамның дамуы мен әсері тәсілдерін
жетілдіреді. Сондықтан да педагогикалық ілімдер, теориялар, үлгілер,
болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелі білімнің іргесінде құрылады:
олар психология, философия, тарих, социология және басқа да адам туралы
ғылымдарда "жетіледі".
4. Төртіншіден, педагогика өзіне оқытумен тәрбиелеудің теоретикалық және
практикалық аспектілерін қоса отырып, оқыту пәнін анықтайды.
5. Бесіншіден, педагогиканың мағынасы қазіргі заманғы жалпы мәдени
контекстегі гуманитарлық білімнің бөліміне енеді. Ол адамның
педагогикалық мәдениетінің сапасында көрінеді.
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну
аймағындағы тенденцияға енеді. Педагогика бөлімдер қатарына бөлінеді.
Педагогика тарихы ежелгі өркениеттерден қазіргі заманға дейінгі
педагогикалық оқудың және тәжірибенің дамуын оқытады. Педагогиканың орта
мектебі, мектепке дейінгі педагогика, бастаушы педагогика, жоғары, кәсіби-
техникалық мектеп, өндірістік, әскери педагогика – бұл бөлімдер оқытудың
мазмұны мен деңгейі бойынша бөлінеді. Теоретикалық педагогикада тәрбиелеу
теориясы және оқыту теориясы – дидактика. Жалпы дидактикадан басқа, пәндік
методика бар. Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін
тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған
адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы
анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатырғандарға. Сонымен қатар, ересектер
педагогикасы мен ангдрогогика бар. Андрогика - қарт адамдармен жұмыс істеу
туралы. Дефектологиялық педагогика зағиптардың (тифлоппедагогика), ауыр
еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім
беруді анлиздеумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары
шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарын оқытады. Педагогика ғылымының ішкі
жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлім дамулары
осындай.
Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары
жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанын куәләндырады. Білім беру мен
тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық
қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.
Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы
сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогоканың безендірілген түрі,
дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз
сияқты, ішкіғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық
ғылымдардың безенуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында,
ғылыми кіріспенің куәләндыруы бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу
үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары
осындай. Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы
көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.
Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен
байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен
техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа
ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені
оқытуда пайдаланады.
Бәрін жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар.
Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның
психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен
жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балалрға білім беру мақсатты
бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол
психологиялық білімдері меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес.
Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері
және тұлғаны тәрбиелеу. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының
өзгеруімен, білім қорларымен, прақтикалық мақсатта білімдерін оңтайлы
қолдана білу арқылы тіркелінеді.
Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы
даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың методологиялық
іргесін құрады. Социология педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның
қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып,
морал және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы
білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен
сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми
қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын
жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.
Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы,
педагогиканың дамуында үлкен роль ойнайды, яғни, педагогикалық жүйелерді
басқару үрдістері сияқты талданады. Информатика, жинақау, ақпараттарды
өңдеу туралы ғылым, кибернетика жаныныда педагогика үшін өте маңызды. Тіпті
ақпаратты методтар мен педагогикадағы технологияларды оқытатын
педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.
Педагогика басқа да ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық
сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін,
аралас ғылымдардың методтары, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып,
көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білу қажет, өзінің
пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары бар жеке дара ғылым.
2. Педагогика пәні мен міндеттері. Педагогика-тәрбие туралы ғылым.
Педагогика мақсаттылығы. Педагогикалық мақсат құрылымы.
Педагогика - адамзат коѓамыныњ даму тарихымен бірге Ұмір с‰ріп, дамып
келе жатќан, адамдардыњ тєрбие, оќыту, білім беру деп аталатын саналы
єрекетін зерттейтін ѓылым. Тєрбие, оќыту мен білім беру ісінде ќоѓам мсн
оныњ м‰шесі болып табылатын жеке адам Ұзара м‰дделес, м‰раттас. Єрбір ата-
ана д‰ние есігін енді ѓана ашќан нєрестесін Ұзініњ ‰лкен, саналы ѓ‰мырыныњ
жалѓасы, б‰гінін ертењге жалѓастырушы деп біледі, ал ќоѓам, дєлірек
айтќанда, оныњ саяси ќ‰рьшымы, реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас
адамныњ тєрбиелі, таѓылымды, білімдар жєне парасатты азамат больп Ұсуін
Ұзініњ куатгылыѓьшыњ, мызѓымас беріктігініњ, Ұркениеттілігініњ кепілі деп
санайды. Осы ортаќ м‰дде, маќсат бірлігі, сан ѓасырлыќ, тєжірибе, б‰л
саладаѓы алѓашќы зерттеулер, т‰жырымдар, ќоѓамдыќ ќ‰рьлыстардыњ Ұзгеруі
кезінде болмай ќоймайтын сан ќырлы, алуан салалы ж‰йелік Ұзгерістер
педагогиканыњ биік мєртебелі, іргелі ѓылым ретівде ќалыптасуына негіз
ќалады.
Педагогика атауыныњ т‰п-тҰркіні гректіњ "пайдос " - бала жєне "аго " -
жетектеу деген сҰздерінен шыќќан. "Пайдагогос " сҰзін тура маѓынасында
аударса, "бала жетектеуші" деген ‰ѓымды білдіреді. Ежелгі Грецияда
ќожайынныњ баласын мектепке жетектеп апарып, алып ќайтатын ќ‰лды педагог
деп атаѓан. Ал мектепте ‰стаздыќ етумен басќа білімдар ќ‰лдар
айналысќан[1].
Тєрбиелеу мен білім беру т‰тастай алѓавда баланы сан-салалы мазм‰нда,
кемел емірге баулитын, яѓни оѓан тэрбие, білім беретін, р‰хани жагынан
байып, жан-жаќты, толысып жетілуіне баѓыт-багдар жасайтын, жол керсететін
ерекше сала, осы бірегей Ұнердіњ мєн-мазм‰нын ашу ‰шін "педагогика " сҰзі
бірте-бірте кењ Ғѓымда колданьша бастады. Білім беру мен тєрбие Ұнеріндегі
басты т‰лѓа - ‰стаз. Соныњ шеберлігі, ќабілеті, терењ білімі мен мол
тєжірибесі кењ ‰ѓымдаѓы саналы азаматты ќалыптастыруѓа ќол жеткізеді.
Єдетте, Ғлы т‰лѓалар жҰнівде сҰз болѓанда олардыњ ‰стаздарыныњ есімдері
ќатар аталуы ‰стаздыњ, ‰стаздыќ етудіњ биік мєртебесін, ќадір-ќасиетін
кҰрсетсе керек. Уаќыт Ұте, білімніњ жинаќталып, саралануы нєтижесінде бала
тєрбиесі туралы ерекше ѓылым пайда болды. Теория наќты факгілерден арылып,
ќажетті т‰жырымдар жасалды, б‰л саланыњ неѓ‰рлым елеулі баѓыттарын саралап,
айќындады.
Педагогиканы осы т‰рѓыда т‰сіну XX ѓасырдыњ ортасына дейін саќталды.
Соњѓы он жылдыќтарда ѓана біліктік педагогикалыќ баѓыт-баѓдар тек балаларѓа
ѓана емес, ересектерге де ќажет деген т‰сінік пайда бола бастады.
Педагогиканыњ осы заманѓы ењ ќысќа, жалпы жєне сонымен ќатар шартты
т‰рдегі дҰл аныќтамасы - б‰л адамды тҰрбйелеу туралы ѓылым. ¤зіне білім
беруді ‰йретіп, машыќтандыруды, сондай-аќ адамды жан-жаќты жетілдіріп,
дамытуды ќосып алѓан "тєрбие "Ұзініњ єрекет аясын кењейтіп, жања мазм‰нѓа
ие болды, бҒл педагогиканыњ бала тєрбиесі туралы ѓылым деген тарихи атауына
ќайшы келді. Сондыќтан єлемдік педагогикалыќ лексиконында "андрогогика"
(гректіњ "андрос"- еркек жєне "аго"2 - жетелеу, жол кҰрсету деген сҰзінен)
жєне "антропогогика" (гректіњ "антропос " - адам жєне "аго"[2] - жетелеу,
жол кҰрсету деген сҰзінен) деген жања терминдер жиі ќолданылып ж‰р.
Барлыќ кезде педагогтар адамдарѓа олардыњ Ұздеріне табиѓат берген
м‰мкіндіктерді пайдалануына кҰмектесудіњ, олардыњ бойында жања адами
сапаларды ќалыптастырудыњ д‰рыс та, тањдаулы жолдарын іздеді. Мыњдаѓан
жылдар бойына ќажетті білім негіздері жиналып ќордаланды, ењ Ұміршењі, ењ
пайдалысы ќалып, берік орныќќанша талай педагогикалыќ ж‰йелер кезектесе
Ұмірге келіп, уаќыт сынынан Ұтті, жарамсыздары тарих сахнасынан кетті
ТҰрбие туралы ѓылым да дамыды, ол адам тєрбиесі туралы ѓылыми білімдерді
жинаќтап, ж‰йелеуді Ұзініњ алдына басты міндет етіп ќойды[3].
Орыстьщ ‰лы ѓалымы Д.И.Менделеев Ұзініњ ѓьшымныњ маќсат-м‰раты туралы
ойын, кез келген ѓылыми теорияныњ негізгі жєне т‰пкі екі маќсаты бар, ол -
алдаѓыны кҰре білу жєне пайда келтіру деп т‰йеді. Б‰л ортаќ ереже
педагогикаѓа да тєн. Оныњ маќсаты - адамдарѓа тєрбие, білім беру мен оќытып-
‰йрету зањдарын тану жєне осыныњ негізінде педагогикалыќ тєжірибеге, алга
ќойылган маќсаттарѓа жетудіњ тањдаулы єрі тиімді жолдары мен єдістерін
кҰрсету. Теория тікелей білім беру жєне тєрбие ісімен айналысатын
‰стаздарѓа єр жастаѓы адамдар топтарын тєрбиелеудіњ, оларѓа єлеуметтік
білім берудіњ ерекшеліктері туралы кєсіби білімдермен, єр т‰рлі жаѓдайда
атќарылатын оќу-тєрбие процесіне болжам жасаумен, оны сол ќалыптасќан
жаѓдайѓа ьщѓайлап жобалап, ж‰зеге асырумен, оныњ тиімділігін баѓалай білу
шеберлігімен ќаруландырады. Оќытудыњ, білім беру мен тєрбиелеудіњ ењ жања
технологиялары, тиімді єдістемелері де педагогакалыќ лабораторияларда
сараланып, сарапталып д‰ниеге келеді[4].
Педагогика, т‰птеп келгенде, "мєњгілік" проблемалармен айналысатынына
ќарамастан, оныњ пєні наќты єрі айќын: б‰л - оќу-тєрбие мекемелері ж‰зеге
асыратын тєрбие беру ќызметі. Педагогика Ұзініњ б‰кіл іс-ќимыл єрекетін
ќоѓамда пайда болѓан тєрбие мен білім беруге, оќытып- ‰йретуге ќатысты
Ұзекті мєселелерді жедел шешуге ж‰мылдырып, баѓыттап отыратын ќолданбалы
ѓьшым ретінде ќаралады. Педагогиканыњ даму негіздері - адамдардыњ Ұмір
салтын, дєст‰р-даѓдысы, єдеп-ѓ‰рпы, халыќтыќ педагогикада берік орныќќан
тєрбие беру тєжірибесініњ сан ѓасырлыќ ѓибарат-тагылымдары, философиялыќ,
ќоѓамтану, педагогикалыќ жєне психологиялыќ ењбектері, тєрбие берудіњ
єлемдік, жеке отандыќ аѓымдаѓы тожірибесі. арнайы ‰йымдастырылган
педагогикалыќ зерттеуяердіњ дерекгері, бірегей идеяларымен білім беру жєке
‰рпаќ торбиесі ісін байытып, жетілдіріп отыратын жањашыл ‰стаздардыњ
тєжірибесі жєне ќазіргі тез Ұзгеріп отырѓан жаѓдаймен ‰йлестірілген тєрбие
беру ж‰йелері болып табылады
С.И.Ожеговтыњ сҰздігінен маќсатң сҰзініњ маѓынасы бірдењеге талпыну,
оны міндетті т‰рде ж‰зеге асыруды білдіреді. Нєтижеге жетудіњ мазмҒны,
т‰рі, єдістері, ќҒрамы маќсатќа байланысты. Наќты іс-єрекетті ќайда жєне
ќалай ж‰зеге асыру керектігін маќсат кҰрсетеді. Маќсат – болашаќтаѓы
ќажеттілік моделі, керек нєтиженіњ бейнесі болып табылады. Болашаќта
жоспарланѓан нєтижеге маќсат алып келеді.
Педагогика ѓылымында маќсат Ғѓым ретінде мањызы зор. Тєрбие мен оќытудыњ
маќсаттарын айќындау Ұте зор теориялыќ жєне практикалыќ мєні бар. Маќсатты
ашыќ т‰сіну наќты нєтиже мен тиімді іс-єрекетке жеткізетіндіктен кез
келген педагогикалыќ процесс міндетті маќсатќа баѓытталѓан процесс болуѓа
тиіс. Сондыќтан, педагогика ѓылымында маќсаттылыќ педагогикалыќ іс-єрекет
міндеттерімен байланысќан наќты маќсатты айќындау жєне тањдау процесі.
Негізінен кез келген процесс міндетті т‰рде іс-єрекет двигателі ретінде
маќсатќа ие болуы керек. Маќсатң Ғѓымы философиялыќ категория болып
табылады. Философияда маќсатты айќындау жєне тањдаудыњ 3 подходын береді:
идеалистік, иммаменттік жєне материалистік. Бірінші подходтыњ Ұкілдері
маќсат ќҒдіреті к‰штілер жаратылыспен аныќталады, яѓни, ќҒдай, рух. Екінші
подходќа с‰йенсек, олар маќсат єрбір тҒлѓаныњ ішкі сҒраныстарына байланысты
дейді. ‡шінші подход тєрбие маќсаты ќоѓам сҒранысына байланысты дейді.
Тєрбие жєне оќыту маќсаттарын айќындау жєне енгізу Ұте ќиын да жауапты
процесс. Оѓан дамудыњ болашаѓы байланысты тєрбие жєне оќыту маќсаты
ќоѓамныњ даму дєрежесіне, оныњ ќҒндылыќтары мен идеал (мҒраттарына)
байланысты. Сондыќтан да, белгілі ќоѓами ќажеттіліктер, ењ алдымен мемлекет
маќсаты білімдендіру мҒратынан кҰрініс тапты. Кез келген ќоѓам тҒлѓаныњ
нормалыќ бейнесін ќалыптастырѓан жєне ќалыптастыруда. ¤йткені, бҒлар
білімдендіру мҒраттымен белсендіріледі. Философ-шешен жєне єскер (Афина,
Спарта), монах-аскет жєне рыцарь (ортаѓасырлыќ батыс ќоаѓмы), жан-жаќты
(єсіресе, эстетикалыќ) дамыѓан тҒлѓа (Ренессанс дєуірі), буржуа-іскер жєне
революционер-к‰ресуші, 䐺оммунистік идеяны Ғстаушы т.б. басты маќсаты –
рухани жєне горманикалыќ дамыѓан тҒлѓа (буржуазиялыќ жєне єлеуметтік
ќоѓам). Жоѓарыда айтылѓан адами тҒлѓаныњ нормалы бейнелері, ќорыта келе,
тєрбие процесінде тҒлѓаныњ руханилыѓынаң айналушы баѓыттар.
Бєрімізге белгілі, неѓҒрлым экономика, ќоѓамныњ даму мєдениеті жоѓары
болѓан сайын, соѓҒрлым адамѓа, оныњ іс-єрекетіне ќойылатын талаптар да
жоѓары.
Осыѓан орай, мемлекеттіњ дамуын тєрбие мен оќыту маќсаттарыныњ
байланыстылыѓынан туады. Маќсат єрт‰рлі болады: мемлекеттік, Ғжымдыќ жєне
топтыќ, салаалыќ, тҒлѓалыќ. Маќсатты тањдау кҰптеген факторларѓа
байланысты.
Педагогикалыќ маќсат белгілі ќҒрылымѓа ие:
1. Мемлекеттік маќсат.
2. Жеке білімдендіру ж‰йесініњ маќсаты.
3. Жеке пєн бойынша оќыту жєне тєрбиелеудіњ маќсаты.
4. Жеке таќырып немесе єрбір сабаќ (дєріс, семинар сабаќтар жєне т.б)
маќсаты.
Тєрбие мен Оќыту мемелекеттік маќсаты нормативті мемлекеттік ќҒжаттарда
кҰрсетілген белгілі ќасиеттері бар адамдардыњ тєрбиесі мен оќуына берілген
ќоѓамныњ сҒранысы (заказ). Мысалы, Коммунизм құрылысшылардың моралдық
кодексің қандай адамдарды, өсіп келе жатқан жеткіншектерді тәрбиелеу мен
оқу процесінде міндетті түрде қандай қасиеттері арқылы айқындады. Қазіргі
кезде Қазақстан қоғамында оысндай мемлекеттік құжаттардың бірі –
білімдендіру стандарты.
Білімдендіру стандартының жекеленген маќсаты єрбір білімдендіру сатысы
‰шін анќыталѓан: бастауыш, негізгі, толыќ орта мектеп, кєсіби
білімдендіру, жоѓары білімдендіру. Осы білімдендіру дењгейлерініњ Ұзіндік
маќсаты бар жєне Ұзара байланысќан болуы м‰мкін.
Сонымен ќатар, кез келген оќытылушы пєн Ұзіндік оќыту жєне тєрбие
маќсаттарына ие. Себебі, оныњ єрќайсы (физика, химия, єдебиет жєне т.б.)
наќты зерттеу аймаќтары бар. Ал, пєндегі єрбір сабаќтыњ таќырыбы, дєріс
немесе сабаќтан тыс шаралар Ұзіндік наќты маќсатќа ие болуы керек.
Педагогика ѓылымыныњ даму тарихында ќоѓамныњ Ұзгеруіне, тєрбиелеу жєне
білімдендіру процесініњ ќоѓам талаптарына байланысты тєрбие мен оќу
маќсаттары Ұзгеріп отырѓан жєне Ұзгеріп отырады. Мысалы, кењес уаќытында
тєрбие маќсаты жеке тҒлѓаныњ жан-жаќты жєне гормониялыќ дамуын
ќалыптастыру болып табылады. Осы маќсатта оќу жоспары мен баѓдарламалар
жасалды. Соњы тєрбие мен оќытуда даѓдарысќа єкеліп соќты, себебі, бҒл
асыра сілтеушілік жєне орындалмаушы еді. Ал, мектеп баѓдарламасыныњ шексіз
ізденуі мен оќу пєндерініњ сандарыныњ Ұсуініњ соњынан ќуу кесімді
нєтижелеріне єкеліп соќты.
Ќазіргі кездегі шетелдер, моныњ ішінде Еуропа жєне АЌШ, тєрбие мен
оќуѓа єрт‰рлі подходтары бар. Тєртіптілік даѓдылар ќалыптастыратын тєрбие
мен оќытудаѓы прагматикалыќ подходтарды кҰздейді. Біраќ, мҒндай подходтар
Ұзіндік ішкі т‰рткілерінсіз жалпы мєдениетті тҒтынушы функционер
ќалыптастыру ќаупін тудырады.
3. Педагогиканыњ негізгі категориялары
Ѓылыми сараланѓан т‰жырымдарды білдіретін негізгі педагогикалыќ
‰гымдарды педагогикалыќ категориялар деп атайды. ДҰлірек айтќанда,
болмыстыњ жалпы белгісін, басты сипатын айќындайтын ѓылыми ‰ѓым. Негізгі
педагогикалыќ категорияларѓа тєрбие, оќыту жєне білім беру жатады.
Педагогика ѓылымы, сондай-аќ даму жєне ќалыптасу, ќайта тєрбиелеу сияќты
жалпы ѓылыми категорияларѓа с‰йенеді жєне оларды Ұзіне негіз етеді.
ТҰрбие - жеке т‰лѓаны ќалыптастыру жолында маќсатты жҰне ‰йымдасќан
т‰рде ж‰зеге асырылатын процесс. Педагогикада "тҰрбие" ‰ѓымы єлеуметтік
мєні т‰рѓысынан кењ жєне тар маѓьнада ќолданылады.
Аѓа ‰рпаќгыњ Ұзініњ жинаќгалып, сараланѓан тєжірибесін кейінгі ‰рпаќќа
беруі тєрбиеніњ кењ єлеуметтік мєні болып табьшады. Тєжірибеге адамдарѓа
белгілі білім, шеберлік, ойлау єдістері, адамгершілік, єдепшілік, ќ‰ќыќтыќ
нормалар - бір сҰзбен айтќањда, тарихи даму процесінде жасалып, берік
ќалыптасќан адамзат баласыныњ б‰кіл рухани м‰ралары жатады,
Алдынғы ‰рпаќгыњ тар жол, тайгаќ соќпаќтарывда жинаќталѓан Ұмірлік
тєжірибелерін келер ‰рпаќ пайдаланып, байытьш отырды, соныњ арќасыњца
адамзат баласы жан саќтап, тіршілік етгі, бірте-бірте буыны бекіп, ќатайды
жєне осы заманѓы даму дењгейіне жетті. Тєжірибе жоѓалѓан жерде тєрбие
ќайнары тартылып, шҰлге айналады, м‰ндай окиѓалардьг тарих біледі. Тєрбие
ісін д‰рыс жолѓа ќойѓан халыќ ѓана Ұз дамуыњда ‰лкен табыстарѓа ќол
жеткізетінін ќоѓам дамуыныњ тарихи процесі айќын дєлелдеп отыр.
Тєрбие - тарихи ‰ѓым. Ол адамзат ќоѓамымен бірге пайда болып, оныњ Ұмір
с‰руі мен дамуыныњ ажырамас бҰлігіне айналды жєне ќоѓам Ұмір с‰ріп т‰рѓањда
ол Ұмір с‰ретін болады. Сондыќтан да тєрбие - жалпыѓа ортаќ жєне мєњгілік
категория.
КҰптеген философтар ќоѓам Ұмірін басќарып, реттеп отыратын зањдарѓа
талдау жасай отырып, тєрбие мен ќоѓамныњ Ұњдірістік к‰штерініњ даму дењгейі
арасывда объективтік байланыс бар екенін дєлелдеді. Тєрбие ќоѓам дамуына
ыќпал етеді, ал ќоѓам тєрбие беруге кењ м‰мкіндіктер жасайды, оныњ ќоѓам
Ұмірініњ мањызды саласы ретінде дамуында жаѓдай туѓызады.
Тєрбиеніњ баѓыт-баѓдары, сипаты Ұндірістік к‰штердіњ даму дењгейіне жєне
Ұндірістік ќатынастардыњ сипатына сєйкес келеді. Сондыќтан да тєрбие наќты-
тарихи сипатќа ие болады.
Ќоѓамдыќ-экономикалыќ формация нысаныныњ Ұзгеруі тєрбие нысаныныњ да
Ұзгеруін туѓызады. Ќоѓамдыќ ќатынастардыњ Ұзгеруіне байланысты тєрбиеніњ
маќсаты, міндеттері, нысандары Ұзгерсді. Ємірдіњ єлеуметтік жаѓдайларыныњ
єзгсруі тєрбиеніњ ортасын жєнс адамдардыњ сана-сезімі мен мінез-ќ‰лќына
ыќпалын да Ұзгертеді.
Таптыќ ќоѓамныњ пайда болуына байланысты тєрбие таптыќ сипатќа ие
болады: Ол ‰стем тапќа ќызмет ете бастайды, сол тап тєрбиеніњ баѓыт-
баѓдарын, маќсатын, мазм‰ны мен нысанын белгілеп, толыќтай басшылыќ етеді.
Жаќсы тєрбиеге кҰп адамныњ ќолы жете бермейтін ќоѓамда ол адамдарѓа зорлыќ-
зомбылыќ жасау, бір адамныњ екінші адамѓа ‰стемдік ету, басып-жаншу
ќ‰ралына айналды.
"Тєрбие" ‰ѓымыныњ кењ єлеуметтік мєнін зерделей отырып, біз оныњ наќты-
єлеуметтік, атап айтќанда, педагогикалыќ мєнін толыќ ашпай, жењіл ѓана
т‰сінік беріп Ұттік. Б‰л орайда мына жаѓдайды атап айтќан жҰн: тєрбие
берумен - жинаќталѓан тєжірибені берумен - арнайы ќ‰рылѓан оќу-тєрбие
мекемелерінде ењбек ететін кєсіби мамандыќты педагоггар ѓана айналыспайды.
Ќазір ќогамда озініњ к‰ш-ќуатын тєрбие беруге баѓыттап отыргак тҒтас
ќ‰рылымдар кешені: отбасы, б‰ќаралыќ аќпарат ќ‰раддары, єдебиет, Ұнер,
енбек ‰жымдары. ќ‰ќыќ ќорѓау органдары т.б. ж‰мыс істейді. Совдыќтан жалпы
т‰рѓыдаѓы "тєрбие" ‰ѓымыньњ маѓыналыќ ауќымы тарылып, наќтылана т‰седі.
Тар Ұлеуметгік мєнінде тєрбие ‰ѓымы ќоѓамдыќ ќ‰рылымдар (мектептер)
тарапынан адамѓа оныњ бойында белгілі бір білім негіздерін, кҰзќарастар мен
сенімдерді, адамшылыќ ќ‰ндылыќтарын, саяси баѓдар-баѓытты, Ұмір с‰руге
єзірлеуді ќалыптастыру маќсатында нысаналы т‰рде ыќпал етуді біддіреді.
Тєрбиені осы т‰рѓыдан ‰ѓыну бірќатар елеулі с‰раќтарды туѓызады:
Ќоѓамдьіќ ќ‰рылымдардыњ ішінде ќайсысы басќаларына ќараѓавда тєрбие
таѓдырьша жауаптыраќ? Егер кҰптеген єлеуметгік ќ‰рылымдардыњ тєрбиелік
ыќпал ету м‰мкіндікгері мен к‰штері оку-тҰрбие мекемелерініњ болмашы ѓана
м‰мкіншіліктерінен жоѓары болса, тєрбие беруде єлі де жиі кездесетін
сєтсіздіктерде мектеп пен педагоггарды кінєлау д‰рыс па?
Тєрбие беру к‰штері кҰп болѓан жаѓдайда тєрбие беруге ќатысты барлыќ
єлеуметтік ќ‰рылымдардыњ іс-ќимьшын ќатањ ‰йлестіру жолымен гана ойдаѓыдай
тэрбиеге ќол жеткізуге болады дейтін т‰йінді ой айрыќша дєлелдеуді талап
етпейді. Тєрбиеніњ єсер ету к‰штері ‰йлестірілмей, ж‰йесіз єрекет еткен
жаѓдайда адам бір жаќты Ұте к‰шті ыќпал ќысымына ‰шырайды Жаќсы ‰йымдасќан
ќоѓамда тҰрбие жолымен єсер етуді жоѓары білікті педагогтар басќаратын оќу-
тєрбие мекемелері ‰йлестіріп отырады.
Тєрбиеніњ тар педагогикалыќ мєні - б‰л тєрбиеленушіге ‰жымныњ,
тєрбиешілердіњ ‰йымдасќан, нысаналы жєне басќарылып отыратын іс-ќимылы, ол
оќу-тєрбие мекемелерінде ж‰зеге асырылатын жєне б‰кіл оќу-тєрбие процесін
ќамтитын алдън ала белгіленген сапаларды тєрбиеленушілерде ќалыптастыру
маќсатын кҰздейді.
Тєрбиеніњ тар педагогикалыќ мєні наќты тєрбие беру міндеттерін шешуге
баѓытталѓан тєрбие ж‰мысыныњ атќарылу барысы мен нєтижесі болып табылады.
Педагогикада, Ұзге де єлеуметтік ѓьлымдарда да "тєрбие" ‰ѓымы бірт‰тас
тєрбие беру процесініњ ќ‰рамдас бҰліктерін айќындау ‰шін ќодданылады.
Айталыќ, мысалы, "адамгершілік тєрбиесі", "эстетикалыќ тєрбие".
Педагогиканыњ келесі негізгі категориясы - оќыту. Б‰л оќытушьшар мен
оќушьшардыњ білімді, ќабілетті, даѓдьларды бойѓа сіњіріп, игеруге,
оќушылардыњ д‰ниеге кҰзќарасын ќалыптастыруѓа. акыл-ой к‰штері мен єлуетті
м‰мкіндіктерін жетідціруге, алга ќойѓан маќсаттарга сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру даѓдьларын орныќтырута баѓытталѓан Ғйымдасќан, маќсатты жҰне
басќару арќылы ж‰зеге асырылатык Ұзара іс-ќимыл жасау процесі. Оќытып-
‰йретудіњ негізін білім, ќабілет жєне даѓды ќ‰райды.
Білім - б‰л адамда объекгивтік аќиќаттыќ фактілер, т‰сініктер жєне ѓылым
зањдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласыныњ ‰жымдыќ тєжірибесі,
объективтік аќиќатты танудыњ нєтижесі болып табылады.
Ќабілет - игерілген білімдердіњ, Ұмірлік тєжірибеніњ жєне бойѓа сіњісті
болѓан даѓдылардыњ негізінде практикалыќ жєне теориялыќ іс-ќимылдарды
саналы єрі дербес т‰рде орындауѓа даярлыќ.
Даѓдылар - ќажетті іс-єрекеттерді орындау кезінде кҰрініс табатын, сан
рет толассыз жаттыѓулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалыќ іс-
єрекеттіњ ќ‰рамдас бҰліктері (компоненттері).
‡стаз оќушьшарды нендей бір білім нысанымен хабардар ете отырып, оќыту
барысында жолай, ал іс ж‰зінде аса тиянаќты т‰рде мейлінше мањызды д‰ние
танымдыќ, єлеуметтік, идеологиялыќ, адамгершілік жєне басќа кҰптеген
‰станым-баѓыттарды ќалыптастыра отырып, оларѓа ‰дайы ќажетті баѓыт-баѓдар
береді, сондыќтан оќытып-‰йрету тєрбиелік сипатта болады. Наќ осы сияќты
кез келген тєрбиеде барлыќ кезде оќытып-‰йрету элементтері болатынын да
мойындауымыз керек. Оќытьп-‰йрете отырып тєрбиелейміз, тєрбиелей отырып
оќытып-‰йретеміз. "Тєрбие" мен "оќытып-‰йрету" ‰ѓымдары бір-бірімен
ќабысып, Ұзара астасып жатќан категориялар.
Білім беру – тєрбиеніњ жєне оќытып-‰йретудіњ нҰтижесі. Тура маѓынасында
білім беру оќып ‰йренген пєндер туралы наќты, т‰пкілікті т‰сініктерді,
бейнелерді ќалыптастыру жєне олар арќылы тєрбиелеу больш табылады. Білім
беру - б‰л оќушылар алып, мењгеретін білімдердіњ, ќабілеттердіњ жєње
даѓдылардыњ ж‰йеге келтірілген жиынтыѓы. XІX ѓасырда білім алу адамныњ
ќалыптасуы ретінде т‰сінілді. Ќазіргі кезде адамзат баласы жинаќтап,
зерделеген білім негіздері ‰шан-тењіз, адам ќаншама ‰заќ уаќыт оќып-‰йренсе
де, осыншалыќ білімніњ бєрін бірдей игере алмас еді.
Белгілі бір дењгейде ж‰йелі білім алѓан, сонымен ќатар нендей бір
нєрсеніњ себебі мен салдарын ашып кҰрсете отырып, ж‰йелі ойлай алатын
адамды білімді адам деп атау ќабылданѓан. Білімділіктіњ басты шарты - алѓан
білімніњ ж‰йелілігі жєне ойлаудыњ ж‰йелілігі. Б‰л ж‰йеліліктер адам
логикалыќ зерделеу жолымен білім ж‰йесініњ осал буындарын Ұз бетімен
ќалпына келтіруге ќабілетті болѓан кезде толыќ кҰрінеді.
Біз кҰптеген адамдардыњ керемет есте саќтау ќабілетіне, аса кҰп
білетіњіне тєнті боламыз. Адамдардыњ кҰп оќитынын, энциклопедиялыќ
хабардарлыѓын кҰбіне білімдарлыќќа саямыз. Б‰л шындыќќа сай келмейді,
Ұйткені ќ‰былыстыњ себеп-салдар байланыстарын аша алатын, Ұз пікірі,
‰станымы бар адам ѓана білімдарлыќ дењгейіне жетеді. Мектеп немесе
университет бітіргендердіњ бєрін бірдей білімді деуге келе бермейді. Сондай-
аќ жоѓары білім алмаѓан адамды да білімсіз деуге болмайды. "Адамѓа айнымас
берік ихтиќат, мєњгі Ұзгермес арман, д‰ниеге кемел кҰзќарас жасап беру
ешбір мектептіњ ќолынан келмейді. Б‰л келешек Ұмірде Ұзін-Ұзі тҰрбиелеп,
жетілуі арќылы табылатын нєрсе. Ал келешекте жетілуте мыќты негіз салу
мектептіњ ќолынан келеді"[5], - деп ой т‰йеді Ж.Аймауытов.
Алѓан білімніњ кҰлеміне жєне ќол жеткізген дербес ойлау дењгейіне ќарай
білім беру бастауыш, орта жєне жоѓары болып бҰлінеді. Білім берудіњ сипаты
жєне баѓыты бойынша ол жалпы, кєсіптік жєне политехникалыќ болып дараланады
Жалпы білім беру табиѓат, ќоѓам, адам туралы ѓылымдардыњ негізінен білім
береді, д‰ниеге диалектикалыќ-материалистік кҰзќарасты ќалыптастырады,
адамдардыњ танымдыќ ќабілетгерін дамытып, жетілдіреді. Жалпы білім адамды
ќоршаѓан д‰ниеніњ негізгі даму зањдылыќтарын, єрбір адамѓа ќажетті оќу жєне
ењбек ќабілеттерін, єр алуан практикалыќ даѓдыларды т‰сінуге, ќыр-сырын
‰ѓынуѓа ќол жеткізеді. Жалпы білімніњ ауќымы мен баѓыт-багдарын мемлекет
реттеп отырады, кҰпшілік дамыѓан елдерде жалпы (ол орта да) білім алу
міндетті болып табылады.
Кєсібиге дейінгі бастауыш жєне кєсіби оќу орывдарыњда, кєсіби-техникалыќ
училищеде, орта кҰсіби-техникалыќ училищеде, техникалыќ училищеде, шеберлер
мекгептерінде жоѓары білікті ж‰мысшылар, ал орта жєне жоѓары кєсіптік оќу
орыњдарында халыќ шаруашылыѓыныњ єр т‰рлі саласына арналѓан орта жєне
жоѓары білікті мамандар даярланады.
Политехникалык, білім беруде жастар осы заманѓы Ұндірістіњ негізгі
прикциптсрімен танысады. олар к‰њделік Ұмірде ќодданылатын ќарапайым
ењбек ќ‰ралдарын пайдалануѓа даѓдыланады.
Педагогикада "ќалыптасу" жєне "даму" деген ‰ѓымдар жиі ќолданылады.
"Ќалыптасу" - адамныњ барлыќ факторлардыњ - экологиялыќ, єлеуметтік-
экономикалыќ, идеологиялыќ, психологиялыќ т.б. факторлардыњ т‰гелдей ыќпал-
єсер етуімен єлеуметтік тіршілік иесі ретінде Ұсіп, жетілу процесі. Тєрбие
- жеке т‰лѓаны ќалыптастырудаѓы аса мањызды факторлардыњ бірі. Ќалыптасу
адамныњ т‰лѓа ретінде кемелденуі, байыпты парасат дењгейіне жетуі болып
табылады. Б‰л жерде "ќалыптасу" ‰ѓымы оныњ жиі ќодданылатынына ќарамастан
Ұлі де Ұзініњ мєнін толыќ аша ќоймаган, берік орныќпаѓан педагогикалыќ
категория екенін айта кеткен жҰн. Оныњ мєні кейде тым тарылып, кейде шектен
тыс кењейіп отырады. Педагогикалыќ єдебиеттерде б‰ѓан дейін "ќалыптасу"
‰ѓымы кҰбіне жеке адамѓа ыќпал ететін єсерлер ретінде ќолданьшып келді.
Таѓы да бір жалпы ѓылыми ‰ѓым - дамудыњ педагогикада ќолданылу аясы
аныќталмаѓан. Ќалыптасып, орныќќан аныќтамаларды ќорыта келе, мынадай
т‰жырым жасауѓа болады: даму - б‰л процесс жєне адам организміндегі сандыќ,
сапалыќ Ұзгерістердіњ нєтижесі. Б‰л т‰раќты, ‰здіксіз Ұзгерістер, бір
к‰йден екінші к‰йге кҰшу, жай нєрседен к‰рделіге астасу, тҰменнен жоѓарыѓа
кҰтерілу арќылы кҰрінеді. Адами дамуда ємбебап философиялыќ зањ єрекет
етеді - сандыќ жєне сапалыќ Ұзгерістердіњ Ұзара бір-біріне Ұту процесі
ж‰зеге асады.
Жеке т‰лѓаныњ дамуы - объективтік шындыќтыњ к‰рделі процесі. Б‰л
процесті терењ зертгеу ‰шін ќазіргі дамудыњ ќ‰рамдас бҰліктерін, атап
айтќанда, тєни, психикалыќ, рухани, єлеуметтік жєне басќа салаларды жеке-
жеке бҰліп алып ќарастырады. Педагогика жеке адамныњ рухани даму
проблемаларын оныњ барлыќ басќа компоненттерімен байланысы т‰рғысында
зертгейді.
Негізгі педагогикалыќ категорияларѓа кейбір ѓалым-педагоггар "Ұзін-
Ұзітєрбиелеу", "Ұзін-Ұзібілімдендіру", " Ұзін-Ұзіжетіддіру", "педагогикалыќ
процесс", "єлеуметтік ќалыптастыру" сияќты жалпылама ‰ѓымдарды да ‰сынады.
Аталѓан ‰ѓымдардыњ педагогика теориясыныњ мањызды ќ‰рамдас болігі рет1нде
мойыњдай отырьш, олардын Ұзіндік мєнін арнаулы мєселелерді зерттеу ксзінде
ќарастыратын боламыз,
Жоѓарыда айќындаѓанымыздай, тєрбие жалпыѓа ортаќ жєне мєњгілік
категория. Б‰л тєрбие барлыќ уаќыт пен халыќќа жарамды дегенді білдіреді
ме? Єрине, жоќ. Солай десек те, жања єлеуметт1к-экономикалыќ формация
ќираѓан ескі ќоѓам ‰йіњдісі ‰стінде пайда болады: адамзат баласыныњ ќол
жеткізген мєдени дењгейінде тарихи сабаќтастыќ бар. БҒл тєрбиеніњ барлыќ
єлеуметтік-экономикалыќ формацияларѓа тєн кейбір ортаќ белгілері болады
жєне олар сол ќоѓамныњ б‰кіл тарихи дамуы барысында кҰрініп отырады деген
сєз. Б‰л орайда, сіз осылардыњ ќайсысьн бҰліп кҰрсеткен болар едіњіз деген
сауал ќойылса, д‰рыс жауапты ќиналмай табу ‰шін дєйекті т‰жырымдар келтіріп
кҰрелік.
1. єрбір ќоѓамдыќ ќ‰рылыстыњ Ұзіне тєн тєрбие маќсаттары, нысандары мен
єдістері болады.
2. "Тєрбие" деген Ғѓымѓа кіретіндердіњ бєрі, атап айтќанда, алѓа
ќойылѓан маќсаттардыњ болуы, жиналѓан тєжірибені келесі ‰рпаќќа беру,
тєрбиені ‰йымдастыру, оныњ дењгейініњ Ұндірістік к‰штер мен Ұндірістік
ќатыкастардыњ дењгейіне сєйкес келуі барлыќ ќоѓамдыќ-экономикалыќ
формаларда бірдей.
3. Тєрбиеніњ барлыќ тарихи т‰рлеріне ортаќ нєрсе - жеке т‰лѓаныњ жан-
жаќты дамуына ќамќорлыќ жасау.
4. Кез келген ќоѓамдыќ формацияда жас ‰рпаќќа белгілі бір білім
ќ‰ндылыќтары, жалпы адами тєжірибе беріледі, оларды ќоѓамдыќ-Ұндірістік
Ұмірде белгілі бір рҰл атќаруѓа даярлайды, мінез-ќ‰лыќтарын ќалыптастырады.
5. Адамдар материаддыќ игіліктерді Ұндіре отырып, Ұзініњ б‰кіл Ұмір
астарларын ќайта жањѓыртады, Ұндіріс процесінде адам да Ұлеуметтік тіршілік
иесі ретінде ќалыптасады.
6. Тєрбие беру ќызметініњ маќсаттарындаѓы, нысандарывдаѓы барлыќ
принциптік айырмашылыќтарѓа ќарамастан, б‰л ќызметте саналы т‰рде
кҰзделінген маќсат болады, олар: белгілі сипаттаѓы жеке т‰лѓаны
ќалыптастыру, оны ќажетті сапалыќ ќасиеттерге (адамгершілік, парасаттылыќ,
эстетикалыќ жєне басќа) баулу.
Педагогика - кењ ауќьшды, сан салалы ѓылым. Оныњ зерттейтін пєнініњ
к‰рделілігі сондай, жеке, тіпті аса жан-жаќты ѓылымьшьщ Ұзі оныњ мєнін,
барлыќ байланыстары мен ќ‰раддарын ќамти алмас еді. Аќпарат-дерекгерді
жинай отырып, ‰заќ даму жолынан Ұткен педагогика б‰гінгі тањда ѓылыми
білімніњ сан салалы ж‰йесіне айнадды. Сондыќтан ќазіргі заманѓы
педагогиканы тєрбие туралы ѓылымныњ ж‰йесі деп атаѓан жҰн.
Пысықтау с‰раќтары
. Педагогика нені зерттейді?
2. Педагогиканыњ міндеттері ќандай?
3. Тєрбие туралы гылым ќай кезде пайда болды ?
4. Педагогикалык, ойдыќ негізгі даму кезењдерін бҰліп кҰрсетіњіз?
5. Я.А.Коменский педагогыкага не берді? Ол к,ай кезде болды?
6. Ы.Алтынсариннщ ќазаќ педагогикасыныњ дамуындагы рҰлін айтып беріњіз?
7. ¤з вл1нніќ ќандай педагогтарын білесіз?
8. Квњ жєне тар магынасында тєрбие дегеншіз не?
9. Тєрбиеніњ тарихи жєне таптыќ сипаты дегеніміз не?
10. Оќыту деп нені айтамыз?
11. Білім беру дегеніміз не?
72 Политехникалык, білім беру дегеніміз не?
13. Жеке тулганы дамыту дегеніміз не?
14. Жеке тулганы ќалыптастыруды ќалап тусінесіз?
15. Педагогикалыќ теория ќандай белгілері бойынша сипаттшіады?
16. Педагогика гылымдарьныц жуйесіне сипаттама беріќіз?
17. Педагогиканыц категориялары дегеніміз не?
18. Педагогика принциптері дегеніміз не??
19. Педагогиканын жаќа салалары туролы сіз нс білесіз?
Пайдаланылран єдебиеттер
1. Абай. Ќара сҰз. - Алматы: Ел, 1993.
2. Аймауытов Ж. Бес томдыќ шыѓармалар жинаѓы. 4-том. -Алматы: Ѓылым,
1999.
3. Алтынсарин Ы. Тандамалы шыѓармалары. - Алматы, 1995.
4. Алтынсарин Ы. Тањдамалы піыѓармалары. - Алматы: Ѓылым, 1994.
5. Антология педагогической мысли Казахстана Сост. К.Б. Жарикбаев,
С.К. Калиев.-Алматы. 1995.
6. Ахметова Г.К. Образовательный идеал в теории и практике подготовки
педагогических кадров. – Алматы: Казак университеті, 2000.
7. Безруков В.С. Педагогика. Проективная педагогика.-Екатеринбург, 1996.
8. Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Санкт-Петебург, 2001.
9. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Основы педагогики. Уч.пос.изд. 2 –е. – М.,
1999.
10. Гершунский Б.С. Философия образования. М., 1998.
11. Гершунский Б.С. Философия образования в ХХІ веке (В поисках практико-
ориентированных концепций образовательных концепций). - Москва:
Совершенство, 1998.
12. Гессен С.И. Основы педагогики: введение в прикладную философию. –М.,
1995.
13. Джуринский А.Н. Педагогика: история педагогических идей. М., 2000.
14. Джуринский А.Н. Развитие образования в современном мире. – М., 1999.
15. Жумабаев М. Педагогика. - Алматы: Рауан, 1993
16. Закон Республики Казахстан об образовании Казахстанская правда.-
1999, 11 июня.
17. Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогический словарь. – М.,
2000.
18. Козлова О.Н. Введение в теорию воспитания. – М., 1994.
19. Коротов В.М. Введение в педагогику. – М., 1999.
20. Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.: ВШ, 1986. Кузьмина Н.В. ,
Реан А.А. Профессионализм педагогической деятельности. – С-Петербург,
1993.
21. Кушин В.С. Общие основы педагогики. Ростов-на-Дону.: Мартң, 2002.
22. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций. М., 1992
23. Педагогика Под ред. В.А. Сластенина. –М., 2000.
24. Подласый И.П. Педагогика: Учебник для студентов высших
пед.учеб.заведений. – М.: Просвещение: Гуманит.изд.центр.ВЛАДОС,
1996.
25. Радугин А.А. Психология и педагогика. М.: Центр, 1996.
26. Селиванов В.С. Основы общей педагогики: Теория и методика воспитания.
Под.ред. Сластенина В.А. – М., 2000.
27. Сембаев А.И., Храпченков Г.М. Очерки из истории школ Казахстана (1901-
1917). - Алматы: Мектеп, 1972.
28. Степаненков Н.К. Педагогика. –Минск, 2001.
29. Харламов И.Ф. Педагогика. 6-е изд. – Минск, 2000.
30. Шевченко Л.Л. Мир детства: педагогика взаимодействия. – М.. 1998
31. Юнг К. Проблемы души нашего времени. - М.. 1993.
СӨЖ-ның тақырыптары
11. Педагогика ғылым және өнер.
12. Қоғам дамуының жаңа кезеңіндегі тәрбие, оқыту, білім беру.
13. Әлеуметтік білім беруге сипаттама.
14. Педагогикалық ғылымдардың категориялық аппаратына ұғымдық, термендік
сөздік құрастырыңдар.
15. Тәрбиеге тарихи әлеуметтік сипаттама беріңіз.
16. Педагогикалық білімнің жаңашылдық деңгейіне сипаттама беріңіз.
17. Андрогогика- педагогиканың негізгі саласы.
18. Жасөспірімдерді тәрбиелеудегі жаңа мәдени-әлеуметтік жағдайлар
мәселесі.
19. Қазақстан 2030 :жетістігіндегі мен болашағы тәрбие мен білім беру.
3 ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙЛАРДЫҢ ТАРИХИ ДАМУЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ӨМІРГЕ ӘСЕРІ
Дәріс 3. ХҮІІ-ХІХ ғ. білім беру мен педагогикалық ойлар.
Мақсаты: ХҮІІ-ХІХ ғ. Тәрбие мәселесімен айналысқан және әртүрлі
халықтардың педагогика мен тәрбиенің шығу тарихымен, сол кездегі ұлы
ойшылдармен студенттеді таныстыру. Ұғымдар: тәрбие, оқыту, білім беру,
педагогикалық идеялар, өркендеу (цивилизация) мектептер, медреселер,
университет. Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский, Дж. Локк, Ж.Ж. Руссо, И.Г.
Песталоцци және т.б. белгілі педагогтар мен ағартушылардың педагогикалық
ойларын қарастыру.
Жоспары:
1. Педагогика ғылымының даму кезеңдерінің туралы.
2. ХҮІІ-ХІХ ғ. Шетелдегі педагогика және мектеп.
3. Қазақстандағы педагогикалық ойлардың дамуы,қазақстандық педагогтар мен
ағартушылардың белгілі еңбектері мен педагогикалық ойлары.
Ұғымдық түсініктемелік сөздер: тәрбие, оқыту, білім беру, педагогикалық
ойлар, өркениет, мектеп, мактабы, медрессе, университет.
1. Педагогика ғылымының даму кезеңдері мен шығу тарихы.
Тәрбие мәселесі дүниеде алғашқы адамдардың пайда болуынан бастау
алады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде тәрбие өте қарапайым болған.
Өйткені ол кездегі адамдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz