Мәдениет туралы түсінік. Материалды және рухани мәдениет

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Мәдениет туралы түсінік.

Материалды және рухани мәдениет.

Мәдениет ұғымы жалпы философиялық ұғым. Ол латынның coltura-мәдениет туралы ұғым сөзінен шыққан. Бұл ғылым адамның өмір сүру тәсілін өмірдегі материалды және рухани құндылықтарының жиынтығын үйретеді.

Мәдениет - халықтың шығармашылық рухани ізденісі, халықтың даналық, адамгершілік нышандары. Мәдениет - заттың қажеттіліктерін, пайдалығын, әдемілігін, ыңғайлығын үйретеді.

Мәдениеттің екі формасы бар: материалды және рухани мәдениет.

Материалды мәдениет - зат түрінде құндылықтың жиынтығы. Мыс: азық-түлік, киім-кешек, үй-жиһаздары, транспорттар, т. б.

Рухани мәдениетке ой-өріс, сана-сезім, білім, инабаттлық, адамгершілік, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, т. б. жатады

Бұл - мәдениеттің екі формасы біртұтас. Екеуін бір-бірінен ажыратуға немесе бөліп қарауға болмайды. Ел немесе жеке адам қалыпты даму үшін мәдениеттің екі жағына бірдей мән беру керек. Мәдениеттің екі түрі, материалды мәдениет дамығанда рухани мәдениет дамиды.

Мәдениеттің рухани негізі-дін. Дін танусыз мәдениет тану жоқ. Мәдениет бұл деңгейде көтеріледі. Ол адам әлемі Мәдениет және табиғат біртұтас. Адам және мәдениет табиғаттың туындысы. Осы мәселеде ілім туады. Бұл - антропология деп атайды.

Мәдениеттің өзекті мәселесі-өнер. Өнер - дамның, мәдениеттің алтын қазынасы, адамның ұлылығы. Ол әсемдікке, әдемілікке, сұлулыққа ұмтылдырады. Мәденет белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы. Мәдениет адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістегі қызметі мен өзіндік ерекшелігі. Мәдениет адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі.

Мәдениеттің спецификалық формалары.

Қазіргі қазақ мәдениетінде мынадай спецификалық формалар бар: эстетикалық мәдениет, этикаық және өнегелік мәдениет, мамандылық мәдениеті, саяси-құқылық мәдениеті, эколгиялық мәдениеті, тұрмыстық мәдениет, дене шынықтыру және денсаулықты сақтау мәдениеті, тіл мәдениеті.

Эстетикалық мәдениет деп - адам затының өнермен шұғылдануын, әдемілікке, сұлулыққа, тазалыққа ұмтылуын айтамыз. Эстетикалық мәдениеттің негізгі элементтеріне өнер құндылықттары, өнер адамдары жатады. Сонымен бірге мынандай мәдени орталар жатады: мұражайлар, кітапханалар, театрлар, клубтар, мода, дизайнер т. б мәдени орталықтары жатады. Эстетикалық мәдениеттің негізгі ффункциясы адамдарға эстетикалық тәрбие беру. Мұнда үлкен роль атқаратын жанұя мектеп, оқытушылар, бапасөз, ақпарат құралдары (газет, журнал, теледидар, радио т. б. )

Этикалық және өнегелік мәдениет - адамзаттың белгілі бір тәртіппен, шартпен өмір сүріун айтады. Яғни бұл адамзаттың тәртібі, әдет-ғұрпы, адамзаттың адамгершілікке, имандылыққа, ынтымақтыққа, достыққа, әділеттілік жолмен өмір сүруіне бой сермеуін айтады. Қоршаған ортаға қиянат жасамау, күш көрсетпеу, түрлі ұлт өкілдерімен тіл табысу өнегеліктің көрінісі.

Мамандылық мәдениеті - бұл біріншіден адамның өз мамандығын толық игеруі, сонымен бірге шеберлігін, жауапкершілігін, сапалық еңбек етуін айтады. Қоғамның даму дәрежесі мәдениеттің осы формасын негізделіп өмір сүреді. Себебі елді өркендететін, жоғары дәрежеге көтеретін белгілі маман иелері.

Саяси - құқылық мәдениеті - бұл елдегі әр азаматтың заңды біліп, өз құқығын қорғай білуі. Бұл ұғымдағы саяси билік үшін күрес сол халыққа саяси құқылық тәрбиені беретін жанұя, мектеп, баспсөз құралдары т. б болып табылады. Саяси құқылық мәдениеті жоғары елде қылмыс, саяси дағдарыстар, саяси кризистер азайып, мемлекеттік тұрғыдан әділетсіздік жойылады.

Экологиялық мәдениет - бұл мәдениеттің негізгі белгілері табиғатты, қоршаған ортаны аялау, қорғау, жан-жануарларға қиянат жасамау, табиғат байлықтарын үнемдеп пайдалану. Экологиялық мәдениет денсаулықпен тікелей байланысты. Себебі, экология нашарлағанда түрлі аурулардың көбеюіне әкеп соғады. Мысалы, рак, туберкулез, тері аурулары, балалар мен жасөспіімдерідің өлуі, т. б. Экологиялық проблема дүниежүзінде 1-ші орында тұр. Оңтүстік Қазақстан облысы экологиялық аймаққа жатады. Экологиялық проблемаларды азайту үшін завод, фабрикаларды азайтып, ауаны, суды ластамау қажет.

Тұрмыстық мәдениет - адамдардың тұратын үйін әдемілеу, әсемдеу, ыңғайлы комфорт құру. Себебі адамдардың тұрмыстық жағдайының жақсаруы адамның қоғамдық және өндірістік жұмысының көңіл-күйіне тікелей әсер етеді. Тұрмыстық мәдениетке мынандай жағдайлар жатады:

дұрыс тамақтану
жақсы киіну
денсаулықты сақтау
аурудың алдын алу
уақтылы, жақсы демалу
өнер түрлерімен айналысу
спортпен шұғылдану
көңіл көтеру т. б.

Дене шынықтыру және денсаулықты сақтау мәдениеті - бұл мәдениет

денсаулық сақтау негізі және әдеміліктің бір саласы. Барлық мемлекеттерде денсаулық сақтау, спортпен шұғылдану саласына көп көңіл бөлген. Кез келген адам бос уақытын таза ауада, спорт залда, табиғатта өткізуі тиіс.

Тіл мәдениеті. Әр тілдің өзінше мәдениеті, әдебиеті, сөйлеу ерекшелігі бар. Тіл дегеніміз - әр ұлттың, халықтың айнасы. Тіл арқылыадам ө ойын жеткізеді. Дүниежүзінде қанша ұлт болса, сонша тіл бар. Тіл кадріне жете білу, тілді құрметтеу, аялау әр адамның негізі міндеті. Тіл құлдыраған жағдайда ол елдің діні, әдебиеті, мәдениеті де жойылады.

Мәдениет және өркениет

Мәдеиет пен өркениет біртұтас. Өркениет “cirvilis - азаматтық” ұғымын береді.

Өркениет - мәдениеттің техникалық прогрессі, болашаққа бой сермеуі, қоғамның парасаттылық деңгейі. Оның материалдық жағы. Бұдан көретініміз мәдениет пен өркениет бір - бірімен байланысты ұғымдар. Мәдениеттанушы Г. Чайлдың пікірінше өркениетке еңбектің дұрыс жолмен бөлінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттің дамуы, қолөнер мен сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады. Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет. Олардың ішіндегі маңыздылары: мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени йымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі - мәдени әрекет.

Әрекеттену - жалпы адам мен қоғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп - әдетте мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс - қимылдарды атайды. Мәдени ортаға: мұражайлар, кітапханалар, театр, оқу орындары, тіпті жанұяны жатқызуға болады.

Мәдениеттің формаларынан басқа мынандай дәрежелері бар: элиталық мәдениет, көпшілік мәдениет, контр, қарсылықты білдіру (рдикалды интелегенция) мәдениеттері.

Элиталық мәдениет - бай, атақты, ұлы өнер адамдарына тән мәдениет. Оларға: ғалымдар, ірі саясаткерлер, атақты жазушылар т. б. жатады. Олардың ерекшелігі шет тілдерін меңгерген, өте тұрмысты, білімі терең. Бұл мәдениет - жалпы зиялы қауымдарға тән мәдениет.

Көпшілік мәдениет - орта дәрежелі халықтардың мәдениеті. Олардың негізгі белгілері бір-біріне ұқсастығы, яғни тұрмысы, киім киісі, маман таңдауы, әдет - ғұрпы т. б ұқсас келеді. Бұлар көбінесе бір - бірінен қалмауға тырысады, бірақ артта да қалмайды, алға да шықпаайды.

Контр, қарсылықты білдіру мәдениеті - бұл көбінесе интелегенция және студенттер, жастар арасынан шығатын мәдениет. Мұны рокалды ителегенция деп атайды. Бұлар қоғамға көп жағдайда қалыптасқан өздерінің келіспеушіліктерін білдіреді. Бұның жолдары: мақалалар жазу, халықпен кездесу, депутаттық іс - әрекет немесе ашаршылық жариялау арқылы т. б. Мысалы, қазір Қазақстанда родикалды интелегенцияға Олжас Сүлейменов, Ш. Мұртаза, М. Шаханов, 1986 жылы «Желтоқсан көтерілсін» айтуға болады.

ІХ-ХІІІ ғасырдағы қазақ халқының мәдениеті

ІХ-Х ғасырларда феодал ақсүйектерінің ордалығын тұрақты қыстауы салдарынан Іле аңғарында көптеген елдер қалыптасты. Қоныстауда егіншілікпен қатар сауда дамыды. Ең алдымен Ыстықкөл ойпатындағы және Шу аңғарларын-дағы қалалардың екі арада сауда экономика байланысы дамыды. Сондықтан бірінші кезекте Талғар мен Сүнбенің орнында қоныстар өркендеді.

ІХ-Х ғ. Тараз одан әрі өсті. Оның дәл сауда жолы бойынша егінге қолайлы, бай алқаптың ортасында Талас Алатаудағы күміс кендері жақын жерге орналасқан. Олар экономикалық және мәдени жағынан өрге басуға жәрдемдесті.

Қала тұрғындарының бір бөлігі Сырдария маңы ұйғыр алфабитін пайдаланған. Х ғ. арап тілі кеңіне тарады. Бұл тілде саяси шығармалар жазылы. Шығарманың көрнекті ғалымы Әбу Насыр Әл-Фараби (870-950) өз еңбегін араб тілінде жазды. Х ғ. монументті құрылыста кірпіш жиі қолданылды. Архид әсемдеу тәсілін қазақ халқы ғасырлар бойы сақтап келді. Қазақстандда Қарахан әулеті заманында архитектураның жоғары дәрежеде дамығаны Тараз маңындағы діни сипаты құрылыс Х ғ. салынған Бабашахатун мавзолейі болды.

ІХ ғ. соңы мен Х ғ. басында қазақ халқына Ислам дінін қабылдау болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.