Қазақстан Республикасында вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1 ВЕКСЕЛЬ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Вексель түрлері, нысаны мен атқаратын қызметі ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Вексельдің төлем және несие беру құралы ретінде атқаратын қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ДАМУЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ РОЛІ ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының тәртібі ... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің вексель бағдарламаларын ұйымдастыруы («Kaspi bank» мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ДАМУЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ РОЛІН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Коммерциялық банктердің вексель айналысын реттеудің басты қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Курстық жұмыстың өзектілігі. Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып табылады. осы ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда ұлттық ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері қолданылуда: вексель, банкнота және чектер. Осылардың ішінде вексельдік қатынастардың маңыздылығы ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі. Ол – бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан Республикасының «ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (09.07.2003 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес вексель бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз міндеттемесі деп көрсетілген [1]. Вексельді борышқор, яғни вексель беруші тауарды несиеге алғанда тауар сатушыға, яғни вексель иемденушіге береді.
Вексельдің экономикалық мәні – несиеге алған белгілі бір соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге) берген қарыз міндеттемесі болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып табылады. сондықтан елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру үшін вексельдік несие ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы жоғары болып отыр. Сондай-ақ вексельмен операцияларды Ұлттық банктер де және коммерциялық банктерде іске асырады. Ол туралы жұмыс барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады. Себебі, вексельдің атқаратын басты қызметі – төлем құралы. Есеп айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және аудармалы вексельдің өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету ерекшеліктерінің маңызы мен мәні талқылауды қажет етеді.
Осы проблеманың маңыздылығы мен тәжірибе жүзіндегі мәнділігі курстық жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Сонымен мен курстық жұмысымның тақырыбын бүгінгі таңдағы экономикалық қатынастарда есеп айырысудың формаларының бірі болып табылатын «Қазақстан Республикасында вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролі» деп алдым. Өйткені вексель қолма-қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың артық өсіміне шектеулер қояды.

1. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы 1997 ж. 28 сәуірдегі N 97-1 Қазақстан Республикасының Заңы (17.07.2013 өзгертулер мен толықтырулармен)
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы 1995 ж. 30 наурыздағы N 2155 Қазақстан Республикасының Заңы (21.07.2014 өзгертулер мен толықтырулармен)
3. Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары, - Алматы: "Экономика" 2000ж.
4. С.Б. Мақыш, Оқу құралы "Ақша айналысы және несие" - Алматы, Қазақ университеті, 2004 ж. - 248 бет.
5. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
6. Көшенова Б.А. / Бағалы қағаздар нарығы: Оқу құралы - Алматы: Экономика- 1999г.
7. Ценные бумаги. / Колесникова В.И. Торканов B.C. Москва 1998г.
8. «Деньги, кредит, банки» Учебник Под. Ред. О.И Ловрушина, Изд. 2-е, Москва: 1999г.
9. Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы, денежные обращение и кредит. Учебние пособие - Москва , 1996г
10.Вестник КазНУ. Серия экономическая. №3. - 2005 г. 33-35 стр.
11. «Разведка векселем» Татьяна Батищева, 13 февраля 2006 г. – Эксперт Казахстана
12. «Вексель, или кредит без процентов» Данил РОГОВ, 28 мая 2014 г. Инфоцес
13. http://www.kaspibank.kz/
14. Іскер адамның орысша-қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі.Алматы,2011ж.
15. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев Қаржы Алматы: 2011.
16. К.Ж.Оразалин, М.М.Жантасов Орысша қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі Алматы:2010.
17. Б.А.Жүнісов Жалпы экономикалық теория Алматы:2008.
18. С.С.Сахариев,А.С.Сахариев Әлем экономикасы Астана:2011.
19. Қ.С.Сәкібаева. Коммерциялық бәсекелестік стратегияларын құру негіздемесі //Қаз ҰУ хабаршысы № 4.2012.87-91бб
20. Ғ.С.Сейткасымов Ақша,несие,банк Алматы:2007.
21. А.Н.Дәуренбекова Қазақстан өнеркәсібінің индустриалдық деңгейін көтерудің экономикалық механизмі. Алматы 2011.
22. C:Т.Мыржақов Кәсіпорынның инвестицияның Қазақстандағы жағдайы// Атамекен № 7. 2012.426.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
5
1 ВЕКСЕЛЬ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... . 9
1.1 Вексель түрлері, нысаны мен атқаратын қызметі
... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Вексельдің төлем және несие беру құралы ретінде атқаратын 11
қызметі 11
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .. 14

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ДАМУЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ РОЛІ ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының тәртібі 20
... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің вексель бағдарламаларын ұйымдастыруы 20
(Kaspi bank мысалында)
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 24

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ДАМУЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ28
БАНКТЕРДІҢ РОЛІН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
3.1 Коммерциялық банктердің вексель айналысын реттеудің басты
қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролін
арттыру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне
байланысты экономикадағы ақша айналысын реттеп отырудың маңызы ерекше болып
табылады. осы ақша айналысын реттеудегі шаралардың бірі қолма-қол ақшаларды
несиелік ақшаларға ауыстыру саясаты екені белгілі. Бүгінгі таңда ұлттық
ақшаайналысында несиелік ақшалардың келесі түрлері қолданылуда: вексель,
банкнота және чектер. Осылардың ішінде вексельдік қатынастардың маңыздылығы
ерекше болып табылады.
Өз кезегінде вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
міндеттемесі. Ол – бағалы қағаз. Бірақ Қазақстан Республикасының ҚР-дағы
вексель айналысы туралы (09.07.2003 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес вексель
бағалы қағаз болып табылмайды, ол қарыз міндеттемесі деп көрсетілген [1].
Вексельді борышқор, яғни вексель беруші тауарды несиеге алғанда тауар
сатушыға, яғни вексель иемденушіге береді.
Вексельдің экономикалық мәні – несиеге алған белгілі бір соманы төлем
уақыты жеткенде келісілген жерде өтеу үшін тауар сатып алушының (вексель
берушінің) сатушыға (вексель иемденушіге) берген қарыз міндеттемесі
болуында.
Вексель нарықтық экономикалық қатынастарда тауар-ақша қатынастарын
және коммерциялық несиені дамытудағы басты құрал болып табылады. сондықтан
елдің экономикасының тиімді өсуін ынталандыру үшін вексельдік несие
ақшаларды дамытудың Қазақстан үшін маңызы жоғары болып отыр. Сондай-ақ
вексельмен операцияларды Ұлттық банктер де және коммерциялық банктерде іске
асырады. Ол туралы жұмыс барысында тоқталамыз.
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысудың бір формасына жатады. Себебі,
вексельдің атқаратын басты қызметі – төлем құралы. Есеп айырысу барысында
пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және аудармалы вексельдің
өзара айырмашылықтары және олардың қызмет ету ерекшеліктерінің маңызы мен
мәні талқылауды қажет етеді.
Осы проблеманың маңыздылығы мен тәжірибе жүзіндегі мәнділігі курстық
жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Сонымен мен курстық жұмысымның тақырыбын бүгінгі таңдағы экономикалық
қатынастарда есеп айырысудың формаларының бірі болып табылатын Қазақстан
Республикасында вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролі
деп алдым. Өйткені вексель қолма-қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы
қолма-қол ақшалардың артық өсіміне шектеулер қояды.
Курстық жұмыстың пәні – вексель айналысы.
Курстық жұмыстың объектісі – kaspi bank АҚ-ң вексельдік
операциялары.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасында вексель айналысы
дамуындағы коммерциялық банктердің ролін анықтау.
Осы міндетке сәйкес алдыма мынадай міндеттерді қойдым:
– вексель туралы жалпы түсінік және вексель айналысын талдау
– вексель түрлері, нысаны мен атқаратын қызметін анықтау;
– вексельдің төлем және несие беру құралы ретінде атқаратын қызметін
ашып көрсету;
– Қазақстан Республикасында вексель айналысы дамуындағы коммерциялық
банктердің ролін айқындау;
– Коммерциялық банктердің вексель бағдарламаларын ұйымдастыруын
(Kaspi bank мысалында) талдау;
– вексель айналысы дамуындағы коммерциялық банктердің ролін арттыру
жолдары
Курстық жұмысты орындау кезінде заңдық, нормативтік актілер,
әдістемелік сілтемелер мен нұсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің
ғылыми еңбектері қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен
тұрады.

1 ВЕКСЕЛЬ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ

1.1 Вексель түрлері, нысаны мен атқаратын қызметі

Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы Заң 1930 жылғы 7
маусымдағы Аударым және жай вексельдер туралы бiрыңғай заңды белгiлейтiн
конвенцияға, Аударым және жай вексельдер туралы заңдардың кейбiр
үйлеспеушiлiктерiн шешу мақсатын көздейтiн конвенция мен Аударым және жай
вексельдерге қатысты елтаңба алымы жөнiндегi конвенцияға сәйкес Қазақстан
Республикасындағы вексель айналысын реттейдi және төлем құралы мен несие
қаражаты ретiнде вексельдiң қызметiн белгiлейдi [2].
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату және
басқа да коммерциялық қызмет көрсету кезінде өндіруші-жабдықтаушы көбіне
қаржы қорының жетіспеуі сияқты жағдайларға душар болады. Сол кезде өнімді
сатып алушы жабдықтаушымен есеп айырысуды кейінге қалдырады. Демек өнім
несиеге сатылады. Несиені қайтару кезінде несие ақшаларының бір түрі -
вексель пайда болады.
Қолма-қолсыз төлем құралы - вексель болып табылады. А.А. Фелдманның
айтуынша: Вексель – мерзімі өткеннен кейін вексельде көрсетілге нсоманы
төлеудің талап етуге құқық беретін нақты қатаң формада құрастырылған
қарыздық міндеттемелерінің бірі. Д.М. Мажитов, осы айтылған вексельге
берген анықтамасын қолдай отырып вексель - бұл белгіленген мерзім
аяқталғаннан кейін иесінің вексельде көрсетілген соманы қарыз алушыдан
талап етуіне құқық беретін жазбаша түрдегі қарыздық міндеттеме деп атады
[3, 45-46 б.].
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі.
Ол - бағалы қағаз. Вексельді борышқор, яғни вексель беруші тауарды несиеге
алғанда тауар сатушыға, яғни вексель иемденушіге береді. Вексельдің мәні
-несиеге алған белгілі бір соманы төлем уақыты жеткенде келісілген жерде
өтеу үшін тауар сатып алушының (вексель берушінің) сатушыға (вексель
иемденушіге) берген қарыз міндеттемесі.
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие қаржы
қызметін көрсету нарығының басты бағыттарының бірі болып келеді. Себебі,
вексельдің мәні - тек қарызды қайтару кепілі ғана емес, сонымен бірге
саудалық қарым-қатынастардың тиімділігін арттыру мақсатында осы төлем
міндеттемесін белсенді пайдалану арқылы ресурстардың айналымын жеделдету.
Сондықтан вексель иемденуші төлемнің түсуін күтпей ай вексель сатып алушына
немесе оны тауар сатып алу үшін, не болмаса қызмет көрсету үшін төлем
қаржысы ретінде қолданушыны іздестіреді. Бұл жадайларда вексельді банк
сатып алады.
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда
ертеден келе жатқан ең бір бастылы қаржылық құрал. Қаржы жүйесі дамыған
елдердің ақша айналымында вексель елеулі орын алады. Қазіргі кезде
электронды несие жүйесінің кез-келген операцияның бар болғаны 1 сағатың
ішінде орындайтын мүмкіндігі бар (мысалы, Германияда вексель ақша
айналымының 20-25% құрайды). [6, 47 б.]
Егер кәсіпорын өз ісін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған айналым
қаржысының уақытша жетіспегендігін вексельмен толтыру онша қиын емес. Ол
үшін саудадағы сенімді серігіне тауарды вексельге айырбастап берсе тауар
ақша айналымын жеделдетеді.
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
жеделдетіп, кәсіпорындағы тауар-зат құндылықтарының қорын азайтып және
халық шаруашылығындағы есепті тездетеді. Вексель айналымы экономикалық
қатынастардың сан алуан жүйесін қамти алады.
Вексель нарығының қызметі - қысқа мерзімді несие беру арқылы ақша
қаражатын бөлу. Вексель айалымының негізі серіктестердің бірін-бірі еркін
таңдауымен және бірін-бірі бақылауы мен жасалатын несиелік келісім.
Вексельді шығару мен оны айналымға түсіруге келісімнің мәні және оның
маңызы зор.
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
берушіге шамалы болса да сенім болғасын төлем құралы ретінде қабылданады.
Егер вексель беруші тауардың сапасын, құнын, уақытында жіберілуін және
басқа да жағдайларын бақыласа, ол вексель иемденуші серіктестің тек вексель
алған уақытындағы төлем қабілетін ғана емес, сонымен қатар ол өте маңызды,
оның төлем уақыты жеткенге дейінгі болашақтағы қаржы мүмкіншілігінде
бақылайды. Вексель келісіміне қатысушылардың бірін-бірі бақылауы және
сонымен бірге біріне-бірі сенуі, олардың қабылданған міндеттемені нақты
орындауға ұмтылуы нарықтық қарым-қатынастарды дамытуға жол ашады.
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
• Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайга,
не мақсатқа алғандығы көрсетілмейді;
• Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға алғандығына
қарамастан міндетті түрде өтеу керек;
• Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші оны басқа
адамдарға беруіне болады. Бұл ерекшелігі вексельді айналыс қаржысы ретінде
қолма-қол ақшаның орнына пайдалануға мүмкіндік береді. Сол себепті
вексельді сауда ақшасы деп те атайды. [4, 9-10 б.]
Вексельдер аударым вексельдерi мен жай вексельдер болып бөлінеді.
Аударым векселiнде мыналар болуға тиiс:
1) құжат мәтiнiнiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған тiлде
айтылған "вексель" атауы;
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған бұйрық;
3) төлем төлеуге тиiс тұлғаның (төлеушiнiң) атауы;
4) төлем мерзiмiн көрсету;
5) төлем жасалуға тиiс орынды көрсету;
6) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем төленуге тиiс тұлғаның атауы;
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретiн тұлғаның (вексель берушiнiң) қолы.
Аталған талаптардың бiреуi жоқ құжаттың аударым вексельдiк күшi
болмайды, бұған төмендегi азатжолдарда белгiленген жағдайлар қосылмайды.
Төлеу мерзiмi көрсетiлмеген аударым векселi талап ету бойынша төленуге
тиiс вексель ретiнде қарастырылады.
Арнайы көрсету болмаған ретте төлеушiнiң атауымен қатар белгiленген
орын төлем орны және сонымен бiрге төлеушiнiң тұрғылықты жерi болып
есептеледi.
Жасалған орны көрсетiлмеген аударым векселi вексель берушiнiң атауымен
қатар көрсетiлген орында қол қойылған деп танылады.
Аударым векселi вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс деп
берiлуi мүмкiн.
Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн. Ол үшiншi тұлғаның есебiнен
берiлуi мүмкiн. Аударым векселi үшiншi тұлғаның тұрғылықты жерiнде немесе
төлеушiнiң тұрғылықты жерiнде немесе басқа бiр жерде төленуге тиiс болуы
мүмкiн.
Ұсынылған мерзiмде немесе ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақытта
төленуге тиiстi аударым векселiнде вексель берушi вексель сомасына процент
есептеуге шарт қоя алады. Мұнан басқа аударым вексельдерiнде мұндай шарт
жазылмаған деп есептеледi.
Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиiс; мұндай нұсқау болмаған
жағдайда, шарт жазылмаған деп есептеледi.
Егер де басқа күн көрсетiлмесе, проценттер аударым векселi жасалған
күннен бастап есептеледi.
Егер аударым векселiндегi сома жазбаша да, цифрмен де жазылса, бұл
жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель жазбаша
көрсетiлген сомада күшiнде болады.
Егер аударым векселiнде сома жазбаша түрде не цифрмен бiрнеше рет
көрсетiлсе, бұл жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель
тек аз сомаға ғана күшiнде болады.
Егер аударым векселiнде аударым векселi бойынша мiндеттi бола алмайтын
тұлғаның қолы, жалған қолдар немесе ойдан шығарылған адамдардың қолдары
болса, немесе оған қол қойғандарды барлық басқа негiзде мiндеттей алмайтын,
немесе бiреудiң атынан қол қойылса, басқалардың қойған қолдары дегенмен де
күшiн жоймайды.
Вексельге қойылмаған қолдың орыны аударым векселiне өз қолын қойып
куәландырушы адамның еркiн бiлдiретiн ресми түрде куәландырып жазған
өтiнiшi арқылы ғана толтырылуы мүмкiн.
Тұлға атынан iс-әрекет жасауға уәкiлдiк берiлмеген, тұлғаның өкiлi
ретiнде аударма векселiне қол қойған әрбiр адам вексель бойынша тарап
ретiнде мiндеттi болады және, егер ол вексельдi төлеген болса, өкiл ретiнде
көрсетiлген адамның құқығындай құқықтарға ие болады. Өзiнiң өкiлеттiгiн
асыра пайдаланған өкiл де дәл осындай жағдайда болады.
Вексель берушi акцепт үшiн де, төлем үшiн де жауап бередi.
Оның өзiне акцепт үшiн жауапкершiлiк алмауына болады; оның төлем үшiн
жауапкершiлiктi алмауының әрбiр жағдайы жазылмаған деп саналады.
Әрбiр аударым векселi, тiптi ол бұйрық туралы нұсқаусыз берiлсе де,
индоссамент арқылы берiлуi мүмкiн.
Егер вексель берушi аударым векселiнде "бұйрыққа емес" деген сөздi
немесе қандай да бiр соған тең мағынадағы сөздi жазатын болса, құжаттың
нысаны ғана сақталып және жай цессия нәтижелерiмен берiлуi мүмкiн.
Төлемшi вексельдi акцептегенiне немесе акцептемегенiне де қарамастан,
тiптi соның пайдасына немесе вексель берушiнiң пайдасына не вексель бойынша
мiндеттi қандай да бiр басқа тұлғаның пайдасына индоссамент жасалуы мүмкiн.
Бұл тұлғалар өз кезегiнде вексельдi индоссация жасай алады.
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс. Оны
шектейтiн шарттың кез-келгенi жазылмаған деп есептеледi.
Iшiнара индоссамент жарамсыз болады. Индоссамент көрсетушiге бланктiк
индоссамент күшiнде болады.
Индоссамент аударым векселiне немесе соған қосымша параққа (аллонжға)
жазылуға тиiс. Оған индоссант қол қоюға тиiс.
Индоссамент өз пайдасына индоссамент жазылған тұлғаның нұсқауы
көрсетiлмеуi мүмкiн немесе онда бiр индоссанттың ғана қойған қолы болуы
тиiс (бланктiк индоссамент). Бұл соңғы жағдайда индоссамент өз күшiнде
болуы үшiн ол аударым векселiнiң сырт жағына немесе аллонжға жазылуға тиiс.

Индоссаментке аударым векселiнен туындайтын барлық құқық берiледi.
Егер индоссамент бланктiк индоссамент болса, вексель ұстаушы:
1) бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның атынан толтыра
алады;
2) өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да басқа бiр
тұлғаның атына индоссациялай алады;
3) вексельдi бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан үшiншi
тұлғаға бере алады.
Егер қандай да бiр керi шарт қойылмаса, индоссант акцепт үшiн және
төлем үшiн жауап бередi.
Ол бұдан кейiнгi индоссаментке тыйым салуы мүмкiн: мұндай жағдайда ол
бұдан кейiн пайдасына вексель индоссацияланған тұлғалардың алдында жауап
бермейдi.
Аударым векселi кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент бланктi
индоссамент болғанның өзiнде, егер ол өз құқығын индоссаменттердiң үздiксiз
қатарына негiздей алса, сол тұлға заңды вексель ұстаушы деп қарастырылады.
Бұл орайда сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған болып есептеледi.
Бланктiк индоссаменттен кейiн басқа индоссамент болған кезде, соңғысына қол
қойған тұлға бланктiк индоссамент бойынша вексельдi сатып алған деп
есептеледi [5, 68].
Егер кiмде-кiм әлде нендей бiр кездейсоқ жағдайларда вексель иелiгiнен
айрылса, қолында векселi бар, өз құқығын бұдан бұрынғы азатжолда
көрсетiлген тәртiппен негiздейтiн тұлға вексельдi дұрыс алмаған немесе оны
сатып алғанда өрескел абайсыздық жасаған жағдайда ғана оны қайтаруға
мiндеттi.
Аударым векселi бойынша талап қойылған тұлғалар, егер вексель ұстаушы
вексель сатып алғанда борышкерге саналы түрде зиян келтiрмеген болса,
вексель берушiге немесе алдыңғы вексель ұстаушыларға жеке қатынастарына
негiзделген қарсылықты вексель ұстаушыға қарсы қоя алмайды.
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассоға", "сенiм бiлдiрiлген
ретiнде" деген ескертпесi немесе жай тапсырманы бiлдiретiн қандай да бiр
өзге ескертпесi болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ оны ол қайта тапсыру тәртiбiмен ғана
индоссациялай алады.
Мұндай жағдайда мiндеттi тұлғалар вексель ұстаушыға қарсы тек
индоссантқа ғана қарсы қоятындай наразылық мәлiмдей алады.
Индоссаментке берiлген тапсырма қайта кепiлдiк берушiнiң қайтыс болуы
немесе оның iс-әрекетке қабiлетсiздiгiне ұшырауы салдарынан тоқтатылмайды.
Егер индоссаментте "қамтамасыз етiлуге тиiс валюта", "кепiлдiкке
берiлетiн валюта" ескертiлсе немесе өзге де кез-келген кепiл түрiндегi
ескертпе болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ олар қойған индоссаменттiң қайта
кепiлдiк берушi индоссамент ретiнде ғана күшi болады.
Егер тек вексель ұстаушы вексель алғанда борышкерге саналы түрде зиян
келтiрмеген болса, мiндеттi тұлғалар индоссантқа өздерiнiң жеке
қатынастарына негiзделген қарсылықтарын ұстаушыға қарсы мәлiмдей алмайды.
Төлем мерзiмiнен кейiн жасалған индоссаменттiң нәтижесi алдыңғы
жасалған индоссаменттегi сияқты болады. Алайда төлем төлемеу наразалығынан
кейiн немесе наразылық бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткеннен кейiн
жасалған индоссамент тек қана дағдылы цессия салдарына ие болады.
Керiсiнше дәлелденбейтiн болғандықтан күнi көрсетiлмеген индоссамент
наразылық бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткенге дейiн жасалған деп
есептеледi [6, 108].

1.2 Вексельдің төлем және несие беру құралы ретінде атқаратын қызметі

Заңды және жеке тұлғалар Қазақстан Республикасының аумағында өзара
есеп айырысуларда, мұның өзi тиiстi шартта көзделген және осы Заңға қайшы
келмейтiн жағдайларда, жай және аударым векселiн пайдалануға құқылы.
Есеп кеңселерi арқылы вексельдермен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген тәртiппен жүзеге асырылады.
Инкассоға қабылданған вексельдердi байланыс мекемелерiнiң жiберу
тәртiбi Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiмен келiсiм бойынша
шығарылған Қазақстан Республикасының уәкiлеттi органының нормативтiк
құқықтық актiлерiмен және байланыс мекемесi мен есеп кеңсесiнiң арасындағы
шартпен белгiленедi.
Есеп кеңселерiнiң вексель ұсынушыға вексель сомасын төлей отырып төлем
мерзiмi жеткенге дейiн индоссамент бойынша вексельдер қабылдауы
вексельдердi есепке алу деп аталады. Есеп кеңсесi вексель сомасынан есеп
кеңсесi өз бетiнше белгiлеген дисконт ұстап қалуға құқылы.
Вексельдердi қайта есепке алу - бұл есеп кеңсесiнiң вексель сомасын
төлеп және дисконт ұстай отырып, төлем мерзiмi басталғанға дейiн есепке
алған вексельдерiн Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң индоссамент
бойынша қабылдауы.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң вексельдердi қайта есепке алуы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген ресми қайта қаржыландыру
ставкасына сәйкес жүзеге асырылады.
Вексельдердi есепке алу мен қайта есепке алу тәртiбi, сондай-ақ
банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдардың вексельдермен операцияларды жүзеге асыруы Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiмен белгiленедi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi қайта есепке алуды, ал есеп
кеңселерi - тек коммерциялық вексельдердi есепке алуды жүргiзедi.
Вексельде төлемшi ретiнде көрсетiлген тұлға мен вексель берушi
төлемшiден қандай да бiр мiндеттеменiң орындалуын талап ету құқығына ие
болатындай қатынастарды вексель берушiнiң белгiлеуi вексельдi жабу деп
түсiнiледi. Бұл орайда мұндай мiндеттеменiң сомасы вексель бойынша төлем
сомасынан төлем болмауға тиiс.
Вексель ұстаушының вексель берушiден вексельдi жабуды талап етуге
құқығы бар. Вексель берушi вексельдi жабуды төлем мерзiмiнде қамтамасыз
етуге мiндеттi.
Аккредитив төлемiнiң, банк заемының қайтарылуын қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген тәртiппен вексельдi
кепiлге беру жолымен жүзеге асырылады. Вексельдi кепiлге беру индоссаменттi
ресiмдеуге қойылатын талаптар сақтала отырып жүзеге асырылады [7, 114].
Қалған жағдайларда вексельдi кепiлге беруге жол берiлмейдi.
Вексельдiң кепiлге берiлуi және мұндай мәмiлелердi тiркеу Қазақстан
Республикасының аумағында тиiстi есеп кеңселерi арқылы жүргiзiледi.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ДАМУЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ
БАНКТЕРДІҢ РОЛІ

2.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының тәртібі

Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы – Қазақстан
Республикасының аумағында жай және аударым коммерциялық вексельдерiн
шығаруға, вексельдер, оның iшiнде Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде
шығарылғандары бойынша талап ету құқығын басқаға беруге, осындай вексельдер
мен оларға байланысты операциялар жөнiндегi мiндеттемелерді орындауға,
оларды есеп кеңселерiнiң есепке алуына және Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкiнiң қайта есепке алуына, сондай-ақ Қазақстан Республикасы орталық және
жергілікті атқарушы органдарының жай және аударым вексельдерiн шығаруына
байланысты қалыптасатын қатынастар жиынтығы.
Орталық атқарушы органдар Қазақстан Республикасы Үкiметiнің шешімі
негізінде жай және аударым вексельдерiн шығарады.
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар
Женева вексель конвенцияларымен, сондай-ақ осы Заңнан, Қазақстан
Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнен, Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкiнiң соларға сәйкес шығарылған нормативтiк құқықтық актiлерiнен
тұратын Қазақстан Республикасының заңнамасымен реттеледi.
Қазақстанда жоғарыда аталған заң қабылданғанға дейін және онан кейін
де вексель айналысы дамып келеді. Вексель айналысын бірінші болып
қолдаушылардың қатарында Казкоммерцбанк тәжірибесін атап кетуге болады. Бұл
банк 1996 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің астық жинау бағдарламасына
сәйкес өзінің 500,1000 және 5000 АҚШ долларындағы астық вексельдерін
айналымға шығарып, оларды несие құралы ретінде клиенттеріне берді. Сол
клиенттерінің ішінде атап айтсақ сыртқа астық сатумен айналысатын Астық
акционерлік компаниясы 5000 АҚШ долларындағы вексельді тендер бойынша жеңіп
алып, оны өзінің жабдықтаушылары арасында төлем құралы ретінде пайдаланды.
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде Қазақстан темір
жолы ҰК-ның 200,0 млн. теңгеге бағалаған вексельдерін өтеді.
Мұндағы, домицилиант — вексельде көрсетілген төлемді жүзеге
асыратын, вексельде делдал ретінде қатысатын банк.
Вексельдiк мiндеттеме вексель берушiнiң тиiстi дәрежеде ресiмделген
вексельдi берген кезінен бастап пайда болады. Коммерциялық вексель сатып
алу-сату, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi
қоспағанда) шарттары бойынша төлемдi кейiнге қалдыру үшiн берiледi.
Егер вексель белгiленген талаптарға сәйкес жасалса, вексельдiк
мiндеттеменiң күшi болады.
Аллонж вексельмен бiрге бiрыңғай құжат болып саналады [9, 68].
Аллонжда аллонждың нақты бiр вексельге тиесiлiгiн даусыз анықтауға
мүмкiндiк беретiн жазба болуға тиiс. Аллонж вексельге индоссамент
вексельдiң өзiнде басталып, аллонжда аяқталатындай болып тiркелуi мүмкiн.
Вексель сомасын онда жазылған ақша сомасы құрайды. Вексель сомасына
онда көрсетiлген проценттер, вексель бойынша операциялармен байланысты өсiм
және басқа шығындар қосылмайды.
Қазақстан Республикасының аумағында берiлген вексель валютасы теңге
болып табылады. Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасында
вексель айналысы валюталық реттеу туралы заңдарда көзделген жағдайларда
мүмкiн болады.
Банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдар тиiстi лицензиясы болған кезде, вексельдермен операциялардың
мынадай түрлерін жүзеге асыруға:
вексельдердi инкассоға қабылдауға;
төлем жасаушының вексельдердi төлеуi бойынша қызмет көрсетуге;
домицильдендiрiлген вексельдердi төлеуге;
делдалдық тәртiппен вексельдердiң акцептiн жасауға құқылы.
Вексельдердi есепке алу жөнiндегi операцияларды есеп кеңселерi ғана
жүзеге асырады.
Банктер ақшалай нысанда орындауды көздейтiн банктiк кепiлдiктер беруге
лицензиясы болғанда ғана вексельдердi авальдауға құқылы
Вексельдер Қазақстан Республикасының аумағында жай қағазға және
вексель қағазына шығарылуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылатын немесе оның аумағына
әкелiнетiн вексель қағаздарының қорғалу дәрежелерiне қойылатын талаптарды,
сондай-ақ вексель қағазына қойылатын техникалық талаптарды Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкi белгiлейдi.
Вексельдi вексель қағазына шығарған жағдайда мұндай вексельдiң мәтiнi
мемлекеттiк тiлде және орыс тiлiнде жазылуға тиiс. Басқа шет тiлдердi
қосымша пайдалануға жол берiледi.
Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының резидент
еместерi берген вексель айналысы Қазақстан Республикасының вексель
заңдарымен реттеледi.
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасының
резидентi қабылдаған вексельдiк мiндеттеме Қазақстан Республикасының
аумағында, Қазақстан Республикасының вексельдiк заңдарымен қойылған барлық
талаптар сақталған жағдайда ғана жарамды болады.
Вексель валютасының бағамы төлемшiге қызмет көрсететiн не вексельдi
есепке алған есеп кеңсесi белгiлеген осындай валюта бағамына сәйкес
анықталады.
Римессаны Қазақстан Республикасының резидент емесiмен өзара есеп
айырылысуларда валюталық операциялар жүргiзуге Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкiнiң лицензиясы бар есеп кеңсесi ғана пайдалана алады.
Вексель бойынша акцепт бермеу немесе төлем жасамау туралы наразылықты
нотариус өзiне вексель берiлген кезден бастап бiр жұмыс күнi iшiнде оған
тиiстi жазба жасау және акцепт бермеу немесе төлем жасамау фактiсiн
куәландыратын жазбаша акт жазу арқылы жасайды.
Акцептiң күнi қойылмауына наразылық вексельге акцепт бермеуге
наразылық жасау үшiн белгiленген тәртiппен және мерзiмде жасалуға тиіс.
Вексель бойынша төлем жасаушының мүлкiн өндiрiп алу сот бұйрығы немесе
сот шешiмi негiзiнде ғана жүргiзiледi.
Вексель жарамсыз деп танылған жағдайларды қоспағанда, вексельдi беруге
Қазақстан Республикасының аумағында достық, қола және қаржы вексельдерiн
шығаруға тыйым салынады.
Достық немесе қола векселi бойынша төлем жасамау тәуекелiн достық
немесе қола векселiн ұсынушы вексель ұстаушы мойнына алады.
Заңды және жеке тұлғалар тиiстi құқық қорғау органдарына қола
вексельдi ұсыну фактiлерi туралы кешiктiрмей хабарлауға мiндеттi.
Достық, қола немесе қаржы векселiн шығаруға кiнәлi адамдар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Вексельдiң жоғалғаны үшiн, вексель берушi жоғалған вексельдi бергенiн
мойындаған жағдайларды қоспағанда, оны жоғалтқан вексель ұстаушы жауап
бередi. Жоғалған вексель бойынша оның құқығы сот тәртiбiмен қайта қалпына
келтiрiлген жағдайда төлем жасалуы мүмкiн.
Жоғалған вексель бойынша құқығын қалпына келтiру жөнiндегi өтiнiштi
Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарында көзделген тәртiппен
сот қарайды.
Жоғалғанның орнына вексель берiлуi және вексельдегi берiлiм жазбасының
қайта қалпына келтiрiлуi оны жоғалтқаны вексель ұстаушының есебiнен
жүргiзiледi.
Вексельдi жеткiзiп беруге мiндеттенген адам оны жөнелтуге қабылдаған
сәттен бастап, адресатқа табыс еткенге дейiн жоғалтса ғана ол үшiн жауап
бередi. Ол вексельдi жоғалтқан жағдайда жоғалған вексельдi инкассациялау
бойынша операциялар орындаған вексель ұстаушыға не есеп кеңсесiне осындай
вексель бойынша құқықтарды қалпына келтiрумен байланысты барлық шығыстардың
орнын толтыруға мiндеттi [10, 113].
Яғни, өзара есеп айырысудың вексельдік жүйесін қолданысқа енгізу
кәсіпорындарға айналымдағы қаржы көлемін ұлғайтуға, өзара есеп айырысу
тетігін тездетуге, кәсіпорындар арасындағы берешек мәселесін шешуге
септігін тигізбек. Сондай-ақ, вексель шығару тәсілі кәсіпорындарға алдағы
төлемдерді тиімді жоспарлауға және бизнесті дамытуда тың шешімдер таба
білген қаржылық рыноктың белсенді қатысушысы ретінде танылуға жол ашады.
"Альянс Банк" АҚ 2014 жыл басынан бері "Қазақстан Темір жолы" ҰК ЖАҚ-
ның екі бірдей вексель эмиссиясына қаржылық оператор болды. Эмиссиялардың
жалпы құны 300 млн. теңгені құрады.
Сондай-ақ, "Альянс Банк" АҚ "Қазақстан Темір жолы" ҰК-мен бірге
"Алматы құс" ААҚ, "KazTransCom" ААҚ тәрізді еліміздің ірі компанияларының
вексель шығару бағдарламаларына қаржылық оператор болды.
Бұл компаниялар еліміздегі бірінші категориялы вексель эмитенттері
болып табылады.
Бішкекте өткен ЕурАзЭҚ елдері орталық банктері жетекшілерінің
мәжілісінде ЕурАзЭҚ -қа мүше елдердің орталық банктерінің жұмыс істеу
принциптерін талқылау жоспарланған. Сондай-ақ, кеңеске қатысушылар
Қоғамдастық мемлекеттері аясындағы вексель айналымы туралы мәселені де
зерттемекші.
Кеңес барысында "Қоғамдастық аясында бір мемлекет резиденттерінің өз
өкілдіктерінің іс-қызметтерін реттеу үшін екінші мемлекеттің банктерінде
есепшоттар ашу тәртібін біріздендіру туралы" келісімнің жобасы да
талқыланды.
ЕурАзЭҚ 2000-жылдың қазан айында құрылған. Қоғамдастыққа Беларусь,
Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Тәжікстан енеді. Армения, Молдова және
Украина Қоғамдастық жанындағы бақылаушы мәртебесіне ие.

2.2 Коммерциялық банктердің вексель бағдарламаларын ұйымдастыруы
(Kaspi bank мысалында)

Kaspi bank өз клиенттерінің әл-ауқатының өсуіне, олардың
қажеттіліктерінің барынша қанағаттандырылуына қызығушылық білдіруде.
Сондықтан Kaspi bank дәстүрлі қаржыландыру құралдарымен қатар біздің
клиенттер үшін қаржыландырудың оңтайлы схемасын жасауға мүмкіндік беретін
жаңа банктік өнімдерді ұсынады. Мұндай банктік өнімдердің бірі вексельді
операциялар болып табылады.
Вексельді операциялар – бұл қазіргі қазақстандық банктік тәжірибедегі
болашағы бар бағыттардың бірі. Вексельді операцияларды қолдану
кәсіпорындарға мынадай мүмкіндіктер береді:
• төлем мерзімін кейінге қалдыру;
• қаржыландыру құнын төмендету;
• дебиторлық және кредиторлық берешекті оңтайландыру;
• айналым қаражатын босату;
• сондай-ақ қосымша пайда табу.
Қазақстан Республикасының вексельді айналым нарығы жыл сайын өзінің
даму қарқынын арттыруда. Қазіргі уақытта вексель эмитенттері Қазатомпром
ҰАК АҚ, Қазақстан темір жолы ҰК АҚ, Қазақтелеком АҚ, Алматы Құс АҚ,
ССГПО АҚ, KazTransCom АҚ, Цесна корпорациясы АҚ және т.б. сияқты
атаулы кәсіпорындары болып табылады. Вексельді есеп айырысулар құрылыста,
энергетикада, теміржол тасымалдарында, телекоммуникация саласында, кен
өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында қолданылады.
Вексель Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша вексель берушінің
қатаң белгілі мерзімде вексель ұстаушыға белгілі соманы төлеудегі сөзсіз
ақшалай борыштық міндеттемесі [13].
Шын мәнінде вексель - төлем мерзімін кейінге қалдыруда көрініс
беретін, сауда серіктестері бір-біріне тапсыратын коммерциялық (тауарлы)
несие. Жеткізуші тауарды жеткізеді. Вексельді өтеу мерзімі келген кезде
сатып алушы вексельді өтейді, жеткізуші ақшаны алады. Несиелік қызметімен
қатар вексель төлемдік қызмет те атқарады, яғни жеткізуші өзінің
контрагенттерімен вексель арқылы да есептесе алады. Вексель бланкісі бет
жағынан, сыртқы бетінен және аллонжадан тұрады. Вексельдің бет жағында
вексельдің деректемелері көрсетіледі, ал сыртқы бетінде – вексельді бір
тұлғадан екіншісіне беруге мүмкіндік беретін индоссаменттер (тапсыратын
жазбалар). Алланжо – бұл, егер вексельдің сыртқы бетінде жаңа индоссаментті
ресімдеуге орын қалмаған кезде пайдаланылатын қосымша бет. Шығу тегі
жағынан қарапайым және аударым векселі болып жіктеледі.
Қарапайым вексель (соло) – вексель берушінің (сатып алушының) вексель
ұстаушыға (жеткізушіге) талап бойынша немесе болашақта белгілі бір мерзімде
вексельде белгіленген ақша сомасын төлеуге алдын ала келісілмеген
міндеттемесін көрсететін вексель.
Аударым векселі (тратта) – үшінші тұлғаның (әдетте сатып алушының
борышкері) бірінші вексель ұстаушыға (жеткізушіге) оның болашақта белгілі
бір мерзімде немесе вексельде белгіленген ақша сомасын көрсетуі арқылы
төлеуге вексель берушінің (жеткізушінің) алдын ала келісілмеген бұйрығы
көрсетілген вексель.
Кірістілігіне қарай вексель дисконтты және пайызды болып бөлінеді.
Өтеу мерзімі келген кезде дисконтты вексель номинал бойынша төленеді,
пайызды вексель сомасына пайыз есептеледі.
Төлем мерзіміне қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
• Ұсыну бойынша төленетін вексельдер;
• Ұсынғаннан кейінгі белгілі уақытта төленетін вексельдер;
• Құрастырылғаннан кейінгі белгілі уақытта төленетін вексельдер;
• Белгілі бір күнде төленетін вексельдер (жедел вексельдер).

Вексельді операциялардың түрлері

Түрі Сипаты Ерекшелігі
Аваль Жүзеге асырушы банк оның алдында Авальдың әдеттегі банктік
вексельге міндетті басқа тұлға үшін кепілдіктерден артықшылығы
вексель бойынша (көбінесе вексель аваль вексельмен бірге
беруші үшін) төлемді жүзеге асыру айналымға түсетіндіктен,
бойынша міндеттемелерді өз мойнына ақшаға мерзімінен бұрын
алатын вексельді кепілдік. Авальды айналуы мүмкін.
вексельде жүргізуші банк авалшы деп
аталады.
Егер вексель бойынша төлем жасамау
тәуекелін жоя отырып, жеткізушінің
(вексель берушінің) қауіпсіздігін
қамтамасыз ету және вексельді
тартуды күшейту қажет болса,
векселдерді авальдау қажеттілігі
туындайды.
Вексель Қазақстан Республикасының Ұлттық Вексельді өтеу мерзімі
есебі Банкінің сәйкес лицензиясы бар басталғанға дейін вексель
банктердің индоссамент бойынша бойынша ақша алу.
вексельдерді сатып алуы. Есеп
вексель ұстаушыға вексель бойынша
мерзімінен бұрын ақша алуға
мүмкіндік береді.
Қазақтан Республикасының вексельді
заңнамасында коммерциялық банктермен
ескерілген вексельге қойылатын жалпы
талаптар белгіленген. Сонымен,
үлгілері заңнама талаптарына сәйкес
жасалған (міндетті деректемелердің,
индоссаменттің үздіксіз қатарының
және т.б. болуы) тауарды жеткізу
немесе жұмысты орындау (қызмет
көрсету) туралы мәміле бойынша
берілген вексельдер ғана есепке
алынады. Банктер бронза, достық және
қаржы вексельдерін есепке алудан бас
тартуға міндетті. Вексель ұстаушы
вексельді есепке ұсыну арқылы
дисконтты (мерзімінен бұрын өтегені
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.