Қазақстан Республикасының ұлттық қорын құрудың теориялық негіздері
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері.
1.2. Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану. .
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1. Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау. . . . .
2.2. Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдау . . . . . . . . .
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМЫТУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері.
1.2. Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану. .
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1. Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау. . . . .
2.2. Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдау . . . . . . . . .
2.3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМЫТУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс - қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады.Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес сөзсіз орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасаумен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы ретіндегі бюджеттің ролі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс - қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады.Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес сөзсіз орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасаумен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы ретіндегі бюджеттің ролі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
1. Өтебаев Б.С. Мемлекеттік бюджет және бюджеттік жүйе. Алматы
2. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С., [Қаржы]. Алматы, 2005ж. Оқу
3. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н.
4. Ілиясов, Қ.Қ., Құлпыбаев,С. Қаржы: жоғары оқу орындарына
арналған оқулық.-Алматы: LEM, 2005.-552б.
5. Экономикалық саясат : лекциялар / Д. Қ.Қабдиев,Ә. Е. Ескендіров [ж. б.].- Алматы: Экономика, 2002.-
6. Іскер адамның орысша -қазақша экономикалық түсіндірме
Русско-казахский толковый экономический словарь
человека /жауапты Э.Жакулина.- Алматы: Мұраттас, 2005.- 793б.
7. Төлешова Г.К., Дамыған қаржылық есеп. Оқулық. Алматы.
Экономика. 2005ж.
8.Финансы.Учебное пособие (Под ред. Проф. А.М. Ковалевой).
4 изд. М.: -2000.
9.К.К.Кеулімжаев.,З.Н.Әжібаева., Н.А.Құдайбергенов., А.Ә.Жантаева.
Қаржылық есеп .Оқу құралы. Алматы.Экономика.2001ж.
10. Хайек Ф. Банк и производства..М.,1999.с.39-78.
11. ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2011 жылғы 22шілдедегі №82 қаулысы
12. ҚР Ұлттық Қорын сенімгерлік басқару нәтижелері туралы 2011 жылғы есебі.
13."Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 23 тамыздағы N 402 Жарлығы
14. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 сәуірдегі N 962 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдалану тұжырымдамасы»
15. www.stat.kz
16. www.fingramota.kz
17. www.nationalbank.kz
18. www.nigma.ru
2. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С., [Қаржы]. Алматы, 2005ж. Оқу
3. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н.
4. Ілиясов, Қ.Қ., Құлпыбаев,С. Қаржы: жоғары оқу орындарына
арналған оқулық.-Алматы: LEM, 2005.-552б.
5. Экономикалық саясат : лекциялар / Д. Қ.Қабдиев,Ә. Е. Ескендіров [ж. б.].- Алматы: Экономика, 2002.-
6. Іскер адамның орысша -қазақша экономикалық түсіндірме
Русско-казахский толковый экономический словарь
человека /жауапты Э.Жакулина.- Алматы: Мұраттас, 2005.- 793б.
7. Төлешова Г.К., Дамыған қаржылық есеп. Оқулық. Алматы.
Экономика. 2005ж.
8.Финансы.Учебное пособие (Под ред. Проф. А.М. Ковалевой).
4 изд. М.: -2000.
9.К.К.Кеулімжаев.,З.Н.Әжібаева., Н.А.Құдайбергенов., А.Ә.Жантаева.
Қаржылық есеп .Оқу құралы. Алматы.Экономика.2001ж.
10. Хайек Ф. Банк и производства..М.,1999.с.39-78.
11. ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2011 жылғы 22шілдедегі №82 қаулысы
12. ҚР Ұлттық Қорын сенімгерлік басқару нәтижелері туралы 2011 жылғы есебі.
13."Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 23 тамыздағы N 402 Жарлығы
14. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 сәуірдегі N 962 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдалану тұжырымдамасы»
15. www.stat.kz
16. www.fingramota.kz
17. www.nationalbank.kz
18. www.nigma.ru
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері.
6
1.2.
Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану. .
8
2.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1.
Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау. . . . .
15
2.2.
Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдау . . . . . . . . .
21
2.3.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
3.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМЫТУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ...
29
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
КІРІСПЕ
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс - қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады.Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары - салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес сөзсіз орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасаумен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы ретіндегі бюджеттің ролі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Бюджет және мемлекеттік бюджет жүйесі жалпы ұлттық өнімді (ЖҰӨ) және ұлттық кірісті бөлу мен қайта бөлу процесінде пайда болатын экономикалық қатынастар жиынтығы болып табылады. Бюджет барлық сатыларына белсенді ықпалын тигізеді, өйткені кірістер мен шығыстардың сандық және сапалық формалары ретінде қатысатын бюджеттің дамуы мен жетілуін ең алдымен экономикалық қатынастардың дамуы мен жетілуі негізінде қарастыру қажет.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қор негізін мемлекеттің қаржы активтері мен материалды емес активтердің мүлік түріндегі басқа да активтері құрайды. Бұл қордың қаражаттары мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму түрақтылығын қамту, қаржылық активтер мен басқа мүлік қорландыру, экономиканы шикізаттық сектордан тәуелділігін және сыртқы қолайсыз факторлардың әсерін төмендетуге арналған.
Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі Ұлттық қордың рөлі мен мәні оның атқаратын функциялары бойынша да көріністе. Ұлттық қор жинақтаушы және түрақтаушы функцияларды іске асырады. Бірінші функциясы арқылы негізінде экономиканың шикізаттық секторы түсімдерінің белгіленген болігінен қүрайтын қаржы активтерін қорландыруды қамтамасыз етеді. Екінші функциясы мемлекетгік бюджет шикізаттық ресурстардың әлемдік бағалары конъюктурасының мемлекеттік қаржылар ахуалына әсерін тегістеуді қамтамасыз етеді. Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында келесідей айтылған. Дағдарыс жағдайында Ұлттық қор біз үшін өзіндік бір "қауіпсіздік көпшігіне" айналды. Оның ендігі міндеті - тұрақтылық пен өркендеудің кепілі болу.
Курстық жұмыстың зерттеу тақырыбы Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және оның қызметтерін талдау.
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметі, оның қызмет ету механизмін талдау, Ұлттық қорды қалыптастыру, оны пайдалану және пайдалану бағыттары мәселесі - осылардың барлығы курстық жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тақырыпты зерттеудің мақсаты - ҚР бюджеті және Ұлттық қордың байланысын айқындап, Ұлттық қордың қалыптасуы мен пайдалануы жайлы мәліметтерді анықтай отырып талдау жасау, пайдалану бағыттарын толық анықтау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі:
Зерттеу объектісі ретінде Ұлттық қордың мәліметтері мен қызмет нәтижелерінің есебі қарастырылды.
Курстық жұмыстың пәні:
Бұл жұмыстың пәні болып Ұлттық қордың қызметтері мен оның нәтижелерінің есебіне байланысты қызмет етуі табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Курстық жұмыста төмендегідей міндеттер қойылды:
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің құрылымына тоқталу;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтерінанықтау;
Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалануын айқын көрсету;
Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдауды қарастыру;
Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдауын қарастыру;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттарынкөрсету;
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің Ұлттық қорды сақтау және оны дамытудағы орын алатын мәселелері туралы және оның тиімді қызмет етуінің экономиканы модернизациялау мен диверсификациялаудағы рөлін сипаттайтын зерттеулері пайдаланылды.
Жұмысты жазу барысында сүйенген негізгі теориялықақпарат көздері- ҚР-ның заңдары, арнайы экономикалық сайттар, мерзімді басылымдар, отандық әдебиеттер, әдеби-статистикалық мәліметтер. Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР-ғы Ұлттық Банк қаулылары, ҚР Ұлттық банкінің Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқару туралы бухгалтерлік есеп деректері, Ұлттық қордың дамуы мен пайдалануы және сол сияқты тақырыптағы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады, сонын ішінде 6 кесте және 4 сурет.
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
5.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері
Қазақстан республикасының Ұлттық қоры туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 23 тамыздағы №402 Жарлығымен бюджет кірістерінің қомақты бөлігі табиғат ресурстарын экспорттаудан түсетін түсімдер есебінен қалыптастырылатын басқа елдерге ұқсас Ұлттық қор құрылған болатын. Бұл оқиға тек Қазақстанға ғана белгілі боп қалған жоқ. Осы қабылданған стратегиялық шешімнің арқасында біз, голланд дертіне шалдығуға жол бермеуге батыл қадам жасаған бұрынғы КСРО елдерінің ішіндегі алғашқылардың бірі болдық. Бұл қорды құруымен Қазақстан өзінің ТМД-дағы экономикалық реформа бойынша алда екендігін тағы да дәлелдеді. Айта кету керек, мұны ірі халықаралық қаржы институттары мысалы, Әлемдік банк немесе Еуропалық жаңарту және даму банкі бірнеше рет атап өтті. Біздің жолымызбен Ресей жүрді. Қазақстанның Ұлттық қоры дамушы елдер үшін және бұрынғы КСРО-ның сыртындағы елдер үшін модель ретінде пайдаланылады. Мысалы, дүние жүзіндегі ірі газ өндірушілердің бірі болып табылатын латинамерикалық Тринидад және Тобаго мемлекеті өздерінің жинақ қорын құруы кезінде Әлемдік банк оған Қазақстанның тәжірибесіне жүгінуге кеңес берді. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын бақылап отырған сыртқы бақылаушылардың көзқарастарына қарағанда, оның қызметі табысты екендігіне күмән жоқ. Ұлттық қордың болуы еліміздің экономикасын әртараптандыру бойынша өте маңызды рөл атқарады. Егер валютадан түскен барлық пайда экономикаға түсіп жатса, теңгені долларға тұрақтандыру жылдамдылығы жоғары болар еді, мүмкін, доллардың бағамы 80-100 теңге деңгейінде болар ма еді? Бұл экспортқа шығарылатын шикізаттан басқа, бүкіл отандық өндірістің жетілуіне әкелер еді [12].
2005 жылы Ұлттық қордың қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмдi перспективаға арналған алғашқы тұжырымдамасы қабылданып, онда оның активтерiн басқарудың негiзгi қағидаттары мен тәсiлдерi айқындалған болатын.
2006 жылдың ортасынан берi қолданылған Ұлттық қор қаражатын ел экономикасына бағыттау схемасында республикалық бюджетке кепiлдендiрiлген және нысаналы трансферттер, сондай-ақ қаражатты отандық бағалы қағаздарға ұзақ мерзiмдi инвестициялау көзделген. Бұл ретте кепiлдендiрiлген трансферттi айқындау кезiндегi шектеу республикалық бюджет әзiрленетiн жылдың алдындағы жылдың соңындағы Ұлттық қор активтерiнiң үштен бiр бөлiгiнен аспауы болып табылды.
Қабылданған саясаттың нәтижесiнде экономикалық өсу кезеңiнде валютаның шамадан тыс түсуiн зарарсыздандыру, теңгенi айырбастау бағамына және инфляцияға қысымды азайту қамтамасыз етiлдi. Дағдарысқа қарсы белсендi саясат жүргiзу үшiн қаржы резервтерi құрылып, оның шеңберiнде Ұлттық қордан 10 млрд. АҚШ доллары мөлшерiнде қаражат пайдаланылды және жинақтау саясаты сақталды. 2009 жылдың соңына қаражат 4,5 трлн. теңгенi құрады, оның 750,0 млрд. теңгесi iшкi активтерге (Самұрық-Қазына ұлттық әл-әуқат қоры акционерлiк қоғамы мен ҚазАгро ұлттық басқарушы холдингi акционерлiк қоғамының облигацияларына), 24,4 млрд. АҚШ доллары - шетелдiк активтерге орналастырылды [16].
Үкіметтің Ұлттық банктегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржы активі түріндегі, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі активтерді Қазақстаннның Ұлттық қоры болып табылады. Ұлттық қоры мемлекеттің қорланымдарын қалыптастыру, сонымен бірге дүниежүзілік бағалардың конъюкторасына Республикалық және жергілікті бюджеттердің тәуелділігін төмендету мақсатында жасалынады. Ол мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржы активтерінің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануына, экономиканың шикізат секторына тәуелділігін және қолайсыз сыртқы факторлардың ықпалын төмендетуге арналған. Яғни Қазақстанның Ұлттық қорын қалыптастыру болашақ ұрпақ үшін қорланымды және елдің экономикасын келеңсіз сыртқы факторлардан қорғау үшін қаржы резерфтерін шоғырландырады. Сөйтіп, Ұлттық қор екі функция орындайды: Жинақтаушы және тұрақтандырушы функциялары [2].
Жинақтаушы функция қаржы активтерінің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануын қамтамасыз етеді. Жинақтаушы функциясымен қатар қор қаражаттарының қалыптасуымен пайдаланылуының қолданылып жүрген тетігі ағымдары экономиканың жағдайын тұрақтандыру ықпал көрсетеді. Тұрақтандырушы функция шикізат ресурстарының әлемдік бағамын конъюнгтурасына республикалық бюджеттің тәуелділігін төмендетуге арналған. Қордың тұрақтандыру функциясын іске асыру мемлекеттік бюджетті орта мерзімде жоспарлауға көшуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптасытру мен пайдалану дүниежүзілік және ішкі тауар қаржы нарықтарының конъюктурасы, мемлекеттегі және шет елдердегі экономикалық жағдайы, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтары ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық және фискалдық тұрақтылық және Ұлттық қордың негізгі мақсаттары мен міндеттері сақтала отырып айқындалады.
Ұлттық қордың түсімі мен жұмсалуы ұлттық және шетелдік валюталарымен жүргізіледі.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының операциялар жөніндегі есебі мен есептемесі ұлттық валютамен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік басқаруды ұлттық банк пен Үкімет арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүзеге асырылады.
Қаражаттардың көздері мен қорды қалыптастырудың тәртібі мынамен анықталады. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының бес жылдық индикативтік жоспарының құрамында Қазақстан экспортының едәуір үлесін құрайтын шикі мұнайға, мысқа және басқа шикізат тауарларына есептік тұрақты дүниежүзілік бағалар белгіленеді, олардың негізінде Республикалық және жергілікті бюджеттерді әзірлеп, бекіткен кезде Қазақстан тауар өндірушілері шикізат тауарларын өткізудің орташа бағаларын және оларға сәйкес шикізат секторынан мемлекеттік бюджеттің кірістерін есептеп шығарады. Шикізат тауарларының есептік тұрақты бағалары дүниежүзілік бағалардың серпінін сақтампаздық болжалды негіздей отырып белгіленеді [1].
5.2. Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану
Қор республикалық және жергілікті бюджеттің атқарылуы процесінде оған шикізат секторы ұйымдарынан (заңды тұлғалардан Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін тізбе бойынша) бюджетке түсетін салық және өзге міндетті төлемдердің республикалық және жергілікті бюджеттердегі түсімдердің олардың мына түрлері бойынша: корпорациялық табыс салығының, қосылған құнға салынатын салықтың, үстеме пайдаға салынатын салықтың, бонустардың, роялтилердің бектілген соммаларынан асып түсуін есепке жатқызу жолымен қалыптасады.
Ұлттық қор мына түсімдердің есебімен қалыптасады.
1) шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін нақты түсімдердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда бекітілген олардың жылдық көлемінен асып түсу ретінде айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
2) республикалық меншіктегі және кен өндіру мен өңдеу салаларына жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдердің есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансфеттер;
3) шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін республикалық бюджетке жоспарланған түсімдер сомасының он пайызы мөлшерінде есептелген республикалық бюджеттен берілетін ресми трансфеттер;
4) ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер есебінен айқындалатын жергілікті бюджеттің ресми трансферттері;
5) қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тиім салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер.
Қаражаттарды ұлттық қорға есептеудің тәртібін Үкімет анықтайды.
Негізгі қызметі табиғи ресурстардың өндіру мен өңдеу болып табылатын заңи тұлғалар шикізат секторының ұйымдары болып табылады. Шикізат секторы ұйымдарының тізбесін Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі белгілейді [5].
Шикізат секторының ұйымдарынан түсетін түсімдер - шикізат секторы ұйымдарынан бюджетке салықтың мынадай түрлері бойынша түсетін түсімдердің жиынтығы:
корпорациялық табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
үстеме пайдаға салынатын салық;
бонустар;
роялти.
Жасасқан келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының өнімді бөлу жөніндегі үлесі.
Шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдер болжамы шикізат секторының тауарларына республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарында айқындалған дүниежүзілік тұрақты есеп айырысу бағалары ескеріле отырып жасалады.
Жоғарыдағы бірінші тармақшада көрсетілген ресми трансферттерді, республикалық бюджеттің атқарылуы барысында оны Қазақстан Республикасының Парламентінде нақтыламай-ақ бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті ортган айқындап, республикалық бюджеттен Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Үшінші тармақшада көрсетілген ресми трансфеттер, сондай-ақ республикалық меншіктегі және кен өндіруші және өңдеуші салаларға жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін жоспарлы түсімдер есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жер участкелерін сатудан түскен түсімдер есебінен айқындалатын, төртінші тармақшада көрсетілген ресми трансферттер маслихаттың тиісті қаржы жылына арналаған жергілікті бюджет туралы шешіммен бекітіледі, ал жоспардан тыс түсімдер есебінен айқындалатын ресми трансферттерді жергілікті бюджеттен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган жергілікті бюджетті атқару барысында оны маслихатта нақтыламай-ақ Ұлттық қорға аударады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық кірістер Ұлттық қорды қаржы активтеріне және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналасуынан құрылады.
Қор активтерінің құрылымы
Қордың валюталық портфелінің жалпы құны 2011 жылғы 31 желтоқсанда 46,584,481,910.74 АҚШ долларына тең болды, оның ішінде валюта портфелінің - 43,694,138,796.82 АҚШ доллары (93.80%) және Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ мен ҚазАгро ҰХ АҚ облигациялар портфелінің - 2,890,343,113.92 АҚШ доллары (6.20%). Қордың валюталық портфелінің құрамына кіретін тұрақтандыру және жинақ портфелінің нарықтық құны тиісінше 17,223,796,554.50 (39.42%) және 26,470,342,242.32 (60.58%) АҚШ доллары болды.
Қордың валюталық портфелінің құрамына кіретін бағалы қағаздардың және басқа да қаржы құралдарының нарықтық құны BNY Mellon кастодиан банкінің деректеріне негізделеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының активтері
1-кесте
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының активтері
Көлемі, млн доллар
Өткен айға қарағанда өзгерісі, %
Жылдың басына қарағанда өзгерісі,%
70,544
1,13
21,78
71,142
0,85
0,85
71,625
0,68
1,53
72,787
1,62
3,18
2013 жылдың тамызы, қыркүйегінде халықаралық қорлар бойынша деректердің өзгеруі валютаның басқа түрлеріндегі сыртқы активтерді қайта есептеумен байланысты
2012 жылғы желтоқсанның деректерінде қорытынды айналымдар есепке алынды
Қордың қаражаттары мына бағыттар бойынша жұмсалады:
1) тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойныша шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдері арасындағы айырма ретінде анықталатын республикалық бюджет шығынын өтеу үшін. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер бойынша толық атқарылмаған жалпы срмасынан аспауға тиіс. Түсімдердің нақты көлемі олардың бекітілген көлемінен асып түскен жағдайда өтемжүзеге асырылмайды;
2) Ұлттық қорда республикалық бюджетке Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып берілетін арнаулы трансфеттер түрінде;
3) Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға [18].
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сақтау;
2) Ұлттық қордың жеткілікті өтімділік деңгейін ұстап тұру;
3) тәуекел деңгейінің қалыптылығы жағдайында ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор табыстылығының жоғары деңгейін ұстап тұру;
4) инвестициялық кірістер алуды қамтамасыз ету мақсатында рұқсат етілген қаржы активтеріне және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастырылады.
Рұқсат етілген қаржы активтерін және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесін Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің ұснысы бойынша Ұлттық банкпен бірлесіп Үкімет айқындайды [15].
Ұлттық қоры жеке және заңи тұлғаларға кредит беруге және міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету ретінде пайдалануға болмайды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының есебінен Республикалық бюджеттің шығынын өтеу оның атқарылуы барысында Қазақстан республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің келісімен қаржы жылының қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасының Парламентінде республикалық бюджетті нақтыламай-ақ жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының есебінен республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферттердің көлемі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.
Активтерді Ұлттық қорға есептеу және Ұлттық қорды пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры туралы жарлығымен қорды басқару кезіндегі мемлекеттік биліктің өкілеттігі анықталған.
Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі Кеңестік құрамын құрады;
2) қор мәселелері жөнінде Кеңесте, Үкіметке және Ұлттық банкке орындау үшін міндетті нұсқаулар береді;
3) қорды басқару жөніндегі қызметті бақылауды жүзеге асырады;
4) ұсыныстар беру үшін Кеңеске қорды басқарумен байланысты оған бекітуге берілген құжаттарды бағыттайды;
5) Ұлттық қордың қызметімен байланысты өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі қорды басқару кезінде мына өкілеттіктерді жүзеге асырады:
1) есептемені жасау ережелерін, ақшаны қорға есепке алу және оны пайдалану тәртібін әзірлеп, бекітеді;
2) ұлттық банкпен бірлесіп ақпараттық материалдардың және қорды басқарумен байланысты қызмет бойнша қаржылық есептеменің графигін жасап, бекітеді;
3) Президентке қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы есепті және парламентке қорды қалыптастыру және пайдалану жөнінде ақпаратты ұсынуды қамтамасыз етеді;
4) қордың жыл сайынғы сыртқы аудитін жүргізуді қамтамасыз етеді;
5) қорды қалыптастыру мен пайдаланудың бухгалтерлік есебін қамтамасыз етеді;
6) қордың қызметімен байланысты өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қорды сенімгерлік басқаруды Ұлттық банк пен Үкімет арасында жасалынған сенімгерлік басқару туралы шарт негізінде Ұлттық банк жүзеге асырады:
1) қорды оның бір бөлігін сыртқы басқаруға беруді қоса дербес инвестициялау;
2) инвестициялық операцияларды жүзеге асырудың ережелерін әзірлеп, бекіту;
3) Үкіметке қорды сенімгерлік басқарудың нәтижелері туралы есепті ұсыну;
4) сенімгерлік басқару туралы ережелер мен шартта қарастырылған өзге өкілеттіктер [7].
Қорды тиімді сенімгерлік басқаруды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банктің шешімімен арнаулы лауазымды тұлғаны (Ұлттық банк төрағасының орынбасарынан төмен емес деңгейде) - өкілетті өкілді анықтайды, оның өкілеттігінен Ұлттық банктің атынан қорды сенімгерлік басқару жөнінде шешімдерді оперативті қабылдау кіреді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық банк қорды басқару мәселелері бойынша болжамды іс-әрекеттер мен қол жеткен нәтижелер туралы бір-біріне ақпарат беріп отыруға міндетті.
Қазіргі уақытта Кеңестің қызметіҚазақстан Республикасы Ұлттық Қорының (бұдан әрі - Қор) құрылуы мен пайдаланылуының нәтижелелегін жағарлату бойынша ұсыныстар даярлау, Қорды пайдалану көлемі мен бағыттары бойынша, сонымен бірге Қорда орналастыру үшін, материалдық активтерден басқа, рұқсат етілген қаржы құралдары және басқа да мүлік тізімі бойынша ұсыныстарды даярлау және қарастыру болып табылады.
Кеңес туралы Ереже және Кеңес құрамы жаңа мазмұнда Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 28 желтоқсандағы № 1509 Жарлығымен бекітілді.
Президенттің 2010 жылғы 29 қаңтардағы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері Жолдауын жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі №962 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорының құрылуы мен пайдаланылуы Тұжырымдамасының жаңа мазмұны бекітілді.
Қолданыстағы Тұжырымдама Ұлттық Қордың жинақталу бағытын күшейту және республикалық бюджетке кепілдендірілген трансфертті бекітуді көздейді.
Тұжырымдама Қордың бұдан әрі белсенді жинақталуын, республикалық бюджеттің тұрақтылығын, экономиканың әртараптануын, мұнай табыстарының ұрпақтар арасында бөлінуін қарастырады.
Тұжырымдамаға сәйкес, Қордың құралу көздері болып тұтас мұнай секторынан түсетін тікелей салық түсімдері - корпоративті табыс салығы, үстеме пайдаға салық, роялти, бонустар, өнімді бөлу туралы Келісімдер бойынша үлестер, экспортталатын мұнайға ренталық салық болып табылады.
Мұнай секторына мұнай және газ конденсатын өндіруші және экспорттаушы барлық заңды тұлғалар жатқызылады.
Республика меншігіндегі мемелекеттік мүлікті жекешелендіруден және ауылшаруашылығына арналған жер учаскілерін сатудан түсетін табыстар да Қор құралуының көздері болып табылады.
Ұлттық Қордан республикалық бюджетке берілетін жыл сайынғы кепілденген трансферттің көлемі бюджет шығындарының қалыптасқан құрылымына қарай анықталады. Сонымен қатар, кепілді трансферт болашақ ұрпақ пайдалана алатын жобаларды инвестициялауды көздейтін ағымдағы бюджеттік бағдарламалардың және бюджеттік даму бағдарламаларының шығындарын қаржыландыруға бағытталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестік функциялары:
1) ұлттық қорды қалыптастыру мен пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде ұсыныстар талдап жасау;
2) қорды пайдалану көлемдері мен бағыттары жөніндегі ұсыныстарды қарау және талдап - жасау;
3) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін рұқсат етілген қаржы активтерін және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесі жөнінде ұсыныстар талдап -жасау болып табылады.
Қазақстан Респубубликасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңесті құру туралы шешімді, оның құрамы мен ол туралы қағиданы Президент бекітеді.
Қор активтерін басқару саясаты инвестициялау құралдарын кеңейтуді және елдер мен валюталар байынша тәуекелдерді барынша әртараптандыруды жүзеге асыруды көздейді.
Сонымен қатар, сыртқы басқарушылар арасында активтердің бөлінуі оңтайландырылады және оларға әртүрлі стильдегі басқару мандаттары енгізіледі.
ҚР Президентінің 2010 жылғы 28 желтоқсандағы № 1509 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық Қорын басқару бойынша Кеңес құрамы (лауазымы бойынша):
- Қазақстан Республикасы Президенті - Кеңес төрағасы - Н.Ә.Назарбаев;
- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі - К.Қ.Мәсімов;
- ҚР Парламент Сенатының Төрағасы (келісу бойынша) - Тоқаев Қасым-Жомарт Кемелұлы;
- ҚР Парламент Мәжілісінің Төрағасы (келісу бойынша)Жақыпов Қабиболла Қабенұлы ;
- ҚР Президент Әкімшілігінің Басшысы - Нығматулин Нұрлан Зайроллаұлы;
- ҚР Ұлттық Банк Төрағасы - Қайрат Келімбетов;
-Республикалық бюджеттің орындалуын бақылау бойынша комитет Төрағасы - Қозы-Көрпеш Есімұлы Жаңбыршин;
- ҚР Қаржы Министрі Бақыт Тұрлыханұлы Сұлтанов;
- ҚР экономикалық даму және сауда Министрі - Ерболат Асқарбекұлы Досаев.
Кеңестің жұмыс органы Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі болып табылады.
Жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдың 1-сәуіріне дейін Ұлттық банкпен бірлесіп қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепті Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі жасайды және оны Ұлттық банкпен бірлесе отырып жыл сайын ағымдағы жылдың бірінші сәуірінен кешіктірмей Президентке бекітуге табыс етеді.
Ұлттық қордың қалыптастыруылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепті Президент бекіткеннен кейін Үкімет оны ақпарат ретінде Қазақстан Республикасының парламентіне ұсынады.
Қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепнамаларды кіріктіруі тиіс:
1) Ұлттық қордың түсімдері және пайдаланылуы туралы есеп;
2) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің Ұлттық қорды сенімгерлікпен басқару жөніндегші қызметі туралы есеп;
3) Ұлттық қорды басқару жөніндегі өзгеде мәліметтер.
Ұлттық қорды басқаруға байланысты қызметін транспаренттілігін қамтамасыз ету мақсатында жыл сайын аудит жүргізіледі. Аудиторды немесе аудиторлық ұйымды таңдау конкурстық негізде және Үкімет белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану туралы жылдық есеп және аудит жүргізудің нәтижелері туралы ақпарат бұқаралық ақпарат құралдарына жарияланады.
Ұлттық қор қаражаттарының жылдам өсуіне қарамастан оның қалыптасуының тұрақтылығы шындап күман тудырмай қоймайды. Қор табысын толымдылығы көбінесе қолайлы сыртқы экономикалық конъюнгтурамен, ұзақ уақыт бағаның мұнайға жоғары болуымен байланысты болып отыр [12].
Бюджет кодексіне сәйкес Ұлттық қорды толтырудың көздері республикалық бюджеттен түстетін трансферттер (шикізат салаларынан бюджетке түсетін жоспарланған түсімдердің 10%), сондай-ақ шикізат секторынан түсетін нақты түсімдердің олардың жоспарланғанынан асып түсу көлемі болып табылады. Сөйтіп қорды қалыптасытру көздері жеткілікті сияқты болғанымен бірақ бұл оның тұрақты толымдылығына кепілдік бермейді.
Мемлекеттік бюджеттен берілетін трансферттер сияқты көзіне келетін болсақ мұнай мен металдарға бағаның ұзақ уақыт төмендеуі кезінде олар едәуір қысқарады. Бұл жағдайда, керісінше, Ұлттық қордың қаражатынан бюджеттің ысыраптарын өтеуге тура келеді. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруден түсетін кірістер мен бонустар біржолғы болып табылады, оларды да қорды қалыптастырудың тұрақты көзі деп атуға болмайды.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
1.1. Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау
Қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепте:
* 1) Ұлттық қордың түсімдері және пайдаланылуы туралы есеп;
* 2) Ұлттық банктің Ұлттық қорды сенімгерлікпен басқару жөніндегі қызметі туралы есеп;
* 3) Ұлттық қорды басқару жөніндегі өзге мәліметтер болуы тиіс.
Ұлттық қорды басқаруға байланысты қызметтің транспаренттілігін қамтамасыз ету мақсатында аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес 2008 жылға аудиторлық тексеру жүргізілді.
Қордың активтері айрықша шетелдік валюталарда номиналдандырылған шетелдік қаржылық құралдарға инвестицияланады.
Тұрақтандыру портфелі жоғары кредиттік рейтингі бар елдердің ақша рыногының сенімді активтеріне инвестицияланады. Жинақтау портфелі әртараптандыру және ұзақ мерзімді перспективада баршама жоғарырак табыстылық алу мақсаттарында дүние жүзінің дамыған елдерінде айналыста жүрген борышқорлық, сондай-ақ үлестік қаржылық қүралдарға инвестицияланады.
2006 жылдың 1 шілдесінен Орта мерзімді перспективаға арналған Ұлттық қор қаражаттарын қалыптастырудың жаңа әдісіне көшу жүзеге асырылды.
Ұлттық қор да бюджеттік және макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге шақырады: ал мұнайлық табыстардың үлкен бөлігін Ұлттық қорда жинақтау анағұрлым салмақталған фискалдық саясатты жүргізуге мүмкіндік жасады. Индустриялық-инновациялық даму стратегиясында қаланған экономиканы әртараптандыру жөніндегі мәселелерді шешуге көмектесуі, сондай-ақ болашақ ұрпақтарға Қазақстанның мұнайлық ресурстарының игіліктерін пайдалануға мүмкіндік беруі тиіс.
Ұлттық қор проблемасы ТМД елдерінің тап осы қорлар сияқты олардың қаражаттарын пайдалану тиімділігі болып табылады. Қор активтері шетел банктерінің (ABN AMRO Bank, State Street Bank, Deutche Bank, BNP Paribas, Citibank, HSBC) бағалы қағаздарына орналастырылған.
Ұлттық қор қаражаттарының жылдам өсуіне қарамастан оның қалыптасуының тұрақтылығы шындап күмән тудырмай қоймайды. Қор табысының толымдылығы көбінесе қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктурамен және ұзақ уақыт бағаның мұнайға жоғары болуымен байланысты болып отыр.
Бюджеттік кодекске сәйкес Ұлттық қорды толтырудың көздері республикалық бюджеттен түсетін трансферттер (шикізат салаларынан бюджетке түсетін жоспарланған түсімдердің 10%), сондай-ақ шикізат секторынан түсетін нақты түсімдердің олардың жоспарланғанынан асып түсу көлемі болып табылады. Сөйтіп Қорды қалыптастыру көздері жеткілікті сияқты болғанымен бірақ бұл оның тұрақты толымдылығына кепілдік бермейді.
Инвестициялық табыстардың бірде болуы, бірде болмай қалуы мүмкін, сондықтан қордың инвестициялық табыстары оған түсетін түсімдердің тұрақты көзі ретінде қарастырылмайды.
Мемлекеттік бюджеттен берілетін трансферттер сияқты көзіне келетін болсақ мұнай мен металдарға бағаның ұзақ уақыт төмендеуі кезінде олар едәуір қысқарады. Бұл жағдайда, керісінше, Ұлттық қордың қаражатынан бюджеттің ысыраптарын өтеуге тура келеді. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруден түсетін кірістер мен бонустар біржолғы болып табылады, оларды да қорды қалыптастырудың тұрақты көзі деп атауға болмайды.
Сараптаушылардың көзқарастары бойынша табиғи рента ғана қор кірістерінің негізгі көзі болуға тиіс және ол кен өндіруші сектор кәсіпорындарының салық ауыртпалығын арттырмайды: табиғи рентаны алу кен-геологиялық жағдайлары әр түрлі кәсіпорындар қызметінің жағдайларын теңестіреді.
Қордың таза активтері 31.12.2012ж. 7 383 624 933 мың теңге болды.Қорды сенімгерлік басқару қорытындылары бойынша негізгі көрсеткіштер 2012 жылы мынадай болып қалыптасты:
1) басқару нәтижелері бойынша кірістер 63 073 425 мың теңге;
2) басқару шығыстары 2 946 514 мың теңге;
3) қайта бағалау (қайта санау) бойынша теңгедегі оң айырма 49 729 102 мың теңге.
Осылайша, Қорды басқару шығыстары шегерілгенге дейінгі жалпы жиынтық кіріс 112 802 527 мың теңгені, Қорды басқару шығыстары шегерілгеннен кейінгі жалпы жиынтық кіріс 109 856 013 мың теңгені, 2012 жылғы таза кіріс 60 126 911 мың теңгені құрады.
Қордың кастодиан банкі BNY Mellon деректері бойынша 2012 жылғы
1 қаңтар - 2012 жылғы 31 желтоқсан аралығындағы кезеңде базалық валюта - АҚШ долларымен есептелген, 245 490.4 мың АҚШ долларын құраған инвестициялық кіріс(іске асырылған және іске асырылмаған) пайда болды. BNY Mellon кастодиан банкінің деректері бойынша мәмілелер жасау шығындары ескеріле отырып түзетілген инвестициялық кіріс осы кезеңде 245 044.1 мың АҚШ долларын құрады.
АҚШ долларының бағамы 31.12.2012 ж. және 31.12.2010ж. жағдай бойынша тиісінше 148.40 теңгені және 147.50 теңгені құрады. АҚШ долларының орташа бағамы 01.01.2012ж. - 31.12.2012ж. аралығындағы кезең үшін 146.62 теңге болды [17].
Қорға қаражаттың түсуі және кепілдік берілген трансфертті алу
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінен (бұдан әрі - Қаржы министрлігі) Қорға түскен ақшаның жалпы сомасы 2012 жылы 3 375 241 075.1 мың теңгені құрады, оның ішінде 1 603 161 780.5 мың теңге (баламасы 10 931 791.9 мың АҚШ доллары) күнбе-күн жүйелі конвертациялау реконвертациялау операцияларын жүргізу арқылы Қорға есептелген шетел валютасындағы түсімдер болып табылады:
2-кесте Қорға есептелген түсімдер
Конвертациялау күні
KZT сомасы
USD сомасы
1-тоқсан
297 243 381 634.50
2 028 798 496.08
2-тоқсан
442 487 070 181.53
3 039 246 851.86
3-тоқсан
380 225 523 680.10
2 595 998 669.23
4-тоқсан
483 205 805 013.35
3 267 747 855.34
Жиынтығы:
1 603 161 780 509.48
10 931 791 872.51
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) 2012 жылғы 4-тоқсанда келіп түскен теңгені Ұлттық Банктің АВА қаражаты есебінен АҚШ долларына
Есепті кезеңде Ұлттық Банк келіп түскен теңгені Ұлттық Банктің АВА қаражаты есебінен АҚШ долларына жалпы сомасы 289 985 130.3 мың теңгеге (баламасы 1 978 955.3 мың АҚШ доллары) конвертациялауды жүргізді:
3-кесте Конвертацияланған түсім сомасы
Конверта-циялау күні
KZT сомасы
Конверта-циялау бағамы
(KZTUSD)
USD сомасы
2-тоқсан
157 980 103 770.72
145.34
1 086 969 201.67
4-тоқсан
132 005 026 555.88
147.99
891 986 124.44
Жиынтығы:
289 985 130 326.60
1 978 955 326.11
Қаржы министрлігінің алынған өтінімдеріне сәйкес 2012 жылы Қордан республикалық бюджетке кепілдік берілген трансферт түрінде жалпы сомасы 1 200 000 000.0 мың теңге қаражат алынды:
4-кесте
Алу кезеңі
Кепілдік берілген трансферт сомасы, KZT
1 -тоқсан
150 000 000 000.00
2 -тоқсан
475 000 000 000.00
3 -тоқсан
360 000 000 000,00
4 -тоқсан
215 000 000 000.00
Жиынтығы:
1 200 000 000 000.00
Осылайша, 31.12.2012ж. нетто-түсімдердің жалпы сомасы 2 175 241 075.1 мың теңге мөлшерінде құралды.
Есепті жылы, теңгеге номинирленген бағалы қағаздар эмиссияларының талаптарына сәйкес эмитенттерден жалпы сомасы 1 000 000.0 мың теңге, оның ішінде Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ облигациялары бойынша 976 000 мың теңге, ҚазАгро АҚ облигациялары бойынша 24 000 мың теңге купондық сыйақы алынды.
Қордың ағымдағы шотындағы теңгедегі ақша қалдығы 31.12.2012ж. жағдай бойынша 473 186 260.3 мың теңге болды.
Қаржы министрлігінен алынған шығыстарды растау туралы хабарламаларға сәйкес 2012 жыл ішінде Қорды басқаруға байланысты шығыстарды жабуға Ұлттық Банктің жалпы сомасы 4 132 711.7 мың теңге болатын талаптары үшін ақы төленді:
oo 1 955 919.5 мың теңге - Қорды сенімгерлік басқару бойынша сыртқы басқарушылардың комиссиялық сыйақысы, оның ішінде 268 982.3 мың теңге 2012 жылы көрсетілген қызмет бойынша және 1 686 937.2 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 1 846 892.1 мың теңге - Ұлттық Банктің Қор активтерін сенімгерлік басқару бойынша комиссиялық сыйақысы, оның ішінде 1 672 913.1 мың теңге 2012 жылы көрсеткен қызмет үшін және 173 979.0 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 150 994.3 мың теңге - Қордың ауқымды кастодианы BNY Mellon көрсеткен қызмет үшін, оның ішінде 104 380.3 мың теңге 2012 жылғы қызмет үшін және 46 614.0 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет үшін;
oo 107 291.1 мың теңге - BNP Paribas кастодианы көрсеткен қызмет үшін, оның ішінде 76 162.6 мың теңге 2012 жылғы қызмет үшін және 31 128.5 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 44 092.5 мың теңге - Barra International LTD компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін, оның ішінде 15 412.7 мың теңге 2012 жылы көрсеткен қызмет үшін және 28 679.8 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 10 864,0 мың теңге - өткен жылдары Ұлттық қордың аудитін жүргізу бойынша көрсеткен қызметі үшін;
oo 8 511.3 мың теңге - 2012 жылы Yield Book компаниясы көрсеткен қызмет үшін;
oo 5 792.5 мың теңге - 2012 жылы Morgan Stanley Capital International компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 351.4 мың теңге - 2012 жылы Fitch Ratings компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 3.0 мың теңге - 2012 жылы Бағалы қағаздардың тіркеушілік жүйесі АҚ-ның теңгеге номинирленген бағалы қағаздарды есепке алу және сақтау үшін көрсеткен қызметі үшін [17].
Қорды басқару бойынша шығыстар
2012 жыл бойы Қорды басқару бойынша есептелген шығыстардың жалпы сомасы 2 946 515.1 мың теңге болды, ол мынадай сомалардан тұрады:
oo 1 991 499.5 мың теңге - Ұлттық Банктің Қор активтерін сенімгерлік басқарғаны үшін комиссиялық сыйақысы;
oo 555 767.8 мың теңге - Қордың сыртқы басқарушылары көрсеткен қызмет үшін;
oo 213 081.6 мың теңге - Қордың ауқымды кастодианы BNY Mellon көрсеткен қызмет үшін;
oo 114 882.7 мың теңге - Қордың кастодианы BNP Paribas көрсеткен қызмет үшін;
oo 44 092.5 мың теңге - Barra International LTD компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 8 511.3 мың теңге - Yield Book компаниясы көрсеткен қызмет үшін;
oo 7 568,2 мың теңге - Қордың аудитін жүргізу үшін көрсетілген қызмет үшін;
oo 5 792.5 мың теңге - Morgan Stanley Capital International компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 964.6 мың теңге - Standard&Poor's компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 351.4 мың теңге - Fitch Ratings компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 3.0 мың теңге - Бағалы қағаздардың тіркеушілік жүйесі АҚ-ның теңгеге номинирленген бағалы қағаздарды есепке алу және сақтау үшін көрсеткен қызметі үшін [14].
Қордың кредиторлық және дебиторлық берешегі
2012 жылғы 31 желтоқсанның аяғындағы кредиторлық берешек пен Қордың есептелген шығыстарының жалпы сомасы 4 285 535.1 мың теңге болды, оның ішінде:
1) 1 587 090.8 мың теңге - инвестициялық операциялар бойынша шетел валютасындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері.
6
1.2.
Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану. .
8
2.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
2.1.
Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау. . . . .
15
2.2.
Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдау . . . . . . . . .
21
2.3.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
3.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ДАМЫТУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ...
29
ҚОРЫТЫНДЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
КІРІСПЕ
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай келетін бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс - қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалады.Сонымен бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бөлгіштік функция шеңберінде қосалқы функцияларды, атап айтқанда: ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді қайта бөлу; экономиканы мемлекеттік реттеу және ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасау және пайдалануға бақылау жасау сияқты сипатты функцияларды орындайды.
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары - салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.т. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің қаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте,бір жылға жасалынады,бюджеттің кірістерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші бөлігінің қозғалысын анықтайды. Бюджетті негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша ролін айқындайды.
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының көрсеткіштері республика Парламентінің жыл сайын қабылдайтын Республикалық бюджет туралы заңына сәйкес сөзсіз орындауға жатады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасаумен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы ретіндегі бюджеттің ролі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.
Бюджет және мемлекеттік бюджет жүйесі жалпы ұлттық өнімді (ЖҰӨ) және ұлттық кірісті бөлу мен қайта бөлу процесінде пайда болатын экономикалық қатынастар жиынтығы болып табылады. Бюджет барлық сатыларына белсенді ықпалын тигізеді, өйткені кірістер мен шығыстардың сандық және сапалық формалары ретінде қатысатын бюджеттің дамуы мен жетілуін ең алдымен экономикалық қатынастардың дамуы мен жетілуі негізінде қарастыру қажет.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қор негізін мемлекеттің қаржы активтері мен материалды емес активтердің мүлік түріндегі басқа да активтері құрайды. Бұл қордың қаражаттары мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму түрақтылығын қамту, қаржылық активтер мен басқа мүлік қорландыру, экономиканы шикізаттық сектордан тәуелділігін және сыртқы қолайсыз факторлардың әсерін төмендетуге арналған.
Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі Ұлттық қордың рөлі мен мәні оның атқаратын функциялары бойынша да көріністе. Ұлттық қор жинақтаушы және түрақтаушы функцияларды іске асырады. Бірінші функциясы арқылы негізінде экономиканың шикізаттық секторы түсімдерінің белгіленген болігінен қүрайтын қаржы активтерін қорландыруды қамтамасыз етеді. Екінші функциясы мемлекетгік бюджет шикізаттық ресурстардың әлемдік бағалары конъюктурасының мемлекеттік қаржылар ахуалына әсерін тегістеуді қамтамасыз етеді. Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында келесідей айтылған. Дағдарыс жағдайында Ұлттық қор біз үшін өзіндік бір "қауіпсіздік көпшігіне" айналды. Оның ендігі міндеті - тұрақтылық пен өркендеудің кепілі болу.
Курстық жұмыстың зерттеу тақырыбы Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және оның қызметтерін талдау.
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметі, оның қызмет ету механизмін талдау, Ұлттық қорды қалыптастыру, оны пайдалану және пайдалану бағыттары мәселесі - осылардың барлығы курстық жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты:
Тақырыпты зерттеудің мақсаты - ҚР бюджеті және Ұлттық қордың байланысын айқындап, Ұлттық қордың қалыптасуы мен пайдалануы жайлы мәліметтерді анықтай отырып талдау жасау, пайдалану бағыттарын толық анықтау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі:
Зерттеу объектісі ретінде Ұлттық қордың мәліметтері мен қызмет нәтижелерінің есебі қарастырылды.
Курстық жұмыстың пәні:
Бұл жұмыстың пәні болып Ұлттық қордың қызметтері мен оның нәтижелерінің есебіне байланысты қызмет етуі табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
Курстық жұмыста төмендегідей міндеттер қойылды:
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің құрылымына тоқталу;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтерінанықтау;
Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалануын айқын көрсету;
Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдауды қарастыру;
Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқаруды талдауын қарастыру;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының пайдалану бағыттарынкөрсету;
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің Ұлттық қорды сақтау және оны дамытудағы орын алатын мәселелері туралы және оның тиімді қызмет етуінің экономиканы модернизациялау мен диверсификациялаудағы рөлін сипаттайтын зерттеулері пайдаланылды.
Жұмысты жазу барысында сүйенген негізгі теориялықақпарат көздері- ҚР-ның заңдары, арнайы экономикалық сайттар, мерзімді басылымдар, отандық әдебиеттер, әдеби-статистикалық мәліметтер. Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР-ғы Ұлттық Банк қаулылары, ҚР Ұлттық банкінің Ұлттық қордың активтерін сенімгерлік басқару туралы бухгалтерлік есеп деректері, Ұлттық қордың дамуы мен пайдалануы және сол сияқты тақырыптағы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады, сонын ішінде 6 кесте және 4 сурет.
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
5.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының мәні мен қызметтері
Қазақстан республикасының Ұлттық қоры туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2000 жылғы 23 тамыздағы №402 Жарлығымен бюджет кірістерінің қомақты бөлігі табиғат ресурстарын экспорттаудан түсетін түсімдер есебінен қалыптастырылатын басқа елдерге ұқсас Ұлттық қор құрылған болатын. Бұл оқиға тек Қазақстанға ғана белгілі боп қалған жоқ. Осы қабылданған стратегиялық шешімнің арқасында біз, голланд дертіне шалдығуға жол бермеуге батыл қадам жасаған бұрынғы КСРО елдерінің ішіндегі алғашқылардың бірі болдық. Бұл қорды құруымен Қазақстан өзінің ТМД-дағы экономикалық реформа бойынша алда екендігін тағы да дәлелдеді. Айта кету керек, мұны ірі халықаралық қаржы институттары мысалы, Әлемдік банк немесе Еуропалық жаңарту және даму банкі бірнеше рет атап өтті. Біздің жолымызбен Ресей жүрді. Қазақстанның Ұлттық қоры дамушы елдер үшін және бұрынғы КСРО-ның сыртындағы елдер үшін модель ретінде пайдаланылады. Мысалы, дүние жүзіндегі ірі газ өндірушілердің бірі болып табылатын латинамерикалық Тринидад және Тобаго мемлекеті өздерінің жинақ қорын құруы кезінде Әлемдік банк оған Қазақстанның тәжірибесіне жүгінуге кеңес берді. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын бақылап отырған сыртқы бақылаушылардың көзқарастарына қарағанда, оның қызметі табысты екендігіне күмән жоқ. Ұлттық қордың болуы еліміздің экономикасын әртараптандыру бойынша өте маңызды рөл атқарады. Егер валютадан түскен барлық пайда экономикаға түсіп жатса, теңгені долларға тұрақтандыру жылдамдылығы жоғары болар еді, мүмкін, доллардың бағамы 80-100 теңге деңгейінде болар ма еді? Бұл экспортқа шығарылатын шикізаттан басқа, бүкіл отандық өндірістің жетілуіне әкелер еді [12].
2005 жылы Ұлттық қордың қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмдi перспективаға арналған алғашқы тұжырымдамасы қабылданып, онда оның активтерiн басқарудың негiзгi қағидаттары мен тәсiлдерi айқындалған болатын.
2006 жылдың ортасынан берi қолданылған Ұлттық қор қаражатын ел экономикасына бағыттау схемасында республикалық бюджетке кепiлдендiрiлген және нысаналы трансферттер, сондай-ақ қаражатты отандық бағалы қағаздарға ұзақ мерзiмдi инвестициялау көзделген. Бұл ретте кепiлдендiрiлген трансферттi айқындау кезiндегi шектеу республикалық бюджет әзiрленетiн жылдың алдындағы жылдың соңындағы Ұлттық қор активтерiнiң үштен бiр бөлiгiнен аспауы болып табылды.
Қабылданған саясаттың нәтижесiнде экономикалық өсу кезеңiнде валютаның шамадан тыс түсуiн зарарсыздандыру, теңгенi айырбастау бағамына және инфляцияға қысымды азайту қамтамасыз етiлдi. Дағдарысқа қарсы белсендi саясат жүргiзу үшiн қаржы резервтерi құрылып, оның шеңберiнде Ұлттық қордан 10 млрд. АҚШ доллары мөлшерiнде қаражат пайдаланылды және жинақтау саясаты сақталды. 2009 жылдың соңына қаражат 4,5 трлн. теңгенi құрады, оның 750,0 млрд. теңгесi iшкi активтерге (Самұрық-Қазына ұлттық әл-әуқат қоры акционерлiк қоғамы мен ҚазАгро ұлттық басқарушы холдингi акционерлiк қоғамының облигацияларына), 24,4 млрд. АҚШ доллары - шетелдiк активтерге орналастырылды [16].
Үкіметтің Ұлттық банктегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржы активі түріндегі, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі активтерді Қазақстаннның Ұлттық қоры болып табылады. Ұлттық қоры мемлекеттің қорланымдарын қалыптастыру, сонымен бірге дүниежүзілік бағалардың конъюкторасына Республикалық және жергілікті бюджеттердің тәуелділігін төмендету мақсатында жасалынады. Ол мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржы активтерінің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануына, экономиканың шикізат секторына тәуелділігін және қолайсыз сыртқы факторлардың ықпалын төмендетуге арналған. Яғни Қазақстанның Ұлттық қорын қалыптастыру болашақ ұрпақ үшін қорланымды және елдің экономикасын келеңсіз сыртқы факторлардан қорғау үшін қаржы резерфтерін шоғырландырады. Сөйтіп, Ұлттық қор екі функция орындайды: Жинақтаушы және тұрақтандырушы функциялары [2].
Жинақтаушы функция қаржы активтерінің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануын қамтамасыз етеді. Жинақтаушы функциясымен қатар қор қаражаттарының қалыптасуымен пайдаланылуының қолданылып жүрген тетігі ағымдары экономиканың жағдайын тұрақтандыру ықпал көрсетеді. Тұрақтандырушы функция шикізат ресурстарының әлемдік бағамын конъюнгтурасына республикалық бюджеттің тәуелділігін төмендетуге арналған. Қордың тұрақтандыру функциясын іске асыру мемлекеттік бюджетті орта мерзімде жоспарлауға көшуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптасытру мен пайдалану дүниежүзілік және ішкі тауар қаржы нарықтарының конъюктурасы, мемлекеттегі және шет елдердегі экономикалық жағдайы, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтары ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық және фискалдық тұрақтылық және Ұлттық қордың негізгі мақсаттары мен міндеттері сақтала отырып айқындалады.
Ұлттық қордың түсімі мен жұмсалуы ұлттық және шетелдік валюталарымен жүргізіледі.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының операциялар жөніндегі есебі мен есептемесі ұлттық валютамен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік басқаруды ұлттық банк пен Үкімет арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүзеге асырылады.
Қаражаттардың көздері мен қорды қалыптастырудың тәртібі мынамен анықталады. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының бес жылдық индикативтік жоспарының құрамында Қазақстан экспортының едәуір үлесін құрайтын шикі мұнайға, мысқа және басқа шикізат тауарларына есептік тұрақты дүниежүзілік бағалар белгіленеді, олардың негізінде Республикалық және жергілікті бюджеттерді әзірлеп, бекіткен кезде Қазақстан тауар өндірушілері шикізат тауарларын өткізудің орташа бағаларын және оларға сәйкес шикізат секторынан мемлекеттік бюджеттің кірістерін есептеп шығарады. Шикізат тауарларының есептік тұрақты бағалары дүниежүзілік бағалардың серпінін сақтампаздық болжалды негіздей отырып белгіленеді [1].
5.2. Ұлттық қорды қалыптастырудың қайнар көзі және оны пайдалану
Қор республикалық және жергілікті бюджеттің атқарылуы процесінде оған шикізат секторы ұйымдарынан (заңды тұлғалардан Қазақстан Республикасының үкіметі белгілейтін тізбе бойынша) бюджетке түсетін салық және өзге міндетті төлемдердің республикалық және жергілікті бюджеттердегі түсімдердің олардың мына түрлері бойынша: корпорациялық табыс салығының, қосылған құнға салынатын салықтың, үстеме пайдаға салынатын салықтың, бонустардың, роялтилердің бектілген соммаларынан асып түсуін есепке жатқызу жолымен қалыптасады.
Ұлттық қор мына түсімдердің есебімен қалыптасады.
1) шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін нақты түсімдердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда бекітілген олардың жылдық көлемінен асып түсу ретінде айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
2) республикалық меншіктегі және кен өндіру мен өңдеу салаларына жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдердің есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансфеттер;
3) шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін республикалық бюджетке жоспарланған түсімдер сомасының он пайызы мөлшерінде есептелген республикалық бюджеттен берілетін ресми трансфеттер;
4) ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер есебінен айқындалатын жергілікті бюджеттің ресми трансферттері;
5) қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тиім салынбаған өзге де түсімдер мен кірістер.
Қаражаттарды ұлттық қорға есептеудің тәртібін Үкімет анықтайды.
Негізгі қызметі табиғи ресурстардың өндіру мен өңдеу болып табылатын заңи тұлғалар шикізат секторының ұйымдары болып табылады. Шикізат секторы ұйымдарының тізбесін Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі белгілейді [5].
Шикізат секторының ұйымдарынан түсетін түсімдер - шикізат секторы ұйымдарынан бюджетке салықтың мынадай түрлері бойынша түсетін түсімдердің жиынтығы:
корпорациялық табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
үстеме пайдаға салынатын салық;
бонустар;
роялти.
Жасасқан келісім шарт бойынша Қазақстан Республикасының өнімді бөлу жөніндегі үлесі.
Шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдер болжамы шикізат секторының тауарларына республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарында айқындалған дүниежүзілік тұрақты есеп айырысу бағалары ескеріле отырып жасалады.
Жоғарыдағы бірінші тармақшада көрсетілген ресми трансферттерді, республикалық бюджеттің атқарылуы барысында оны Қазақстан Республикасының Парламентінде нақтыламай-ақ бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті ортган айқындап, республикалық бюджеттен Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Үшінші тармақшада көрсетілген ресми трансфеттер, сондай-ақ республикалық меншіктегі және кен өндіруші және өңдеуші салаларға жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін жоспарлы түсімдер есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жер участкелерін сатудан түскен түсімдер есебінен айқындалатын, төртінші тармақшада көрсетілген ресми трансферттер маслихаттың тиісті қаржы жылына арналаған жергілікті бюджет туралы шешіммен бекітіледі, ал жоспардан тыс түсімдер есебінен айқындалатын ресми трансферттерді жергілікті бюджеттен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган жергілікті бюджетті атқару барысында оны маслихатта нақтыламай-ақ Ұлттық қорға аударады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық кірістер Ұлттық қорды қаржы активтеріне және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналасуынан құрылады.
Қор активтерінің құрылымы
Қордың валюталық портфелінің жалпы құны 2011 жылғы 31 желтоқсанда 46,584,481,910.74 АҚШ долларына тең болды, оның ішінде валюта портфелінің - 43,694,138,796.82 АҚШ доллары (93.80%) және Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ мен ҚазАгро ҰХ АҚ облигациялар портфелінің - 2,890,343,113.92 АҚШ доллары (6.20%). Қордың валюталық портфелінің құрамына кіретін тұрақтандыру және жинақ портфелінің нарықтық құны тиісінше 17,223,796,554.50 (39.42%) және 26,470,342,242.32 (60.58%) АҚШ доллары болды.
Қордың валюталық портфелінің құрамына кіретін бағалы қағаздардың және басқа да қаржы құралдарының нарықтық құны BNY Mellon кастодиан банкінің деректеріне негізделеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының активтері
1-кесте
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының активтері
Көлемі, млн доллар
Өткен айға қарағанда өзгерісі, %
Жылдың басына қарағанда өзгерісі,%
70,544
1,13
21,78
71,142
0,85
0,85
71,625
0,68
1,53
72,787
1,62
3,18
2013 жылдың тамызы, қыркүйегінде халықаралық қорлар бойынша деректердің өзгеруі валютаның басқа түрлеріндегі сыртқы активтерді қайта есептеумен байланысты
2012 жылғы желтоқсанның деректерінде қорытынды айналымдар есепке алынды
Қордың қаражаттары мына бағыттар бойынша жұмсалады:
1) тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойныша шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдері арасындағы айырма ретінде анықталатын республикалық бюджет шығынын өтеу үшін. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер бойынша толық атқарылмаған жалпы срмасынан аспауға тиіс. Түсімдердің нақты көлемі олардың бекітілген көлемінен асып түскен жағдайда өтемжүзеге асырылмайды;
2) Ұлттық қорда республикалық бюджетке Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып берілетін арнаулы трансфеттер түрінде;
3) Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға [18].
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сақтау;
2) Ұлттық қордың жеткілікті өтімділік деңгейін ұстап тұру;
3) тәуекел деңгейінің қалыптылығы жағдайында ұзақ мерзімді перспективада Ұлттық қор табыстылығының жоғары деңгейін ұстап тұру;
4) инвестициялық кірістер алуды қамтамасыз ету мақсатында рұқсат етілген қаржы активтеріне және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастырылады.
Рұқсат етілген қаржы активтерін және, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесін Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің ұснысы бойынша Ұлттық банкпен бірлесіп Үкімет айқындайды [15].
Ұлттық қоры жеке және заңи тұлғаларға кредит беруге және міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету ретінде пайдалануға болмайды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының есебінен Республикалық бюджеттің шығынын өтеу оның атқарылуы барысында Қазақстан республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің келісімен қаржы жылының қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасының Парламентінде республикалық бюджетті нақтыламай-ақ жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының есебінен республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферттердің көлемі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.
Активтерді Ұлттық қорға есептеу және Ұлттық қорды пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры туралы жарлығымен қорды басқару кезіндегі мемлекеттік биліктің өкілеттігі анықталған.
Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі Кеңестік құрамын құрады;
2) қор мәселелері жөнінде Кеңесте, Үкіметке және Ұлттық банкке орындау үшін міндетті нұсқаулар береді;
3) қорды басқару жөніндегі қызметті бақылауды жүзеге асырады;
4) ұсыныстар беру үшін Кеңеске қорды басқарумен байланысты оған бекітуге берілген құжаттарды бағыттайды;
5) Ұлттық қордың қызметімен байланысты өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі қорды басқару кезінде мына өкілеттіктерді жүзеге асырады:
1) есептемені жасау ережелерін, ақшаны қорға есепке алу және оны пайдалану тәртібін әзірлеп, бекітеді;
2) ұлттық банкпен бірлесіп ақпараттық материалдардың және қорды басқарумен байланысты қызмет бойнша қаржылық есептеменің графигін жасап, бекітеді;
3) Президентке қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы есепті және парламентке қорды қалыптастыру және пайдалану жөнінде ақпаратты ұсынуды қамтамасыз етеді;
4) қордың жыл сайынғы сыртқы аудитін жүргізуді қамтамасыз етеді;
5) қорды қалыптастыру мен пайдаланудың бухгалтерлік есебін қамтамасыз етеді;
6) қордың қызметімен байланысты өзге өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Қорды сенімгерлік басқаруды Ұлттық банк пен Үкімет арасында жасалынған сенімгерлік басқару туралы шарт негізінде Ұлттық банк жүзеге асырады:
1) қорды оның бір бөлігін сыртқы басқаруға беруді қоса дербес инвестициялау;
2) инвестициялық операцияларды жүзеге асырудың ережелерін әзірлеп, бекіту;
3) Үкіметке қорды сенімгерлік басқарудың нәтижелері туралы есепті ұсыну;
4) сенімгерлік басқару туралы ережелер мен шартта қарастырылған өзге өкілеттіктер [7].
Қорды тиімді сенімгерлік басқаруды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банктің шешімімен арнаулы лауазымды тұлғаны (Ұлттық банк төрағасының орынбасарынан төмен емес деңгейде) - өкілетті өкілді анықтайды, оның өкілеттігінен Ұлттық банктің атынан қорды сенімгерлік басқару жөнінде шешімдерді оперативті қабылдау кіреді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ұлттық банк қорды басқару мәселелері бойынша болжамды іс-әрекеттер мен қол жеткен нәтижелер туралы бір-біріне ақпарат беріп отыруға міндетті.
Қазіргі уақытта Кеңестің қызметіҚазақстан Республикасы Ұлттық Қорының (бұдан әрі - Қор) құрылуы мен пайдаланылуының нәтижелелегін жағарлату бойынша ұсыныстар даярлау, Қорды пайдалану көлемі мен бағыттары бойынша, сонымен бірге Қорда орналастыру үшін, материалдық активтерден басқа, рұқсат етілген қаржы құралдары және басқа да мүлік тізімі бойынша ұсыныстарды даярлау және қарастыру болып табылады.
Кеңес туралы Ереже және Кеңес құрамы жаңа мазмұнда Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 28 желтоқсандағы № 1509 Жарлығымен бекітілді.
Президенттің 2010 жылғы 29 қаңтардағы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері Жолдауын жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 2 сәуірдегі №962 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорының құрылуы мен пайдаланылуы Тұжырымдамасының жаңа мазмұны бекітілді.
Қолданыстағы Тұжырымдама Ұлттық Қордың жинақталу бағытын күшейту және республикалық бюджетке кепілдендірілген трансфертті бекітуді көздейді.
Тұжырымдама Қордың бұдан әрі белсенді жинақталуын, республикалық бюджеттің тұрақтылығын, экономиканың әртараптануын, мұнай табыстарының ұрпақтар арасында бөлінуін қарастырады.
Тұжырымдамаға сәйкес, Қордың құралу көздері болып тұтас мұнай секторынан түсетін тікелей салық түсімдері - корпоративті табыс салығы, үстеме пайдаға салық, роялти, бонустар, өнімді бөлу туралы Келісімдер бойынша үлестер, экспортталатын мұнайға ренталық салық болып табылады.
Мұнай секторына мұнай және газ конденсатын өндіруші және экспорттаушы барлық заңды тұлғалар жатқызылады.
Республика меншігіндегі мемелекеттік мүлікті жекешелендіруден және ауылшаруашылығына арналған жер учаскілерін сатудан түсетін табыстар да Қор құралуының көздері болып табылады.
Ұлттық Қордан республикалық бюджетке берілетін жыл сайынғы кепілденген трансферттің көлемі бюджет шығындарының қалыптасқан құрылымына қарай анықталады. Сонымен қатар, кепілді трансферт болашақ ұрпақ пайдалана алатын жобаларды инвестициялауды көздейтін ағымдағы бюджеттік бағдарламалардың және бюджеттік даму бағдарламаларының шығындарын қаржыландыруға бағытталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестік функциялары:
1) ұлттық қорды қалыптастыру мен пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде ұсыныстар талдап жасау;
2) қорды пайдалану көлемдері мен бағыттары жөніндегі ұсыныстарды қарау және талдап - жасау;
3) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін рұқсат етілген қаржы активтерін және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесі жөнінде ұсыныстар талдап -жасау болып табылады.
Қазақстан Респубубликасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңесті құру туралы шешімді, оның құрамы мен ол туралы қағиданы Президент бекітеді.
Қор активтерін басқару саясаты инвестициялау құралдарын кеңейтуді және елдер мен валюталар байынша тәуекелдерді барынша әртараптандыруды жүзеге асыруды көздейді.
Сонымен қатар, сыртқы басқарушылар арасында активтердің бөлінуі оңтайландырылады және оларға әртүрлі стильдегі басқару мандаттары енгізіледі.
ҚР Президентінің 2010 жылғы 28 желтоқсандағы № 1509 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық Қорын басқару бойынша Кеңес құрамы (лауазымы бойынша):
- Қазақстан Республикасы Президенті - Кеңес төрағасы - Н.Ә.Назарбаев;
- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі - К.Қ.Мәсімов;
- ҚР Парламент Сенатының Төрағасы (келісу бойынша) - Тоқаев Қасым-Жомарт Кемелұлы;
- ҚР Парламент Мәжілісінің Төрағасы (келісу бойынша)Жақыпов Қабиболла Қабенұлы ;
- ҚР Президент Әкімшілігінің Басшысы - Нығматулин Нұрлан Зайроллаұлы;
- ҚР Ұлттық Банк Төрағасы - Қайрат Келімбетов;
-Республикалық бюджеттің орындалуын бақылау бойынша комитет Төрағасы - Қозы-Көрпеш Есімұлы Жаңбыршин;
- ҚР Қаржы Министрі Бақыт Тұрлыханұлы Сұлтанов;
- ҚР экономикалық даму және сауда Министрі - Ерболат Асқарбекұлы Досаев.
Кеңестің жұмыс органы Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі болып табылады.
Жыл сайын есепті жылдан кейінгі жылдың 1-сәуіріне дейін Ұлттық банкпен бірлесіп қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепті Қазақстан Рсепубликасының Үкіметі жасайды және оны Ұлттық банкпен бірлесе отырып жыл сайын ағымдағы жылдың бірінші сәуірінен кешіктірмей Президентке бекітуге табыс етеді.
Ұлттық қордың қалыптастыруылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепті Президент бекіткеннен кейін Үкімет оны ақпарат ретінде Қазақстан Республикасының парламентіне ұсынады.
Қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепнамаларды кіріктіруі тиіс:
1) Ұлттық қордың түсімдері және пайдаланылуы туралы есеп;
2) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің Ұлттық қорды сенімгерлікпен басқару жөніндегші қызметі туралы есеп;
3) Ұлттық қорды басқару жөніндегі өзгеде мәліметтер.
Ұлттық қорды басқаруға байланысты қызметін транспаренттілігін қамтамасыз ету мақсатында жыл сайын аудит жүргізіледі. Аудиторды немесе аудиторлық ұйымды таңдау конкурстық негізде және Үкімет белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Ұлттық қорды қалыптастыру және пайдалану туралы жылдық есеп және аудит жүргізудің нәтижелері туралы ақпарат бұқаралық ақпарат құралдарына жарияланады.
Ұлттық қор қаражаттарының жылдам өсуіне қарамастан оның қалыптасуының тұрақтылығы шындап күман тудырмай қоймайды. Қор табысын толымдылығы көбінесе қолайлы сыртқы экономикалық конъюнгтурамен, ұзақ уақыт бағаның мұнайға жоғары болуымен байланысты болып отыр [12].
Бюджет кодексіне сәйкес Ұлттық қорды толтырудың көздері республикалық бюджеттен түстетін трансферттер (шикізат салаларынан бюджетке түсетін жоспарланған түсімдердің 10%), сондай-ақ шикізат секторынан түсетін нақты түсімдердің олардың жоспарланғанынан асып түсу көлемі болып табылады. Сөйтіп қорды қалыптасытру көздері жеткілікті сияқты болғанымен бірақ бұл оның тұрақты толымдылығына кепілдік бермейді.
Мемлекеттік бюджеттен берілетін трансферттер сияқты көзіне келетін болсақ мұнай мен металдарға бағаның ұзақ уақыт төмендеуі кезінде олар едәуір қысқарады. Бұл жағдайда, керісінше, Ұлттық қордың қаражатынан бюджеттің ысыраптарын өтеуге тура келеді. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруден түсетін кірістер мен бонустар біржолғы болып табылады, оларды да қорды қалыптастырудың тұрақты көзі деп атуға болмайды.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ МЕХАНИЗМІН ТАЛДАУ
1.1. Ұлттық қорды қалыптастыруды және оны пайдалануды талдау
Қордың қалыптастырылуы және пайдаланылуы туралы жылдық есепте:
* 1) Ұлттық қордың түсімдері және пайдаланылуы туралы есеп;
* 2) Ұлттық банктің Ұлттық қорды сенімгерлікпен басқару жөніндегі қызметі туралы есеп;
* 3) Ұлттық қорды басқару жөніндегі өзге мәліметтер болуы тиіс.
Ұлттық қорды басқаруға байланысты қызметтің транспаренттілігін қамтамасыз ету мақсатында аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес 2008 жылға аудиторлық тексеру жүргізілді.
Қордың активтері айрықша шетелдік валюталарда номиналдандырылған шетелдік қаржылық құралдарға инвестицияланады.
Тұрақтандыру портфелі жоғары кредиттік рейтингі бар елдердің ақша рыногының сенімді активтеріне инвестицияланады. Жинақтау портфелі әртараптандыру және ұзақ мерзімді перспективада баршама жоғарырак табыстылық алу мақсаттарында дүние жүзінің дамыған елдерінде айналыста жүрген борышқорлық, сондай-ақ үлестік қаржылық қүралдарға инвестицияланады.
2006 жылдың 1 шілдесінен Орта мерзімді перспективаға арналған Ұлттық қор қаражаттарын қалыптастырудың жаңа әдісіне көшу жүзеге асырылды.
Ұлттық қор да бюджеттік және макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге шақырады: ал мұнайлық табыстардың үлкен бөлігін Ұлттық қорда жинақтау анағұрлым салмақталған фискалдық саясатты жүргізуге мүмкіндік жасады. Индустриялық-инновациялық даму стратегиясында қаланған экономиканы әртараптандыру жөніндегі мәселелерді шешуге көмектесуі, сондай-ақ болашақ ұрпақтарға Қазақстанның мұнайлық ресурстарының игіліктерін пайдалануға мүмкіндік беруі тиіс.
Ұлттық қор проблемасы ТМД елдерінің тап осы қорлар сияқты олардың қаражаттарын пайдалану тиімділігі болып табылады. Қор активтері шетел банктерінің (ABN AMRO Bank, State Street Bank, Deutche Bank, BNP Paribas, Citibank, HSBC) бағалы қағаздарына орналастырылған.
Ұлттық қор қаражаттарының жылдам өсуіне қарамастан оның қалыптасуының тұрақтылығы шындап күмән тудырмай қоймайды. Қор табысының толымдылығы көбінесе қолайлы сыртқы экономикалық конъюнктурамен және ұзақ уақыт бағаның мұнайға жоғары болуымен байланысты болып отыр.
Бюджеттік кодекске сәйкес Ұлттық қорды толтырудың көздері республикалық бюджеттен түсетін трансферттер (шикізат салаларынан бюджетке түсетін жоспарланған түсімдердің 10%), сондай-ақ шикізат секторынан түсетін нақты түсімдердің олардың жоспарланғанынан асып түсу көлемі болып табылады. Сөйтіп Қорды қалыптастыру көздері жеткілікті сияқты болғанымен бірақ бұл оның тұрақты толымдылығына кепілдік бермейді.
Инвестициялық табыстардың бірде болуы, бірде болмай қалуы мүмкін, сондықтан қордың инвестициялық табыстары оған түсетін түсімдердің тұрақты көзі ретінде қарастырылмайды.
Мемлекеттік бюджеттен берілетін трансферттер сияқты көзіне келетін болсақ мұнай мен металдарға бағаның ұзақ уақыт төмендеуі кезінде олар едәуір қысқарады. Бұл жағдайда, керісінше, Ұлттық қордың қаражатынан бюджеттің ысыраптарын өтеуге тура келеді. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруден түсетін кірістер мен бонустар біржолғы болып табылады, оларды да қорды қалыптастырудың тұрақты көзі деп атауға болмайды.
Сараптаушылардың көзқарастары бойынша табиғи рента ғана қор кірістерінің негізгі көзі болуға тиіс және ол кен өндіруші сектор кәсіпорындарының салық ауыртпалығын арттырмайды: табиғи рентаны алу кен-геологиялық жағдайлары әр түрлі кәсіпорындар қызметінің жағдайларын теңестіреді.
Қордың таза активтері 31.12.2012ж. 7 383 624 933 мың теңге болды.Қорды сенімгерлік басқару қорытындылары бойынша негізгі көрсеткіштер 2012 жылы мынадай болып қалыптасты:
1) басқару нәтижелері бойынша кірістер 63 073 425 мың теңге;
2) басқару шығыстары 2 946 514 мың теңге;
3) қайта бағалау (қайта санау) бойынша теңгедегі оң айырма 49 729 102 мың теңге.
Осылайша, Қорды басқару шығыстары шегерілгенге дейінгі жалпы жиынтық кіріс 112 802 527 мың теңгені, Қорды басқару шығыстары шегерілгеннен кейінгі жалпы жиынтық кіріс 109 856 013 мың теңгені, 2012 жылғы таза кіріс 60 126 911 мың теңгені құрады.
Қордың кастодиан банкі BNY Mellon деректері бойынша 2012 жылғы
1 қаңтар - 2012 жылғы 31 желтоқсан аралығындағы кезеңде базалық валюта - АҚШ долларымен есептелген, 245 490.4 мың АҚШ долларын құраған инвестициялық кіріс(іске асырылған және іске асырылмаған) пайда болды. BNY Mellon кастодиан банкінің деректері бойынша мәмілелер жасау шығындары ескеріле отырып түзетілген инвестициялық кіріс осы кезеңде 245 044.1 мың АҚШ долларын құрады.
АҚШ долларының бағамы 31.12.2012 ж. және 31.12.2010ж. жағдай бойынша тиісінше 148.40 теңгені және 147.50 теңгені құрады. АҚШ долларының орташа бағамы 01.01.2012ж. - 31.12.2012ж. аралығындағы кезең үшін 146.62 теңге болды [17].
Қорға қаражаттың түсуі және кепілдік берілген трансфертті алу
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінен (бұдан әрі - Қаржы министрлігі) Қорға түскен ақшаның жалпы сомасы 2012 жылы 3 375 241 075.1 мың теңгені құрады, оның ішінде 1 603 161 780.5 мың теңге (баламасы 10 931 791.9 мың АҚШ доллары) күнбе-күн жүйелі конвертациялау реконвертациялау операцияларын жүргізу арқылы Қорға есептелген шетел валютасындағы түсімдер болып табылады:
2-кесте Қорға есептелген түсімдер
Конвертациялау күні
KZT сомасы
USD сомасы
1-тоқсан
297 243 381 634.50
2 028 798 496.08
2-тоқсан
442 487 070 181.53
3 039 246 851.86
3-тоқсан
380 225 523 680.10
2 595 998 669.23
4-тоқсан
483 205 805 013.35
3 267 747 855.34
Жиынтығы:
1 603 161 780 509.48
10 931 791 872.51
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) 2012 жылғы 4-тоқсанда келіп түскен теңгені Ұлттық Банктің АВА қаражаты есебінен АҚШ долларына
Есепті кезеңде Ұлттық Банк келіп түскен теңгені Ұлттық Банктің АВА қаражаты есебінен АҚШ долларына жалпы сомасы 289 985 130.3 мың теңгеге (баламасы 1 978 955.3 мың АҚШ доллары) конвертациялауды жүргізді:
3-кесте Конвертацияланған түсім сомасы
Конверта-циялау күні
KZT сомасы
Конверта-циялау бағамы
(KZTUSD)
USD сомасы
2-тоқсан
157 980 103 770.72
145.34
1 086 969 201.67
4-тоқсан
132 005 026 555.88
147.99
891 986 124.44
Жиынтығы:
289 985 130 326.60
1 978 955 326.11
Қаржы министрлігінің алынған өтінімдеріне сәйкес 2012 жылы Қордан республикалық бюджетке кепілдік берілген трансферт түрінде жалпы сомасы 1 200 000 000.0 мың теңге қаражат алынды:
4-кесте
Алу кезеңі
Кепілдік берілген трансферт сомасы, KZT
1 -тоқсан
150 000 000 000.00
2 -тоқсан
475 000 000 000.00
3 -тоқсан
360 000 000 000,00
4 -тоқсан
215 000 000 000.00
Жиынтығы:
1 200 000 000 000.00
Осылайша, 31.12.2012ж. нетто-түсімдердің жалпы сомасы 2 175 241 075.1 мың теңге мөлшерінде құралды.
Есепті жылы, теңгеге номинирленген бағалы қағаздар эмиссияларының талаптарына сәйкес эмитенттерден жалпы сомасы 1 000 000.0 мың теңге, оның ішінде Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қоры АҚ облигациялары бойынша 976 000 мың теңге, ҚазАгро АҚ облигациялары бойынша 24 000 мың теңге купондық сыйақы алынды.
Қордың ағымдағы шотындағы теңгедегі ақша қалдығы 31.12.2012ж. жағдай бойынша 473 186 260.3 мың теңге болды.
Қаржы министрлігінен алынған шығыстарды растау туралы хабарламаларға сәйкес 2012 жыл ішінде Қорды басқаруға байланысты шығыстарды жабуға Ұлттық Банктің жалпы сомасы 4 132 711.7 мың теңге болатын талаптары үшін ақы төленді:
oo 1 955 919.5 мың теңге - Қорды сенімгерлік басқару бойынша сыртқы басқарушылардың комиссиялық сыйақысы, оның ішінде 268 982.3 мың теңге 2012 жылы көрсетілген қызмет бойынша және 1 686 937.2 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 1 846 892.1 мың теңге - Ұлттық Банктің Қор активтерін сенімгерлік басқару бойынша комиссиялық сыйақысы, оның ішінде 1 672 913.1 мың теңге 2012 жылы көрсеткен қызмет үшін және 173 979.0 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 150 994.3 мың теңге - Қордың ауқымды кастодианы BNY Mellon көрсеткен қызмет үшін, оның ішінде 104 380.3 мың теңге 2012 жылғы қызмет үшін және 46 614.0 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет үшін;
oo 107 291.1 мың теңге - BNP Paribas кастодианы көрсеткен қызмет үшін, оның ішінде 76 162.6 мың теңге 2012 жылғы қызмет үшін және 31 128.5 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 44 092.5 мың теңге - Barra International LTD компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін, оның ішінде 15 412.7 мың теңге 2012 жылы көрсеткен қызмет үшін және 28 679.8 мың теңге өткен жылдары көрсетілген қызмет бойынша;
oo 10 864,0 мың теңге - өткен жылдары Ұлттық қордың аудитін жүргізу бойынша көрсеткен қызметі үшін;
oo 8 511.3 мың теңге - 2012 жылы Yield Book компаниясы көрсеткен қызмет үшін;
oo 5 792.5 мың теңге - 2012 жылы Morgan Stanley Capital International компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 351.4 мың теңге - 2012 жылы Fitch Ratings компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 3.0 мың теңге - 2012 жылы Бағалы қағаздардың тіркеушілік жүйесі АҚ-ның теңгеге номинирленген бағалы қағаздарды есепке алу және сақтау үшін көрсеткен қызметі үшін [17].
Қорды басқару бойынша шығыстар
2012 жыл бойы Қорды басқару бойынша есептелген шығыстардың жалпы сомасы 2 946 515.1 мың теңге болды, ол мынадай сомалардан тұрады:
oo 1 991 499.5 мың теңге - Ұлттық Банктің Қор активтерін сенімгерлік басқарғаны үшін комиссиялық сыйақысы;
oo 555 767.8 мың теңге - Қордың сыртқы басқарушылары көрсеткен қызмет үшін;
oo 213 081.6 мың теңге - Қордың ауқымды кастодианы BNY Mellon көрсеткен қызмет үшін;
oo 114 882.7 мың теңге - Қордың кастодианы BNP Paribas көрсеткен қызмет үшін;
oo 44 092.5 мың теңге - Barra International LTD компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 8 511.3 мың теңге - Yield Book компаниясы көрсеткен қызмет үшін;
oo 7 568,2 мың теңге - Қордың аудитін жүргізу үшін көрсетілген қызмет үшін;
oo 5 792.5 мың теңге - Morgan Stanley Capital International компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 964.6 мың теңге - Standard&Poor's компаниясы көрсеткен ақпараттық қызмет үшін;
oo 2 351.4 мың теңге - Fitch Ratings компаниясының бағдарламалық өнімін пайдаланғаны үшін;
oo 3.0 мың теңге - Бағалы қағаздардың тіркеушілік жүйесі АҚ-ның теңгеге номинирленген бағалы қағаздарды есепке алу және сақтау үшін көрсеткен қызметі үшін [14].
Қордың кредиторлық және дебиторлық берешегі
2012 жылғы 31 желтоқсанның аяғындағы кредиторлық берешек пен Қордың есептелген шығыстарының жалпы сомасы 4 285 535.1 мың теңге болды, оның ішінде:
1) 1 587 090.8 мың теңге - инвестициялық операциялар бойынша шетел валютасындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz