Ұлттық банк, экономикалық мәні және рөлі, (құрылым және басқару органдары)
КІРІСПЕ
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ
1.1 Ұлттық Банк міндеті мен қызметтері
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1 Ұлттық Банк ақша.несие саясаты, бағыттары
2.2 2010.2013 жылдардағы ақша.несие саясатының кызмет ету ерекшеліктері
3 ҰЛТТЫҚ БАНК ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІ ҚАДАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ
1.1 Ұлттық Банк міндеті мен қызметтері
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1 Ұлттық Банк ақша.несие саясаты, бағыттары
2.2 2010.2013 жылдардағы ақша.несие саясатының кызмет ету ерекшеліктері
3 ҰЛТТЫҚ БАНК ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІ ҚАДАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасың экономикасы жаңа қатынастардың қалыптасуына, нарықтық жүйені жетілдіруге, одан ары тереңдетуге бағытталған айтарлықтай шараларды жүзеге асыру жағдайында жұмыс істеуде. Сонымен қатар өз ұлттық валютамыз өзгеріп, экономикамыз күннен-күнге дамуда. Бүгінгі менің курстык жұмысымның негізгі бағытының өзектілігін еліміздегі – Ұлттық банктің экономикадамызға әсері, жасалып жатқан жұмыстар мен сараптамалар, өзге елдермен салыстыра отырып, толық зерттеумен көрсетуге болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде басқа елдердің орталық банктерімен және халықаралық қаржы ұйымдарымен қатынаста Қазақстан Республикасының мүддесін көздейді. Ұлттық банк – бұл эмиссиялық, резервтік, кассалық және есеп айырысу орталығы, норма шығару және бақылау жасау құқығына ие, «банктердің банкі» рөлін атқарды, сондай-ақ ақша-несие және валюта саясатын анықтайды.
Курстық жұмыстың мақсатына толық тоқтала кетсек, тақырыптың өзектілігі жөнінде айтқанда көрсеткендей Ұлттық банк жүйесін неғұрлым толық зерттеп осы кезге дейінгі жасалған жұмыстарды сараптап және алдағы жоспарларын талдап экономикамыздағы ролін толық ашықтап көрсету.
Курстық жұмысымның негізгі міндеттері: Ұлттық банкі, оның мақсаты мен міндеттері. Банктің қызмет бағыттары. Меншік қаражаттары мен пайдасы. ҚР Ұлттық банктің операциялары мен функциялары. Банк жүйесіндегі Ұлттық банктің алынған орны. Ұлттық Банктің құрылымы мен басқару органдары. Ұлттық Банк – Үкіметтің бас банкирі, Қаржы Кеңесшісі және Агенті. Қазақстан Республикадағы Ұлттық банкісінің даму дәрежесін талдау. Еліміздегі Ұлттық банкінің қазіргі кезеңдегі жағдайын талдау. ҚР Ұлттық банкісінің дамыту жолдары.
Төлем жүйелері саласында төлем жүйелерінің тиімділігін және қауіпсіздігін арттыру, тәуекелдерді басқару және төлем жүйелерін қадағалаудың тиімді жүйесін құру бойынша одан әрі шаралар қабылдануда. Төлем жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қолдау мақсатында Ұлттық төлем карточкалары жүйесін дамытуға және төлем жүйелеріне арналған жаңа Резервтік орталық құруға ерекше көңіл бөлінетін болады.
Сонымен, макроэкономикалық жағдайды тұрақтандыруда Ұлттық Банктің ақша нарығында жүзеге асыратын операциялары шешуші роль атқарады, өйткені олар экономиканың қаржы тұрақтылығын камтамасыз ету мақсатында ақша айналысын реттеуге бағытталған. Осы орайда дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде таңдап алынған тақырыптың өзектілігі еш дау тудырмайды.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының орталық банкі – Ұлттық Банк, зерттеу пәні – оның ақша-кредит жүйесіндегі орны мен ролін анықтайтын оның жүргізетін операциялары.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде басқа елдердің орталық банктерімен және халықаралық қаржы ұйымдарымен қатынаста Қазақстан Республикасының мүддесін көздейді. Ұлттық банк – бұл эмиссиялық, резервтік, кассалық және есеп айырысу орталығы, норма шығару және бақылау жасау құқығына ие, «банктердің банкі» рөлін атқарды, сондай-ақ ақша-несие және валюта саясатын анықтайды.
Курстық жұмыстың мақсатына толық тоқтала кетсек, тақырыптың өзектілігі жөнінде айтқанда көрсеткендей Ұлттық банк жүйесін неғұрлым толық зерттеп осы кезге дейінгі жасалған жұмыстарды сараптап және алдағы жоспарларын талдап экономикамыздағы ролін толық ашықтап көрсету.
Курстық жұмысымның негізгі міндеттері: Ұлттық банкі, оның мақсаты мен міндеттері. Банктің қызмет бағыттары. Меншік қаражаттары мен пайдасы. ҚР Ұлттық банктің операциялары мен функциялары. Банк жүйесіндегі Ұлттық банктің алынған орны. Ұлттық Банктің құрылымы мен басқару органдары. Ұлттық Банк – Үкіметтің бас банкирі, Қаржы Кеңесшісі және Агенті. Қазақстан Республикадағы Ұлттық банкісінің даму дәрежесін талдау. Еліміздегі Ұлттық банкінің қазіргі кезеңдегі жағдайын талдау. ҚР Ұлттық банкісінің дамыту жолдары.
Төлем жүйелері саласында төлем жүйелерінің тиімділігін және қауіпсіздігін арттыру, тәуекелдерді басқару және төлем жүйелерін қадағалаудың тиімді жүйесін құру бойынша одан әрі шаралар қабылдануда. Төлем жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қолдау мақсатында Ұлттық төлем карточкалары жүйесін дамытуға және төлем жүйелеріне арналған жаңа Резервтік орталық құруға ерекше көңіл бөлінетін болады.
Сонымен, макроэкономикалық жағдайды тұрақтандыруда Ұлттық Банктің ақша нарығында жүзеге асыратын операциялары шешуші роль атқарады, өйткені олар экономиканың қаржы тұрақтылығын камтамасыз ету мақсатында ақша айналысын реттеуге бағытталған. Осы орайда дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде таңдап алынған тақырыптың өзектілігі еш дау тудырмайды.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының орталық банкі – Ұлттық Банк, зерттеу пәні – оның ақша-кредит жүйесіндегі орны мен ролін анықтайтын оның жүргізетін операциялары.
1.Ақша, несие,банктер Ғ.С. Сейітқасымов – Алматы, Экономика – 2001ж.
2.Ақша айналысы және несие С.Б. Мақышұлы –Алматы-2011ж
3.Дробзина Л.А. Финансы. Учебник для вузов.- м.: ЮНИТИ, 2000.-527с
4.Қазақстан Республикасының Конститутциясы. - Алматы: Қазақстан , 2000. -96 бет.
5.МельниковВ.Д, Ильясов К.К. Финансы – Алматы: изд. 2-ое, перераб. и доп. Қаржы -қаражат , 1997. 472 стр.
6.С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров
Экономикалық теория. - АСТАНА; - 464 бет.
7.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы- Алматы: ЮРИСТ, 2002.-230 бет.
8.Финансы, деньги, кредит. Учебник.Под. Ред. О. В.Соколовой. - М.: ЮРИСТ, 2001.- 784С.
9. Б.А.Көшенова «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары »// оқу құралы, Алматы, «Эканомика» 2000 жыл
10. С.Б.Мақыш, А.Ә.Ілиас «Банк ісі»// оқу құралы, Алматы «Эканомика»2007 жыл
11. Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша, несие, банктер»// оқу құралы Алматы «Экономика» 2001жыл
12. «Ұлттық банкінің 2007-2009 жылға арналған ақша-несие саясатының көрсеткіштерінің болжамы» // Егемен Қазақстан, 25 сәуір, 2007 жыл
13. Әбдіәзиз Алдаберген «Мақсат – инфляциялық үдерісті тежеу» // Егемен Қазақстан, 14 мамыр 2009 жыл
14. №017 Баспасөз реализі «Инфляция» // Банки Казахстана, №8, 2007 жыл
15. Асқар Елемесов «Ұлттық қардыңерекшелігі және оның жұмыс істеу перспективалары» // Егемен Қазақстан, 24 наурыз 2006 жыл
16. «Ұлттық қорды өнімгерлік басқарудың негізгі көрсеткіштері» // Егемен Қазақстан, 14 маусым, 2006 жыл
17.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ 2012ЖЫЛҒЫ ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІАЛМАТЫ 2013 жыл
www.minfin.kz. http://www.akorda.kz.
www.egemen.kz. http://www.nationalbank.kz .
http://www.nationalbank.kz/
Газеттер мен Журналдар:
1. Егемен Қазақстан. Астана: 16.05.2012.-8 бет.
2. Егемен Қазақстан. Астана: 4.03.2011.-3 бет
3. Банки Казакстана. Астана 2013ж.№7-6 б.
4.Банки Казакстана. Астана 2013ж.№4-7 б.
5. Вестник: ҚазақстанныңҰлттық Банкі. Астана 2012ж№5-3 б.
2.Ақша айналысы және несие С.Б. Мақышұлы –Алматы-2011ж
3.Дробзина Л.А. Финансы. Учебник для вузов.- м.: ЮНИТИ, 2000.-527с
4.Қазақстан Республикасының Конститутциясы. - Алматы: Қазақстан , 2000. -96 бет.
5.МельниковВ.Д, Ильясов К.К. Финансы – Алматы: изд. 2-ое, перераб. и доп. Қаржы -қаражат , 1997. 472 стр.
6.С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров
Экономикалық теория. - АСТАНА; - 464 бет.
7.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы- Алматы: ЮРИСТ, 2002.-230 бет.
8.Финансы, деньги, кредит. Учебник.Под. Ред. О. В.Соколовой. - М.: ЮРИСТ, 2001.- 784С.
9. Б.А.Көшенова «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары »// оқу құралы, Алматы, «Эканомика» 2000 жыл
10. С.Б.Мақыш, А.Ә.Ілиас «Банк ісі»// оқу құралы, Алматы «Эканомика»2007 жыл
11. Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша, несие, банктер»// оқу құралы Алматы «Экономика» 2001жыл
12. «Ұлттық банкінің 2007-2009 жылға арналған ақша-несие саясатының көрсеткіштерінің болжамы» // Егемен Қазақстан, 25 сәуір, 2007 жыл
13. Әбдіәзиз Алдаберген «Мақсат – инфляциялық үдерісті тежеу» // Егемен Қазақстан, 14 мамыр 2009 жыл
14. №017 Баспасөз реализі «Инфляция» // Банки Казахстана, №8, 2007 жыл
15. Асқар Елемесов «Ұлттық қардыңерекшелігі және оның жұмыс істеу перспективалары» // Егемен Қазақстан, 24 наурыз 2006 жыл
16. «Ұлттық қорды өнімгерлік басқарудың негізгі көрсеткіштері» // Егемен Қазақстан, 14 маусым, 2006 жыл
17.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ 2012ЖЫЛҒЫ ЖЫЛДЫҚ ЕСЕБІАЛМАТЫ 2013 жыл
www.minfin.kz. http://www.akorda.kz.
www.egemen.kz. http://www.nationalbank.kz .
http://www.nationalbank.kz/
Газеттер мен Журналдар:
1. Егемен Қазақстан. Астана: 16.05.2012.-8 бет.
2. Егемен Қазақстан. Астана: 4.03.2011.-3 бет
3. Банки Казакстана. Астана 2013ж.№7-6 б.
4.Банки Казакстана. Астана 2013ж.№4-7 б.
5. Вестник: ҚазақстанныңҰлттық Банкі. Астана 2012ж№5-3 б.
Жоспар
КІРІСПЕ
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ
1.1 Ұлттық Банк міндеті мен қызметтері
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1 Ұлттық Банк ақша-несие саясаты, бағыттары
2.2 2010-2013 жылдардағы ақша-несие саясатының кызмет ету ерекшеліктері
3 ҰЛТТЫҚ БАНК ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІ ҚАДАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
3
5
5
9
12
12
27
32
43
45
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасың экономикасы жаңа қатынастардың қалыптасуына, нарықтық жүйені жетілдіруге, одан ары тереңдетуге бағытталған айтарлықтай шараларды жүзеге асыру жағдайында жұмыс істеуде. Сонымен қатар өз ұлттық валютамыз өзгеріп, экономикамыз күннен-күнге дамуда. Бүгінгі менің курстык жұмысымның негізгі бағытының өзектілігін еліміздегі - Ұлттық банктің экономикадамызға әсері, жасалып жатқан жұмыстар мен сараптамалар, өзге елдермен салыстыра отырып, толық зерттеумен көрсетуге болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде басқа елдердің орталық банктерімен және халықаралық қаржы ұйымдарымен қатынаста Қазақстан Республикасының мүддесін көздейді. Ұлттық банк - бұл эмиссиялық, резервтік, кассалық және есеп айырысу орталығы, норма шығару және бақылау жасау құқығына ие, банктердің банкі рөлін атқарды, сондай-ақ ақша-несие және валюта саясатын анықтайды.
Курстық жұмыстың мақсатына толық тоқтала кетсек, тақырыптың өзектілігі жөнінде айтқанда көрсеткендей Ұлттық банк жүйесін неғұрлым толық зерттеп осы кезге дейінгі жасалған жұмыстарды сараптап және алдағы жоспарларын талдап экономикамыздағы ролін толық ашықтап көрсету.
Курстық жұмысымның негізгі міндеттері: Ұлттық банкі, оның мақсаты мен міндеттері. Банктің қызмет бағыттары. Меншік қаражаттары мен пайдасы. ҚР Ұлттық банктің операциялары мен функциялары. Банк жүйесіндегі Ұлттық банктің алынған орны. Ұлттық Банктің құрылымы мен басқару органдары. Ұлттық Банк - Үкіметтің бас банкирі, Қаржы Кеңесшісі және Агенті. Қазақстан Республикадағы Ұлттық банкісінің даму дәрежесін талдау. Еліміздегі Ұлттық банкінің қазіргі кезеңдегі жағдайын талдау. ҚР Ұлттық банкісінің дамыту жолдары.
Төлем жүйелері саласында төлем жүйелерінің тиімділігін және қауіпсіздігін арттыру, тәуекелдерді басқару және төлем жүйелерін қадағалаудың тиімді жүйесін құру бойынша одан әрі шаралар қабылдануда. Төлем жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қолдау мақсатында Ұлттық төлем карточкалары жүйесін дамытуға және төлем жүйелеріне арналған жаңа Резервтік орталық құруға ерекше көңіл бөлінетін болады.
Сонымен, макроэкономикалық жағдайды тұрақтандыруда Ұлттық Банктің ақша нарығында жүзеге асыратын операциялары шешуші роль атқарады, өйткені олар экономиканың қаржы тұрақтылығын камтамасыз ету мақсатында ақша айналысын реттеуге бағытталған. Осы орайда дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде таңдап алынған тақырыптың өзектілігі еш дау тудырмайды.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының орталық банкі - Ұлттық Банк, зерттеу пәні - оның ақша-кредит жүйесіндегі орны мен ролін анықтайтын оның жүргізетін операциялары.
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ)
0.1 Ұлттық банк міндеті мен қызметтері
1987 жылғы реформа қарсаңында бұрынғы КСРО-да КСРО мемлекеттік банкінен, КСРО құрылыс банкінен және КСРО сыртқы сауда банкінен құралған орталықтандырылған банк жүйесі болды. Бұлар үш монополист банк, ірі конгломераттар еді.
КСРО Мембанкі елдің бас банкі, кредит жүйесінің методологиялық орталығы болды. Ол есеп айырысуларды, пайыздық саясат қағидаттарын, кредиттік жоспарлауды, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кредиттеу талаптарын бақылады.
Мембанкке эмиссиялық функцияларды, кредиттік және есеп айырысу бойынша қызмет көрсету мәселелерінің бекітілуі оны мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырды.
КСРО Құрылыс банкі КСРО Мембанкінің кредит саясаты, халық шаруашылығына күрделі салымдарды қаржыландыру жөніндегі шешімдерін орындады.
КСРО Сыртқы сауда банкі экспорт-импорт операциялары бойынша есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізуді қамтамасыз етті, сондай-ақ сыртқы экономикалық операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорындарды кредиттеді.
Әкімшілік-әміршілдік жүйе жағдайында экономиканы басқару, кредиттік қарым-қатынастар жоспарлау-басқару сипатында жүргізілді.
КСРО Мембанкінің билігінде кредиттік ресурстарға арналған шектелмеген монополия болды.
КПСС ОК-нің және КСРО Министрлер Кеңесінің Елдегі банктер жүйесін жетілдіру және олардың экономиканың тиімділігін арттыруға ықпалдары туралы 1987 жылғы 17 шілдедегі № 821 қаулысымен үкімет бірінші кезеңде басқарудың банктік құрылымын жетілдіруге, банк жұмысының мазмұны мен әдістерін өзгертуге, банктердің ролін арттыруға тырысты.
Нәтижесінде арнайы банктер құрылды: КСРО Сыртэкономбанкі, КСРО Өнеркәсіпқұрылысбанкі, КСРО Агроөнеркәсіпбанкі, Тұрғын-үй әлеуметтік банкі және КСРО Жинақ банкі. Мұндай банктер одақтас республикалардың барлығында, оның ішінде Қазақстанда да құрылды.
Банктердің жаңа жүйесі келісілмеген нормативтік құжаттар шығаруды, бөлімшелер үшін шамадан тыс жүктеме, басқару аппаратының өсуін тудырды. Бұл банк реформасының екінші кезеңі деп аталған теріс жақтарын жою жөнінде қосымша шаралар қабылдауды талап етті.
Банк жүйесін бұдан әрі жетілдіру экономиканы нарықтық басқару үлгісіне көшірумен тұспа-тұс келді. Осыны есепке ала отырып, банк жүйесі де қайта құрылды. Банктердің қызметін реттейтін заңдар шығарылды. Екі деңгейдегі банк жүйесі құрылды. Бірінші деңгейде - Ұлттық Банк, ал екіншіде - қалған барлық банктер.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі аса маңызды екі құжат қабылдады - Қазақ КСР-індегі банктер және банк қызметі туралы 1990 жылғы 7 желтоқсандағы Заң және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Қазақ КСР Ұлттық Мемлекеттік Банкінің Жарғысы туралы 1991 жылғы 20 маусымдағы қаулысы. Ұлттық Мемлекеттік банк республиканың меншігіне көшті және Орталық банк болып табылды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңымен Қазақ КСР Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып қайта аталды.
Осы заңда:
Қазақстан Республикасының банк жүйесi екi деңгейден тұрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесiнiң жоғары деңгейiн бiлдiредi. деп атап көрсетіледі.
1993 жылғы 14 сәуірде Қазақстан Республикасындағы банктер туралы Заң қабылданды.
Осылайша, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес тарихта тұңғыш рет дербес банк жүйесі құрылды. Заңда Ұлттық Банктің басқарушы және атқарушы билік органдарынан тәуелсіздігіне, оның Жоғарғы Кеңеске және Қазақстан Республикасы Президентіне ғана есеп беретініне баса назар аударылды [1, 144 б.].
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 наурыздағы № 2155 Заңы қолданыста [3].
Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банк жүйесі бар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-кредиттік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
* мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
* төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
* валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
* қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу;
* қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын, сондай-ақ құзыреті шегінде өзге де тұлғаларды реттеу, бақылау және қадағалау;
* қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың тиісті деңгейін қамтамасыз ету;
* ақша-кредит статистикасы және сыртқы сектор статистикасы саласында статистикалық қызметті жүзеге асыру.
Жүктелген міндеттерге сәйкес Ұлттық Банк аумақтық филиалдар мен ведомстволарды қоса алғанда, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1271 Жарлығымен бекітілген Ұлттық Банк туралы ережеде көрсетілген функцияларды орындайды.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
20 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 4 дербес басқармадан тұратын орталық аппарат;
16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал - Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы;
Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы Өкілдігі;
2 ведомство:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті;
4 есеп беретін ұйым:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік Орталығы;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз ету орталығы; Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі; Проблемалық кредиттер қоры; Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы; Мемлекеттік кредиттік бюро; Бағалы қағаздар орталық депозитарийі; Қазақстан қор биржасы акционерлік қоғамдарының акционерi болып табылады.
Орталық банктері бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас органның ролін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың мемлекеттің органы болып табылады .Олардың басшылық ролі мемлекет берген үлкен өкілеттіліктермен анықталады.
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық орталығы, сондай-ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына ие банктердің банкі, соңғы сатыдағы несие беруші ролін атқарады, ақша-несиелік және валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша-несие саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын,тауар-ақша тепе-теңдік саясатын жүргізеді.
Орталық банк тарапынан ақша- несиелік реттеудің негізгі обьектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның динамикасына өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады, яғни ақша айналымының құрылымын және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларының басқару арқылы реттейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша Қзақстан Республикасының Орталық банкі және республикамыздағы банк жүйесінің жоғары деңгейі болып табылады.
Ол жай клиенттерге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық эмиссиялық банкке өзгертілді және банктердің банкі болды.
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде жүреді. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.
Ұлттық банк - ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа да материалдық құндыпықтардан тұратын жекеше мүлкі бар заңды тұлға. Мүліктің құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан түскен табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
- Қазақстанның экономикалық дамуы және дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие, банктік есептеулерді және валюталық қатынастар ссаласындағы мемлекеттік саясатты жасау және жүзеге асыру;
- ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу;
- бантік және басқа несиелік мекемелерінің қызметін реттейтін ережелерді жасау негізінде банк несие берушілердің салымшылардың мүдделерін қорғау.
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
Ұлттық банк жұмысының негізгі бағытттары:
елдегі несиелік ресурстарды және айналасын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысужәне кассалық операцияларды жүзеге асыру бойынша ержелерді,есеп жүргізу жәе банктердің есп беруін ұйымдастыру;
банк ісін лицензиялау, ақша - несилік реттеудің әдістерінң формаларын талдау;
банк ісін бақылау және қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз баланстарын жасау;
ғылыми - зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңға сәйкес мынадай қызметтер мен операцияларды орындайды:
айналыстағы ақша массаның көлемін реттеу жолымен Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізеді, Қазақстан Республикасы аумағында банкноталар мен монеталарды айналысқа шығарушы жалғыз эмитент болып табылады;
кепіл берушісі Үкімет болып табылатын Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы қарызына қызмет көрсетуге қатысады;
Қазақстан Республикасы аумағында еншілес банк ашуға рұқсат береді;
Қазақстан Республикасы аумағында, одан тыс жерлерде банк филиалдарын өкілдіктерін ашуға келісімен және банк операцияларын жүргізуге лицензия береді;
Банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы жобасының оның тіркелуіне дейін өзі белгіленген тәртіппен міндетті сараптауын жүргізеді;
Ол банктерге несие беруге, банктердің қарыз капиталы нарығындағы ашық позициясына бақылау жасауға құқылы. Банктерге соңғы сатыдағы несие беруші болады, қайта қаржыландыру саясатын жүргізеді;
Банктердің жұмысына және шетелдік валютаны сатып алу, сату және айырбастау ұйымдарына бақылау мен қадағалау жүргізіді әрі пруденциалдық нормативтер белгілейді;
Қазақстан Республикасында ресми мөлшелермелерді өзгерту арқылы банктік пайыз мөлшерлемелерінің деңгейін реттеуді жүргізді;
Қазақстан Республикасында информациялық процестерді ақша-несие реттеу әдістерімен бәсеңдете алмаған жағдайда Ұлттық банк банктердің операциялары бойынша несиелік салымдары шектеу және пайыз мөлшерлемерін өзгертуге құқықтар береді;
Қазақстан Республикасында валюталық ретту мен валюталық бақылауды жүзеге асырады және валюталық операциялардың барлық түрін жүргізуге құқылы;
Банк ісі, есеп, еспе айырысу, валюталық операциялар жүргізу бойынша банктерге, валютаны сатып алу, сату,айырбастау операцияларын жүзеге асыратын мекемелерге және олардың клиенттерінеорындауға міндетті нормативтік актілер шығарады,сонымен қатар, олардың орындалуын бақылайды;
Бақылау және қадағалау функциясымен қамтамасыз ету үшін банктерге, шетелдік валютаны сатып алу, сату, айырбастаумен айныласатын ұйымдарға бухгалтерлік, статистикалық, тағы басқа есеп берудің тізмін, формасын және мерзімін бекітеді.
Егер заңды актілермен басқалары қарастырылмаса, Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісіп, банктердің және басқа шаруашылық субьектілерімен жүзеге асырылатын есеп айырысу, ағымдағы бюджеттік және басқа да шоттардан төлем жүргізу кезегін, есеп айырысуларды реттеу мақсатында бекітеалады,
Сирек жағдайларда мемлекеттік бюджеттің қаражаттары арқылы қаржыландырылатын несиелік-есеп айырысу және ұйымдардың кассалық қызмет көрсетуімен байланысты операциялар жүргізеді
Ұлттық банк - заңды төлем құралын, яғни банкноталарды шығаруға эмиссиондық құқы бар жалғыз мемлекеттік орган. Олар Ұлттық банкінің эмиссиялауында шығарылады және банктерге сатып, қолма - қолсыз эквивалент алу формасында болады. Қазақстан Республикасының ресми ақша бірлігі - теңге болып табылады.
Ұлттық банк банкноталар мен монеталардың қажетті мөлшерін анықтайды, олардың жасалуын қамтамасыз етеді, сақталу,жою және қолма-қол ақшаның инкассациялау тәртібін орнатады.
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноталар мен монеталардың номиналдық құрылымы, айшықталған пішіні болуы керек. Банкноталар мен монеталардың көрсетілген сипаттамалары баспасөзде жариялануы тиіс.
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің құқы бар. Ұлттық валютаның қызмет ету шарттарын, мерзімін, тәртібін анықтау құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне жүктеледі.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің ақша бірліктеріне айырбастау бағамын анықтау тәртібін белгілейді. Қолма-қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз оралып отыру жолымен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасында ақша банкноталарын өндіру және коммерциялық банктерге инкассациялауға лицензия беру бойынша өз күштерін енгізуімен байланысты, қолма-қол ақшаның жағдайы 1996 жылға дейінгі кезеңмен салыстырғанда өзгерді. Екінші деңгейдегі банктер корреспонденттік шоттағы қаражаттарының қалдығы шегінде қолма-қол ақша түрінде қолда алады, сонымен қатар, операциялық кассадағы қолма-қол ақша қалдығына шек қойылмайды.
Эмиссия - бұл мемлекетпен банкноталардың, монеталардың, бағалы қағаздардың шығарылуы. Ол қолма-қол түрінде де немесе қолма-қолсыз ақша түрінде де болуы мүмкін.Қолма-қол ақша түріндегі эмиссия- айналысқа банкноталар мен монеталардың қосымша шығарылуын сипаттайы [1, 146 б.].
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1Ұлттық банк акша-несие саясаты,бағыттары
2012 жылы әлемдік экономикада экономикалық өсу қарқынының баяулауы байқалды, бұл әлемдік экономистердің экономикалық дағдарыстың ұзаққа созылатындығы және дағдарыс құбылыстарын еңсеру жөнінде қолданылатын шаралардың жеткіліксіздігі, кейде дұрыс болмайтындығы туралы болжамдарын күшейтті.
Егер 2007-2010 жылдары АҚШ және Еуроаймақ елдерінің экономикаларын дамытуды ынталандыру жөніндегі шаралар негізінен ішкі сұранысты ынталандыру және жұмыссыздықты төмендету мақсатында экономикалық жүйеге өтімділікті тартудың қосымша жолдарын іздеуге бағытталған болса, 2011-2012 жылдары мемлекеттік шығындарды азайту және салықтарды көтеру жолымен фискалды орнықтылықты қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жиірек пайдаланыла бастады. Сонымен бірге іскерлік белсенділіктің төмендеуі, сондай-ақ жұмыссыздықтың және, соған сәйкес, әлеуметтік жағдайдың ұшығуы мемлекет қолдауының азаюы мен салықтардың едәуір жоғары болуының салдары болары анық.
Осыған байланысты әлемдік және, атап айтқанда, Еуроаймақ елдері экономикасының өсуіне қатысты болжамдар төмендету жағына қарай қайта қаралуда. Болжамдар ғаламдық сипат алған азық-түлік дағдарысына қатысты қауіптерді туындатқан 2012 жылғы құрғақшылық салдарларынан да нашарлауда. Бұған дейін орнықты экономикалық өсуді қалпына келтіру мақсатында дамыған елдердің орталық банктерінің, үкіметтерінің және әлемдік қаржы институттарының қаржы саласына кең көлемде өтімділік тартуы, кейбір экономистер болжағандай, әлемдік тауар нарықтарындағы инфляциялық тәуекелдерді көтерді.
Әлемдік экономиканың Қытай және Жапония сияқты ірі орталықтарында экономикалық өсудің баяулауы байқалады. Басқа елдердегі, соның ішінде Қазақстандағы экономикалық үрдістерге әсер етуі тұрғысынан бұл елдердің маңызы өте үлкен және бүкіл әлемдік экономиканың дамуы баяулайды деп болжауға негіз болады.
Сонымен бірге әлемдік қаржы институттарының және ОПЕК елдерінің энергия тасымалдағыштардың 2013 жылғы бағасына қатысты болжамдары айтарлықтай қолайлы - аздап өсу болжанады, бұл шикізатты экспорттайтын елдерде, соның ішінде Қазақстанда дамудың орнықты үрдістерінің сақталуын күтуге мүмкіндік береді.
- Жалпы макроэкономикалық үрдістер
2012 жылы Қазақстанда экономиканың өсуі аздап баяулады. 2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте жалпы ішкі өнімнің нақты өсуі 2011 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда Қазақстанда 5,2%, номиналдық көрсетуде 13,5%-ды құрады. Үдемелі өсу қарқыны сауда (2011 жылдыңтиісті кезеңімен салыстырғанда 2012 жылғы қаңтар-қарашада 14,3%), байланыс (17,4%), көлік (7,1%) сияқты салаларда байқалды. Өнеркәсіптің дамуыбіршама баяулады (0,4%), ауыл шаруашылығында өндіріс көлемі қысқарды (-18,5%).
Тұтастай алғанда экономика болжамды шектерде дамуда, макроэкономикалық дамудың 2012 жылдың қорытындылары бойынша нәтижелері жоспарлы деңгейде қалып отыр.
Үлестік белсенділіктің 2012 жылы өсу факторларының бірі банк секторының кредиттік белсенділігінің өсуімен және халықтың ақшалай кірісінің ұлғаюымен байланысты экономикадағы жалпы сұраныстың кеңеюі болды. Мәселен, орташа айлық жалақы 2012 жылғы қазанда 2011 жылғы тиісті аймен салыстырғанда 3,0%-ға (2011 жылы 14,1%-ға) өсті. Бұл ретте жұмыссыздық деңгейі аздап: 2012 жылғы қаңтардағы 5,4%-дан 2012 жылғы қарашада 5,3%-ға дейін төмендеді.
- 2012 жылғы 9 айдағы төлем балансы
Ағымдағы операциялар шотының профициті 2012 жылғы 9 айда 2011 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда 30,5%-ға төмендей отырып, 7,8 млрд. АҚШ долл. деңгейінде қалыптасты.
Сауда балансының профициті 5,8%-ға 35,3 млрд. АҚШ долл. дейін төмендеді, ал кірістермен операциялар бойынша ресурстардың нетто-әкетілуі (еңбек ақысын және инвестициялық кірістер балансын қосқанда) 21,2 млрд. АҚШ долл. құрай отырып, 3,2%-ға азайды. Ағымдағы шоттың басқа құрамдас бөліктері бойынша қызметтер мен трансферттердің теріс дисбаланстары тиісінше 5,6 млрд. АҚШ долл. және 0,6 млрд. АҚШ долл. құрады.
Капиталмен және қаржымен операциялар шотының теріс балансы (қателер мен қалып қоюды қоса алғанда) 2012 жылғы 9 айда 1,2 млрд. АҚШ долл. құрады. Шетелге тікелей инвестициялар бойынша нетто-әкету 1,0 млрд. АҚШ долл. құрады. Шетелдік тікелей инвестициялардың Қазақстанға таза түсуі 11,7 млрд. АҚШ долл. құрады. Нәтижесінде тікелей инвестициялау операциялары бойынша оң баланс 2012 жылғы 9 айда 10,7 млрд. АҚШ долл. құрады.
Портфельдік инвестициялар бойынша 12,8 млрд. АҚШ долл. мөлшеріндегі нетто-әкету Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры шетелдік активтерінің 12,2 млрд. АҚШ долл. өсуімен, сондай-ақ қазақстандық банктердің борыштық міндеттемелерінің 1 млрд. АҚШ долл. дерлік төмендеуімен қамтамасыз етілген болатын.
- Салық-бюджет саясаты
Мемлекеттік басқару органдарының ақырғы тұтынуға жұмсалған шығыстары 2012 жылғы қаңтар-қарашада 5965,4 млрд. теңге құрады. Мемлекеттік бюджеттің барлық шығыстарының шамамен 50%-ы білім беруге, әлеуметтік көмекке және денсаулық сақтауға жұмсалды.
2012 жылғы қаңтар-қарашада мемлекеттік бюджеттің түсімі 5432,3 млрд. теңгені құрады. Салық түсімдері мен ресми трансферттер мемлекеттік бюджет кірістерінің құрылымындағы негізгі баптар болып табылады. Ресми трансферттердің жоғары үлесі республикалық бюджетке Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан кепілдік берілген трансферттің түсуімен қамтамасыз етілді. Дағдарыстан кейінгі құбылыс жағдайында кепілдік берілген трансферт мөлшерін 15%-ға 1380 млрд. теңгеге дейін көтеру туралы шешім қабылданды, ол 2012 жылғы 10 айдың қорытындысы бойынша толық көлемде алынды.
Шығыстардың кірістерден асып кетуі нәтижесінде 2012 жылғы қаңтар-қарашада мемлекеттік бюджет 533,1 млрд. теңге көлеміндегі дефицитпен қалыптасты.
- Банк секторының үрдісі
Банк секторы 2012 жылы қалыпқа келудің баяу, бірақ тұрақты динамикасын көрсетті. 2012 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша банктің активтері жыл басынан бері 0,9 трлн. теңгеге немесе 7% ұлғая отырып, 13,7 трлн. теңгені құрады.
2012 жылғы қарашаның қорытындысы бойынша кредиттердің көлемі жыл басынан бері 10,5% ұлғая отырып, 9,7 трлн. теңгеге жетті. Бұл ретте ұлттық валютамен кредиттеу 6811,5 млрд. теңгеге 19,9% ұлғайды дейін, ал шетел валютасымен кредиттеу 2926,0 млрд. теңгеге дейін 6,5% төмендеді.
Резиденттер депозиттерінің көлемі 2012 жылғы қаңтар-қарашада 9,1 трлн. теңгеге дейін 8,3% ұлғайды. Заңды тұлғалардың депозиттері 3,7%, жеке тұлғалардың депозиттері 17,9% өсті. 2012 жылғы қаңтар-қарашада шетел валютасындағы депозиттер 2833,4 млрд. теңгеге дейін 7,7%, ұлттық валютадағы депозиттер 6252,1 млрд. теңгеге дейін 8,6% ұлғайды. Халықтың мерзімі салымдары 2012 жылғы 11 айда 17,6%, оның ішінде ұлттық валютадағы салымдары 20,3% ұлғайды.
Банктердің қорландыру базасын қалыптастыру кезінде ішкі көздердің орнықтылығын арттыру, қаржы жүйесінің тұрақтылығын және депозиторлардың мүдделерін қорғау мақсатында 2012 жылғы қыркүйекте Қазақстан депозиттерге кепілдік беру қорының жарғылық капиталын 146,4 млрд. теңгеге дейін 13,31 млрд. теңгеге ұлғайту туралы шешім қабылданды.
- Инфляциялық үрдіс
2012 жылғы 1-жартыжылдықта елде инфляциялық үдерістердің бәсеңдеу үрдісі жалғасты, ол 2012 жылғы 2-жартыжылдықтан бастап байқалды. 2012 жылғы күзден бастап, ақылы қызмет көрсету, оның ішінде тұрғын үй коммуналдық, көлік қызметі тарифтерінің артуына, 2012 жылғы жазда қуаңшылық болуы салдарынан астық шығымдылығы болжамының төмен болуына, сондай-ақ маусымдық факторларға байланысты инфляцияның шамалы жеделдеуі байқалды.
Сонымен қатар, Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің үдерістер ағымдағы кезеңде Қазақстан ішіндегі баға белгілеулерге қысым көрсетуін жалғастыруда. 2011 жылдағы сияқты, Беларусьтегітұтынушылық нарықтағы ахуал Қазақстандағы инфляцияға белгілі бір ықпалы бар Ресей тұтынушылық нарығына қарағанда, өзара сауданың көлемі шамалы болғандықтан Қазақстанға айтарлықтай ықпал етпейді.
Сонымен бірге, 2012 жылы инфляция болжамдық өлшемдерден аспады, жылдық инфляция динамикасы 1999 жылғы мамырдан бергі ең төменгі деңгейді көрсетті. 2012 жылдың қорытындысы бойынша жылдық инфляция 6,0%, орташа жылдық инфляция 5,1% деңгейді көрсетті.
2012 жылғы инфляцияның өсуінің негізгі факторларына бірқатар факторлар себепші болды, олардың ішінде әлемдік тауар нарықтарындағы тұрақсыз ахуал, шикізат пен азық-түліктің әлемдік бағалары деңгейінің жоғары болуы, Қазақстан ішіндегі баға белгілеу механизмінің тиімсіз болуы, тауарлар мен қызмет көрсетулердің жекелеген нарықтарындағы бәсекелестіктің төмен болуы ең маңыздылары болды.
2012 жылы Қазақстанда инфляциялық үдерістерді қалыптастыру монетарлық факторлар тарапынан төмен ықпал ету аясында өтті. 2012 жылы ақша агрегаттары қалыпты қарқынмен өсті. 2012 жылғы қаңтар-желтоқсанда ақша базасы 1,9% кеңейді, ақша массасы 2012 жылғы қаңтар-қарашада 7,3% ұлғайды, қолма-қол ақша көлемі 1,0% өсті. Экономикадағы ақша ұсынысы жалпы алғанда, экономиканың тиісті өсуі деңгейінде сақталып отыр.
- Валюта нарығының үрдісі
Қазақстан экспортының негізгі баптарының әлемдік бағалары 2012 жылы барынша жоғары деңгейде қалыптасты. Нәтижесінде ішкі валюта нарығындағы ахуал тұрақты болды. Теңге бағамы 2012 жылы бір АҚШ доллары үшін 147,50 - 150,86 теңге шегінде ауытқыды. 2012 жылы теңгенің АҚШ долларына айырбастау бағамы номиналды көрсетумен 1,6% бәсеңдеді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты 2012 жылы елде баға тұрақтылығын қамтамасыз ету және жылдық инфляцияны 6-8% шегінде ұстап тұру болып табылды. 2012 жылы Қазақстанда жылдық инфляция 6,0% (2011 жылы - 7,4%) болды.
Өтімділікті реттеу
Ақша нарығындағы қысқа мерзімді өтімділікті реттеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі негізінен өтімділікті сіңіру бойынша операцияларды жүргізу арқылы жүргізді.
2012 жылғы 1-жартыжылдықта, пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің төмен болуына қарамастан,өтімділікті сіңіру (қысқа мерзімді ноттарды эмиссиялау және депозиттерді тарту) бойынша құралдарға сұраныс банктер тарапынан жоғары болып қалып отыр. 2012 жылғы 2-жартыжылдықта банк секторындағы өтімділік көлемінің төмендеуі және тиісінше Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің осы құралдарына сұраныстың төмендеуі байқалды.
Қайта қаржыландыру қарыздары (өтімділікті ұсыну бойынша операциялар) 2012 жыл бойы шектеулі сұраныспен пайдаланылды.
2012 жылы ең төменгі резервтік талаптар механизміне өздерінің ең төменгі резервтік талаптарын,сондай-ақ екінші деңгейдегі банктердіңең төменгі резервтік талаптарды есептеу үшін қабылдайтын міндеттемелерінің құрылымын және резервтік активтер құрылымын айқындау бөлігіне өзгерістер енгізілді.Мәселен, резервтік активтердің құрылымынан касса және шетел валютасындағы корреспонденттік шоттар алынып тасталды. Банктердің резервтік активтерін тек теңгедегі активтер есебінен ғана қалыптастыру Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне ақша нарығындағы еркін теңгелік өтімділік деңгейін барабар бағалауға, ұлттық валютаға сұраныстың өзгеруіне барынша нақты ден қоюға және тиісінше, өтімділікті реттеу бойынша операциялардың өтімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Банктердің міндеттемелерін қысқа мерзімді (1 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (1 жылдан астам) ретінде жіктеудің қосымша критерийі енгізілді. Міндеттемелердің әрбір түрі бойынша мынадай жекелеген нормативтер енгізілді: ішкі қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша - 2,5%, ішкі ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша - 0%, сыртқы қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша - 6,0%, сыртқы ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша - 2,5%. Жіктелген реттеу қысқа мерзімді алыпсатарлық капитал ағынын шектеуге, банктердің портфелін әртараптандыруға, ұзақ мерзімді банк құралдарын дамытуға, валюта нарығында қысымды төмендетуге мүмкіндік береді.
Ең төменгі резервтік талаптар механизміне көрсетілген өзгерістерді енгізу тұтастай алғанда банк секторына теріс ықпал етпейді.
- Пайыздық саясат
Инфляцияның төменгі қарқыны ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің 2012 жылғы ақпандағы 7,5%-дан 2012 жылғы тамыздағы 5,5%-ға дейін - тарихи ең аз мәнге біртіндеп төмендеуіне себепші болды. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің пайыздық мөлшерлемелер дәлізінің төменгі шегі ретінде алынатын банктерден тартылатын депозиттер бойынша мөлшерлеме бүкіл 2012 жыл бойына өзгеріссіз қалды және 7 күндік депозиттер бойынша 0,5% және 1 айлық депозиттер бойынша 1,0% құрады.
2012 жылғы 1-жартыжылдықта қысқа мерзімді ноттар бойынша тиімді кірістіліктің 2011 жылғы желтоқсандағы 1,27%-дан 2012 жылғы шілдедегі 1,56%-ға артуы байқалды. Банк секторындағы өтімділік көлемінің төмендеуі тиімді кірістіліктің 2012 қарашада 1,05%-ға дейін төмендеуіне себепші болды. Тұтастай алғанда 2012 жылы тиімді кірістілік 1,46% болды.
Банкаралық нарықтағы нарықтық мөлшерлемелер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мөлшерлемелер дәлізі шегінің төменгі шекарасында қалды. Бұл ретте 2012 жылдан бастап ақша нарығындағы пайыздық мөлшерлемелер ең аз деңгейде сақталды, ол көбіне нарыққа қатысушылар белсенділігінің төмен болуымен және артық өтімділігімен байланысты. 2012 жылғы 2-жартыжылдықта пайыздық мөлшерлемелердің өсу үрдісі байқалды, бұл ақша нарығына қатысушылардың белсенділігінің өсуін куәландырады.
- Валюта саясаты, Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтын валюта активтері
2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бағамдық саясатты басқарылатын өзгермелі режим шеңберінде жүзеге асыруды жалғастырды.
Бағамның айтарлықтай дүмпуіне жол бермеу және валюта нарығындағы тұрақтылыққа қолдау көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі биржалық және биржадан тыс нарықтарға ахуалға байланысты шетел валютасын сатып алушы ретінде де, сатушы ретінде де көрсетілген нарықтарға қатысты.
Ұлттық валютаның тұрақтылығы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінеелдің халықаралық резервтерін өсіруге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының халықаралық резервтерінің көлемі 2012 жылы 17,9%-ға ұлғайды және 2012 жылдың аяғында86,0 млрд. АҚШ долл. болды.
2012 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтын валюта активтері 3,6%-дан 28,3 млрд. АҚШ долл. дейін азайды. Осы динамика, бірінші кезекте, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының валюта активтерін толықтыру үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтынвалюта активтері есебінен теңгелік түсімдерді айырбастауға себепші болды. 2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін толықтыруға 1,9 млрд. АҚШ долл. жіберді. Нәтижесінде, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтері 2012 жылдың аяғында32,4%-ға ұлғайып, 57,8 млрд. АҚШ долл. болды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне шетел валютасын сату көлемі 2012 жылы 355,4 млн. АҚШ долл. болды.
Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының 2013-2015 жылдарға арналған сценарийлік нұсқалары
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатының негізгі бағыттарын әзірлеу шеңберінде 2013-2015 жылдарға арналған 3 сценарийлік болжамды қарады, олар Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2013-2017 жылдарға арналған болжамдарын қалыптастыру кезіндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағаларымен үйлестірілген және келісілген. мұнайдың әлемдік бағасының орташа жылдық деңгейі сценарийлік нұсқаларға бөлудің негізгі өлшемі болып айқындалды (1-кесте).
1-кесте
2013-2015 жылдар
I сценарий
II сценарий
III сценарий
Мұнайдың әлемдік бағасы
бір баррель үшін 90 АҚШ долл.
бір баррель үшін 60 АҚШ долл.
бір баррель үшін120 АҚШ долл.
Қазақстан Республикасы ақша-кредит саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамдары төлем балансының жеткілікті дәрежеде консервативті болып табылатын болжамдарына негізделген.
2013-2015 жылдары инфляция аясының ағымдағы деңгейде сақталуы күтіледі. Шикізат пен азық-түліктің әлемдік нарықтарындағы тұрақсыздық, іскерлік белсенділіктің тұрақты өсуі, ішкі бәсекелестіктің жеткіліксіз даму деңгейі және тауарлар мен қызмет көрсетудің жекелеген нарықтарын монополизациялаудың жоғары дәрежесі, аймақтарда сауда инфрақұрылымының нашар дамуы сияқты факторлар инфляцияның негізгі тәуекелдері болып қала береді.
Бұл ретте монетарлық факторлардың Қазақстан Республикасындағы инфляциялық үдерістердің қалыптасуына ықпалы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің тарапынан ақша ұсынысын барабар деңгейде қолдау арқылы қамтамасыз етілетін болады.
2013-2015 жылдары Қазақстан Республикасының экономикасын дамытудың барлық сценарийлерін іске асыру кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады, бұл инфляцияны 6,0-8,0% дәлізде ұстап тұруды болжамдайды.
Бірінші сценарий әлемдік тауар және қаржы нарықтарындағы ахуалдың тұрақты дамуын болжамдайды. Әлемдік экономика ақырын, бірақ үдемелі өсуді көрсететін болады.
Мұнайдың бағасы базалық сценарий 2012 жылы қалыптасқан нақты деңгейден төмен болады. Соған қарамастан, Қазақстан экономикасының өсу қарқынын 2013-2015 жылдары 2012 жылғы көрсеткіштермен салыстыруға болады.
Мұнайдың әлемдік бағасы бір баррель үшін 90 АҚШ долл. болған кезде 2013-2015 жылдары сауда балансының оң сальдосы33-37 млрд. АҚШ долл. шеңберінде күтіледі. Шетелдік инвесторларға кірістер төлеу жоғары деңгейде сақталып отыр. Нәтижесінде, ағымдағы шот 2013-2015 жылдары ЖІӨ-ге1.9%-дан 2,5%-ға дейін шекте болады деп болжамдалады.
2013-2015 жылдары Қазақстанда тікелей инвестициялар ағынының төмендеуіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерінің нақты өсу қарқынының сақталуына байланысты капиталмен және қаржымен операциялар шоты (Қателер және кемшіліктер қоса алғанда) тапшы болады.
Нәтижесінде, төлем балансының жалпы балансы ЖІӨ-ге (-)0,1%-дан 1%-ға дейін шекте күтіледі.
Ақшаға ұсынысының кеңею қарқыны 2013-2015 жылдардағы нақты ЖІӨ өсу қарқынына сәйкес болады. Бұл ретте экономикалық өсудің оң динамикасы бойынша барынша қолайлы макроэкономикалық ахуал монеталандыру деңгейінің өсуінеықпал ететін болады (1-қосымша).
Екінші сценарий орта мерзімді перспективада әлемдік тауар және қаржы нарықтарындағы ахуалдың нашарлауы жағдайында пессимистік болжамдарды көздейді.
Осы сценарий жүзеге асқан кезде Қазақстан экономикасының өсу қарқынының 2013 жылы 2%-ға дейін баяулауы, кейін 2015 жылы нақты экономика өсу қарқынының 3,7%-ға дейін жеделдетуі күтіледі.
Осы сценарий шеңберінде іскерлік белсенділіктің төмендеуі, жиынтық сұраныстың қысқаруы, төлем балансы көрсеткіштерінің нашарлауы және ақша ұсынысының төмендеуі күтіледі.
Төлем балансы болжамының пессимистік сценарийі 2013 жылы тауарлар экспортының 57,2 млрд. АҚШ долл. дейін айтарлықтай қысқаруын және кейіннен 2015 жылы 59,8 млрд. АҚШ долл. дейін өсуін ескереді. Экономиканың өсу қарқының баяулауы және кірістерінің қысқаруы салдарынан болжамды жылдары тауарлар импорты сондай-ақ 37,8-38,7 млрд. АҚШ долл. дейін төмендейді. Тауарлар экспортының қысқаруы резидент еместерге төленетін кірістердің төмендеуімен нивелирленетін болады. Осыған байланысты бүкіл болжамды кезеңде ЖІӨ-ге ағымдағы шоттар операцияларының тапшылығы 1,7%-дан аспайды деп күтіледі.
Тұтастай алғанда, 2013-2015 жылдары әлем коньюнктурасының айтарлықтай нашарлауына байланысты шетелдік қатысумен бірқатаржобаларды қаржыландыруғабайланыстыпроблемалар туындауымүмкін. Мұнайдың әлемдік бағасының құлдырауы сондай-ақ тікелей шетелдікинвестициялар бойынша өтеулеркөлемінтөмендетуге де әсер етеді. Осығанбайланысты тікелей шетелдік инвестициялар бойынша нетто-әкелу сақталатын болады. Оған қоса,Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына таза түсімдердің азаюы және республикалық бюджетке кепілдік берілген трансферт деңгейінің сақталуы жағдайында қарастырылатын кезеңде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерінен қаражаттың әкелінуі байқалатын болады. Жоғарыда көрсетілген факторлардың үйлесуі капиталмен және қаржымен операциялар шоты бойынша оң сальдоныңқалыптасуына ықпал ететін болады.
Нәтижесінде, 2013-2015 жылдары жалпы төлем балансының дефициті ЖІӨ 2%-нан аспайтын болады, бұл халықаралық резервтерді тауарлар мен қызметтер импортын жеткілікті деңгейде қаржыландыруды сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Экономиканың ақша қаражатына сұранысының төмендеуі 2013 жылы ақша ұсынысының оның кейіннен кеңейтілуімен, бірақ шектеулі қарқынмен қысқаруымен қатар жүретін болады. Бүкіл болжамдық кезең бойы монеталандыру деңгейі ағымдағы деңгейде сақтала отырып, тұрақты болады деп болжанады (1-қосымша).
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бағалауы бойынша осы сценарийдің іске асыру мүмкіндігі өте төмен.
Үшінші сценарий Қазақстанның 2013-2015 жылдардағы макроэкономикалық дамуы анағұрлым қолайлы сипат алатындығын болжайды. Алайда,іскерлік белсенділіктің өсуі барлық секторлардағы баға көрсеткіштеріне қысым жасайтын болады. Нәтижесінде, нақты өсу қарқыны базалық сценарий кезіндегі өсу қарқынымен салыстыруға келетіндейболады.
2013-2015 жылдары тауарлар экспорты 100 млрд. АҚШ долл. асады. Бұл ретте айтарлықтай экспорттық түсімдер импортқа сұраныстың және резидент еместерге төленетін кірістердің ұлғаюымен нивелирленетін болады. Нәтижесінде, 2013-2015 жылдары ағымдағы шоттың профициті ЖІӨ-ге 4,0%-5,5% шегінде болады.
Капиталмен және қаржымен операциялар шоты бойынша (Қателер және қалып қоюларды қоса алғанда), негізінен Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерін өсіру қарқынын ұлғайту есебінен дефициттің өсуі күтіледі.
Нәтижесінде,бүкіл болжамды кезеңде жалпы төлем балансы ЖІӨ-ге
(-)0,2%-дан (+)0,6%-ға дейінгі шектерде болады деп күтілуде, бұл жиынтығында елдің халықаралық резервтерін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Ақшаға сұраныс алдыңғы сценарийлерге қарағанда неғұрлым жоғары болады. Бұл ретте, басқа сценарийдегідей ақша ұсынысының динамикасы ЖІӨ-нің номиналды өсуіне барабар болады. Монеталандыру деңгейі біраз жоғарлайды және жалпы базалық сценарийдің көрсеткіштерімен салыстыруға келетіндей болады (1-қосымша).
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі базалық сценарий ретінде қабылданатын Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының бірінші сценарийін іске асыруды анағұрлым ықтимал деп санайды. Осы ұсыныстарды ескере отырып ақша-кредит саясатының 2013 жылға арналған шаралары әзірленді.
Сыртқы нарықтардағы ахуалдың даму тұрақсыздығының сақталуына қарай, сондай-ақ жүргізілетін ақша-кредит саясатының қысқа мерзімді сипатын назарға ала отырып, Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатын 2013 жылға ғана әзірлеу туралы шешім қабылданды.
2013 жылы негізгі мақсаты бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етуболып табылатын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша-кредит саясатын жүргізуді жалғастыратын болады, бұл Қазақстан Республикасы экономикасының дамуының қарастырылып отырған кез келген сценарийін жүзеге асыраған кезде жылдық инфляцияны 6,0-8,0% дәлізінде ұстаптұруды болжайды. Тиісінше, өтімділікті реттеу құралдарын таңдап алу әр сценарийге байланысты: бірінші сценарий шеңберінде ұсыну бойынша, сол сияқты алу бойынша, екінші сценарий шеңберінде басым түрде өтімділікті беру бойынша және үшінші сценарий шеңберінде басым түрде алубойынша.
Баға тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелерін шеше отырып ақша-кредит саясаты бір уақытта қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ететінболады. Осы міндетті іске асырушеңберінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіжүйелік сипатыбар тәуекелдерді талдау меназайту, сондай-ақ төрелік соттың туындау мүмкіндігін төмендету мақсатында ақша және валюта нарығының әртүрлі сегменттерінде банктер жүргізетін операцияларды тұрақты негізде талдайтын болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша-кредит саясатының қандай да бір шараларын қолдануды бірыңғай экономикалық кеңістіктіңжұмыс істеу шеңберінде болатын интеграциялық процесстерді ескере отырып жүзеге асыратын болады.
Әлемдегі нарықта байқалатын құбылмалылық және әлемдік экономиканың ірі орталықтарының дамуындағы экономикалық үрдістер аясында Қазақстандағы макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау мәселесі аса маңызды болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ
1.1 Ұлттық Банк міндеті мен қызметтері
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1 Ұлттық Банк ақша-несие саясаты, бағыттары
2.2 2010-2013 жылдардағы ақша-несие саясатының кызмет ету ерекшеліктері
3 ҰЛТТЫҚ БАНК ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІ ҚАДАҒАЛАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
3
5
5
9
12
12
27
32
43
45
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасың экономикасы жаңа қатынастардың қалыптасуына, нарықтық жүйені жетілдіруге, одан ары тереңдетуге бағытталған айтарлықтай шараларды жүзеге асыру жағдайында жұмыс істеуде. Сонымен қатар өз ұлттық валютамыз өзгеріп, экономикамыз күннен-күнге дамуда. Бүгінгі менің курстык жұмысымның негізгі бағытының өзектілігін еліміздегі - Ұлттық банктің экономикадамызға әсері, жасалып жатқан жұмыстар мен сараптамалар, өзге елдермен салыстыра отырып, толық зерттеумен көрсетуге болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі ретінде басқа елдердің орталық банктерімен және халықаралық қаржы ұйымдарымен қатынаста Қазақстан Республикасының мүддесін көздейді. Ұлттық банк - бұл эмиссиялық, резервтік, кассалық және есеп айырысу орталығы, норма шығару және бақылау жасау құқығына ие, банктердің банкі рөлін атқарды, сондай-ақ ақша-несие және валюта саясатын анықтайды.
Курстық жұмыстың мақсатына толық тоқтала кетсек, тақырыптың өзектілігі жөнінде айтқанда көрсеткендей Ұлттық банк жүйесін неғұрлым толық зерттеп осы кезге дейінгі жасалған жұмыстарды сараптап және алдағы жоспарларын талдап экономикамыздағы ролін толық ашықтап көрсету.
Курстық жұмысымның негізгі міндеттері: Ұлттық банкі, оның мақсаты мен міндеттері. Банктің қызмет бағыттары. Меншік қаражаттары мен пайдасы. ҚР Ұлттық банктің операциялары мен функциялары. Банк жүйесіндегі Ұлттық банктің алынған орны. Ұлттық Банктің құрылымы мен басқару органдары. Ұлттық Банк - Үкіметтің бас банкирі, Қаржы Кеңесшісі және Агенті. Қазақстан Республикадағы Ұлттық банкісінің даму дәрежесін талдау. Еліміздегі Ұлттық банкінің қазіргі кезеңдегі жағдайын талдау. ҚР Ұлттық банкісінің дамыту жолдары.
Төлем жүйелері саласында төлем жүйелерінің тиімділігін және қауіпсіздігін арттыру, тәуекелдерді басқару және төлем жүйелерін қадағалаудың тиімді жүйесін құру бойынша одан әрі шаралар қабылдануда. Төлем жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қолдау мақсатында Ұлттық төлем карточкалары жүйесін дамытуға және төлем жүйелеріне арналған жаңа Резервтік орталық құруға ерекше көңіл бөлінетін болады.
Сонымен, макроэкономикалық жағдайды тұрақтандыруда Ұлттық Банктің ақша нарығында жүзеге асыратын операциялары шешуші роль атқарады, өйткені олар экономиканың қаржы тұрақтылығын камтамасыз ету мақсатында ақша айналысын реттеуге бағытталған. Осы орайда дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде таңдап алынған тақырыптың өзектілігі еш дау тудырмайды.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының орталық банкі - Ұлттық Банк, зерттеу пәні - оның ақша-кредит жүйесіндегі орны мен ролін анықтайтын оның жүргізетін операциялары.
1 ҰЛТТЫҚ БАНК, ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ РӨЛІ, (ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ)
0.1 Ұлттық банк міндеті мен қызметтері
1987 жылғы реформа қарсаңында бұрынғы КСРО-да КСРО мемлекеттік банкінен, КСРО құрылыс банкінен және КСРО сыртқы сауда банкінен құралған орталықтандырылған банк жүйесі болды. Бұлар үш монополист банк, ірі конгломераттар еді.
КСРО Мембанкі елдің бас банкі, кредит жүйесінің методологиялық орталығы болды. Ол есеп айырысуларды, пайыздық саясат қағидаттарын, кредиттік жоспарлауды, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кредиттеу талаптарын бақылады.
Мембанкке эмиссиялық функцияларды, кредиттік және есеп айырысу бойынша қызмет көрсету мәселелерінің бекітілуі оны мемлекеттік басқару және бақылау органына айналдырды.
КСРО Құрылыс банкі КСРО Мембанкінің кредит саясаты, халық шаруашылығына күрделі салымдарды қаржыландыру жөніндегі шешімдерін орындады.
КСРО Сыртқы сауда банкі экспорт-импорт операциялары бойынша есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізуді қамтамасыз етті, сондай-ақ сыртқы экономикалық операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорындарды кредиттеді.
Әкімшілік-әміршілдік жүйе жағдайында экономиканы басқару, кредиттік қарым-қатынастар жоспарлау-басқару сипатында жүргізілді.
КСРО Мембанкінің билігінде кредиттік ресурстарға арналған шектелмеген монополия болды.
КПСС ОК-нің және КСРО Министрлер Кеңесінің Елдегі банктер жүйесін жетілдіру және олардың экономиканың тиімділігін арттыруға ықпалдары туралы 1987 жылғы 17 шілдедегі № 821 қаулысымен үкімет бірінші кезеңде басқарудың банктік құрылымын жетілдіруге, банк жұмысының мазмұны мен әдістерін өзгертуге, банктердің ролін арттыруға тырысты.
Нәтижесінде арнайы банктер құрылды: КСРО Сыртэкономбанкі, КСРО Өнеркәсіпқұрылысбанкі, КСРО Агроөнеркәсіпбанкі, Тұрғын-үй әлеуметтік банкі және КСРО Жинақ банкі. Мұндай банктер одақтас республикалардың барлығында, оның ішінде Қазақстанда да құрылды.
Банктердің жаңа жүйесі келісілмеген нормативтік құжаттар шығаруды, бөлімшелер үшін шамадан тыс жүктеме, басқару аппаратының өсуін тудырды. Бұл банк реформасының екінші кезеңі деп аталған теріс жақтарын жою жөнінде қосымша шаралар қабылдауды талап етті.
Банк жүйесін бұдан әрі жетілдіру экономиканы нарықтық басқару үлгісіне көшірумен тұспа-тұс келді. Осыны есепке ала отырып, банк жүйесі де қайта құрылды. Банктердің қызметін реттейтін заңдар шығарылды. Екі деңгейдегі банк жүйесі құрылды. Бірінші деңгейде - Ұлттық Банк, ал екіншіде - қалған барлық банктер.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі аса маңызды екі құжат қабылдады - Қазақ КСР-індегі банктер және банк қызметі туралы 1990 жылғы 7 желтоқсандағы Заң және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Қазақ КСР Ұлттық Мемлекеттік Банкінің Жарғысы туралы 1991 жылғы 20 маусымдағы қаулысы. Ұлттық Мемлекеттік банк республиканың меншігіне көшті және Орталық банк болып табылды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңымен Қазақ КСР Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып қайта аталды.
Осы заңда:
Қазақстан Республикасының банк жүйесi екi деңгейден тұрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесiнiң жоғары деңгейiн бiлдiредi. деп атап көрсетіледі.
1993 жылғы 14 сәуірде Қазақстан Республикасындағы банктер туралы Заң қабылданды.
Осылайша, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес тарихта тұңғыш рет дербес банк жүйесі құрылды. Заңда Ұлттық Банктің басқарушы және атқарушы билік органдарынан тәуелсіздігіне, оның Жоғарғы Кеңеске және Қазақстан Республикасы Президентіне ғана есеп беретініне баса назар аударылды [1, 144 б.].
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30 наурыздағы № 2155 Заңы қолданыста [3].
Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банк жүйесі бар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлттық Банк) Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-кредиттік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
* мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
* төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
* валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
* қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу;
* қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын, сондай-ақ құзыреті шегінде өзге де тұлғаларды реттеу, бақылау және қадағалау;
* қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың тиісті деңгейін қамтамасыз ету;
* ақша-кредит статистикасы және сыртқы сектор статистикасы саласында статистикалық қызметті жүзеге асыру.
Жүктелген міндеттерге сәйкес Ұлттық Банк аумақтық филиалдар мен ведомстволарды қоса алғанда, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1271 Жарлығымен бекітілген Ұлттық Банк туралы ережеде көрсетілген функцияларды орындайды.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
20 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 4 дербес басқармадан тұратын орталық аппарат;
16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал - Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы;
Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы Өкілдігі;
2 ведомство:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті;
4 есеп беретін ұйым:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік Орталығы;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз ету орталығы; Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі; Проблемалық кредиттер қоры; Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы; Мемлекеттік кредиттік бюро; Бағалы қағаздар орталық депозитарийі; Қазақстан қор биржасы акционерлік қоғамдарының акционерi болып табылады.
Орталық банктері бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас органның ролін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың мемлекеттің органы болып табылады .Олардың басшылық ролі мемлекет берген үлкен өкілеттіліктермен анықталады.
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық орталығы, сондай-ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына ие банктердің банкі, соңғы сатыдағы несие беруші ролін атқарады, ақша-несиелік және валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша-несие саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып табылады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең өкілеттік беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы жалпы мемлекеттік тұрақтандыру саясатын,тауар-ақша тепе-теңдік саясатын жүргізеді.
Орталық банк тарапынан ақша- несиелік реттеудің негізгі обьектісіне экономикадағы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады, оның динамикасына өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады, яғни ақша айналымының құрылымын және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларының басқару арқылы реттейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша Қзақстан Республикасының Орталық банкі және республикамыздағы банк жүйесінің жоғары деңгейі болып табылады.
Ол жай клиенттерге қызмет көрсететін мемлекеттік банктен орталық эмиссиялық банкке өзгертілді және банктердің банкі болды.
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде жүреді. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банкіде және оның мекемелерінде шоғырланады.
Ұлттық банк - ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа да материалдық құндыпықтардан тұратын жекеше мүлкі бар заңды тұлға. Мүліктің құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан түскен табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша міндеттер жүктеледі:
- Қазақстанның экономикалық дамуы және дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы мақсаттарына жетуге көмектесетін ақша айналысы, несие, банктік есептеулерді және валюталық қатынастар ссаласындағы мемлекеттік саясатты жасау және жүзеге асыру;
- ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу;
- бантік және басқа несиелік мекемелерінің қызметін реттейтін ережелерді жасау негізінде банк несие берушілердің салымшылардың мүдделерін қорғау.
1.2 Ұлттық Банк бағыттары
Ұлттық банк жұмысының негізгі бағытттары:
елдегі несиелік ресурстарды және айналасын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысужәне кассалық операцияларды жүзеге асыру бойынша ержелерді,есеп жүргізу жәе банктердің есп беруін ұйымдастыру;
банк ісін лицензиялау, ақша - несилік реттеудің әдістерінң формаларын талдау;
банк ісін бақылау және қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз баланстарын жасау;
ғылыми - зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі валюталық саясатын жүргізу және т.б.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңға сәйкес мынадай қызметтер мен операцияларды орындайды:
айналыстағы ақша массаның көлемін реттеу жолымен Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізеді, Қазақстан Республикасы аумағында банкноталар мен монеталарды айналысқа шығарушы жалғыз эмитент болып табылады;
кепіл берушісі Үкімет болып табылатын Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы қарызына қызмет көрсетуге қатысады;
Қазақстан Республикасы аумағында еншілес банк ашуға рұқсат береді;
Қазақстан Республикасы аумағында, одан тыс жерлерде банк филиалдарын өкілдіктерін ашуға келісімен және банк операцияларын жүргізуге лицензия береді;
Банктердің бағалы қағаздар эмиссиясы жобасының оның тіркелуіне дейін өзі белгіленген тәртіппен міндетті сараптауын жүргізеді;
Ол банктерге несие беруге, банктердің қарыз капиталы нарығындағы ашық позициясына бақылау жасауға құқылы. Банктерге соңғы сатыдағы несие беруші болады, қайта қаржыландыру саясатын жүргізеді;
Банктердің жұмысына және шетелдік валютаны сатып алу, сату және айырбастау ұйымдарына бақылау мен қадағалау жүргізіді әрі пруденциалдық нормативтер белгілейді;
Қазақстан Республикасында ресми мөлшелермелерді өзгерту арқылы банктік пайыз мөлшерлемелерінің деңгейін реттеуді жүргізді;
Қазақстан Республикасында информациялық процестерді ақша-несие реттеу әдістерімен бәсеңдете алмаған жағдайда Ұлттық банк банктердің операциялары бойынша несиелік салымдары шектеу және пайыз мөлшерлемерін өзгертуге құқықтар береді;
Қазақстан Республикасында валюталық ретту мен валюталық бақылауды жүзеге асырады және валюталық операциялардың барлық түрін жүргізуге құқылы;
Банк ісі, есеп, еспе айырысу, валюталық операциялар жүргізу бойынша банктерге, валютаны сатып алу, сату,айырбастау операцияларын жүзеге асыратын мекемелерге және олардың клиенттерінеорындауға міндетті нормативтік актілер шығарады,сонымен қатар, олардың орындалуын бақылайды;
Бақылау және қадағалау функциясымен қамтамасыз ету үшін банктерге, шетелдік валютаны сатып алу, сату, айырбастаумен айныласатын ұйымдарға бухгалтерлік, статистикалық, тағы басқа есеп берудің тізмін, формасын және мерзімін бекітеді.
Егер заңды актілермен басқалары қарастырылмаса, Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісіп, банктердің және басқа шаруашылық субьектілерімен жүзеге асырылатын есеп айырысу, ағымдағы бюджеттік және басқа да шоттардан төлем жүргізу кезегін, есеп айырысуларды реттеу мақсатында бекітеалады,
Сирек жағдайларда мемлекеттік бюджеттің қаражаттары арқылы қаржыландырылатын несиелік-есеп айырысу және ұйымдардың кассалық қызмет көрсетуімен байланысты операциялар жүргізеді
Ұлттық банк - заңды төлем құралын, яғни банкноталарды шығаруға эмиссиондық құқы бар жалғыз мемлекеттік орган. Олар Ұлттық банкінің эмиссиялауында шығарылады және банктерге сатып, қолма - қолсыз эквивалент алу формасында болады. Қазақстан Республикасының ресми ақша бірлігі - теңге болып табылады.
Ұлттық банк банкноталар мен монеталардың қажетті мөлшерін анықтайды, олардың жасалуын қамтамасыз етеді, сақталу,жою және қолма-қол ақшаның инкассациялау тәртібін орнатады.
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноталар мен монеталардың номиналдық құрылымы, айшықталған пішіні болуы керек. Банкноталар мен монеталардың көрсетілген сипаттамалары баспасөзде жариялануы тиіс.
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің құқы бар. Ұлттық валютаның қызмет ету шарттарын, мерзімін, тәртібін анықтау құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне жүктеледі.
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің ақша бірліктеріне айырбастау бағамын анықтау тәртібін белгілейді. Қолма-қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз оралып отыру жолымен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасында ақша банкноталарын өндіру және коммерциялық банктерге инкассациялауға лицензия беру бойынша өз күштерін енгізуімен байланысты, қолма-қол ақшаның жағдайы 1996 жылға дейінгі кезеңмен салыстырғанда өзгерді. Екінші деңгейдегі банктер корреспонденттік шоттағы қаражаттарының қалдығы шегінде қолма-қол ақша түрінде қолда алады, сонымен қатар, операциялық кассадағы қолма-қол ақша қалдығына шек қойылмайды.
Эмиссия - бұл мемлекетпен банкноталардың, монеталардың, бағалы қағаздардың шығарылуы. Ол қолма-қол түрінде де немесе қолма-қолсыз ақша түрінде де болуы мүмкін.Қолма-қол ақша түріндегі эмиссия- айналысқа банкноталар мен монеталардың қосымша шығарылуын сипаттайы [1, 146 б.].
2 ҰЛТТЫҚ БАНК "БАНКТЕРДІҢ БАНКІСІ"
2.1Ұлттық банк акша-несие саясаты,бағыттары
2012 жылы әлемдік экономикада экономикалық өсу қарқынының баяулауы байқалды, бұл әлемдік экономистердің экономикалық дағдарыстың ұзаққа созылатындығы және дағдарыс құбылыстарын еңсеру жөнінде қолданылатын шаралардың жеткіліксіздігі, кейде дұрыс болмайтындығы туралы болжамдарын күшейтті.
Егер 2007-2010 жылдары АҚШ және Еуроаймақ елдерінің экономикаларын дамытуды ынталандыру жөніндегі шаралар негізінен ішкі сұранысты ынталандыру және жұмыссыздықты төмендету мақсатында экономикалық жүйеге өтімділікті тартудың қосымша жолдарын іздеуге бағытталған болса, 2011-2012 жылдары мемлекеттік шығындарды азайту және салықтарды көтеру жолымен фискалды орнықтылықты қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жиірек пайдаланыла бастады. Сонымен бірге іскерлік белсенділіктің төмендеуі, сондай-ақ жұмыссыздықтың және, соған сәйкес, әлеуметтік жағдайдың ұшығуы мемлекет қолдауының азаюы мен салықтардың едәуір жоғары болуының салдары болары анық.
Осыған байланысты әлемдік және, атап айтқанда, Еуроаймақ елдері экономикасының өсуіне қатысты болжамдар төмендету жағына қарай қайта қаралуда. Болжамдар ғаламдық сипат алған азық-түлік дағдарысына қатысты қауіптерді туындатқан 2012 жылғы құрғақшылық салдарларынан да нашарлауда. Бұған дейін орнықты экономикалық өсуді қалпына келтіру мақсатында дамыған елдердің орталық банктерінің, үкіметтерінің және әлемдік қаржы институттарының қаржы саласына кең көлемде өтімділік тартуы, кейбір экономистер болжағандай, әлемдік тауар нарықтарындағы инфляциялық тәуекелдерді көтерді.
Әлемдік экономиканың Қытай және Жапония сияқты ірі орталықтарында экономикалық өсудің баяулауы байқалады. Басқа елдердегі, соның ішінде Қазақстандағы экономикалық үрдістерге әсер етуі тұрғысынан бұл елдердің маңызы өте үлкен және бүкіл әлемдік экономиканың дамуы баяулайды деп болжауға негіз болады.
Сонымен бірге әлемдік қаржы институттарының және ОПЕК елдерінің энергия тасымалдағыштардың 2013 жылғы бағасына қатысты болжамдары айтарлықтай қолайлы - аздап өсу болжанады, бұл шикізатты экспорттайтын елдерде, соның ішінде Қазақстанда дамудың орнықты үрдістерінің сақталуын күтуге мүмкіндік береді.
- Жалпы макроэкономикалық үрдістер
2012 жылы Қазақстанда экономиканың өсуі аздап баяулады. 2012 жылғы қаңтар-қыркүйекте жалпы ішкі өнімнің нақты өсуі 2011 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда Қазақстанда 5,2%, номиналдық көрсетуде 13,5%-ды құрады. Үдемелі өсу қарқыны сауда (2011 жылдыңтиісті кезеңімен салыстырғанда 2012 жылғы қаңтар-қарашада 14,3%), байланыс (17,4%), көлік (7,1%) сияқты салаларда байқалды. Өнеркәсіптің дамуыбіршама баяулады (0,4%), ауыл шаруашылығында өндіріс көлемі қысқарды (-18,5%).
Тұтастай алғанда экономика болжамды шектерде дамуда, макроэкономикалық дамудың 2012 жылдың қорытындылары бойынша нәтижелері жоспарлы деңгейде қалып отыр.
Үлестік белсенділіктің 2012 жылы өсу факторларының бірі банк секторының кредиттік белсенділігінің өсуімен және халықтың ақшалай кірісінің ұлғаюымен байланысты экономикадағы жалпы сұраныстың кеңеюі болды. Мәселен, орташа айлық жалақы 2012 жылғы қазанда 2011 жылғы тиісті аймен салыстырғанда 3,0%-ға (2011 жылы 14,1%-ға) өсті. Бұл ретте жұмыссыздық деңгейі аздап: 2012 жылғы қаңтардағы 5,4%-дан 2012 жылғы қарашада 5,3%-ға дейін төмендеді.
- 2012 жылғы 9 айдағы төлем балансы
Ағымдағы операциялар шотының профициті 2012 жылғы 9 айда 2011 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда 30,5%-ға төмендей отырып, 7,8 млрд. АҚШ долл. деңгейінде қалыптасты.
Сауда балансының профициті 5,8%-ға 35,3 млрд. АҚШ долл. дейін төмендеді, ал кірістермен операциялар бойынша ресурстардың нетто-әкетілуі (еңбек ақысын және инвестициялық кірістер балансын қосқанда) 21,2 млрд. АҚШ долл. құрай отырып, 3,2%-ға азайды. Ағымдағы шоттың басқа құрамдас бөліктері бойынша қызметтер мен трансферттердің теріс дисбаланстары тиісінше 5,6 млрд. АҚШ долл. және 0,6 млрд. АҚШ долл. құрады.
Капиталмен және қаржымен операциялар шотының теріс балансы (қателер мен қалып қоюды қоса алғанда) 2012 жылғы 9 айда 1,2 млрд. АҚШ долл. құрады. Шетелге тікелей инвестициялар бойынша нетто-әкету 1,0 млрд. АҚШ долл. құрады. Шетелдік тікелей инвестициялардың Қазақстанға таза түсуі 11,7 млрд. АҚШ долл. құрады. Нәтижесінде тікелей инвестициялау операциялары бойынша оң баланс 2012 жылғы 9 айда 10,7 млрд. АҚШ долл. құрады.
Портфельдік инвестициялар бойынша 12,8 млрд. АҚШ долл. мөлшеріндегі нетто-әкету Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры шетелдік активтерінің 12,2 млрд. АҚШ долл. өсуімен, сондай-ақ қазақстандық банктердің борыштық міндеттемелерінің 1 млрд. АҚШ долл. дерлік төмендеуімен қамтамасыз етілген болатын.
- Салық-бюджет саясаты
Мемлекеттік басқару органдарының ақырғы тұтынуға жұмсалған шығыстары 2012 жылғы қаңтар-қарашада 5965,4 млрд. теңге құрады. Мемлекеттік бюджеттің барлық шығыстарының шамамен 50%-ы білім беруге, әлеуметтік көмекке және денсаулық сақтауға жұмсалды.
2012 жылғы қаңтар-қарашада мемлекеттік бюджеттің түсімі 5432,3 млрд. теңгені құрады. Салық түсімдері мен ресми трансферттер мемлекеттік бюджет кірістерінің құрылымындағы негізгі баптар болып табылады. Ресми трансферттердің жоғары үлесі республикалық бюджетке Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан кепілдік берілген трансферттің түсуімен қамтамасыз етілді. Дағдарыстан кейінгі құбылыс жағдайында кепілдік берілген трансферт мөлшерін 15%-ға 1380 млрд. теңгеге дейін көтеру туралы шешім қабылданды, ол 2012 жылғы 10 айдың қорытындысы бойынша толық көлемде алынды.
Шығыстардың кірістерден асып кетуі нәтижесінде 2012 жылғы қаңтар-қарашада мемлекеттік бюджет 533,1 млрд. теңге көлеміндегі дефицитпен қалыптасты.
- Банк секторының үрдісі
Банк секторы 2012 жылы қалыпқа келудің баяу, бірақ тұрақты динамикасын көрсетті. 2012 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша банктің активтері жыл басынан бері 0,9 трлн. теңгеге немесе 7% ұлғая отырып, 13,7 трлн. теңгені құрады.
2012 жылғы қарашаның қорытындысы бойынша кредиттердің көлемі жыл басынан бері 10,5% ұлғая отырып, 9,7 трлн. теңгеге жетті. Бұл ретте ұлттық валютамен кредиттеу 6811,5 млрд. теңгеге 19,9% ұлғайды дейін, ал шетел валютасымен кредиттеу 2926,0 млрд. теңгеге дейін 6,5% төмендеді.
Резиденттер депозиттерінің көлемі 2012 жылғы қаңтар-қарашада 9,1 трлн. теңгеге дейін 8,3% ұлғайды. Заңды тұлғалардың депозиттері 3,7%, жеке тұлғалардың депозиттері 17,9% өсті. 2012 жылғы қаңтар-қарашада шетел валютасындағы депозиттер 2833,4 млрд. теңгеге дейін 7,7%, ұлттық валютадағы депозиттер 6252,1 млрд. теңгеге дейін 8,6% ұлғайды. Халықтың мерзімі салымдары 2012 жылғы 11 айда 17,6%, оның ішінде ұлттық валютадағы салымдары 20,3% ұлғайды.
Банктердің қорландыру базасын қалыптастыру кезінде ішкі көздердің орнықтылығын арттыру, қаржы жүйесінің тұрақтылығын және депозиторлардың мүдделерін қорғау мақсатында 2012 жылғы қыркүйекте Қазақстан депозиттерге кепілдік беру қорының жарғылық капиталын 146,4 млрд. теңгеге дейін 13,31 млрд. теңгеге ұлғайту туралы шешім қабылданды.
- Инфляциялық үрдіс
2012 жылғы 1-жартыжылдықта елде инфляциялық үдерістердің бәсеңдеу үрдісі жалғасты, ол 2012 жылғы 2-жартыжылдықтан бастап байқалды. 2012 жылғы күзден бастап, ақылы қызмет көрсету, оның ішінде тұрғын үй коммуналдық, көлік қызметі тарифтерінің артуына, 2012 жылғы жазда қуаңшылық болуы салдарынан астық шығымдылығы болжамының төмен болуына, сондай-ақ маусымдық факторларға байланысты инфляцияның шамалы жеделдеуі байқалды.
Сонымен қатар, Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің үдерістер ағымдағы кезеңде Қазақстан ішіндегі баға белгілеулерге қысым көрсетуін жалғастыруда. 2011 жылдағы сияқты, Беларусьтегітұтынушылық нарықтағы ахуал Қазақстандағы инфляцияға белгілі бір ықпалы бар Ресей тұтынушылық нарығына қарағанда, өзара сауданың көлемі шамалы болғандықтан Қазақстанға айтарлықтай ықпал етпейді.
Сонымен бірге, 2012 жылы инфляция болжамдық өлшемдерден аспады, жылдық инфляция динамикасы 1999 жылғы мамырдан бергі ең төменгі деңгейді көрсетті. 2012 жылдың қорытындысы бойынша жылдық инфляция 6,0%, орташа жылдық инфляция 5,1% деңгейді көрсетті.
2012 жылғы инфляцияның өсуінің негізгі факторларына бірқатар факторлар себепші болды, олардың ішінде әлемдік тауар нарықтарындағы тұрақсыз ахуал, шикізат пен азық-түліктің әлемдік бағалары деңгейінің жоғары болуы, Қазақстан ішіндегі баға белгілеу механизмінің тиімсіз болуы, тауарлар мен қызмет көрсетулердің жекелеген нарықтарындағы бәсекелестіктің төмен болуы ең маңыздылары болды.
2012 жылы Қазақстанда инфляциялық үдерістерді қалыптастыру монетарлық факторлар тарапынан төмен ықпал ету аясында өтті. 2012 жылы ақша агрегаттары қалыпты қарқынмен өсті. 2012 жылғы қаңтар-желтоқсанда ақша базасы 1,9% кеңейді, ақша массасы 2012 жылғы қаңтар-қарашада 7,3% ұлғайды, қолма-қол ақша көлемі 1,0% өсті. Экономикадағы ақша ұсынысы жалпы алғанда, экономиканың тиісті өсуі деңгейінде сақталып отыр.
- Валюта нарығының үрдісі
Қазақстан экспортының негізгі баптарының әлемдік бағалары 2012 жылы барынша жоғары деңгейде қалыптасты. Нәтижесінде ішкі валюта нарығындағы ахуал тұрақты болды. Теңге бағамы 2012 жылы бір АҚШ доллары үшін 147,50 - 150,86 теңге шегінде ауытқыды. 2012 жылы теңгенің АҚШ долларына айырбастау бағамы номиналды көрсетумен 1,6% бәсеңдеді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты 2012 жылы елде баға тұрақтылығын қамтамасыз ету және жылдық инфляцияны 6-8% шегінде ұстап тұру болып табылды. 2012 жылы Қазақстанда жылдық инфляция 6,0% (2011 жылы - 7,4%) болды.
Өтімділікті реттеу
Ақша нарығындағы қысқа мерзімді өтімділікті реттеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі негізінен өтімділікті сіңіру бойынша операцияларды жүргізу арқылы жүргізді.
2012 жылғы 1-жартыжылдықта, пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің төмен болуына қарамастан,өтімділікті сіңіру (қысқа мерзімді ноттарды эмиссиялау және депозиттерді тарту) бойынша құралдарға сұраныс банктер тарапынан жоғары болып қалып отыр. 2012 жылғы 2-жартыжылдықта банк секторындағы өтімділік көлемінің төмендеуі және тиісінше Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің осы құралдарына сұраныстың төмендеуі байқалды.
Қайта қаржыландыру қарыздары (өтімділікті ұсыну бойынша операциялар) 2012 жыл бойы шектеулі сұраныспен пайдаланылды.
2012 жылы ең төменгі резервтік талаптар механизміне өздерінің ең төменгі резервтік талаптарын,сондай-ақ екінші деңгейдегі банктердіңең төменгі резервтік талаптарды есептеу үшін қабылдайтын міндеттемелерінің құрылымын және резервтік активтер құрылымын айқындау бөлігіне өзгерістер енгізілді.Мәселен, резервтік активтердің құрылымынан касса және шетел валютасындағы корреспонденттік шоттар алынып тасталды. Банктердің резервтік активтерін тек теңгедегі активтер есебінен ғана қалыптастыру Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне ақша нарығындағы еркін теңгелік өтімділік деңгейін барабар бағалауға, ұлттық валютаға сұраныстың өзгеруіне барынша нақты ден қоюға және тиісінше, өтімділікті реттеу бойынша операциялардың өтімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Банктердің міндеттемелерін қысқа мерзімді (1 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (1 жылдан астам) ретінде жіктеудің қосымша критерийі енгізілді. Міндеттемелердің әрбір түрі бойынша мынадай жекелеген нормативтер енгізілді: ішкі қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша - 2,5%, ішкі ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша - 0%, сыртқы қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша - 6,0%, сыртқы ұзақ мерзімді міндеттемелер бойынша - 2,5%. Жіктелген реттеу қысқа мерзімді алыпсатарлық капитал ағынын шектеуге, банктердің портфелін әртараптандыруға, ұзақ мерзімді банк құралдарын дамытуға, валюта нарығында қысымды төмендетуге мүмкіндік береді.
Ең төменгі резервтік талаптар механизміне көрсетілген өзгерістерді енгізу тұтастай алғанда банк секторына теріс ықпал етпейді.
- Пайыздық саясат
Инфляцияның төменгі қарқыны ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің 2012 жылғы ақпандағы 7,5%-дан 2012 жылғы тамыздағы 5,5%-ға дейін - тарихи ең аз мәнге біртіндеп төмендеуіне себепші болды. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің пайыздық мөлшерлемелер дәлізінің төменгі шегі ретінде алынатын банктерден тартылатын депозиттер бойынша мөлшерлеме бүкіл 2012 жыл бойына өзгеріссіз қалды және 7 күндік депозиттер бойынша 0,5% және 1 айлық депозиттер бойынша 1,0% құрады.
2012 жылғы 1-жартыжылдықта қысқа мерзімді ноттар бойынша тиімді кірістіліктің 2011 жылғы желтоқсандағы 1,27%-дан 2012 жылғы шілдедегі 1,56%-ға артуы байқалды. Банк секторындағы өтімділік көлемінің төмендеуі тиімді кірістіліктің 2012 қарашада 1,05%-ға дейін төмендеуіне себепші болды. Тұтастай алғанда 2012 жылы тиімді кірістілік 1,46% болды.
Банкаралық нарықтағы нарықтық мөлшерлемелер Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мөлшерлемелер дәлізі шегінің төменгі шекарасында қалды. Бұл ретте 2012 жылдан бастап ақша нарығындағы пайыздық мөлшерлемелер ең аз деңгейде сақталды, ол көбіне нарыққа қатысушылар белсенділігінің төмен болуымен және артық өтімділігімен байланысты. 2012 жылғы 2-жартыжылдықта пайыздық мөлшерлемелердің өсу үрдісі байқалды, бұл ақша нарығына қатысушылардың белсенділігінің өсуін куәландырады.
- Валюта саясаты, Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтын валюта активтері
2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бағамдық саясатты басқарылатын өзгермелі режим шеңберінде жүзеге асыруды жалғастырды.
Бағамның айтарлықтай дүмпуіне жол бермеу және валюта нарығындағы тұрақтылыққа қолдау көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі биржалық және биржадан тыс нарықтарға ахуалға байланысты шетел валютасын сатып алушы ретінде де, сатушы ретінде де көрсетілген нарықтарға қатысты.
Ұлттық валютаның тұрақтылығы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінеелдің халықаралық резервтерін өсіруге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының халықаралық резервтерінің көлемі 2012 жылы 17,9%-ға ұлғайды және 2012 жылдың аяғында86,0 млрд. АҚШ долл. болды.
2012 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтын валюта активтері 3,6%-дан 28,3 млрд. АҚШ долл. дейін азайды. Осы динамика, бірінші кезекте, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының валюта активтерін толықтыру үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің алтынвалюта активтері есебінен теңгелік түсімдерді айырбастауға себепші болды. 2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерін толықтыруға 1,9 млрд. АҚШ долл. жіберді. Нәтижесінде, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтері 2012 жылдың аяғында32,4%-ға ұлғайып, 57,8 млрд. АҚШ долл. болды.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне шетел валютасын сату көлемі 2012 жылы 355,4 млн. АҚШ долл. болды.
Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының 2013-2015 жылдарға арналған сценарийлік нұсқалары
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатының негізгі бағыттарын әзірлеу шеңберінде 2013-2015 жылдарға арналған 3 сценарийлік болжамды қарады, олар Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2013-2017 жылдарға арналған болжамдарын қалыптастыру кезіндегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағаларымен үйлестірілген және келісілген. мұнайдың әлемдік бағасының орташа жылдық деңгейі сценарийлік нұсқаларға бөлудің негізгі өлшемі болып айқындалды (1-кесте).
1-кесте
2013-2015 жылдар
I сценарий
II сценарий
III сценарий
Мұнайдың әлемдік бағасы
бір баррель үшін 90 АҚШ долл.
бір баррель үшін 60 АҚШ долл.
бір баррель үшін120 АҚШ долл.
Қазақстан Республикасы ақша-кредит саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамдары төлем балансының жеткілікті дәрежеде консервативті болып табылатын болжамдарына негізделген.
2013-2015 жылдары инфляция аясының ағымдағы деңгейде сақталуы күтіледі. Шикізат пен азық-түліктің әлемдік нарықтарындағы тұрақсыздық, іскерлік белсенділіктің тұрақты өсуі, ішкі бәсекелестіктің жеткіліксіз даму деңгейі және тауарлар мен қызмет көрсетудің жекелеген нарықтарын монополизациялаудың жоғары дәрежесі, аймақтарда сауда инфрақұрылымының нашар дамуы сияқты факторлар инфляцияның негізгі тәуекелдері болып қала береді.
Бұл ретте монетарлық факторлардың Қазақстан Республикасындағы инфляциялық үдерістердің қалыптасуына ықпалы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің тарапынан ақша ұсынысын барабар деңгейде қолдау арқылы қамтамасыз етілетін болады.
2013-2015 жылдары Қазақстан Республикасының экономикасын дамытудың барлық сценарийлерін іске асыру кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің негізгі мақсаты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады, бұл инфляцияны 6,0-8,0% дәлізде ұстап тұруды болжамдайды.
Бірінші сценарий әлемдік тауар және қаржы нарықтарындағы ахуалдың тұрақты дамуын болжамдайды. Әлемдік экономика ақырын, бірақ үдемелі өсуді көрсететін болады.
Мұнайдың бағасы базалық сценарий 2012 жылы қалыптасқан нақты деңгейден төмен болады. Соған қарамастан, Қазақстан экономикасының өсу қарқынын 2013-2015 жылдары 2012 жылғы көрсеткіштермен салыстыруға болады.
Мұнайдың әлемдік бағасы бір баррель үшін 90 АҚШ долл. болған кезде 2013-2015 жылдары сауда балансының оң сальдосы33-37 млрд. АҚШ долл. шеңберінде күтіледі. Шетелдік инвесторларға кірістер төлеу жоғары деңгейде сақталып отыр. Нәтижесінде, ағымдағы шот 2013-2015 жылдары ЖІӨ-ге1.9%-дан 2,5%-ға дейін шекте болады деп болжамдалады.
2013-2015 жылдары Қазақстанда тікелей инвестициялар ағынының төмендеуіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерінің нақты өсу қарқынының сақталуына байланысты капиталмен және қаржымен операциялар шоты (Қателер және кемшіліктер қоса алғанда) тапшы болады.
Нәтижесінде, төлем балансының жалпы балансы ЖІӨ-ге (-)0,1%-дан 1%-ға дейін шекте күтіледі.
Ақшаға ұсынысының кеңею қарқыны 2013-2015 жылдардағы нақты ЖІӨ өсу қарқынына сәйкес болады. Бұл ретте экономикалық өсудің оң динамикасы бойынша барынша қолайлы макроэкономикалық ахуал монеталандыру деңгейінің өсуінеықпал ететін болады (1-қосымша).
Екінші сценарий орта мерзімді перспективада әлемдік тауар және қаржы нарықтарындағы ахуалдың нашарлауы жағдайында пессимистік болжамдарды көздейді.
Осы сценарий жүзеге асқан кезде Қазақстан экономикасының өсу қарқынының 2013 жылы 2%-ға дейін баяулауы, кейін 2015 жылы нақты экономика өсу қарқынының 3,7%-ға дейін жеделдетуі күтіледі.
Осы сценарий шеңберінде іскерлік белсенділіктің төмендеуі, жиынтық сұраныстың қысқаруы, төлем балансы көрсеткіштерінің нашарлауы және ақша ұсынысының төмендеуі күтіледі.
Төлем балансы болжамының пессимистік сценарийі 2013 жылы тауарлар экспортының 57,2 млрд. АҚШ долл. дейін айтарлықтай қысқаруын және кейіннен 2015 жылы 59,8 млрд. АҚШ долл. дейін өсуін ескереді. Экономиканың өсу қарқының баяулауы және кірістерінің қысқаруы салдарынан болжамды жылдары тауарлар импорты сондай-ақ 37,8-38,7 млрд. АҚШ долл. дейін төмендейді. Тауарлар экспортының қысқаруы резидент еместерге төленетін кірістердің төмендеуімен нивелирленетін болады. Осыған байланысты бүкіл болжамды кезеңде ЖІӨ-ге ағымдағы шоттар операцияларының тапшылығы 1,7%-дан аспайды деп күтіледі.
Тұтастай алғанда, 2013-2015 жылдары әлем коньюнктурасының айтарлықтай нашарлауына байланысты шетелдік қатысумен бірқатаржобаларды қаржыландыруғабайланыстыпроблемалар туындауымүмкін. Мұнайдың әлемдік бағасының құлдырауы сондай-ақ тікелей шетелдікинвестициялар бойынша өтеулеркөлемінтөмендетуге де әсер етеді. Осығанбайланысты тікелей шетелдік инвестициялар бойынша нетто-әкелу сақталатын болады. Оған қоса,Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына таза түсімдердің азаюы және республикалық бюджетке кепілдік берілген трансферт деңгейінің сақталуы жағдайында қарастырылатын кезеңде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерінен қаражаттың әкелінуі байқалатын болады. Жоғарыда көрсетілген факторлардың үйлесуі капиталмен және қаржымен операциялар шоты бойынша оң сальдоныңқалыптасуына ықпал ететін болады.
Нәтижесінде, 2013-2015 жылдары жалпы төлем балансының дефициті ЖІӨ 2%-нан аспайтын болады, бұл халықаралық резервтерді тауарлар мен қызметтер импортын жеткілікті деңгейде қаржыландыруды сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Экономиканың ақша қаражатына сұранысының төмендеуі 2013 жылы ақша ұсынысының оның кейіннен кеңейтілуімен, бірақ шектеулі қарқынмен қысқаруымен қатар жүретін болады. Бүкіл болжамдық кезең бойы монеталандыру деңгейі ағымдағы деңгейде сақтала отырып, тұрақты болады деп болжанады (1-қосымша).
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бағалауы бойынша осы сценарийдің іске асыру мүмкіндігі өте төмен.
Үшінші сценарий Қазақстанның 2013-2015 жылдардағы макроэкономикалық дамуы анағұрлым қолайлы сипат алатындығын болжайды. Алайда,іскерлік белсенділіктің өсуі барлық секторлардағы баға көрсеткіштеріне қысым жасайтын болады. Нәтижесінде, нақты өсу қарқыны базалық сценарий кезіндегі өсу қарқынымен салыстыруға келетіндейболады.
2013-2015 жылдары тауарлар экспорты 100 млрд. АҚШ долл. асады. Бұл ретте айтарлықтай экспорттық түсімдер импортқа сұраныстың және резидент еместерге төленетін кірістердің ұлғаюымен нивелирленетін болады. Нәтижесінде, 2013-2015 жылдары ағымдағы шоттың профициті ЖІӨ-ге 4,0%-5,5% шегінде болады.
Капиталмен және қаржымен операциялар шоты бойынша (Қателер және қалып қоюларды қоса алғанда), негізінен Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының сыртқы активтерін өсіру қарқынын ұлғайту есебінен дефициттің өсуі күтіледі.
Нәтижесінде,бүкіл болжамды кезеңде жалпы төлем балансы ЖІӨ-ге
(-)0,2%-дан (+)0,6%-ға дейінгі шектерде болады деп күтілуде, бұл жиынтығында елдің халықаралық резервтерін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Ақшаға сұраныс алдыңғы сценарийлерге қарағанда неғұрлым жоғары болады. Бұл ретте, басқа сценарийдегідей ақша ұсынысының динамикасы ЖІӨ-нің номиналды өсуіне барабар болады. Монеталандыру деңгейі біраз жоғарлайды және жалпы базалық сценарийдің көрсеткіштерімен салыстыруға келетіндей болады (1-қосымша).
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі базалық сценарий ретінде қабылданатын Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының бірінші сценарийін іске асыруды анағұрлым ықтимал деп санайды. Осы ұсыныстарды ескере отырып ақша-кредит саясатының 2013 жылға арналған шаралары әзірленді.
Сыртқы нарықтардағы ахуалдың даму тұрақсыздығының сақталуына қарай, сондай-ақ жүргізілетін ақша-кредит саясатының қысқа мерзімді сипатын назарға ала отырып, Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясатын 2013 жылға ғана әзірлеу туралы шешім қабылданды.
2013 жылы негізгі мақсаты бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етуболып табылатын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша-кредит саясатын жүргізуді жалғастыратын болады, бұл Қазақстан Республикасы экономикасының дамуының қарастырылып отырған кез келген сценарийін жүзеге асыраған кезде жылдық инфляцияны 6,0-8,0% дәлізінде ұстаптұруды болжайды. Тиісінше, өтімділікті реттеу құралдарын таңдап алу әр сценарийге байланысты: бірінші сценарий шеңберінде ұсыну бойынша, сол сияқты алу бойынша, екінші сценарий шеңберінде басым түрде өтімділікті беру бойынша және үшінші сценарий шеңберінде басым түрде алубойынша.
Баға тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелерін шеше отырып ақша-кредит саясаты бір уақытта қаржы секторының тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ететінболады. Осы міндетті іске асырушеңберінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіжүйелік сипатыбар тәуекелдерді талдау меназайту, сондай-ақ төрелік соттың туындау мүмкіндігін төмендету мақсатында ақша және валюта нарығының әртүрлі сегменттерінде банктер жүргізетін операцияларды тұрақты негізде талдайтын болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша-кредит саясатының қандай да бір шараларын қолдануды бірыңғай экономикалық кеңістіктіңжұмыс істеу шеңберінде болатын интеграциялық процесстерді ескере отырып жүзеге асыратын болады.
Әлемдегі нарықта байқалатын құбылмалылық және әлемдік экономиканың ірі орталықтарының дамуындағы экономикалық үрдістер аясында Қазақстандағы макроэкономикалық тұрақтылықты сақтау мәселесі аса маңызды болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz