Қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Несие саясатын құру және оны іске асырудың шетелдік тәжірибесі..
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1 «Цеснабанк»АҚ.ның несие саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 «Цеснабанк»АҚ.ның несие қоржынының сапасын талдау ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ..
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Несие саясатын құру және оны іске асырудың шетелдік тәжірибесі..
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1 «Цеснабанк»АҚ.ның несие саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 «Цеснабанк»АҚ.ның несие қоржынының сапасын талдау ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ..
Несиенің мәні мен ролі өте ауқымды, оның көмегіарқылы біз экономикалық жүйенің алдында тұрған бар мәселелерді шеше аламыз. Бос ақшалай қаражаттардың уақытша бір телімнен босатылуы, ал басқаларындаоған деген қажеттіліктің туындауы сияқты қиындықтарды несиенің көмегіарқылы жеңуге болады. Бір қалыпты ұдайы өндіріс процесін қалыптастыру үшін несие бостатылған капиталды шоғырландырып және капиталдың құйылуын күтеді. Сонымен қатар, несие ақшаайналыс процесін жылдамдатады және де сақтандыру, инвестициялық, нарықтық қатынастарды реттеуде маңызды орын алады.Несие беру қызметін бастамастан бұрын банк әуелі өзінің несиелік саясатын қалыптастырып алуы тиіс, сондай-ақ оны шынайы тәжірибеге енгізудің жолдары мен құралдарын қарастырып, нақтылап алуы қажет. Банк саясатының қалыптасуы банк қызметін жоспарлау кезеңдерінің құрамдас бөлігі табылады.Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдау басымдықтары арқылы, екіншіден, банк қызметкерінің тәжірибелік қызметін реттейтін және осы басымдықтарды тәжірибеде жүзеге асыратын нормалар мен ережелер арқылы, үшіншіден, банк басшылығының құзіреттілігі мен несие қызметкерлерінің біліктілік деңгейіарқылы анықталады.
ҚР ҰБ несиелік нарықтың жай-күйіне тоқсан сайын жүргізетін зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, банктердің несиелік саясатты жұмсарту себептерінің бірі сапалы заемшылардың тапшылығы болып табылады. 2012 жылы банктерден алынған ақпарат бойынша несиелік ресурстарға корпоративтік сектор тарапынын да, сол сияқты жеке тұлғалар тарапынын да сұраныстың өскені байқалады. Бұл ретте, егер ірі және шағын бизнес тарапынан несиелік ресурстарға сұраныстың төмендегені байқалса, орташа бизнес тарапынан ұлғаю байқалады. Ірі кәсіпорындар тарапынан сұраныстың төмендеуі банктердің қатаң несиелік саясатымен, сондай-ақ банктердің негізінен айналым қаражаттарын қаржыландыруға және қазіргі борыштарды қайта құрылымдауға қысқа мерзімді кредиттер берумен түсіндіріледі, оның салдары ретінде көптеген ірі кәсіпорындар өз ресурстарын пайдалануды артық санайды. Банктердің ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынуды қаламауы екі негізгі фактормен түсіндіріледі – сапалы заемшылардың және жобаларды несиелеу үшін ұзақ мерзімді ресурстардың жетіспеуі [1].
Несиелік портфель сапасының төмендігі және салыстырмалы түрде алғанда тәуекелдің жоғарғы деңгейі банктердің несиелік белсенділігін тежейтін факторлар болып қалуда.
Дипломдық жұмыстың мақсаты -қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіру.
Осы аталған мақсатқа сай алдымызға мынандай міндеттерді қойдық:
- несиелік саясат туралы түсінік беру, несиелік саясаттың элементтерін
нақтылау;
ҚР ҰБ несиелік нарықтың жай-күйіне тоқсан сайын жүргізетін зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, банктердің несиелік саясатты жұмсарту себептерінің бірі сапалы заемшылардың тапшылығы болып табылады. 2012 жылы банктерден алынған ақпарат бойынша несиелік ресурстарға корпоративтік сектор тарапынын да, сол сияқты жеке тұлғалар тарапынын да сұраныстың өскені байқалады. Бұл ретте, егер ірі және шағын бизнес тарапынан несиелік ресурстарға сұраныстың төмендегені байқалса, орташа бизнес тарапынан ұлғаю байқалады. Ірі кәсіпорындар тарапынан сұраныстың төмендеуі банктердің қатаң несиелік саясатымен, сондай-ақ банктердің негізінен айналым қаражаттарын қаржыландыруға және қазіргі борыштарды қайта құрылымдауға қысқа мерзімді кредиттер берумен түсіндіріледі, оның салдары ретінде көптеген ірі кәсіпорындар өз ресурстарын пайдалануды артық санайды. Банктердің ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынуды қаламауы екі негізгі фактормен түсіндіріледі – сапалы заемшылардың және жобаларды несиелеу үшін ұзақ мерзімді ресурстардың жетіспеуі [1].
Несиелік портфель сапасының төмендігі және салыстырмалы түрде алғанда тәуекелдің жоғарғы деңгейі банктердің несиелік белсенділігін тежейтін факторлар болып қалуда.
Дипломдық жұмыстың мақсаты -қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіру.
Осы аталған мақсатқа сай алдымызға мынандай міндеттерді қойдық:
- несиелік саясат туралы түсінік беру, несиелік саясаттың элементтерін
нақтылау;
1 Кредитная политика банков в Республике Казахстан/Е. К. Калдыбаев.- // Банки Казахстана. 2013-50 б.
2 Мақыш С.Б. Банк ісі. – Алматы:Жеті-жарғы,2009.-260 б.
3 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 31.08.1995
4 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«ҚР-ның Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03.1995
5 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» ҚР заңы. 04.07.2003
6 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/2002 жылғы 3 маусымдағы ҰБ Басқармасының №213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже
7 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/Ұлттық Банк Басқармасының 2002 жылы 16 қарашадағы № 465 қаулысымен бекітілген «Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру» туралы ережесі.
8 Искакова З.Д. Банк ісі. – Қарағанды, 2006. -250 б.
9 Ілиясов Қ., Құлпыбаев “ Қаржы ” Алматы, 2005ж- 270 б.
10 Банковский надзор в Казахстане./Хамитов Н.Н.,Байбулатов Р./Алматы, Экономика,2001- 175 б.
11 Деньги,кредит,банки.Учебник под ред.Колесникова В.-Спб.,Питер, 2001 -250 б.
12 Банковское дело: учебник/под общ. ред. Г. С. Сейткасимова; 2-е изд., доп. и перераб.- Астана, КазУЭФиМТ. 2007-277б.
13 Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Алматы. ИздатМаркет, 2004- 270 б.
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары: Оқу құралы. Алматы. ИздатМаркет, 2004- 200 б.
15 Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005- 269 б.
16 Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика,2006- 160б.
17 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2010 ж.
18 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2011 ж.
19 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2012 ж.
20 Интернет-ресурс://http// www.tsb.kz
21 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2010 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
22 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2011 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
23 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2012 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
24 В. Колесинкова «Банковское дело», Финансы и статистика , 2001.-235с.
25 Калкабаева Г. Новые подходы к определению возможности предоставления банковского кредита // Қаржы-қаражат. – 2002.- №2. -170б.
26 Тавасиев А.М. Банковское дело. Москва.- 2002.-263 б.
27 Балабанов А.И, Боровкова В.А, Гонорчук О.В. Банки и Банковское дело. Питер.- 2007.-165 б.
28 Печникова А.В, Маркова О.М, Стародубцева Е.Б. Банковские операции. Москва.- 2007-178 б.
29 Банковское дело. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2004- 285 б.
30 Банковское дело. Учебник/Под ред. Г.Г.Коробовой. М.- 2002- 320 б.
31 Банковское дело. Учебник/Под ред. А.М.Тавасиева. М.- 2002- 128 б.
32 Основы банковской деятельности. Учебник/Под ред. Тагирбекова К.Р. М.-2003-128 б.
33 Управление деятельностью коммерческого банка. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005-190б.
34 Банковское дело: современная система кредитования. Учебник/ Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005- 128 б.
35 Интернет-ресурс:// http// www.fіtchrаtіngs.cоm
36 Интернет-ресурс:// http// http// www.stаndаrd&pооrs.cоm
37 Интернет-ресурс:// http// http// www.nаtіоnаlbаnk.kz
38 Интернет-ресурс:// http// www.nаtіоnаlbаnk.kz/Статистический бюллетень / Национальный Банк РК, 2012.
39 Хамитова К.Н. Современные проблемы и перспективы краткосрочного кредитования в Казахстане // Банки Казахстана. – 2002. - №2- 55б.
40 Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006-190 б.
41 Статистический бюллетень/Алматы: Агентство РК по статистике, 2010-50 б.
42 Смағұлова Р.У., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Ақша айналысы, қаржы және несие. Алматы. 2008- 170 б.
43 Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРАМ, 2007-190 б.
44 Калиева Г.Т. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы устойчивости. Алматы: Экономика.1999-180 б.
45 ҚазақстанРеспубликасыныңқазіргітаңдағыкоммерциялықбанктерарқылыұсынылғаннесиесаясатынжетілдіружолдары: Экономика/С. Әбдібеков.- // ҚоғамжәнеДәуір: ғылымисараптамалықжурнал.2013-30 б.
2 Мақыш С.Б. Банк ісі. – Алматы:Жеті-жарғы,2009.-260 б.
3 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 31.08.1995
4 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«ҚР-ның Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03.1995
5 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/«Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» ҚР заңы. 04.07.2003
6 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/2002 жылғы 3 маусымдағы ҰБ Басқармасының №213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» ереже
7 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/Ұлттық Банк Басқармасының 2002 жылы 16 қарашадағы № 465 қаулысымен бекітілген «Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру» туралы ережесі.
8 Искакова З.Д. Банк ісі. – Қарағанды, 2006. -250 б.
9 Ілиясов Қ., Құлпыбаев “ Қаржы ” Алматы, 2005ж- 270 б.
10 Банковский надзор в Казахстане./Хамитов Н.Н.,Байбулатов Р./Алматы, Экономика,2001- 175 б.
11 Деньги,кредит,банки.Учебник под ред.Колесникова В.-Спб.,Питер, 2001 -250 б.
12 Банковское дело: учебник/под общ. ред. Г. С. Сейткасимова; 2-е изд., доп. и перераб.- Астана, КазУЭФиМТ. 2007-277б.
13 Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Алматы. ИздатМаркет, 2004- 270 б.
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары: Оқу құралы. Алматы. ИздатМаркет, 2004- 200 б.
15 Банковское дело: стратегическое руководство / Под редакцией Платонова В., Хиггинса М. – Москва: Консалтбанкир, 2005- 269 б.
16 Хамитов Н.Н, Банк ісі, Алматы Экономика,2006- 160б.
17 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2010 ж.
18 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2011 ж.
19 Интернет-ресурс://http://www.nаtіоnаlbаnk.kz/ҚР Ұлттық банкінің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитеті. Қазақстан Республикасының банк секторының ағымдағы жағдайы кестелер мен графиктер түрінде. 12.31.2012 ж.
20 Интернет-ресурс://http// www.tsb.kz
21 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2010 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
22 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2011 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
23 Интернет-ресурс:// http// www.tsb.kz/«Цеснабанк» АҚ-ның 2012 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған жыл бойынша шоғарландырылған қаржылық есептілігі
24 В. Колесинкова «Банковское дело», Финансы и статистика , 2001.-235с.
25 Калкабаева Г. Новые подходы к определению возможности предоставления банковского кредита // Қаржы-қаражат. – 2002.- №2. -170б.
26 Тавасиев А.М. Банковское дело. Москва.- 2002.-263 б.
27 Балабанов А.И, Боровкова В.А, Гонорчук О.В. Банки и Банковское дело. Питер.- 2007.-165 б.
28 Печникова А.В, Маркова О.М, Стародубцева Е.Б. Банковские операции. Москва.- 2007-178 б.
29 Банковское дело. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2004- 285 б.
30 Банковское дело. Учебник/Под ред. Г.Г.Коробовой. М.- 2002- 320 б.
31 Банковское дело. Учебник/Под ред. А.М.Тавасиева. М.- 2002- 128 б.
32 Основы банковской деятельности. Учебник/Под ред. Тагирбекова К.Р. М.-2003-128 б.
33 Управление деятельностью коммерческого банка. Учебник/Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005-190б.
34 Банковское дело: современная система кредитования. Учебник/ Под ред. О.И.Лаврушина. М.- 2005- 128 б.
35 Интернет-ресурс:// http// www.fіtchrаtіngs.cоm
36 Интернет-ресурс:// http// http// www.stаndаrd&pооrs.cоm
37 Интернет-ресурс:// http// http// www.nаtіоnаlbаnk.kz
38 Интернет-ресурс:// http// www.nаtіоnаlbаnk.kz/Статистический бюллетень / Национальный Банк РК, 2012.
39 Хамитова К.Н. Современные проблемы и перспективы краткосрочного кредитования в Казахстане // Банки Казахстана. – 2002. - №2- 55б.
40 Ширинская Е.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт. – Москва: Финансы и статистика, 2006-190 б.
41 Статистический бюллетень/Алматы: Агентство РК по статистике, 2010-50 б.
42 Смағұлова Р.У., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Ақша айналысы, қаржы және несие. Алматы. 2008- 170 б.
43 Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРАМ, 2007-190 б.
44 Калиева Г.Т. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы устойчивости. Алматы: Экономика.1999-180 б.
45 ҚазақстанРеспубликасыныңқазіргітаңдағыкоммерциялықбанктерарқылыұсынылғаннесиесаясатынжетілдіружолдары: Экономика/С. Әбдібеков.- // ҚоғамжәнеДәуір: ғылымисараптамалықжурнал.2013-30 б.
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
Коммерциялық банктің несие саясатының теориялық аспектілері
1.1
Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2
Коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3
Несие саясатын құру және оны іске асырудың шетелдік тәжірибесі..
2
Коммерциялық БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1
ЦеснабанкАҚ-ның несие саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2
ЦеснабанкАҚ-ның несие қоржынының сапасын талдау ... ... ... ... ... ..
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Несиенің мәні мен ролі өте ауқымды, оның көмегіарқылы біз экономикалық жүйенің алдында тұрған бар мәселелерді шеше аламыз. Бос ақшалай қаражаттардың уақытша бір телімнен босатылуы, ал басқаларындаоған деген қажеттіліктің туындауы сияқты қиындықтарды несиенің көмегіарқылы жеңуге болады. Бір қалыпты ұдайы өндіріс процесін қалыптастыру үшін несие бостатылған капиталды шоғырландырып және капиталдың құйылуын күтеді. Сонымен қатар, несие ақшаайналыс процесін жылдамдатады және де сақтандыру, инвестициялық, нарықтық қатынастарды реттеуде маңызды орын алады.Несие беру қызметін бастамастан бұрын банк әуелі өзінің несиелік саясатын қалыптастырып алуы тиіс, сондай-ақ оны шынайы тәжірибеге енгізудің жолдары мен құралдарын қарастырып, нақтылап алуы қажет. Банк саясатының қалыптасуы банк қызметін жоспарлау кезеңдерінің құрамдас бөлігі табылады.Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдау басымдықтары арқылы, екіншіден, банк қызметкерінің тәжірибелік қызметін реттейтін және осы басымдықтарды тәжірибеде жүзеге асыратын нормалар мен ережелер арқылы, үшіншіден, банк басшылығының құзіреттілігі мен несие қызметкерлерінің біліктілік деңгейіарқылы анықталады.
ҚР ҰБ несиелік нарықтың жай-күйіне тоқсан сайын жүргізетін зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, банктердің несиелік саясатты жұмсарту себептерінің бірі сапалы заемшылардың тапшылығы болып табылады. 2012 жылы банктерден алынған ақпарат бойынша несиелік ресурстарға корпоративтік сектор тарапынын да, сол сияқты жеке тұлғалар тарапынын да сұраныстың өскені байқалады. Бұл ретте, егер ірі және шағын бизнес тарапынан несиелік ресурстарға сұраныстың төмендегені байқалса, орташа бизнес тарапынан ұлғаю байқалады. Ірі кәсіпорындар тарапынан сұраныстың төмендеуі банктердің қатаң несиелік саясатымен, сондай-ақ банктердің негізінен айналым қаражаттарын қаржыландыруға және қазіргі борыштарды қайта құрылымдауға қысқа мерзімді кредиттер берумен түсіндіріледі, оның салдары ретінде көптеген ірі кәсіпорындар өз ресурстарын пайдалануды артық санайды. Банктердің ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынуды қаламауы екі негізгі фактормен түсіндіріледі - сапалы заемшылардың және жобаларды несиелеу үшін ұзақ мерзімді ресурстардың жетіспеуі [1].
Несиелік портфель сапасының төмендігі және салыстырмалы түрде алғанда тәуекелдің жоғарғы деңгейі банктердің несиелік белсенділігін тежейтін факторлар болып қалуда.
Дипломдық жұмыстың мақсаты -қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіру.
Осы аталған мақсатқа сай алдымызға мынандай міндеттерді қойдық:
oo несиелік саясат туралы түсінік беру, несиелік саясаттың элементтерін
нақтылау;
oo коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторларды айқындау;
oo банктердегі несиелік саясаттың шетелдік тәжірибесімен таныстыру;
oo банк қызметінің негізгі қаржылық көрсеткіштерін талдау;
oo несие саясатының өзгеруі және несие қоржынының сапасына баға беру;
oo несиелік қоржынның сапасын жақсарту жолдарын сипаттау;
oo Қазақстан Республикасының екінші деңгейіндегі банктердің несиелік саясатын жетілдіру жолдарын табу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні - Қазақстан Республикасындағы несиелік саясаттың нәтижесі ретіндегі коммерциялық банктер мен несие алушылар арасындағы қатынастар.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі болып Цеснабанк АҚ-ның қызметі мен несиелік қоржыны алынды, ал зерттеу мәселесі ретінде несиелік саясаттың мазмұны мен оны жетілдіру жолдары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
oo коммерциялық банктердің несиелік саясат тиімділігін арттыру бағытының теориялық аспектілері қарастырылды;
oo несие саясатының өзгеруі және несие қоржынының сапасы талданды;
oo банк секторының несиелік белсенділігін айқындайтын факторларға және несиелік тәуекелдерге баға берілді;
oo қазіргі жағдайда коммерциялық банктердің несиелік саясат тиімділігін арттыру бағыттары айқындалды.
Дипломдық жұмыстық тәжірибелік маңыздылығы - автордың берген теоретикалық, әдістемелік және тәжірибелік ұсыныстары экономистерді және қаржыгерлерді оқыту процесінде кең әрі тиімді қолданылуы мүмкін.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Бұл дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды , үш тарау мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында коммерциялық банктердің несие саясатының теориялық аспектілері, оның міндеттері мен қағидалары және негізгі элементтері, сонымен қатар несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар мен несие саясатын құрудың шетелдік тәжірибесі анықталды.
Екінші тарауында Қазақстан Республикасының банктік секторының қазіргі жағдайына қысқаша шолу жасалынды. Мысал ретінде алынған Цеснабанк АҚ-ның қызметінің жалпы сипаты, оның банктік сектордағы алатын орны айқындалды.
Үшінші тарауындаҚазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктердің несие саясатын қалыптастырудағы негізгі мәселелері мен жетілдіру жолдары, ұсыныстары қарастырылды.
1 Коммерциялық банктің несие саясатының теориялық АСПЕКТІЛЕРІ
Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары
Несие саясаты - банк қызметінде жүргізілетін кең өрісті саясаттың бір қыры ғана болып табылады. Несиелік саясат экономикалық саясаттың әр алуан түрлерінен өзіндік қызметтік сипаттарымен ерекшеленеді. Бұл ерекшелік ең алдымен несиелік саясаттың несие қозғалысын, оның алуан формалары мен түрлерін басқарып отыруымен байланысты. Сол себепті несиелік саясат - несие ұсыну саласында да, сондай-ақ оны алу саласында да жүргізілетін саясат. Оған несиелік қатынастарды ұйымдастырудың ғылыми негізделген тұжырымдамасы, халық шаруашылығы мен тұрғындарды несиелендіру бағытында қойылатын міндеттер мен оларды жүзеге асыру бойынша жүргізілетін тәжірибелік шаралар енеді.
Несие саясаты алуан түрлі теориялық қана емес, сондай-ақ тәжірибелік сұрақтар тоғысатын түйін ретінде қарастырылады. Сол себепті, несие қатынастарына отандық, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың тарапынан жете көңіл бөлінуде. Осылайша, Н.Бруктің редакциясымен Дүниежүзілік банктің басылымында несие саясатына келесідей анықтама берілген: Несиелік саясат - банктің жалпы даму стратегиясының ішінде несиелік қызметті ұйымдастырудың негізін қалайды. Несиелік саясатты несиелік процестің жүргізілу тәртібі мен ұстанымдары, оны іске асыру әдістері, сонымен қатар осыған сай құжаттамаларға қажетті шарттар анықтайды. Банктің ішкі несиелік саясатының мақсаты - өз мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз ету, несиелік операцияларды жүргізгенде тәуекелдердіазайту[1].
Қазақстандық ғалымдардан Мақыш С.Б. бөліп көрсетуге болады. Ол: Несие саясаты - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.
Кең мағынасындаалғанда, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратеғиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын белгілейді[2, 260б.].
Несие саясатының негізін сипаттай келе, Искакова З.Д.: Несие саясаты несие беру және рәсімдеу, оны басқаруға жауап беретін стандарттар мен параметрлерді анықтайды деген тұжырымға келген[3, 88б.].
Қызметтерді құбылыстар мәнінің ерекше көрінісі ретінде қарастыраотырып несиелік саясат бір ғана өте маңызды қызметті - банк жүйесін дамыту және алға қойылған мақсаттарға жету стратегиясын жүзеге асыруғабағытталған несиелік үдерістіоңтайландыру қызметін орындайды.Несиелік саясаттың мәні несиелік қорды шоғырландыру мен инвестициялау үдерісіндегі банктік қызметті дамыту мен жетілдірудің басым бағыттарын анықтауда, несиелік үдерісті дамыту мен оның тиімділігін арттыруда жатыр.Барлық банктер үшін біртұтас (бірдей) несиелік саясат болмайды. Әрбір нақты банк несиелік саясатын өзіорналасқан аймақтағы банк жұмысына ықпал ететін экономикалық, саяси, әлеуметтік ахуалды назарғаалаотырып, сондай-ақ ішкі және сыртқы тәуекелдер жиынтығын ескере отырып айқындайды.Егер банктің несиелік саясаты болмаса, немесе несиелік саясатының сапасы төмен болса, оның тәуекел жиынтығы артады. Несиелік саясаттың негізгі қағидалары мен ережелері нақты орындаушылардың назарына толық жеткізілмеген жағдайда да банк тәуекелінің деңгейіартып, оның жүзеге асу мүмкіндігі төмендейді.
Қазақстан Республикасының несиелік қызмет туралы заңдарына, соның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативті құқықтық актілеріне сәйкес, әрбір банк өзінің несиелеу ережелерін шығарады. Ережелер жалпы басымдылықтарды, несиелік қызмет аумағындағы шешімдерді шешудің стандарттары мен параметрлерін, несиелік тәуекелдерді басқарудың негізгі ұстанымдарын анықтайды.
Банктік саясат, оның құрылымдық элементтері:
Депозиттік саясаты
Несие саясаты
Есеп айырысу-кассалық операцияларын ұйымдастырудағы саясаты
Пайыздық саясаты
Валюталық саясаты
Банктің тәуекелді басқарудағы саясаты
Банктің табыстылыққа қатысты саясаты
Қызметкерлерді басқарудағы саясаты
Бәсекелестерге қатысты саясаты және т.б.
1-сурет. Банктік саясаттың құрылымдық элементтері
Е с к е р т у - сурет[9] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған
Сонымен қатар, банктің несиелік қызметін келесі міндеттерді шешу үшін бағыттайды:
oo тұрақты жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілерді несиелеудің нәтижесінде сапалы несиелік портфельді қалыптастыру;
oo баланстан тыс міндеттемелерді, несиелік портфельдің мөлшері мен құрылымының тиімділігін қамтамасыз ету;
oo банк активтерін орналастырудың табыстылығы мен қауіпсіздігінің жоғары деңгейін қамтамасыз ету.
Несиелеу мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік, қамтамасыз етушілік және несиелерді мақсатты арналымға пайдалану шарттарына сай жүргізіледі.
Банк несиелік қызметін Қазақстан Республикасының заңдарына, Үкімет қаулыларына, Ұлттық Банктің нормативті-құқықтық актілері мен өзінің ішкі ережелеріне сәйкес барлық экономиканың салаларында, сондай-ақ республиканың барлық аймақтарында жүргізеді. Несиелер кәсіпорындарға, ұйымдарға, кооперативтерге және басқа да шаруашылық субъектілеріне, тұрақты қаржылық жағдайы, өндіретін өнімдеріне немесе көрсетілетін қызметтеріне тұрақты сұранысы бар, сонымен бірге банкке несиені қамтамасыз ететін жоғары өтімді кепілді ұсынатын жеке кәсіпкерлерге ұсынылады.
Несие саясаты 2-суретте бейнеленген негізгі элементтерден құралады.
Несиелік қызметті ұйымдастыру
Несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша лимиттерді белгілеу
Несиелерді санкциялау
Несие саясаты
Несие бойынша болуы мүмкін шығындарды жабуға резерв құру
Несие бағасын белгілеу
Несиелік тәуекелді бақылау
Несиелік өтініштерді бағалау
2-сурет. Несие саясатының негізгі элементтері
Е с к е р т у - сурет[12] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған
Несиелік саясат несиенің бағасы мен валютасы сияқты несиелеудің басты шарттарын анықтайды.
Несие бағасы нарықтағы сыйақы ставкілерінен қалыптасуынан (басқа қаржылық институттармен ұсынылатын мүдделерден), банк активтері мен пассивтерінің экономикалық құндарынан, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің қайта қаржыландыру ставкасына, несиеленетін жобаның мазмұнына және басқа да факторларға байланысты қалыптасады.
Сыйақы ставкісі (мүдде) Несиелік комитетпен, Басқарма немесе директорлар Кеңесімен оларғаанықталған құқ шегінде және ол Несиелік келісім-шартта көрсетіліп анықталады.
Банктің несиелік тәуекелдерді басқару ұстанымдарына сәйкес, ол берілетін несиенің валютасын өзіанықтайды. Банк несиелерді ұлттық валютада Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің валюталық баламада фиксацияланған курсымен ұсынылады, сонымен қатар шетел валютасында, негізінен АҚШ долларымен беріледі.
Несие валютасы қаржыландырылатын жобаның мазмұнына және ағымдағы (болашақтағы) валюталық нарықтың жағдайына байланысты Несиелік комитетпен анықталынады.
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеғен несиелік қызметкерлердің кұзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиеге койылатын жалпы бақылау).
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялык мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталған соң, соның негізінде банк кызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимитіанықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлык несиелердің несиелік кұжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ережеде қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуы тиіс:
oo нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
oo несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
oo нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
oo оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын құжаттардан тұрады [2, 261б.].
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:
oo несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;
oo несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;
- сыртқы аудит қызметтерінің жүмысын және банктегі несиелік қызметтің
сапалығын;
- ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің кешенді ұйымдастырылуын қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ежелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін кұрайды.
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік кабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық иновацияларды енгізуге) берген қолайлы.
Несиелік нұсқаулықтар мен стандарттарды жасаудын бастапқы кезеңіаяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік кызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін аныктап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені кайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шарттарын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктін несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінін хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді [3].
Несиелік саясатта карыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды каржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы даайтылуы тиіс.
Банк қызметкерлерін несиелік саясатпен таныстыру, оларды соған сай келетін ережелер мен нұскаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш кұжат түрінде көруге болады:
oo несиелеу саясаты;
oo несиелеу стандарты;
oo несиелеу нұскаулыктары.
Сондай-ақ,аталмыш үш кұжат ерекше бір қүжатта - Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету - біріктіріледі.
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің кызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік кызметті жүзеге асыратын барлык қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
oo карыз алушының каржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
oo несиеніңкепілхаттар және кепілдемелермен камтамасыз етілуіне койылатын талаптар;
oo әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
oo қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
oo кұжаттардың толтырылуына койылатын талаптар;
oo несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалык немесе тұтыну несиелері бойынша).
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі кұжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім-шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т. б. жатады.
Несиелік нұскаулық - несиелеу рәсімдерінің іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді [2, 262б.].
Басқашаайтқанда, ол несиелік кызметтің нақты бір бағыттарына жатады. Несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажеттіақпараттар жинау және несиелік кабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің барлық кезендері көрсетіледі.
Несиелік саясат мынадай қызметтердіатқарады:
oo банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу;
oo несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің кызметкерлері үшін аныктама материал және нұскаулық ретінде болу;
oo несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұскаулықтардың талаптарының орындалуына бақылау жасау кұралы;
oo несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау.
Несие саясатының бірқатар элементтері несие саясатының түрлері туралы айтуға мәжбүрлейді. Несие саясатының түрлері туралы мәселе тың, жаңаотандық және шетелдік экономика әдебиетінде егжей-тегжейлі қарастырылмаған. Сол себептіол жөнінде толық мағлұмат берейік. Коммерциялық банктің несие саясаты төмендегідей жіктеледі.
Несиелік саясат түрлерін сыныптамалаудың негізінде түрлі критерийлер жатыр. Бұл жерде ұсынылған сыныптаманың жалғыз еместігін атап өткен де маңызды. Өзге критерийлерге қарай несие саясатының басқа да түрлерін топтастыруға болады.
Несиелік саясат банктердің ең алдымен банк пен оның клиенттеріарасындағы қарым-қатынасты реттеуіне, басқаруына, ұтымды ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ол қайтарымды негіздегі ресурстарды тартуға және оларды банк клиенттерін несиелеу үшін инвестиция жасауға қажет. Бұл жерде банк қызметіндегі тәуекелді басқарудың негізі де несиелік саясат екенін атап өткен жөн.
Несиелік саясат агрессиялық, дәстүрлі және классикалық болып келеді. Несиелік саясат түрін таңдау кезінде банк алдымен өз капиталын өсіруді, табысын көбейтуді көздейді, онда сан қырлы стратегия жатуы мүмкін (1-кесте).
1-кесте
Коммерциялық банктің несие саясатының критерийлері бойынша жіктелуі
Банк несие саясатының жіктелуі
Несие қатынастарының субъектісі бойынша
Заңды тұлғаларға қатысты саясат
Халықпен өзара қарым-қатынастағы несие саясаты
Несие нысаны бойынша
Тұтыну несиесін ұсыну бойынша
Мемлекеттік несие бойынша
Ипотекалық несие бойынша
Банк несиесі бойынша
Халықаралық несие бойынша
Мерзімі бойынша
Қысқа мерзімді несие бойынша
Ұзақ мерзімді несие бойынша
Тәуекелділік дәрежесі бойынша
Агрессивті несие саясаты
Дәстүрлі, классикалық
Бағасы бойынша
Мақсатты несие ұсыну бойынша
Мақсатсыз несие ұсыну бойынша
Нарық түрі бойынша
Ақша нарығында
Қаржы нарығында
Капитал нарығында
Географиясы бойынша
Жергілікті, аймақтық деңгейде
Ұлттық деңгейде
Халықаралық деңгейде
Салалық бағытталу бойынша
Несие берудегі несие саясаты
өнеркәсіп кәсіпорны (ауыр, жеңіл, тамақ өнеркәсібі)
сауда ұйымы
құрылыс ұйымы
көлік кәсіпорны
ауыл шаруашылық ұйымы
өткізу-жабдықтау ұйымы
байланыс кәсіпорны және т.б.
Қамтамасыз ету бойынша
Қамтамасыз етілген несие беру бойынша
Қамтамасыз етілмеген несие беру бойынша
Несие бағасы бойынша
стандартты несие
жеңілдікті несие
проблемалық несие (жоғары пайызбен)
Несие беру әдісі бойынша
Қалдығы бойынша несие бергенде
Айналымы бойынша несие бергенде
Е с к е р т у - кесте [8, 88б.] дерек көздері негізінде автормен жүйеленген
1-кестенің жалғасы
Шетелдік экономикалық оқулықтарда несиелік процесті ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасын анықтауға мүмкіндік беретін несиелік саясат бойынша құжат әзірлеу (меморандум) жиі ұсынылады.
Мысалы, Дүниежүзілік банктің Банк ісі және инвестицияны қаржыландыру (Н. Бруктің редакциясымен) деген басылымында несиелік саясат бойынша басшылыққаалатын құжат жасауды ұсынады. Онда несие бойынша көрсетілетін құжаттама және несие бөлімі қызметкерінің міндеттеріанықталады. Біздің ойымызша, мұндай жұмыстың аясы тар. Бұл жерде банктің несиелік саясаты несие жұмыстарын ұйымдастырудың тактикасы мен ғана шектеледі. Жоғарыда келтірілген ұстанымға қарағанда коммерциялық банктегіоңтайлы несие саясатын жасаудың теориялық моделінің негізгі ережелерін қалыптастыру қажет болып көрінеді.
Несиелік саясаты әдістемелік тұрғыдаоңтайландырудың отандық және әлемдік тәжірибесін, талаптарын ескере отырып, коммерциялық банктегі несиелік саясатты қалыптастырудың төмендегідей нұсқасын ұсынуға болады:
oo несиелік саясаттың жалпы ережелері мен мақсаттары;
oo несиелік операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі;
oo несиелік келісім-шарттың әр түрлі кезеңдерінде несиелік процесті ұйымдастыру;
oo банктік бақылау және несиелік процесті басқару.
Несиелік саясатты қалыптастыру және несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы әдістемелік міндетті талаптардан туған бұл теориялық модельді біз комерциялық банктегі несиелік саясатты оңтайландырудың қажеттілігіне байланысты ұсындық. Біздің ойымызша, мұнда коммерциялық банктің несиелік саладағы стратегиясын анықтайтын Несиелік саясаттың негізгі ережелері мен мақсаттары болу керек. Одан кейінгі бағыттар банк қызметкерлерінің несиелік операцияларды басқару жұмысында банктің тактикасын анықтайды , банктің нақты операцияларын және клиентпен арадағы келісім-шарттың ұйымдастырудың жолдарын нақтылайды, несиелік процесті бақылау және басқару шараларының жүйесін белгілейді. Несиелік саясатты қалыптастырудың теориялық моделінің әрбір бағыты өзара тығыз байланысты және несиелік саясатты қалыптастырып, несиелік процесті ұйымдастыруда міндетті болып табылады, ұтымды несиелік саясаттың мәнін ашу үшін қажет.
Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдаудың басым бағыттарымен, екіншіден, банк қызметкерлерінің практикалық іс-қимылын белгілейтін және осы басым бағыттарды өмірге енгізетін нормалармен, ережелермен анықталады. Бұл жерде тәуекелді (оның ішінде несиелік) басқару қабілеттілігі нақты несиелік келісімдердің шарттарын жасаумен айналысатын банк басшылығының бөліктілігіне және қызметкерлердің сыныптамалық деңгейіне байланысты.
Жалпы, несиелік саясат стратегиясы нақты банктің несие нарығындағы басым бағыттарын, ұстанымдары мен мақсаттарын көздесе, ал тактикасы - несиелік келісім жасау, несиелік процесті ұйымдастыру кезінде осы банктің жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін қолданатын қаржылық және басқа құралдары.
Несиелік саясаттың қағидалары несиелік процестің негізі болып табылады. Демек, оларды толық билеген сайын, коммерциялық банктің оның өтімділігі мен табыстылығын қамтамасыз ету позициясынан алғандаіс-әрекеті тиімді бола түседі.
Несиелік саясаттың астарымен біз оны жасау мен тәжірибеде жүзеге асырудың негізгі шарттарын, туындаушы ережелерін түсінеміз.
Несиелік саясат макроэкономикалық деңгейде орталық банктің мемлекеттік несиелік саясатына және әрбір нақты коммерциялық банктің несиелік саясатынаортақ қағидалары түсіндіріледі.
Банктің несиелік саясатының қағидалары бір жағынан несиелік қатынастар субъектілерінің өз іс-әрекеттерінің озық нәтижелеріне деген қызығушылығын ынталандырады және несиелік саясатты жалпы халық шаруашылығы ауқымында жүзеге асыруда зор мәнге иелендіреді. Банктің несиелік саясатының негізгі міндеті несиенің оның мәніне сәйкес қолданылуын қамтамасыз ету болып табылады. Осылайша, несиелік саясат оның қағидаларын жүзеге асыру тәсілі ретінде көрініс табады. Солай тұра несиелік саясаттың сапасы ең алдымен оны шарттаушылардың принциптерін орындау дәрежесімен анықталады.
Банктің несиелік саясатының маңызды жалпы қағидалары несиелік саясаттың ғылыми негізделуі, оптималдығы, тиімділігі, сондай-ақ оның элементтерінің тұтастығы мен ажырағысыздығы болып табылады, себебі тек өмірдің объективті реалийлері мен субъективті факторларды ескере қалыптасқан ғылыми негізделген несиелік саясат қана мемлекеттің, банктің (институционалдық құрылым ретінде), оның персоналы мен клиенттерінің (соның ішінде тұрғындардың) мүдделерін толыққанды өрнектеуге мүмкіндік береді. Осылайша, тек қана ғылыми негізделген саясат өзінің белгілі бір даму сатысында банк алдына қоятын мақсаттарға едәуір сәйкес келеді. Демек, тек қана ғылыми негізделген саясат банк (орталық та, коммерциялық үшін де) үшін оптималды, едәуір тиімді әрі қалаулырақ болады.
Коммерциялық банктің несиелік саясатының арнайы қағидалары болып табыстылық, пайдалылық (себебі әрекет ететін әрбір банктің мақсаты барынша мүмкін жоғары пайда табу болып саналады), қауіпсіздік және сенімділік табылады (себебі банк табысты кез-келген бағамен емес, ол өзінің іс-әрекетін жүзеге асыратын нарық реалийлерін ескеріп табуға тырысады).
Осылайша, несиелік саясат критерийлерін, коммерциялық банктің тиімді несиелік саясатының критерийлерін бағалау проблемасы туындайтыны сөзсіз. Клиентке қатысты икемді нұсқаны таңдау - банк экономистерінің жауыр болған жұмысы, жемісті жұмыс алғышарты мен олардың іс-әрекетін бағалауға негіз.
Несиелік байланыстарды реттеудегі мүмкіндіктердің кең кешені несиелік саясаттың оптималды нұсқасы проблемасын туғызады.
Осылайша, коммерциялық банктің оптималды несиелік саясатын жалпы банктің шығыстарын жабуы және белгілі пайда, таза табыс табуын қамтамасыз ететін саясат деп айтуға болады (табыстылық қағидасы). Онымен қоса, банктік қызметтегі табыстың немесе тіптен шығындардың жоқтығын тиімсіз несиелік саясаттың нәтижесі деп қарастыруға болмайды. Банктің несиелік саясатын жасау стратегиялық және тактикалық мақсаттардан туындайтыны белгілі. Шынында, банктің қызметіндегі жалпы және оның несиелік саясатының ішінара басымдылықтары банктердің несиелік операцияларының қауіпсіздігін, сенімділігін, табыстылығын қамтамасыз етумен сипатталады. Жалпы, коммерциялық банктің несиелік саясатының осы қағидаларын ұстануын оптималды, тиімді несиелік саясаттың критерийлері ретінде санауға болады.
Теориялық тұрғыдан статикалық және динамикалық оптимумды ажыратқан жөн. Статикалық оптимум мысалы, банктің даму деңгейін, банктермен жүзеге асырылатын операциялар мен қызметтердің санын, банктің бар ресурстарымен қол жеткізілген еңбектік, материалдық, қаржылық динамикалық параметрлерін анықтаумен байланысты. Статикалық оптимум есептік баланс бойыншаанықталады, ол өткен мерзіміішінде орын алған пропорциялар,қаражаттар мен инвестициялар көздерінің құрылымы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Бірақ бұл оңтайлы нұсқаны таңдау үшін жеткіліксіз, себебі есептік баланста балама жоқ. Банктерді қосаалғанда экономиканың кез-келген субъектісінің іс-әрекетінің негізіне жататын жоспарлық құжатты (бизнес-жоспар, маркетингтік жоспар несиелік саясат бойынша жоспарлық құжат) дайындау қажеттілігіосыдан туындайды. Банк қызметіне қатысты коммерциялық банктің несиелік саясатын зерттеу оның жұмысының талдау бағыттарын анықтайды, соның ішінде: клиенттің сапасын, оның несиелік және төлем қабілеттілігін бағалау; несиелеу мерзімінің ұзақтығы (ссуданы ұсыну және өтеу); несие бағасы, пайыздық ставка деңгейі; арнайы жағдайлар, мысалы, жеңілдіктер; ссуданы қайтарып алумен байланысты шығындар деңгейі.
Коммерциялық банктің оптималды саясаты - бұл нәтижесінде банк табыстары, оның пайдасы шексіздікке, ал шығындары мен тәуекелдіктері минимумға ұмтылатын саясат деп қорытынды жасауға болады [12, 55б.].
Жалпы қоғамдағы экономикалық қатынастарды оптимизациялау проблемасы экономиканың субъекттері ретінде оптималды шаруашылық жүргізу критерийлерін жасаудан бастап қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымын жетілдірумен аяқталатын күрделі экономикалық және қаржылық мәселелердің кешенін қамтиды.
Әдетте дамудың мүмкін болжамдысы ортаңғы нұсқа болып табылады. Дегенмен банк қабылданған жоспарға түзетулер енгізуге және оның шынайылығын толық ескеру үшін оқиғалардың дамуының бірнеше мүмкін нұсқаларын жасау тиіс. Дұрыс танылмаған айқындылық адекватты емес саясаттың құрылуына немесе банк үшін теріс салдарына әкеледі. Сондықтан әрбір нақты жағдайда басқару шешімінің қабылдануы саясаттың өзгеруінен болатын мүмкін табыс пен осы өзгерістердің бағасын салыстыруды қамтуы керек.
Коммерциялық банктің несиелік саясаты баға-пайда-процент механизміне негізделеді. Несиеге деген артудағы сұраныс кезінде ссудалық капиталға сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы өзгереді және ссудалық процент артады. Бұл несиелеуді кеңейту, коммерциялық банктермен қосымша несиелік ақшаларды жасау формасында бос өтімді резервтерді интенсивті қолдануды білдіреді. Бұндай жағдайда бос өтімді резервтердің салымдарға қатынасы қысқарады, өтімділік квотасы төмендейді. Алайда бұл орталық банктердің банктік өтімділікті қысқартуға бағытталған рестрикциондық ақша саясатының нәтижесі емес, сонымен қатар коммерциялық банктердің несиелік экспансиясының салдары.
Банктің саясатты жүргізуден келетін пайданы арттыру үшін (соның ішінде депозиттік, несиелік, пайыздық және т.б.) банк жүйелік тұрғыны қолдануы керек, яғни банктік саясаттың барлық элементтерін тұтастықта, байланыстылықтаоптималды шешім табылғаншаоларды жүзеге асыру құралдырын түрлендіріп қолдануы керек. Соның ішінде несиелік саясат саласында бұл шешім несиелік стандарттардың яғни коммерциялық банктік несиелік саясатын жасауға негіз болған талаптардың оңтайлы комбинациясын анықтайды.
Осылайша банктің несиелік саясаты несиелік саясаттың қағидаларын ескеріп және олардың тәжірибеде жүзеге асырылуын қамтамасыз еткен жағдайда тиімді әріоптималды болып саналады. Ұқсас тұрғылар оптималды депозиттік саясатты (банкте ашылған есеп-шоттарда депозиттерге қаражаттар тарту деңгейі), валюталық саясатты, пайыздық саясатты анықтау кезінде қолданылады.
Банктік несиелік саясаттың ел экономикасына жалпы әсер етуіоң, сондай-ақ теріс те болуы мүмкін. Бір жағдайлардаол өндіргіш күштердің дамуына қолайлы жағдайлар туғызады, кейбір жағдайларда өндірістің даму қарқынын тежейді, төмендетеді.
Тиімді несиелік саясат экономиканың дамуынаоң ықпал тигізеді, бірақ оның өмірде орын алуы үшін несиелік саясаттың қоржынындағы тәсілдердің барлық кешенін қолдану және негізгі мақсаттарға жету үшін нақты мақсатты бағытталған іс-әрекет қажет.
Банктік қадағалау органдары коммерциялық банктің несиелік саясатын келесі позициялардан талдайды: біріншіден, оның бар-жоғы; екіншіден, несиелік саясаттың принциптерін ұстау сапасы яғни толықтығы, соның ішінде банктің қатысушы нарығындағы орын алған жағдайдың адекваттылығы, тиімділігі, оптималдығы және т.б.
Міне, сондықтан коммерциялық банктің несиелік саясатының элементтерінің шарттастығы, яғни тұтастығының принципі несиелік саясаттың банк жұмысындағы орны мен рөлін анықтауғаосы байланыстарды танып білу қажеттілігін анықтайды. Шындығында, несиелік саясат принциптері өзара тығыз байланысты. Бір принциптің бұзылуы қалғанын бұзылуына әкеліп соғады. Банктің несиелік саясатының принциптерінің осы байланыстылығы және шарттастығы оларды диалектикалық бірлікте қарастыру қажеттілігін білдіреді. Кейбір элементтерге толығырақ тоқталайық.
Банктің депозиттік саясаты (тар мағынасында банктің жалпы несиелік саясатының ажырамас бөлігі ретінде) депозиттерге қаражаттарды тарту және оларды тиімді басқаруға қатысты банктік саясатты сипаттайды. Коммерциялық банктің депозиттік саясаты - бұл салымшылар мен басқа кредиторлардың қаражаттарын тартуға қатысты банктің стратегиясы мен тактикасы және берілген банк үшін қаражаттар көздерінің едәуір тиімді комбинациясын анықтау. Депозиттік саясаттың мақсаты банк өтімділігінің мұқтаждықтарын қажеттілігіне қарай заемдық қаражаттарды белсендіалу жолымен қанағаттандыру болып табылады. Осыған байланысты пайда табу мүмкіндіктері кеңейеді, бірақ бұл ескеруді қажет ететін тәуекелге де байланысты (негізінен бұл депозиттерді қолданудан алуға болатын табыстар мен тартылған қаражаттар арасындағы қатынас).
Батыстың дамыған елдерінің экономикалық әдебиетінде депозиттік саясат соның ішінде "депозиттік ақшалар" мәселесін реттеуге үлкен көңіл бөлінген. Ақшаайналысын тиімді бақылау және басқару үшін айналыстағы ақша массасының жағдайын жоспарлаудың, болжаудың және реттеудің түрлі тәсілдері қолданылады. Батыстың индустриалды дамыған елдерінде қолданылатын ең көп тараған схемааталмыш монетарлық агрегаттарды анықтау болып табылады. Қазіргі таңдаАҚШ-та банк арқылы өтетін барлық қаржылық құралдарды ескеретін 75-ке жуық монетарлық агрегат бар. Ақша массасының құрамын түрлі компоненттреді енгізудің түрлі принциптеріосы элементтердің өтімділігі болып табылады. Өтімділікпен банктің клиенттерге қатысты өзінің міндеттемелерін уақытындаорындау қабілеті түсіндіріледі. Банк активінің өтімділігі жоғары болған сайын, сәйкес көрсеткіштің (ақшалылық) дәрежесі жоғары болады. Ең жоғарғы өтімділікке М0 (қолма-қол ақшалай қаражаттар) көрсеткіші ие. Ақша несие айналысының түрлі параметрлерін, айналыстағы ақша массасының жағдайын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштерді тәжірибеде қолдану ақшаайналысының даму тенденциясын, сондай-ақ инфляция қарқынын бағалауға мүмкіндік береді, бұның ақша несиелік сфераның реттеу мүмкіндіктерін оң әсерін тигізері сөзсіз.
Депозит банктің едәуір маңызды ресурстарының бірі болып табылады, себебіол өз мазмұнымен тұрғындардың, кәсіпорындардың және ұйымдардың банк жүйесінің делдалдығымен банктің басқа клиенттеріне деген несиені білдіреді.
Бұл ретте бюджеттік қаржыландыруға жүгіну қажетсіз болып қалады. Депозит инфляция қарқынын тежеуге, шаруашылық пен тұрғындар қаражаттарын тауар айналымынан көңілін бөледі, ал бұл ақша массасының тауарлар мен қызметтер нарығына деген қысымын азайтады.
Осы айтылғандарды қорытындылай келе мынадай анықтама беруге болады. Несиелік саясат несиені реттеу жұмысының негізі ретінде, біріншіден, несиелік қарым-қатынастарды дамыту барысындағы басым бағыттарды, екіншіден, несие тетіктерінің жұмыс істеуін анықтайды.
Несиелік саясат банктің несиелік бөлімшелеріндегі тиімді жұмыстың қажеттіалғышарттарын жасайды, қызметкерлердің күш-қуатын біріктіріп, ұйымдастырады, қателіктер мен тиімсіз шешім қабылдаудан сақтандырады. Несиелік саясаттың элементтері несиелік саясаттың ұйымдастыру нысандарында, яғни оны жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерінде нақты қолданылады.
1.1 Коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар
Несиелік операциялар банк үшін де, ол қызмет көрсететін аймақ үшін де маңызды, сондықтан несиелік саясатты тұжырымдауда көптеген факторларға көңіл бөлген жөн. Едәуір көлемде осы факторлар банктің екінші ретті резервтерінің көлемі мен құрылымын және инвестицияларын анықтайды.
Олардың маңыздысы 1-суретте бейнеленген. Банктің жемісті жұмыс істеуі үшін пайда (таза табыс) қажет, сондықтан барлық банктер ссудалық саясатты құрудаосы факторды ескереді. Кейбіріоған үлкен көңіл бөледі. Пайдаға өткір мұқтаждығы бар банктер пайда шешуші мәнге ие емес банктермен салыстырғандаагрессивті ссудалық саясатты ұстануы мүмкін. Мұндай агрессивті саясат сауда-саттық және өнеркәсіп фирмаларына берілетін қысқамерзімді ссудаларға қарағанда, әдетте едәуір жоғары процент әкелетін мерзімді несиелер мен тұтыну несиелерінің салыстырмалы жоғары үлесінен көрінеді.
Банктің ішкі саясатын анықтайтын факторлар
Банктің сыртқы саясатын анықтайтын факторлар
Жекелеген несие түрлерінің тәуекелділік және пайдалылық дәрежесі
Мемлекет экономикасының жалпы жағдайы, инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы
Депозиттердің тұрақтылығы
Халықтың кірістер деңгейі, банктік несиелерді қолдану қабілеті
Орындалатын операциялар мен қызметтің спектрі
Бәсекелестік деңгейі
Банктік өнімдер мен қызметтердің бағасы
Банк персоналының қабілеті мен тәжірибесі
ҚР Ұлттық банкінің несие саясатының ықпалы
Банктің несиелік әлеуеті
Несиенің қамтамасыз етілуі
Банк қызмет көрсететін аймақтың несиеге мұқтаждығы
Несие қоржынының сапасы
Несиенің қамтамасыз етілуі
3 - сурет. Банктің несие саясатына әсер ететін факторлар
Е с к е р т у - сурет [15] дерек көзі негізінде автормен құрастырылған
Өзінің несиелік саясатын тұжырымдай отырып, банк депозиттердің категориясы мен ауытқуларының сипаттамаларын ескеруі керек. Банк жеткілікті бірінші ретті және екінші ретті резервтер құралғаннан кейін, несиелер беруге құқылы. Резервтердің қос түрі депозиттердің болжанатын ауытқулары мен ссудаларға деген сұранысты ескеруге бағытталатындығына қарамастан, болжанбас сұраныстың болуы банктерді ссудалық саясатты тұжырымдауда депозиттердің тұрақтылығына назар қоюға мәжбүр етеді.
Несиелік саясатқа банк қызмет көрсететін аймақ экономикасы ықпал етеді. Шаруашылықтың маусымдық және циклдық ауытқуларға сезімталдығына қарағанда, көбінесе оның тұрақтылығы либералдық несиелік саясатты жүргізуге септігін тигізеді. Экономикалық құлдырау мен өсу кезеңдерінде салымдар шаруашылықтық тұрақтылықтарға қарағанда, жедел ауытқуларды бастан өткереді. Бұл ретте ел экономикасының жалпы ахуалын ескеру қажет. Жаплы шаруашылық жағдайға кері ықпалын тигізетін факторлар іріауқымға ие болсаақырында жергілікті жағдайға да өз әсерін тигізбей қоймайды.
Банктердің ссудалар ұсыну қабілетіақша-несие саясатына және фискалдық саясатқа тәуелді. Коммерциялық банктердің иелігіне қосымша резервтер ұсынылса, банктің ссудалық мүмкіндіктеріарта түседі. Бұл жағдайда банктер өз резервтерінің өсімі тежелетін немесе қысқаратын жағдайға қарағанда, либералдық несиелік саясатты ұстанады.
Банктің несиелік саясатын жасауда несиелік операцияларды жүзеге асыратын кәсіби біліктілігі елеулі мәнге ие емес. Мысалы, кейбір қызметкерлер сауда-саттық және өнеркәсіптік кәсіпорындарды несиелеу тәжірибесіне машық болғанына қарамастан, өз тәжірибесінде қозғалмайтын мүлік кепілдігіндегі ссудаларды ұсынумен ұшыраспауы мүмкін. Кейбіреуі тұтыну несиелеріне маманданған болуы да мүмкін. Банктердің тұтыну несиелері саласынаараласа бастауының мүмкін себептерінің бірі кәсіби білікті персоналдың жоқтығы болған сияқты. Кейбір банктер несиенің белгілі бір аясындағы өзге банктердің ссудалық саясатына әсер ете алатындай болуы мүмкін.
Әрине, коммерциялық банктердің несиелік саясатына қызмет көрсетілетін аймақтың өзіне тән ерекшелігі әсер етпей қоймайды. Банктерге чартер берудің негізгі мақсаты қызмет көрсетілетін аймақтың несиеге мұқтаждығын қанағаттандыру. Егер банк мұны жасамаса, оның әрекет ету мәні шамалы. Банктер ақылға қонымды және экономикалық негізделген несиелік сұраулар салған заем алушыларға ссудалар беруге моральды түрде міндетті. Мысалы, банктер мал шаруашылығы үстем аймақтарда бұл саланы несиелеуден бас тартаалмайды, олар өз саясатын сәйкес шаруашылықтар сұрауларын ескере белгілеуі қажет.
Коммерциялық банктің несиелік әлеуеті банкте (жинақталған) мобилизацияланған қаражаттар мен өтіміділік резервінің айырмасынан шығатын шамамен анықталады. Коммерциялық банктің өтімділігінің жалпы резерві Ұлттық Банкпен бекітілетін міндетті резервтер нормасына және банкпен өзі үшін анықталатын өтімділік резервінің деңгейіне тәуелді келеді. Әрбір коммерциялық банк өтімді қаражаттардың төменгі резервін жасауға және өзінің өтімділігі, сенімділігі, табыстылығынан туындай келе, жоғары несиелік әлеуетті қамтамасыз етуге тырысады. Коммерциялық банктің несиелік әлеуетінің деңгейі, өз кезегінде, келесі факторлармен анықталады: банкте жинақталған қаржаттардың жалпы шамасы; депозиттердің құрылымы мен тұрақтылығы; ҚР ҰБ-гі міндлетті резервтер деңгейі; ағымдағы өтімділікті ұстап тұру үшін ағымдағы резервтерді қолдану тәртібі; банк міндеттемелерінің жалпы сомасы мен құрылымы. Несиелік әлеует қаражаттарын қолдану тиімділігіне шарттар кешені сақталғанда қол жеткізіледі, егер:
oo өтімділіктің қажетті минимумы қамтамасыз етілгенде;
oo несиелік әлеует қаражаттарының барлық жиынтығы қолданылғанда;
oo несиелік әлеуетте жоғары табысқа қол жеткізілгенде.
Аталмыш заңдылықтарды банк өтімділігі мен несиелік әлеует қаражаттарын үлестіру саласында дұрыс несиелік саясатты жасауға қолдану қажет. Несиелік әлеует қаражаттарын үлестірудегі банк саясатының негізгі мақсаттарының бірі банк қаржаттарының көзі мен депозиттерінің құрылымының сәйкестігін қамтамасыз ету. Банктік қызметтің арнайылығы мен ақшаағымдарының динамикасы банкке несиелік әлеует қаражаттарын жедел трансформациясын жүзеге асыру үшін, яғни несиелік әлеует қаражаттарының жеделдігіне қарағанда, едәуір ұзақ мерзімге ссудалар беруге нақты мүмкіндіктер жасайды. Қазақстандық және шетелдік тәжірибе несиелік әлеует қаражаттарының трансформациясы банк өтімділігі проблемасының шығуының негізгі себептерінің бірі екенін көрсетеді. Трансформация тәуекелдігін төмендету үшін банк активтері мен пассивтерін сомалары мен мерзімдері бойынша реттеу орынды.
Несиелік әлеует қаражаттарының сандық және сапалық келімі мен кетімі банк өтімділігін ұстап тұру тәжірибесінде маңызды фактор болып табылады.
Банктің несиелік әлеуеті банктің несиелік және пайыздық саясатын анықтайтын факторлардың бірі. Ссудаларға деген тұрақты сұраныс пен бос қаражаттардың салыстырмалы аз-маз үлесінде банктің пайыздық ставкасы артады. Кері жағдайда - ол төмендейді, сонымен қатар, пайыздық ставка банктің несиелік ресурстарына деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасымен ғана емес, оның ресурстарының ақылығы дәйегімен реттеледі[25, 95б.].
Несиелеу тәуекелдігінің дәрежесі коммерциялық банкте коммерциялық банктің түрі, заем алушының типі (клиенттер құрамы), қарыз алушының қаржылық жағдайы, ссуда бойынша қамсыздандырылу мен кепілдік бар-жоғы, тәуекелдің уақыттық үлестірілуі бойыншаанықталады. Осы критерийлерге байланысты әрбір берілген сома бойынша пайыздық ставкаайқындалады.
Шынында, коммерциялық банктер қызметінде күнделікті ұшырасатын банктік тәуекелдер коммерциялық банк түріне қарай түрліше болады. Мамандандырылған банкте өнімді өндіру технологиясы алғашында жүзеге асырылуы қиындыққа соғатын тәукелді кәсіпорындарды несиелеумен байланысты жоғарлатылған тәуекелдер үстем болады. Бұл банктік тәуекелдіктерді реттеудің ерекше тәсілдерін, соның ішінде, кепілдіктердіалу, кепілзат құқығы мен т.б жүзеге асыруды талап етеді. Салалық банктерде басқалармен қатар берілген саланың экономикалық дамуымен байланысты тәуекелдік дәрежесін ескерген жөн. Осыған байланысты, әрбір банк объективті және субъективті себептерге байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
Коммерциялық банктің несие саясатының теориялық аспектілері
1.1
Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2
Коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3
Несие саясатын құру және оны іске асырудың шетелдік тәжірибесі..
2
Коммерциялық БАНКТІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ТАЛДАУ
2.1
ЦеснабанкАҚ-ның несие саясатын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2
ЦеснабанкАҚ-ның несие қоржынының сапасын талдау ... ... ... ... ... ..
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Несиенің мәні мен ролі өте ауқымды, оның көмегіарқылы біз экономикалық жүйенің алдында тұрған бар мәселелерді шеше аламыз. Бос ақшалай қаражаттардың уақытша бір телімнен босатылуы, ал басқаларындаоған деген қажеттіліктің туындауы сияқты қиындықтарды несиенің көмегіарқылы жеңуге болады. Бір қалыпты ұдайы өндіріс процесін қалыптастыру үшін несие бостатылған капиталды шоғырландырып және капиталдың құйылуын күтеді. Сонымен қатар, несие ақшаайналыс процесін жылдамдатады және де сақтандыру, инвестициялық, нарықтық қатынастарды реттеуде маңызды орын алады.Несие беру қызметін бастамастан бұрын банк әуелі өзінің несиелік саясатын қалыптастырып алуы тиіс, сондай-ақ оны шынайы тәжірибеге енгізудің жолдары мен құралдарын қарастырып, нақтылап алуы қажет. Банк саясатының қалыптасуы банк қызметін жоспарлау кезеңдерінің құрамдас бөлігі табылады.Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдау басымдықтары арқылы, екіншіден, банк қызметкерінің тәжірибелік қызметін реттейтін және осы басымдықтарды тәжірибеде жүзеге асыратын нормалар мен ережелер арқылы, үшіншіден, банк басшылығының құзіреттілігі мен несие қызметкерлерінің біліктілік деңгейіарқылы анықталады.
ҚР ҰБ несиелік нарықтың жай-күйіне тоқсан сайын жүргізетін зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғандай, банктердің несиелік саясатты жұмсарту себептерінің бірі сапалы заемшылардың тапшылығы болып табылады. 2012 жылы банктерден алынған ақпарат бойынша несиелік ресурстарға корпоративтік сектор тарапынын да, сол сияқты жеке тұлғалар тарапынын да сұраныстың өскені байқалады. Бұл ретте, егер ірі және шағын бизнес тарапынан несиелік ресурстарға сұраныстың төмендегені байқалса, орташа бизнес тарапынан ұлғаю байқалады. Ірі кәсіпорындар тарапынан сұраныстың төмендеуі банктердің қатаң несиелік саясатымен, сондай-ақ банктердің негізінен айналым қаражаттарын қаржыландыруға және қазіргі борыштарды қайта құрылымдауға қысқа мерзімді кредиттер берумен түсіндіріледі, оның салдары ретінде көптеген ірі кәсіпорындар өз ресурстарын пайдалануды артық санайды. Банктердің ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынуды қаламауы екі негізгі фактормен түсіндіріледі - сапалы заемшылардың және жобаларды несиелеу үшін ұзақ мерзімді ресурстардың жетіспеуі [1].
Несиелік портфель сапасының төмендігі және салыстырмалы түрде алғанда тәуекелдің жоғарғы деңгейі банктердің несиелік белсенділігін тежейтін факторлар болып қалуда.
Дипломдық жұмыстың мақсаты -қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіру.
Осы аталған мақсатқа сай алдымызға мынандай міндеттерді қойдық:
oo несиелік саясат туралы түсінік беру, несиелік саясаттың элементтерін
нақтылау;
oo коммерциялық банктің несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторларды айқындау;
oo банктердегі несиелік саясаттың шетелдік тәжірибесімен таныстыру;
oo банк қызметінің негізгі қаржылық көрсеткіштерін талдау;
oo несие саясатының өзгеруі және несие қоржынының сапасына баға беру;
oo несиелік қоржынның сапасын жақсарту жолдарын сипаттау;
oo Қазақстан Республикасының екінші деңгейіндегі банктердің несиелік саясатын жетілдіру жолдарын табу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні - Қазақстан Республикасындағы несиелік саясаттың нәтижесі ретіндегі коммерциялық банктер мен несие алушылар арасындағы қатынастар.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі болып Цеснабанк АҚ-ның қызметі мен несиелік қоржыны алынды, ал зерттеу мәселесі ретінде несиелік саясаттың мазмұны мен оны жетілдіру жолдары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:
oo коммерциялық банктердің несиелік саясат тиімділігін арттыру бағытының теориялық аспектілері қарастырылды;
oo несие саясатының өзгеруі және несие қоржынының сапасы талданды;
oo банк секторының несиелік белсенділігін айқындайтын факторларға және несиелік тәуекелдерге баға берілді;
oo қазіргі жағдайда коммерциялық банктердің несиелік саясат тиімділігін арттыру бағыттары айқындалды.
Дипломдық жұмыстық тәжірибелік маңыздылығы - автордың берген теоретикалық, әдістемелік және тәжірибелік ұсыныстары экономистерді және қаржыгерлерді оқыту процесінде кең әрі тиімді қолданылуы мүмкін.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Бұл дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды , үш тарау мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында коммерциялық банктердің несие саясатының теориялық аспектілері, оның міндеттері мен қағидалары және негізгі элементтері, сонымен қатар несие саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар мен несие саясатын құрудың шетелдік тәжірибесі анықталды.
Екінші тарауында Қазақстан Республикасының банктік секторының қазіргі жағдайына қысқаша шолу жасалынды. Мысал ретінде алынған Цеснабанк АҚ-ның қызметінің жалпы сипаты, оның банктік сектордағы алатын орны айқындалды.
Үшінші тарауындаҚазақстан Республикасының екінші деңгейлі
банктердің несие саясатын қалыптастырудағы негізгі мәселелері мен жетілдіру жолдары, ұсыныстары қарастырылды.
1 Коммерциялық банктің несие саясатының теориялық АСПЕКТІЛЕРІ
Коммерциялық банктің несие саясаты, оның элементтері және негізгі қағидалары
Несие саясаты - банк қызметінде жүргізілетін кең өрісті саясаттың бір қыры ғана болып табылады. Несиелік саясат экономикалық саясаттың әр алуан түрлерінен өзіндік қызметтік сипаттарымен ерекшеленеді. Бұл ерекшелік ең алдымен несиелік саясаттың несие қозғалысын, оның алуан формалары мен түрлерін басқарып отыруымен байланысты. Сол себепті несиелік саясат - несие ұсыну саласында да, сондай-ақ оны алу саласында да жүргізілетін саясат. Оған несиелік қатынастарды ұйымдастырудың ғылыми негізделген тұжырымдамасы, халық шаруашылығы мен тұрғындарды несиелендіру бағытында қойылатын міндеттер мен оларды жүзеге асыру бойынша жүргізілетін тәжірибелік шаралар енеді.
Несие саясаты алуан түрлі теориялық қана емес, сондай-ақ тәжірибелік сұрақтар тоғысатын түйін ретінде қарастырылады. Сол себепті, несие қатынастарына отандық, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың тарапынан жете көңіл бөлінуде. Осылайша, Н.Бруктің редакциясымен Дүниежүзілік банктің басылымында несие саясатына келесідей анықтама берілген: Несиелік саясат - банктің жалпы даму стратегиясының ішінде несиелік қызметті ұйымдастырудың негізін қалайды. Несиелік саясатты несиелік процестің жүргізілу тәртібі мен ұстанымдары, оны іске асыру әдістері, сонымен қатар осыған сай құжаттамаларға қажетті шарттар анықтайды. Банктің ішкі несиелік саясатының мақсаты - өз мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз ету, несиелік операцияларды жүргізгенде тәуекелдердіазайту[1].
Қазақстандық ғалымдардан Мақыш С.Б. бөліп көрсетуге болады. Ол: Несие саясаты - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттарын білдіреді.
Кең мағынасындаалғанда, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратеғиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын белгілейді[2, 260б.].
Несие саясатының негізін сипаттай келе, Искакова З.Д.: Несие саясаты несие беру және рәсімдеу, оны басқаруға жауап беретін стандарттар мен параметрлерді анықтайды деген тұжырымға келген[3, 88б.].
Қызметтерді құбылыстар мәнінің ерекше көрінісі ретінде қарастыраотырып несиелік саясат бір ғана өте маңызды қызметті - банк жүйесін дамыту және алға қойылған мақсаттарға жету стратегиясын жүзеге асыруғабағытталған несиелік үдерістіоңтайландыру қызметін орындайды.Несиелік саясаттың мәні несиелік қорды шоғырландыру мен инвестициялау үдерісіндегі банктік қызметті дамыту мен жетілдірудің басым бағыттарын анықтауда, несиелік үдерісті дамыту мен оның тиімділігін арттыруда жатыр.Барлық банктер үшін біртұтас (бірдей) несиелік саясат болмайды. Әрбір нақты банк несиелік саясатын өзіорналасқан аймақтағы банк жұмысына ықпал ететін экономикалық, саяси, әлеуметтік ахуалды назарғаалаотырып, сондай-ақ ішкі және сыртқы тәуекелдер жиынтығын ескере отырып айқындайды.Егер банктің несиелік саясаты болмаса, немесе несиелік саясатының сапасы төмен болса, оның тәуекел жиынтығы артады. Несиелік саясаттың негізгі қағидалары мен ережелері нақты орындаушылардың назарына толық жеткізілмеген жағдайда да банк тәуекелінің деңгейіартып, оның жүзеге асу мүмкіндігі төмендейді.
Қазақстан Республикасының несиелік қызмет туралы заңдарына, соның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің нормативті құқықтық актілеріне сәйкес, әрбір банк өзінің несиелеу ережелерін шығарады. Ережелер жалпы басымдылықтарды, несиелік қызмет аумағындағы шешімдерді шешудің стандарттары мен параметрлерін, несиелік тәуекелдерді басқарудың негізгі ұстанымдарын анықтайды.
Банктік саясат, оның құрылымдық элементтері:
Депозиттік саясаты
Несие саясаты
Есеп айырысу-кассалық операцияларын ұйымдастырудағы саясаты
Пайыздық саясаты
Валюталық саясаты
Банктің тәуекелді басқарудағы саясаты
Банктің табыстылыққа қатысты саясаты
Қызметкерлерді басқарудағы саясаты
Бәсекелестерге қатысты саясаты және т.б.
1-сурет. Банктік саясаттың құрылымдық элементтері
Е с к е р т у - сурет[9] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған
Сонымен қатар, банктің несиелік қызметін келесі міндеттерді шешу үшін бағыттайды:
oo тұрақты жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілерді несиелеудің нәтижесінде сапалы несиелік портфельді қалыптастыру;
oo баланстан тыс міндеттемелерді, несиелік портфельдің мөлшері мен құрылымының тиімділігін қамтамасыз ету;
oo банк активтерін орналастырудың табыстылығы мен қауіпсіздігінің жоғары деңгейін қамтамасыз ету.
Несиелеу мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік, қамтамасыз етушілік және несиелерді мақсатты арналымға пайдалану шарттарына сай жүргізіледі.
Банк несиелік қызметін Қазақстан Республикасының заңдарына, Үкімет қаулыларына, Ұлттық Банктің нормативті-құқықтық актілері мен өзінің ішкі ережелеріне сәйкес барлық экономиканың салаларында, сондай-ақ республиканың барлық аймақтарында жүргізеді. Несиелер кәсіпорындарға, ұйымдарға, кооперативтерге және басқа да шаруашылық субъектілеріне, тұрақты қаржылық жағдайы, өндіретін өнімдеріне немесе көрсетілетін қызметтеріне тұрақты сұранысы бар, сонымен бірге банкке несиені қамтамасыз ететін жоғары өтімді кепілді ұсынатын жеке кәсіпкерлерге ұсынылады.
Несие саясаты 2-суретте бейнеленген негізгі элементтерден құралады.
Несиелік қызметті ұйымдастыру
Несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша лимиттерді белгілеу
Несиелерді санкциялау
Несие саясаты
Несие бойынша болуы мүмкін шығындарды жабуға резерв құру
Несие бағасын белгілеу
Несиелік тәуекелді бақылау
Несиелік өтініштерді бағалау
2-сурет. Несие саясатының негізгі элементтері
Е с к е р т у - сурет[12] дерек көздері негізінде автормен құрастырылған
Несиелік саясат несиенің бағасы мен валютасы сияқты несиелеудің басты шарттарын анықтайды.
Несие бағасы нарықтағы сыйақы ставкілерінен қалыптасуынан (басқа қаржылық институттармен ұсынылатын мүдделерден), банк активтері мен пассивтерінің экономикалық құндарынан, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің қайта қаржыландыру ставкасына, несиеленетін жобаның мазмұнына және басқа да факторларға байланысты қалыптасады.
Сыйақы ставкісі (мүдде) Несиелік комитетпен, Басқарма немесе директорлар Кеңесімен оларғаанықталған құқ шегінде және ол Несиелік келісім-шартта көрсетіліп анықталады.
Банктің несиелік тәуекелдерді басқару ұстанымдарына сәйкес, ол берілетін несиенің валютасын өзіанықтайды. Банк несиелерді ұлттық валютада Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің валюталық баламада фиксацияланған курсымен ұсынылады, сонымен қатар шетел валютасында, негізінен АҚШ долларымен беріледі.
Несие валютасы қаржыландырылатын жобаның мазмұнына және ағымдағы (болашақтағы) валюталық нарықтың жағдайына байланысты Несиелік комитетпен анықталынады.
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеғен несиелік қызметкерлердің кұзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиеге койылатын жалпы бақылау).
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялык мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталған соң, соның негізінде банк кызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимитіанықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлык несиелердің несиелік кұжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ережеде қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуы тиіс:
oo нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
oo несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
oo нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
oo оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын құжаттардан тұрады [2, 261б.].
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:
oo несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;
oo несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;
- сыртқы аудит қызметтерінің жүмысын және банктегі несиелік қызметтің
сапалығын;
- ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің кешенді ұйымдастырылуын қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ежелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін кұрайды.
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік кабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық иновацияларды енгізуге) берген қолайлы.
Несиелік нұсқаулықтар мен стандарттарды жасаудын бастапқы кезеңіаяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік кызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін аныктап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені кайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шарттарын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктін несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінін хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді [3].
Несиелік саясатта карыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды каржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы даайтылуы тиіс.
Банк қызметкерлерін несиелік саясатпен таныстыру, оларды соған сай келетін ережелер мен нұскаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш кұжат түрінде көруге болады:
oo несиелеу саясаты;
oo несиелеу стандарты;
oo несиелеу нұскаулыктары.
Сондай-ақ,аталмыш үш кұжат ерекше бір қүжатта - Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету - біріктіріледі.
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің кызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік кызметті жүзеге асыратын барлык қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
oo карыз алушының каржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
oo несиеніңкепілхаттар және кепілдемелермен камтамасыз етілуіне койылатын талаптар;
oo әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
oo қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
oo кұжаттардың толтырылуына койылатын талаптар;
oo несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалык немесе тұтыну несиелері бойынша).
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі кұжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім-шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т. б. жатады.
Несиелік нұскаулық - несиелеу рәсімдерінің іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді [2, 262б.].
Басқашаайтқанда, ол несиелік кызметтің нақты бір бағыттарына жатады. Несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажеттіақпараттар жинау және несиелік кабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің барлық кезендері көрсетіледі.
Несиелік саясат мынадай қызметтердіатқарады:
oo банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу;
oo несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің кызметкерлері үшін аныктама материал және нұскаулық ретінде болу;
oo несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұскаулықтардың талаптарының орындалуына бақылау жасау кұралы;
oo несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау.
Несие саясатының бірқатар элементтері несие саясатының түрлері туралы айтуға мәжбүрлейді. Несие саясатының түрлері туралы мәселе тың, жаңаотандық және шетелдік экономика әдебиетінде егжей-тегжейлі қарастырылмаған. Сол себептіол жөнінде толық мағлұмат берейік. Коммерциялық банктің несие саясаты төмендегідей жіктеледі.
Несиелік саясат түрлерін сыныптамалаудың негізінде түрлі критерийлер жатыр. Бұл жерде ұсынылған сыныптаманың жалғыз еместігін атап өткен де маңызды. Өзге критерийлерге қарай несие саясатының басқа да түрлерін топтастыруға болады.
Несиелік саясат банктердің ең алдымен банк пен оның клиенттеріарасындағы қарым-қатынасты реттеуіне, басқаруына, ұтымды ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ол қайтарымды негіздегі ресурстарды тартуға және оларды банк клиенттерін несиелеу үшін инвестиция жасауға қажет. Бұл жерде банк қызметіндегі тәуекелді басқарудың негізі де несиелік саясат екенін атап өткен жөн.
Несиелік саясат агрессиялық, дәстүрлі және классикалық болып келеді. Несиелік саясат түрін таңдау кезінде банк алдымен өз капиталын өсіруді, табысын көбейтуді көздейді, онда сан қырлы стратегия жатуы мүмкін (1-кесте).
1-кесте
Коммерциялық банктің несие саясатының критерийлері бойынша жіктелуі
Банк несие саясатының жіктелуі
Несие қатынастарының субъектісі бойынша
Заңды тұлғаларға қатысты саясат
Халықпен өзара қарым-қатынастағы несие саясаты
Несие нысаны бойынша
Тұтыну несиесін ұсыну бойынша
Мемлекеттік несие бойынша
Ипотекалық несие бойынша
Банк несиесі бойынша
Халықаралық несие бойынша
Мерзімі бойынша
Қысқа мерзімді несие бойынша
Ұзақ мерзімді несие бойынша
Тәуекелділік дәрежесі бойынша
Агрессивті несие саясаты
Дәстүрлі, классикалық
Бағасы бойынша
Мақсатты несие ұсыну бойынша
Мақсатсыз несие ұсыну бойынша
Нарық түрі бойынша
Ақша нарығында
Қаржы нарығында
Капитал нарығында
Географиясы бойынша
Жергілікті, аймақтық деңгейде
Ұлттық деңгейде
Халықаралық деңгейде
Салалық бағытталу бойынша
Несие берудегі несие саясаты
өнеркәсіп кәсіпорны (ауыр, жеңіл, тамақ өнеркәсібі)
сауда ұйымы
құрылыс ұйымы
көлік кәсіпорны
ауыл шаруашылық ұйымы
өткізу-жабдықтау ұйымы
байланыс кәсіпорны және т.б.
Қамтамасыз ету бойынша
Қамтамасыз етілген несие беру бойынша
Қамтамасыз етілмеген несие беру бойынша
Несие бағасы бойынша
стандартты несие
жеңілдікті несие
проблемалық несие (жоғары пайызбен)
Несие беру әдісі бойынша
Қалдығы бойынша несие бергенде
Айналымы бойынша несие бергенде
Е с к е р т у - кесте [8, 88б.] дерек көздері негізінде автормен жүйеленген
1-кестенің жалғасы
Шетелдік экономикалық оқулықтарда несиелік процесті ұйымдастырудағы банктің стратегиясы мен тактикасын анықтауға мүмкіндік беретін несиелік саясат бойынша құжат әзірлеу (меморандум) жиі ұсынылады.
Мысалы, Дүниежүзілік банктің Банк ісі және инвестицияны қаржыландыру (Н. Бруктің редакциясымен) деген басылымында несиелік саясат бойынша басшылыққаалатын құжат жасауды ұсынады. Онда несие бойынша көрсетілетін құжаттама және несие бөлімі қызметкерінің міндеттеріанықталады. Біздің ойымызша, мұндай жұмыстың аясы тар. Бұл жерде банктің несиелік саясаты несие жұмыстарын ұйымдастырудың тактикасы мен ғана шектеледі. Жоғарыда келтірілген ұстанымға қарағанда коммерциялық банктегіоңтайлы несие саясатын жасаудың теориялық моделінің негізгі ережелерін қалыптастыру қажет болып көрінеді.
Несиелік саясаты әдістемелік тұрғыдаоңтайландырудың отандық және әлемдік тәжірибесін, талаптарын ескере отырып, коммерциялық банктегі несиелік саясатты қалыптастырудың төмендегідей нұсқасын ұсынуға болады:
oo несиелік саясаттың жалпы ережелері мен мақсаттары;
oo несиелік операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі;
oo несиелік келісім-шарттың әр түрлі кезеңдерінде несиелік процесті ұйымдастыру;
oo банктік бақылау және несиелік процесті басқару.
Несиелік саясатты қалыптастыру және несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы әдістемелік міндетті талаптардан туған бұл теориялық модельді біз комерциялық банктегі несиелік саясатты оңтайландырудың қажеттілігіне байланысты ұсындық. Біздің ойымызша, мұнда коммерциялық банктің несиелік саладағы стратегиясын анықтайтын Несиелік саясаттың негізгі ережелері мен мақсаттары болу керек. Одан кейінгі бағыттар банк қызметкерлерінің несиелік операцияларды басқару жұмысында банктің тактикасын анықтайды , банктің нақты операцияларын және клиентпен арадағы келісім-шарттың ұйымдастырудың жолдарын нақтылайды, несиелік процесті бақылау және басқару шараларының жүйесін белгілейді. Несиелік саясатты қалыптастырудың теориялық моделінің әрбір бағыты өзара тығыз байланысты және несиелік саясатты қалыптастырып, несиелік процесті ұйымдастыруда міндетті болып табылады, ұтымды несиелік саясаттың мәнін ашу үшін қажет.
Банктің несиелік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиелік құралдарды таңдаудың басым бағыттарымен, екіншіден, банк қызметкерлерінің практикалық іс-қимылын белгілейтін және осы басым бағыттарды өмірге енгізетін нормалармен, ережелермен анықталады. Бұл жерде тәуекелді (оның ішінде несиелік) басқару қабілеттілігі нақты несиелік келісімдердің шарттарын жасаумен айналысатын банк басшылығының бөліктілігіне және қызметкерлердің сыныптамалық деңгейіне байланысты.
Жалпы, несиелік саясат стратегиясы нақты банктің несие нарығындағы басым бағыттарын, ұстанымдары мен мақсаттарын көздесе, ал тактикасы - несиелік келісім жасау, несиелік процесті ұйымдастыру кезінде осы банктің жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін қолданатын қаржылық және басқа құралдары.
Несиелік саясаттың қағидалары несиелік процестің негізі болып табылады. Демек, оларды толық билеген сайын, коммерциялық банктің оның өтімділігі мен табыстылығын қамтамасыз ету позициясынан алғандаіс-әрекеті тиімді бола түседі.
Несиелік саясаттың астарымен біз оны жасау мен тәжірибеде жүзеге асырудың негізгі шарттарын, туындаушы ережелерін түсінеміз.
Несиелік саясат макроэкономикалық деңгейде орталық банктің мемлекеттік несиелік саясатына және әрбір нақты коммерциялық банктің несиелік саясатынаортақ қағидалары түсіндіріледі.
Банктің несиелік саясатының қағидалары бір жағынан несиелік қатынастар субъектілерінің өз іс-әрекеттерінің озық нәтижелеріне деген қызығушылығын ынталандырады және несиелік саясатты жалпы халық шаруашылығы ауқымында жүзеге асыруда зор мәнге иелендіреді. Банктің несиелік саясатының негізгі міндеті несиенің оның мәніне сәйкес қолданылуын қамтамасыз ету болып табылады. Осылайша, несиелік саясат оның қағидаларын жүзеге асыру тәсілі ретінде көрініс табады. Солай тұра несиелік саясаттың сапасы ең алдымен оны шарттаушылардың принциптерін орындау дәрежесімен анықталады.
Банктің несиелік саясатының маңызды жалпы қағидалары несиелік саясаттың ғылыми негізделуі, оптималдығы, тиімділігі, сондай-ақ оның элементтерінің тұтастығы мен ажырағысыздығы болып табылады, себебі тек өмірдің объективті реалийлері мен субъективті факторларды ескере қалыптасқан ғылыми негізделген несиелік саясат қана мемлекеттің, банктің (институционалдық құрылым ретінде), оның персоналы мен клиенттерінің (соның ішінде тұрғындардың) мүдделерін толыққанды өрнектеуге мүмкіндік береді. Осылайша, тек қана ғылыми негізделген саясат өзінің белгілі бір даму сатысында банк алдына қоятын мақсаттарға едәуір сәйкес келеді. Демек, тек қана ғылыми негізделген саясат банк (орталық та, коммерциялық үшін де) үшін оптималды, едәуір тиімді әрі қалаулырақ болады.
Коммерциялық банктің несиелік саясатының арнайы қағидалары болып табыстылық, пайдалылық (себебі әрекет ететін әрбір банктің мақсаты барынша мүмкін жоғары пайда табу болып саналады), қауіпсіздік және сенімділік табылады (себебі банк табысты кез-келген бағамен емес, ол өзінің іс-әрекетін жүзеге асыратын нарық реалийлерін ескеріп табуға тырысады).
Осылайша, несиелік саясат критерийлерін, коммерциялық банктің тиімді несиелік саясатының критерийлерін бағалау проблемасы туындайтыны сөзсіз. Клиентке қатысты икемді нұсқаны таңдау - банк экономистерінің жауыр болған жұмысы, жемісті жұмыс алғышарты мен олардың іс-әрекетін бағалауға негіз.
Несиелік байланыстарды реттеудегі мүмкіндіктердің кең кешені несиелік саясаттың оптималды нұсқасы проблемасын туғызады.
Осылайша, коммерциялық банктің оптималды несиелік саясатын жалпы банктің шығыстарын жабуы және белгілі пайда, таза табыс табуын қамтамасыз ететін саясат деп айтуға болады (табыстылық қағидасы). Онымен қоса, банктік қызметтегі табыстың немесе тіптен шығындардың жоқтығын тиімсіз несиелік саясаттың нәтижесі деп қарастыруға болмайды. Банктің несиелік саясатын жасау стратегиялық және тактикалық мақсаттардан туындайтыны белгілі. Шынында, банктің қызметіндегі жалпы және оның несиелік саясатының ішінара басымдылықтары банктердің несиелік операцияларының қауіпсіздігін, сенімділігін, табыстылығын қамтамасыз етумен сипатталады. Жалпы, коммерциялық банктің несиелік саясатының осы қағидаларын ұстануын оптималды, тиімді несиелік саясаттың критерийлері ретінде санауға болады.
Теориялық тұрғыдан статикалық және динамикалық оптимумды ажыратқан жөн. Статикалық оптимум мысалы, банктің даму деңгейін, банктермен жүзеге асырылатын операциялар мен қызметтердің санын, банктің бар ресурстарымен қол жеткізілген еңбектік, материалдық, қаржылық динамикалық параметрлерін анықтаумен байланысты. Статикалық оптимум есептік баланс бойыншаанықталады, ол өткен мерзіміішінде орын алған пропорциялар,қаражаттар мен инвестициялар көздерінің құрылымы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Бірақ бұл оңтайлы нұсқаны таңдау үшін жеткіліксіз, себебі есептік баланста балама жоқ. Банктерді қосаалғанда экономиканың кез-келген субъектісінің іс-әрекетінің негізіне жататын жоспарлық құжатты (бизнес-жоспар, маркетингтік жоспар несиелік саясат бойынша жоспарлық құжат) дайындау қажеттілігіосыдан туындайды. Банк қызметіне қатысты коммерциялық банктің несиелік саясатын зерттеу оның жұмысының талдау бағыттарын анықтайды, соның ішінде: клиенттің сапасын, оның несиелік және төлем қабілеттілігін бағалау; несиелеу мерзімінің ұзақтығы (ссуданы ұсыну және өтеу); несие бағасы, пайыздық ставка деңгейі; арнайы жағдайлар, мысалы, жеңілдіктер; ссуданы қайтарып алумен байланысты шығындар деңгейі.
Коммерциялық банктің оптималды саясаты - бұл нәтижесінде банк табыстары, оның пайдасы шексіздікке, ал шығындары мен тәуекелдіктері минимумға ұмтылатын саясат деп қорытынды жасауға болады [12, 55б.].
Жалпы қоғамдағы экономикалық қатынастарды оптимизациялау проблемасы экономиканың субъекттері ретінде оптималды шаруашылық жүргізу критерийлерін жасаудан бастап қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымын жетілдірумен аяқталатын күрделі экономикалық және қаржылық мәселелердің кешенін қамтиды.
Әдетте дамудың мүмкін болжамдысы ортаңғы нұсқа болып табылады. Дегенмен банк қабылданған жоспарға түзетулер енгізуге және оның шынайылығын толық ескеру үшін оқиғалардың дамуының бірнеше мүмкін нұсқаларын жасау тиіс. Дұрыс танылмаған айқындылық адекватты емес саясаттың құрылуына немесе банк үшін теріс салдарына әкеледі. Сондықтан әрбір нақты жағдайда басқару шешімінің қабылдануы саясаттың өзгеруінен болатын мүмкін табыс пен осы өзгерістердің бағасын салыстыруды қамтуы керек.
Коммерциялық банктің несиелік саясаты баға-пайда-процент механизміне негізделеді. Несиеге деген артудағы сұраныс кезінде ссудалық капиталға сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы өзгереді және ссудалық процент артады. Бұл несиелеуді кеңейту, коммерциялық банктермен қосымша несиелік ақшаларды жасау формасында бос өтімді резервтерді интенсивті қолдануды білдіреді. Бұндай жағдайда бос өтімді резервтердің салымдарға қатынасы қысқарады, өтімділік квотасы төмендейді. Алайда бұл орталық банктердің банктік өтімділікті қысқартуға бағытталған рестрикциондық ақша саясатының нәтижесі емес, сонымен қатар коммерциялық банктердің несиелік экспансиясының салдары.
Банктің саясатты жүргізуден келетін пайданы арттыру үшін (соның ішінде депозиттік, несиелік, пайыздық және т.б.) банк жүйелік тұрғыны қолдануы керек, яғни банктік саясаттың барлық элементтерін тұтастықта, байланыстылықтаоптималды шешім табылғаншаоларды жүзеге асыру құралдырын түрлендіріп қолдануы керек. Соның ішінде несиелік саясат саласында бұл шешім несиелік стандарттардың яғни коммерциялық банктік несиелік саясатын жасауға негіз болған талаптардың оңтайлы комбинациясын анықтайды.
Осылайша банктің несиелік саясаты несиелік саясаттың қағидаларын ескеріп және олардың тәжірибеде жүзеге асырылуын қамтамасыз еткен жағдайда тиімді әріоптималды болып саналады. Ұқсас тұрғылар оптималды депозиттік саясатты (банкте ашылған есеп-шоттарда депозиттерге қаражаттар тарту деңгейі), валюталық саясатты, пайыздық саясатты анықтау кезінде қолданылады.
Банктік несиелік саясаттың ел экономикасына жалпы әсер етуіоң, сондай-ақ теріс те болуы мүмкін. Бір жағдайлардаол өндіргіш күштердің дамуына қолайлы жағдайлар туғызады, кейбір жағдайларда өндірістің даму қарқынын тежейді, төмендетеді.
Тиімді несиелік саясат экономиканың дамуынаоң ықпал тигізеді, бірақ оның өмірде орын алуы үшін несиелік саясаттың қоржынындағы тәсілдердің барлық кешенін қолдану және негізгі мақсаттарға жету үшін нақты мақсатты бағытталған іс-әрекет қажет.
Банктік қадағалау органдары коммерциялық банктің несиелік саясатын келесі позициялардан талдайды: біріншіден, оның бар-жоғы; екіншіден, несиелік саясаттың принциптерін ұстау сапасы яғни толықтығы, соның ішінде банктің қатысушы нарығындағы орын алған жағдайдың адекваттылығы, тиімділігі, оптималдығы және т.б.
Міне, сондықтан коммерциялық банктің несиелік саясатының элементтерінің шарттастығы, яғни тұтастығының принципі несиелік саясаттың банк жұмысындағы орны мен рөлін анықтауғаосы байланыстарды танып білу қажеттілігін анықтайды. Шындығында, несиелік саясат принциптері өзара тығыз байланысты. Бір принциптің бұзылуы қалғанын бұзылуына әкеліп соғады. Банктің несиелік саясатының принциптерінің осы байланыстылығы және шарттастығы оларды диалектикалық бірлікте қарастыру қажеттілігін білдіреді. Кейбір элементтерге толығырақ тоқталайық.
Банктің депозиттік саясаты (тар мағынасында банктің жалпы несиелік саясатының ажырамас бөлігі ретінде) депозиттерге қаражаттарды тарту және оларды тиімді басқаруға қатысты банктік саясатты сипаттайды. Коммерциялық банктің депозиттік саясаты - бұл салымшылар мен басқа кредиторлардың қаражаттарын тартуға қатысты банктің стратегиясы мен тактикасы және берілген банк үшін қаражаттар көздерінің едәуір тиімді комбинациясын анықтау. Депозиттік саясаттың мақсаты банк өтімділігінің мұқтаждықтарын қажеттілігіне қарай заемдық қаражаттарды белсендіалу жолымен қанағаттандыру болып табылады. Осыған байланысты пайда табу мүмкіндіктері кеңейеді, бірақ бұл ескеруді қажет ететін тәуекелге де байланысты (негізінен бұл депозиттерді қолданудан алуға болатын табыстар мен тартылған қаражаттар арасындағы қатынас).
Батыстың дамыған елдерінің экономикалық әдебиетінде депозиттік саясат соның ішінде "депозиттік ақшалар" мәселесін реттеуге үлкен көңіл бөлінген. Ақшаайналысын тиімді бақылау және басқару үшін айналыстағы ақша массасының жағдайын жоспарлаудың, болжаудың және реттеудің түрлі тәсілдері қолданылады. Батыстың индустриалды дамыған елдерінде қолданылатын ең көп тараған схемааталмыш монетарлық агрегаттарды анықтау болып табылады. Қазіргі таңдаАҚШ-та банк арқылы өтетін барлық қаржылық құралдарды ескеретін 75-ке жуық монетарлық агрегат бар. Ақша массасының құрамын түрлі компоненттреді енгізудің түрлі принциптеріосы элементтердің өтімділігі болып табылады. Өтімділікпен банктің клиенттерге қатысты өзінің міндеттемелерін уақытындаорындау қабілеті түсіндіріледі. Банк активінің өтімділігі жоғары болған сайын, сәйкес көрсеткіштің (ақшалылық) дәрежесі жоғары болады. Ең жоғарғы өтімділікке М0 (қолма-қол ақшалай қаражаттар) көрсеткіші ие. Ақша несие айналысының түрлі параметрлерін, айналыстағы ақша массасының жағдайын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштерді тәжірибеде қолдану ақшаайналысының даму тенденциясын, сондай-ақ инфляция қарқынын бағалауға мүмкіндік береді, бұның ақша несиелік сфераның реттеу мүмкіндіктерін оң әсерін тигізері сөзсіз.
Депозит банктің едәуір маңызды ресурстарының бірі болып табылады, себебіол өз мазмұнымен тұрғындардың, кәсіпорындардың және ұйымдардың банк жүйесінің делдалдығымен банктің басқа клиенттеріне деген несиені білдіреді.
Бұл ретте бюджеттік қаржыландыруға жүгіну қажетсіз болып қалады. Депозит инфляция қарқынын тежеуге, шаруашылық пен тұрғындар қаражаттарын тауар айналымынан көңілін бөледі, ал бұл ақша массасының тауарлар мен қызметтер нарығына деген қысымын азайтады.
Осы айтылғандарды қорытындылай келе мынадай анықтама беруге болады. Несиелік саясат несиені реттеу жұмысының негізі ретінде, біріншіден, несиелік қарым-қатынастарды дамыту барысындағы басым бағыттарды, екіншіден, несие тетіктерінің жұмыс істеуін анықтайды.
Несиелік саясат банктің несиелік бөлімшелеріндегі тиімді жұмыстың қажеттіалғышарттарын жасайды, қызметкерлердің күш-қуатын біріктіріп, ұйымдастырады, қателіктер мен тиімсіз шешім қабылдаудан сақтандырады. Несиелік саясаттың элементтері несиелік саясаттың ұйымдастыру нысандарында, яғни оны жүзеге асырудың әдіс-тәсілдерінде нақты қолданылады.
1.1 Коммерциялық банктің несиелік саясатын қалыптастыратын негізгі факторлар
Несиелік операциялар банк үшін де, ол қызмет көрсететін аймақ үшін де маңызды, сондықтан несиелік саясатты тұжырымдауда көптеген факторларға көңіл бөлген жөн. Едәуір көлемде осы факторлар банктің екінші ретті резервтерінің көлемі мен құрылымын және инвестицияларын анықтайды.
Олардың маңыздысы 1-суретте бейнеленген. Банктің жемісті жұмыс істеуі үшін пайда (таза табыс) қажет, сондықтан барлық банктер ссудалық саясатты құрудаосы факторды ескереді. Кейбіріоған үлкен көңіл бөледі. Пайдаға өткір мұқтаждығы бар банктер пайда шешуші мәнге ие емес банктермен салыстырғандаагрессивті ссудалық саясатты ұстануы мүмкін. Мұндай агрессивті саясат сауда-саттық және өнеркәсіп фирмаларына берілетін қысқамерзімді ссудаларға қарағанда, әдетте едәуір жоғары процент әкелетін мерзімді несиелер мен тұтыну несиелерінің салыстырмалы жоғары үлесінен көрінеді.
Банктің ішкі саясатын анықтайтын факторлар
Банктің сыртқы саясатын анықтайтын факторлар
Жекелеген несие түрлерінің тәуекелділік және пайдалылық дәрежесі
Мемлекет экономикасының жалпы жағдайы, инфляция деңгейі, бюджет тапшылығы
Депозиттердің тұрақтылығы
Халықтың кірістер деңгейі, банктік несиелерді қолдану қабілеті
Орындалатын операциялар мен қызметтің спектрі
Бәсекелестік деңгейі
Банктік өнімдер мен қызметтердің бағасы
Банк персоналының қабілеті мен тәжірибесі
ҚР Ұлттық банкінің несие саясатының ықпалы
Банктің несиелік әлеуеті
Несиенің қамтамасыз етілуі
Банк қызмет көрсететін аймақтың несиеге мұқтаждығы
Несие қоржынының сапасы
Несиенің қамтамасыз етілуі
3 - сурет. Банктің несие саясатына әсер ететін факторлар
Е с к е р т у - сурет [15] дерек көзі негізінде автормен құрастырылған
Өзінің несиелік саясатын тұжырымдай отырып, банк депозиттердің категориясы мен ауытқуларының сипаттамаларын ескеруі керек. Банк жеткілікті бірінші ретті және екінші ретті резервтер құралғаннан кейін, несиелер беруге құқылы. Резервтердің қос түрі депозиттердің болжанатын ауытқулары мен ссудаларға деген сұранысты ескеруге бағытталатындығына қарамастан, болжанбас сұраныстың болуы банктерді ссудалық саясатты тұжырымдауда депозиттердің тұрақтылығына назар қоюға мәжбүр етеді.
Несиелік саясатқа банк қызмет көрсететін аймақ экономикасы ықпал етеді. Шаруашылықтың маусымдық және циклдық ауытқуларға сезімталдығына қарағанда, көбінесе оның тұрақтылығы либералдық несиелік саясатты жүргізуге септігін тигізеді. Экономикалық құлдырау мен өсу кезеңдерінде салымдар шаруашылықтық тұрақтылықтарға қарағанда, жедел ауытқуларды бастан өткереді. Бұл ретте ел экономикасының жалпы ахуалын ескеру қажет. Жаплы шаруашылық жағдайға кері ықпалын тигізетін факторлар іріауқымға ие болсаақырында жергілікті жағдайға да өз әсерін тигізбей қоймайды.
Банктердің ссудалар ұсыну қабілетіақша-несие саясатына және фискалдық саясатқа тәуелді. Коммерциялық банктердің иелігіне қосымша резервтер ұсынылса, банктің ссудалық мүмкіндіктеріарта түседі. Бұл жағдайда банктер өз резервтерінің өсімі тежелетін немесе қысқаратын жағдайға қарағанда, либералдық несиелік саясатты ұстанады.
Банктің несиелік саясатын жасауда несиелік операцияларды жүзеге асыратын кәсіби біліктілігі елеулі мәнге ие емес. Мысалы, кейбір қызметкерлер сауда-саттық және өнеркәсіптік кәсіпорындарды несиелеу тәжірибесіне машық болғанына қарамастан, өз тәжірибесінде қозғалмайтын мүлік кепілдігіндегі ссудаларды ұсынумен ұшыраспауы мүмкін. Кейбіреуі тұтыну несиелеріне маманданған болуы да мүмкін. Банктердің тұтыну несиелері саласынаараласа бастауының мүмкін себептерінің бірі кәсіби білікті персоналдың жоқтығы болған сияқты. Кейбір банктер несиенің белгілі бір аясындағы өзге банктердің ссудалық саясатына әсер ете алатындай болуы мүмкін.
Әрине, коммерциялық банктердің несиелік саясатына қызмет көрсетілетін аймақтың өзіне тән ерекшелігі әсер етпей қоймайды. Банктерге чартер берудің негізгі мақсаты қызмет көрсетілетін аймақтың несиеге мұқтаждығын қанағаттандыру. Егер банк мұны жасамаса, оның әрекет ету мәні шамалы. Банктер ақылға қонымды және экономикалық негізделген несиелік сұраулар салған заем алушыларға ссудалар беруге моральды түрде міндетті. Мысалы, банктер мал шаруашылығы үстем аймақтарда бұл саланы несиелеуден бас тартаалмайды, олар өз саясатын сәйкес шаруашылықтар сұрауларын ескере белгілеуі қажет.
Коммерциялық банктің несиелік әлеуеті банкте (жинақталған) мобилизацияланған қаражаттар мен өтіміділік резервінің айырмасынан шығатын шамамен анықталады. Коммерциялық банктің өтімділігінің жалпы резерві Ұлттық Банкпен бекітілетін міндетті резервтер нормасына және банкпен өзі үшін анықталатын өтімділік резервінің деңгейіне тәуелді келеді. Әрбір коммерциялық банк өтімді қаражаттардың төменгі резервін жасауға және өзінің өтімділігі, сенімділігі, табыстылығынан туындай келе, жоғары несиелік әлеуетті қамтамасыз етуге тырысады. Коммерциялық банктің несиелік әлеуетінің деңгейі, өз кезегінде, келесі факторлармен анықталады: банкте жинақталған қаржаттардың жалпы шамасы; депозиттердің құрылымы мен тұрақтылығы; ҚР ҰБ-гі міндлетті резервтер деңгейі; ағымдағы өтімділікті ұстап тұру үшін ағымдағы резервтерді қолдану тәртібі; банк міндеттемелерінің жалпы сомасы мен құрылымы. Несиелік әлеует қаражаттарын қолдану тиімділігіне шарттар кешені сақталғанда қол жеткізіледі, егер:
oo өтімділіктің қажетті минимумы қамтамасыз етілгенде;
oo несиелік әлеует қаражаттарының барлық жиынтығы қолданылғанда;
oo несиелік әлеуетте жоғары табысқа қол жеткізілгенде.
Аталмыш заңдылықтарды банк өтімділігі мен несиелік әлеует қаражаттарын үлестіру саласында дұрыс несиелік саясатты жасауға қолдану қажет. Несиелік әлеует қаражаттарын үлестірудегі банк саясатының негізгі мақсаттарының бірі банк қаржаттарының көзі мен депозиттерінің құрылымының сәйкестігін қамтамасыз ету. Банктік қызметтің арнайылығы мен ақшаағымдарының динамикасы банкке несиелік әлеует қаражаттарын жедел трансформациясын жүзеге асыру үшін, яғни несиелік әлеует қаражаттарының жеделдігіне қарағанда, едәуір ұзақ мерзімге ссудалар беруге нақты мүмкіндіктер жасайды. Қазақстандық және шетелдік тәжірибе несиелік әлеует қаражаттарының трансформациясы банк өтімділігі проблемасының шығуының негізгі себептерінің бірі екенін көрсетеді. Трансформация тәуекелдігін төмендету үшін банк активтері мен пассивтерін сомалары мен мерзімдері бойынша реттеу орынды.
Несиелік әлеует қаражаттарының сандық және сапалық келімі мен кетімі банк өтімділігін ұстап тұру тәжірибесінде маңызды фактор болып табылады.
Банктің несиелік әлеуеті банктің несиелік және пайыздық саясатын анықтайтын факторлардың бірі. Ссудаларға деген тұрақты сұраныс пен бос қаражаттардың салыстырмалы аз-маз үлесінде банктің пайыздық ставкасы артады. Кері жағдайда - ол төмендейді, сонымен қатар, пайыздық ставка банктің несиелік ресурстарына деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасымен ғана емес, оның ресурстарының ақылығы дәйегімен реттеледі[25, 95б.].
Несиелеу тәуекелдігінің дәрежесі коммерциялық банкте коммерциялық банктің түрі, заем алушының типі (клиенттер құрамы), қарыз алушының қаржылық жағдайы, ссуда бойынша қамсыздандырылу мен кепілдік бар-жоғы, тәуекелдің уақыттық үлестірілуі бойыншаанықталады. Осы критерийлерге байланысты әрбір берілген сома бойынша пайыздық ставкаайқындалады.
Шынында, коммерциялық банктер қызметінде күнделікті ұшырасатын банктік тәуекелдер коммерциялық банк түріне қарай түрліше болады. Мамандандырылған банкте өнімді өндіру технологиясы алғашында жүзеге асырылуы қиындыққа соғатын тәукелді кәсіпорындарды несиелеумен байланысты жоғарлатылған тәуекелдер үстем болады. Бұл банктік тәуекелдіктерді реттеудің ерекше тәсілдерін, соның ішінде, кепілдіктердіалу, кепілзат құқығы мен т.б жүзеге асыруды талап етеді. Салалық банктерде басқалармен қатар берілген саланың экономикалық дамуымен байланысты тәуекелдік дәрежесін ескерген жөн. Осыған байланысты, әрбір банк объективті және субъективті себептерге байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz