Құқықтық негіз

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Құқықтық негіз.

Қазақстанның мұнай-газ саласы өзінің құқықтық негізінің құрамдас бөліктері ретінде мыналарды енгізеді инвистициялар бойынша: жер қойнауының қорларын пайдалану бойынша, мұнайды тасымалдау, мұнай айналымы, мұнай өнімдері, экология, салықтар бойынша құқықтық блоктар.

Біз осыларды бөлек-бөлек түсіндіріп береміз. Қайталанбас үшін, біз заңдардағы мұнай саласына байланысты әсер ететін құқықтық тәртіпті ғана қарастырып өтеміз.

Тек ғана шетелдік инвистиция құю саласында ғана құқықтық бағыт беруде өзгерістер болмаған сияқты. Былтырғы жылғы шолуды ескере отырып, біз Қазақстанның мұнай-газ саласында болып өткен құқықтық бағыттарды басқа көзқараспен талдап көреміз.

Мұнай-газ кешенінің жұмысын қамтамассыз ететін заң жүйесі туралы айтқанда. Қазақстан мұнай-газ бизнесінің негізі қажет екенін атап өту керек. Бұл жағдай Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясындағы меншік туралы заң баптары. Мұнай-газ саласына, басқа да нарықтық қатынастарға валюта, жер және де басқа да салалық заңдар әсерін тигізеді. Осымен бірге қорғау құқықтары бар нормалары- әкімшілік және қылмыстық заңдарды ескеру керек. Осының бәрін қосып айтқанда ғана Қазақстан мұнай-газ саласының заңдық тәртіп туралы толық мәлімет алуға болады.

Мұнай және газ саласындағы жер қорларн пайдалану тәртібі.

Жалпы мінездеме.

Жер қорларын пайдалану тәртібін бағыттау негізін Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттар құрайды. Мұнай-газ саласында жер қорларын пайдалану ұлттық заң, әр түрлі заңдық күші бар нормативті құқықтық актілер жиынтығымен бағытталады. Ең негізгі 1996 жылғы «Жер қорлары туралы заң».

жылғы «Мұнай туралызаң». Осы екі заңға да бірнеше рет өзгерістер енгізілді. Соның ішінде ең маңыздысы 1999 жылғы және 2004 жылы желтоқсан айындағы екі рет енгізілген өзгерістер. Ал 2005 жылы 8 шілдеде «Теңіздегі мұнай операциялары кезіндегі өнімді бөлу, келісімдер туралы» «мұнай туралы заң» бойынша :

Мұнай дегеніміз -

Табиғи газ дегеніміз-көмірсутектері, олар газға ұқсас фазада орташа атмосфералық температурада және қысымда болады, және оның құрамына майлы газ кіреді. Бұл газдар сұйық көмірсутектерінің майлы газдан бөлінген кезде болады. Газ жөнінде Қазақстанда бөлек заң жоқ. Қазақстанда «Жер қорлары туралы», «Мұнай туралы» заңдардан басқа бірнеше заң қаулылар бар. ( мысалы Қазақстан Республикасының Президентінің 2003 жылғы қаулысымен бекітілген Каспий теңізінің Қазақстан бөлігін игеру туралы мемлекеттік бағдарлама, 2004-2010 жыл аралығында Қазақстан Республикасындағы газ саласын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы; 2004 жылы Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысымен бекітілген. Бұл қаулы мұнай-газ саласындағы тағы да басқа сұрақтарды біріктіреді: «Мұнай-газ шоғырланған жерлерді игеру тәртібі» (1996 жыл. )

Мемлекет меншігінде болатын геологиялық мәліметтер және оларды оқу, ғылым, коммерциялық мақсатта қолдану туралы. (1996 жыл)

Қазақстан Республикасындағы қорларды пайдалану құқығын беру туралы ережелер(2000 жыл. )

Қазақстанда енгізілген жер қойнауын пайдалану туралы халықаралық келісімдер маңыздысы:

1994 жылы энергетикалық партияға байланысты келісім және Қазақстанда шешілген капитал құйылымдарды қорғау туралы екі жақты келіім.

Заңдық перспектива және тенденциялар.

Тарихи деректерді қайталамай, 1991 жылғы Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялағаннан бастап, мұнай-газ секторына заңдық негіз салына бастады. Ал қазіргі кезде бұрынғы занға толықтырулар өзгерістер енгізумен қатар, жаңа зандар да қабылданып жатыр. 2004 жылы «Мұнай туралы», «Жер туралы» заңдары өзгерді, 2005 жылы «өнімді бөлу туралы келісім» заңы қабылданды. Сонымен қатар бірнеше нормативті актілер де қабылданды. Жақын арада өнімді бөлу туралы келісім заңына нормативті актілер енгізілмек.

Инвесторлардың қызығушылығына сәйкес келмесе де, бұл актілер отандық өнім шығарушылардың, еңбек нарығын қолдауға арналған актілер болып келеді.

Жаңа қабылданған заңда мемлекеттің саясаты белгіленген. Бұл саясат барлық мұнай келісімдерге қатысатыны, мемлекет тарапынан қатан бақылауға алынатыны, Қазақстан және шетелдік инвестициялардының құқығына кепілдік болатынын көрсетеді.

Осыған дәлел «Жер қорлары туралы» занының 71 бабы. Бұл бап мемлекетке кез келген қорды пайдаланушының құқын белгілеуде шешуші орын алатынын, акциясы бар заңды тұлғаның шешуші орны бар екенін анықтайды. Бұл заңның бабы осы нормалар қабылданғаннан бұрынғы шешімдерге де тарайды.

Заң нормаларының үлесімдері

« Мұнай туралы », « Жер қойнауы туралы » заңдардың негізін құраушы «мұнай операциялары », «жер қойнауын пайдалану »деген түсініктер көлемдері бойынша сәйкес келмейді, сондықтан үлесімдер осы екеуінің тек бір ғана актісімен реттеледі. «Мұнай туралы », «Жер қойнауы туралы»заңдар арасында қызметті реттеу жөнінде қарама - қайшылықтар туып жатса, онда «Мұнай туралы»заң нормалары қолданылады. Ал «Өнімді бөлу келісімдері туралы» заңға келсек, Каспий ( Қазақстан бөлігі) және Арал теңіздеріндегі мұнай операцияларын жүргізу, келісім жасасу, өзгерту, тоқтату сияқты реттеу жұмыстарын қарастырады. Бұл заңды қолдану шектеулі көлемде ғана : ол тек қана келісімнің бір түріне ғана байланысты және теңіздегі операцияларды өткізуге қолданылады.

Меншік сұрақтары

ҚР-ның конституциясына сәйкес пайдалы қазбалар, жер қойнауы, мұнай және га мемлекеттің меншігі болып саналады.

Жер үстіне шығарылатын мұнай да, сақтауға жіберілетін мұнай да, мемлекеттік және жеке меншікте бола алады, өйткені бұл жағдайлар жер қойнауын пайдалануға жасалған келісімдермен белгіленеді.

Жер қойнауын пайдалану құқы

Заң шегінде қарастырылғандай, мемлекет шаруашылық субъектілеріне жер қойнауын меншіктену құқын және де келесі операция құқықтарын бере алады:

Жер қойнауына мемлекеттік геологиялық зерттеулер жүргізу;
Барлау;
Өндіру;
Жер асты құрылысын жүргізу ж/е оны пайдалану;

Келісім жүйесі.

Бұрын Қазақстанда жер қойнауын пайдалану құқығына лицензиялы келісімді жүйе жүретін. 1999 жылы тамыз айында жер қойнауы және мұнай туралы заңға өзгерістер, толықтырулар енгізілді де, бұл келісім жүйесіне өтуге мүмкіндік берді. Бірақ осы заңға дейінгі алынған лицензияны келісім құжаттары өз күшін жойған жойған жоқ. Қазақстандағы контрактілі жүйемен жер қойнауын пайдалану құқы мұнай операцияларын жүргізу келісім жер қойнауын пайдаланушы мен мемлекеттік орган арасында шешіледі.

«Шешуші орган» ретінде Қазақстан Республикасының үкіметі анықтаған мемлекеттік орган болып саналады. 2004 жылы желтоқсан айында қабылданған заңға байланысты лицензия беру крмитетті органға жүктеледі. Қазіргі уақытта шешуші орган ретінде Қазақстан Республикасының энергетика және минералды ресурстар министірлігі қызмет атқарады. Бұл орган контракт қабылдағаннан басқа, бақылаушы, бағыттаушы қызмет атқарады. Келісім шарттың екінші жағы болып Қазақстандық немесе шетелдік заңды және жеке тұлғалар шығады. Қазақстан Республикасының мұнай газ ұлттық компаниясына 50 пайыз бөлігіне құқық беріледі. Ал Қазақстан Республикасы үкіметі бұл жерде анықтаушылық қызмет атқарады. Келісім шарт қызметін атқару үшін оператор тағайындалады.

Өнімді бөлу көрсеткіштерінің басқа да

ерекшеліктері.

Осы келісімге заң бойынша төтенше органның қатысуыміндетті түрде керек. Бұл келісімде төтенше органның қатысуы келесі шарттар болса, қатыса алмайды. Ұлттық компанияның проектіде 50 пайыз үлесі болса; келісім жүргізу үшін туынды ұйымында оператор тағайындалады. Төтенше органның заң бойынша қызметіне мына шарттар енеді:

-Үкімет шешкендей, келісімде мемлекеттің көзқарасын жүзеге асыру

-Мұнай өндіру, барлау кезінде жұмыс атқарушының коммерциялық қызметіне бақылау, мониторинг жасау

-Өнімдердің құнына шығыстарды қосудың заңдылығын тексеру

Тұрақтылыққа кепілдік беру.

Мұнай операцияларының келісім шартын өткізудің, қабылдаудың, тұрақтылыққа кепілдік беру «Мұнай туралы», «Жер туралы» заңдарында қарастырылады. Кепілдіктер қорғаныс, экология, денсаулық, мемлекеттік қауіпсіздік салаларына жайылмайды. Заң бойынша өнімді бөлу келісімдеріне әлі тиімді механизм тағайындалған жоқ.

Барлауға және өндіруге берілетін құқықтар.

Мұнай мен газды барлау және өндіру құқы инвестициялық бағдарламалар сайысының қорытындысы бойынша жеңімпазбен шарт жасауға беріледі. Бұл құқық :

егер ҚР-ның халықаралық және басқа келісімдері мен міндеттемелері орындалса;
өтініш беруші Ұлттық компания болса;
өтініш берушінің өндіру, барлау құқы шартпен шешілсе;

беріледі.

Саыйстың шарттары :

Қазақстан жеріне өндеу үшін жеткілікті көлемде мұнай жеткізілуі керек.
жоғарғы технологияларды қолдану, дамыту жөнінде ұсыныстары, өндеу жұмыс орындары, магистралды құбыр жолдары, инфрақұрылым объектілерін жетілдіру.

Осы шарттар орындалған күнде ғана жеңімпаз анықталады.

Проектілердің қазақстандық мазмұны.

Мұнай операцияларын жүргізуде бірнеше жылдар бойы Қазақстанда көп жұмыс істелуде. Мұнай, газ өндіруде кейінгі кезде қатал шаралар қолға алынуда. Мысалы, қазақстандық өндірушілердің жұмысын көбірек қолдану, шетелдік жұмыс қолын қысқарту, қазақстандық жұмысшыларды оқыту, үйрету. Қазақстан жұмысшыларын жұмыс орнымен қамтамасыз ету заңды түрде қолға алынды.

Сайысқа қатысудың тағы бір шарты :

Қазақстан кадрларын жұмысқа алу, қаржыландыру, жұмысшыларды қайта даярлау кадрларын ұйымдастыру;
Қазақстандық өнімдерді сатып алу ;
Қазақстан заңдарын орындамағаны үшін айыппұл және қосалқы ақша төлеу міндеттері;
Егер Қазақстан заңдарын орындамаса, белгілі мерзім ішінде кемшіліктерді, ескертулерді жоймаса, шарт 6 айға дейін өз күшін жояды.

Жер қойнауын пайдалану құқының ауысуы және көшуі.

Жер қойнауын пайдалану құқы, мұнайды барлау, өңдеу, жер асты құрылысын пайдалану, басқа жер қойнауын өңдеушіге азаматтық -құқықтық келісімдер негізінде өте алады. Қазіргі кезде мұндай ауысулар құзырлы орган - МЭМР шешімімен ғана өтеді.

Тек теңіздегі мұнайгаз жолдарын жүргізуді ауыстыруға рұқсат етілмейді. Заңда осы сұраққа байланысты әлі де көптеген шешімін таппаған жайттар көп.

Ерекше жағдаймен иелікке алу құқы

2004 ж. желтоқсан айындағы «Жер қойнауы туралы»Заңның71 бабына сәйкес мемлекеттің сатылатын, берілетін жер қойнауының акцияларына, үлесіне артықшылық құқы бар болып саналады. 2005 ж. 29 шілдеде ҚР үкіметінің қаулысымен өзгерістер енгізілді. Бұл қаулы бойынша, шешуші дауыс ҚР-ның үкіметіне беріледі.

Жер қойнауына қатысты шарттардың түрлері

Мынандай контракт түрлері бар:

1) өнімді бөлу туралы

2) концессия туралы

3) ақысыз қызмет

Өнімді бөлу келісімі туралы заңға сәйкес өнімді бөлісу ғана мұнайды өндіру, бірлесіп барлау келісімі деп заң бойынша бекітілген. Қзақстан Республикасының салық кодексі бойынша жер қойнауын пайдалану екі түрге бөлінеді. Жалпы салық тәртібі бойынша:

1) жер қойнауын пайдалану шарты.

2) арнайы салық тәртібі бойынша өнімді бөлісу шарты.

Ұлттық компанияның рөлі.

Бұл компанияның мұнайгаз саласында жер қойнауын пайдалануда алатын орны ерекше.

«Ұлттық компания» - ҚР-ның заңдары бекіткен шарттары бойынша, жер қойнауын пайдалануда жарғы капиталында 100%мемлекеттің қатысуымен жұмыс істейтін заңды тұлға. Ұлттық компанияның қызметі «Мұнай туралы»Заңда анықталған. Ең маңызды қызмет түрлері :

Мемлекеттің қызығушылығын алға қою. Үлес қатысушылығы.
ҚР-ның үкіметінің шешімімен мұнай операцияларын сайыстың жеңімпаздарымен бірге өткізу;
Тура келісім арқылы берілген блоктарда мұнай операцияларын жүргізу;
Қазақстан территориясында, Арал, Каспий теңіздері секторында мұнай операцияларына байланысты сайыстар өткізу;
Мұнайгаз операцияларын жүзеге асыруда көмірсутегі шикізатын тасымалдауда халықаралық және республикалық жобаларға қатысу;
Корпоративті басқаруды, мониторингті жүзеге асыру (барлауда, өндіруде, өңдеуде, жобалауда, құрылыста) ;
Контракт бұзылған кезде шарт территориясын өз құзырына көшіру ;

Ұлттық компания 2002 ж. құрылған «Ұлттық компания»АҚ, «Қазмұнайгаз» болып аталады.

Мұнай және мұнай өнімдерін тасымалдау және

олардың айналымы.

Жалпы қағидалары

Мұнайды тасымалдау, мұнай операцияларының басты заңы болып «Мұнай туралы» заң сапалары. Бұдан басқа Қазақстан монополияға қарсы орган бекіткен тасымалдау тарифтерінің актілері жұмыс істейді№

2003 ж. қабылданған мұнай өнімдеоінің жеке түрлерін қндіру айналымына мемлекеттің бақылау туралы заң қабылданды.

Мұнайды тасымалдау.

Мұнай тасымалдау мәселесі Қазақстан үшін өте қажет, өйткені еліміз мұнайды өткізу ортасынан әлдеқайда алыста орналасқан.

Тасымалдау негізінен құбырлар арқылы, темір жол рақылы жүргізіледі. Теңіз арқылы тасымалдау Ақтау-Баку (Каспий арқылы) бірден-бір қажетті тасымал түрі болып саналады. Тасымалдау негізінен «Қазақстан ойл және Казтрансгаз» компаниялары арқылы жүреді. Темір жол тасымсалдауын «Қазақстан темір жолы» компаниясы жүргізеді. Қазақстандағы мұнай тасымалы негізінен құбыр арқылы өтеді.

«Мұнай арқылы» заңы магистралды құбыр арқылы тасымалдауын ерекше орынға қояды. Бұл тасымалдау түрі мемлекеттік және басқа меншік түрінде бола алады.

2005 жылы Қазақстан Республикасының табиғи монополияларды бақылау (бағыттау) агенттігі мұнай тасымалдауда және мұнай өнімдерін магистралды құбырлар арқылы өткізуде тең түрде бағытталған шарттарға қол жеткізуге мүмкіндік берді.

Мұнай өнімдерінің айналымы.

Мұнай өнімдерін өндіру және оның айналымын мемлекеттік бақылау мына шаралардан құралады: