Коммерциялық банктің несиелік саясатының экономикалық мәні
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы ... ... ... ... .
1.2 Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау ...
2.2 «Цеснабанк» АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау ... ... ... ...
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
76
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
79
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы ... ... ... ... .
1.2 Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
2.1 Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау ...
2.2 «Цеснабанк» АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау ... ... ... ...
3 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
76
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
79
КІРІСПЕ
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк операцияларының жаңа техникасын қолданылып, қызмет көрсетудің жоғарғы деңгейімен қамтамасыз етіп отыр.Мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің алатын орны өте зор. Олардың міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.Нaрықтық экономикa жaғдaйындa жaлпы кез келген бaнк үшін оңтайлы несие саясатын жүргізе алудың маңызы зор. Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат – бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді
Президентіміздің Қазақстан халқына жолдaуындa бaнк секторының жaғдaйынa aсa үлкен мән берілетіні бaршaғaмызға aян. Соның бір дәлелі ретінде Елбaсының «Қaзaқстaн-2050» Стрaтегиясы қaлыптaсқaн мемлекеттің жaңa сaяси бaғыты aтты Жолдaуындaғы мынa сөздеріне нaзaр aудaрсaқ, «Қaзaқстaндық бaнктер өз кезегінде өзінің мaқсaтын орындaуғa және нaқты экономикa секторының кредиттік ресурстaрғa деген қaжеттілігін қaмтaмaсыз етуге тиіс. Бұл ретте қaржылық жүйеге бaқылaуды әлсіретуге болмaйды, бaнктерді проблемaлық кредиттерден тaзaрту және қорлaндыру мәселелерімен тығыз aйнaлысу қaжет»,-деп aтaп өткен еді. Сондықтaн, бaнктердің хaлықтың қaжеттілігін қaмтaмaсыз етудегі үлесі олaрдың жеткілікті ресурстaрмен қaмтылуымен, кaпитaл жеткіліктігімен тікелей бaйлaнысты.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
- несиелік қызметті ұйымдастыру;
- несиелік портфельді басқару;
- несиелеуге бақылау жасау;
- құзіретті бөлу принциптері,
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк операцияларының жаңа техникасын қолданылып, қызмет көрсетудің жоғарғы деңгейімен қамтамасыз етіп отыр.Мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің алатын орны өте зор. Олардың міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.Нaрықтық экономикa жaғдaйындa жaлпы кез келген бaнк үшін оңтайлы несие саясатын жүргізе алудың маңызы зор. Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат – бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді
Президентіміздің Қазақстан халқына жолдaуындa бaнк секторының жaғдaйынa aсa үлкен мән берілетіні бaршaғaмызға aян. Соның бір дәлелі ретінде Елбaсының «Қaзaқстaн-2050» Стрaтегиясы қaлыптaсқaн мемлекеттің жaңa сaяси бaғыты aтты Жолдaуындaғы мынa сөздеріне нaзaр aудaрсaқ, «Қaзaқстaндық бaнктер өз кезегінде өзінің мaқсaтын орындaуғa және нaқты экономикa секторының кредиттік ресурстaрғa деген қaжеттілігін қaмтaмaсыз етуге тиіс. Бұл ретте қaржылық жүйеге бaқылaуды әлсіретуге болмaйды, бaнктерді проблемaлық кредиттерден тaзaрту және қорлaндыру мәселелерімен тығыз aйнaлысу қaжет»,-деп aтaп өткен еді. Сондықтaн, бaнктердің хaлықтың қaжеттілігін қaмтaмaсыз етудегі үлесі олaрдың жеткілікті ресурстaрмен қaмтылуымен, кaпитaл жеткіліктігімен тікелей бaйлaнысты.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
- несиелік қызметті ұйымдастыру;
- несиелік портфельді басқару;
- несиелеуге бақылау жасау;
- құзіретті бөлу принциптері,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2009 -87б.
2 Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2011-385б.
3 Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиев Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2008 – 439б.
4 Тоқтасын Т. «Коммерциялық банктердің несиелік саясаты және оның принциптері»: мақала. «Аль-Пари» журналы, 2011-№2-90-92 бб.
5 Блеутаева К.Б. Ақша және Банктер: Оқу құралы. Екінші басылым. Өңделіп толықтырылған – Алматы. 2007-352б.
6 Даулетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2001-183с.
7 Беляев М.К., Ермаков С.Л. Банковское дело: учебное пособие. – Москва: Вершина, 2008-230с.
8 Калиева Г.Т. Кредитное дело: учебное пособие. - Алматы: каржы-Каражат,-128с.
9 Жайлыбаев Т.Б. «Управление рисками кредитного портфеля банками второгоуровня в условиях нестабильности на рынке недвижемости» Банки Казахстана – 2012-№1-37-455с.
10 Тайбек Ж.Қ., Маткаримов Б. «Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін тиімді басқару мен бақылауды дамыту»: мақала. «Қазақстанның ғылыми әлемі» журналы, 2010-17б.
11 Мақыш С.Б.« Коммерциялық банктердің несиелік қоржын тәуекелін бағалаудың жиынтық әдістері». «ҚазҰУ Хабаршысы» газеті, 2011-83б.
12 Ковалев П.П. Банковский риск-менеджмент: Усебник. Финансы и статистика - М, 2009-304с.
13 Искакова З.Д., Оспанова С.А. «Кредитный портфель коммерческих банков Казахстана и пути снижения рисков». Алматы, 2011-154с.
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары: оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2008.
15 Ольшаный А.И. Банковское кредитование (росийский и зарубежный опыт) – Москва: РДЛ, 2008-205с.
16 Интернет ресурсы: http://www.worldbank.org – Жалпы әлем банктерінің ресми сайты. Банктердің атауы
17 Балабанов С.Н. Қаржы несие: оқулық – Алматы: Жеті Жарғы, 2009 - 556б
19 Н.Н.Хамитов «Банк Бизнесі»:Оқу-тәжірибелік құрал.-Алматы: Экономика, 2011-286б.
20 Қазақстан Республикасының 2014-2018 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы
21 Лаврушин О.И. Банковское дело: учебник – Москва: Кнорус, 2009 – 320с.
22 Интернет ресурсы: http://www.nationalbank.kz – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ресми сайты. Халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық. Ислам Даму Банкі туралы мәлімет
23 Интернет ресурсы: http://www.afn.kz – ҚР Қаржы нарығы және қаржылық ұйымдарды қадағалау комитетінің ресми сайты. ҚР банк секторының жиынтық активтері туралы мәлімет
24 Интернет ресурсы: http://www.tsb.kz – ҚР екінші деңгейлі «Цеснабанк» АҚ-ның ресми сайты. Ұйымдық құрылымы туралы мәлімет
25 Цеснабанк АҚ-ның 07.06.2007 жылы бекітілген Жарғысы
26 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның 2012 жыл қортындысы бойынша инвестициялық меморандумы. Салалар бойынша несие қоржынының құрылымы
27 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жылдық есептілігі.Салалар бойынша несие қоржынының құрылымы
28 «Цеснабанк» АҚ-ның несие саясаты. Несие саясатының мақсаты мен міндеттері.
29 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жыл қорытындысы бойынша инвестициялық меморандумы
30 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жылдың 30 қыркүйегіне түсіндірме жазба
31 «Цеснабанк» АҚ-ның Серебряная нить журналының №3-4 шығарылымы, 2013
32 Сейткасымов Ғ.С. Банк ісі: Оқулық – Астана: ҚазЭҚХСУ, 2009 ж.
33 Дубова С.Е., Бибикова Е.А. Кредитная политика коммерческого банка: учебное пособие. -. М: Флинта, 2013
34 Искакова З.Д. Банк ісі: Оқу құралы – Қарағанды Экономикалық Университеті, 2003 ж.
35 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», 2014 жылғы 17 қаңтар
1 Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2009 -87б.
2 Мақыш С.Б. Ақша, несие, банктер теориясы: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2011-385б.
3 Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиев Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2008 – 439б.
4 Тоқтасын Т. «Коммерциялық банктердің несиелік саясаты және оның принциптері»: мақала. «Аль-Пари» журналы, 2011-№2-90-92 бб.
5 Блеутаева К.Б. Ақша және Банктер: Оқу құралы. Екінші басылым. Өңделіп толықтырылған – Алматы. 2007-352б.
6 Даулетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2001-183с.
7 Беляев М.К., Ермаков С.Л. Банковское дело: учебное пособие. – Москва: Вершина, 2008-230с.
8 Калиева Г.Т. Кредитное дело: учебное пособие. - Алматы: каржы-Каражат,-128с.
9 Жайлыбаев Т.Б. «Управление рисками кредитного портфеля банками второгоуровня в условиях нестабильности на рынке недвижемости» Банки Казахстана – 2012-№1-37-455с.
10 Тайбек Ж.Қ., Маткаримов Б. «Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін тиімді басқару мен бақылауды дамыту»: мақала. «Қазақстанның ғылыми әлемі» журналы, 2010-17б.
11 Мақыш С.Б.« Коммерциялық банктердің несиелік қоржын тәуекелін бағалаудың жиынтық әдістері». «ҚазҰУ Хабаршысы» газеті, 2011-83б.
12 Ковалев П.П. Банковский риск-менеджмент: Усебник. Финансы и статистика - М, 2009-304с.
13 Искакова З.Д., Оспанова С.А. «Кредитный портфель коммерческих банков Казахстана и пути снижения рисков». Алматы, 2011-154с.
14 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары: оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2008.
15 Ольшаный А.И. Банковское кредитование (росийский и зарубежный опыт) – Москва: РДЛ, 2008-205с.
16 Интернет ресурсы: http://www.worldbank.org – Жалпы әлем банктерінің ресми сайты. Банктердің атауы
17 Балабанов С.Н. Қаржы несие: оқулық – Алматы: Жеті Жарғы, 2009 - 556б
19 Н.Н.Хамитов «Банк Бизнесі»:Оқу-тәжірибелік құрал.-Алматы: Экономика, 2011-286б.
20 Қазақстан Республикасының 2014-2018 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы
21 Лаврушин О.И. Банковское дело: учебник – Москва: Кнорус, 2009 – 320с.
22 Интернет ресурсы: http://www.nationalbank.kz – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ресми сайты. Халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық. Ислам Даму Банкі туралы мәлімет
23 Интернет ресурсы: http://www.afn.kz – ҚР Қаржы нарығы және қаржылық ұйымдарды қадағалау комитетінің ресми сайты. ҚР банк секторының жиынтық активтері туралы мәлімет
24 Интернет ресурсы: http://www.tsb.kz – ҚР екінші деңгейлі «Цеснабанк» АҚ-ның ресми сайты. Ұйымдық құрылымы туралы мәлімет
25 Цеснабанк АҚ-ның 07.06.2007 жылы бекітілген Жарғысы
26 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның 2012 жыл қортындысы бойынша инвестициялық меморандумы. Салалар бойынша несие қоржынының құрылымы
27 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жылдық есептілігі.Салалар бойынша несие қоржынының құрылымы
28 «Цеснабанк» АҚ-ның несие саясаты. Несие саясатының мақсаты мен міндеттері.
29 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жыл қорытындысы бойынша инвестициялық меморандумы
30 Интернет ресурсы: http://www.kase.kz – «Цеснабанк» АҚ-ның қорытынды 2013 жылдың 30 қыркүйегіне түсіндірме жазба
31 «Цеснабанк» АҚ-ның Серебряная нить журналының №3-4 шығарылымы, 2013
32 Сейткасымов Ғ.С. Банк ісі: Оқулық – Астана: ҚазЭҚХСУ, 2009 ж.
33 Дубова С.Е., Бибикова Е.А. Кредитная политика коммерческого банка: учебное пособие. -. М: Флинта, 2013
34 Искакова З.Д. Банк ісі: Оқу құралы – Қарағанды Экономикалық Университеті, 2003 ж.
35 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», 2014 жылғы 17 қаңтар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1
Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы ... ... ... ... .
1.2
Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3
Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау ...
2.2
Цеснабанк АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау ... ... ... ...
3
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
76
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
79
Кіріспе
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк операцияларының жаңа техникасын қолданылып, қызмет көрсетудің жоғарғы деңгейімен қамтамасыз етіп отыр.Мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің алатын орны өте зор. Олардың міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.Нaрықтық экономикa жaғдaйындa жaлпы кез келген бaнк үшін оңтайлы несие саясатын жүргізе алудың маңызы зор. Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді
Президентіміздің Қазақстан халқына жолдaуындa бaнк секторының жaғдaйынa aсa үлкен мән берілетіні бaршaғaмызға aян. Соның бір дәлелі ретінде Елбaсының Қaзaқстaн-2050 Стрaтегиясы қaлыптaсқaн мемлекеттің жaңa сaяси бaғыты aтты Жолдaуындaғы мынa сөздеріне нaзaр aудaрсaқ, Қaзaқстaндық бaнктер өз кезегінде өзінің мaқсaтын орындaуғa және нaқты экономикa секторының кредиттік ресурстaрғa деген қaжеттілігін қaмтaмaсыз етуге тиіс. Бұл ретте қaржылық жүйеге бaқылaуды әлсіретуге болмaйды, бaнктерді проблемaлық кредиттерден тaзaрту және қорлaндыру мәселелерімен тығыз aйнaлысу қaжет,-деп aтaп өткен еді. Сондықтaн, бaнктердің хaлықтың қaжеттілігін қaмтaмaсыз етудегі үлесі олaрдың жеткілікті ресурстaрмен қaмтылуымен, кaпитaл жеткіліктігімен тікелей бaйлaнысты.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
oo несиелік қызметті ұйымдастыру;
oo несиелік портфельді басқару;
oo несиелеуге бақылау жасау;
oo құзіретті бөлу принциптері,
oo несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
oo несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
oo несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
oo несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Арнайы экономикалық әдебиеттерді талдау зерттеушілердің арасында алдын-ала, ағымдағы және кейінгі бақылаумен байланысты коммерциялық банктердің несие саясаты туралы біржақты пікір жоқ екендігін көрсетті.
Коммерциялық банктің несие саясатын жүргізу мәселелерімен байланысты екінші деңгейлі банктердің қызметін зерттеушілердің арасында ТМД елдері бойынша А.И.Третьяков, М.М.Новоселцева, Т.С.Павленко, Г.Н.Белоглазовой, В.И.Букато, Ю.В.Головин, И.Д.Мамонова, М.Ю.Алексеев, ал қазақстандық ғалымдар арасында осы тақырыпқа қалам сілтеген, тақырып өзегінің жан-жақты ашылуына бірқатар оң қадам жасаған С.Б.Мақыш, Т.Тоқтасын, З.Д.Искакова, Г.С.Сейткасымов және т.б. экономист-ғалымдардың еңбегін атап көрсетуге болады.
Дипломдық жұмыcтың мақcаты коммерциялық банктің несие саясатының теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу нәтижесінде, екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жетілдіру әдіcтерін және оның тиімділігін арттыру жолдары туралы ұcыныcтар беру.
Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделді:
oo коммерциялық банктің несие саясатының теориялық аспектілерін зерттеу;
oo несие саясатының функцияларымен және принциптерімен танысу;
oo несие саясатына әсер ететін факторларды анықтау;
oo несиелеу операцияларының мәнін ашу;
oo несие саясатының несиелік тәуекелдерді басқарудағы рөлін анықтау;
oo несие тәуекелдерін төмендету тәсілдерін қарастыру;
oo қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау тәсілдерін анықтау;
oo Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау жасау;
oo Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесін қарастыру;
oo Цеснабанк АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау;
oo Цеснабанк АҚ несиелендіру бағдарламаларын анықтау;
oo Екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жүргізудегі мәселелерді анықтап, оларды шешу жолдарын қарастыру;
oo Несие саясатының тиімділігін арттыру жөнінде нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеу пәні. Дипломдық жұмыcтың зерттеу пәні несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттары болып табылады.
Зерттеу объектісі.Даму, өрістеу, клиенттік база мен ұсынылатын қызметтер ассортиментін кеңейтуге бағытталған толассыз қызмет нәтижесінде еліміздің он ірі банктер қатарына кіретін танымал, тұрақты және қарқынды дамып келе жатқан коммерциялық банктердің біріЦеснабанк АҚ болып табылады.
Зерттеудің әдіcтемелік және теориялық зерттеу негіздері.Дипломдық жұмысты жaзу бaрысындa сүйенген негізгі теориялық aқпaрaт көздері - ҚР-ның зaңдaры, Цеснабанк AҚ-ның ресми сaйтынaн aлынғaн, aрнaйы экономикaлық сaйттaр, мерзімді бaсылымдaр, отaндық әдебиеттер, әдеби-стaтистикaлық мәліметтер. Стaтистикaлық және aқпaрaттaр бaзaсы ретінде ҚР Ұлттық бaнктің aқпaрaттық бөлімшелерінің стaтистикaлық және есептік деректері, нормaтивтік құжaттaры, ҚР-ғы екінші деңгейдегі бaнктерінің және ҚР Қaржылық қaдaғaлaу aгенттігінің жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция мaтериaлдaры, сондaй-aқ коммерциялық бaнктердің несиелік оперaциялaрының дaмуы жaйлы сұрaқтaрды қaмтитын жергілікті және шетелдік бaсылымдaрдaғы мaқaлaлaр және т.с.с. қолдaнылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Коммерциялық банктің несие саясатының мәнін, функцияларын, принциптерін анықтап, екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жүргізудің шетел тәжірибесін қарастыра отырып, еліміздегі коммерциялық банктер тәжірибесінде қолдануға ұсыныстар берілді;
oo Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау жасалынды;
oo Цеснабанк АҚ несиелік саясаты бағаланып, талдау жүргізілді;
oo Коммерциялық банктердің несие саясатының даму бағыттары анықталып, оны оңтайландыру жолдары ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Диплом жұмысы кіріcпеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Cандық материалдар кеcтелерде, cуреттерде және қоcымшаларда келтірілген.
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
0.1 Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы
Несие (лат.creditum -- несие, credo - сенемін, сенім білдіремін), несие белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз болып табылады. Оның қозғалысы кезінде несие беруші мен қарызгер арасында белгілі бір экономикалық қатынастар қалыптасады.
Несие беру - бұл тараптардың барлық жағдайларды міндетті орындауын, несие берушіден қарыз алушыға дейінгі ссуданың қозғалуын білдіретін процесс. Несие беру жүйесі үш өзара байланысты элементтерге негізделеді:
oo несие субъектісі (несие беруші және қарыз алушы);
oo несие беру объектілері (материалдық құндылықтар, шығындар, міндеттемелерді орындау (жабу);
oo несие беруді қамтамасыз ету (ссуданы қайтару үшін нақты жағдайлар жасау)[1].
Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді[1].
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:
oo нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
oo несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
oo нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
oo оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:
oo несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;
oo несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғаларды басты іс - әрекеттерін;
oo сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;
oo ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың оған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай - ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентінтаңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы[2].
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады, яғни потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау, банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау.
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетіндігін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталған соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді[1].
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитетінің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктің несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді[3].
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелділігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін ережелер мен нұсқаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
oo несиелік қызметті ұйымдастыру;
oo несиелік портфельді басқару;
oo несиелеуге бақылау жасау;
oo құзіретті бөлу принциптері,
oo несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
oo несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
oo несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
oo несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш құжат түрінде көруге болады:
1) несиелеу саясаты;
2) несиелеу стандарты;
3) несиелеу нұсқаулықтары.
Сондай-ақ аталған үш құжат ерекше бір құжатта Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету біріктіріледі.
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
oo қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
oo несиенің кепілхаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне қойылатын талаптар;
oo әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
oo қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
oo құжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар,
oo несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалық немесе тұтыну несиелері бойынша)[9].
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім - шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т.б. жатады.
Несиелік нұсқаулық несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді.
Басқаша айтқанда, ол несиелік қызметтің нақты бір бағыттарына жатады.
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау және несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің баолық кезеңдері көрсетіледі.
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
oo банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу;
oo несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама материал және нұсқаулық ретінде болу,
oo несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұсқаулықтардың талаптарының орындалуына бақылау жасау құралы;
oo несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау[2].
Коммерциялық банктің несиелік саясатын іске асыру процесінде проблемалық несиелермен жасалатын жұмысқа ерекше көңіл бөлініп және қосымша бақылау жасалуға тиіс.
Несиелік саясаттың принциптері 1-суретте көрсетілген.
1-сурет. Несиелік саясаттың принциптері.
Ескерт у: [4] дерек көзінен алынған
Несиелік саясаттың мақсаты,ол құқтық реттеудің белгілі-бір элементтерін, қаражаттардың жеткіліктілігін, мүмкін болатын тәуекел деңгейін, несиелік портфельдің балансын және мерзімдік міндеттемелердің құрылымын қамтуы тиіс. Банк саясатын жасау кезіндегі басты маңызды моменті болып мақсаттың дұрыс қойылуы және оны жүзеге асыру үшін тиісті құралдарды таңдау болып табылады. Сондықтан әрбір банк үшін бәрінен бұрын оның мақсаты айқын болу керек. Макроэкономикалық деңгейде, елімізде жүргізілетін банк саясатының мақсаты болып банк жүйесінің тұрақтылығын қадағалап отыру және экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Коммерциялық банктің жалпы мақсаты, оның қызметінің басыңқы бағыттарын табыстылық, пайдалылық, өтімділік, тәуекелдерді минималдау, портфельдер сапасын оптималдау анықтау болып табылады[5].
Банк өзінің несиелік саясатын банктің саясатының элементтері ретінде қарастыра отырып, несиелік саясатының мақсаты банктің жалпы стратегиялық мақсатымен тығыз байланыста екенін, банктің саясаттарының мақсаттары сабақтастығын айта кеткен жөн. Коммерциялық банктің банктік саясаты мен несиелік саясаты ортақ мақсатқа ие салымшылардың ақша қаражаттарын орналастырудан пайда алу, сонымен бірге банктің пайдасының өсуін және тұрақтылығын кепілдендіретін банктің көлемі мен қызмет көрсету ауқымының кеңеюі бағытындағы бір қалыпты дамуы. Осыған орай, несиелік саясат мақсаты болып тартылған қаражаттарды тиімді орналастыруға жағдай жасау, банктің пайдасының тұрақты түрде өсуін қамтамасыз ету болып табылады. Барлық банктер үшін бірдей несиелік саясат жоқтығын айта кеткен жөн. Демек әрбір жеке банк аз несиелік саясатын қызмет көрсететін ауданының әлеуметтік, саяси, экономикалық жағдайын ескере отырып жасайды. Немесе банк жұмысына әсер ететін барлық ішкі және сыртқы тәуекелдерінің жиынтығын ескере отырып жасалған саясат бұдан да дұрысырақ болады. Егер банктің нақты несиелік саясатының сапасы төмен болса немесе несиелік саясаттың негізгі көрсеткіштерін нақты орындаушылардың назарына жеткізе алмау есебінен оның жузеге асырылуына күмән туса банктің жиынтық тәуекелі өседі.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастың қалыптасу кезеңінде коммерциялық банктің несиелік саясаты және банк саясаты 2 түрлі факторлар тобына байланысты. Олар ішкі факторлар және сыртқыфакторлар (1-ші кестеде).
Кесте 1
Несиелік саясатқа әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар
Сыртқы факторлар:
Ішкі факторлар:
Елдегі жалпы экономикалық жағдайы, инфляция деңгейі, жалпы ұлттық өнімнің өсу қарқыны, бюджет тапшылығы және тағы басқалары;
Ақша несие саясатының әсері, тұрғындардың табыс деңгейі;
Бәсекелестік деңгейі;
Банк өнімдері мен қызметтерінің бағаларының деңгейі.
Банктің несиелік потенциалы;
Ссудалардың жеке түрлерінің пайдалылығы және тәуекелділік дәрежесі;
Депозиттердің тұрақтылығы;
Ссуданың қамтамасыз етілуі;
Банк персоналының тәжірибесі мен мамандануы, кәсіби дайындығы;
Банк клиентурасы;
Банктің баға саясаты;
Тәуекелді менеджмент дәрежесі;
Орындалатын операция мен көрсетілетін қызмет спектрі;
Басқа да факторлар.
Ескерт у: [1] дерек көзінен алынған
Коммерциялық банктің несие саясатының негізгі элементтері саналатындар: қызмет жасау ауданы (жағрапиялық бағыты), несие түрлері мен саланы (клиенттерді) таңдау, қолайлы түрде қамтамасыз ету мен несие төлеу қабілеті, ссуданы қайтару мерзімдері және олардың тәуекелмен өзарабайланысы, банктің өтімдігі, несие берудің ең жоғары шектен асып кетуі, есеп шоттағы өтемақы қалдығы, қарыз алушыға ссудалар берудегі банк міндеттемесі, ссуда қоржынының көлемі[6].
Коммерциялық банктердің несие саясаты банк менеджментінің маңызды бағыттарының мазмұнын ашатын мынадай жағдайлар арқылы қалыптасады:
1. Несие қоржынын қалыптастырудағы банктің мақсаты (несиелердің түрлері, қайтару мерзімдері, несие көлемі, несиелердің сапасы).
2. Несие комитетінің (қызметкерлердің) несиенің ең жоғары сомасы мен түрлерін анықтауға өкілеттігі.
3. Қызметкерлердің міндеттері және ақпараттар беру, тексеру, бағалау және клиенттердің несиеге тапсырыстары бойынша шешімдер қабылдаудағы олардың құқығы.
4. Несие процесі үшін қажетті құжаттардың жиыны (қаржылық есеп, шарттар, кепілдіктер, міндеттемелер және т.б.).
5. Қабылдау ережесі, бағалау және несиемен қамтамасыз етуді жүзеге асыру.
6. Пайыздық ставкалар саясатын сипаттау, ставкалар мен комиссияларды белгілеу, несиелерді қайтару жағдайлары.
7. Несиелер сапасының стандарттарын, несие салымдарының ең жоғары мөлшерін сипаттау, проблемалық несиелерді анықтау және талдау.
Коммерциялық банктердің несие саясаты нарықтық қатынастар жағдайында несие беру тәжірибесін жетілдіру, банк ссудаларының қайтарылуын қамтамасыз ету, банктердің тәуекел шығындарын жоюы мақсатында жасалады[7].
Коммерциялық банктер несие саясатының жалпы қағидаларын (меморандум) әзірлеп-жасайды, оның басты мақсатын және несие берудің негізгі бағыттарын қалыптастырады. Банктер тәуекелге жол бермеуге, сапалы несие қоржынын қалыптастыруға мүдделілік танытады.
Несие саясаты несие беру және ресімдеу, оны басқаруға жауап беретін стандарттар мен параметрлерді анықтайды. Ақылды несие саясаты несие қатынастарын дамытуға арналған несие стратегиясы мен тактикасын жасаудағы директорлар кеңесі мен несие бөлімі қызметкерлерінің дұрыс әрекетін атап көрсетеді. Банктің айқын несие саясаты несие тәуекелдерін дұрыс басқаруда негізгі бағыт сілтеуші болып саналады.
Коммерциялық банктер ішкі несие саясатын жасау кезінде белсенді болуға тиісті, өйткені несие операциялары банктердің негізгі қызметі болып қатысады[2].
Несие саясатын анықтау кезінде несие стратегиясын клиенттердің құрамы ретінде, сол сияқты оларға берілетін ссудалардың (көрсетілетін қызметтердің) спектрі ретінде ұйымдастыру көзделеді. Банктің несие саясатының мақсаты құқықтық реттеудің белгілі бір элементтерін, қаржыларды алу мүмкіндігін, рұқсат етілетін тәуекел дәрежесін, несие қоржынының балансын қамтуы тиіс.
Банк тәжірибесінде несие саясатына мыналар өз әсерін тигізеді: капиталдың болуы, ссудалардың жекелеген түрлерінің тәуекел дәрежесі, депозиттердің тұрақтылығы, ссудалардың пайдалылығы, жалпы экономикалық ахуал, банк қызметкерлерінің тәжірибесі, банктен қарыз алушылардың несиені қажетсінушілігі, банкті басқарудың сапасы және т.б.
Несие саясатын айқындау кезінде директорлар кеңесі мен банктің жоғары деңгейдегі қызметкерлерінің алдында жол беруге болатын тәуекел деңгейі мен банктің кірістілігін анықтау қажеттілігі туындайды. Кез келген коммерциялық банктің несие саясатында өзі қызмет көрсететін ауданның (аймақтың) несиеге деген қажеттілігін қанағаттандыруы аса маңызды болып табылады, олай болмағанда банк өз мағынасын өзінен өзі жоғалтады.
1.2 Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі
Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақытылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермелейді. Сондықтан да банктер несиелік тәуекелді басқару шараларымен уақтылы айналысып отыруға тиіс.
Несие саясатындағы несиелік тәуекел - қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.
Коммерциялық банктегі несиелік тәуекелді басқару жүйесі екі субжүйеден тұрады: басқаратын субъекті және басқарылатын объект.
Басқару субъекті - бұл арнайы еңбек, ақпарат, материалдық және қаржылық ресурстарды пайдалана отырып, несиелік тәуекелді басқару процесін жүзеге асыратын банктің құрылымдық бөлімшесі.
Басқарылатын объектіге банктің берген несиелері және олармен байланысты несиелік тәуекел жатады.
Несиелік тәуекел бұл қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды [8].
Несиелік тәуекелден туындайтын зияндар банктің несиелеу және өзге де соған теңдестірілген баланстық және баланстан тыс операцияларын жүргізу барысында пайда болуы мүмкін.
Несиелік тәуекелден туындайтын шығындарды екіге тікелей және жанама деп бөліп қарастырған дұрыс. Тікелей шығындар несиені қайтармауға және қаражаттың түспеуіне байланысты туындаса, ал жанама шығындар кепілге қоятын заттың құнының төмендеуі, проблемалық несиелерге байланысты банктің құратын резервтер көлемінің ұлғайту қажеттігінен туындайды [2].
Жалпы несиелік тәуекел дәрежесі мынандай факторларға тәуелді:
oo елдегі және өңірдегі экономикалық және саяси жағдайлар;
oo банктердің жекелеген экономика салаларына несие беруі;
oo қарыз алушылардың несиелік қабілеті мен беделіне;
oo қарыз алушының банкроттығына;
oo қаржылық қиындықтарға ұшыраған клиенттерге берілген несиелер үлесінің жоғары болуына;
oo жаңа, таныс емес компанияларға берілген несиелерге;
oo жақын арада тартылған немесе жаңа клиенттерге берілген несиелер үлесінің жоғары болуы;
oo қарыз алушының тарапынан болатын алдамшылық әрекеттерге;
oo қиын іске асырылатын немесе тез құнсыздануға икемді кепіл затын қамтамасыз ету мүлкі ретінде қабылдануына;
oo несиелік қоржынның диверсификациялану деңгейіне;
oo инвестициялық жобаның техникалық-экономикалық негіздемесінің туралығына;
oo несиені беру және қооржынды қалыптастыруға байланысты несиелік саясатқа жиі енгізілген өзгерістерге;
oo берілетін несиелердің түрлеріне, мөлшеріне және нысандарына, сондай-ақ қамтамасыз ету түріне.
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне тұтыну және ипотекалық несиелер жатады. Тұтыну несиесінің мынадай түрлері қолданылуда:
- автомобильдік несие;
- ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуга берілетін несие;
- тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
- кейінге қалдырылатын қажеттіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с) берілетін несие.
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдердің банк несиесі көмегімен алуға болады.
Ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:
- жиһаз;
- сантехника;
- аудио-видеожәне тұрмыстық техникалар;
- компьютер және оргтехника;
- басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс және басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.
Қарыз алушыларды несиелеу кезінде туындайтын төлемсіздікті, жалпы тәуекелділікті төмендету үшін бірнеше факторларды ескерген жөн:
- экономикадағы өзгерістерге сезімтал қандай да бір салаға банктің несиелік қызметінің араласу деңгейін;
қиындықты айтарлықтай сезінетін клиенттерге тиесілі болатын несиелер мен басқа да банктік мәмілелердің үлес салмағын;
жаңа, дәстүрлі емес, аз зерттелген салаларға банктің араласу деңгейін;
несиелер ұсыну, банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру бойынша саясатқа жиі өзгертулер мен толықтырулардың жасалуын;
жаңа және жақында тартылған клиенттердің үлес салмағын;
аз уақыттың ішінде тәжірибеге жаңа қызметтердің неғұрлым мол түрін енгізуін;
тез құнсызданатын немесе нашар өтімді кепілзаттарының қабылдануын.
Несие тәуекелділігін басқаруға байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкелетін кемшіліктер деп келесілерді атауға болады:
несиелік саясат туралы жазбаша құжаттың болмауы немесе нашар дайындалуы;
несиелік портфель концентрациясына қатысты шектеу қойылмауы;
несиелік жетекшілердің орталықтандырылуы мен деорталық-тандырылуы;
несиелік объекттің жеткіліксіз талдауы;
қарыз алушыны үстіртін талдау;
кепілзатының асыра бағалануы;
клиентпен байланыстың жиі болмауы немесе тіптен болмауы;
бақылау аралығының ұзаруы (кәсіпорындарды несиелеуде) немесе тіптен жүргізілмеуі;
құжаттарға байланысты жеткіліксіз бақылау;
қарыз қаржыларды шектен тыс қолдану;
несиелік құжаттар топтамасының толық болмауы немесе қатаң қадағаланбауы;
несиелік процесті тиімді бақылап, уақытында аудиторлық тексеруге ұсынбау және т.с.с.
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалауда мынадай ақпарат көздерінің маңызы зор:
өтініш жасаушымен тікелей сұхбаттасу, яғни банк қызметкері ссуда алуға өтініш жасау себептерін біле отырып, өтініштің банктің несиелік саясатынан туындайтын талаптарына жауап бермейтіндігіне мән береді. Қарыз алушының тарихы, өнімінің және көрсететін қызметінің сипаты, шикізат көздері, жұмыскерлерінің біліктілігі туралы ақпараттар жинайды;
клиенттерінің несиелік қабілеті, олардың өткен уақыттардағы несиелерге қатынасы, шоттардағы қалдықтары және т.б. туралы ақпараттардан тұратын банк картотекасын жүргізу.
орнында инспекция жүргізу
қаржылық есебін талдау;
басқа банктермен контракт арқылы, қарыз алушының жабдықтаушылары арқылы сырттай ақпарат көздері [9].
Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік қабілетінің мынадай критерийлерін бөліп қарайды: қарыз алушының мінездемесі, қаражатты қарызға алу қабілеті; ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылық мүмкінділігі), капиталы несиенің қамтамасыз етілуі, несиелік мәміле жасалатын жағдай, бақылау (қарыз алушының қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты мен қадағалау ұйымдарына ссуданың сипатының дәл келуі).
Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі беделі және менеджерлерінің беделі, қарызды қайтарудағы жауапкершілігі және несиенің мақсатының банктің несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі.
Қарыз алушының заңды тұлға ретінде беделі оның сол аяда ұзақ уақыт қызмет етуенен, экономикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткіштерге сай келуінен, оның несиелік тарихынан, оның серіктестерінің (жабдықтаушылары, сатып алушылары, несие берушілері) іскерлік әлеміндегі беделінен тұрады. Менеджерлерінің беделі олардың кәсіби жарамдылығына (білімі, жұмыс тәжірибесі) моральдық сапасына, жеке қаржылық және жанұялық жағдайына, оның басқаратын құрылымы мен банк арасындағы қарым-қатынастар нәтижесіне байланысты негізделеді.
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге, несиелік келісім-шартқа қол қоюға немесе келіссөздер жүргізуге құқының болуын, яғни кәсіпорынының немесе фирманың өкілдерінде белгілі өкілетіліктерінің болуын білдіреді.
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі - оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілуі барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды критерийі болып саналады. Оны бағалауда төмендегідей екі шарттың маңызы зор:
1) оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан жарғылық қордың ең төменгі мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффиценті негізінде талданады;
2) несиеленетін операцияларға меншікті капиталдың жұмсау дәрежесі, яғни ол банк пен қарыз алушының арасында тәуекелдің бөлінуін куәландырылады. Қаншалықты меншік капитал жұмсалымы көбірек болса, соғұрлым қарыз алушының несиелік тәуекеліне ықпал ететін факторларды қадағалап отыруға мүмкіндік туады.
- Несиенің қамтамасыз етілуі - қарыз алушының активтерінің құны және несиелік келісім - шартта көрсетілетін қарызды өтеуде екінші қосымша көздердің болуы. Мұндағы қосымша көздер қарыз алушының басына қаржылық қиындықтар туу барысында, олардың банк алдындағы міндеттемелерін уақтылы орындауына кепілдік береді. Кепілдік сапасы, кепіл-хат беруші, кепілдемеші мен сақтандырушының тұрақты болуы, қарыз алушының ақшалай қаражатының жеткіліксіздігі жағдайында аса маңызды[10].
Несиелік операциялар жасалатын жағдайларға елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе болжанған экономикалық жағдай, саяси факторлар жатады. Бұл жағдай банктің сыртқы тәуекел дәрежесін анықтайды.
Соңғы критерий - бақылау, бұл мынадай сұрақтарды ескертеді: қарыз алушының қызмет етуі және несиелік шаралардың жүзеге асырылуы үшін заңды және нормативтік негіз бар ма? Заңдағы күтілетін өзгерістер (мысалы салық заңы) қарыз алушының қызметінің нәтижесіне қалай әсер етеді? Несиелік өтініште көрсетілген қарыз алушы және ссуда туралы мәліметтер, банктің несиелік саясаты туралы құжатта белгіленген банктің стандартына, сол сияқты ссудалардың сапалылығын бақылап отырып, банктік қадағалау ұйымдарының стандарттарына қаншалықты сәйкес келеді?
Аталып өткен, банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабілетті бағалау тәсілдерінің мазмұнын анықтайды. Ондай тәсілдер қатарына жататындар:
менеджментті бағалау;
іскерлік тәуекелді бағалау;
орналасқан жеріне бару арқылы, қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру;
қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау;
ақша тасқынын талдау;
қаржылық коэфициенттерді бағалау;
қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау.
Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы басты факторға оның қаржылық жағдайы жатады. Ол қарыз алушының қызметін көрсететін көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып, меншікті және заңдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу, және тиімді пайдаланумен сипатталады [11].
Сондықтан да банктер алдындағы маңызды міндет, банктік несиелік тәуекелдерді барынша төмендетіп, несие сапасын жақсартуға әсер ететін әдістерді, шараларды тиімді қолдану болып табылады. Банктердің несиелік тәуекелдерін басқару әдістерін жетілдіру жалпы түрде банктің қызметін бақылаумен, реттеумен, талдаумен, стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен байланысты болатын қатынастарды басқарумен, жалпылай айтқанда тиімді несие саясатын жүргізумен тікелей байланысты. Қазақстан экономикасын дамытудағы және ұзақ мерзімді инвестициялық қызметтерді жүзеге асырудағы рөлі зор - коммерциялық банктердің көрсететін несиелік қызметтерін одан әрі жетілдіру, дамыту бүгінгі күнгі қаржы саласындағы маңызды міндеттердің бірі. Несиелік тәуекелдерді басқарудағы ең маңызды мәселелердің бірі тиімді несиелік саясат жүргізу болып табылады. Несиелік тәуекелдерді басқару - бұл пайыздық мөлшерлемелерді, клиенттердің, бәсекелестердің несие қабілеттілігі сияқты өзгерістерге байланысты болғандықтан, тәуекел деңгейін басқаруда тәуекелді қадағалаудан (мониторинг) оның құнын анықтауға дейінгі бірқатар мәселелерді шешуі керек. Нарық жағдайында әр банк өзінің тәуекелдерін минимизациялау туралы өзіне тиімді әдісті қолдану қажет және бұл елдің қаржы жүйесінің дұрыс дамуы үшін қажет. Тәуекелдерді минимизациялау - бұл жоғалтуларды төмендетумен байланысты күрес, басқаша айтқанда тәуекелдерді басқару.
Коммерциялық банктердің, жалпы отандық қаржы-несие жүйесінің дамуына қарамастан, бүгінгі таңда еліміздің банк нарығы ғылыми-негізделген тұжырымдамаларды және экономиканың нақты секторын несиелік ресурстарымен қамтамасыз етуді белсендіретін нақты ұсыныстарды ерекше қажетсінуде [12].
Банк қызметін бағалаумен қатар, кейбір банктік заңдылықтардың бұзылуын болдырмау үшін қаржылық қадағалау жүйесі қатаң болуы тиіс. Банктерде шығындарды бақылаудың жүзеге асырылуы Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі негізгі мәселелердің бірі. Несиелік қызметті бақылаулар басқаруды жетілдірудің және алынған мәліметтерді орталықтан өңдеудің көмегімен жүзеге асырылады. Дамып келе жатқан нарықтағы ерекше өнімнің орнын дәл анықтау үшін алынған нарықтық жалпы жағдайы туралы мәәліметтерді өңдеудің қажеттілігі өте зор [10].
Несие тәуекелін басқарудағы көптеген шетелдік банктерде ГЭП әдісі кеңінен қолданылып жүр. ГЭП - бұл берілген уақыт аралығында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал пассивтер арасындағы айырма. Пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен міндеттемелерді салыстырғанда оң және теріс теріс мәнге ие ауытқу орын алуы мүмкін. Оң ГЭП тұсында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер шамасы міндеттемелерге қарағанда көп болады. Нөлдік ГЭП тұсында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер шамасы нарықтағы міндеттемелермен салыстырғанда тең. Әдетте ГЭП банктермен пайыз тәуекелін басқаруда екі жақты: хеджирлеу үшін және спекулятивті мақсаттар және мақсаттарға хеджирлеу үшін қолданылады. Алшақтық әдісін қолдану пайыз ставкаларының өзгерісінің пайыздық маржаға әсерін сапалық бағалау үшін қолданылады. Қазіргі кезде таза пайыздық табысқа әсер ететін негізгі факторлар:
oo пайыз ставкаларының өзгерісі;
oo тарту мен орналастыру ставкаларының арасындағы СПРЕД;
oo банк балансының активі мен пассиві бойынша операциялар көлемі;
oo банк балансның ақтиві мен пассивінің құрылымы.
Бұл факторлардың таза пайыздық табысқа әсер етуі коммерциялық банктің жүргізіп отырған несиелік саясатымен тікелей байланысты болып келеді. Яғни несиелік саясат неғұрлым тиімді жүргізілсе, соғұрлым банктің таза пайыздық табысының көлемі арта түседі.
Сонымен оң ГЭП тұсында нарықта пайыз ставкалары төмендеген кезде, пайыз маржасының төмендеу тәуекелі болады. Менеджер тұрақты пайыз ставкасындағы ұзақ мерзімді активтер көлемін ұлғайта отырып, дәл сол уақытта қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін ұлғайтуы қажет. Бұл банкке дисбаланс орнатып, пайыз тәуекелін жұмсартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар банктің пайыздық тәуекелге сезімталдығын бағалау үшін ГЭП көрсеткіштерін пайдалануға болады:
oo RSARSL1,онда ГЭП оң;
oo RSARSL1, онда ГЭП теріс;
oo RSARSL=1, онда ГЭП нөлдік.
Мұндағы, RSA - сезімтал активтер; RSL - сезімтал міндеттемелер.
Тұрақты түрде икемді пайыз саясатын жүзеге асырып отыруда банктер әртүрлі әдістер көмегімен банк клиенті мен банк үшін ыңғайлы пайыздық саясат орнатып отырулары тиіс. Банктегі пайыз саясаты дұрыс болуы үшін банк менеджерлері банк пайдасының деңгейіне бақылау жасап, пайыз саясатының көлемін, шегін, деңгейін, пайыздық маржаны үнемі қадағалауда ұстап отырады. Ал банктің пайыз саясаты несиелік саясаттың негізгі түрлерінің бірі екені белгілі. Сондықтан да дұрыс пайыз саясатын қолдану банктің несиелік саясатын жүргізуде маңызды рөл атқарады [10].
Мұны әдетте дисбаланс орнату әдістері деп те атаауға болады. Мысалы, теріс ГЭП жағдайында банк ұзақ мерзімді активтер көлемін қысқарту, қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін азайту, активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен міндеттемелерді өтеудің орташа мерзімін теңестіру әрекеттерін жүзеге асырады.
Кесте 2
Банктердегі дисбаланс орнату әдістері
Тәуекел
Менеджерлердің жасауы мүмкін іс-әрекеттер
Оң ГЭП тұсында RSARSL
Пайыз ставкаларының төмендеуі себепті шығындар болуы мүмкін, өйткені банктің пайыздық маржасы төмендейді.
Еш нәрсе жасамау;
Ұзақ мерзімді активтер көлемін ұлғайту;
Активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен пассивтеді өтеудің орташа мерзімінің көлемін теңестіру.
Теріс ГЭП тұсында RSARSL
Пайыз ставкасының өсуі себепті шығындар болуы мүмкін, өйткені банктің пайыздық маржасы төмендейді.
Еш нәрсе жсамау;
Ұзақ мерзімді активтер көлемін қысқарту;
Қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін азайту;
Активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен міндеттемелерді өтеудің орташа мерзімін теңестіру.
Ескерт у: [10] дерек көзінен алынған
Осындай толық рас қаржылық мәлімет алу үшін менеджмент көбінесе бірқатар ұсыныстар ұсынады: шоттағы қалдықтар бойынша жоспарлы деңгей, қисық табыстылықты жүргізу, пайыз мөлшерінің деңгейі.
Мысалы, жаңа операциялар туындаған кезде баланс құрылымын бағалау қажет және құралдарды инвестициялауға мән беру керек.
Қазіргі таңда еліміздегі несиелік тәуекелдерді басқарудың мынандай әдістері бар: идентификация, тәуекелді талдау, бағалау, операцияларды қатаң белгілеу - оны жүргізудің процедурасын өңдеу, операцияларға лимит орнату, операциялардың деверсификациясы, шығындарды жабуға резервтер құру - провизия құру, капиталдың жеткіліктілігін қолдау, тәуекелдерді сақтандыру (жабу), тәуекелдерді хеджирлеу, жоғары тәуекелді келісім-шарттардан бас тарту немесе минимизациялау, активтер мен пассивтерді басқару әдісімен тәуекелдерді минимизациялау, тәуекелдердің мониторингін жүргізу.
Несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесін құрудың негізі болып несиелік тәуекелді бағалау және қарызгер мен банктердің жеке қатынастарын бақылау, сонымен бірге несиелік портфельді дұрыс басқару табылады. Ал бұл қызметтердің дұрыс орындалуы банктің несие саясатына тікелей байланысты [13].
Тәуекел дәрежесін төмендету үшін резервтеу, яғни провизия құру қолданылады. Несие бойынша төлемеуді жабуға резерв құру инвестициялық жобаны орындауда бұзушылықтарды жеңу үшін қажетті активтер құнына және шығындар мөлшеріне әсер ететін потенциалды тәуекелдер арасындағы арақатынасты бекітуді қарастыратын несиелік тәуекелдерді басқару әдістерінің бірін білдіреді.
Қарыз алушының несиелік қабілеті нашарлағаны және сондықтан оның несиені қайтаруы үлкен күмән тудыратынын несиелік талдау көрсетіп тұрған жерде қарыз алушыға қатысты арнайы резерв құрудың қажеттілігін анықтау керек. Кез келген несие беруде қаншалықты қарыз алушы несиеге қабілетті болғанымен несиені толық өтеуге байланысты күмән болады және бұл кезде несиелік тәуекел алынатын маржада көрінеді. Қазақстандық банктер үшін несиелік тәуекел деңгейін төмендету аса маңызды проблемалардың бірі, сондықтан да несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесін өңдеу қажет. Несиелік тәуекелді басқару банктердің несиелік портфелдерімен тікелей байланысты, өйткені банктің активтерінің негізгі бөлігін кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға беретін қарыздар мен осы операцияларға байланысты тәуекелдер құрайды. Несиелік тәуекелді басқарудың негізгі міндеті тәуекелдің мүмкіндігі мен жабылу дәрежесін алдын-ала анықтау және тез арада іс-тәжірибелік шешім қабылдау, бір оперцияны жүргізуден банктің жоғалту мүмкіндігін төмендететін шаралар жүйесін жасау. Көп жағдайларда банктер несиелік тәуекелдерді алдын-ала болжай алмайды. Егер несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесі жасалынса, тәуекелдердің туындау себептері анықталса, екінші деңгейлі банктер алдында тұрған басқа да мәселелер өз шешімін табады [14].
Қазіргі кезде банктік өнімдер, әсіресе несиелеу қызметтері экономикалық дамудың негізгі элементі болып табылады. Оны үлкен кәсіпорындар мен бірлестіктер, орта және кіші бизнес иелері, ауылшаруашылық және сауда құрылымдары қолданады. Бірақ отандық банктерде қарыз алушыға несие беру кейбір факторлардың әсерінен несиені өтемеу тәуекелімен тығыз байланысты болып келеді. Қазақстанның бүгінгі жалпы экономикасы және аймақтары несиені көп қажет етуде. Бірақ банктер тәуекелдің жоғарғы дәрежесін ескере отырып экономиканың қажеттіліктерін толығымен қамтамасыз ете алмайды. Банктер үшін несиелік ресурстарды тиімді орналастыру туралы шешімді дұрыс қабылдау банктің экономикалық ортада табысқа жету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1
Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы ... ... ... ... .
1.2
Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3
Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ
2.1
Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау ...
2.2
Цеснабанк АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау ... ... ... ...
3
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
76
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
79
Кіріспе
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында банк аясы серпінді түрде дамып келе жатқан экономикалық секторлардың бірі. Банктер клиенттерге қызметтің кең ауқымды спектірін ұсынып, банк операцияларының жаңа техникасын қолданылып, қызмет көрсетудің жоғарғы деңгейімен қамтамасыз етіп отыр.Мемлекеттің несие жүйесінде коммерциялық банктердің алатын орны өте зор. Олардың міндеті ақша айналымы мен капитал айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету, өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.Нaрықтық экономикa жaғдaйындa жaлпы кез келген бaнк үшін оңтайлы несие саясатын жүргізе алудың маңызы зор. Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді
Президентіміздің Қазақстан халқына жолдaуындa бaнк секторының жaғдaйынa aсa үлкен мән берілетіні бaршaғaмызға aян. Соның бір дәлелі ретінде Елбaсының Қaзaқстaн-2050 Стрaтегиясы қaлыптaсқaн мемлекеттің жaңa сaяси бaғыты aтты Жолдaуындaғы мынa сөздеріне нaзaр aудaрсaқ, Қaзaқстaндық бaнктер өз кезегінде өзінің мaқсaтын орындaуғa және нaқты экономикa секторының кредиттік ресурстaрғa деген қaжеттілігін қaмтaмaсыз етуге тиіс. Бұл ретте қaржылық жүйеге бaқылaуды әлсіретуге болмaйды, бaнктерді проблемaлық кредиттерден тaзaрту және қорлaндыру мәселелерімен тығыз aйнaлысу қaжет,-деп aтaп өткен еді. Сондықтaн, бaнктердің хaлықтың қaжеттілігін қaмтaмaсыз етудегі үлесі олaрдың жеткілікті ресурстaрмен қaмтылуымен, кaпитaл жеткіліктігімен тікелей бaйлaнысты.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
oo несиелік қызметті ұйымдастыру;
oo несиелік портфельді басқару;
oo несиелеуге бақылау жасау;
oo құзіретті бөлу принциптері,
oo несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
oo несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
oo несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
oo несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Арнайы экономикалық әдебиеттерді талдау зерттеушілердің арасында алдын-ала, ағымдағы және кейінгі бақылаумен байланысты коммерциялық банктердің несие саясаты туралы біржақты пікір жоқ екендігін көрсетті.
Коммерциялық банктің несие саясатын жүргізу мәселелерімен байланысты екінші деңгейлі банктердің қызметін зерттеушілердің арасында ТМД елдері бойынша А.И.Третьяков, М.М.Новоселцева, Т.С.Павленко, Г.Н.Белоглазовой, В.И.Букато, Ю.В.Головин, И.Д.Мамонова, М.Ю.Алексеев, ал қазақстандық ғалымдар арасында осы тақырыпқа қалам сілтеген, тақырып өзегінің жан-жақты ашылуына бірқатар оң қадам жасаған С.Б.Мақыш, Т.Тоқтасын, З.Д.Искакова, Г.С.Сейткасымов және т.б. экономист-ғалымдардың еңбегін атап көрсетуге болады.
Дипломдық жұмыcтың мақcаты коммерциялық банктің несие саясатының теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу нәтижесінде, екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жетілдіру әдіcтерін және оның тиімділігін арттыру жолдары туралы ұcыныcтар беру.
Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделді:
oo коммерциялық банктің несие саясатының теориялық аспектілерін зерттеу;
oo несие саясатының функцияларымен және принциптерімен танысу;
oo несие саясатына әсер ететін факторларды анықтау;
oo несиелеу операцияларының мәнін ашу;
oo несие саясатының несиелік тәуекелдерді басқарудағы рөлін анықтау;
oo несие тәуекелдерін төмендету тәсілдерін қарастыру;
oo қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалау тәсілдерін анықтау;
oo Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау жасау;
oo Коммерциялық банктердің несие саясатын жүргізудегі шетел тәжірибесін қарастыру;
oo Цеснабанк АҚ несиелік саясатын бағалау және талдау;
oo Цеснабанк АҚ несиелендіру бағдарламаларын анықтау;
oo Екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жүргізудегі мәселелерді анықтап, оларды шешу жолдарын қарастыру;
oo Несие саясатының тиімділігін арттыру жөнінде нақты ұсыныстар жасау және оларды негіздеу.
Зерттеу пәні. Дипломдық жұмыcтың зерттеу пәні несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттары болып табылады.
Зерттеу объектісі.Даму, өрістеу, клиенттік база мен ұсынылатын қызметтер ассортиментін кеңейтуге бағытталған толассыз қызмет нәтижесінде еліміздің он ірі банктер қатарына кіретін танымал, тұрақты және қарқынды дамып келе жатқан коммерциялық банктердің біріЦеснабанк АҚ болып табылады.
Зерттеудің әдіcтемелік және теориялық зерттеу негіздері.Дипломдық жұмысты жaзу бaрысындa сүйенген негізгі теориялық aқпaрaт көздері - ҚР-ның зaңдaры, Цеснабанк AҚ-ның ресми сaйтынaн aлынғaн, aрнaйы экономикaлық сaйттaр, мерзімді бaсылымдaр, отaндық әдебиеттер, әдеби-стaтистикaлық мәліметтер. Стaтистикaлық және aқпaрaттaр бaзaсы ретінде ҚР Ұлттық бaнктің aқпaрaттық бөлімшелерінің стaтистикaлық және есептік деректері, нормaтивтік құжaттaры, ҚР-ғы екінші деңгейдегі бaнктерінің және ҚР Қaржылық қaдaғaлaу aгенттігінің жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция мaтериaлдaры, сондaй-aқ коммерциялық бaнктердің несиелік оперaциялaрының дaмуы жaйлы сұрaқтaрды қaмтитын жергілікті және шетелдік бaсылымдaрдaғы мaқaлaлaр және т.с.с. қолдaнылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Коммерциялық банктің несие саясатының мәнін, функцияларын, принциптерін анықтап, екінші деңгейлі банктердің несие саясатын жүргізудің шетел тәжірибесін қарастыра отырып, еліміздегі коммерциялық банктер тәжірибесінде қолдануға ұсыныстар берілді;
oo Қазақстандағы несиелік саясаттың ағымдағы жағдайына талдау жасалынды;
oo Цеснабанк АҚ несиелік саясаты бағаланып, талдау жүргізілді;
oo Коммерциялық банктердің несие саясатының даму бағыттары анықталып, оны оңтайландыру жолдары ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Диплом жұмысы кіріcпеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Cандық материалдар кеcтелерде, cуреттерде және қоcымшаларда келтірілген.
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
0.1 Несие саясатының теориялық аспектілері мен мағынасы
Несие (лат.creditum -- несие, credo - сенемін, сенім білдіремін), несие белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз болып табылады. Оның қозғалысы кезінде несие беруші мен қарызгер арасында белгілі бір экономикалық қатынастар қалыптасады.
Несие беру - бұл тараптардың барлық жағдайларды міндетті орындауын, несие берушіден қарыз алушыға дейінгі ссуданың қозғалуын білдіретін процесс. Несие беру жүйесі үш өзара байланысты элементтерге негізделеді:
oo несие субъектісі (несие беруші және қарыз алушы);
oo несие беру объектілері (материалдық құндылықтар, шығындар, міндеттемелерді орындау (жабу);
oo несие беруді қамтамасыз ету (ссуданы қайтару үшін нақты жағдайлар жасау)[1].
Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Кең мағынасында, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.
Тар мағынасында, несиелік саясат - бұл несиелік процесті ұйымдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды.
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді[1].
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:
oo нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
oo несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
oo нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
oo оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын құжаттардан тұрады.
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:
oo несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;
oo несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғаларды басты іс - әрекеттерін;
oo сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;
oo ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың оған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.
Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай - ақ, несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентінтаңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы[2].
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады, яғни потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау, банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау.
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетіндігін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталған соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу нұсқаулықтары жасалады.
Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді[1].
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.
Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитетінің шешетін мәселелері мынадай:
oo несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
oo несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
oo несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
oo несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
oo несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
oo несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
oo берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
oo банктің несиелік стратегиясын жасайды;
oo несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
oo несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді[3].
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелділігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін ережелер мен нұсқаулықтарға үйрету, банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып табылады.
Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде тұжырымдауға болады. Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:
oo несиелік қызметті ұйымдастыру;
oo несиелік портфельді басқару;
oo несиелеуге бақылау жасау;
oo құзіретті бөлу принциптері,
oo несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
oo несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
oo несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
oo несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш құжат түрінде көруге болады:
1) несиелеу саясаты;
2) несиелеу стандарты;
3) несиелеу нұсқаулықтары.
Сондай-ақ аталған үш құжат ерекше бір құжатта Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету біріктіріледі.
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нұсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы бағыттары мен бағдарлары анықталады.
Несиелеу стандарты - бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеу стандартында мынадай сұрақтар қарастырылады:
oo қарыз алушының қаржылық ақпараттарын жинау және талдау тәртібі;
oo несиенің кепілхаттар және кепілдемелермен қамтамасыз етілуіне қойылатын талаптар;
oo әкімшілік стандарттар және несиелік процесті ұйымдастыру ережелері;
oo қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;
oo құжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар,
oo несиелеудің айрықша түрлері бойынша ережелер (мысалға, ипотекалық немесе тұтыну несиелері бойынша)[9].
Барлық банктер бойынша құжаттар айналымын стандарттау мақсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі құжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай құжаттарға: несиелік келісім - шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т.б. жатады.
Несиелік нұсқаулық несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктің қадамдарын суреттеуді білдіреді.
Басқаша айтқанда, ол несиелік қызметтің нақты бір бағыттарына жатады.
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау және несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің баолық кезеңдері көрсетіледі.
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
oo банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу;
oo несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама материал және нұсқаулық ретінде болу,
oo несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұсқаулықтардың талаптарының орындалуына бақылау жасау құралы;
oo несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге асыруына негіз болатын талаптарды анықтау[2].
Коммерциялық банктің несиелік саясатын іске асыру процесінде проблемалық несиелермен жасалатын жұмысқа ерекше көңіл бөлініп және қосымша бақылау жасалуға тиіс.
Несиелік саясаттың принциптері 1-суретте көрсетілген.
1-сурет. Несиелік саясаттың принциптері.
Ескерт у: [4] дерек көзінен алынған
Несиелік саясаттың мақсаты,ол құқтық реттеудің белгілі-бір элементтерін, қаражаттардың жеткіліктілігін, мүмкін болатын тәуекел деңгейін, несиелік портфельдің балансын және мерзімдік міндеттемелердің құрылымын қамтуы тиіс. Банк саясатын жасау кезіндегі басты маңызды моменті болып мақсаттың дұрыс қойылуы және оны жүзеге асыру үшін тиісті құралдарды таңдау болып табылады. Сондықтан әрбір банк үшін бәрінен бұрын оның мақсаты айқын болу керек. Макроэкономикалық деңгейде, елімізде жүргізілетін банк саясатының мақсаты болып банк жүйесінің тұрақтылығын қадағалап отыру және экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Коммерциялық банктің жалпы мақсаты, оның қызметінің басыңқы бағыттарын табыстылық, пайдалылық, өтімділік, тәуекелдерді минималдау, портфельдер сапасын оптималдау анықтау болып табылады[5].
Банк өзінің несиелік саясатын банктің саясатының элементтері ретінде қарастыра отырып, несиелік саясатының мақсаты банктің жалпы стратегиялық мақсатымен тығыз байланыста екенін, банктің саясаттарының мақсаттары сабақтастығын айта кеткен жөн. Коммерциялық банктің банктік саясаты мен несиелік саясаты ортақ мақсатқа ие салымшылардың ақша қаражаттарын орналастырудан пайда алу, сонымен бірге банктің пайдасының өсуін және тұрақтылығын кепілдендіретін банктің көлемі мен қызмет көрсету ауқымының кеңеюі бағытындағы бір қалыпты дамуы. Осыған орай, несиелік саясат мақсаты болып тартылған қаражаттарды тиімді орналастыруға жағдай жасау, банктің пайдасының тұрақты түрде өсуін қамтамасыз ету болып табылады. Барлық банктер үшін бірдей несиелік саясат жоқтығын айта кеткен жөн. Демек әрбір жеке банк аз несиелік саясатын қызмет көрсететін ауданының әлеуметтік, саяси, экономикалық жағдайын ескере отырып жасайды. Немесе банк жұмысына әсер ететін барлық ішкі және сыртқы тәуекелдерінің жиынтығын ескере отырып жасалған саясат бұдан да дұрысырақ болады. Егер банктің нақты несиелік саясатының сапасы төмен болса немесе несиелік саясаттың негізгі көрсеткіштерін нақты орындаушылардың назарына жеткізе алмау есебінен оның жузеге асырылуына күмән туса банктің жиынтық тәуекелі өседі.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастың қалыптасу кезеңінде коммерциялық банктің несиелік саясаты және банк саясаты 2 түрлі факторлар тобына байланысты. Олар ішкі факторлар және сыртқыфакторлар (1-ші кестеде).
Кесте 1
Несиелік саясатқа әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар
Сыртқы факторлар:
Ішкі факторлар:
Елдегі жалпы экономикалық жағдайы, инфляция деңгейі, жалпы ұлттық өнімнің өсу қарқыны, бюджет тапшылығы және тағы басқалары;
Ақша несие саясатының әсері, тұрғындардың табыс деңгейі;
Бәсекелестік деңгейі;
Банк өнімдері мен қызметтерінің бағаларының деңгейі.
Банктің несиелік потенциалы;
Ссудалардың жеке түрлерінің пайдалылығы және тәуекелділік дәрежесі;
Депозиттердің тұрақтылығы;
Ссуданың қамтамасыз етілуі;
Банк персоналының тәжірибесі мен мамандануы, кәсіби дайындығы;
Банк клиентурасы;
Банктің баға саясаты;
Тәуекелді менеджмент дәрежесі;
Орындалатын операция мен көрсетілетін қызмет спектрі;
Басқа да факторлар.
Ескерт у: [1] дерек көзінен алынған
Коммерциялық банктің несие саясатының негізгі элементтері саналатындар: қызмет жасау ауданы (жағрапиялық бағыты), несие түрлері мен саланы (клиенттерді) таңдау, қолайлы түрде қамтамасыз ету мен несие төлеу қабілеті, ссуданы қайтару мерзімдері және олардың тәуекелмен өзарабайланысы, банктің өтімдігі, несие берудің ең жоғары шектен асып кетуі, есеп шоттағы өтемақы қалдығы, қарыз алушыға ссудалар берудегі банк міндеттемесі, ссуда қоржынының көлемі[6].
Коммерциялық банктердің несие саясаты банк менеджментінің маңызды бағыттарының мазмұнын ашатын мынадай жағдайлар арқылы қалыптасады:
1. Несие қоржынын қалыптастырудағы банктің мақсаты (несиелердің түрлері, қайтару мерзімдері, несие көлемі, несиелердің сапасы).
2. Несие комитетінің (қызметкерлердің) несиенің ең жоғары сомасы мен түрлерін анықтауға өкілеттігі.
3. Қызметкерлердің міндеттері және ақпараттар беру, тексеру, бағалау және клиенттердің несиеге тапсырыстары бойынша шешімдер қабылдаудағы олардың құқығы.
4. Несие процесі үшін қажетті құжаттардың жиыны (қаржылық есеп, шарттар, кепілдіктер, міндеттемелер және т.б.).
5. Қабылдау ережесі, бағалау және несиемен қамтамасыз етуді жүзеге асыру.
6. Пайыздық ставкалар саясатын сипаттау, ставкалар мен комиссияларды белгілеу, несиелерді қайтару жағдайлары.
7. Несиелер сапасының стандарттарын, несие салымдарының ең жоғары мөлшерін сипаттау, проблемалық несиелерді анықтау және талдау.
Коммерциялық банктердің несие саясаты нарықтық қатынастар жағдайында несие беру тәжірибесін жетілдіру, банк ссудаларының қайтарылуын қамтамасыз ету, банктердің тәуекел шығындарын жоюы мақсатында жасалады[7].
Коммерциялық банктер несие саясатының жалпы қағидаларын (меморандум) әзірлеп-жасайды, оның басты мақсатын және несие берудің негізгі бағыттарын қалыптастырады. Банктер тәуекелге жол бермеуге, сапалы несие қоржынын қалыптастыруға мүдделілік танытады.
Несие саясаты несие беру және ресімдеу, оны басқаруға жауап беретін стандарттар мен параметрлерді анықтайды. Ақылды несие саясаты несие қатынастарын дамытуға арналған несие стратегиясы мен тактикасын жасаудағы директорлар кеңесі мен несие бөлімі қызметкерлерінің дұрыс әрекетін атап көрсетеді. Банктің айқын несие саясаты несие тәуекелдерін дұрыс басқаруда негізгі бағыт сілтеуші болып саналады.
Коммерциялық банктер ішкі несие саясатын жасау кезінде белсенді болуға тиісті, өйткені несие операциялары банктердің негізгі қызметі болып қатысады[2].
Несие саясатын анықтау кезінде несие стратегиясын клиенттердің құрамы ретінде, сол сияқты оларға берілетін ссудалардың (көрсетілетін қызметтердің) спектрі ретінде ұйымдастыру көзделеді. Банктің несие саясатының мақсаты құқықтық реттеудің белгілі бір элементтерін, қаржыларды алу мүмкіндігін, рұқсат етілетін тәуекел дәрежесін, несие қоржынының балансын қамтуы тиіс.
Банк тәжірибесінде несие саясатына мыналар өз әсерін тигізеді: капиталдың болуы, ссудалардың жекелеген түрлерінің тәуекел дәрежесі, депозиттердің тұрақтылығы, ссудалардың пайдалылығы, жалпы экономикалық ахуал, банк қызметкерлерінің тәжірибесі, банктен қарыз алушылардың несиені қажетсінушілігі, банкті басқарудың сапасы және т.б.
Несие саясатын айқындау кезінде директорлар кеңесі мен банктің жоғары деңгейдегі қызметкерлерінің алдында жол беруге болатын тәуекел деңгейі мен банктің кірістілігін анықтау қажеттілігі туындайды. Кез келген коммерциялық банктің несие саясатында өзі қызмет көрсететін ауданның (аймақтың) несиеге деген қажеттілігін қанағаттандыруы аса маңызды болып табылады, олай болмағанда банк өз мағынасын өзінен өзі жоғалтады.
1.2 Коммерциялық банктердің несиелік тәуекелдерін басқарудағы несие саясатының рөлі
Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына, яғни оның қайтарымдылық дәрежесіне тікелей байланысты. Несиенің уақытылы қайтарылмауы банктің зиян шегуіне итермелейді. Сондықтан да банктер несиелік тәуекелді басқару шараларымен уақтылы айналысып отыруға тиіс.
Несие саясатындағы несиелік тәуекел - қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.
Коммерциялық банктегі несиелік тәуекелді басқару жүйесі екі субжүйеден тұрады: басқаратын субъекті және басқарылатын объект.
Басқару субъекті - бұл арнайы еңбек, ақпарат, материалдық және қаржылық ресурстарды пайдалана отырып, несиелік тәуекелді басқару процесін жүзеге асыратын банктің құрылымдық бөлімшесі.
Басқарылатын объектіге банктің берген несиелері және олармен байланысты несиелік тәуекел жатады.
Несиелік тәуекел бұл қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды [8].
Несиелік тәуекелден туындайтын зияндар банктің несиелеу және өзге де соған теңдестірілген баланстық және баланстан тыс операцияларын жүргізу барысында пайда болуы мүмкін.
Несиелік тәуекелден туындайтын шығындарды екіге тікелей және жанама деп бөліп қарастырған дұрыс. Тікелей шығындар несиені қайтармауға және қаражаттың түспеуіне байланысты туындаса, ал жанама шығындар кепілге қоятын заттың құнының төмендеуі, проблемалық несиелерге байланысты банктің құратын резервтер көлемінің ұлғайту қажеттігінен туындайды [2].
Жалпы несиелік тәуекел дәрежесі мынандай факторларға тәуелді:
oo елдегі және өңірдегі экономикалық және саяси жағдайлар;
oo банктердің жекелеген экономика салаларына несие беруі;
oo қарыз алушылардың несиелік қабілеті мен беделіне;
oo қарыз алушының банкроттығына;
oo қаржылық қиындықтарға ұшыраған клиенттерге берілген несиелер үлесінің жоғары болуына;
oo жаңа, таныс емес компанияларға берілген несиелерге;
oo жақын арада тартылған немесе жаңа клиенттерге берілген несиелер үлесінің жоғары болуы;
oo қарыз алушының тарапынан болатын алдамшылық әрекеттерге;
oo қиын іске асырылатын немесе тез құнсыздануға икемді кепіл затын қамтамасыз ету мүлкі ретінде қабылдануына;
oo несиелік қоржынның диверсификациялану деңгейіне;
oo инвестициялық жобаның техникалық-экономикалық негіздемесінің туралығына;
oo несиені беру және қооржынды қалыптастыруға байланысты несиелік саясатқа жиі енгізілген өзгерістерге;
oo берілетін несиелердің түрлеріне, мөлшеріне және нысандарына, сондай-ақ қамтамасыз ету түріне.
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне тұтыну және ипотекалық несиелер жатады. Тұтыну несиесінің мынадай түрлері қолданылуда:
- автомобильдік несие;
- ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуга берілетін несие;
- тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
- кейінге қалдырылатын қажеттіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с) берілетін несие.
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдердің банк несиесі көмегімен алуға болады.
Ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:
- жиһаз;
- сантехника;
- аудио-видеожәне тұрмыстық техникалар;
- компьютер және оргтехника;
- басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында құрылыс және басқа да жөндеу жұмыстарын жүргізу жатады.
Қарыз алушыларды несиелеу кезінде туындайтын төлемсіздікті, жалпы тәуекелділікті төмендету үшін бірнеше факторларды ескерген жөн:
- экономикадағы өзгерістерге сезімтал қандай да бір салаға банктің несиелік қызметінің араласу деңгейін;
қиындықты айтарлықтай сезінетін клиенттерге тиесілі болатын несиелер мен басқа да банктік мәмілелердің үлес салмағын;
жаңа, дәстүрлі емес, аз зерттелген салаларға банктің араласу деңгейін;
несиелер ұсыну, банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру бойынша саясатқа жиі өзгертулер мен толықтырулардың жасалуын;
жаңа және жақында тартылған клиенттердің үлес салмағын;
аз уақыттың ішінде тәжірибеге жаңа қызметтердің неғұрлым мол түрін енгізуін;
тез құнсызданатын немесе нашар өтімді кепілзаттарының қабылдануын.
Несие тәуекелділігін басқаруға байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкелетін кемшіліктер деп келесілерді атауға болады:
несиелік саясат туралы жазбаша құжаттың болмауы немесе нашар дайындалуы;
несиелік портфель концентрациясына қатысты шектеу қойылмауы;
несиелік жетекшілердің орталықтандырылуы мен деорталық-тандырылуы;
несиелік объекттің жеткіліксіз талдауы;
қарыз алушыны үстіртін талдау;
кепілзатының асыра бағалануы;
клиентпен байланыстың жиі болмауы немесе тіптен болмауы;
бақылау аралығының ұзаруы (кәсіпорындарды несиелеуде) немесе тіптен жүргізілмеуі;
құжаттарға байланысты жеткіліксіз бақылау;
қарыз қаржыларды шектен тыс қолдану;
несиелік құжаттар топтамасының толық болмауы немесе қатаң қадағаланбауы;
несиелік процесті тиімді бақылап, уақытында аудиторлық тексеруге ұсынбау және т.с.с.
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалауда мынадай ақпарат көздерінің маңызы зор:
өтініш жасаушымен тікелей сұхбаттасу, яғни банк қызметкері ссуда алуға өтініш жасау себептерін біле отырып, өтініштің банктің несиелік саясатынан туындайтын талаптарына жауап бермейтіндігіне мән береді. Қарыз алушының тарихы, өнімінің және көрсететін қызметінің сипаты, шикізат көздері, жұмыскерлерінің біліктілігі туралы ақпараттар жинайды;
клиенттерінің несиелік қабілеті, олардың өткен уақыттардағы несиелерге қатынасы, шоттардағы қалдықтары және т.б. туралы ақпараттардан тұратын банк картотекасын жүргізу.
орнында инспекция жүргізу
қаржылық есебін талдау;
басқа банктермен контракт арқылы, қарыз алушының жабдықтаушылары арқылы сырттай ақпарат көздері [9].
Әлемдік және отандық банктік тәжірибе қарыз алушының несиелік қабілетінің мынадай критерийлерін бөліп қарайды: қарыз алушының мінездемесі, қаражатты қарызға алу қабілеті; ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылық мүмкінділігі), капиталы несиенің қамтамасыз етілуі, несиелік мәміле жасалатын жағдай, бақылау (қарыз алушының қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты мен қадағалау ұйымдарына ссуданың сипатының дәл келуі).
Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі беделі және менеджерлерінің беделі, қарызды қайтарудағы жауапкершілігі және несиенің мақсатының банктің несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі.
Қарыз алушының заңды тұлға ретінде беделі оның сол аяда ұзақ уақыт қызмет етуенен, экономикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткіштерге сай келуінен, оның несиелік тарихынан, оның серіктестерінің (жабдықтаушылары, сатып алушылары, несие берушілері) іскерлік әлеміндегі беделінен тұрады. Менеджерлерінің беделі олардың кәсіби жарамдылығына (білімі, жұмыс тәжірибесі) моральдық сапасына, жеке қаржылық және жанұялық жағдайына, оның басқаратын құрылымы мен банк арасындағы қарым-қатынастар нәтижесіне байланысты негізделеді.
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге, несиелік келісім-шартқа қол қоюға немесе келіссөздер жүргізуге құқының болуын, яғни кәсіпорынының немесе фирманың өкілдерінде белгілі өкілетіліктерінің болуын білдіреді.
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі - оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілуі барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды критерийі болып саналады. Оны бағалауда төмендегідей екі шарттың маңызы зор:
1) оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан жарғылық қордың ең төменгі мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффиценті негізінде талданады;
2) несиеленетін операцияларға меншікті капиталдың жұмсау дәрежесі, яғни ол банк пен қарыз алушының арасында тәуекелдің бөлінуін куәландырылады. Қаншалықты меншік капитал жұмсалымы көбірек болса, соғұрлым қарыз алушының несиелік тәуекеліне ықпал ететін факторларды қадағалап отыруға мүмкіндік туады.
- Несиенің қамтамасыз етілуі - қарыз алушының активтерінің құны және несиелік келісім - шартта көрсетілетін қарызды өтеуде екінші қосымша көздердің болуы. Мұндағы қосымша көздер қарыз алушының басына қаржылық қиындықтар туу барысында, олардың банк алдындағы міндеттемелерін уақтылы орындауына кепілдік береді. Кепілдік сапасы, кепіл-хат беруші, кепілдемеші мен сақтандырушының тұрақты болуы, қарыз алушының ақшалай қаражатының жеткіліксіздігі жағдайында аса маңызды[10].
Несиелік операциялар жасалатын жағдайларға елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе болжанған экономикалық жағдай, саяси факторлар жатады. Бұл жағдай банктің сыртқы тәуекел дәрежесін анықтайды.
Соңғы критерий - бақылау, бұл мынадай сұрақтарды ескертеді: қарыз алушының қызмет етуі және несиелік шаралардың жүзеге асырылуы үшін заңды және нормативтік негіз бар ма? Заңдағы күтілетін өзгерістер (мысалы салық заңы) қарыз алушының қызметінің нәтижесіне қалай әсер етеді? Несиелік өтініште көрсетілген қарыз алушы және ссуда туралы мәліметтер, банктің несиелік саясаты туралы құжатта белгіленген банктің стандартына, сол сияқты ссудалардың сапалылығын бақылап отырып, банктік қадағалау ұйымдарының стандарттарына қаншалықты сәйкес келеді?
Аталып өткен, банк клиентінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабілетті бағалау тәсілдерінің мазмұнын анықтайды. Ондай тәсілдер қатарына жататындар:
менеджментті бағалау;
іскерлік тәуекелді бағалау;
орналасқан жеріне бару арқылы, қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру;
қарыз алушы туралы ақпарат жинақтау;
ақша тасқынын талдау;
қаржылық коэфициенттерді бағалау;
қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау.
Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы басты факторға оның қаржылық жағдайы жатады. Ол қарыз алушының қызметін көрсететін көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып, меншікті және заңдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу, және тиімді пайдаланумен сипатталады [11].
Сондықтан да банктер алдындағы маңызды міндет, банктік несиелік тәуекелдерді барынша төмендетіп, несие сапасын жақсартуға әсер ететін әдістерді, шараларды тиімді қолдану болып табылады. Банктердің несиелік тәуекелдерін басқару әдістерін жетілдіру жалпы түрде банктің қызметін бақылаумен, реттеумен, талдаумен, стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен байланысты болатын қатынастарды басқарумен, жалпылай айтқанда тиімді несие саясатын жүргізумен тікелей байланысты. Қазақстан экономикасын дамытудағы және ұзақ мерзімді инвестициялық қызметтерді жүзеге асырудағы рөлі зор - коммерциялық банктердің көрсететін несиелік қызметтерін одан әрі жетілдіру, дамыту бүгінгі күнгі қаржы саласындағы маңызды міндеттердің бірі. Несиелік тәуекелдерді басқарудағы ең маңызды мәселелердің бірі тиімді несиелік саясат жүргізу болып табылады. Несиелік тәуекелдерді басқару - бұл пайыздық мөлшерлемелерді, клиенттердің, бәсекелестердің несие қабілеттілігі сияқты өзгерістерге байланысты болғандықтан, тәуекел деңгейін басқаруда тәуекелді қадағалаудан (мониторинг) оның құнын анықтауға дейінгі бірқатар мәселелерді шешуі керек. Нарық жағдайында әр банк өзінің тәуекелдерін минимизациялау туралы өзіне тиімді әдісті қолдану қажет және бұл елдің қаржы жүйесінің дұрыс дамуы үшін қажет. Тәуекелдерді минимизациялау - бұл жоғалтуларды төмендетумен байланысты күрес, басқаша айтқанда тәуекелдерді басқару.
Коммерциялық банктердің, жалпы отандық қаржы-несие жүйесінің дамуына қарамастан, бүгінгі таңда еліміздің банк нарығы ғылыми-негізделген тұжырымдамаларды және экономиканың нақты секторын несиелік ресурстарымен қамтамасыз етуді белсендіретін нақты ұсыныстарды ерекше қажетсінуде [12].
Банк қызметін бағалаумен қатар, кейбір банктік заңдылықтардың бұзылуын болдырмау үшін қаржылық қадағалау жүйесі қатаң болуы тиіс. Банктерде шығындарды бақылаудың жүзеге асырылуы Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі негізгі мәселелердің бірі. Несиелік қызметті бақылаулар басқаруды жетілдірудің және алынған мәліметтерді орталықтан өңдеудің көмегімен жүзеге асырылады. Дамып келе жатқан нарықтағы ерекше өнімнің орнын дәл анықтау үшін алынған нарықтық жалпы жағдайы туралы мәәліметтерді өңдеудің қажеттілігі өте зор [10].
Несие тәуекелін басқарудағы көптеген шетелдік банктерде ГЭП әдісі кеңінен қолданылып жүр. ГЭП - бұл берілген уақыт аралығында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал пассивтер арасындағы айырма. Пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен міндеттемелерді салыстырғанда оң және теріс теріс мәнге ие ауытқу орын алуы мүмкін. Оң ГЭП тұсында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер шамасы міндеттемелерге қарағанда көп болады. Нөлдік ГЭП тұсында пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер шамасы нарықтағы міндеттемелермен салыстырғанда тең. Әдетте ГЭП банктермен пайыз тәуекелін басқаруда екі жақты: хеджирлеу үшін және спекулятивті мақсаттар және мақсаттарға хеджирлеу үшін қолданылады. Алшақтық әдісін қолдану пайыз ставкаларының өзгерісінің пайыздық маржаға әсерін сапалық бағалау үшін қолданылады. Қазіргі кезде таза пайыздық табысқа әсер ететін негізгі факторлар:
oo пайыз ставкаларының өзгерісі;
oo тарту мен орналастыру ставкаларының арасындағы СПРЕД;
oo банк балансының активі мен пассиві бойынша операциялар көлемі;
oo банк балансның ақтиві мен пассивінің құрылымы.
Бұл факторлардың таза пайыздық табысқа әсер етуі коммерциялық банктің жүргізіп отырған несиелік саясатымен тікелей байланысты болып келеді. Яғни несиелік саясат неғұрлым тиімді жүргізілсе, соғұрлым банктің таза пайыздық табысының көлемі арта түседі.
Сонымен оң ГЭП тұсында нарықта пайыз ставкалары төмендеген кезде, пайыз маржасының төмендеу тәуекелі болады. Менеджер тұрақты пайыз ставкасындағы ұзақ мерзімді активтер көлемін ұлғайта отырып, дәл сол уақытта қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін ұлғайтуы қажет. Бұл банкке дисбаланс орнатып, пайыз тәуекелін жұмсартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар банктің пайыздық тәуекелге сезімталдығын бағалау үшін ГЭП көрсеткіштерін пайдалануға болады:
oo RSARSL1,онда ГЭП оң;
oo RSARSL1, онда ГЭП теріс;
oo RSARSL=1, онда ГЭП нөлдік.
Мұндағы, RSA - сезімтал активтер; RSL - сезімтал міндеттемелер.
Тұрақты түрде икемді пайыз саясатын жүзеге асырып отыруда банктер әртүрлі әдістер көмегімен банк клиенті мен банк үшін ыңғайлы пайыздық саясат орнатып отырулары тиіс. Банктегі пайыз саясаты дұрыс болуы үшін банк менеджерлері банк пайдасының деңгейіне бақылау жасап, пайыз саясатының көлемін, шегін, деңгейін, пайыздық маржаны үнемі қадағалауда ұстап отырады. Ал банктің пайыз саясаты несиелік саясаттың негізгі түрлерінің бірі екені белгілі. Сондықтан да дұрыс пайыз саясатын қолдану банктің несиелік саясатын жүргізуде маңызды рөл атқарады [10].
Мұны әдетте дисбаланс орнату әдістері деп те атаауға болады. Мысалы, теріс ГЭП жағдайында банк ұзақ мерзімді активтер көлемін қысқарту, қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін азайту, активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен міндеттемелерді өтеудің орташа мерзімін теңестіру әрекеттерін жүзеге асырады.
Кесте 2
Банктердегі дисбаланс орнату әдістері
Тәуекел
Менеджерлердің жасауы мүмкін іс-әрекеттер
Оң ГЭП тұсында RSARSL
Пайыз ставкаларының төмендеуі себепті шығындар болуы мүмкін, өйткені банктің пайыздық маржасы төмендейді.
Еш нәрсе жасамау;
Ұзақ мерзімді активтер көлемін ұлғайту;
Активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен пассивтеді өтеудің орташа мерзімінің көлемін теңестіру.
Теріс ГЭП тұсында RSARSL
Пайыз ставкасының өсуі себепті шығындар болуы мүмкін, өйткені банктің пайыздық маржасы төмендейді.
Еш нәрсе жсамау;
Ұзақ мерзімді активтер көлемін қысқарту;
Қысқа мерзімді сезімтал пассивтер көлемін азайту;
Активтерді жабудың орташа мерзімінің көлемі мен міндеттемелерді өтеудің орташа мерзімін теңестіру.
Ескерт у: [10] дерек көзінен алынған
Осындай толық рас қаржылық мәлімет алу үшін менеджмент көбінесе бірқатар ұсыныстар ұсынады: шоттағы қалдықтар бойынша жоспарлы деңгей, қисық табыстылықты жүргізу, пайыз мөлшерінің деңгейі.
Мысалы, жаңа операциялар туындаған кезде баланс құрылымын бағалау қажет және құралдарды инвестициялауға мән беру керек.
Қазіргі таңда еліміздегі несиелік тәуекелдерді басқарудың мынандай әдістері бар: идентификация, тәуекелді талдау, бағалау, операцияларды қатаң белгілеу - оны жүргізудің процедурасын өңдеу, операцияларға лимит орнату, операциялардың деверсификациясы, шығындарды жабуға резервтер құру - провизия құру, капиталдың жеткіліктілігін қолдау, тәуекелдерді сақтандыру (жабу), тәуекелдерді хеджирлеу, жоғары тәуекелді келісім-шарттардан бас тарту немесе минимизациялау, активтер мен пассивтерді басқару әдісімен тәуекелдерді минимизациялау, тәуекелдердің мониторингін жүргізу.
Несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесін құрудың негізі болып несиелік тәуекелді бағалау және қарызгер мен банктердің жеке қатынастарын бақылау, сонымен бірге несиелік портфельді дұрыс басқару табылады. Ал бұл қызметтердің дұрыс орындалуы банктің несие саясатына тікелей байланысты [13].
Тәуекел дәрежесін төмендету үшін резервтеу, яғни провизия құру қолданылады. Несие бойынша төлемеуді жабуға резерв құру инвестициялық жобаны орындауда бұзушылықтарды жеңу үшін қажетті активтер құнына және шығындар мөлшеріне әсер ететін потенциалды тәуекелдер арасындағы арақатынасты бекітуді қарастыратын несиелік тәуекелдерді басқару әдістерінің бірін білдіреді.
Қарыз алушының несиелік қабілеті нашарлағаны және сондықтан оның несиені қайтаруы үлкен күмән тудыратынын несиелік талдау көрсетіп тұрған жерде қарыз алушыға қатысты арнайы резерв құрудың қажеттілігін анықтау керек. Кез келген несие беруде қаншалықты қарыз алушы несиеге қабілетті болғанымен несиені толық өтеуге байланысты күмән болады және бұл кезде несиелік тәуекел алынатын маржада көрінеді. Қазақстандық банктер үшін несиелік тәуекел деңгейін төмендету аса маңызды проблемалардың бірі, сондықтан да несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесін өңдеу қажет. Несиелік тәуекелді басқару банктердің несиелік портфелдерімен тікелей байланысты, өйткені банктің активтерінің негізгі бөлігін кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға беретін қарыздар мен осы операцияларға байланысты тәуекелдер құрайды. Несиелік тәуекелді басқарудың негізгі міндеті тәуекелдің мүмкіндігі мен жабылу дәрежесін алдын-ала анықтау және тез арада іс-тәжірибелік шешім қабылдау, бір оперцияны жүргізуден банктің жоғалту мүмкіндігін төмендететін шаралар жүйесін жасау. Көп жағдайларда банктер несиелік тәуекелдерді алдын-ала болжай алмайды. Егер несиелік тәуекелді басқарудың тиімді жүйесі жасалынса, тәуекелдердің туындау себептері анықталса, екінші деңгейлі банктер алдында тұрған басқа да мәселелер өз шешімін табады [14].
Қазіргі кезде банктік өнімдер, әсіресе несиелеу қызметтері экономикалық дамудың негізгі элементі болып табылады. Оны үлкен кәсіпорындар мен бірлестіктер, орта және кіші бизнес иелері, ауылшаруашылық және сауда құрылымдары қолданады. Бірақ отандық банктерде қарыз алушыға несие беру кейбір факторлардың әсерінен несиені өтемеу тәуекелімен тығыз байланысты болып келеді. Қазақстанның бүгінгі жалпы экономикасы және аймақтары несиені көп қажет етуде. Бірақ банктер тәуекелдің жоғарғы дәрежесін ескере отырып экономиканың қажеттіліктерін толығымен қамтамасыз ете алмайды. Банктер үшін несиелік ресурстарды тиімді орналастыру туралы шешімді дұрыс қабылдау банктің экономикалық ортада табысқа жету ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz