Қытайдағы XIX ғасырдың ортасындағы «Апиын» соғыстары

1. Махартней миссиясы.
2. Ағылшын Ост.Инд компаниясының апиын саудасы.
3. Апиынға тиым салу қозғалысы. Минь Цзэ.Сую қызметі.
4. І.ші апиын соғысы.
5. Қытайдың жартылай отарға айналуы.

Үндістанды жаулауды аяқтай келе, Англияның үстем табы өз алдына Қытайды отарлау мақсатын қойды.
Ағылшын капиталистері Қытайдың оқшалану саясатынан бас тартқызып, оны мен дипломатиялық қатынастар, сауда қатынастарын орнатуды көздеді. Британ отаршылдарына Қытайды «ашу» қажет болды.
Қытай үкіметіне қысым жасау мақсатында Ұлыбритания Қытайға арнайы миссия жіберді, олар 1793 жылы бірнеше қаруланған кемелерде Қытайға келді. Қытай богды ханына Англияның әскери, өнеркәсіптік күшін көрсету үшін жаңа қарудың түрлерін қытайлар көрмеген көптеген механизмдер алып келді. Бұл миссияны Британияның дипломаты, лорд Махартней басқарды, оған дейін Үндістандағы мадрас президенттігінің генерал-губернаторы, Петербургтегі елші қызметтерін атқарған.
Махартней мақсаты:
1) ағылшындардың Қытай порттарында еркін сауда жүргізуіне;
2) Пекин қаласында сауда қоймаларын ашу;
3) ағылшындарға база құру үшін Қытайдың бір аралын алу;
4) ағылшын тауарларына баж салығын төмендету;
5) Қытай-ағылшын үкіметтері арасында тікелей дипломатиялық қатынастар орнату т.б.
Бірақ бұл бағдарлама іске аспады. Қытай үкіметі салтанатты түрде британ миссиясын күтіп алды. Бірақ олардың айтуынша британ елшілігі – қытай вассалдарына тең болды және Махартнейге, вассалдық елдің елшілері Пекин қаласында тек ғана уақытша болуына мүмкіндігі бар деп ескертілді.
Қытай билеушілері Англиямен байланысты кеңейтуден, шетелдіктерді елге жақындатудан бас тартты.
Ағылшын капиталистері франциямен күрес жүргізіп отырғандықтан (Үндістан халқына қарсы) Қытайға күш қолдануды дұрыс көрмеді. Бірақ олар Қытайдың «ашылуын» талап етті. ХІХ ғасырдың басында Англия үш рет португалдықтар басып алған Аомынь (Макоо) қытай портын алғысы келді. 1816 жылы Қытайға ағылшын үкіметінің жаңа өкілі Амкерст, Махартней секілді мақсат қойды, бірақ олда сәтсіздікке ұшырады.
Ағылшындар апиын өсіретін Үндістандағы Бенгалияны аудандарымен жаулап алғаннан кейін, Ост-Инд компаниясы ағылшын үкіметі Қытайға апиын алып кіруге, апиын садусына монополиялық құқықа ие болды. Апиын саудасы өте көп пайда түсіретін іс болды. Қытайға апиын сату Үндістандағы ағылшын үкіметіне олардың кірісінің 1/7 құрады. Ағылшындар Қытай тауарларын күміс ақшамен есептескен. Апиын алып кірудің өсуі, Қытай тауарларымен есептесуге, Қытайдан күмісті алып шығуға мүмкіндік берді.
1800 ж. -1838 ж. дейін Қытайға әкелінетін апиын 20 есе өсті. 2 мыңнан – 40 мың жүздікке дейін. Опиумды шегу үлкен аймақта кең тарады.
Апиын өте қауіпті нәрсе, ол жайлап адамның есінен, күшінен айрылуға алып келеді.
Үстем таптың кейбір өкілдері апиын саудасына қарсы шықты Цин үкіметі бірнеше рет апиынды әкелуге тиым салатын жарлықтар шығарды.
Ағылшын көпестері осы жағдайға наразылық білдіріп, өз үкіметінен күш қолданып, апиын саудасын ашық жариялап, шетел саудасына Қытай порттарын ашуды талап етті.
1834 жылы ағылшын үкіметі қытай үкіметіне ескермей, Гуанчжоға ағылшын-қытай саудасын бақылауға адам жіберді. Ол Гуанчжоуға екі ағылшын әскери кемесін шақыртып алды.
1830-шы жж. екінші жартысында күмістің шетелге көптеп шығарылуына байланысты Цин үкіметінің қаражаттық жағдайы нашарланды. Апиын саудасы ағылшын агрессиясының бір түрі

Пайдаланатын әдебиеттер:
Негізгі әдебиеттер:
1.Бесхроный, Михвинский С. Хвостов В. История формирование русско-китайско и граници. Международная жизнь 1972 №6
2. Нарочницкий А. Л. Губер А. А. Сладковский М. И. Бурменгас И. Я. Международные отношения на Дальнем Вастоке Кн. 1 конца XVI в до 1917 г М. 1973 .
Қосымша әдебиеттер:
3. История Китая под. Ред. Тихвинского. С. Л. М. 1972.