Түйсіктердің физиологиялық негізі,түрлері,қасиеттері

Жоспар
Кіріспе

Түйсіктердің физиологиялық негізі
Сонымен, түйсік - дүние хақындағы біздің барша білімдеріміздің бастау көзі. Сезім мүшелеріне әсер етуші объектив заттар мен құбылыстар тітіркендіргіштер деп аталады да, ал олардың әсерінен сезім мүшелерінде туындайтын құбылыс - тітіркену деп қабылданған. Тітіркенуден, өз кезегінде, жүйке тарамдарында қозу пайда болады. Түйсік жүйке жүйесінің қандай да тітіркендіргішке жауапты реакциясы ретінде туындап, әрқандай психикалық құбылыс секілді рефлекторлық сипатқа ие.
Түйсіктің физиологиялық механизмі - арнайы жүйке тетігі талдағыш қызметі. Әр талдағыш үш бөліктен тұрады: 1) сыртқы энергияны жүйке процесіне қосушы дененің шеткі бөліктерінде жайласқан рецепторлар; 2) қозуды орталық жүйкс бөлігіне жеткізуші афференттік немесе сезімтал жүйкелер; 3) шеткі бөліктен жеткен жүйке импулъстарын өңдеуші талдағыштың ми қабығындағы бөліктері. Анализаторлардың ми қабығы аймағында нақты рецептор жасушаларына сай арнайы мекендері болады. Түйсік пайда болуы үшін барша талдағыштардың тұтастай, бірлікті қызметі қажет. Сонымен бірге олар енжар қабылдаушы ғана емес, тітіркендіргіштердің әсеріне орай икемді өзгеріске келе беретін мүше, мұндай өзгерістерге қажет талдағыштар өз құрылымында қозғаушы тетіктерге де ие. Мысалы, тері қабатына инемен әсер етілсе, ол жер діріл қағатыны байқалады, осындай тітіркендіргіштерден тамыр тартылуы, тері "жиырылуы, көз аудару, мойын бұру, қол қағыстары және т.б. бәрі де түйсік реакцияларына байланысты туындайтыны белгілі.
Түйсік түрлері
Түйсіктер сезім мүшелерімізге байланысты көру түйсігі, дәм түйсігі, иіс түйсігі, тері түйсігі, кинестетикалық вибрациялық және органикалық болып бірнеше түрге бөлінеді. Ежелден-ақ адам өзінің сыртқы бес сезім мүшесіне орай көру, есту, сипау, иіс және дәм түйсіктерін ажыратқан. Қазіргі кезде сыртқы және ішкі ортаны рецепторда бейнелейтін 20-дан астам түрлі талдағыштар бары белгілі. А.Р.Лурияның пайымдауынша

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе
1.1 Түйсіктердің физиологиялық негізі
1.2 Түйсік түрлері
1.3 Түйсік қасиеттері

ІІ Негізгі бөлім
2.1 Қабылдаудың физиологиялық негіздері
2.2 Қабылдау формалары.
Қорытынды

Түйсіктердің физиологиялық негізі
Сонымен, түйсік - дүние хақындағы біздің барша білімдеріміздің бастау
көзі. Сезім мүшелеріне әсер етуші объектив заттар мен құбылыстар
тітіркендіргіштер деп аталады да, ал олардың әсерінен сезім мүшелерінде
туындайтын құбылыс - тітіркену деп қабылданған. Тітіркенуден, өз кезегінде,
жүйке тарамдарында қозу пайда болады. Түйсік жүйке жүйесінің қандай да
тітіркендіргішке жауапты реакциясы ретінде туындап, әрқандай психикалық
құбылыс секілді рефлекторлық сипатқа ие.
Түйсіктің физиологиялық механизмі - арнайы жүйке тетігі талдағыш
қызметі. Әр талдағыш үш бөліктен тұрады: 1) сыртқы энергияны жүйке
процесіне қосушы дененің шеткі бөліктерінде жайласқан рецепторлар; 2)
қозуды орталық жүйкс бөлігіне жеткізуші афференттік немесе сезімтал
жүйкелер; 3) шеткі бөліктен жеткен жүйке импулъстарын өңдеуші
талдағыштың ми қабығындағы бөліктері. Анализаторлардың ми қабығы аймағында
нақты рецептор жасушаларына сай арнайы мекендері болады. Түйсік пайда болуы
үшін барша талдағыштардың тұтастай, бірлікті қызметі қажет. Сонымен бірге
олар енжар қабылдаушы ғана емес, тітіркендіргіштердің әсеріне орай икемді
өзгеріске келе беретін мүше, мұндай өзгерістерге қажет талдағыштар өз
құрылымында қозғаушы тетіктерге де ие. Мысалы, тері қабатына инемен әсер
етілсе, ол жер діріл қағатыны байқалады, осындай тітіркендіргіштерден тамыр
тартылуы, тері "жиырылуы, көз аудару, мойын бұру, қол қағыстары және т.б.
бәрі де түйсік реакцияларына байланысты туындайтыны белгілі.
Түйсік түрлері
Түйсіктер сезім мүшелерімізге байланысты көру түйсігі, дәм түйсігі,
иіс түйсігі, тері түйсігі, кинестетикалық вибрациялық және органикалық
болып бірнеше түрге бөлінеді. Ежелден-ақ адам өзінің сыртқы бес сезім
мүшесіне орай көру, есту, сипау, иіс және дәм түйсіктерін ажыратқан.
Қазіргі кезде сыртқы және ішкі ортаны рецепторда бейнелейтін 20-дан астам
түрлі талдағыштар бары белгілі. А.Р.Лурияның пайымдауынша, түйсіктер
негізгі екі принцип бойынша жіктеледі: а) жүйелі-генетикалық (қызметіне
орай), б) құрылым күрделілігі мен деңгейіне байланысты.
Түйсіктердің ең маңызды түрлерін үш топқа жіктеу қабылданған:
интероцентік, проприоцептік, экстероцептік. Интероцептік түйсіктер
дененің ішкі процестеріне байланысты, яғни ішек, қарын, жүрек, қан
тамырлары мен басқа да ішкі құрылым қатпарларындағы тітіркенулерді миға
жеткізіп отырады. Түйсіктердің бұл тобы тірі ағзаларда пайда болу жағынан
ең ежелгілердің әрі өте қарапайым түрі. Проприоцентік түйсіктер дененің
кеңістіктегі қалпы жөніндегі ақпараттармен қамтамасыз етіп, адам
қозғалысының сезімдік негізін құрап, оларды реттеп отырады. Бұл түйсіктер
тобының шеткі рецепторлары бұлшық еттер мен буындарда ерекше жүйке тәндері
формасында берілген (тельца Паччини).
Түйсік қасиеттері
Түйсіктердің әрқандай түрі өздерінің жеке ерекшеліктерімен ғана
ажыратылып қоймастан, өзара ортақ қасиеттерге ие. Мұндай қасиеттер: түйсік
сапасы, түйсік қарқыны, түйсік ұзақтығы және түйсіктің кеңістік мекендігі.
Түйсік сапасы - нақты түйсік түрінің оны басқа түйсіктерден ажырататын және
сол түйсік шеңберінде көрініс беретін дара негізгі ерекшелігі түйсіктердің
осы саналық көп түрлілігі материя қозғалыс формаларының шексіз сан
алуандығын дәлелдейді. Түйсік қарқыны - түйсіктің сандық сипатын білдіре
отырып, өз кезегінде әсер етуші тітіркендіргіштің күші және рецептордың
қызметтік жағдайымен анықталады. Түйсік ұзақтығы - түйсіктің уақыт
аралығына байланысты сипаты. Бұл қасиет сезім мүшесінің қызметке жарамдылық
қалпымен анықталады да, негізінен, тітіркендіргіш әсерінің уақыт
созыңқылығы мен қарқынына байланысты келеді. Тітіркендіргіштердің сезімдік
мүшеге әсер етуімен түйсік пайда бола қалмайды, ол үшін біршама жасырын
(латенттік) уақыт өтуі қажет.
Түйсіктің тітіркендіргіш әсерінің басталуымен бірге туындайтынындай,
оның сөнуі де әсер аяғына тура келеді. Түйсіктің мұндай инерциясы әсерден
соң да біршама уақыт өз жалғасын тауып жатады. Қарсыда жарқырап тұрған шам
кенеттен сөне қалса, көз алдыңызда шам орнындағы жарқылдың біраз уақыт
елестеуі осы құбылыстан. Түйсіктер үшін тітіркендіргіштің кеңістік
мекендігі (пространственная локализация) де тән қасиет. Әрқандай
тітіркендіргіш әсері дене бетінде, жалпы кеңістікте белгілі мекенге ие.
Сондықтан түйісу (контактные) түйсіктері тіркендіргіштер әсер еткен дене
бөлігіне тура келеді.
Түйсік табалдырықтары. Сезімталдық. Бұл психологиялық түсініктер
түйсіктердің сандық өлшеміне байланысты қасиеттерінен. Адамның сезім
мүшелері - өте нәзік қызмет тетіктері. Мысалы, адам көзі бір шақырымнан
11000 шамаға тең жарық сигналын байқайды. Ал осы бізді тітіркендіруге
келтіретін энергияның соншалықты аздығын мынадан сезуге болады, онымен 1
куб.см. суды 1 градусқа көтеру үшін 60000 жыл қажет екен.
Алайда, көрінген тітіркендіргіш түйсік туындатпайды. Оның пайда болуы
үшін тітіркендіргіш белгілі бір сандық деңгейге көтерілуі керек. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.