Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

1. 2. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудың

педагогикалық негіздері.

Мұғалімнің әдістемелік, инновациялық жұмысқа қатысуы соңғы нәтижеде оның жеке педагогикалық жүйесінің, дербес педагогикалық жұмыс стилінің қалыптасуына ұласады.

В. И. Загвязинский: "Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын ұстаздар мен тәрбиешілердің күнделікті тәжірбиесін тудырушы, жасап шығарушы оқу мен тәрбие жүргізуді жетілдірудің жаңа резервтері ", -дейді /15/.

Ал, М. Н. Скаткин алдыңғы қатарлы тәжірибенін екі түрін көрсетеді. Олар: педагогикалық шеберлік және инновациялық. Кең мағынада алғанда алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе мұғалімнің ең жоғарғы сатыдағы шеберлік деңгейі, яғни тәжірибесінің мазмұнында ешқандай жаңалығы болмаса да, ғылымда белгілі қағидалар мен әдістерді қолдана отырып, жоғары педагогикалық нәтиже беруі. Ал, тар шеңберде тек, жаңашылдыққа арнайы бағытталған тәжірибе бөліктерін жатқызады /43/.

Бұл анықтамалар тәжірибе қажеттігіне қарай берілгендігі байқалады. Зерттеуші ғалымдар "алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің" мәнін аша отырып, оның мазмұнын бір-біріне қарама-қайшылықсыз пікірлермен толықтыра түседі. Біз теория мен практикада "алдыңғы қатарлы тәжірибенің" әр түрлі анықталуына байланысты оның төмендегідей ерекшеліктерін айқындадық:

• оқу-тәрбие процесінін даму қажеттіліктеріне сәйкестігі;

• мазмұн байлығы мен ізденіске бағытталуы;

• алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені нақты жағдайда қолдана білуі.

Сексенінші жылдардың аяғында әдістемелік педагогикалық шығармашылыққа арналған еңбектер пайда бола бастады. Осы кезенде инноватика педагогикалық шығармашылық іс-әрекеттің жоғары түрі ретіңде жан-жақты қарала бастады. Ен алдымен, осыған байланысты алдыңғы катарлы педагогикалық іс-тәжірибелердің мәні мен өлшемдері анықталды В. А. Кан-Калик /20/, Я. С. Турбовской/21/.

Педагогикалық озат тәжірибені зерттеу, жинақтау және тарату мәселелеріне Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаевтар /44/ өз еңбектерінде кеңінен тоқталған.

Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау ісі күрделі және шығармашылық мәселелердің біріне жатады. Педагогикалық тәжірибе - оқыту мен тәрбиенің практикасын жан-жақты зерттеу объектісі, фактілер мен ғылыми мәліметтерді жинақтаудың негізгі көздерінің бірі. Сондықтан, педагогикалық озат тәжірибе оқу-тәрбие жұмысын үнемі дамыту мен жетілдіруде үлкен орын алады. Осыған орай, әрбір мұғалім еліміздегі жаңашыл ұстаздардың бай тәжірибесін, белгілі педагогтар мен психологтардың ғылыми еңбектерін зерттеп, өз ісіне шеберлікпен пайдаланудың жолдарын қарастырады.

Осындай татымды табыстарды шығармашылықпен қолданудың нәтижесінде, мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеудің кейбір нақты жолдары іске асырыла бастады. Олар:

• Мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп жинақтау;

• Педагогикалық еңбек шеберлерінің жұыс жүйесін зерттеу және жинақтау;

• Жаңашыл мұғалімдердің озат тәжірибесін тарату және оны оқу-тәрбие процесіне енгізу;

• Педагогикалық ғылыми-зерттеу институттарының басшылығымен оқу және тәрбие саласындағы күрделі мәелелерді зерттеу және жинақтау.

Өзін-өзі іс жүзінде көрсете білген шебер мұғалімдердің жұмыс жүйесін зерттеп-жинақтау озат тәжірибені кенінен таратудың басты формасына жатады.

Бұл жұмысты педагогикалық кеңестің шешімі бойынша әдістемелік пән бірлестігі басқарады. Жоспар бойынша зерттеу жұмысы ең алдымен танысу және бақылау кезеңдерінен өтеді:

1) Іс-тәжірибесі зерттёлетін мұғалімнің өзімен сабақ беретін сыныптардағы сынып жетекшілерімен оқушылардың үлгерімі және тәртібі, олардың қоғамдық жұмысы мен қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу және белсенділігі туралы әңгіме жасалады, зерттеуші кейбір мэселелерді анықтайды;

2) Оқу-тәрбие жұмыстарына байланысты соңғы екі-үш жылдардың ішіндегі кұжаттар зерттеледі. Олар: сабақ жоспары, тақырыптық, күнтізбелік жоспар, сынып жетекшілерінің тәрбие және үйірме жұмыстарының жоспары, сынып журналы, оқушылардың дэптері, рефераттар, техника және көркем шыгармашылық. жұмыстары, мұғалімнің әдістемелік және педагогикалық тақырыптарға жасаған баяндамалары, журнал беттерінде жарияланған мақалалары мен басқа еңбектері;

3) Алдын - ала тәжірибесі зерттелетін мұғалімнің сабақтарына кіріп, тәрбие жұмыстарына қатысып бақылау жүргізіледі;

4) Зерттеу жургізілген сыныптардағы басқа мұғалімдердің сабақтарына немесе тәрбие жұмысына қатысып, олардың іс-нәтижелері тәжірибесі зергтелетін мұғалімнің жұмысымен салыстырылады;

5) Басқа сыныптарда немесе басқа мектептерде осы пэн бойынша ұқсас тақырыптарға өткізілетін тәжірибелі мұғалімдердің сабақтарына кіріп, олардың жұмыс нэтижесі тәжірибесі зерттелетін мұғалімнің ісімен салыстырылады.

Танысу және бақылау жұмыстарын жүргізіп болғаннан кейін тікелей зерттеу басталады. Зерттеу жұмысы өте құнды болса, ғылыми-зерттеу инситутының жазба пікірі бойынша «педагогикалық оқуларға», егер көлемді болса, баспаларда жариялауға ұсынылады.

Сонғы кездерде көптеген педагогикалық ұжымдардың аса көңіл аударып жүрген мэселелерінің бірі-оқу мен тәрбиенін бірлігі, пәнаралық байланыс, сабақта оқушылардың таным іс-әрекетін белсендіру тәсілдері, сабақтын тиімділігін арттыру т. б., осы сияқты жалпы педагогикалық тақырыптар бойынша бір-бірімен тектес пэн мұғалімдерінің іс-тәжірибелерін зерттеп жинақтауға болады.

Бірнеше мұғалімдердің іс-тәжірибелерін зерттеудің нәтижесінде мектептегі бір-бірімен тікелей байланысты ғылыми-әдістемелік жұмыстарды жоспарлы түрде мақсатқа бағытталып жүргізілетіндігі сөзсіз.

Соңғы жылдары біздің елімізде жаңашыл мұғалімдердің щығармашылық тәжірибесі, педагогика шеберлерінін және белгілі ғалымдардың еңбектері жарық көре бастады. Көптеген құнды педагогикалық еңбектер жазылды. Олардың авторлары профессор Ш-А. Амонашвили /38, 39/ және В. Ф. Шаталов /40/, Е. Н. Ильин /37/ т. б. Осы авторлардың эрқайсысы оқу-тәрбие процесінің тиімділігі мен сапасын арттыруда өздерінің ерекше әдістерін жасады. Ш. А. Амонашвили бастауыш сынып оқушыларының жан-жақты дамуына мүмкіндік жасайтын мектеп практикасында алты жастағы балалармен жұмысты үйымдастыру жағдайын ғылыми түрғыда дэлелдеді. И. П. Иванов /37/ қазіргі жағдайда А. С. Макаренконың идежын дамыта келіп, ұжымдарды қалыптастыру мен тәрбиелеудің, қоғамдық балалар ұйымдарында элеуметтік өмірді жетілдірудің жолдарын ашты. В. Ф. Волков бірінші сыныптан бастап өз бетімен және бейімділігін анықтауға байланысты сыныптан тыс жұмыстың белгілі жүйесін жасады. Ол бастауыш сынып оқушыларымен шығармашылық сабақ өткізіп, олардың нышанын және қабілетін анықтауға мүмкіндік туғызды. Білім беру саласьшда қажырлы еңбек етіп, үлес қосқан Республикамыздағы жаңашыл мұғалімдерді де атап кеткен жөн. Олар: Қүмаш Нүрғалиүлы Нұрғалиев, Рафика Бекенқызы Нұртазина, Архимед Мыңбайүлы Ысқақов, Григорий Максимович Курбатов, Қанипа Омарғалиқызы Бітібаева т. б.

Жаңашыл мұғалімдердің тәжірбиесі орта, жоғары мектеп мұғалімдері мен оқушыларының игілігіне айналады. Сондықтан, олардың тәжірибесін зерттеуге зор көңіл аударушылық байқалып келеді. Өйткені, әрбір жаңа педагогикалық күбылыс талқылауды, зерттеуді және талдауды қажет етеді.

Жоғарыда айтылған пікірлерді талдай отырып, біз Н. Р. Юсуфбекованың педагогикалық жаңалық бір мезгілде ғылыми идеялармен жаңа практикалық дэлелдемелермен сусындағанда ғана тиімді бола алады деген пікірлеріне қосыламыз.

Н. Р. Юсуфбекова: "Педагогикалық инновация, - деп - оқыту мен тәрбиелеудің ғылымдағы пайда болған жаңа идеяларды жан-жақты ғылыми талдай отырып, жалпы тәжірибеге ену денгейіне дейін көтерілген авторлық түжырымдарды көрсетеді" /19/.

Ғылыми шығармашылық ізденістің тек басында не аяғында емес ол түтас педагогикалық процеске толығымен енеді. Сондықтан, педагогикалық инновация үздіксіз ғылыми-зерттеу қызметін талап етеді.

Озат тәжірибені зерттеу және оны түтас педагогикалық процеске енгізу қажырлы еңбекті, терең сауаттылықты, өз пәніне еркін иелік етуді, теория мен практиканың дамуында үнемі жаңалықты біліп отыруды талап етеді. Осыңдай дербес және мұғалімдердің білімін жетілдіру институты қызметкерлерінің тікелей қатысуы, олардың шығармашылық белсенділігін арттыруға үнемі ғылыми-педагогикалық әдебиеттермен және педагогикалық-психологиялық ғылымның жетістіктерімен танысып отыруға мүмкіншілік жасайды. Мұғалім озат педагогикалық идеяларды және жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесін игеру үшін оларды өзінің педагогикалық жүйесінің қүрамдас бөлігі етіп, жетілдіріп дамытады.

Осы айтылғандарды қорыта келе, біз алдыңғы қатарлы тәжірибе педагогикалық қызметте бағдарланған, тиімді тәжірибесі деген ойға келдік. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе оқу-тәрбие процесіндёгі кейбір ескірген дәстүрді үйымдастыру түрлеріне сын көзбен қарап, тәжірибе Қажеттілігіне сәйкес жаңа мәселелер тудырып, үйреншікті тәжірибенің шеңберін кеңейтіп, терендетіп отырады. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе - бұл прогрессивті тәжірибе. Яғни, оның болашағы зор.

Алдыңғы қатарлы тәжірибені оқып, қолданып үйрену үшін, оның негізгі белгілерін ажырату, яғни өлшемдерін белгілеу қажет. Л. Б. Щербакова /70/ алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің өлшемдері мынандай талаптарға сәйкес болуы шарт:

• объективті болуы;

• мәнді сапасы мен белгісінің болуы;

• тұрақты және нақты;

• салыстырмалы, - деп көрсетеді.

Л. Б. Щербакова алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің негізгі белгілерін төмеңдегідей береді:

• алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің басты белгісі оның нэтижелігі;

• алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибеде жоғары нэтиже талапқа сай білім, іскерлік және дағдыны қалыптастыруды қамтамасыз етеді;

• алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе көрсеткішінің бірі -жаңашылдық сипатқа ие болуы.

Жаңашылдық сабақтағы педагогикалық процесті байқау нэтижесінде анықталады. Жаңашылдық оқу-тәрбие процесінін өмір сүруші тәжірибесінен түбегейлі өзгерісті қажет етпейді. Оның деңгейлері әр түрлі болуы жаңалықтарды ашудан бастап, педагогикалық еңбектердегі ғылыми жаңалықтарды тиімді қолдануға дейінгі кезеңді қамтуы мүмкін. Ал, қорытындысында алғашқылардың өзі жоғары нәтиже беруі қажет.

Келесі кезекте, алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені қолдану мен оны үйрену оның көкейтестілігімен анықталады.

Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе көкейтестілігін ёкі жақты қарастыруға болады. Біріншіден, жаңалық қазіргі мектептердің алдыңда түрған әлеуметтік міндеттер түрғысынан көкейтесті болуы тиіс. Екіншіден, кез-келген педагогикалық жагдайда белплі педагогикалық ұжымда қолданылатын тәжірибе көкейтестілігімен сипатталады.

Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе алдыңғы болып табылады, егер, ол:

- қазіргі кезең мектебінін алдыңда тұрған негізгі міндеттерді шешсе;

- қазіргі кезеңдегі теориялық базамен қаруланса;

- тиімді педагогикалық идеямен ұштасса;

- жұмысты ұйымдастырудың тиімді қү_ралдары мен формаларын қамтамасыз етсе;

- тәжірибеде білімнің соңғы жаңалықтарын шығармашылықпен қолданса;

- дэстүрлі тәжірибе негізінде өзіндік біріктірілген жаңа мүмкіндіктерді аша білсе;

- өміршең тәжірбиелерді жаңа педагогикалық идеялар арқылы алдыға жылжыта білсе.

Л. Б. Щербакова өз зерттеулерінде: "Педагогикалық тәжірибе бұрыннан белгілі ғылыми-педагогикалық білімнің шекарасынан шығатын оқытушының жаңа тәжірибесі", - дейді /47/. Біз автордың, егер мұғалім өз тәжірибесінде жаңа идеяларды, әдістемелерді тэсілдерді іске асыратын болса, оның тәжірибесін "жаңашылдық дәрежеде қарауға болады", - деген пікіріне қосыламыз. Сонымен қатар, жаңашылдық тәжірибе ізденіс нэтижесінде қандай жоғары нэтижелерге жетуге болатындығын көрсетеді. Ол педагогика ғылымында, педагогика практикасында бұрын болмаған жаңа педагогикалық құбылыстарды ашады.

Қолданушы қызметінің тиімділігі эрбір кезеңде жаңалықтың іске асуының сонғы нәтижесі арқылы көрінеді. Педагогикалық инновация толық дэрежеде элеуметтік инновация мэнінін жалпы теориясын инноватикаға бейнелейді. Инноватиканын әдістемелік негіздерінің көмегімен педагогикалық инңовация анықтамасының төменгі белгілерін беруге болады:

инновация педагогика ғылымының және білім беру саясатының әлеуметтік-педагогикалық қарама-қайшылықтарын

шешуші қүрал ретіңце;

- инновациялық идеялардың практикалық қүралға айналуы және келесі кезекте оның кеңейтілген тәжірибеде қолданылуы;

- білім беру мен тәрбиенің эр түрлі кезендеріндегі ғылыми қағидаларда, мазмұнда, ұйымдастыруда педагогикалық процесті материалды-техникалық қамтамасыз етуде жаңа сапа ретіңдегі инновациялар;

мұғалім мен оқушы арасындағы қалыптаскан қарым-қатынас түрлерін жаңаша ұйымдастыру;

- педагогикалық қызметтің шығармашылық пен даму мэселесін жаңалықты игеру негізінде қарау.

XX ғасырдың 70-90 жылдарда инновация мэселесі педагогикада білім беру мен тәрбие процесінін жүйесіндегі белгілі қайшылықтарды шешуге бағытталады. Сондықтан педагогтар кауымының назарын өзіне аударады. Қызығушылық мына жағдайларда туады:

жекелеген педагогтар тәжірибесі - алдыңғы қатарлы тәжірибе, өмір сүруші тәжірибеден бөлек болса;

- мұғалімдердің шығармашылық қызметі нэтижесінде көптеген мәселені тиімді шешуге болатыны. Бұның нәтижесінде мұғалімдер съездері, 1945 жылдан бастап педагогикалық оқулар үйымдастырыла бастады.

Инновацияның даму зандылықтары білім берудегі дэстурлі көзқарастан бас тартудан пайда болады. Бүл кезенде педагогикада инновация толық аяқталып қаралмады. Прогрессивті идеялардың көпшілігі педагогикалық . инновацияны белгілі дэрежеде тереңдетіп, енгізе алады. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенін кеңейтілген қүрылымын М. Ф. Харламов береді /71/. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибе генезисін әр кезеңдердің бірлігіне байланысты сипаттайды:

Бірінші кезең - педагогикалық іскерлік (теориялық, практикалық даярлығы) ;

Екінші кезең - педагогикалық шеберлік (мұғалімнің гуманистік бағыты, педагогикалық қабілеттері, педагогикалық техникасы) ;

Үшінші кезец - педагогикалық шығармашылық (оқу-тәрбие жұмысының тэсілінің түр өзгерісі, олардың модернизациясы) ;

Төртінші кезец - жаңашылдық кезеңі (оқыту процесіндегі жаңа прогрессивті идеяларды ұсыну мен жүзеге асыру) .

М. Ф. Харламов педагогикалық шығармашылық пен жаңашылдық түсініктерінің ерекшеліктерін саралап көрсетеді.

Әдістемелік жұмысты ұйымдастыру мектептің типі, оның орналасқан жері және т. б. жағдайларға байланысты түбірінен ерекшеленуі мүмкін. Бұндай жағдайда 50-ден 100-ге дейін окушысы, 10-12 мұғалімі бар шағын комплектілі орта мектептерде едәуір қиындық кездеседі. Ауыл мектептердің тәжірибесі осындай бірнеше мектепті ірі ауыл мектебінің базасында қүрьілған әдістемелік бірлестікке топтастырудың тиімділігін көрсетіп отыр.

Мектепте әдістемелік жұмыстарды үйымдастырудың турлері өзгермелі болып келеді. Олар төмендегідей негізгі факторларға байланысты өзгеріп, жаңарып отырады:

• Білім беру төнірегіндегі мемлекеттік саясат, заң актілері, қүжаттар;

• Мұғалімдердің педагогикалық мәдениетінің денгейі, олардың жеке кәсіптік өлшемдері болжамдау үрдісінде анықталған-әдістемелік сауаттылығы.

• Мектеп үжымының моральдық-психологиялық ахуалы, әдістемелік жұмыстарды үйымдастырудағы материалдық-техникалық мүмкіндігі.

• Мектептегі педагогикалық тәжірибені оқып үйрену, мұғалімдердің инновациялық белсенділігі, мектеп басшыларының әдістемелік жұмысты кэсіптік деңгейде іске асыруға дайындығы; мұғалімдердің арасындағы, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы нақты жағдай,

Мектепішілік әдістемелік жұмыстарын мектеп көлемінде болып жатқан талдаулар негізінде бірқатар пікірлерді, неғұрлым маңызды деген әдістемелік жұмыстын оқу-тәрбие жұмысының барысына ықпал жасап, оның сапасы мен тиімділігін арттыратын, басқару ісіне қүрал бола алатын жақтарын ұсынуды жөн көрдік.

Бұл талаптар әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың негізі ретіңде қаралып, бірталай ғылыми жұмыстар мен жариялымдарда талданған. Осы талаптар педагогика ғылымдары академиясының академигі Ю. К. Бабанскийдің басшылығымен жарық көрген педагогикалық дамуды жақсарту зертханасының ғалым -педагогтерінің түбірлі зерттеулерінде толық және анық берілген.

Оларды шамалы қысқартулар және түзетулермен береміз.

1. Мектептегі қайта өзгертуді тәжірибе арқылы іске асыру, оның өмірімен байланысы, маңыздылығы. Әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың барысында жаңа жағдай қоғамнын элеуметтік тапсырысын және осы мұғалімдер ұжымына жақын мәселелерді есепке алу;

2. Әдістемелік жұмыстың ғылымилығы. Мұғалімдердің мамандығын көтеру жүйесінің қазіргі ғылым жетістіктеріне бағыт ұстауы;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.