Қазақ мемлекетінің әлеуметтік - экономикалық дамуы (XVI ғасырдың аяғы-ХVІІ ғасыр)

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім
1.Қазақ мемлекетінің әлеуметтік.экономикалық дамуы (XVI ғасырдың аяғы.ХVІІ ғасыр)
2. Шаруашылықтың дәстүрлі саласы. Қолөнер

ІІІ. Қорытынды

Қазақ мемлекетінің әлеуметтік-экономикалық дамуы (XVI ғасырдың аяғы-ХVІІ ғасыр)
XV—XVII ғасырларда қазақтарда шаруашылықтың дәстүрлі саласы — экстенсивті көшпелі және жартылай кешпелі мал шаруашылығы басым болды. Мал түрлерінен қой, жылқы, түйе өсірілді. Көшіп-қонудың бұрынғы тәртібі сақталдыы көшпелі ауылдар жазда Солтүстік далалы аудандарды, қыраттарды, тау баурайындағы жайылымдарды жайлады, қыста өзен алқаптарына, көл жағалауларына қыстады. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда суармалы егіншілік дамыды, жер суарудың арықтық және науалық жүйесі пайдаланылды) Егіншілік аймақтар Қазақстанның басқа да аудандарында, көбіне қыстау мандарында сақталды.(Ёгіншілік пен көшіп-қонуға малы жоқ кедей жатақтар айналысты. Негізгі дақылдар — тары, бидай, арпа, жүгері болды. ХVІ-ХVІІ ғасырларда Оңтүстік Қазақстаңда негізінен Сырдария бойында Сығанақ, Ясы (Түркістан), Сауран, Отырар, Сайрам, Аркук, Өзкент, Атқорған, Созақ сияқты ежелгі калалар мен қатар Қаратау баурайларында Күлтөбе, Ран, Тастөбе, Тасқорған, Көктөбе қалалары төрізді ондаған отырықшы қоныстар пайда бодды. Бұлар егіншілік өлкелердің орталықтарына айналды. Қалаларда көзе, ұста, ағаш өңдеу, тоқыма өндірістер, теріден, жүннен бұйымдар жасау, құрылыс ісі дамыды. Көшпелі малшылардың үй кәсіпшілігі негізінен мал өнімдерін өндеуге негізделді. Оның ішіңде киім-кешек тігіп, киіз басатын, кілем тоқып, теріден ыдыс-аяқ, ертүрман өбзелдерін жасайтын көсіпшіліктер болды. Қазақтардың шаруашылығы негізінен натуалды шаруашылық болып қала берді, сауда айырбас түрінде жүргізілді. Көшпелілер малды, етті, жүнді, теріні, киіз бұйымдарын бидайға, ұнға, мақта-маталарға, қаланың қолөнершілері жасаған бүұымдарға айырбастады. Оңтүстік қалаларда сауда істерінде Ясы мен Отырарда, Орта Азия қалаларында шығарьшған ақшалар қолданылды. Қазақстан территориясы керуен жолдарының маңызды торабына айналды Бірақ XVII ғасырда феодалдық қырқыс пен жоңғар шапқыншылығының өршуіне байланысты Қазақстанның оңтүстігіндегі қалалар омірі мен сауда қатынастары қайтадан құлдырап төмендеді. Қазақ қоғамына патриархалдық феодалдық қатынастар басым болды. Патриархалдық қатынас сарқыншақтары халық шаруашылығы мен әлеуметгік омірдің Барлық салаларынан байқалды. Жерге феодалдық мешііік феодалдардың жайылымдық жерлерге қожалық етуінеп көрінді. Жер қауым меншігі болғанымен феодалдар жайылымдардың оты мол, шұрайлыларын оздері алып отырды. Жеке меншіктің объектісі мен феодалдық қанаудың құралы мал болды. Деректерге қарағанда, ірі феодалдардың бірнеше мың малы болған. Хандықтағы барлық жердің бас билеушісі хан саналды. Егіншілік аудандарда жер қатынастаоының феодалдықта діни және меншік түрлері сақталды.Қазақ қоғамында негізінде екі тап: феодалдар табы (хандар, сұлтандар, байлар, билер т. б.) және феодалдарға тәуелді шаруалар табы (көшпенділер, жартылай көшпелі малшы-шаруалар мен егіншілер) болды)Еңбекші бұқара өндірген үстеме өнімді феодал-шонжарлардың сан түрлі алым-салық (малшылардан алынатын сыбаға, зекет, соғым, егіншілер мен қол өнершілерден алынатын ұшыр, тағар, бадж және харадж) салу жолымен иемденуі арқылы жүргізілді. Салықтардан басқа үстеме жұмыстар істеуге, борышын еңбекпен өтеуге (сауын, қоналғы, жамылғы, мердігер т. б.) тиісті бодды. Феодалдық право тәртібі жүйесінде адат (әдет) нормаларымен мұсылмандық право (шариғат) нормалары да қолданылды. XVII ғасырдың аяғында Тәуке хан түсында жасалған "Жеті жарғы" завдар жинағы феодалдық топтардың өздеріне тәуелді халықты қанау правосын нығайта түсті,
Қорыта келгенде мал шаруашылығының өнімі қазақтың негізгі азықтық қорегі әрі киімі, үй жиһазы болды. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қазақтары суармалы және тәлімі егін-шілікпен шұғылданды. Өзге аймақтардың кейбір жерінде қыстау маңы өңделді. Негізгі дақыл тары, кей жерлерде аздаған бидай, арпа егілді. Көшпелі малшьшар арасыңда қолөнер кесібі, әсіресе, мал өнімі жақсы өңцелді (Кілем, Ши, Бөрік, Сәукеле, Киіз үй, т.б.)- Соғыс қару-жарақтары да жасалды. XV—XVII ғасырларда Сығанақ, Ясы (Түркістан), Сауран, Отырар, Сайрам, Аркук, Өзкент, Аққорған, Сүткент және бірқатар қалалар мен қыстақтар — Иенкент, Сүри, Қарашоқы, Қарнақ, Қарасаман, Аюкөк, Өзкент, Қарақұрым сияқты белгілі елді мекендер болды. Қалаларда көзе, ағаш өндейтін, тері илейтін, киім тоқитын көсіпорындар болды. Ясы мен Отырарда теңге соғылды. Көшпеңділер сауда-сатғықты жақсы білді. Олар малын, оның өнімін затқа, астыққа айырбастады. Қазақстан жері арқылы керуен жолдары өтіп, Орта Азия мен Шығыс Түркістанмен, Орыс мемлекетімен, Сібірмен сауда қатынастары орнады.
ХVІ-ХVII ғасырларда қазақ қоғамының экономикалық және әлеуметтік құрамында феодалдық қатынастар үстем болды. Бұл қатынастарға тән ерекшеліктердің бірі қоғам