Иудаизм тарихы
Жоспар
1.Иудаизм тарихы
2.Иудаизмнің діни институттары
3.Иудаизмнің әдеп.ғұрыптары
4.Иудаизмнің мәдениеті
Дереккөзі
1.Иудаизм тарихы
2.Иудаизмнің діни институттары
3.Иудаизмнің әдеп.ғұрыптары
4.Иудаизмнің мәдениеті
Дереккөзі
Иудаизм тарихы
Біздің дәуірімізге дейінгі II мың жылдықта Солтүстік Арабияның көшпелі еврей тайпаларының полиатеистік сенімдері мен ырымдарының негізінде пайда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі XIII ғасыр Палестинаны (Ханаан) жаулап алады. Иудаизмнің қалыптасуына Яхве құдайын асқақтатушы Иуда тайпасы (атауы осыдан шыққан) ерекше ықпал еткен. Соңынан Яхве жалғыз құдайға айналады. Иуды тайпасынан шыққан Давид патша (біздің дәуірімізге дейінгі 977 жылы шамасы) заманында Израил-Иудейлік патшалық күшейіп, иудейлер тегі пұрсатты жағдайға ие болды. Иудаизмде діни ілім мен асқақтату ертеден басталады. Оларға жататындар:
1. Құдай, Дүние, Адам жайлы ілім;
2. діни асқақтатудың тәртібі;
3. моральдық-өнегелік қарым-қатынастар кодексі;
4. діни институттар жүйесі;
5. Құдай аңдамалылығының тұжырымы;
6. Мессианизм - Құдайдың елшісінің немесе маңдайына бақ қонғандардың Мессияға келуі, Құдай патшалығының орнауы.
Иудаизмнің қасиетті кітаптары
Танах
Иудаизмнің қасиетті кітабы - Сфарим, ежелгі еврейлік аббревиатурада - Танах, христиандықта - Көне Өсиет. Оған Тора (ілім), немесе Мұса пайғамбар жазды деп саналатын
• Бес кітап (Тұрмыс, Нәтиже, Левит, Сандар, Екінші зандылық);
• Нэвиим (Пайғамбарлар) - діни-саяси және тарихи-хронологиялық сипаттағы 21 кітап;
• Кэтубим (Жазбалар) – әр түрлі діни жанрлардағы 13 кітап кіреді. Көне Өсиеттің ең ежелгі бөлігі біздің дәуірімізге дейінгі X ғасыр белгіленеді. Танахтың Канонизациясы біздің дәуірімізге дейінгі III-VI ғасыр аяқталып, басқыншылық соғыстарының нәтижесінде еврейлердің Жерорта теңізі бойына шашылып, бытырауы басталады, диаспоралар пайда болады; еврей Библиясын грек тіліне аудару басталды (соңғы аудармасы - Сепуагинта).
Кейінгі кітаптар
Иудаизм тарихындағы келесі кезең - раввиндікомитеталмудтық - XIX ғасыр басына дейін созылды. ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды - Мишна (Қайталау). Мишнаға Галаха (Заң) ережелік актілерінің жинағы және Талмуд пен Галахаға түсініктеме берген - Аггада (Аңыз) кіреді. IV-V ғасыр Аммораи (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара (Аяқтау) жинағы пайда болды. Гемара Мишнамен бірге
Біздің дәуірімізге дейінгі II мың жылдықта Солтүстік Арабияның көшпелі еврей тайпаларының полиатеистік сенімдері мен ырымдарының негізінде пайда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі XIII ғасыр Палестинаны (Ханаан) жаулап алады. Иудаизмнің қалыптасуына Яхве құдайын асқақтатушы Иуда тайпасы (атауы осыдан шыққан) ерекше ықпал еткен. Соңынан Яхве жалғыз құдайға айналады. Иуды тайпасынан шыққан Давид патша (біздің дәуірімізге дейінгі 977 жылы шамасы) заманында Израил-Иудейлік патшалық күшейіп, иудейлер тегі пұрсатты жағдайға ие болды. Иудаизмде діни ілім мен асқақтату ертеден басталады. Оларға жататындар:
1. Құдай, Дүние, Адам жайлы ілім;
2. діни асқақтатудың тәртібі;
3. моральдық-өнегелік қарым-қатынастар кодексі;
4. діни институттар жүйесі;
5. Құдай аңдамалылығының тұжырымы;
6. Мессианизм - Құдайдың елшісінің немесе маңдайына бақ қонғандардың Мессияға келуі, Құдай патшалығының орнауы.
Иудаизмнің қасиетті кітаптары
Танах
Иудаизмнің қасиетті кітабы - Сфарим, ежелгі еврейлік аббревиатурада - Танах, христиандықта - Көне Өсиет. Оған Тора (ілім), немесе Мұса пайғамбар жазды деп саналатын
• Бес кітап (Тұрмыс, Нәтиже, Левит, Сандар, Екінші зандылық);
• Нэвиим (Пайғамбарлар) - діни-саяси және тарихи-хронологиялық сипаттағы 21 кітап;
• Кэтубим (Жазбалар) – әр түрлі діни жанрлардағы 13 кітап кіреді. Көне Өсиеттің ең ежелгі бөлігі біздің дәуірімізге дейінгі X ғасыр белгіленеді. Танахтың Канонизациясы біздің дәуірімізге дейінгі III-VI ғасыр аяқталып, басқыншылық соғыстарының нәтижесінде еврейлердің Жерорта теңізі бойына шашылып, бытырауы басталады, диаспоралар пайда болады; еврей Библиясын грек тіліне аудару басталды (соңғы аудармасы - Сепуагинта).
Кейінгі кітаптар
Иудаизм тарихындағы келесі кезең - раввиндікомитеталмудтық - XIX ғасыр басына дейін созылды. ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды - Мишна (Қайталау). Мишнаға Галаха (Заң) ережелік актілерінің жинағы және Талмуд пен Галахаға түсініктеме берген - Аггада (Аңыз) кіреді. IV-V ғасыр Аммораи (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара (Аяқтау) жинағы пайда болды. Гемара Мишнамен бірге
Дереккөздер
1. 1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 , X том
2. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,
1. 1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 , X том
2. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,
Жоспар
1.Иудаизм тарихы
2.Иудаизмнің діни институттары
3.Иудаизмнің әдеп-ғұрыптары
4.Иудаизмнің мәдениеті
Дереккөзі
Иудаизм тарихы
Біздің дәуірімізге дейінгі II мың жылдықта Солтүстік Арабияның көшпелі
еврей тайпаларының полиатеистік сенімдері мен ырымдарының негізінде пайда
болды. Біздің дәуірімізге дейінгі XIII ғасыр Палестинаны (Ханаан) жаулап
алады. Иудаизмнің қалыптасуына Яхве құдайын асқақтатушы Иуда тайпасы (атауы
осыдан шыққан) ерекше ықпал еткен. Соңынан Яхве жалғыз құдайға айналады.
Иуды тайпасынан шыққан Давид патша (біздің дәуірімізге дейінгі 977 жылы
шамасы) заманында Израил-Иудейлік патшалық күшейіп, иудейлер тегі пұрсатты
жағдайға ие болды. Иудаизмде діни ілім мен асқақтату ертеден басталады.
Оларға жататындар:
1. Құдай, Дүние, Адам жайлы ілім;
2. діни асқақтатудың тәртібі;
3. моральдық-өнегелік қарым-қатынастар кодексі;
4. діни институттар жүйесі;
5. Құдай аңдамалылығының тұжырымы;
6. Мессианизм - Құдайдың елшісінің немесе маңдайына бақ қонғандардың
Мессияға келуі, Құдай патшалығының орнауы.
Иудаизмнің қасиетті кітаптары
Танах
Иудаизмнің қасиетті кітабы - Сфарим, ежелгі еврейлік аббревиатурада -
Танах, христиандықта - Көне Өсиет. Оған Тора (ілім), немесе Мұса
пайғамбар жазды деп саналатын
• Бес кітап (Тұрмыс, Нәтиже, Левит, Сандар, Екінші зандылық);
• Нэвиим (Пайғамбарлар) - діни-саяси және тарихи-хронологиялық сипаттағы
21 кітап;
• Кэтубим (Жазбалар) – әр түрлі діни жанрлардағы 13 кітап кіреді. Көне
Өсиеттің ең ежелгі бөлігі біздің дәуірімізге дейінгі X ғасыр
белгіленеді. Танахтың Канонизациясы біздің дәуірімізге дейінгі III-VI
ғасыр аяқталып, басқыншылық соғыстарының нәтижесінде еврейлердің
Жерорта теңізі бойына шашылып, бытырауы басталады, диаспоралар пайда
болады; еврей Библиясын грек тіліне аудару басталды (соңғы аудармасы -
Сепуагинта).
Кейінгі кітаптар
Иудаизм тарихындағы келесі кезең - раввиндікомитеталмудтық - XIX ғасыр
басына дейін созылды. ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды
- Мишна (Қайталау). Мишнаға Галаха (Заң) ережелік актілерінің жинағы және
Талмуд пен Галахаға түсініктеме берген - Аггада (Аңыз) кіреді. IV-V
ғасыр Аммораи (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара
(Аяқтау) жинағы пайда болды. Гемара Мишнамен бірге Талмудты (ілім) құрады.
Талмудтың екі түрі ажыратылады: • иерусалимдік - Палестинада және
вавилондық диаспораларда қалыптасқан. Талмуд - моральдық, этикалық
кодекстің заңнамалық негізі. Талмуд соңғы рет III-V ғғ. өңделді. Онда
еврейлерге нұсқаулар берілген (613 нұсқау). Иудаизмде мынадай мейрамдар
тойланады: шаббат (сенбі) - кез келген жұмысқа тыйым салатын, демалыс
уақыты; йомкиппур (бәрін кешіру күні) - тәубе етуді білдіретін тәуліктік
ораза тұту; песах (пасха) - көктемнің келгенін білдіретін және
еврейлердің Египет құлдығынан құтылғанын тойлау және т.б. Иудаизмде кеңінен
тараған ғұрыптың бірі - сүндетке отырғызу. Талмуд канонизациясынан кейін
екі жаңа бағыт пайда болды: 1) консервативті, раввинат (ежелгі еврейше"рав"
- ұлы), институтын жоққа шығаратын, кейде Талмуд және Талмудқа
түсініктемелер; бұл бағытқа караимдерді жатқызады; • модернистік - шын
мәнінде, иудаизмнің нақтылы уақыт пен жерге ыңғайлануы. Рационалистік және
мистикалық бағыт. Соңғысы Каббалаға негізделеді, шынайы құдайлық жаңалықты
ашу мақсатында Тораның әріптік символикасын шешуге талпынады. Қасиетті
кітап - Зогар (Құбылу). Каббала хасидизмге (ежелгі еврейше"хасид" - тақуа)
әсер етті. Талмудта қылмыстық және азаматтық сипаттағы заңдар, адамгершілік
заңдар, отбасылық және жеке адам өміріне қатысты кеңестер бар. Талмудта 365
тыйым және 248 бұйрық әмірлер жинақталған иудей әдет-ғұрыптар жүйесі бар.
Иудей діни ілімінің негізі дүниені жаратушы бір құдіретті Яхве Құдайына
деген сенім. Иудаизмде құтқарушының келуіне деген сенім бар, ол мессия
(мәсіх) деп аталады. Иудаизм бойынша мессия жер бетінде әділетті тәртіп
орнатады деп есептелінеді. Ақырзаман және өлілердің қайта тірілуіне сенім –
еврей ұлтының Жаратушының таңдаулы халқы екендігіне сенім. Бұл түсінік
бойынша Моисей (Мұса) арқылы израиль халқына заң (Тора) беріп, одақ құрған.
XIX ғасыр ортасында Батыс Еуропада және АҚШ-та иудаизмнің нұсқауларын
жеңілдету яғни, реформаланған иудаизм қозғалысы құрылды. XIX ғасыр аяғынан
сионизм - еврей қоғамдық ойының иудаизмді саясиландырған бағыты қалыптасты.
Қазіргі кезде иудаизм Израильде, АҚШ-та, Солтүстік және Оңтүстік Африкада,
Еуропада кеңінен таралған. Израильде мемлекеттік дін болмағанымен, оның
институттары мемлекеттік құрылымдармен тығыз байланысты. Израильдің Жоғарғы
раввинаты және діни-саяси партиялар қызмет етеді. Яһуди діні, Иудаизм –
ежелгі діндердің бірі. Еврейлерарас ында таралған. Яһуди діні
сеніміндегілердің басым көпшілігі Израиль мен АҚШ мемлекетт ерінде
шоғырланған. Б.з.б. 13 ғасырда батыс семит көшпелі
тайпаларын Египет перғауыны Палести надан далалы аймаққа
ығыстырды.Палестинадан қуылғандар Яхве атты Құдайға сенетін тайпалық одаққа
бірігіп, “Израил” атын алды. Б.з.б. 622
жылыИудей патшасы Иосия діни реформ а жасады да, жергілікті әулиелердің
шырақтарын жойып, Иерусалимғибадатханасын Яхве Құдайға құлшылық етудің
орталық деп жариялады. Содан бастап дүниеде бір Құдай бар, ол – Яхве, ол
әлемді билеп, өз халқы – еврейлерге қамқорлық жасайды деп
уағыздалды. Израиль тайпалары мен Яхве арасындағы ерекше “келісім”
туралы концепция пайда болды. Яһуди діні нені уағыздап, неге тиым салатыны
жайлыТора, Мишне, Талмуд сияқты киелі кітаптарда жазылған. Яһуди дініне
сенушілер құлшылық ғибадаттарын раввиннің
басшылығымен синогогаларда атқарады . Раввиндер діни қауымдастық мүшелерінің
азаматтық - құқықтық тұрмысына да басшылық жасайды. Яһуди діні
ішінде каббала атты діни мистикалық ағым таралып, соның ықпалымен діни -
философия иудейлік әдебиет (сенім иелерінің өмірін ұсақ - түйегіне дейін
реттейтін “Шулхан Арух” атты 16 ғасырдаИосиф Каро жасаған этикалық -
құқықтық жинақ) пайда болды. Яһуди дінінің маңызды мерекелерінің бірі сенбі
күні ғибадаттан басқа барлық қызметке тыйым салынады.
Иудаизмнің діни институттары
Израильде Иудаизмнің діни институттары
мемлекеттік бюджеттен қаржыландырыл ады. Жоғарғы раввинат діни ұйымдар мен
бірлестіктерді қадағалайды. Парламент және үкіметте раввинаттың мүддесін
қорғайтын басты діни — саяси партия Мафдал болып табылады. Таяу Шығыс,
Солтүстік Африка Балкан елінен келгендер Сефард қауымын құрады. Еуропа,
Америка, Австралия, ОАР-дан келушілер ашкеназиялық қауымды құрады. 1921
жылы Сефард және Ашкеназийлік бас раввиндер басқаратын жоғары раввинат
кеңесі сайланды. Израиль мемлекетінің қалалары мен елді мекендерінде 200
діни кеңестер (моацот, датиот) жұмыс жасайды, Израиль елінде 24 раввинат
соттар бар. Діни мектептер (ешибот) үлесі орта білім беру орындарының 17%-
ын құрайды. Израильдің барлық мектептерінде діни пәндер оқытылады. Білікті
дін мамандары діни институттарда дайындалады.
Иудаизмнің қағидаттары
Иудаизмнің негізгі қағидаттары XІІ ғасырда өмір сүрген атақты философ-
талмудшы, рабби Моисей мен Маймон (1135-1204) іліміне сүйенген төмендегідей
13 ережелерден тұрады: 1. Құдай бар. 2. Құдай бір. 3. Құдай денелік пішінде
болмайды. 4. Құдай мәңгі. 5. Иудейлер тек бір Құдайға табынуы тиіс. 6.
Құдаймен қарым-қатынас тек пайғамбар арқылы болады. 7. Моисей (Мұса) – ең
ұлы пайғамбар. 8. Тораның шығуы қасиетті. 9. Тора өзінің мән-мағынасын еш
жоғалтпайды. 10. Құдай адамдардың барлық іс-әрекетін біледі. 11. Құдай
зұлымдықты жазалап, қайырымдылықты мадақтайды. 12. Құдай өзінің Мессиясын
жібереді. 13. Құдай өлілерді қайта тірілтеді. Сенім қағидаттары "Йигдаль”
(ивритше – "ұлылық”) әнұранында баяндалған. "Өмір беруші Құдай ұлылығы мен
даңқы шексіз”, – бұл әнұранды Иудаизмді ұстанушылар синагогада орындайды.
Әдет-ғұрыптары
Маңызды әдет-ғұрыптық талаптар қатарына мыналар жатады:
• Сүндетке отырғызу, ұл балалар дүниеге келген соң сегізінші күні
жасалады. Бұл Яхвеге сыйынушылар қатарына қосылу белгісі. Сүндетке
отырғызуды могель атқарады.
• Сенбі күнін тыныштық пен дұға жасау күні ретінде қастерлеу. Ивритте
сенбі – шаббат деп аталады. Сенбі күні жұмыс жасауға болмайды
(малаха);
Іс-әрекеттің шұғыл формалары: жедел жәрдем, полиция, өрт сөндірушілер және
т.б. рұқсат етіледі. Үйде жұмыс істеуге тыйым салынады. Сенбі күні өлген
адамдарды жерлеуге болмайды және т.б.
"Шаббат басында, яғни жұма күні күн батар кешқұрым мезгілде отбасы анасының
батасымен сенбілік шырағдан жағылады. Отбасы синагогаға барады. Үйіне
келген соң ол балаларына бата береді және әйелін Соломон Өсиет кітабының 31-
тарауының сөздерімен мадақтайды. Отбасы сенбілік тамақ ішуге кіріседі.
Тамақ ішер алдында нан және шарап негізінде бата жасалады. Шаббат күні от
жағуға болмайды. Егер от бұрыннан жанып тұрса, онда жанып тұра береді.
Сенбі күні ұзақ сапарға шығуға болмайды. Кеме бортында отырған жолаушыларға
борттан түсуге болмайды. Ортодоксалды еврей синагогадан жаяу жүретіндей
қашықтықта тұрады. Өйткені, ол сенбі күні автомобиль жүргізе алмайды. Ол
қоғамдық көлікті де пайдалана алмайды”.
• Күшейтілген дұға жасау, (тфила) дұға жасауға (кавана) толық берілу
қажет. Қол жуарда, тамақ алдында және тамақтан кейін дұға оқу керек.
Тамақтың әрбір түрі үшін өзіндік дұға мәтіні болады. Сенбілік,
мерекелік шырағданды жағар алдында да дұға оқылады.
Синагогада біріккен құлшылық ету он ересек адамның, яғни "діни қатынаста
құқығы бар еркек болғанда ғана жүргізіледі. Бірақ, ерекше жағдайда жалғыз
дұға жасауға болады”.
• Пост (ауыз бекіту) – күнәдан тазару, тәубаға келу күндері, ұлы апат
және т.б. Иудейлік діни ілім бойынша, тек күйіс қайыратын
жануарлардың, шехит ережесі бойынша бауыздалған үй құстарының етін
жеуге болады. Шошқа, жылқы, қоян етін жеуге, бір уақытта ет және сүт
тамақтарын колдануға тыйым салынады. Егер тамақ алдында иудей сүт
тағамын ішсе, онда ет тағамдарын жеу алдында, олар ауыз шайқауы немесе
бейтарап (нан түйірін) тағам жеуі керек. Тамаққа қанды қолдануға
айырықша тыйым салынған.
• Шавуот (шабуот) – апта мейрамы немесе Мұсаға Синай тауында Тораның
берілуіне байланысты мейрам. Иудей діни ойшылдарының пікірінше, бұл
мейрам пасханың бірінші күнінен соң 50-ші күні өткізіледі.
Иудаизмнің көп ғасырлық тарихында жікшілдік, секталар, бағыттар,
қозғалыстар пайда болды. Бүгінгі уақытта, ғалымдардың пікірінше, мынадай
иудаизм бағыттары қалыптасты: караим, хасидизм, реформаторлық,
консерваторлық, ортодоксальды. ХІІ-ХІІІ ғасырда еврей діни ойшылдарының
арасында Каббала философиялық көзқарастар жүйесі тарала бастады.
Каббалистердің қасиетті кітабы – "Зогар” ("Шұғыла”).
Иудаизмнің діни мейрамдары
Иудаизмнің діни мейрамдары:
1. Рошха-Ашана (Рош-Хашана) – діни Жаңа жыл, бұл күнді керней дыбыстары
күні деп те ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Иудаизм тарихы
2.Иудаизмнің діни институттары
3.Иудаизмнің әдеп-ғұрыптары
4.Иудаизмнің мәдениеті
Дереккөзі
Иудаизм тарихы
Біздің дәуірімізге дейінгі II мың жылдықта Солтүстік Арабияның көшпелі
еврей тайпаларының полиатеистік сенімдері мен ырымдарының негізінде пайда
болды. Біздің дәуірімізге дейінгі XIII ғасыр Палестинаны (Ханаан) жаулап
алады. Иудаизмнің қалыптасуына Яхве құдайын асқақтатушы Иуда тайпасы (атауы
осыдан шыққан) ерекше ықпал еткен. Соңынан Яхве жалғыз құдайға айналады.
Иуды тайпасынан шыққан Давид патша (біздің дәуірімізге дейінгі 977 жылы
шамасы) заманында Израил-Иудейлік патшалық күшейіп, иудейлер тегі пұрсатты
жағдайға ие болды. Иудаизмде діни ілім мен асқақтату ертеден басталады.
Оларға жататындар:
1. Құдай, Дүние, Адам жайлы ілім;
2. діни асқақтатудың тәртібі;
3. моральдық-өнегелік қарым-қатынастар кодексі;
4. діни институттар жүйесі;
5. Құдай аңдамалылығының тұжырымы;
6. Мессианизм - Құдайдың елшісінің немесе маңдайына бақ қонғандардың
Мессияға келуі, Құдай патшалығының орнауы.
Иудаизмнің қасиетті кітаптары
Танах
Иудаизмнің қасиетті кітабы - Сфарим, ежелгі еврейлік аббревиатурада -
Танах, христиандықта - Көне Өсиет. Оған Тора (ілім), немесе Мұса
пайғамбар жазды деп саналатын
• Бес кітап (Тұрмыс, Нәтиже, Левит, Сандар, Екінші зандылық);
• Нэвиим (Пайғамбарлар) - діни-саяси және тарихи-хронологиялық сипаттағы
21 кітап;
• Кэтубим (Жазбалар) – әр түрлі діни жанрлардағы 13 кітап кіреді. Көне
Өсиеттің ең ежелгі бөлігі біздің дәуірімізге дейінгі X ғасыр
белгіленеді. Танахтың Канонизациясы біздің дәуірімізге дейінгі III-VI
ғасыр аяқталып, басқыншылық соғыстарының нәтижесінде еврейлердің
Жерорта теңізі бойына шашылып, бытырауы басталады, диаспоралар пайда
болады; еврей Библиясын грек тіліне аудару басталды (соңғы аудармасы -
Сепуагинта).
Кейінгі кітаптар
Иудаизм тарихындағы келесі кезең - раввиндікомитеталмудтық - XIX ғасыр
басына дейін созылды. ӀӀ-ӀӀӀ ғасыр Құқықтық ережелер жинағы пайда болды
- Мишна (Қайталау). Мишнаға Галаха (Заң) ережелік актілерінің жинағы және
Талмуд пен Галахаға түсініктеме берген - Аггада (Аңыз) кіреді. IV-V
ғасыр Аммораи (түсініктемелер) Мишнаға жаңа заңдық ережелер қосылды. Гемара
(Аяқтау) жинағы пайда болды. Гемара Мишнамен бірге Талмудты (ілім) құрады.
Талмудтың екі түрі ажыратылады: • иерусалимдік - Палестинада және
вавилондық диаспораларда қалыптасқан. Талмуд - моральдық, этикалық
кодекстің заңнамалық негізі. Талмуд соңғы рет III-V ғғ. өңделді. Онда
еврейлерге нұсқаулар берілген (613 нұсқау). Иудаизмде мынадай мейрамдар
тойланады: шаббат (сенбі) - кез келген жұмысқа тыйым салатын, демалыс
уақыты; йомкиппур (бәрін кешіру күні) - тәубе етуді білдіретін тәуліктік
ораза тұту; песах (пасха) - көктемнің келгенін білдіретін және
еврейлердің Египет құлдығынан құтылғанын тойлау және т.б. Иудаизмде кеңінен
тараған ғұрыптың бірі - сүндетке отырғызу. Талмуд канонизациясынан кейін
екі жаңа бағыт пайда болды: 1) консервативті, раввинат (ежелгі еврейше"рав"
- ұлы), институтын жоққа шығаратын, кейде Талмуд және Талмудқа
түсініктемелер; бұл бағытқа караимдерді жатқызады; • модернистік - шын
мәнінде, иудаизмнің нақтылы уақыт пен жерге ыңғайлануы. Рационалистік және
мистикалық бағыт. Соңғысы Каббалаға негізделеді, шынайы құдайлық жаңалықты
ашу мақсатында Тораның әріптік символикасын шешуге талпынады. Қасиетті
кітап - Зогар (Құбылу). Каббала хасидизмге (ежелгі еврейше"хасид" - тақуа)
әсер етті. Талмудта қылмыстық және азаматтық сипаттағы заңдар, адамгершілік
заңдар, отбасылық және жеке адам өміріне қатысты кеңестер бар. Талмудта 365
тыйым және 248 бұйрық әмірлер жинақталған иудей әдет-ғұрыптар жүйесі бар.
Иудей діни ілімінің негізі дүниені жаратушы бір құдіретті Яхве Құдайына
деген сенім. Иудаизмде құтқарушының келуіне деген сенім бар, ол мессия
(мәсіх) деп аталады. Иудаизм бойынша мессия жер бетінде әділетті тәртіп
орнатады деп есептелінеді. Ақырзаман және өлілердің қайта тірілуіне сенім –
еврей ұлтының Жаратушының таңдаулы халқы екендігіне сенім. Бұл түсінік
бойынша Моисей (Мұса) арқылы израиль халқына заң (Тора) беріп, одақ құрған.
XIX ғасыр ортасында Батыс Еуропада және АҚШ-та иудаизмнің нұсқауларын
жеңілдету яғни, реформаланған иудаизм қозғалысы құрылды. XIX ғасыр аяғынан
сионизм - еврей қоғамдық ойының иудаизмді саясиландырған бағыты қалыптасты.
Қазіргі кезде иудаизм Израильде, АҚШ-та, Солтүстік және Оңтүстік Африкада,
Еуропада кеңінен таралған. Израильде мемлекеттік дін болмағанымен, оның
институттары мемлекеттік құрылымдармен тығыз байланысты. Израильдің Жоғарғы
раввинаты және діни-саяси партиялар қызмет етеді. Яһуди діні, Иудаизм –
ежелгі діндердің бірі. Еврейлерарас ында таралған. Яһуди діні
сеніміндегілердің басым көпшілігі Израиль мен АҚШ мемлекетт ерінде
шоғырланған. Б.з.б. 13 ғасырда батыс семит көшпелі
тайпаларын Египет перғауыны Палести надан далалы аймаққа
ығыстырды.Палестинадан қуылғандар Яхве атты Құдайға сенетін тайпалық одаққа
бірігіп, “Израил” атын алды. Б.з.б. 622
жылыИудей патшасы Иосия діни реформ а жасады да, жергілікті әулиелердің
шырақтарын жойып, Иерусалимғибадатханасын Яхве Құдайға құлшылық етудің
орталық деп жариялады. Содан бастап дүниеде бір Құдай бар, ол – Яхве, ол
әлемді билеп, өз халқы – еврейлерге қамқорлық жасайды деп
уағыздалды. Израиль тайпалары мен Яхве арасындағы ерекше “келісім”
туралы концепция пайда болды. Яһуди діні нені уағыздап, неге тиым салатыны
жайлыТора, Мишне, Талмуд сияқты киелі кітаптарда жазылған. Яһуди дініне
сенушілер құлшылық ғибадаттарын раввиннің
басшылығымен синогогаларда атқарады . Раввиндер діни қауымдастық мүшелерінің
азаматтық - құқықтық тұрмысына да басшылық жасайды. Яһуди діні
ішінде каббала атты діни мистикалық ағым таралып, соның ықпалымен діни -
философия иудейлік әдебиет (сенім иелерінің өмірін ұсақ - түйегіне дейін
реттейтін “Шулхан Арух” атты 16 ғасырдаИосиф Каро жасаған этикалық -
құқықтық жинақ) пайда болды. Яһуди дінінің маңызды мерекелерінің бірі сенбі
күні ғибадаттан басқа барлық қызметке тыйым салынады.
Иудаизмнің діни институттары
Израильде Иудаизмнің діни институттары
мемлекеттік бюджеттен қаржыландырыл ады. Жоғарғы раввинат діни ұйымдар мен
бірлестіктерді қадағалайды. Парламент және үкіметте раввинаттың мүддесін
қорғайтын басты діни — саяси партия Мафдал болып табылады. Таяу Шығыс,
Солтүстік Африка Балкан елінен келгендер Сефард қауымын құрады. Еуропа,
Америка, Австралия, ОАР-дан келушілер ашкеназиялық қауымды құрады. 1921
жылы Сефард және Ашкеназийлік бас раввиндер басқаратын жоғары раввинат
кеңесі сайланды. Израиль мемлекетінің қалалары мен елді мекендерінде 200
діни кеңестер (моацот, датиот) жұмыс жасайды, Израиль елінде 24 раввинат
соттар бар. Діни мектептер (ешибот) үлесі орта білім беру орындарының 17%-
ын құрайды. Израильдің барлық мектептерінде діни пәндер оқытылады. Білікті
дін мамандары діни институттарда дайындалады.
Иудаизмнің қағидаттары
Иудаизмнің негізгі қағидаттары XІІ ғасырда өмір сүрген атақты философ-
талмудшы, рабби Моисей мен Маймон (1135-1204) іліміне сүйенген төмендегідей
13 ережелерден тұрады: 1. Құдай бар. 2. Құдай бір. 3. Құдай денелік пішінде
болмайды. 4. Құдай мәңгі. 5. Иудейлер тек бір Құдайға табынуы тиіс. 6.
Құдаймен қарым-қатынас тек пайғамбар арқылы болады. 7. Моисей (Мұса) – ең
ұлы пайғамбар. 8. Тораның шығуы қасиетті. 9. Тора өзінің мән-мағынасын еш
жоғалтпайды. 10. Құдай адамдардың барлық іс-әрекетін біледі. 11. Құдай
зұлымдықты жазалап, қайырымдылықты мадақтайды. 12. Құдай өзінің Мессиясын
жібереді. 13. Құдай өлілерді қайта тірілтеді. Сенім қағидаттары "Йигдаль”
(ивритше – "ұлылық”) әнұранында баяндалған. "Өмір беруші Құдай ұлылығы мен
даңқы шексіз”, – бұл әнұранды Иудаизмді ұстанушылар синагогада орындайды.
Әдет-ғұрыптары
Маңызды әдет-ғұрыптық талаптар қатарына мыналар жатады:
• Сүндетке отырғызу, ұл балалар дүниеге келген соң сегізінші күні
жасалады. Бұл Яхвеге сыйынушылар қатарына қосылу белгісі. Сүндетке
отырғызуды могель атқарады.
• Сенбі күнін тыныштық пен дұға жасау күні ретінде қастерлеу. Ивритте
сенбі – шаббат деп аталады. Сенбі күні жұмыс жасауға болмайды
(малаха);
Іс-әрекеттің шұғыл формалары: жедел жәрдем, полиция, өрт сөндірушілер және
т.б. рұқсат етіледі. Үйде жұмыс істеуге тыйым салынады. Сенбі күні өлген
адамдарды жерлеуге болмайды және т.б.
"Шаббат басында, яғни жұма күні күн батар кешқұрым мезгілде отбасы анасының
батасымен сенбілік шырағдан жағылады. Отбасы синагогаға барады. Үйіне
келген соң ол балаларына бата береді және әйелін Соломон Өсиет кітабының 31-
тарауының сөздерімен мадақтайды. Отбасы сенбілік тамақ ішуге кіріседі.
Тамақ ішер алдында нан және шарап негізінде бата жасалады. Шаббат күні от
жағуға болмайды. Егер от бұрыннан жанып тұрса, онда жанып тұра береді.
Сенбі күні ұзақ сапарға шығуға болмайды. Кеме бортында отырған жолаушыларға
борттан түсуге болмайды. Ортодоксалды еврей синагогадан жаяу жүретіндей
қашықтықта тұрады. Өйткені, ол сенбі күні автомобиль жүргізе алмайды. Ол
қоғамдық көлікті де пайдалана алмайды”.
• Күшейтілген дұға жасау, (тфила) дұға жасауға (кавана) толық берілу
қажет. Қол жуарда, тамақ алдында және тамақтан кейін дұға оқу керек.
Тамақтың әрбір түрі үшін өзіндік дұға мәтіні болады. Сенбілік,
мерекелік шырағданды жағар алдында да дұға оқылады.
Синагогада біріккен құлшылық ету он ересек адамның, яғни "діни қатынаста
құқығы бар еркек болғанда ғана жүргізіледі. Бірақ, ерекше жағдайда жалғыз
дұға жасауға болады”.
• Пост (ауыз бекіту) – күнәдан тазару, тәубаға келу күндері, ұлы апат
және т.б. Иудейлік діни ілім бойынша, тек күйіс қайыратын
жануарлардың, шехит ережесі бойынша бауыздалған үй құстарының етін
жеуге болады. Шошқа, жылқы, қоян етін жеуге, бір уақытта ет және сүт
тамақтарын колдануға тыйым салынады. Егер тамақ алдында иудей сүт
тағамын ішсе, онда ет тағамдарын жеу алдында, олар ауыз шайқауы немесе
бейтарап (нан түйірін) тағам жеуі керек. Тамаққа қанды қолдануға
айырықша тыйым салынған.
• Шавуот (шабуот) – апта мейрамы немесе Мұсаға Синай тауында Тораның
берілуіне байланысты мейрам. Иудей діни ойшылдарының пікірінше, бұл
мейрам пасханың бірінші күнінен соң 50-ші күні өткізіледі.
Иудаизмнің көп ғасырлық тарихында жікшілдік, секталар, бағыттар,
қозғалыстар пайда болды. Бүгінгі уақытта, ғалымдардың пікірінше, мынадай
иудаизм бағыттары қалыптасты: караим, хасидизм, реформаторлық,
консерваторлық, ортодоксальды. ХІІ-ХІІІ ғасырда еврей діни ойшылдарының
арасында Каббала философиялық көзқарастар жүйесі тарала бастады.
Каббалистердің қасиетті кітабы – "Зогар” ("Шұғыла”).
Иудаизмнің діни мейрамдары
Иудаизмнің діни мейрамдары:
1. Рошха-Ашана (Рош-Хашана) – діни Жаңа жыл, бұл күнді керней дыбыстары
күні деп те ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz