Еттің тағамдық және биологиялық құндылығы, қоян етінің адам денсаулығына тигізетін пайдалы әсерлері, және халықтың күнделікті тағамдық тұтынысына қоян етін енгізуге ұсыныс
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ 4
1. Әдебиетке шолу 7
1.1 Қоянның биологиясы
7
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау 12
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы.
25
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ 35
2.1 Материалдар мен зерттеу әдістері
35
2.2 Зерттеу барысының жүргізілуі
38
2.3 Дала қояндарын сояр алдындағы тексеру
39
2.4 Үй қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру.
41
2.5 Дала қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру
43
2.6 Үй қояны мен дала қояны ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын сезімдік және физико.химиялық зерттеу
44
2.7 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы
54
2.8 Үй қояны мен дала қояны ұшасы мен ішкі мүшелеріың микробиологиялық көрсеткіштері.
70
2.9 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы.
77
2.10 Үй қояндары мен дала қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың балғынлығын ветеринариялық санитариялық сараптау
89
2.11 Дегустациялық зерттеу
91
3. Зерттеу нәтижелерін талдау
94
ҚОРЫТЫНДЫ 99
ҰСЫНЫСТАР 100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 101
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ 4
1. Әдебиетке шолу 7
1.1 Қоянның биологиясы
7
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау 12
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы.
25
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ 35
2.1 Материалдар мен зерттеу әдістері
35
2.2 Зерттеу барысының жүргізілуі
38
2.3 Дала қояндарын сояр алдындағы тексеру
39
2.4 Үй қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру.
41
2.5 Дала қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру
43
2.6 Үй қояны мен дала қояны ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын сезімдік және физико.химиялық зерттеу
44
2.7 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы
54
2.8 Үй қояны мен дала қояны ұшасы мен ішкі мүшелеріың микробиологиялық көрсеткіштері.
70
2.9 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы.
77
2.10 Үй қояндары мен дала қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың балғынлығын ветеринариялық санитариялық сараптау
89
2.11 Дегустациялық зерттеу
91
3. Зерттеу нәтижелерін талдау
94
ҚОРЫТЫНДЫ 99
ҰСЫНЫСТАР 100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 101
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының алға қойған шараларының негізі халықтың сұранысын қанағаттандыру. Бұл үшін ауылшаруашылығының барлық бағыттарымен шұғылдану қажет. Осы мақсатта жұмыс бүгінгі таңда қарқынды жүріп жатыр десек болады. Ауылшаруашылығында үй жануарларынан алынатын азықтық өнімдердің сапасын арттыру, өнімнің көздерін көбейту жолдары қарастырылып келеді.
Малшаруашылығының бір саласы болып табылатын,елімізде баяу болса да дамып келе жатқан қоян шаруашылақтарын алсақ, қоянды тек жүні мен терісі үшін ғана емес еті үшін де өсіреді. Қоян етін күнделікті өнімдердің қатарына қосу пайдалы. Себебі қоян еті экологялық таза өнім әрі адам денсаулығына пайдасы мол. Қоян етінің диеталық мақсатта, адамның иммунитетін көтеруде үлесі көп. Бұл жануарды қолға үйретіп, одан сапалы өнім алу бүгінде мемлекет тарапынан да қолдау тауып отыр. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде қоян шаруашылығын жетілдіріп жүрген азаматтардың пікірінше осы шаруашылықтың Қазақстан эканомикасына үлес қосып жетілдіру мен аса айтарлықтай болмаса да пайдасын тигізу. Сондай-ақ, бұл шаруашылықтың эканомикалық шығыны төмен, өнім алу көрсеткіші жоғары. Осы шаруашылықпен шұғылданып жүрген кәсіпкерлер қояндардың акселерат, шиншилла сияқты түрлерін арнайы тапсырыспен Татарстан, Ресей елдерінен алдыртады. Аталған қоян түрлері етті бағытта өсіріледі, олардың терісі мен жүні де бағалы. Біздің де елімізде шет елдердегідей болашақта ірі-ірі қоян шараушылықтары қанат жаймақ. 2011 жылдың өзінде бірнеше шаруашылықтар осы бағытта өз еңбектерінің арқасында елімізге елеулі үлес қосқанын мақтан етеді. Ендігі міндет елімізде бой көтеріп келе жатқан осы бір шаруашылық түрлеріне үлесімізді қосып базарларға қоян ұшасы мен өзге де өнімдерін жоғары сапада ұсынсақ болмас па еді.
Малшаруашылығының бір саласы болып табылатын,елімізде баяу болса да дамып келе жатқан қоян шаруашылақтарын алсақ, қоянды тек жүні мен терісі үшін ғана емес еті үшін де өсіреді. Қоян етін күнделікті өнімдердің қатарына қосу пайдалы. Себебі қоян еті экологялық таза өнім әрі адам денсаулығына пайдасы мол. Қоян етінің диеталық мақсатта, адамның иммунитетін көтеруде үлесі көп. Бұл жануарды қолға үйретіп, одан сапалы өнім алу бүгінде мемлекет тарапынан да қолдау тауып отыр. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде қоян шаруашылығын жетілдіріп жүрген азаматтардың пікірінше осы шаруашылықтың Қазақстан эканомикасына үлес қосып жетілдіру мен аса айтарлықтай болмаса да пайдасын тигізу. Сондай-ақ, бұл шаруашылықтың эканомикалық шығыны төмен, өнім алу көрсеткіші жоғары. Осы шаруашылықпен шұғылданып жүрген кәсіпкерлер қояндардың акселерат, шиншилла сияқты түрлерін арнайы тапсырыспен Татарстан, Ресей елдерінен алдыртады. Аталған қоян түрлері етті бағытта өсіріледі, олардың терісі мен жүні де бағалы. Біздің де елімізде шет елдердегідей болашақта ірі-ірі қоян шараушылықтары қанат жаймақ. 2011 жылдың өзінде бірнеше шаруашылықтар осы бағытта өз еңбектерінің арқасында елімізге елеулі үлес қосқанын мақтан етеді. Ендігі міндет елімізде бой көтеріп келе жатқан осы бір шаруашылық түрлеріне үлесімізді қосып базарларға қоян ұшасы мен өзге де өнімдерін жоғары сапада ұсынсақ болмас па еді.
1. Абрамова, В.Ф. Для профилактики эймериоза кроликов / В.Ф. Абрамова, JT.JT. Райлян // Кролиководство и звероводство. - М. — 1991. - №5. -С.41.
2. Айтжанов Б.Д., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Молдағұлов М.А., Қорабаев Е.М., Көбдікова Н.К., Байниязов А.А., Есқожаев Ө.К., Саттарова Р.С. Фармакология. - //Оқулық. - Аматы, «Агроуниверситет» баспасы, 2011. – 520 бет.
3. Александров, В.А. Приусадебное хозяйство. Разведение кроликов и нутрий / В.А. Александров. М.: ЭКСМО-Пресс, 2001. - 245 с.
4. Алехина JI.T., Журавская Н.Н., Решанкова Л.М. Исследование и контроль качества мяса и мясопродуктов / М.: Агропромиздат, 1985. -С. 106-116.
5. Андреев, С. Перспективная отрасль кролиководство / С. Андреев, Я. Игнатенко // Животноводство России. - 2007. - №10. - С.9-11.
6. Андреенко, В.А. Новые виды изделий из мяса кроликов в желе / В.А. Андреенко, Л.В. Алехина, Л.Ф. Митасева, Л.А. Пыльцова, О.И. Сергиенко, С.М. Мухина // Мясная индустрия. 2006. - №9. - С.24-27.
7. Антипова А.В., Жеребцов Н.А. Биохимия мяса и мясных продуктов /- Воронеж: изд-во Воронежского университета, 1991.-182с
8. Антипова JI.B., Глотова И.А., Рогов И.А. Методы исследования мяса и мясных продуктов /- М.: Колос, 2001.-376с.
9. Бакшеев П.Д., Наймитенко Е.П. Поточное производство мяса кроликов / М.: Колос, 1990-С. 110.
10. Бойков Ю. И., Бутко М. П., Вылегжанин А. Ф. и др. Руководство по ветеринарно-санитарной экспертизе и гигиене производства мяса и мясных продуктов. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1983.
11. Вакуленко И.С., Мирось В.В. Особенности кормления кроликов при промышленном выращивании //Науч.-техн. бюл. НИИ животноводства Лесостепи и Полесья Украинской ССР.- 1985. 36-38 ст.
12. Валеев Н.Б. Новое в кролиководстве -М.: Россельхозиздат, 1973. 55-109с.
13. Викторов П.И., Ненашев П.Д., Шинкаренко В.И. Приусадебное кролиководство и нутриеводство/ - Краснодар: Кн. изд-во, 1982.-280с.
14. Галимова, В.З. Особенности оценки пищевой и биологической ценности мяса при моно- и полиинвазии / В.З. Галимова, Б.А. Галимов, A.M. Галиуллина, И.З. Арсланова // Теория и практика борьбы с паразитарными болезнями: сб. науч. тр. М., 2004. - С.82-83.
15. Георгиевский В.И., Анненков Б.Н., Самохин В.Т. Минеральное питание животных / - М.: Колос, 1979. - 471 с.
16. Горегляд X. С., Макаров В. А., Чеботарев И. Е. и др. Ветеринарно-санитарная экспертиза с основами технологии переработки продуктов животноводства. М.: Колос, 1981.
17. Гутник Б.Е., Журавская Н.Н. Технохимический контроль производства мяса и мясопродуктов / - М.: Колос, 1999. 60 ст.
18. ГОСТ 20235.0-74. Мясо кроликов. Методы отбора проб образцов. Органо-лептические методы оценки качества; -М.: Издательство стандартов, 1978. Проверен 02.08.2013г.
19. ГОСТ 20235.1-74. Мясо кроликов. Методы химического и микроскопического анализа свежести мяса.: – М.: Издательство стандартов, 1978. Проверен 02.08.2013г.
20. ГОСТ 20235.2–74. Мясо кроликов. Методы бактериологического анализа.
21. ГОСТ 23392 – 78. Мясо. Методы химического и микроскопического анализа свежести. Москва. Проверен 02.08.2013г.
22. ГОСТ 27747-88. Мясо кроликов. Технические условия. М.: Издательство стандартов, 1990.- 3ст. Проверен 02.08.2013г.
23. ГОСТ 50474–93. «Продукты пищевые. Методы выявления и определения количества бактерий группы кишечных палочек (колиформных бактерий)». Минск. Проверен 15.07.2013г.
24. ГОСТ 25011-81. Мясо и мясопродукты. Методы определения белка; -М.: Издательство стандартов, 1987.-4ст. Проверен 15.07.2013.
25. ГОСТ 23042-86. Мясо и мясопродукты. Методы определения жира; -М.: Издательство стандартов, 1987.-5ст. Проверен 15.07.2013.
26. ГОСТ 9793-74. Мясо и мясные продукты. Методы определения влаги; -М.: Издательство стандартов, 1978.-4ст. Проверен 15.07.2013.
27. ГОСТ Р 52814–2007. Продукты пищевые. Методы выявления бактерий рода Salmonella. Москва. Проверен 30.07. 2013г.
28. Демидов, Н.В. Гельминтозы животных / Н.В. Демидов. М.: Колос, 1987.-С. 12-13.
29. Демко О.Н. Мясная продуктивность кроликов при использовании сена крапивы: автореф. канд. с/х. наук.-Троицк, 2004.-10-18ст.
30. Дзаумамелуна, Ж.Ф. Изучение лечебной эффективности некоторых препаратов при экспериментальном эймериозе кроликов / Ж.Ф. Дзаумамелуна, A.B. Степанов // Аспирант и соискатель. — М., 2000. №1. -С.203-204.
31. Ерин А.Т. Плотников В.Г., Рыминская Е.И. Приусадебное кролиководство и нутриеводство/ -Мн.: Ураджай, 1994.-384с.
32. ЕршовB.C. // Проблемы ветеринарной гельминтологии. М.: Агропромиздат, 1985. - С.17-22.
33. Житенко П. В., Боровков М.Ф. Ветеринарно-санитарная экспертиза продуктов животноводства. М.: Колос, 1998.
34. Житникова, Ю.С. Кролики: Разведение, содержание, переработка мяса, выделка шкур/ -Ростов н/Дону: «Феникс», 2003. 320с.
35. Жуков, С.П. Применение препарата «Фоспренил» для повышения воспроизводительной способности, продуктивности и сохранности кроликов: автореф. дис. канд. вет. наук. Воронеж, 2005. - 16 с.
36. Журавская Н.К., Алехина Л.Т. Исследование и контроль качества мяса и мясных продуктов / - М.: Агропромиздат, 1985.104-190ст.
37. Заяс Ю.Ф. Качество мяса и мясных продуктов.- М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.- 198ст.
38. Калугин Ю.А. Кормление кроликов. -М.: Агропромиздат, 1985.-112с.
39. Кононенко, И.В. Контроль качества мясных товаров в торговле.- М:Колос 1989.-с. 18-20.
40. Кононский А.И. Биохимия животных./- Киев: Вища школа, 1984.-С.344-372.
41. Коряжнов В.П., Торшис М.Г. Технология продуктов убоя животных /-М.: Колос, 1994. С. 16.
42. Котов, В.Н. Отрасль на марше // Кролиководство и звероводство.- 1988.-С.21-22.
43. Крисанова А.Ф., Хайсанова Д.П. Технология производства, хранения, переработка и стандартизация продукции животноводства /-М.: Колос, 2000-с.
44. Кролиководство/ В.Н. Помытко, Н.С. Зусман, Ю.В. Павлов, В.П. Рютова.-М.: Колос, 1975.-304с.
45. Крылова Н.Н., Лясковская Ю.Н. Биохимия мяса/-М.: Пищевая промышленность, 1968.-С.195.
46. Кузьмичева, М.Б. Состояние российского рынка мясного сырья нетрадиционных видов / М.Б. Кузьмичева // Мясная индустрия. — 2004. №3. - С.12-14.
47. Кузнецов В.А., Шлипакова Я.П. Технология переработки мяса и других продуктов убоя животных / - М.: Колос, 1990. с. 110.
48. Қырықбайұлы С., Тілеуғали Т.М., Майқанов Б., Садуов М.С., Сахариянов А.Ж., Есимова Б.Д., Ерғұмарова М.О., Жұмагелдиев А.А. Ветеринариялық сараптау практикумы.- Алматы, Қаз ҰАУ, «Агроуниверситет» баспасы, 2007.
49. Лапшин, Н.М. Методы терапии и химиопрофилактики кокцидиоза кроликов: автореф. дис. канд. вет. наук. — Л., 1968. С.12-15.
50. Макаров В.А., Боровков М.Ф., Ермолаев А.П. и др.; Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе с основами технологии продуктов животноводства / - М.: ВО «Агропромиздат», 1987. 27-100 стр.
51. Макаров В. А., Фролов В. П., Шуклин Н. Ф. Ветеринарно- санитарная экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. М.: ВО «Агропромиздат», 1991.
52. Мари, Н.Н. Мясоведение.- М.: Агропромиздат, 1989.- с. 107.
53. Маркушин, П.В. Стресс и продуктивность сельскохозяйственных животных / П.В. Маркушин. Саратов, 1985. - 46 с.
54. Мелидис, Е.С. Использование энергии кормов у кроликов разных по-род//Кормление с.-х. животных в условиях интенсив, ведения животноводства на юге УССР.- Хариков, 1987. С.91 -95.
55. Минашин Ю.Ф., Куц Р.Ю. Витамины в мясе кроликов / Кролиководство и звероводство,- 2003.-№6.-С.25-27
56. Минашин, Ю.Ф., Куц Р.Ю. Содержание витаминов в мясе некоторых видов животных // Мясная индустрия.-2003.-№1.-С.23-25.
57. Минеев Б.И., Парило Л.Э., Минеев С.Б. Кролиководам. Опыт. Советы. Рекомендации / Свердловск: Сред. Урал. кн. изд-во, 1983.- 98с.
58. Минина, И.С. Все о кроликах: Альбом / И.С. Минина, А.И. Майоров. М.: Агропромиздат, 1988. - 184 с.
59. Мишина И.С. Убой кроликов, первичная обработка шкурок и их качество // Кролиководство и звероводство.-2003.-№2.-С.30-31.
60. Оксамытный В.Ф. Кролиководство на промышленной основе.- М.: Колос, 1975.-С. 128.
61. Орешкин А.С. Домашнее кролиководство. – Алма-Ата: Кайнар, 1982. –140с.
62. Павловский П.Е., Пальмин В.В. Биохимия мяса / -М.: Пищевая промышленность, 1975.-335с
63. Плотников, В.Г. О полезности крольчатины // Кролиководство и зверовод-ство.-2004.-№4.-С.21-22.
64. Плотников В.Г., Фирсова М.Н. Разведение, кормление и содержание кроликов / М. Агропромиздат. 1989 С. 64.
65. Позняковский В.М. Экспертиза мяса и мясопродуктов. Качество и безопасность.:учеб. Справочное пособие / - Новосибирск: Сибирское университетское издательство, 2005. стр. 107-108.
66. Позняковский В.М., Авсриевских А.Н., Вековцев А.А. Пищевые и биологически активные добавки. – М.: Рос. ун-ты, 2005. – 275 с.
67. Радчук Н.А., Дунаев Г.В., Колычев Н.М. и др. – Ветеринарная микробиология и иммунология/ М.: Агропромиздат, 1991. 186-251 стр.
68. Самигуллин, Р.Н. Основные направления профилактики инвазионных болезней животных / Р.Н. Самигуллин // Современные научныеи практические проблемы животноводства, ветеринарной медицины и перспективы их решения: сб. науч. тр. Уфа, 1999. - С. 173-177.
69. Самохин В.Т. Дефицит микроэлементов в организме важнейший экологический фактор //Аграрная Россия. — 2000. - С. 69-72.
70. Сидоров М.С. Корнелаева Р.Н. Микробиология мяса и мясопродуктов / - М.: Колос, 1996.- с. 360.
71. Соколова, А.А. Технология мяса и мясопродуктов.- М.: Пищевая промышленность, 1970.-с. 360.
72. СТ РК ГОСТ Р 51921-2010 «Продукты пищевые. Методы выявления и определения бактерий Listeria monocytogenes». Астана. Проверен 13.07.2013г.
73. Третьякова А.Д. под ред. Ветеринарное Законодательство. 2-том., - Москва – 1973. 201-240 стр.
74. Толысбаев Б.Т., Бияшев К.Б., Мықтыбаева Р.Ж. Ветеринариялық санитариялық микробиология / Алматы – 2008. 590 бет.
75. Ульихина Л. И. Справочник кроликовода от А до Я. Аквариум-Принт, 2009.
76. Федоров, Ю.Н. Иммунодефициты домашних животных / Ю.Н. Федоров, O.A. Верховский. М. - 1996. - 96 с.
77. Химический состав пищевых продуктов: Справочные таблицы содержания аминокислот, жирных кислот, витаминов, макро- и микроэлементов, органических кислот и углеводов / Под ред. И.М. Скурихина, М.Н. Волгарева. -М.: Агропромиздат, 1987. 360 с.
78. Чернуха, В.К. Испытание эффективности некоторых препаратов при кокцидиозе кроликов / В.Н. Чернуха, А.П. Логвинов // Сб. научных трудов Харьковского СХИ. Харьков. - 1979. - С.64-67.
79. Шиляева, Ю.Н. Эймериоз кроликов в Республике Татарстан: автореф. дис. канд. вет. наук. — Казань, 2004. 16 с.
80. Эсубалеу, К.Б. Кокцидиоз кроликов / К.Б. Эсубалеу // Кролиководство и звероводство. — М., 2001. №2. — С.22
81. http://www. Rabbitland.ru/Кролиководческая ферма «РУЗА-МИАКРО», 2009-2013.
82. http://vkusnoblog.net
83. kk.wikipedia.org
2. Айтжанов Б.Д., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Молдағұлов М.А., Қорабаев Е.М., Көбдікова Н.К., Байниязов А.А., Есқожаев Ө.К., Саттарова Р.С. Фармакология. - //Оқулық. - Аматы, «Агроуниверситет» баспасы, 2011. – 520 бет.
3. Александров, В.А. Приусадебное хозяйство. Разведение кроликов и нутрий / В.А. Александров. М.: ЭКСМО-Пресс, 2001. - 245 с.
4. Алехина JI.T., Журавская Н.Н., Решанкова Л.М. Исследование и контроль качества мяса и мясопродуктов / М.: Агропромиздат, 1985. -С. 106-116.
5. Андреев, С. Перспективная отрасль кролиководство / С. Андреев, Я. Игнатенко // Животноводство России. - 2007. - №10. - С.9-11.
6. Андреенко, В.А. Новые виды изделий из мяса кроликов в желе / В.А. Андреенко, Л.В. Алехина, Л.Ф. Митасева, Л.А. Пыльцова, О.И. Сергиенко, С.М. Мухина // Мясная индустрия. 2006. - №9. - С.24-27.
7. Антипова А.В., Жеребцов Н.А. Биохимия мяса и мясных продуктов /- Воронеж: изд-во Воронежского университета, 1991.-182с
8. Антипова JI.B., Глотова И.А., Рогов И.А. Методы исследования мяса и мясных продуктов /- М.: Колос, 2001.-376с.
9. Бакшеев П.Д., Наймитенко Е.П. Поточное производство мяса кроликов / М.: Колос, 1990-С. 110.
10. Бойков Ю. И., Бутко М. П., Вылегжанин А. Ф. и др. Руководство по ветеринарно-санитарной экспертизе и гигиене производства мяса и мясных продуктов. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1983.
11. Вакуленко И.С., Мирось В.В. Особенности кормления кроликов при промышленном выращивании //Науч.-техн. бюл. НИИ животноводства Лесостепи и Полесья Украинской ССР.- 1985. 36-38 ст.
12. Валеев Н.Б. Новое в кролиководстве -М.: Россельхозиздат, 1973. 55-109с.
13. Викторов П.И., Ненашев П.Д., Шинкаренко В.И. Приусадебное кролиководство и нутриеводство/ - Краснодар: Кн. изд-во, 1982.-280с.
14. Галимова, В.З. Особенности оценки пищевой и биологической ценности мяса при моно- и полиинвазии / В.З. Галимова, Б.А. Галимов, A.M. Галиуллина, И.З. Арсланова // Теория и практика борьбы с паразитарными болезнями: сб. науч. тр. М., 2004. - С.82-83.
15. Георгиевский В.И., Анненков Б.Н., Самохин В.Т. Минеральное питание животных / - М.: Колос, 1979. - 471 с.
16. Горегляд X. С., Макаров В. А., Чеботарев И. Е. и др. Ветеринарно-санитарная экспертиза с основами технологии переработки продуктов животноводства. М.: Колос, 1981.
17. Гутник Б.Е., Журавская Н.Н. Технохимический контроль производства мяса и мясопродуктов / - М.: Колос, 1999. 60 ст.
18. ГОСТ 20235.0-74. Мясо кроликов. Методы отбора проб образцов. Органо-лептические методы оценки качества; -М.: Издательство стандартов, 1978. Проверен 02.08.2013г.
19. ГОСТ 20235.1-74. Мясо кроликов. Методы химического и микроскопического анализа свежести мяса.: – М.: Издательство стандартов, 1978. Проверен 02.08.2013г.
20. ГОСТ 20235.2–74. Мясо кроликов. Методы бактериологического анализа.
21. ГОСТ 23392 – 78. Мясо. Методы химического и микроскопического анализа свежести. Москва. Проверен 02.08.2013г.
22. ГОСТ 27747-88. Мясо кроликов. Технические условия. М.: Издательство стандартов, 1990.- 3ст. Проверен 02.08.2013г.
23. ГОСТ 50474–93. «Продукты пищевые. Методы выявления и определения количества бактерий группы кишечных палочек (колиформных бактерий)». Минск. Проверен 15.07.2013г.
24. ГОСТ 25011-81. Мясо и мясопродукты. Методы определения белка; -М.: Издательство стандартов, 1987.-4ст. Проверен 15.07.2013.
25. ГОСТ 23042-86. Мясо и мясопродукты. Методы определения жира; -М.: Издательство стандартов, 1987.-5ст. Проверен 15.07.2013.
26. ГОСТ 9793-74. Мясо и мясные продукты. Методы определения влаги; -М.: Издательство стандартов, 1978.-4ст. Проверен 15.07.2013.
27. ГОСТ Р 52814–2007. Продукты пищевые. Методы выявления бактерий рода Salmonella. Москва. Проверен 30.07. 2013г.
28. Демидов, Н.В. Гельминтозы животных / Н.В. Демидов. М.: Колос, 1987.-С. 12-13.
29. Демко О.Н. Мясная продуктивность кроликов при использовании сена крапивы: автореф. канд. с/х. наук.-Троицк, 2004.-10-18ст.
30. Дзаумамелуна, Ж.Ф. Изучение лечебной эффективности некоторых препаратов при экспериментальном эймериозе кроликов / Ж.Ф. Дзаумамелуна, A.B. Степанов // Аспирант и соискатель. — М., 2000. №1. -С.203-204.
31. Ерин А.Т. Плотников В.Г., Рыминская Е.И. Приусадебное кролиководство и нутриеводство/ -Мн.: Ураджай, 1994.-384с.
32. ЕршовB.C. // Проблемы ветеринарной гельминтологии. М.: Агропромиздат, 1985. - С.17-22.
33. Житенко П. В., Боровков М.Ф. Ветеринарно-санитарная экспертиза продуктов животноводства. М.: Колос, 1998.
34. Житникова, Ю.С. Кролики: Разведение, содержание, переработка мяса, выделка шкур/ -Ростов н/Дону: «Феникс», 2003. 320с.
35. Жуков, С.П. Применение препарата «Фоспренил» для повышения воспроизводительной способности, продуктивности и сохранности кроликов: автореф. дис. канд. вет. наук. Воронеж, 2005. - 16 с.
36. Журавская Н.К., Алехина Л.Т. Исследование и контроль качества мяса и мясных продуктов / - М.: Агропромиздат, 1985.104-190ст.
37. Заяс Ю.Ф. Качество мяса и мясных продуктов.- М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.- 198ст.
38. Калугин Ю.А. Кормление кроликов. -М.: Агропромиздат, 1985.-112с.
39. Кононенко, И.В. Контроль качества мясных товаров в торговле.- М:Колос 1989.-с. 18-20.
40. Кононский А.И. Биохимия животных./- Киев: Вища школа, 1984.-С.344-372.
41. Коряжнов В.П., Торшис М.Г. Технология продуктов убоя животных /-М.: Колос, 1994. С. 16.
42. Котов, В.Н. Отрасль на марше // Кролиководство и звероводство.- 1988.-С.21-22.
43. Крисанова А.Ф., Хайсанова Д.П. Технология производства, хранения, переработка и стандартизация продукции животноводства /-М.: Колос, 2000-с.
44. Кролиководство/ В.Н. Помытко, Н.С. Зусман, Ю.В. Павлов, В.П. Рютова.-М.: Колос, 1975.-304с.
45. Крылова Н.Н., Лясковская Ю.Н. Биохимия мяса/-М.: Пищевая промышленность, 1968.-С.195.
46. Кузьмичева, М.Б. Состояние российского рынка мясного сырья нетрадиционных видов / М.Б. Кузьмичева // Мясная индустрия. — 2004. №3. - С.12-14.
47. Кузнецов В.А., Шлипакова Я.П. Технология переработки мяса и других продуктов убоя животных / - М.: Колос, 1990. с. 110.
48. Қырықбайұлы С., Тілеуғали Т.М., Майқанов Б., Садуов М.С., Сахариянов А.Ж., Есимова Б.Д., Ерғұмарова М.О., Жұмагелдиев А.А. Ветеринариялық сараптау практикумы.- Алматы, Қаз ҰАУ, «Агроуниверситет» баспасы, 2007.
49. Лапшин, Н.М. Методы терапии и химиопрофилактики кокцидиоза кроликов: автореф. дис. канд. вет. наук. — Л., 1968. С.12-15.
50. Макаров В.А., Боровков М.Ф., Ермолаев А.П. и др.; Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе с основами технологии продуктов животноводства / - М.: ВО «Агропромиздат», 1987. 27-100 стр.
51. Макаров В. А., Фролов В. П., Шуклин Н. Ф. Ветеринарно- санитарная экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. М.: ВО «Агропромиздат», 1991.
52. Мари, Н.Н. Мясоведение.- М.: Агропромиздат, 1989.- с. 107.
53. Маркушин, П.В. Стресс и продуктивность сельскохозяйственных животных / П.В. Маркушин. Саратов, 1985. - 46 с.
54. Мелидис, Е.С. Использование энергии кормов у кроликов разных по-род//Кормление с.-х. животных в условиях интенсив, ведения животноводства на юге УССР.- Хариков, 1987. С.91 -95.
55. Минашин Ю.Ф., Куц Р.Ю. Витамины в мясе кроликов / Кролиководство и звероводство,- 2003.-№6.-С.25-27
56. Минашин, Ю.Ф., Куц Р.Ю. Содержание витаминов в мясе некоторых видов животных // Мясная индустрия.-2003.-№1.-С.23-25.
57. Минеев Б.И., Парило Л.Э., Минеев С.Б. Кролиководам. Опыт. Советы. Рекомендации / Свердловск: Сред. Урал. кн. изд-во, 1983.- 98с.
58. Минина, И.С. Все о кроликах: Альбом / И.С. Минина, А.И. Майоров. М.: Агропромиздат, 1988. - 184 с.
59. Мишина И.С. Убой кроликов, первичная обработка шкурок и их качество // Кролиководство и звероводство.-2003.-№2.-С.30-31.
60. Оксамытный В.Ф. Кролиководство на промышленной основе.- М.: Колос, 1975.-С. 128.
61. Орешкин А.С. Домашнее кролиководство. – Алма-Ата: Кайнар, 1982. –140с.
62. Павловский П.Е., Пальмин В.В. Биохимия мяса / -М.: Пищевая промышленность, 1975.-335с
63. Плотников, В.Г. О полезности крольчатины // Кролиководство и зверовод-ство.-2004.-№4.-С.21-22.
64. Плотников В.Г., Фирсова М.Н. Разведение, кормление и содержание кроликов / М. Агропромиздат. 1989 С. 64.
65. Позняковский В.М. Экспертиза мяса и мясопродуктов. Качество и безопасность.:учеб. Справочное пособие / - Новосибирск: Сибирское университетское издательство, 2005. стр. 107-108.
66. Позняковский В.М., Авсриевских А.Н., Вековцев А.А. Пищевые и биологически активные добавки. – М.: Рос. ун-ты, 2005. – 275 с.
67. Радчук Н.А., Дунаев Г.В., Колычев Н.М. и др. – Ветеринарная микробиология и иммунология/ М.: Агропромиздат, 1991. 186-251 стр.
68. Самигуллин, Р.Н. Основные направления профилактики инвазионных болезней животных / Р.Н. Самигуллин // Современные научныеи практические проблемы животноводства, ветеринарной медицины и перспективы их решения: сб. науч. тр. Уфа, 1999. - С. 173-177.
69. Самохин В.Т. Дефицит микроэлементов в организме важнейший экологический фактор //Аграрная Россия. — 2000. - С. 69-72.
70. Сидоров М.С. Корнелаева Р.Н. Микробиология мяса и мясопродуктов / - М.: Колос, 1996.- с. 360.
71. Соколова, А.А. Технология мяса и мясопродуктов.- М.: Пищевая промышленность, 1970.-с. 360.
72. СТ РК ГОСТ Р 51921-2010 «Продукты пищевые. Методы выявления и определения бактерий Listeria monocytogenes». Астана. Проверен 13.07.2013г.
73. Третьякова А.Д. под ред. Ветеринарное Законодательство. 2-том., - Москва – 1973. 201-240 стр.
74. Толысбаев Б.Т., Бияшев К.Б., Мықтыбаева Р.Ж. Ветеринариялық санитариялық микробиология / Алматы – 2008. 590 бет.
75. Ульихина Л. И. Справочник кроликовода от А до Я. Аквариум-Принт, 2009.
76. Федоров, Ю.Н. Иммунодефициты домашних животных / Ю.Н. Федоров, O.A. Верховский. М. - 1996. - 96 с.
77. Химический состав пищевых продуктов: Справочные таблицы содержания аминокислот, жирных кислот, витаминов, макро- и микроэлементов, органических кислот и углеводов / Под ред. И.М. Скурихина, М.Н. Волгарева. -М.: Агропромиздат, 1987. 360 с.
78. Чернуха, В.К. Испытание эффективности некоторых препаратов при кокцидиозе кроликов / В.Н. Чернуха, А.П. Логвинов // Сб. научных трудов Харьковского СХИ. Харьков. - 1979. - С.64-67.
79. Шиляева, Ю.Н. Эймериоз кроликов в Республике Татарстан: автореф. дис. канд. вет. наук. — Казань, 2004. 16 с.
80. Эсубалеу, К.Б. Кокцидиоз кроликов / К.Б. Эсубалеу // Кролиководство и звероводство. — М., 2001. №2. — С.22
81. http://www. Rabbitland.ru/Кролиководческая ферма «РУЗА-МИАКРО», 2009-2013.
82. http://vkusnoblog.net
83. kk.wikipedia.org
Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 104 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 104 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
4
1. Әдебиетке шолу
7
1.1 Қоянның биологиясы
7
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау
12
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы.
25
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ
35
2.1 Материалдар мен зерттеу әдістері
35
2.2 Зерттеу барысының жүргізілуі
38
2.3 Дала қояндарын сояр алдындағы тексеру
39
2.4 Үй қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру.
41
2.5 Дала қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру
43
2.6 Үй қояны мен дала қояны ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын сезімдік және физико-химиялық зерттеу
44
2.7 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы
54
2.8 Үй қояны мен дала қояны ұшасы мен ішкі мүшелеріың микробиологиялық көрсеткіштері.
70
2.9 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы.
77
2.10 Үй қояндары мен дала қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың балғынлығын ветеринариялық санитариялық сараптау
89
2.11 Дегустациялық зерттеу
91
3. Зерттеу нәтижелерін талдау
94
ҚОРЫТЫНДЫ
99
ҰСЫНЫСТАР
100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
101
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының алға қойған шараларының негізі халықтың сұранысын қанағаттандыру. Бұл үшін ауылшаруашылығының барлық бағыттарымен шұғылдану қажет. Осы мақсатта жұмыс бүгінгі таңда қарқынды жүріп жатыр десек болады. Ауылшаруашылығында үй жануарларынан алынатын азықтық өнімдердің сапасын арттыру, өнімнің көздерін көбейту жолдары қарастырылып келеді.
Малшаруашылығының бір саласы болып табылатын,елімізде баяу болса да дамып келе жатқан қоян шаруашылақтарын алсақ, қоянды тек жүні мен терісі үшін ғана емес еті үшін де өсіреді. Қоян етін күнделікті өнімдердің қатарына қосу пайдалы. Себебі қоян еті экологялық таза өнім әрі адам денсаулығына пайдасы мол. Қоян етінің диеталық мақсатта, адамның иммунитетін көтеруде үлесі көп. Бұл жануарды қолға үйретіп, одан сапалы өнім алу бүгінде мемлекет тарапынан да қолдау тауып отыр. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде қоян шаруашылығын жетілдіріп жүрген азаматтардың пікірінше осы шаруашылықтың Қазақстан эканомикасына үлес қосып жетілдіру мен аса айтарлықтай болмаса да пайдасын тигізу. Сондай-ақ, бұл шаруашылықтың эканомикалық шығыны төмен, өнім алу көрсеткіші жоғары. Осы шаруашылықпен шұғылданып жүрген кәсіпкерлер қояндардың акселерат, шиншилла сияқты түрлерін арнайы тапсырыспен Татарстан, Ресей елдерінен алдыртады. Аталған қоян түрлері етті бағытта өсіріледі, олардың терісі мен жүні де бағалы. Біздің де елімізде шет елдердегідей болашақта ірі-ірі қоян шараушылықтары қанат жаймақ. 2011 жылдың өзінде бірнеше шаруашылықтар осы бағытта өз еңбектерінің арқасында елімізге елеулі үлес қосқанын мақтан етеді. Ендігі міндет елімізде бой көтеріп келе жатқан осы бір шаруашылық түрлеріне үлесімізді қосып базарларға қоян ұшасы мен өзге де өнімдерін жоғары сапада ұсынсақ болмас па еді.
Ел ішінде жылдың қыс мезгілінде, әсіресе қараша-желтоқсан айларында тоғайлы өңірлерде және далалы аймақта, далада еркін жүрген қоянды тұзақ құру арқылы аулап ұстаушы тұлғалар да кездеседі. Жеке тұлға аулап ұстаған қояндарын тағамдық мақсатқа немесе емдік мақсатқа қолданады. Жалпы ауланған жануарды малдәрігерлік қадағалаусыз сойып жеу адам өміріне үлкен қауіп пен экономикалық шығын келтіруі мүмкін. Диссертациялық зерттеу жұмысында үй жайында бағылған қоян мен даладан ауланған қояннның тағамдық қауіпсіздігін салыстыра отырып, тауарлық сапасын анықтау.
Диссертацияға арқау болып отырған өзекті мәселе базарларға әкелінген қоян ұшаларын ветеринариялық санитариялық сараптауда оның тағамдық құндылығын, арнайы жағдайда ет өнімі ретінде бағылғандығын анықтау, сапаның дәрежесін бағалау. Халықтың салауатты өмір салтына қажетті өнім түрлерін арттыру, соның ішінде өзекті тақырып ет және ет өнімдерін сараптау жөнінен.
Мақсаты: Ең алдымен еттің тағамдық және биологиялық құндылығын анықтау. Қоян етінің адам денсаулығына тигізетін пайдалы әсерлерін зерттеу, және халықтың күнделікті тағамдық тұтынысына қоян етін енгізуге ұсыныс жасау.
Негізгі міндеттер:
oo Үй немесе шаруашылық қояны ұшасы мен тағы басқа қоян ұшаларын және ішкі мүшелеріың тағам ретінде сапа ерекшеліктерін анықтау;
oo Үй немесе шаруашылық қояндары мен жабайы қояндардың ұшаларының және ішкі мүшелері салыстырмалы түрде балғындығына сезімдік және физико-химиялық көрсеткіштерін зерттеу;
oo Химиялық құрамын анықтау;
oo Микробиологиялық көрсеткіштерін анықтау;
oo Ветеринариялық санитариялық сараптау;
oo Ет ұлпасындағы микро-макро элементтерді, дәрумендерді анықтау;
oo Дегустациялық зерттеу.
Зерттеу нысандары: Астана-МИАКРО қоян шаруашылығында, ҚР АШМ Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті Республикалық ветеринариялық зертхана ШЖҚ РМК мен С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық уинверситетінің Ветеринария санитария кафедрасында жүргізілді.
Жаңашылдығы: Зерттеу жұмысы нәтижесінде үй қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың тағамдық құндылығын тағы қояндардың ұшалары мен ішкі мүшелеріың тағамдық құндылығын салыстыру арқылы қоян шаруашылығының халықтың тұрмысына азықтық өнім ретінде берер үлесінің молдығын дәріптеу.
Жұмыстың практикалық мәні: Үй қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелері ветеринариялық санитариялық талаптарға сай сараптай отырып олардың тағы қоян өнімдерінен айырмашылығын анықтау. Жиналған мәліметтерге сүйене отырып, практикалық дәлелдемелерді тағамдық өнімдердің сапасын бағалағанда салыстырмалы көрсеткіш ретінде қолдану.
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Қоянның биологиясы
Қоян - бұл сүтқоректілердің бір тұқымдасына жататын және өз кезегінде 8 туысқа бөлінген 50 түрі кездесетін жер бетінде кең таралған жануардың бірі. Әлемнің бүкіл аймағында кездесетін осы жануар - кеміргіштер отрядына жатады. Олар жергілікті мекен ортасына қарай өте жылдам жүгіретін, ін қазуға бейім келетін, суда жүзгіштігі жақсы дамыған, ағаш бойымен өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі.
Үй қояны мен далада еркін өскен жабайы қояндардың кейбір ерекшеліктері бар. Еркін өскен жабайы қоянның дене тұрқы үй қоянына қарағанда кіші, денесінің ұзындығы 40-50 см, таза салмағы 1,5 - 2 кг. Жүн жамылғысының түсі де көбіне сарғылт-сұрдан сұр түсте болады. Негізінен түнде жортады, жұптасып немесе топталып тіршілік етеді.
Мемлекеттің қолдауымен Польшада 1990 жылдары қоян етін өндіру 25000т көтерілді. Оның 10000т экспортқа шығарылды. 1997 жылы Польшада қоян шаруашылықтарының саны 226 жетті. Соңғы кездері қоян етін көп мөлшерде өндіретін елдер қатарына Франция 150, Испания 120 және Италия 300 елдері жатқызылады. Сонымен қатар жылына 120 мын.тонна өндіретін Қытай елін де қалыспайды.. Алайда соңғы кездері өндіретін қоян еттерінің сапасының төмендеуіне байланысты экспортқа шығаруға Еуропалық союз тиым салды.
Біздің елде кездесетін қоянның 3 түрін атап кетуге болады. Олар еліміздің орманды даласында, жазық, шөлейтті аймақтарда тіршілік етеді. Мекен ету ортасына қарай ақ қоян, құм қояны және ор қояны деп аталады.
Қазақстанның солтүстік өңірінің орманды алқабын иеленген ақ қоян Ақмола облысының таулы-дала аймағын, Павлодар өңірінде және жиірек Қостанай жерінде мекендеп, сондай-ақ Қазақстанның шығысында, таулы аймақтарында, Қарағанды жерінде көптеп кездеседі. Ал Алматы облысы, Қазақстанның батысы, Ақтөбе облыстарында бұл жануар өте сирек кездеседі. Қыс айларында, тіршілік әрекетінің түрлі себептеріне байланысты, жыртқыштардың көптігіне орай және жемін табу үшін мекенін өзгертіп отырады. Дене тұрқы 66-69 см, салмағы 4,5 - 6,2 кг-дай болады. Қыс мезгілінде жүнінің түсі түгелімен аппақ түске еніп түлейді, ал жазда сұрғылт түсті болады. Аңшылықпен шұғылданушы жеке тұлғалар ақ қоянның бағалы терісі мен дәмді еті үшін аулайды.
Отанымыздың Жамбыл, Қызылорда сияқты құмайтты жерлерін мекен ететін жиі Арал құмында кездессе, сондай-ақ Қызылқұм, Мойынқұм жерлерін де тіршілік ететін құм қоян аты айтып тұрғандай құмды жерге бейімделген. Маңғыстау облысының құмды даласын да құм қоян мекен еткен. Құм қоянының денесі небары 37 - 54 см, салмағы 1,7 - 2,5 кг болып келетіндіктен оны қояндардың ішіндегі ең кішісі деп есептейді. Құм қоянның арқа жоны және бүйірі сұр болып келеді де бауыры ақ түсті болады. Бұлар жемін түнде іздеп жеуге бейімделген. Бұл жыртқыштардан қорғанудың әрекеті болса керек.
Қазақстан жерінде мекен ететін ең ірі қоян - ор қоянының денесінің тұрқы 55 - 70 см болып келеді, ал салмағы 3,7 - 5,9 килограммды құрайды. Артқы секіру аяқтары жақсы жетілген және де алдыңғы аяқтарынан екі есеге ұзын.Жүні маусым сайын түлеп, түсі өзгеріп отырады. Бір ерекшелігі құйрық жүнінде қыс мезгілінде де қара жолақ пайда болып отырады. Қазақстанның Батыс өңірі мен Солтүстік өңірін мекен етеді. Атап айтқанда Батыс Қазақстанның тоғайлы аймаған мекен етсе, Атырау жерінде де, Ақтөбе облыстарында да жиі кездесіп отырады. Елдің шөлді аймағын, шөлейтті аймақты, далалы жерлерді мекен етеді.
Қорегі шөп болғандықтан қояндар үшін жеуге жарамды шөп және улы шөптер болады. Алайда бұл әліде толық зерттелмеген. Қоян үшін ең құнарлы өсімдіктердің қатарына жататындар: мыңжапырақ, сурепка, бидайық, жылым, мать-и-мачеха, қалақай, подмаренник, жолжелкен, пижма, емдік бақ-бақ, лопушник, сібір борщевигі. Ал улы өсімдіктерге жататындар: сарғалдақ, аютамыр, тамырдәрі, күзгі лапызқы, үлкен сасық еліртпе.
Азықтың толық сіңірілуі, затайналымның жүруі қоян ағзасындағы суға байланысты. Қоянның ағзасы үшін судың маңызы ерекше зор. Ыстық уақытта қоянның денесінен артық қызуды булану арқылы су сыртқа шығарады. Ең маңызды қорегінің жоқтығына шыдап қоян бірнеше күн тіршілік ете алса да су тапшылығына шыдамайды. Қоян ағзасының 70 пайызын су құрайды. Сыртқы орта температурасы жоғары болғанда немесе көжектерін сүтімен қоректендіру кезеңінде қоянға судың қажеттілігі күнделікті қабылдауынан екі есеге артып түседі.
Ресейде қоян өсіру шаруашылығымен ерте уақыттан бастап айналысқан. Қоянды қолда бағып ұстау әуестігі халық арасында революцияға дейін де кездескен. Алайда бұл шаруашылық толық жетілмеген, тек қызығушылықтан туған жеке тұрғындардың шағын шаруашылығы ғана болды. Алғаш қоян шаруашылығы жиырмасыншы жылдардың аяғы мен отызыншы жылдардың басында ғана бой көтерді. Осы мақсатпен Ресейге шет елдерден 15 мыңдай асыранды қояндардың түрлері сатып әкелінді. Шет елден әкелінген: венский көгілдір, шиншилла, венский ақ, шампань, фландр, ақ великан деген және тағы басқа түрлері болатын.
Қазақстанда 1980 жылдары қоян шаруашылықтары қарқынды жұмыс жасаған. Павлодар облысының Мичурин совхозында, Алматы облысында, Шығыс-Қазақстан облысында, Қостанай облысында, Ақмола облысында қоянның советтік шиншилла түрі өсірілген.
Қоян өсіру еті үшін және тері алу мақсатында жүргізілді. Шаруашылық қояндарының да өзіндік ерекшеліктері бар. Сапалы өнім алу мақсатында шаруашылық иелері мұны да игеріп отырады.
Үй қояндарының өмір сүру ұзақтығы 10 жыл, өндірістік қолданысқа 3-4 жастағы қояндар алынады, бұл кезеңде қоянның салмағы 4 килограммнан 8 килограммға дейін жетеді.
Асқорыту жүйесі жақсы жетілген. Асқазаны бір камералы, көлемі 180 - 200 миллилитр. Асқазан сөлі үздіксіз бөлініп отырады және қышқылдығы жоғары (рН 0,3 - 0,4), сол себепті де қоян құрамында клетчаткасы мол ірі азықтарды көп мөлшерде жеп, оңай қорыта алады. Тоқ ішегі жақсы жетілгендіктен қояндар шөптектес азықтарды жақсы сіңіріп, В тобына жататын дәрумендермен өз ағзасын жақсы қамтамасыздандырады.
Қоян асқазанының асты қорытуында азық рационындағы азықтың мөлшері мен түрі және қарынның қызметі өзара тығыз байланысты. Мысалы азықтың бір түрі азықтың қорытылу үрдісін төмендетсе, ал енді біреуі керісінше қарын бездерінің жұмысын тездетеді. Бұл ғылыми тұрғыда зерттеліп дәлелденген. Сол себепті, қояндардың асқорыту жүйесінде сәбіздің, орамжапырақтың, тартылған сұлының азотты құрамы тез қорытылады және сіңіріледі. Ал арпаның азотты құрамы өте төмен және аз сіңіріледі. Қоянның асқорыту жүйесінен азықтың толық қорытылып өтуі 60-72 сағатты құрайды.
Үй қоянының тынысалу жүйесінң жетілуі төмен. Өкпесі небары 12 - 15 грамм, салмағы дене салмағына шаққанда 0,36%ын құрайды, өкпесінің оң жағы сол жақ бөлігіне қарағанда үлкенірек. Тыныс алу жиілігі минутына 50 - 60 рет, жазғы күнгі ыссылықта - 35ºС де 280 ге жетеді. Қояндар ауадан 1 кг дене салмағына шаққанда 478 - 632 см3 оттегін жұтып, 450 - 630 см3 көмірқышқылын бөліп шығарады.
Қанайналым ағза үшін айтарлықтай маңызды, анатомиялық тұрғыдан барлық ағзалармен және ұлпалармен тығыз байланысып, барлығын үлкен жүйеге біріктіріп тұр. Қан және лимфоайналым жүйесі сұйықтықтан немесе сұйық ұлпалардан (қан және лимфа), қан түзуші ағзалардан (бауыр, сүйек қызылкемік майы, талақ), қантамырлары мен лимфа тамырларынанжәне оларды қозғалысқа келтіретін жүректен құралған.
Қоян ағзасындағы жалпы қанның мөлшері оның салмағының 5 - 6,7 пайызын құрайды. Қоян жүрегі минутына 120 дан 160 қа дейін соғады. Қоянның қалыпты дене қызуы 38,5 - 39,5ºС, сыртқы орта температурасына байланысты өзгеріп отырады.
Тері жамылғысы қоян денесін сыртқы механикалық әсерлерден қорғайды, уытты микроорганизмдердің енуінен сақтайды. Терісі дене температурасының жылу реттеуіші қызметін атқарады, бөлу және тыныс алу қызметтерін атқарады. Терісінің жалпы салмағы 350 - 450 грамм, немесе қоянның салмағына шаққанда дененің 12 пайызын құрайды.
Ересек қоянның түлеуі жылына бір рет (күзде), ал көктем-жаз кезеңінде көбіне жүн жамылғысының түсінің өзгеруі ғана жүреді. Жас қоянның алғашқы түлеуі туылғаннан 14 - 15 тәулік өткен соң басталып 3 - 4 айлығында аяқталады. Екінші түлеуі жас қоянның ерте көжектеудің 10 - 15 апта өткен соң басталып, 6 - 7 ай жасына келгенде аяқталады. Үшінші түлеуі ерте көжектеуде және келесі түлеуі кеш көжектеу кезінде басталып, желтоқсан айында кейде қаңтар айында аяқталады.
Жүйке жүйесі жалпы ағзаның ішкі қалып күйін сыртқы ортамен байланыстыра отырып тіршілік қызметін ретке келтіріп отырады.
Қоян жүйке жүйесінің қозғыштығы жоғары жануар болып есептеледі. Сол себепті де ол күйзеліске оңай әрі тез шалдығады. Күйзелістің алғашқы сатысы адамдар қоянның көжегін жиі қарағанда қоянның қызғаныш реакциясы, бұл уақытта аналық қоян көжектерін бауырына қысып тастайды. Қояндар тұрған қоражайға жеңіл шаруашылық жөндеулер мен күрделі құрылыс жүргізілген кезде жүйке жүйесі қозып жаппай күйзеліске ұшырау. Мұндай жағдайда ұрғашы қояндарда іш тастау болады.
Үй қояны жыныстық жетілуінің тездігімен ерекшеленеді, 3 - 3,5 айлық қоян жыныстық жетілген болып келеді. Жас аталық қоянның жасы аналықтан 2 - 3 айға үлкен болу керек. Ұрғашы қоян жылдың кез-келген уақытында ұрықтанған болуы ықтимал. Ұрғашы қоянның жыныстық күйлеуі: жаз кезеңінде әр 5 - 6 тәулік сайын, қыс кезеңінде әр8 - 9 тәулік сайын.
Асыранды қояндардың көбею ерекшелігі қоянның түріне, ұрпақтан ұрпаққа берілетін жеке қасиетіне және күтім мен азықтандыру сапасына да қатысты. Асыранды қояндар бір туғанда 6 - 12, кейде 16 - 19 данадан көжектейді. Аналық қоянның буаздық кезеңі 30 - 32 күн. Жатыр ішіндегі ұрпағы тез жетіледі. Оларды 13 күндігінде енесінің сыртқы бүйір қабырғасынан ұстап байқауға болады, ал 16-күні іште жатып қозғала бастайды.
Туылған көжектердің бір-біреуінің салмағы 40г-нан 90 г-ға дейін болады. Көжектер енесінің сүтімен екі айдан астам уақыт қоректенеді. Жаңа туылған көжек соқыр, денесі жүн жамылғысынсыз,16 сүт тістері бар. Екі күннен кейін денесіне жүн жамылғысы өсе бастайды, 10 - 14 күнде көзі ашылады, 17 - 20 күндік көжектер өздері жүріп қоректене алады. 18 күндігінде тістері жаңарады. Көжектер алғашқы аптада-ақ салмақ қоса бастайды, түріне қарай 30 күндік көжектер орташа түрі 400 - 500 г, ірі түрі 600 - 700 г салмақ тартады. Қоян шаруашылығының иелері көжектерді қалай күтуін жақсы меңгереді, арнайы торлар дайындап, 29 - 30 күндік көжектерді анасынан бөлек орынға орналастырады. Төрт айлық жасқа дейін көжектердің интенсивті өсуі толық байқалады, осы уақытта олардың сыртқы тұрпаты ересек қояндармен шамалас болады. Сегіз айлық жасында қояндардың өсуі толық тоқтайды.
Қояндардың жылдам жетілуіне де түр әсер етеді. Орташа түрге жататын қояндардың жыныстық жетілуі 3 - 3,5 ай, ірі түрге жататын қояндар 3,5 - 4 айлық жасы. Алайда оларды бұл уақытта шағылыстыру қоянның өсуіне кері әсерін тигізеді және өміршеңдігі төмен ұрпақ әкелуіне себепкер болады. Сол себепті орташа түрге жататын қояндарды 4 - 5 ай, ал ірі түрге жататын қояндарды 5 - 6 ай жасында шағылыстырады.
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау
Үй қояны да өзге үй жануарларының қатарындағы сойыс малы болып табылады. Сондай-ақ, қоянды сойысқа қабылдау, сою, ет сапасын бағалау тәртібі де үй жануарларын союда қолданылатын ет сапасын бағалау тәртібімен бірдей деңгейде жүргізіледі.
Қоян ұшаларының және ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау алдында сойыс қоянының қалып-күйін тексеру, союға лайықтылығын анықтау, сойғаннан кейін ұшаны және ішкі мүшелері ветеринариялық-санитариялық сараптау ережелері талапқа сай реттілікпен жүргізіледі.
Сойысқа тек сау қояндар ғана жіберіледі. Сойылымға жіберілетін қоян 2 - 4 жас арылықта болады. Сойысқа жіберілетін қояндар міндетті түрде ветеринариялық қараудан өткізіледі. Ет өндіріс орындарына союға жіберілген қоян партиясына ветеринариялық куәлік немесе анықтама беріледі. Куәлікте қоянның саулығы жөнінде және жұқпалы аурудан таза шаруашылықтан шыққаны жөнінде барлық тиісті мәліметтер көрсетіледі.
Ет өнеркәсібінің ветеринар дәрігері әкелінген сойыс қояндарына берілген ветеринариялық куәлігінің дұрыстығын, тиісінше жолдама құжатын тексеріп, әрбір қоянды жекелеп қарайды, дене қызуын тексереді. Сойыс қояндарының жағдайы ветеринариялық санитариялық талапқа сай болған жағдайда ғана ветеринар маман сойғанға дейінгі күту тәртібін қолданып азықтандыру ережесін ұсынады, сойғанға дейін малдәрігерлік бақылауда болады. Сояр алдында қояндар 14 - 18 сағат ашықтырылады, суғару союдан 3 - 4 сағат бұрын тоқтатылады.
Егер ұзақ жолдан тасымалданып әкелінген жағдайда жануарда шаршағандық байқалса, онда қояндарды союға рұқсат етілмейді. Оларға кемінде 48 сағат бойы қалыпты күтім жасалып, азықтандырылады.
Сойыс күні барлық қояндардың қалып-күйі міндетті түрде ветеринариялық тексерістен өткізіледі.
Қоянды сою арнайы жабдықталған бөлмеде жүргізіледі. Сояр алдында қояндардың денесі шаңнан, азық қалдықтарынан тазартылады.
Қоянды союдың өзіндік тәсілдері бар. Алдымен есеңгіреу, қансыздантыру, терісін сыпыру, ұшаны өндеу.
Есенгірету: қоянды құлағынан ұстап алып, артқы екі аяғынан арнайы қармаққа жоғарыдан төмен қарата бекітеді. Қоян тынышталған соң желкесінен ағашпен соғады.
Қансыздадыру: есеңгіреткен бойда екі көзін ойып немесе басын бірінші мойын омыртқа тұсынан кесіп алып, төмен қара салбыраған күйі 5 - 7 минуттай қанын ағызады. Сонан соң қоянның құлағынан немесе алдыңғы аяғын сол қолмен жоғары көтере ұстап, оң қолдың көмегімен қоянның ішінен бірнеше қайтара төмен қарай баса жүргізіп несепті шығарады. Бұл қуықтан несептің шығып етті бүлдірмеуі үшін жасалады.
Терісін сыпыру: қармаққа қайта ілінген соң артқы аяқтарының секіру буындарының тұсынан өткір пышақпен дөңгелендіре теріні кесіп шығады. Бұдан соң теріні артқы аяқтың іш жағымен екінші аяғына қарай бағыттай пышақпен анальді тесігін бойлай кесіп өтеді. Екінші аяғының да секіру буынына жеткен соң терісін дөңгелендіре кеседі. Арқа жонын құйрығынан төмендете ұшадан бөлектеп алады, одан әрі іреу жасағандай етіп теріні төмен қарай басына дейін тартып сыпырады.
Қоянның ұшасынан ішкі мүшелері бөлектеп алады, өңдейді. ішкі ағзаларымен бірге ветеринариялық санитариялық қарауға жібереді.
Қояндарды соятын арнайы цех болмаған жағдайда, ет өндіруші орындарда әкелінген қояндарды соятын арнайы бөлме дайындалған болуы шарт.
Келген партияның ішінде ауруға күдікті қояндар кездескен жағдайда оларды сау қояндардан бөлектеп, басқа сою бөлімінде сояды немесе ондай мүмкіндік болмаған жағдайда, сау қояндар сойылып болғаннан кейін ғана сол сою бөлмінде союға рұқсат теіледі.
Сойғаннан кейін қоянның ішкі ағзалары (талақ, өкпе, жүрек, бауыр, ішек-қарын), бас бұлшықеті (цистицеркозға) және ұшасы ветеринариялық қараудан өтеді. Ұшаны қарауда қансыздандырылу деңгейін ескереді, ұшаның тазалығын, тиісінше патологиялық өзгерістердің бар-жоғын (қанталау, ісіну, қан ұю) тексереді.
Кояндарды сояр алдында немесе сойғаннан кейін ветеринариялық қараудың нәтижесінде ауруға күдіктілік туындап ауру түрі анықталса ұшаны және ішкі ағзаларды ветеринариялық-санитариялық бағалау келесідей тәртіппен жүргізіледі:
Пастереллезде. Ішкі ағзаларды техникалық утилдеуге жібереді ал ұшаны қайнатудан кейін ғана қолданысқа босатады. Абцесс туындаған жағдайда ұша ішкі ағзаларымен бірге утилдеуге жіберіледі.
Псевдотуберкулезде. Бауырда, талақда, лимфа түйіндерінде, сүйекте түйінді үрдіс анықталса ұша ішкі ағзаларымен бірге техникалық утилизацияға жіберіледі.
Некробациллезде. Жарақаттанудың жергілікті үрдісінде жарақаттанған тұсты кесіп алып тастайды, ал толықтай жайылған үрдісте - ұша ішкі ағзаларымен бірге утилденеді.
Туляремия, стрептококкті іріңдеу, стафилококкозда (инфекциялық желінсау). Ұша, ішкі ағзалары, терісімен бірге түгел утилизацияға жіберіледі.
Спирохетозда. Ұшаның жарақаттанған тұсын ғана алып тастайды. Ұша шектеусіз қолданылуға жіберіледі.
Фасциолезде. Цистицеркозде. Бауырды утилдейді. Бұлшықет цистицеркозбен залалданған болса ұшаны техникалық утилдеуге жібереді.
Кокцидиоз. Залалданған ағзаны алып тастайды (бауыр, ішек).
Листериоз. Жарақаттанған ағзаларды (жүрек, бауыр) және басты техникалық утилдеуге жібереді. Ұшаны қайнатқаннан кейін ғана қолданысқа босатады. Терісі дезинфекциялауға жіберіледі.
Туберкулез. Жеке ішкі ағзалар залалданса оларды утилдейді, ал ұшаны қайнатқаннан кейін босатады, ал толықтай жайылған үрдісте - ұша ішкі ағзаларымен бірге утилденеді.
Ауески ауруы. Бұлшықет қаңқасында дегенеративті өзгеріс болса ұшаны ішкі ағзалармен бірге утилденеді. Дегенеративті өзгеріс болмаған жағдайда ішкі ағзалары утилденеді, ал ұшаны қайнатқаннан кейін ғана қолданысқа босатады. Терісі дезинфекциялауға жіберіледі.
Миксоматоз. Ұша ішкі ағзаларымен және терісімен бірге жойылады.
Арықтау. Бұлшықет ұлпасында ісіну, май жиналатын орындарда үлбіреген ісік болса, бұлшықет атрофиясы, лимфа түйіндерінің ұлғаюы байқалса ұшаны барлық ағзасымен бірге техникалық утилизацияға жібереді.
Түрлі сатылым орындары мен базарларға үй жайында сойылып әкелінген қоян ұшалары ішкі ағзаларымен бірге ветеринариялық-санитариялық сараптаудан өткізіледі. Базарларда заңды түрде күші бар мал өнімдері мен көкөністердің адам өміріне қауіпсіздігін қадағалап, өнімнің сапасын бағалап отыратын ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханасы жұмыс жасайды.
Сатылымға әкелінген қоян ұшасының артқы аяғының секіру буынында 3 см кем емес көлемде тері жамылғысы қалдырылуы шарт.
Базарға сатылымға әкелінген қоян ұшаларын ветеринариялық-санитариялық қарау кезінде ұшаның қансыздандырылуын, тазалығын және паталогиялық өзгерістердің (ісіну, қан ағу, т.б.) болмауы ескеріледі.
Дала қояны ауланып әкелінген жағдайда ұша терісінен сыпырылған, ішкі ағзалары бөлектеніп алынған болуы міндетті. Аңшылықпен ауланған дала қоянының ұшасы мен ішкі ағзасының балғындығына, жарақаттың сипатына (оқ тиген жер немесе тұзақтың орны), қансыздандырылу дәрежесіне санитариялық қарау жүргізіледі. Балғындығына қарау жұмыстары келесідей талаппен жүргізіледі:
а) еттің күйін бетінен және кесіп бұлшық ет ұлпасының консистенциясын, исін, серпімділігін, қансыздандырылу дәрежесін қарау, қолма-қол патологиялық өзгерістер, қанталау, ісіну, ластану жоқтығын тексереді;
ә) лимфа түйіндерін кесіп қарау;
б) май ұлпасының консистенциясын, түсін және исін тексеру;
в) фациолезге (цистицеркоз) бұлшық етін, бауырды қарау.
Балғындығына күдікті болған жағдайда немесе сапасына санитариялық баға талапқа сай қанағаттанарлық болмаса қоян ұшасын міндетті түрде микробиологиялық және физико-химиялық тексеруге жібереді. Сынама алынып тексеруге жіберілген ұшаларды зерттеу қорытындысы шыққанша сатылымға жібермей бөлектеп 4ºС температурада сақтайды.
Балғындығына күдікті деп әкелінген сынамаларды келесідей тәртіппен қарайды:
:: Органолептикалық (сыртқы түрі, түсі; тығыздығы; беткі жағынан және кескендегі ұлпаның қалпы, тығыздығы және қайнату кезіндегі иісі; майының күйі; көкшандыр және сүйек кемігі майын; қайнату сынамасында сорпаның сапасы);
:: Микробиологиялық (уытты микроағзаларға, ішек таяқшаларына, листерий қоздырғыштарына, сальмонелла қоздырғыштарын анықтау) қарау;
:: Физико-химиялық (қайнату сынамасы; сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдырау заттарын анықтау; аммиакты және аммоний тұздарын анықтау; еттің pH - ын анықтау; пероксидаза сынамасы.) .
Егер еттің сезімдік көрсеткіштері мен қайнату сынамасы балғын етке тән болса ол жеуге жарамды деп танылады. Балғын етке тән белгілер: жағындыда көру аймағынан микробтар жоқ немесе бірлі-жарым ғана болады және ет ұлпаларының бұзылған қалдықтары байқалмайды; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпа мөлдірлігін сақтайды не аз ғана лайланады; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 0,98мг нан 1,82 мг аралығында кездеседі; пероксида сынамасына оң нәтиже береді .
Балғындығына күдікті етке тән белгілер: аздаған сезімдік өзгерістер (еттің беткі қабаты шырышты, сорпасы қайнатқанда мөлдір емес); ет жағындысының әрбір көру аймағынан 20-30дай домалақ немесе таяқша тәріздес микробтар және ет ұлпаларының нобайы көрінеді; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпада үлпектер пайда болады; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 1,90мг нан 2,5 мг аралығында кездесуі; пероксидаза сынамасы теріс нәтижелі.
Балғын емес ет: сезімдік өзгерістер (еттің беткі қабаты шырыш, консистенциясы бос, жағымсыз иісті, сорпа лас, шіріген иісі бар); ет жағындысының әрбір көру аймағынан залалды микробтар бар және ет ұлпаларының нобайы көрінеді; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпада темір түсті тұнба түзіледі; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 2,5 м-на артық; пероксидаза сынамасы теріс нәтижелі .
Еттің ауру қояннан сойылғандығына немесе өлім алдында сойылғандығына күдіктенген жағдайда жоғарыдағы зерттеулерге қоса pH-көрсеткішін анықтайды. Сау қоянннан алынған еттің pH-көрсеткіші 5,7-6,2, ал 6,3 не одан да жоғары көрсеткіш берсе, онда қоянның ауру немесе жанталасу кезінде сойылғаны .
Егер етте іріген қосылыс кездессе, бөгде иіс байқалса, ұшаны техникалық утильдеуге жібереді не жояды, бұл жөнінде акт толтырылады .
Ветеринария саласына үлесін қосқан отандық ғалымдардың еңбектерінде қоян етін жан-жақты зерттеу жұмыстары қарастырылған.
Көптеген авторлардың еңбектерінде қоянды сою және ұшаны өңдеу технологиясын былай деп атап өткен: тірі қоянды бір қолмен құлағынан ұстап, екінші қолмен артқы екі аяғын біріктіріп ұстап басын төмен қарата салбыратып арнайы қондырылған қармаққа жоғарыдан төмен қарай іледі. 220 В -тық әсермен және 0,5 А (ампер) күшпен қоянды есінен айырады да қансыздандыруды жалғастырады. Қансыздандыру бірінші мойын омыртқа мен шүйде сүйегінің арасын ажыратып басты денесінен кесіп алу арқылы іске асырылады.
Қояндардың қоңдылығы. Сояр алдында қоянды қоңдылығы бойынша екі дәрежеге бөледі:
Бірінші дәрежелі - қолмен ұстағанда бұлшықеті жақсы жетілгені байқалады, арқа омыртқасының өсінділері байқалмайды және саусаққа сәл байқалып тұрады. Жамбас бұлшықеті дөңгеленіп жақсы жетілген. Қоянның ішін қолмен ұстаған кезде қалың жиек тәрізденіп көкіректі ұзына бойлай орналасқан тері асты май қабаты анық білінеді .
Екінші дәрежелі - қолмен ұстағанда бұлшықет жетілуі қанағаттанарлық, арқа омыртқаларының өсіндісі сәл көрініп тұрады, қолға анық білінеді, жамбас бұлшықеті тегістеу, ішінің май қабаты қолға білінбейді.
Қоңдылығы екінші дәрежелі талапқа сай болмаса, онда қоян арық деп танылады.
Сойылғаннан кейін де қоян ұшасын қоңдылығына қарай екі дәрежеге бөледі.
Қоңдылық дәрежесі:
Бірінші дәрежелі қоян ұшасы етті, омыртқалық өсінділер ет ұлпасынан байқалмайды, жамбас бұлшықеті және сан бұлшықеті толық, жұмыр. Шоқтығында майлы жолақ қалың, қарнында, шабында май қабаты бар, бүйрегі жартысына дейін маймен жабылған.
Екінші дәрежелі ұшаның бұлшық еті қанағаттанарлық, жамбас пен сан еттері сәл тартылған, тегіс. Тері астында, қарнында май қабаттары байқалмайды. Омыртқалық өсінділер анық байқалады, бұлшықет ұлпасы орташа, бүйректе май шоғыры шамалы .
Микробиологиялық тексерудің негізгі міндеті - індет тудыратын микробтың түрін, еттегі микробтың шамасын және олардан адамның улануы мен улы індеттің таралу мүмкіндігін анықтау болып табылады.
Қоян ұшаларын ветеринариялық зертханада міндетті түрде аэробты және факультативті анаэробты микробтартобына зерттейді. Сальмонелла, листерия қоздырғыштарына зерттеу жүргізеді, олардың балғын ұшада кездеспеуін қадағалайды .
Балғын етке сақталу ережесі бұзылғанда немесе сойылу технологиясы мен гигиенасы қатаң сақталмаған жағдайда адам өміріне қауіпті микробтардың дамуына қолайлы жағдай туындап, адамдар арасында уланулар мен адам шығындары болады. Мұндай ауруларды етке түскен түрлі микробтар шоғыры туындатады.
Шартты патогенді микробтарға протей және ішек таяқшасын жатқызады. Ішек таяқшалары Escherichia туыстығына жатады. E. Coli микробының серологиялық қасиетімен ажыратылатын бірнеше типтері болуы мүмкін.
Ішек таяқшасының О, К, Н түрлі антигендерін атап айтуға болады. О антигені температураға тұрақты, К - капсулалы, оның өзі L, A және B антигендеріне бөлінеді. Н антигені жіпшелер, температураға тұрақсыз ақзаттан құрылған.
Ішек таяқшаларының серотиптері ауру тудыратын, шартты уытты және ағзаға пайдалы түрлеріне қарай бөлінеді. Ағза үшін пайдалы микроорганизмдері В және К витаминдерін өндіруге қатысады. Бұлар сонымен қоса түрлі ауруларға қарсы тұрады. Іш ауру, жамандат сияқты аурулардың алдын алып олардың қоздырғыштарының өсуіне кедергі тудырады .
Ішек таяқшаларының биохимиялық қасиеті өте күшті. Олар лактозаны, глюкозаны, маннитті, мальтозаны, декстрозаны, галактозаны және ксилозаны ыдыратады, желатинді сұйылтады, нитраттан нитрит, көпшілігі индол түзейді. Ішек таяқшаларын бөлу үшін Эндо, Плоскирев, Левин қоректік орталарын пайдаланады. Эндо агарында E.Coli. жалтыраған қызыл түсті шоғырлар түзейді және ортаның да түсін өзгертеді. Левин агарында олар қара көкшіл, ал плоскивер агарында қоңыр қызыл шоғыр түрінде өседі.
Жағындыда Грамм әдісімен боялмайтын, кішкене немесе үлкен, жеке жататын таяқшаның, ал қоректік орталарда жоғарыда көрсетілген шоғырлардың болуы және олардың мочевинаны ыдыратпауы, күкіртті сутек түзбеуі, индол түзелуі етте ішек таяқшасының бар екенін көрсетеді.
Адамда мал өнімдерінен жұғатын улы індеттер және бактерияның уларымен улану көптеп кездеседі бұл аурулардың ішінде ет және басқа да тағамдармен улануда сальмонелла бактериялары белсенділік көрсетеді. Сальмонеллез бактериялары сыртқы ортада өте кең тараған. Тағам өндірісінде санитариялық ережелер толық сақталмаған жағдайда немесе өнімді тасымалдауда сақтау ережелері дұрыс орындалмаса бактериялардың көбеюіне оңтайлы жағдай тудырылады. Бұндай өнім адам өміріне қауіп төндіреді. Мұндай сапасы бұзылған өнімдерде бір-біріне өте ұқсас микроорганизмдер шоғыры көптеп жиналады. Улы індетті қоздырушыларға аталып кеткен сольмонелла, ішек таяқшасы, протей және де өзге түрлері жатады. Қазіргі уақытта сальмонелланың 2000-ға жуық стеротиптері бар. Олар бір-бірінен антиген құрылымы және ферменттік белсенділігі бойынша ажыратылады.
Өсу және морфологиялық ерекшеліктері бойынша сальмонелла Грам әдісімен боялмайды, барлық анилин бояуларымен жақсы боялады, спор және капсула түзбейді, қозғалу қабілеті жоғары (кейбір серотиптерінен өзгеше), кәдімгі қоздырушысы аэроб немесе факультативті анаэроб.
Бактериологиялық шыныаяқтағы пептонды диаметрі 1-3 мм-дей болатын ақшыл сұр түсті шоғыр түзейді. Олар, S,R кейде арлықтағы O (SR) пішініндегі шоғыр түрінде кездеседі. S пішнді шоғыр кішкене, жылтыр дөңгелекше шеті тегіс, үсті күмбез тәріздес болса, R пішініндегісебінді S пішініндегі микробтардан, сонымен қатар биохимиялық және серологиялық қасиеттерімен де өзгешеленеді. Жалпы сальмонелла қоздырушыларының биохимиялық ерекшеліктері төмендегіше сипатталады. Олардың ферменті мочевинаны, сүт қантын, қантты (сахароза), адонитті және салицинды, көпшілік түрлері желатинді ыдыратпайды және индол ацетилметилкарбинал түзбейді. Сальмонеллалар ферменті глюкозаны, галактозаны, маннозаны, фруктозаны, арабинозаны, рамнозаны, ксилозаны, маннитті, мальтозаны, глицеринді, дульцитті, сорбитті газ және қышқыл түзей ыдыратады. Сонымен қатар бұл бактериялар нитратты нитритке айналдырады, күкіртті сутек түзейді. Сальмонелла бактерияларының антигенінің құрылысы өте күрделі. Оларда екі негізгі антигенді кешен болады: денелік жоғары температурада тұрақты O - антиген және микроб жіпшесінің, температурада тұрақсыз Н-антигені. Соңғы антигеннің 1- және 2- фазасы бар.
Тексерілетін материалдарды ЕПС, ЕПА ажыратушы қоректік орталарға (Эндо, Левина, Плоскирев, висмут-сульфитті агар) және байыту орталарына (селинитті, Кауфман, Мюллер, Киллиани) себеді.
Эндо қоректік ортасында сальмонеллалар әлсіз көкшіл немесе түссіз шоғыр түрінде кездеседі. Плоскивер ортасында да түссіз және аздап қатқылдау, кейде күңгірт түрде болуы мүмкін. Левин ортасында сальмонеллалар мөлдір кейде көкшіл шоғыр түрінде өседі.
Висмут-сульфитті агарда сальмонеллалардың басым көпшілігі жылтыр қара шоғыр күйінде өсіп және шоғыр өскен жердегіагар да қара түске енеді. Тек қана С тобындағы сальмонеллалар ғана бұл ортада жылтыр жасыл шоғыр түрінде байқалады.
Тамақтан болатын бактериялық улануда шар тәріздес бактериялардың әсері зор. Шар тәріздес микробтар сыртқы қоршаған ортада өте көп тараған. Олар ауада, суда, күнделікті қолданыс заттарда, адам мен жануарлар денесінде, тыныс алу жолдары мен ас қорыту жүйесінде кедесіп отырады.Стрептококтардың көптеген серологиялық түрінің ішіндегі адам үшін және жануарлар үшін қауіптілері Str. Hoemoliticus, Str. Viribous, Str. Faecalis болып табылады. Стафилококтер де стрептококтер де аэробты және факультативті анаэробты микроорганизмдер.
Олар шар тәрізді, кәдімгі қоректік орталарда жақсы өсетін, бірден, екіден немесе топталып жататын, спор, капсула түзбейтін, қозғалу қабілеті жоқ, Грамм әдісімен оң боялатын бактериялар. Стафилострептококтар сыртқы ортада, тұздың әсеріне, төмен температураға төзімді келеді, ал қышқыл орта жоғары температураға шыдамсыз .
Стафилококтер (әсіресе алтын түстес) мен кейбір стрептококтердің ауру тудырушылық қасиеті бар және олар азық-түлікте өскенде у бөліп шығарады. Ет пептон агарында олар кішкене мөлдір немесе бұлыңғыр шоғыр күйінде, кейде әр түрлі пигмент түрінде кездеседі. Ет пептон сорпасы біркелкі бұлдырланады және мол тұнба түзеді.
Микробиологиялық зерттеу жұмыстары еттің балғындығына күдік туған жағдайда жүргізіледі және республикалық зертханаларда шет елдерден әкелінген көп партиялы тағамдық өнімдердің тағамдық қауіпсіздігін балауда міндетті түрде жүргізіледі. Шет елден әкелінген немесе шет елге жіберілетін өнімдерге шаруашылық қояндарының қаптамада дайындалған ұшалары да жатады. Олардың әр партиясынан үш данадан ұшалар алынып жоғарыда аталған уытты және шартты уытты микробтар қоздырғышына микробиологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіледі .
Физмко-химиялық зерттеу еттің балғындығына күмән туғанда жүргізіледі. Зертханада етті балғындығына физико-химиялық зерттеуде сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдрау заттарын анықтау, аммиакты және аммони тұздарын анықтау, қышқылдық-сілтілік ортасын анықтау, пероксида сынамасы жүргізіледі.
Сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдырау заттарын анықтау. Бұл әдіс сүзілген сорпа сынамасында күкіртқышқылды мыстың (Тотияйн ерітіндісі) әрекетімен ақзаттың алғашқы ыдырауы, тұнба түзуі нәтижесін анықтауға негізделген. Ет сынамасын суда қайнатып мақтаның қалың қабатынан сүзеді, филтрлі қағазбен сүзіледі, суытылылады, 2 мл пробикаға өлшеп алынады. Дайын болған сынамаға 3 тамшы Тотияйн (CuSO4) ерітіндісі қосылады. Жас еттің сорпасы Тотияйн ерітіндісі қосылғаннан кейін де мөлдір күйінде қалады, балғындығына күмәнді еттің сорпасында үлпек пайда болады. Егер сорпада үлпек қою таңбаға айналса, тұнба түзсе ол еттің бұзылғанын көрсетеді .
Аммиак ет бұзылған кезде пайда болатын улы қосылыс. Аммиакты және аммони тұздарын анықтауда Несслер реактивмен қосылысында зерттелтін сұйықтықта қоңыр-сарғыш түсті зат йодты меркураммоний түзуімен сипатталады. (Несслер реактиві - күйдіргі калий гидратында ерітілген йодты калий және йодты сынап.) Сығындыдағы аммиактың мөлшеріне қарай түзілген йодты меркураммониі түсінің қоюлануы, тұнбаның өзгеруі біздің зерттеу жұмысымызға сипаттама береді .
Зерттелуші сынамаға Несслер ерітіндісін қосқан кезде түсі ашық жасылдау-сары түске енсе және мөлдір немесе сәл бұлыңғыр болса бұл еттің балғын болғаны. Егер сынама түсі зерттеуде қанық сары түске енсе, және бұлыңғырланса балусалығына күдікті деп есептеледі (мұздатылып еріген етте тұнба пайда болады). Егер сынама түсі апельсин түсіне жақын қанық сары болса, тез арада ірі үлпектер түзіліп тұнба пайда болса, бұл бұзылған етке тән көрсеткіш болып табылады .
Еттегі сутек иондарының концентрациясы ет ферменттерінің өзгеріске ұшырауының нәтижесінде өзгеріп отырады. Тәулік өткен сайын pH - деңгейі төмендей береді, бұл сутек иондарының көлемі қышқылдық жағына ауысуын көрсетеді. Балғын еттің pH - ы 5,7-6,2 аралықтан ауытқымайды .
Пероксидаза рекциясының зерттеудегі негізі ет құрамындағы пероксидаза ферментін табу. Фермент пероксидаза сау малдан алынған етте белсенділігі жоғары болады. Ал ауру немесе агония кезінде сойылған мал болса пероксидаза ферментінің белсенділігі төмен болады. Белсенділігінің нәтижесі сутегінің асқын тотығы мен бензидинді тотықтырып, реакция кезінде пайда болған паринхинондимид толық тотықпаған бензидинмен әрекеттесіп көкшіл-жасыл қоспа түзеді де ол қоңыр түске айналады.Бұл сау малдан алынған етке тән көрсеткіш - оң нәтиже деп анықталады. Егер ару немесе жанталасып жатқан малдан алынған ет болса пероксидаза реакциясы нәтижесінде ерітінді көкшіл-жасыл түске енбей тез арада қою-қоңыр түс түзеді. Бұл теріс нәтиже деп бағаланады.
Дегустациялық (сезім мүшелері арқылы, сенсорлық) талдау - азық-түліктің сапасын бағалауды іске асыратын ең сенімді және ең тиімді әдіс.
Дегустациялық талдау органолептикалық талдау деп те аталады. Органолептикалық терминінің өзі грек сөзінен алынған, organo - құрал, және leptikos - алу дегенді білдіреді, сезім мүшелерінің сезінуі арқылы анықтау деген мағына туындайды. Шет елдерде сенсорлық термині қолданылады, латын тілінен аударғанда sensus сөзі де сезім, сезіну дегенді білдіреді.
Органолептикалық баға - адамның сезім мүшелерінің көмегімен азықтық өнімнің тағамдық сапасын жалпы қорытындылау.
Органолептикалық талдау - алынған нәтижелердің дәлдігіне кепілдік беретін ғылыми негізделген әдістерді және шарттарды қолдану.
Дегустациялық талдау Ет өнімдері. Органолептикалық бағалауды жүргізуге арналған жалпы шарттар. МЕМ СТ 9959-74 стандарты бойынша жүргізіледі.
Дегустациялық талдауды жүргізудегі мақсат:
:: Өндіріс орындарынан немесе шаруашылықтардан шығарылған азықтық өнімдердің сапасын мерзімінде бақылау;
:: Азықтық өнімнің жаңа түрін қолданысқа шығаруға шешім қабылдау мақсатында;
:: Сапасы төмен өнімді сатып алуда тұтынушының құқығын қорғау мақсатында, сондай-ақ, сатушы мен сатып алушының және үшінші тұлғаның арасында туындаған даулы сұрақтардың шешімін табу үшін;
:: Азық-түлік өнімдерінің және шикізаттың сапасын бақылауда бақылаушы ұйымдардың, жоғарғы оқу орындарының және ҒЗИ-ның методикалық қамтылған сұрақтарын шешуде жұмысты бірегейлендіру.
Етті және ет өнімдерін дегустациялық талдауда дәмінің, исінің байқалу деңгейін және термиялық жағдайын анықтайды. Дегустациялық бағалауды еттің немесе ет өнімдерінің тұтас күйінде және кескеннен кейін кесіндіден анықтау арқылы жүргізеді .
Өнімнің тұтас күйінде келесідей көрсеткіштері бойынша талдау жүргізіледі.
:: Сыртқы түрі, түсі және беткі жағдайы;
:: Беткі жағынан иісін, қажет болған жағдайда - тереңнен анықтағанда ағаш немесе металл түйреуіш болуы қажет;
:: Тығыздығын - шпательмен немесе саусақпен басып қарау .
Кесілген өнімді талдау. Өнімді өткір пышақпен жіңішкелеп кеседі. Кескен жердің көрінісі сақталуы керек. Зерттелетін етті сүйегінен ажыратады.
Дегустацияның алғашқы сатысында түсін, түрін, көлдененеңнен кесілген кесіндінің көрінісін анықтайды, сонан соң хошиістілігін, дәмін және шырындылығын анықтай отырып өнімнің өзіне тән қасиеттерін ескереді, бөгде иіс, дәм бар-жоғын байқайды, тұздалуын ескереді .
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы
Сатылымға қоңдылығы бойынша бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
4
1. Әдебиетке шолу
7
1.1 Қоянның биологиясы
7
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау
12
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы.
25
2. ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ
35
2.1 Материалдар мен зерттеу әдістері
35
2.2 Зерттеу барысының жүргізілуі
38
2.3 Дала қояндарын сояр алдындағы тексеру
39
2.4 Үй қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру.
41
2.5 Дала қоянының ұшасы мен ішкі мүшелері сойғаннан кейінгі тексеру
43
2.6 Үй қояны мен дала қояны ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын сезімдік және физико-химиялық зерттеу
44
2.7 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы
54
2.8 Үй қояны мен дала қояны ұшасы мен ішкі мүшелеріың микробиологиялық көрсеткіштері.
70
2.9 Үй қояны мен дала қояны етінің химиялық құрамы.
77
2.10 Үй қояндары мен дала қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың балғынлығын ветеринариялық санитариялық сараптау
89
2.11 Дегустациялық зерттеу
91
3. Зерттеу нәтижелерін талдау
94
ҚОРЫТЫНДЫ
99
ҰСЫНЫСТАР
100
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
101
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының алға қойған шараларының негізі халықтың сұранысын қанағаттандыру. Бұл үшін ауылшаруашылығының барлық бағыттарымен шұғылдану қажет. Осы мақсатта жұмыс бүгінгі таңда қарқынды жүріп жатыр десек болады. Ауылшаруашылығында үй жануарларынан алынатын азықтық өнімдердің сапасын арттыру, өнімнің көздерін көбейту жолдары қарастырылып келеді.
Малшаруашылығының бір саласы болып табылатын,елімізде баяу болса да дамып келе жатқан қоян шаруашылақтарын алсақ, қоянды тек жүні мен терісі үшін ғана емес еті үшін де өсіреді. Қоян етін күнделікті өнімдердің қатарына қосу пайдалы. Себебі қоян еті экологялық таза өнім әрі адам денсаулығына пайдасы мол. Қоян етінің диеталық мақсатта, адамның иммунитетін көтеруде үлесі көп. Бұл жануарды қолға үйретіп, одан сапалы өнім алу бүгінде мемлекет тарапынан да қолдау тауып отыр. Еліміздің оңтүстік өңірлерінде қоян шаруашылығын жетілдіріп жүрген азаматтардың пікірінше осы шаруашылықтың Қазақстан эканомикасына үлес қосып жетілдіру мен аса айтарлықтай болмаса да пайдасын тигізу. Сондай-ақ, бұл шаруашылықтың эканомикалық шығыны төмен, өнім алу көрсеткіші жоғары. Осы шаруашылықпен шұғылданып жүрген кәсіпкерлер қояндардың акселерат, шиншилла сияқты түрлерін арнайы тапсырыспен Татарстан, Ресей елдерінен алдыртады. Аталған қоян түрлері етті бағытта өсіріледі, олардың терісі мен жүні де бағалы. Біздің де елімізде шет елдердегідей болашақта ірі-ірі қоян шараушылықтары қанат жаймақ. 2011 жылдың өзінде бірнеше шаруашылықтар осы бағытта өз еңбектерінің арқасында елімізге елеулі үлес қосқанын мақтан етеді. Ендігі міндет елімізде бой көтеріп келе жатқан осы бір шаруашылық түрлеріне үлесімізді қосып базарларға қоян ұшасы мен өзге де өнімдерін жоғары сапада ұсынсақ болмас па еді.
Ел ішінде жылдың қыс мезгілінде, әсіресе қараша-желтоқсан айларында тоғайлы өңірлерде және далалы аймақта, далада еркін жүрген қоянды тұзақ құру арқылы аулап ұстаушы тұлғалар да кездеседі. Жеке тұлға аулап ұстаған қояндарын тағамдық мақсатқа немесе емдік мақсатқа қолданады. Жалпы ауланған жануарды малдәрігерлік қадағалаусыз сойып жеу адам өміріне үлкен қауіп пен экономикалық шығын келтіруі мүмкін. Диссертациялық зерттеу жұмысында үй жайында бағылған қоян мен даладан ауланған қояннның тағамдық қауіпсіздігін салыстыра отырып, тауарлық сапасын анықтау.
Диссертацияға арқау болып отырған өзекті мәселе базарларға әкелінген қоян ұшаларын ветеринариялық санитариялық сараптауда оның тағамдық құндылығын, арнайы жағдайда ет өнімі ретінде бағылғандығын анықтау, сапаның дәрежесін бағалау. Халықтың салауатты өмір салтына қажетті өнім түрлерін арттыру, соның ішінде өзекті тақырып ет және ет өнімдерін сараптау жөнінен.
Мақсаты: Ең алдымен еттің тағамдық және биологиялық құндылығын анықтау. Қоян етінің адам денсаулығына тигізетін пайдалы әсерлерін зерттеу, және халықтың күнделікті тағамдық тұтынысына қоян етін енгізуге ұсыныс жасау.
Негізгі міндеттер:
oo Үй немесе шаруашылық қояны ұшасы мен тағы басқа қоян ұшаларын және ішкі мүшелеріың тағам ретінде сапа ерекшеліктерін анықтау;
oo Үй немесе шаруашылық қояндары мен жабайы қояндардың ұшаларының және ішкі мүшелері салыстырмалы түрде балғындығына сезімдік және физико-химиялық көрсеткіштерін зерттеу;
oo Химиялық құрамын анықтау;
oo Микробиологиялық көрсеткіштерін анықтау;
oo Ветеринариялық санитариялық сараптау;
oo Ет ұлпасындағы микро-макро элементтерді, дәрумендерді анықтау;
oo Дегустациялық зерттеу.
Зерттеу нысандары: Астана-МИАКРО қоян шаруашылығында, ҚР АШМ Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті Республикалық ветеринариялық зертхана ШЖҚ РМК мен С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық уинверситетінің Ветеринария санитария кафедрасында жүргізілді.
Жаңашылдығы: Зерттеу жұмысы нәтижесінде үй қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелеріың тағамдық құндылығын тағы қояндардың ұшалары мен ішкі мүшелеріың тағамдық құндылығын салыстыру арқылы қоян шаруашылығының халықтың тұрмысына азықтық өнім ретінде берер үлесінің молдығын дәріптеу.
Жұмыстың практикалық мәні: Үй қояндарының ұшалары мен ішкі мүшелері ветеринариялық санитариялық талаптарға сай сараптай отырып олардың тағы қоян өнімдерінен айырмашылығын анықтау. Жиналған мәліметтерге сүйене отырып, практикалық дәлелдемелерді тағамдық өнімдердің сапасын бағалағанда салыстырмалы көрсеткіш ретінде қолдану.
1.ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Қоянның биологиясы
Қоян - бұл сүтқоректілердің бір тұқымдасына жататын және өз кезегінде 8 туысқа бөлінген 50 түрі кездесетін жер бетінде кең таралған жануардың бірі. Әлемнің бүкіл аймағында кездесетін осы жануар - кеміргіштер отрядына жатады. Олар жергілікті мекен ортасына қарай өте жылдам жүгіретін, ін қазуға бейім келетін, суда жүзгіштігі жақсы дамыған, ағаш бойымен өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі.
Үй қояны мен далада еркін өскен жабайы қояндардың кейбір ерекшеліктері бар. Еркін өскен жабайы қоянның дене тұрқы үй қоянына қарағанда кіші, денесінің ұзындығы 40-50 см, таза салмағы 1,5 - 2 кг. Жүн жамылғысының түсі де көбіне сарғылт-сұрдан сұр түсте болады. Негізінен түнде жортады, жұптасып немесе топталып тіршілік етеді.
Мемлекеттің қолдауымен Польшада 1990 жылдары қоян етін өндіру 25000т көтерілді. Оның 10000т экспортқа шығарылды. 1997 жылы Польшада қоян шаруашылықтарының саны 226 жетті. Соңғы кездері қоян етін көп мөлшерде өндіретін елдер қатарына Франция 150, Испания 120 және Италия 300 елдері жатқызылады. Сонымен қатар жылына 120 мын.тонна өндіретін Қытай елін де қалыспайды.. Алайда соңғы кездері өндіретін қоян еттерінің сапасының төмендеуіне байланысты экспортқа шығаруға Еуропалық союз тиым салды.
Біздің елде кездесетін қоянның 3 түрін атап кетуге болады. Олар еліміздің орманды даласында, жазық, шөлейтті аймақтарда тіршілік етеді. Мекен ету ортасына қарай ақ қоян, құм қояны және ор қояны деп аталады.
Қазақстанның солтүстік өңірінің орманды алқабын иеленген ақ қоян Ақмола облысының таулы-дала аймағын, Павлодар өңірінде және жиірек Қостанай жерінде мекендеп, сондай-ақ Қазақстанның шығысында, таулы аймақтарында, Қарағанды жерінде көптеп кездеседі. Ал Алматы облысы, Қазақстанның батысы, Ақтөбе облыстарында бұл жануар өте сирек кездеседі. Қыс айларында, тіршілік әрекетінің түрлі себептеріне байланысты, жыртқыштардың көптігіне орай және жемін табу үшін мекенін өзгертіп отырады. Дене тұрқы 66-69 см, салмағы 4,5 - 6,2 кг-дай болады. Қыс мезгілінде жүнінің түсі түгелімен аппақ түске еніп түлейді, ал жазда сұрғылт түсті болады. Аңшылықпен шұғылданушы жеке тұлғалар ақ қоянның бағалы терісі мен дәмді еті үшін аулайды.
Отанымыздың Жамбыл, Қызылорда сияқты құмайтты жерлерін мекен ететін жиі Арал құмында кездессе, сондай-ақ Қызылқұм, Мойынқұм жерлерін де тіршілік ететін құм қоян аты айтып тұрғандай құмды жерге бейімделген. Маңғыстау облысының құмды даласын да құм қоян мекен еткен. Құм қоянының денесі небары 37 - 54 см, салмағы 1,7 - 2,5 кг болып келетіндіктен оны қояндардың ішіндегі ең кішісі деп есептейді. Құм қоянның арқа жоны және бүйірі сұр болып келеді де бауыры ақ түсті болады. Бұлар жемін түнде іздеп жеуге бейімделген. Бұл жыртқыштардан қорғанудың әрекеті болса керек.
Қазақстан жерінде мекен ететін ең ірі қоян - ор қоянының денесінің тұрқы 55 - 70 см болып келеді, ал салмағы 3,7 - 5,9 килограммды құрайды. Артқы секіру аяқтары жақсы жетілген және де алдыңғы аяқтарынан екі есеге ұзын.Жүні маусым сайын түлеп, түсі өзгеріп отырады. Бір ерекшелігі құйрық жүнінде қыс мезгілінде де қара жолақ пайда болып отырады. Қазақстанның Батыс өңірі мен Солтүстік өңірін мекен етеді. Атап айтқанда Батыс Қазақстанның тоғайлы аймаған мекен етсе, Атырау жерінде де, Ақтөбе облыстарында да жиі кездесіп отырады. Елдің шөлді аймағын, шөлейтті аймақты, далалы жерлерді мекен етеді.
Қорегі шөп болғандықтан қояндар үшін жеуге жарамды шөп және улы шөптер болады. Алайда бұл әліде толық зерттелмеген. Қоян үшін ең құнарлы өсімдіктердің қатарына жататындар: мыңжапырақ, сурепка, бидайық, жылым, мать-и-мачеха, қалақай, подмаренник, жолжелкен, пижма, емдік бақ-бақ, лопушник, сібір борщевигі. Ал улы өсімдіктерге жататындар: сарғалдақ, аютамыр, тамырдәрі, күзгі лапызқы, үлкен сасық еліртпе.
Азықтың толық сіңірілуі, затайналымның жүруі қоян ағзасындағы суға байланысты. Қоянның ағзасы үшін судың маңызы ерекше зор. Ыстық уақытта қоянның денесінен артық қызуды булану арқылы су сыртқа шығарады. Ең маңызды қорегінің жоқтығына шыдап қоян бірнеше күн тіршілік ете алса да су тапшылығына шыдамайды. Қоян ағзасының 70 пайызын су құрайды. Сыртқы орта температурасы жоғары болғанда немесе көжектерін сүтімен қоректендіру кезеңінде қоянға судың қажеттілігі күнделікті қабылдауынан екі есеге артып түседі.
Ресейде қоян өсіру шаруашылығымен ерте уақыттан бастап айналысқан. Қоянды қолда бағып ұстау әуестігі халық арасында революцияға дейін де кездескен. Алайда бұл шаруашылық толық жетілмеген, тек қызығушылықтан туған жеке тұрғындардың шағын шаруашылығы ғана болды. Алғаш қоян шаруашылығы жиырмасыншы жылдардың аяғы мен отызыншы жылдардың басында ғана бой көтерді. Осы мақсатпен Ресейге шет елдерден 15 мыңдай асыранды қояндардың түрлері сатып әкелінді. Шет елден әкелінген: венский көгілдір, шиншилла, венский ақ, шампань, фландр, ақ великан деген және тағы басқа түрлері болатын.
Қазақстанда 1980 жылдары қоян шаруашылықтары қарқынды жұмыс жасаған. Павлодар облысының Мичурин совхозында, Алматы облысында, Шығыс-Қазақстан облысында, Қостанай облысында, Ақмола облысында қоянның советтік шиншилла түрі өсірілген.
Қоян өсіру еті үшін және тері алу мақсатында жүргізілді. Шаруашылық қояндарының да өзіндік ерекшеліктері бар. Сапалы өнім алу мақсатында шаруашылық иелері мұны да игеріп отырады.
Үй қояндарының өмір сүру ұзақтығы 10 жыл, өндірістік қолданысқа 3-4 жастағы қояндар алынады, бұл кезеңде қоянның салмағы 4 килограммнан 8 килограммға дейін жетеді.
Асқорыту жүйесі жақсы жетілген. Асқазаны бір камералы, көлемі 180 - 200 миллилитр. Асқазан сөлі үздіксіз бөлініп отырады және қышқылдығы жоғары (рН 0,3 - 0,4), сол себепті де қоян құрамында клетчаткасы мол ірі азықтарды көп мөлшерде жеп, оңай қорыта алады. Тоқ ішегі жақсы жетілгендіктен қояндар шөптектес азықтарды жақсы сіңіріп, В тобына жататын дәрумендермен өз ағзасын жақсы қамтамасыздандырады.
Қоян асқазанының асты қорытуында азық рационындағы азықтың мөлшері мен түрі және қарынның қызметі өзара тығыз байланысты. Мысалы азықтың бір түрі азықтың қорытылу үрдісін төмендетсе, ал енді біреуі керісінше қарын бездерінің жұмысын тездетеді. Бұл ғылыми тұрғыда зерттеліп дәлелденген. Сол себепті, қояндардың асқорыту жүйесінде сәбіздің, орамжапырақтың, тартылған сұлының азотты құрамы тез қорытылады және сіңіріледі. Ал арпаның азотты құрамы өте төмен және аз сіңіріледі. Қоянның асқорыту жүйесінен азықтың толық қорытылып өтуі 60-72 сағатты құрайды.
Үй қоянының тынысалу жүйесінң жетілуі төмен. Өкпесі небары 12 - 15 грамм, салмағы дене салмағына шаққанда 0,36%ын құрайды, өкпесінің оң жағы сол жақ бөлігіне қарағанда үлкенірек. Тыныс алу жиілігі минутына 50 - 60 рет, жазғы күнгі ыссылықта - 35ºС де 280 ге жетеді. Қояндар ауадан 1 кг дене салмағына шаққанда 478 - 632 см3 оттегін жұтып, 450 - 630 см3 көмірқышқылын бөліп шығарады.
Қанайналым ағза үшін айтарлықтай маңызды, анатомиялық тұрғыдан барлық ағзалармен және ұлпалармен тығыз байланысып, барлығын үлкен жүйеге біріктіріп тұр. Қан және лимфоайналым жүйесі сұйықтықтан немесе сұйық ұлпалардан (қан және лимфа), қан түзуші ағзалардан (бауыр, сүйек қызылкемік майы, талақ), қантамырлары мен лимфа тамырларынанжәне оларды қозғалысқа келтіретін жүректен құралған.
Қоян ағзасындағы жалпы қанның мөлшері оның салмағының 5 - 6,7 пайызын құрайды. Қоян жүрегі минутына 120 дан 160 қа дейін соғады. Қоянның қалыпты дене қызуы 38,5 - 39,5ºС, сыртқы орта температурасына байланысты өзгеріп отырады.
Тері жамылғысы қоян денесін сыртқы механикалық әсерлерден қорғайды, уытты микроорганизмдердің енуінен сақтайды. Терісі дене температурасының жылу реттеуіші қызметін атқарады, бөлу және тыныс алу қызметтерін атқарады. Терісінің жалпы салмағы 350 - 450 грамм, немесе қоянның салмағына шаққанда дененің 12 пайызын құрайды.
Ересек қоянның түлеуі жылына бір рет (күзде), ал көктем-жаз кезеңінде көбіне жүн жамылғысының түсінің өзгеруі ғана жүреді. Жас қоянның алғашқы түлеуі туылғаннан 14 - 15 тәулік өткен соң басталып 3 - 4 айлығында аяқталады. Екінші түлеуі жас қоянның ерте көжектеудің 10 - 15 апта өткен соң басталып, 6 - 7 ай жасына келгенде аяқталады. Үшінші түлеуі ерте көжектеуде және келесі түлеуі кеш көжектеу кезінде басталып, желтоқсан айында кейде қаңтар айында аяқталады.
Жүйке жүйесі жалпы ағзаның ішкі қалып күйін сыртқы ортамен байланыстыра отырып тіршілік қызметін ретке келтіріп отырады.
Қоян жүйке жүйесінің қозғыштығы жоғары жануар болып есептеледі. Сол себепті де ол күйзеліске оңай әрі тез шалдығады. Күйзелістің алғашқы сатысы адамдар қоянның көжегін жиі қарағанда қоянның қызғаныш реакциясы, бұл уақытта аналық қоян көжектерін бауырына қысып тастайды. Қояндар тұрған қоражайға жеңіл шаруашылық жөндеулер мен күрделі құрылыс жүргізілген кезде жүйке жүйесі қозып жаппай күйзеліске ұшырау. Мұндай жағдайда ұрғашы қояндарда іш тастау болады.
Үй қояны жыныстық жетілуінің тездігімен ерекшеленеді, 3 - 3,5 айлық қоян жыныстық жетілген болып келеді. Жас аталық қоянның жасы аналықтан 2 - 3 айға үлкен болу керек. Ұрғашы қоян жылдың кез-келген уақытында ұрықтанған болуы ықтимал. Ұрғашы қоянның жыныстық күйлеуі: жаз кезеңінде әр 5 - 6 тәулік сайын, қыс кезеңінде әр8 - 9 тәулік сайын.
Асыранды қояндардың көбею ерекшелігі қоянның түріне, ұрпақтан ұрпаққа берілетін жеке қасиетіне және күтім мен азықтандыру сапасына да қатысты. Асыранды қояндар бір туғанда 6 - 12, кейде 16 - 19 данадан көжектейді. Аналық қоянның буаздық кезеңі 30 - 32 күн. Жатыр ішіндегі ұрпағы тез жетіледі. Оларды 13 күндігінде енесінің сыртқы бүйір қабырғасынан ұстап байқауға болады, ал 16-күні іште жатып қозғала бастайды.
Туылған көжектердің бір-біреуінің салмағы 40г-нан 90 г-ға дейін болады. Көжектер енесінің сүтімен екі айдан астам уақыт қоректенеді. Жаңа туылған көжек соқыр, денесі жүн жамылғысынсыз,16 сүт тістері бар. Екі күннен кейін денесіне жүн жамылғысы өсе бастайды, 10 - 14 күнде көзі ашылады, 17 - 20 күндік көжектер өздері жүріп қоректене алады. 18 күндігінде тістері жаңарады. Көжектер алғашқы аптада-ақ салмақ қоса бастайды, түріне қарай 30 күндік көжектер орташа түрі 400 - 500 г, ірі түрі 600 - 700 г салмақ тартады. Қоян шаруашылығының иелері көжектерді қалай күтуін жақсы меңгереді, арнайы торлар дайындап, 29 - 30 күндік көжектерді анасынан бөлек орынға орналастырады. Төрт айлық жасқа дейін көжектердің интенсивті өсуі толық байқалады, осы уақытта олардың сыртқы тұрпаты ересек қояндармен шамалас болады. Сегіз айлық жасында қояндардың өсуі толық тоқтайды.
Қояндардың жылдам жетілуіне де түр әсер етеді. Орташа түрге жататын қояндардың жыныстық жетілуі 3 - 3,5 ай, ірі түрге жататын қояндар 3,5 - 4 айлық жасы. Алайда оларды бұл уақытта шағылыстыру қоянның өсуіне кері әсерін тигізеді және өміршеңдігі төмен ұрпақ әкелуіне себепкер болады. Сол себепті орташа түрге жататын қояндарды 4 - 5 ай, ал ірі түрге жататын қояндарды 5 - 6 ай жасында шағылыстырады.
1.2 Қоян ұшаларының, ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау
Үй қояны да өзге үй жануарларының қатарындағы сойыс малы болып табылады. Сондай-ақ, қоянды сойысқа қабылдау, сою, ет сапасын бағалау тәртібі де үй жануарларын союда қолданылатын ет сапасын бағалау тәртібімен бірдей деңгейде жүргізіледі.
Қоян ұшаларының және ішкі мүшелеріың балғынлығын анықтау алдында сойыс қоянының қалып-күйін тексеру, союға лайықтылығын анықтау, сойғаннан кейін ұшаны және ішкі мүшелері ветеринариялық-санитариялық сараптау ережелері талапқа сай реттілікпен жүргізіледі.
Сойысқа тек сау қояндар ғана жіберіледі. Сойылымға жіберілетін қоян 2 - 4 жас арылықта болады. Сойысқа жіберілетін қояндар міндетті түрде ветеринариялық қараудан өткізіледі. Ет өндіріс орындарына союға жіберілген қоян партиясына ветеринариялық куәлік немесе анықтама беріледі. Куәлікте қоянның саулығы жөнінде және жұқпалы аурудан таза шаруашылықтан шыққаны жөнінде барлық тиісті мәліметтер көрсетіледі.
Ет өнеркәсібінің ветеринар дәрігері әкелінген сойыс қояндарына берілген ветеринариялық куәлігінің дұрыстығын, тиісінше жолдама құжатын тексеріп, әрбір қоянды жекелеп қарайды, дене қызуын тексереді. Сойыс қояндарының жағдайы ветеринариялық санитариялық талапқа сай болған жағдайда ғана ветеринар маман сойғанға дейінгі күту тәртібін қолданып азықтандыру ережесін ұсынады, сойғанға дейін малдәрігерлік бақылауда болады. Сояр алдында қояндар 14 - 18 сағат ашықтырылады, суғару союдан 3 - 4 сағат бұрын тоқтатылады.
Егер ұзақ жолдан тасымалданып әкелінген жағдайда жануарда шаршағандық байқалса, онда қояндарды союға рұқсат етілмейді. Оларға кемінде 48 сағат бойы қалыпты күтім жасалып, азықтандырылады.
Сойыс күні барлық қояндардың қалып-күйі міндетті түрде ветеринариялық тексерістен өткізіледі.
Қоянды сою арнайы жабдықталған бөлмеде жүргізіледі. Сояр алдында қояндардың денесі шаңнан, азық қалдықтарынан тазартылады.
Қоянды союдың өзіндік тәсілдері бар. Алдымен есеңгіреу, қансыздантыру, терісін сыпыру, ұшаны өндеу.
Есенгірету: қоянды құлағынан ұстап алып, артқы екі аяғынан арнайы қармаққа жоғарыдан төмен қарата бекітеді. Қоян тынышталған соң желкесінен ағашпен соғады.
Қансыздадыру: есеңгіреткен бойда екі көзін ойып немесе басын бірінші мойын омыртқа тұсынан кесіп алып, төмен қара салбыраған күйі 5 - 7 минуттай қанын ағызады. Сонан соң қоянның құлағынан немесе алдыңғы аяғын сол қолмен жоғары көтере ұстап, оң қолдың көмегімен қоянның ішінен бірнеше қайтара төмен қарай баса жүргізіп несепті шығарады. Бұл қуықтан несептің шығып етті бүлдірмеуі үшін жасалады.
Терісін сыпыру: қармаққа қайта ілінген соң артқы аяқтарының секіру буындарының тұсынан өткір пышақпен дөңгелендіре теріні кесіп шығады. Бұдан соң теріні артқы аяқтың іш жағымен екінші аяғына қарай бағыттай пышақпен анальді тесігін бойлай кесіп өтеді. Екінші аяғының да секіру буынына жеткен соң терісін дөңгелендіре кеседі. Арқа жонын құйрығынан төмендете ұшадан бөлектеп алады, одан әрі іреу жасағандай етіп теріні төмен қарай басына дейін тартып сыпырады.
Қоянның ұшасынан ішкі мүшелері бөлектеп алады, өңдейді. ішкі ағзаларымен бірге ветеринариялық санитариялық қарауға жібереді.
Қояндарды соятын арнайы цех болмаған жағдайда, ет өндіруші орындарда әкелінген қояндарды соятын арнайы бөлме дайындалған болуы шарт.
Келген партияның ішінде ауруға күдікті қояндар кездескен жағдайда оларды сау қояндардан бөлектеп, басқа сою бөлімінде сояды немесе ондай мүмкіндік болмаған жағдайда, сау қояндар сойылып болғаннан кейін ғана сол сою бөлмінде союға рұқсат теіледі.
Сойғаннан кейін қоянның ішкі ағзалары (талақ, өкпе, жүрек, бауыр, ішек-қарын), бас бұлшықеті (цистицеркозға) және ұшасы ветеринариялық қараудан өтеді. Ұшаны қарауда қансыздандырылу деңгейін ескереді, ұшаның тазалығын, тиісінше патологиялық өзгерістердің бар-жоғын (қанталау, ісіну, қан ұю) тексереді.
Кояндарды сояр алдында немесе сойғаннан кейін ветеринариялық қараудың нәтижесінде ауруға күдіктілік туындап ауру түрі анықталса ұшаны және ішкі ағзаларды ветеринариялық-санитариялық бағалау келесідей тәртіппен жүргізіледі:
Пастереллезде. Ішкі ағзаларды техникалық утилдеуге жібереді ал ұшаны қайнатудан кейін ғана қолданысқа босатады. Абцесс туындаған жағдайда ұша ішкі ағзаларымен бірге утилдеуге жіберіледі.
Псевдотуберкулезде. Бауырда, талақда, лимфа түйіндерінде, сүйекте түйінді үрдіс анықталса ұша ішкі ағзаларымен бірге техникалық утилизацияға жіберіледі.
Некробациллезде. Жарақаттанудың жергілікті үрдісінде жарақаттанған тұсты кесіп алып тастайды, ал толықтай жайылған үрдісте - ұша ішкі ағзаларымен бірге утилденеді.
Туляремия, стрептококкті іріңдеу, стафилококкозда (инфекциялық желінсау). Ұша, ішкі ағзалары, терісімен бірге түгел утилизацияға жіберіледі.
Спирохетозда. Ұшаның жарақаттанған тұсын ғана алып тастайды. Ұша шектеусіз қолданылуға жіберіледі.
Фасциолезде. Цистицеркозде. Бауырды утилдейді. Бұлшықет цистицеркозбен залалданған болса ұшаны техникалық утилдеуге жібереді.
Кокцидиоз. Залалданған ағзаны алып тастайды (бауыр, ішек).
Листериоз. Жарақаттанған ағзаларды (жүрек, бауыр) және басты техникалық утилдеуге жібереді. Ұшаны қайнатқаннан кейін ғана қолданысқа босатады. Терісі дезинфекциялауға жіберіледі.
Туберкулез. Жеке ішкі ағзалар залалданса оларды утилдейді, ал ұшаны қайнатқаннан кейін босатады, ал толықтай жайылған үрдісте - ұша ішкі ағзаларымен бірге утилденеді.
Ауески ауруы. Бұлшықет қаңқасында дегенеративті өзгеріс болса ұшаны ішкі ағзалармен бірге утилденеді. Дегенеративті өзгеріс болмаған жағдайда ішкі ағзалары утилденеді, ал ұшаны қайнатқаннан кейін ғана қолданысқа босатады. Терісі дезинфекциялауға жіберіледі.
Миксоматоз. Ұша ішкі ағзаларымен және терісімен бірге жойылады.
Арықтау. Бұлшықет ұлпасында ісіну, май жиналатын орындарда үлбіреген ісік болса, бұлшықет атрофиясы, лимфа түйіндерінің ұлғаюы байқалса ұшаны барлық ағзасымен бірге техникалық утилизацияға жібереді.
Түрлі сатылым орындары мен базарларға үй жайында сойылып әкелінген қоян ұшалары ішкі ағзаларымен бірге ветеринариялық-санитариялық сараптаудан өткізіледі. Базарларда заңды түрде күші бар мал өнімдері мен көкөністердің адам өміріне қауіпсіздігін қадағалап, өнімнің сапасын бағалап отыратын ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханасы жұмыс жасайды.
Сатылымға әкелінген қоян ұшасының артқы аяғының секіру буынында 3 см кем емес көлемде тері жамылғысы қалдырылуы шарт.
Базарға сатылымға әкелінген қоян ұшаларын ветеринариялық-санитариялық қарау кезінде ұшаның қансыздандырылуын, тазалығын және паталогиялық өзгерістердің (ісіну, қан ағу, т.б.) болмауы ескеріледі.
Дала қояны ауланып әкелінген жағдайда ұша терісінен сыпырылған, ішкі ағзалары бөлектеніп алынған болуы міндетті. Аңшылықпен ауланған дала қоянының ұшасы мен ішкі ағзасының балғындығына, жарақаттың сипатына (оқ тиген жер немесе тұзақтың орны), қансыздандырылу дәрежесіне санитариялық қарау жүргізіледі. Балғындығына қарау жұмыстары келесідей талаппен жүргізіледі:
а) еттің күйін бетінен және кесіп бұлшық ет ұлпасының консистенциясын, исін, серпімділігін, қансыздандырылу дәрежесін қарау, қолма-қол патологиялық өзгерістер, қанталау, ісіну, ластану жоқтығын тексереді;
ә) лимфа түйіндерін кесіп қарау;
б) май ұлпасының консистенциясын, түсін және исін тексеру;
в) фациолезге (цистицеркоз) бұлшық етін, бауырды қарау.
Балғындығына күдікті болған жағдайда немесе сапасына санитариялық баға талапқа сай қанағаттанарлық болмаса қоян ұшасын міндетті түрде микробиологиялық және физико-химиялық тексеруге жібереді. Сынама алынып тексеруге жіберілген ұшаларды зерттеу қорытындысы шыққанша сатылымға жібермей бөлектеп 4ºС температурада сақтайды.
Балғындығына күдікті деп әкелінген сынамаларды келесідей тәртіппен қарайды:
:: Органолептикалық (сыртқы түрі, түсі; тығыздығы; беткі жағынан және кескендегі ұлпаның қалпы, тығыздығы және қайнату кезіндегі иісі; майының күйі; көкшандыр және сүйек кемігі майын; қайнату сынамасында сорпаның сапасы);
:: Микробиологиялық (уытты микроағзаларға, ішек таяқшаларына, листерий қоздырғыштарына, сальмонелла қоздырғыштарын анықтау) қарау;
:: Физико-химиялық (қайнату сынамасы; сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдырау заттарын анықтау; аммиакты және аммоний тұздарын анықтау; еттің pH - ын анықтау; пероксидаза сынамасы.) .
Егер еттің сезімдік көрсеткіштері мен қайнату сынамасы балғын етке тән болса ол жеуге жарамды деп танылады. Балғын етке тән белгілер: жағындыда көру аймағынан микробтар жоқ немесе бірлі-жарым ғана болады және ет ұлпаларының бұзылған қалдықтары байқалмайды; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпа мөлдірлігін сақтайды не аз ғана лайланады; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 0,98мг нан 1,82 мг аралығында кездеседі; пероксида сынамасына оң нәтиже береді .
Балғындығына күдікті етке тән белгілер: аздаған сезімдік өзгерістер (еттің беткі қабаты шырышты, сорпасы қайнатқанда мөлдір емес); ет жағындысының әрбір көру аймағынан 20-30дай домалақ немесе таяқша тәріздес микробтар және ет ұлпаларының нобайы көрінеді; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпада үлпектер пайда болады; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 1,90мг нан 2,5 мг аралығында кездесуі; пероксидаза сынамасы теріс нәтижелі.
Балғын емес ет: сезімдік өзгерістер (еттің беткі қабаты шырыш, консистенциясы бос, жағымсыз иісті, сорпа лас, шіріген иісі бар); ет жағындысының әрбір көру аймағынан залалды микробтар бар және ет ұлпаларының нобайы көрінеді; ақ затты анықтауда күкірт қышқылды мысты қосқанда сорпада темір түсті тұнба түзіледі; аммиакты және аммони тұздарын анықтауда тұздар қоян етінде 2,5 м-на артық; пероксидаза сынамасы теріс нәтижелі .
Еттің ауру қояннан сойылғандығына немесе өлім алдында сойылғандығына күдіктенген жағдайда жоғарыдағы зерттеулерге қоса pH-көрсеткішін анықтайды. Сау қоянннан алынған еттің pH-көрсеткіші 5,7-6,2, ал 6,3 не одан да жоғары көрсеткіш берсе, онда қоянның ауру немесе жанталасу кезінде сойылғаны .
Егер етте іріген қосылыс кездессе, бөгде иіс байқалса, ұшаны техникалық утильдеуге жібереді не жояды, бұл жөнінде акт толтырылады .
Ветеринария саласына үлесін қосқан отандық ғалымдардың еңбектерінде қоян етін жан-жақты зерттеу жұмыстары қарастырылған.
Көптеген авторлардың еңбектерінде қоянды сою және ұшаны өңдеу технологиясын былай деп атап өткен: тірі қоянды бір қолмен құлағынан ұстап, екінші қолмен артқы екі аяғын біріктіріп ұстап басын төмен қарата салбыратып арнайы қондырылған қармаққа жоғарыдан төмен қарай іледі. 220 В -тық әсермен және 0,5 А (ампер) күшпен қоянды есінен айырады да қансыздандыруды жалғастырады. Қансыздандыру бірінші мойын омыртқа мен шүйде сүйегінің арасын ажыратып басты денесінен кесіп алу арқылы іске асырылады.
Қояндардың қоңдылығы. Сояр алдында қоянды қоңдылығы бойынша екі дәрежеге бөледі:
Бірінші дәрежелі - қолмен ұстағанда бұлшықеті жақсы жетілгені байқалады, арқа омыртқасының өсінділері байқалмайды және саусаққа сәл байқалып тұрады. Жамбас бұлшықеті дөңгеленіп жақсы жетілген. Қоянның ішін қолмен ұстаған кезде қалың жиек тәрізденіп көкіректі ұзына бойлай орналасқан тері асты май қабаты анық білінеді .
Екінші дәрежелі - қолмен ұстағанда бұлшықет жетілуі қанағаттанарлық, арқа омыртқаларының өсіндісі сәл көрініп тұрады, қолға анық білінеді, жамбас бұлшықеті тегістеу, ішінің май қабаты қолға білінбейді.
Қоңдылығы екінші дәрежелі талапқа сай болмаса, онда қоян арық деп танылады.
Сойылғаннан кейін де қоян ұшасын қоңдылығына қарай екі дәрежеге бөледі.
Қоңдылық дәрежесі:
Бірінші дәрежелі қоян ұшасы етті, омыртқалық өсінділер ет ұлпасынан байқалмайды, жамбас бұлшықеті және сан бұлшықеті толық, жұмыр. Шоқтығында майлы жолақ қалың, қарнында, шабында май қабаты бар, бүйрегі жартысына дейін маймен жабылған.
Екінші дәрежелі ұшаның бұлшық еті қанағаттанарлық, жамбас пен сан еттері сәл тартылған, тегіс. Тері астында, қарнында май қабаттары байқалмайды. Омыртқалық өсінділер анық байқалады, бұлшықет ұлпасы орташа, бүйректе май шоғыры шамалы .
Микробиологиялық тексерудің негізгі міндеті - індет тудыратын микробтың түрін, еттегі микробтың шамасын және олардан адамның улануы мен улы індеттің таралу мүмкіндігін анықтау болып табылады.
Қоян ұшаларын ветеринариялық зертханада міндетті түрде аэробты және факультативті анаэробты микробтартобына зерттейді. Сальмонелла, листерия қоздырғыштарына зерттеу жүргізеді, олардың балғын ұшада кездеспеуін қадағалайды .
Балғын етке сақталу ережесі бұзылғанда немесе сойылу технологиясы мен гигиенасы қатаң сақталмаған жағдайда адам өміріне қауіпті микробтардың дамуына қолайлы жағдай туындап, адамдар арасында уланулар мен адам шығындары болады. Мұндай ауруларды етке түскен түрлі микробтар шоғыры туындатады.
Шартты патогенді микробтарға протей және ішек таяқшасын жатқызады. Ішек таяқшалары Escherichia туыстығына жатады. E. Coli микробының серологиялық қасиетімен ажыратылатын бірнеше типтері болуы мүмкін.
Ішек таяқшасының О, К, Н түрлі антигендерін атап айтуға болады. О антигені температураға тұрақты, К - капсулалы, оның өзі L, A және B антигендеріне бөлінеді. Н антигені жіпшелер, температураға тұрақсыз ақзаттан құрылған.
Ішек таяқшаларының серотиптері ауру тудыратын, шартты уытты және ағзаға пайдалы түрлеріне қарай бөлінеді. Ағза үшін пайдалы микроорганизмдері В және К витаминдерін өндіруге қатысады. Бұлар сонымен қоса түрлі ауруларға қарсы тұрады. Іш ауру, жамандат сияқты аурулардың алдын алып олардың қоздырғыштарының өсуіне кедергі тудырады .
Ішек таяқшаларының биохимиялық қасиеті өте күшті. Олар лактозаны, глюкозаны, маннитті, мальтозаны, декстрозаны, галактозаны және ксилозаны ыдыратады, желатинді сұйылтады, нитраттан нитрит, көпшілігі индол түзейді. Ішек таяқшаларын бөлу үшін Эндо, Плоскирев, Левин қоректік орталарын пайдаланады. Эндо агарында E.Coli. жалтыраған қызыл түсті шоғырлар түзейді және ортаның да түсін өзгертеді. Левин агарында олар қара көкшіл, ал плоскивер агарында қоңыр қызыл шоғыр түрінде өседі.
Жағындыда Грамм әдісімен боялмайтын, кішкене немесе үлкен, жеке жататын таяқшаның, ал қоректік орталарда жоғарыда көрсетілген шоғырлардың болуы және олардың мочевинаны ыдыратпауы, күкіртті сутек түзбеуі, индол түзелуі етте ішек таяқшасының бар екенін көрсетеді.
Адамда мал өнімдерінен жұғатын улы індеттер және бактерияның уларымен улану көптеп кездеседі бұл аурулардың ішінде ет және басқа да тағамдармен улануда сальмонелла бактериялары белсенділік көрсетеді. Сальмонеллез бактериялары сыртқы ортада өте кең тараған. Тағам өндірісінде санитариялық ережелер толық сақталмаған жағдайда немесе өнімді тасымалдауда сақтау ережелері дұрыс орындалмаса бактериялардың көбеюіне оңтайлы жағдай тудырылады. Бұндай өнім адам өміріне қауіп төндіреді. Мұндай сапасы бұзылған өнімдерде бір-біріне өте ұқсас микроорганизмдер шоғыры көптеп жиналады. Улы індетті қоздырушыларға аталып кеткен сольмонелла, ішек таяқшасы, протей және де өзге түрлері жатады. Қазіргі уақытта сальмонелланың 2000-ға жуық стеротиптері бар. Олар бір-бірінен антиген құрылымы және ферменттік белсенділігі бойынша ажыратылады.
Өсу және морфологиялық ерекшеліктері бойынша сальмонелла Грам әдісімен боялмайды, барлық анилин бояуларымен жақсы боялады, спор және капсула түзбейді, қозғалу қабілеті жоғары (кейбір серотиптерінен өзгеше), кәдімгі қоздырушысы аэроб немесе факультативті анаэроб.
Бактериологиялық шыныаяқтағы пептонды диаметрі 1-3 мм-дей болатын ақшыл сұр түсті шоғыр түзейді. Олар, S,R кейде арлықтағы O (SR) пішініндегі шоғыр түрінде кездеседі. S пішнді шоғыр кішкене, жылтыр дөңгелекше шеті тегіс, үсті күмбез тәріздес болса, R пішініндегісебінді S пішініндегі микробтардан, сонымен қатар биохимиялық және серологиялық қасиеттерімен де өзгешеленеді. Жалпы сальмонелла қоздырушыларының биохимиялық ерекшеліктері төмендегіше сипатталады. Олардың ферменті мочевинаны, сүт қантын, қантты (сахароза), адонитті және салицинды, көпшілік түрлері желатинді ыдыратпайды және индол ацетилметилкарбинал түзбейді. Сальмонеллалар ферменті глюкозаны, галактозаны, маннозаны, фруктозаны, арабинозаны, рамнозаны, ксилозаны, маннитті, мальтозаны, глицеринді, дульцитті, сорбитті газ және қышқыл түзей ыдыратады. Сонымен қатар бұл бактериялар нитратты нитритке айналдырады, күкіртті сутек түзейді. Сальмонелла бактерияларының антигенінің құрылысы өте күрделі. Оларда екі негізгі антигенді кешен болады: денелік жоғары температурада тұрақты O - антиген және микроб жіпшесінің, температурада тұрақсыз Н-антигені. Соңғы антигеннің 1- және 2- фазасы бар.
Тексерілетін материалдарды ЕПС, ЕПА ажыратушы қоректік орталарға (Эндо, Левина, Плоскирев, висмут-сульфитті агар) және байыту орталарына (селинитті, Кауфман, Мюллер, Киллиани) себеді.
Эндо қоректік ортасында сальмонеллалар әлсіз көкшіл немесе түссіз шоғыр түрінде кездеседі. Плоскивер ортасында да түссіз және аздап қатқылдау, кейде күңгірт түрде болуы мүмкін. Левин ортасында сальмонеллалар мөлдір кейде көкшіл шоғыр түрінде өседі.
Висмут-сульфитті агарда сальмонеллалардың басым көпшілігі жылтыр қара шоғыр күйінде өсіп және шоғыр өскен жердегіагар да қара түске енеді. Тек қана С тобындағы сальмонеллалар ғана бұл ортада жылтыр жасыл шоғыр түрінде байқалады.
Тамақтан болатын бактериялық улануда шар тәріздес бактериялардың әсері зор. Шар тәріздес микробтар сыртқы қоршаған ортада өте көп тараған. Олар ауада, суда, күнделікті қолданыс заттарда, адам мен жануарлар денесінде, тыныс алу жолдары мен ас қорыту жүйесінде кедесіп отырады.Стрептококтардың көптеген серологиялық түрінің ішіндегі адам үшін және жануарлар үшін қауіптілері Str. Hoemoliticus, Str. Viribous, Str. Faecalis болып табылады. Стафилококтер де стрептококтер де аэробты және факультативті анаэробты микроорганизмдер.
Олар шар тәрізді, кәдімгі қоректік орталарда жақсы өсетін, бірден, екіден немесе топталып жататын, спор, капсула түзбейтін, қозғалу қабілеті жоқ, Грамм әдісімен оң боялатын бактериялар. Стафилострептококтар сыртқы ортада, тұздың әсеріне, төмен температураға төзімді келеді, ал қышқыл орта жоғары температураға шыдамсыз .
Стафилококтер (әсіресе алтын түстес) мен кейбір стрептококтердің ауру тудырушылық қасиеті бар және олар азық-түлікте өскенде у бөліп шығарады. Ет пептон агарында олар кішкене мөлдір немесе бұлыңғыр шоғыр күйінде, кейде әр түрлі пигмент түрінде кездеседі. Ет пептон сорпасы біркелкі бұлдырланады және мол тұнба түзеді.
Микробиологиялық зерттеу жұмыстары еттің балғындығына күдік туған жағдайда жүргізіледі және республикалық зертханаларда шет елдерден әкелінген көп партиялы тағамдық өнімдердің тағамдық қауіпсіздігін балауда міндетті түрде жүргізіледі. Шет елден әкелінген немесе шет елге жіберілетін өнімдерге шаруашылық қояндарының қаптамада дайындалған ұшалары да жатады. Олардың әр партиясынан үш данадан ұшалар алынып жоғарыда аталған уытты және шартты уытты микробтар қоздырғышына микробиологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіледі .
Физмко-химиялық зерттеу еттің балғындығына күмән туғанда жүргізіледі. Зертханада етті балғындығына физико-химиялық зерттеуде сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдрау заттарын анықтау, аммиакты және аммони тұздарын анықтау, қышқылдық-сілтілік ортасын анықтау, пероксида сынамасы жүргізіледі.
Сорпадағы ақ заттың алғашқы ыдырау заттарын анықтау. Бұл әдіс сүзілген сорпа сынамасында күкіртқышқылды мыстың (Тотияйн ерітіндісі) әрекетімен ақзаттың алғашқы ыдырауы, тұнба түзуі нәтижесін анықтауға негізделген. Ет сынамасын суда қайнатып мақтаның қалың қабатынан сүзеді, филтрлі қағазбен сүзіледі, суытылылады, 2 мл пробикаға өлшеп алынады. Дайын болған сынамаға 3 тамшы Тотияйн (CuSO4) ерітіндісі қосылады. Жас еттің сорпасы Тотияйн ерітіндісі қосылғаннан кейін де мөлдір күйінде қалады, балғындығына күмәнді еттің сорпасында үлпек пайда болады. Егер сорпада үлпек қою таңбаға айналса, тұнба түзсе ол еттің бұзылғанын көрсетеді .
Аммиак ет бұзылған кезде пайда болатын улы қосылыс. Аммиакты және аммони тұздарын анықтауда Несслер реактивмен қосылысында зерттелтін сұйықтықта қоңыр-сарғыш түсті зат йодты меркураммоний түзуімен сипатталады. (Несслер реактиві - күйдіргі калий гидратында ерітілген йодты калий және йодты сынап.) Сығындыдағы аммиактың мөлшеріне қарай түзілген йодты меркураммониі түсінің қоюлануы, тұнбаның өзгеруі біздің зерттеу жұмысымызға сипаттама береді .
Зерттелуші сынамаға Несслер ерітіндісін қосқан кезде түсі ашық жасылдау-сары түске енсе және мөлдір немесе сәл бұлыңғыр болса бұл еттің балғын болғаны. Егер сынама түсі зерттеуде қанық сары түске енсе, және бұлыңғырланса балусалығына күдікті деп есептеледі (мұздатылып еріген етте тұнба пайда болады). Егер сынама түсі апельсин түсіне жақын қанық сары болса, тез арада ірі үлпектер түзіліп тұнба пайда болса, бұл бұзылған етке тән көрсеткіш болып табылады .
Еттегі сутек иондарының концентрациясы ет ферменттерінің өзгеріске ұшырауының нәтижесінде өзгеріп отырады. Тәулік өткен сайын pH - деңгейі төмендей береді, бұл сутек иондарының көлемі қышқылдық жағына ауысуын көрсетеді. Балғын еттің pH - ы 5,7-6,2 аралықтан ауытқымайды .
Пероксидаза рекциясының зерттеудегі негізі ет құрамындағы пероксидаза ферментін табу. Фермент пероксидаза сау малдан алынған етте белсенділігі жоғары болады. Ал ауру немесе агония кезінде сойылған мал болса пероксидаза ферментінің белсенділігі төмен болады. Белсенділігінің нәтижесі сутегінің асқын тотығы мен бензидинді тотықтырып, реакция кезінде пайда болған паринхинондимид толық тотықпаған бензидинмен әрекеттесіп көкшіл-жасыл қоспа түзеді де ол қоңыр түске айналады.Бұл сау малдан алынған етке тән көрсеткіш - оң нәтиже деп анықталады. Егер ару немесе жанталасып жатқан малдан алынған ет болса пероксидаза реакциясы нәтижесінде ерітінді көкшіл-жасыл түске енбей тез арада қою-қоңыр түс түзеді. Бұл теріс нәтиже деп бағаланады.
Дегустациялық (сезім мүшелері арқылы, сенсорлық) талдау - азық-түліктің сапасын бағалауды іске асыратын ең сенімді және ең тиімді әдіс.
Дегустациялық талдау органолептикалық талдау деп те аталады. Органолептикалық терминінің өзі грек сөзінен алынған, organo - құрал, және leptikos - алу дегенді білдіреді, сезім мүшелерінің сезінуі арқылы анықтау деген мағына туындайды. Шет елдерде сенсорлық термині қолданылады, латын тілінен аударғанда sensus сөзі де сезім, сезіну дегенді білдіреді.
Органолептикалық баға - адамның сезім мүшелерінің көмегімен азықтық өнімнің тағамдық сапасын жалпы қорытындылау.
Органолептикалық талдау - алынған нәтижелердің дәлдігіне кепілдік беретін ғылыми негізделген әдістерді және шарттарды қолдану.
Дегустациялық талдау Ет өнімдері. Органолептикалық бағалауды жүргізуге арналған жалпы шарттар. МЕМ СТ 9959-74 стандарты бойынша жүргізіледі.
Дегустациялық талдауды жүргізудегі мақсат:
:: Өндіріс орындарынан немесе шаруашылықтардан шығарылған азықтық өнімдердің сапасын мерзімінде бақылау;
:: Азықтық өнімнің жаңа түрін қолданысқа шығаруға шешім қабылдау мақсатында;
:: Сапасы төмен өнімді сатып алуда тұтынушының құқығын қорғау мақсатында, сондай-ақ, сатушы мен сатып алушының және үшінші тұлғаның арасында туындаған даулы сұрақтардың шешімін табу үшін;
:: Азық-түлік өнімдерінің және шикізаттың сапасын бақылауда бақылаушы ұйымдардың, жоғарғы оқу орындарының және ҒЗИ-ның методикалық қамтылған сұрақтарын шешуде жұмысты бірегейлендіру.
Етті және ет өнімдерін дегустациялық талдауда дәмінің, исінің байқалу деңгейін және термиялық жағдайын анықтайды. Дегустациялық бағалауды еттің немесе ет өнімдерінің тұтас күйінде және кескеннен кейін кесіндіден анықтау арқылы жүргізеді .
Өнімнің тұтас күйінде келесідей көрсеткіштері бойынша талдау жүргізіледі.
:: Сыртқы түрі, түсі және беткі жағдайы;
:: Беткі жағынан иісін, қажет болған жағдайда - тереңнен анықтағанда ағаш немесе металл түйреуіш болуы қажет;
:: Тығыздығын - шпательмен немесе саусақпен басып қарау .
Кесілген өнімді талдау. Өнімді өткір пышақпен жіңішкелеп кеседі. Кескен жердің көрінісі сақталуы керек. Зерттелетін етті сүйегінен ажыратады.
Дегустацияның алғашқы сатысында түсін, түрін, көлдененеңнен кесілген кесіндінің көрінісін анықтайды, сонан соң хошиістілігін, дәмін және шырындылығын анықтай отырып өнімнің өзіне тән қасиеттерін ескереді, бөгде иіс, дәм бар-жоғын байқайды, тұздалуын ескереді .
1.3 Қоян етінің тағамдық құндылығы
Сатылымға қоңдылығы бойынша бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz