Сәуле

Жоспар
Кіріспе

I. Сәулелік зақымдану
II. Сәулелі диагностика
III. Сәулелік терапия
IV. Радиация әсері. .Иондаушы сәулелердің клеткаға әсері.
V. Сәуле ауруы.
VI. Қорытынды

Сәулелік зақымдану- организмдегі, ұлпалардағы, органдардағы иондаушы сәулелердің дамуы нәтижесіндегі патологиялық өзгерістер. Соматикалық эффектті сәулеленуге жатады. Генетикалық сәулеленуден айырмашылығы тек сәулеленген тұлғаларда байқалады, тұқым қуаламайды. Сәулелік зақымданудың айырмашылықтары белгілі мерзімде әр түрлі патогенетикалық механизмдермен анықталынады.
Сәулелік зақымдалулардың сипаттамасы
Жеке құрамның сәулелік зақымдауы ЯҚ қолданған және ағзаның ішкі ортасына радионуклидтердің енуі мен сыртқы сәулеленудің нәтижесінде радиационды объектілерде техногенді авариялар салдары болуы мүмкін. Осы кезде туындайды:
1.Сырттан сәулелену салдарынан сәулелі зақымдалуы:
- жалпы сәулелену салдарынан зақымдалу;
- Сыртқы сәулеленуден жергілікті сәулелі зақымдалу
2. Радионуклидтермен дене бетінің сырттай зақымдалу
3. Ішкі радиоактивті зақымдалу

.
Сыртқы сәулелену салдарынан сәулелі зақымдалу.
Сырттан сәулелену кезінде сәулелену көзі сәулеленген объектілерден қашықтықта орналасады. Сыртқы сәулелену нәтижесінде жалпы және жергілікті сәулелі зақымдалу болып табылады. Сыртқы сәулеленуден сәулелі зақымдалудың ағымының ерекешілігі сәулелену түрі, мөлшерімен, сіңірілген мөлшерінің дене көлеміндегі таралуымен және уақытпен анықталады.
Сыртқы сәулеленуден зақымдалудың ажыратылуы
Сәулелі зақымдалудың әсер етуіне байланысты:
- гамма- немесе рентген сәулелерден;
- нейтрон сәулелерден;
- бета – сәулелерден.
Рентген және гамма-сәулелер, соған қоса жоғарғы энергиялы нейтрондар барлық тіндерге жоғрғы ену қабілетімен және зақымдаушы әсерімен сипатталады. Жалпы сәулелену кезінде жіті сәуелі ауру дамиды (ОЛБ).
Бета – сәулелену жоғары емес ену белсенділікке ие, содан ол тері мен шырышты қабатының ғана зақымдалу себебі болады.
Сыртқы сәулеленуден ЖСА патогендік ажыратылуы
Клиникалық түрі Ауырлық дірежесі Мөлшері, Гр 30%)
Сүйеккеміктік 1 (жеңіл) 1 – 2
Сүйеккеміктік 2 (орташа) 2 - 4
Сүйеккеміктік 3 (ауыр) 4 - 6
Сүйеккеміктік (аралық) 4 (аса ауыр) 6 – 10
Ішектік - 10 – 20
Токсемиялық (тамырлық) - 20 – 50
Церебральды - 50 жоғары
Сіңірілген мөлшердің таралу сипатына байланысты тері көлемінде ажыратылады:
- тең мөлшерде және түрлі мөлшерде ажыратылатын жалпы сәулелену,
- локальді.
Сәулелі зақымдалулар уақыты бойынша ажыратылады:
- бір ретті
- фракционды.
Мөлшерді толтырудың жалпы ұзақтығына байланысты ажыратылады:
- қысқа уақытты;
- пролонгирленген;
- созылмалы.
Сәулелену ұзақтығына байланысты сәулелі зақымдалулар ажыратылады:
- жіті (1 -1,5 апта бойы мөлшері);
- созылыңқы;
- созылмалы (бірнеше айлардан асатын)

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I. Сәулелік зақымдану
II. Сәулелі диагностика
III. Сәулелік терапия
IV. Радиация әсері -Иондаушы сәулелердің клеткаға әсері.
V. Сәуле ауруы.
VI. Қорытынды

Сәулелік зақымдану- организмдегі, ұлпалардағы, органдардағы иондаушы сәулелердің дамуы нәтижесіндегі патологиялық өзгерістер. Соматикалық эффектті сәулеленуге жатады. Генетикалық сәулеленуден айырмашылығы тек сәулеленген тұлғаларда байқалады, тұқым қуаламайды. Сәулелік зақымданудың айырмашылықтары белгілі мерзімде әр түрлі патогенетикалық механизмдермен анықталынады.
Сәулелік зақымдалулардың сипаттамасы
Жеке құрамның сәулелік зақымдауы ЯҚ қолданған және ағзаның ішкі ортасына радионуклидтердің енуі мен сыртқы сәулеленудің нәтижесінде радиационды объектілерде техногенді авариялар салдары болуы мүмкін. Осы кезде туындайды:
1.Сырттан сәулелену салдарынан сәулелі зақымдалуы:
- жалпы сәулелену салдарынан зақымдалу;
- Сыртқы сәулеленуден жергілікті сәулелі зақымдалу
2. Радионуклидтермен дене бетінің сырттай зақымдалу
3. Ішкі радиоактивті зақымдалу

.
Сыртқы сәулелену салдарынан сәулелі зақымдалу.
Сырттан сәулелену кезінде сәулелену көзі сәулеленген объектілерден қашықтықта орналасады. Сыртқы сәулелену нәтижесінде жалпы және жергілікті сәулелі зақымдалу болып табылады. Сыртқы сәулеленуден сәулелі зақымдалудың ағымының ерекешілігі сәулелену түрі, мөлшерімен, сіңірілген мөлшерінің дене көлеміндегі таралуымен және уақытпен анықталады.
Сыртқы сәулеленуден зақымдалудың ажыратылуы
Сәулелі зақымдалудың әсер етуіне байланысты:
- гамма- немесе рентген сәулелерден;
- нейтрон сәулелерден;
- бета - сәулелерден.
Рентген және гамма-сәулелер, соған қоса жоғарғы энергиялы нейтрондар барлық тіндерге жоғрғы ену қабілетімен және зақымдаушы әсерімен сипатталады. Жалпы сәулелену кезінде жіті сәуелі ауру дамиды (ОЛБ).
Бета - сәулелену жоғары емес ену белсенділікке ие, содан ол тері мен шырышты қабатының ғана зақымдалу себебі болады.
Сыртқы сәулеленуден ЖСА патогендік ажыратылуы
Клиникалық түрі Ауырлық дірежесі Мөлшері, Гр 30%)
Сүйеккеміктік 1 (жеңіл) 1 - 2
Сүйеккеміктік 2 (орташа) 2 - 4
Сүйеккеміктік 3 (ауыр) 4 - 6
Сүйеккеміктік (аралық) 4 (аса ауыр) 6 - 10
Ішектік - 10 - 20
Токсемиялық (тамырлық) - 20 - 50
Церебральды - 50 жоғары
Сіңірілген мөлшердің таралу сипатына байланысты тері көлемінде ажыратылады:
- тең мөлшерде және түрлі мөлшерде ажыратылатын жалпы сәулелену,
- локальді.
Сәулелі зақымдалулар уақыты бойынша ажыратылады:
- бір ретті
- фракционды.
Мөлшерді толтырудың жалпы ұзақтығына байланысты ажыратылады:
- қысқа уақытты;
- пролонгирленген;
- созылмалы.
Сәулелену ұзақтығына байланысты сәулелі зақымдалулар ажыратылады:
- жіті (1 -1,5 апта бойы мөлшері);
- созылыңқы;
- созылмалы (бірнеше айлардан асатын)
Сәулелі диагностика - қалыпты және патологиялық өзгерген адам ағзалары мен жүйелерінің құрылымы мен қызметін зерттеу, ауруларды тану және алдын алу үшін сәулені қолдану туралы ғылым. Сурет деп оптикалық диапазонда түзілген кез келген сәулелену түрінің таралуын көзбен қабылдай алуды түсінеміз.
Рентгендік кескінді алу негізі: Рентген сәулелері науқастың денесі арқылы өтіп, тіндердің тығыздықтарына байланысты жұтылады. Рентгенограммада көлеңкелі кескін туындайды. Көлеңкелердің оптикалық тығыздықтары тіндердің тығыздықтарына, оның минералды құрылысына тікелей байланысты. Аталып өткен кез-келген әдістер кезінде барлық кескіндер қатты көшірме түрінде алынады - рентгендік пленка, фотопленка, қағаз, поляроидты пленка, термоқағаз, магнитті ленталар, электронды тасымалдаушылар (қатты және жұмсақ дисктер, флештер); немесе бекітулі түрде - рентгендік құралдың экранында, электронды-сәулелі түтікте, дисплейде); Алынған кескіндерді қарап немесе компьютерлік техниканың көмегімен бағалайды. Компьютерлік техника зерттелуші көрсеткіштерді сандық бағалауда ерекше маңызды. Мәліметтерді өңдеу мен сақтауға арналған әртүрлі бағдарламалар пакеті қолданылады;
СӘУЛЕЛІ ДИАГНОСТИКАНЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТЕХНИКАСЫ
Дәстүрлі тікелей ұқсас технологиялар
рентгенография, рентгеноскопия
Цифрлы технологиялар
компьютерлік томография (КТ, МСКТ)
сонография,допплерография
магнитті-резонансты томография (МРТ)
есептеуші рентгенография есептеуші ангиография (АГ)
есептеуші сцинтиграфия позитронды эмиссионды томография (ПЭТ) Рентгенологиялық диагностиканың әдістері:
Негізгі әдістер - рентгенография және рентгеноскопия.
Томография (қабатты зерттеу) - сызықтық томография және компьютерлік томография.
Флюорография
Контрасты зерттеу әдістері
Интервенционды рентгенология
Цифрлы рентгенографияның артықшылықтары мен кемшіліктері
АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ :
Жоғары нәтижелілік (кассеталар мен химиялық өңдеудің болмауы).
Қоршаған орта мен денсаулыққа жақсы әсер етуі (химикалийлермен қарым-қатынас жоқ).
Қайта түсірілімдер санының азайтылуына байланысты, науқастың сәулеленуінің азаюы.
Телемедицинаны және PACS қолдануда артықшылықтары.
КЕМШІЛІКТЕРІ :
Жабдық бағасының қымбаттығы.
Компьютерлік томография
Компьютерлік томография кезінде детекторлар дененің зерттелуші бөлігінің әрбір бөлшекті көлемімен жұтылған рентгендік кванттардың сандарын тіркейді. Ерекшеленген кесінді тіннің кішкентай тікше пішіндері (вокселдер) түрінде қарастырылады.Әрбір детектор осы жағдайдағы тікше пішіндегі сәуленің жұтылуын бағалайды. Компьютер жұтылған энергияның орташа көлемін санап,былайша айтқанда,барлық тікше пішіндердегі сәуленің жұтылу коэффициенттерінің картасын жасайды.+ Жұтылудың салыстырмалы көлемдерін бағалау үшін Хаунсфилд шкаласы қолданылады. Хаунсфилд шкаласы бойынша 0-ге тазартылған су тығыздығы, +1000-ға - тұтас сүйек тіні тығыздығы,-1000-ға - ауа тығыздығы тең деп саналады.
Радиация әсері
Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді. Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену тұқым қуалаушылық аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі мүмкін.
Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи фоны көтерілді. Бұл кейбір елдерде ядролық қарулардың өндірілуіне, ядролық энергетиканы пайдалануға, уран өндіруді көбейтуіне, радиация қалдықтарының дұрыс сақталмацуына байланысты болып отыр. Осыған байланысты барлық тіршілік иелеріне - өсімдіктерге, жануарларға, адамдарға нақты қауіп төнді. Мутация көлемі ұлғайды, тұқым қуалайтын әр түрлі аурулар, дамуында түрлі кемістіктері бар (қатерлі аурулары, сәлелік аурулары және тағы басқа) ауру балалар мен адамдардың саны ұлғайды. Табиғаттың барлық жерлерінде табиғи радиабелсенді сәулелері болады. Барлық тірі организмдер сияқты адамға да табиғи сәулелердің әсері тиеді. Сәулелердің артық мөлшері адам организмде ауытқуларды және әр түрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады.
Иондаушы сәулелердің биологиялық жүйелерге әсері аса жоғары және күрделі, өйткені олар түскен тірі ортада иондау процесі жүріп, активтілігі жоғары еркін радикалдар түзіледі. Бұл радикалдар тірі жүйеге тән химиялық, биохимиялық реакциялардың ретін, жүру тәртібін бұзып, ағзаға тән емес функционалдық өзгерістер кіргізіп, соңында морфологиялық өзгерістерге душар етеді. Егер доза үлкен болса, тіршілік иесі өліп кетуі мумкін.
Радиацияның биологиялық жүйелереге әсері толық анықталмаса да көптеген зерттеулердің нәтижесінде мына жағдайлар анықталған. Біріншіден, иондаушы сәулелер жұтылғанда жұтылған ортада иондар пайда болады. Екіншіден, химиялық, биохимиялық реакциялар кезінде еркін радикалдар бөлініп, ол ради - калдар ортада бірсыпыра өзгерістер әкеледі. Үшіншіден, ортадағы өзгерістер клетка, ұлпа, мүшелерінің функцияларын атқаратын қызмет және өзгерген ұлпада, клеткада құрылым (құрылыс) өзгерістерін туғызады. Биологиялық жүйелер өте күрделі болғандықтан иондаушы сәуленің әсер механизмін түсіну үшін, осы үш жағдайды бір уақытта, бір тұрғыдан байланыстыра қарастыру керек.
Иондаушы сәулелердің биологиялық әсерін екі кезеңге бөлуге болады:
1) Иондаушы сәулелердің биохимиялық реакцияларға клеткалар, ұлпаларға, мүшелерге тікелей әсері.
2)Әсерлерден жүйке клеткаларында, гуморальдық клеткаларда әртүрлі ығысу өзгерістер шақыруы.
Радиацияның бірінші ретті әсер механизмін түсіндіру үшін бірсыпыра гипотезалар, теориялар ұсынылған;
1)Иондаушы сәулелердің биологиялық жүйелерге тікелей
және бөгде әсері.
2)Құрылым - зат алмасу теориясы.
Радиацияның тікелей әсерінен молекулаларда, атомдарда иондану болады, осының әсерінен иондаушы сәуле түскен орта зақымдалады. Биологиялық жүйелердегі ең көп зат су болғандықтан, радиацияның әсерінен ағзадағы су радиолизданып жоғары активті заттар түзіледі. Мысалы:
Н :: + ОН = Н2О
Н :: + Н :: = Н2
OH + OH = H2O + О
ОН + ОН = Н2О2 немесе Н + О2 = НО2
НО2 + НО2=Н2О2 + 20
НО2 + Н = Ң2О2 т.с.с.
Еркін радикалдардың ортамен өзара әсері тотығу реакциясы бойынша жүреді де - қосымша бөгде әсер туғызады. Иондаушы сәулелердің тікелей немесе бөгде әсерінің арасындағы айырмашылық, мына екі құбылыспен түсіндіріледі:
1) Сұйылту эффектісі. Берілген экспозициялық дозада зақымдалған молекулалар саны тұрақты және бастапқы молекулалардың концентрациясына тәуелді болмайды, өйткені ерітіндідегі еркін радикал сандарында тұрақты болады. Бұл құбылыс радиацияның бөгде әсерін көрсетеді.
2) Оттегі эффектісі. Алғашқы иондаушы сәуленің әсеріне жауап реакцияның дамуында оттегінің ролі зор. Егер қоршаған ортада, оттегінің мөлшері көп болса, биологиялық жүйенің зақымдалуы күшейеді. Сәуле түскен ортада оттегі мөлшері аз болса, онда жүйенің сәуле әсерінен зақымдалуы да төмендейді. Оттектілік эффект барлық радиобиологиялық құбылыстарға тән және қатерлі ісік ауруына ұшыраған адамдарды емдеуге қолданады. Қатер пайда болған мүшеге келетін оттегінің мөлшерін көбейтіп, ал оны қоршаған ортаға оттегінің келуін азайтады гипоксия. Иондаушы сәулелердің тікелей әсерінен болатын процестерге байланысты Кроутер, Тимофеев-Ресовский, Ли, Циммерлер нысана теориясын дамытты. Теория бойынша иондаушы сәуле өте сезімтал құрылымға немесе молекулаға әсер етеді. Бұл әсер дозаға байланысты, егер клетканың өлімін, ферменттің активтілігінің төмендеуін экспоненциалдық функциямен өрнектей алсақ, онда иондаушы сәуленің бір рет қана түсуінен деп есептеуге болады. Бірақ өсімдік, жануар клеткаларына сәуленің әсері S тәрізді қисықпен анықталады, демек бұл әсер көп ретті болады деген сөз. Сонымен қатар бұл теория алғашқы сәуле әсерінен болған реакциялардың кинетикасын ескермейді.
Бірінші ретті биомолекулалардың активтігінің жоғарылауы иондаушы сәулелер тікелей және бөгде әсері кезінде де бола береді. Әсерден пайда болған радиотоксиндер бауырда, көк бауырда, басқа мүшелерде, клеткалардың май қабыршықтарында шоғырланып, клетканың химиясын бұзып, органикалық қосылыстардың молекулаларын тотықтырады. Осының әсерінен биолипидтердің тотығуы күшейіп бір еркін радикалдың орнына бірнешеуі түзеліп, тізбекті реакция пайда болады. Осы құбылыстарға сүйеніп Б.Н.Тарусов, Ю.Б.Кудряшов липидтік радиотоксиндер теориясын ұсынған. Тағы бір теория құрылым зат алмасу теориясы бойынша
клеткадағы зақымдану, зат алмасу процестерінің бұзылуы
цитоплазмалық құрылымдардың радиацияның әсерінен бұзылғанын көрсететін теория. Гипотезаның негізі ретінде бірінші
ретті радиотоксиндердің хинон немесе ортохинондардың зат
алмасу процесіне әсері алынған. Клеткада зат алмасу кезінде
аздаған улы зат бөлінетін белгілі, ал радиация әсер еткенде
уытты заттардың мөлшері көбейеді де сәуле ауруы кезінде
негізгі роль атқарады.
Иондаушы сәулелердің бірінші ретті әсер механизм туралы гипотезалар, теориялардың ешқайсысы радиацияның биологиялық әсер механизмін түсіндіре алмайды. Өйткені айтылған гипотезалар эксперимент жағдайында жылы қандылар үшін орындалмай отыр.
Иондаушы сәулелердің клеткаға әсері.Иондаушы сәулеле әсеріне аса сезімтал - клетканың ядросы. Мысалы, ядросы радиацияның әсеріне шалдыққан клетка өледі. Клеткадағы өзгерістерді нақтылы және аз уақыт аралығында анықтау үшін дозасы 1000 рентгеннен артық сәуле беру керек. Алғашқы клеткадағы өзгеріс клетқаның мембранасында болады:
1.Мембрананың өткізгіштігі жоғарылайды;
2.Цитоплазманың тұтқырлығы өзгереді;
а) Доза жоғары болса, итоплазманың тұтқырлығы жоғарылайды;
б) Доза төмен болған кезде, цитоплазманың тұтқырлығы төмендейді;
3.Цитоплазмада вакуольдер түзеледі;
4.Жарықтың сынуы жоғарылайды, себебі белоктар иондаушы сәулелер әсерінен денатурацияланады;
5.Бояуды қабылдаудың өзгеруі.
Сәуле түскен клеткада ядро ісініп қабынады, көлемі ұлғаяды, үш-төрт ядролы үлкен ядролар пайда болады. Иондаушы сәуленің әсерінен ДНҚ молекулаларында ыдырау, хромосомдық аберрация болады. Клетка құрылымдарының өзгерістеріне байланысты клетканың ішіндегі органеллаларының функциялары өзгеріп, митохондриядағы энергия алмасу, зат алмасу процесі нашарлайды.
Радиацияның клетканың бөлінуне әсері күрделі және митоздың кезеңдеріне байланысты. Ғылыми деректер бойынша иондаушы сәулелер ұлпада тез бөлінетін жаңа клеткаларға қатты әсер етеді, әсіресе күрделі бөліну кезіндегі әсер дәрежесі аса жоғары болады.
Митоз күрделі бөлінуі екі фазадан тұрады:
1.Интерфаза;
2.Кәдімгі митоз.
Интерфазаның өзі үш сатыдан тұрады:
1) түзілу алдындағы саты G;
2) ДНҚ молекулаларының түзілуі, хромосомның белоктары түзіледі - S;
3) түзілу болғаннан кейінгі саты - G2, бұл саты профазаға көшеді.
Митоз төрт сатыға бөлінеді:
1) профаза бөлінудің басталуы;
2) метофаза хромосомның екі жартыға бөлінуі арасында саңылау пайда болады;
3) анафаза хромосомның екі полюске қарай ығысуы;
4) телефаза жаңа пайда болған клетканың тұрақталуы.
Иондаушы сәулелердің осы фазалардың әрқайсысындағы әсер дәрежесі әртүрлі болады. Егер клеткаға радиация интерфаза кезінде әсер етсе, клетканың бөліну қабілеті төмендеп доза жоғары болса, шығынға ұшырайды. Француз оқымыстылары Бергонье және Трибонда бойынша клетканың иондаушы сәуле әсеріне сезімталдығы өтіп жатқан бөліну интенсивтігіне тура пропорционал да, олардың дифференциясына кері пропорционал болады. Осы ережеге сәйкес радиацияның сезімтал қан түзейтін мүшелері, қызыл қан кемігі, көк бауыр, жыныс бездері, ішек-қарынның кілегей қабаттары клеткалары жатады. Өйткені мұндағы ұлпалардың клеткаларындағы митоз интенсивті түрде жүреді. Кейінгі кезде бөлінбейтін жүйке, лимфоцит клеткалары да радиацияға өте сезімтал болатындығы анықталды.
Иондаушы сәулелердің клеткаға әсер механизмі өте күрделі, сондықтан да клеткадағы бір-екі өзгеріске қарап, толық мағлүмат алу мүмкін емес. Бірақ тәжірибеден алынған мағлұматтар бойынша сәуле жұтқан клеткалардың бөлінуіне мынадай себептер әсер етеді:
1) Иондаушы сәулелер әсерінен бөлінуді тездететін заттардың бұзылуы;
2) Клеткада бөлінуді тежейтін заттардың пайда болуы;
3)Клетка мембранасының өткізгіштігінің бұзылуы;
4) Нуклеин қышқылдарын түзеудің бұзылуы;
5) Хромосомның жарақаттануы.
Клетка ядросының, цитоплазмасының, функциясының, құрылымының өсу кезіндегі бұзылуы қайтымды және қайтымсыз болуы мүмкін. Егер бөліну, өсіп-өнуі кезіндегі әсер еткен доза төмен болса, онда бастапқы кезде бөліну ритмі төмендейді, бірақ біртіндеп қалпына келеді. Ал митоз кезінде әсер дозасы жоғары болса, онда митоз бұзылып клетканың өніп-өсуі процесі тоқталады.
Жануарлардың иондаушы сәулелер әсеріне сезімталдығы. Жануарлардың радиациялық сезімталдығы тек иондаушы сәулелердің мөлшеріне доза, активтілік, әсер уақыты ғана емес, олардың күйіне, организмнің ерекшеліктеріне де байланысты. Сонымен қатар әр жануардың радиацияға сезімталдығы оның жасына, қоңдылығына тәуелді болады. Радиацияға сезімталдық тіпті жануар мүшелерінде де әртүрлі. Ал, ұлпалардың иондаушы сәуле әсеріне сезімталдығы функционалдық-биохимиялық, морфологиялық белгілерімен сипатталады және төменгі рет бойынша орналасады: мидың жарты шарлары, мишық, гипофиз, бүйрек безі, ұрық бездері, тимус лимфа тораптары, жұлын, ішек-қарын жолы, бауыр, көк бауыр, өкпе, бүйрек, жүрек, бұлшық еттер, тері және сүйек ұлпалары.
Иондаушы сәуле әсер еткеннен кейінгі мүшелердегі морфологиялық өзгерістерді белгісіне байланысты мына топтарға бөледі:
1. Радиацияға сезімтал мүшелер: лимфа тораптары, ішек-қарын лимфатикалық көпіршік клеткалары, қызыл қан кеміктері, көк бауыр, жыныс бездері, бұл мүшелердегі морфологиялық өзгерістер радиакцияның дозасы 25 Р жеткенде басталады.
2. Радиацияға сезімталдығы орташа: тері, көз;
3. Радиацияға сезімталдығы төмен: бауыр, өкпе, бүйрек, ми, жүрек. Сүйек сіңірлеріндегі алғашқы морфологиялық өзгерістер 100 Р басталады. Жануарларға, жалпы тіршілік иелеріне аса қауіпті иондаушы сәулелердің тұтас организмі біркелкі түсуі. Егер осы жағдайда бір мүшені экранмен қорғасақ жалпы жануарлардың радиацияға деген төзімділігі жоғарылайды. Мысалы, массасы 200-250г егеуқұйрықтың бүйрек безіне γ-сәулесінің өлім дозасымен әсер етсек егеуқұйрық тірі қалады, ал бақылауға алған сондай доза түсірілген егеуқұйрық шығынға ұшырайды.
Анықтама: Сәуле дозасы әсерінен жануарлар 30 күнде 100% шығын болса, ол доза өлім дозасы, ӨД 10030, ал 30 күнде жануарлардың 50%-і шығын болса, бұл дозаны жартылай өлім дозасы деп атайды, ӨД 5030.
Иондаушы сәулелердің канға, қан түзейтін мүшелерге әсері.Организмдегі қан, жылы қан иелерінің өмір сүруі үшін үлкен қызмет атқарады. Ағзаны жылу және оттегімен қамтамасыз етіп әр түрлі ауруларға қарсы күрес жүргізіп, жануарлардың шыққан тегін, өнімділігін алдын-ала болжап тіршілікке икемділігін анықтауға көмектеседі. Тіршілік иелерінің ең алғашқы радиацияға жауабын сыртқы қан жүйесіндегі өзгерістерден байқауға болады. Доза ӨД 10030 болғанда лейкоцит қатарындары лимфоциттердің санының өзгерісі алғашқы 2-4 сағатта белгілі болады.
Қан элементтерінің, жасаушы клеткалардың әрбір түрлерінің радиацияға сезімталдығы әртүрлі бірақ, қан түзейтін клеткалардың сезімталдық дәрежесі қандай екендігі бұл әлі күнге белгісіз. Көптеген зерттеулер мен ізденуден кейін жілік-май бөлімдерімен миелоид қатары клеткалары радиацияға өте сезімтал екені анықталды. Сонымен қатар эритробласт, миелоид қатарындағы клеткалардың радиацияға сезімталдық деңгейі жануарлардың түріне байланысты.
Дозасы жартылай өлім дозасына тең иондаушы сәулелермен әсер еткенде тікелей жілік-май аурумен қан түйіршіктер саны азаюы қатар жүреді.
Сәуле түскеннен кейінгі лейкоциттер санының өзгерісі.Орташа өлім дозасы немесе доза жоғарылаған сайын лейкоциттердің саны әсердің алғашқы минутында-ақ, аз уақыт аралығында кемиді I кезең . ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.