Иондаушы сәулелердің табиғаты және түрлері

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1. Иондаушы сәулелердің табиғаты және түрлері.
2.Иондаушы сәулелердің тікелей және жанама әсері.
3.Иондаушы сәулелердің молекулалық және клеткалық деңгейдегі әсерлері.
4.Радиосезімталдық және радиомодификация.
5.Радиациялық қауіпсіздік.
6.Сәуле ауруының алдын алу және емдеу.
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Иондағыш сәулеленулер атом ядроларының түрленулерінде және ядролық реакциялар өткізілгенде бөлініп шығатын бөлшектердің және гамма -кванттар энергияларының мәні жоғары,мегаэлектронвольттың әрі-берісінде. Осындай энергиясы бар зарядталған бөлшектер және электромагниттік сәулелену уванттарының жолдарында кездескен зат атомдарын иондау және қоздыру қабілеттері бар. Сондықтан радиоактивті сәулеленулердің барлық түрін және ядролық реакциялар шығаратын сәулеленулерді иондағыш сәулеленулер деп атайды.

Иондаушы сәуле шығарудың аса маңызды мынадай түрлері бар

• Қысқа толқынды электромагниттік сәулелену (жоғары энергетикалық фотондар ағыны)
• Х-сәулелер;
• гамма-сәуле.
• Бөлшектердің толқындары:
• бета бөлшектер (электрон мен позитрон);
• нейтрондардың;
• протон, мюондар және басқа да элементар бөлшектер;
• Альфа бөлшектердің, соның ішінде иондары (бөлу ядролық бөлінудің жатқан).

Иондаушы сәулелердің табиғи көздері
• Радионуклидтердің спонтанды радиоактивті ыдырауы
• Күн секілді термоядролық реакциялар
• Жоғары энергия элементар бөлшектердің немесе ядролық синтез өзегі кіретін нәтижесінде ядролық реакциялар туғызатын
• Ғарыштық сәулелер
Жасанды радионуклидтер
Ядролық реакторлар.
• Жылдамдатқыш (зарядталған бөлшектердің, сондай-ақ тежеу фотон сәулелену ағындарын қалыптастыру).
• үдеткіш түрі ретінде рентген аппараттары, тежеу рентген сəулелерін жасайды

1. http://studopedia.info/9-2178.html
2. Тимофеев-Ресовский Н.В., Иванов В.И., Корогодин В.И. Применение принципа попадания в радиобиологии. М., 1968. 228 с.
3. Тимофеев-Ресовский Н.В., Савич А.В., Шальнов М.И. Введение в молекулярную радиобиологию. М., 1981. 319 с.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Реферат
Иондаушы сәулелердің табиғаты және түрлері.

Орындаған:Бейбітова Назира

Тексерген:Кулбаева М.С.

Жоспар:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
1. Иондаушы сәулелердің табиғаты және түрлері.
2.Иондаушы сәулелердің тікелей және жанама әсері.
3.Иондаушы сәулелердің молекулалық және клеткалық деңгейдегі әсерлері.
4.Радиосезімталдық және радиомодификация.
5.Радиациялық қауіпсіздік.
6.Сәуле ауруының алдын алу және емдеу.
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Иондаушы сәулелер
Иондағыш сәулеленулер атом ядроларының түрленулерінде және ядролық реакциялар өткізілгенде бөлініп шығатын бөлшектердің және гамма -кванттар энергияларының мәні жоғары,мегаэлектронвольттың әрі-берісінде. Осындай энергиясы бар зарядталған бөлшектер және электромагниттік сәулелену уванттарының жолдарында кездескен зат атомдарын иондау және қоздыру қабілеттері бар. Сондықтан радиоактивті сәулеленулердің барлық түрін және ядролық реакциялар шығаратын сәулеленулерді иондағыш сәулеленулер деп атайды.

Иондаушы сәуле шығарудың аса маңызды мынадай түрлері бар

* Қысқа толқынды электромагниттік сәулелену (жоғары энергетикалық фотондар ағыны)
* Х-сәулелер;
* гамма-сәуле.
* Бөлшектердің толқындары:
* бета бөлшектер (электрон мен позитрон);
* нейтрондардың;
* протон, мюондар және басқа да элементар бөлшектер;
* Альфа бөлшектердің, соның ішінде иондары (бөлу ядролық бөлінудің жатқан).

Иондаушы сәулелердің табиғи көздері
* Радионуклидтердің спонтанды радиоактивті ыдырауы
* Күн секілді термоядролық реакциялар
* Жоғары энергия элементар бөлшектердің немесе ядролық синтез өзегі кіретін нәтижесінде ядролық реакциялар туғызатын
* Ғарыштық сәулелер

Жасанды радионуклидтер
Ядролық реакторлар.
* Жылдамдатқыш (зарядталған бөлшектердің, сондай-ақ тежеу фотон сәулелену ағындарын қалыптастыру).
* үдеткіш түрі ретінде рентген аппараттары, тежеу рентген сəулелерін жасайды

Индукцияланған радиоактивтілік
Ядролық реакциялар тұрақсыз изотоптар индукцияланған әсерінен және тиісті нәтижесінде көптеген тұрақты атомдардан айналады. Радиоактивті заттармен сәулелендіру нәтижесінде тұрақты болып, нәтижесінде орта иондаушы сәулелену түрі бастапқы әсерінен әр түрлі болады. Соның нәтижесінде нейтронды сәулелену кейін пайда болады.

Ядролық реакциялар тізбегі
Ядролық бөлінудің немесе синтез процесінде, сондай-ақ тұрақсыз болуы мүмкін жаңа нуклидтер бар. Нәтижесі ядролық реакциялардың тізбегі болып табылады. Әрбір айырбастау ықтималдығы және ионды сәулелену өз жиынтығы бар. Нәтижесінде, сәулелену радиоактивті көзі қарқындылығы мен сипаты уақыт өте келе айтарлықтай әр түрлі болуы мүмкін.

Альфа бөлшектер және басқа атом ядролары затта қозғалғанда,жолдарында кездескен әрбір атомды иондайды немесе қоздырады. Сондықтан олар өздерінің энергия сын қысқа жолда таратып үлгереді. Қалыпты атмосфералық қысымдағы ауада альфа-бөлшектің еркін жүру жолы бірнеше бөлігі
Бета-бөлшектердің зат атомдарымен әсерлесуі көп төмен. Сондықтан олардың ауадағы еркін жүру жолы бірнеше метр,ал сұйық және қатты денеде бірнеше миллиметр.
Гамма-кванттардың өтімділік қабілеті ең жоғары.Гамма сәулеленуден қорғану үшін қалыңдығы оңдаған сантиметр тіпті бірнеше метрге жететін тосқауыл қою керек. Электр заряды жоқ нейтронның өзі тікелей атомдарды иондамайды және қоздырмайды. Бірақ нейтронның атом ядроларымен әсерлесуі нәтижесінде жедел қозғалатын зарядталған бөлшектер және гама-кванттар пайда болады,ал олар-иондағыш бөлшектер.

Иондаушы сәулелердің клеткаға әсері.
Иондаушы сәулеле әсеріне аса сезімтал - клетканың ядросы. Мысалы, ядросы радиацияның әсеріне шалдыққан клетка өледі. Клеткадағы өзгерістерді нақтылы және аз уақыт аралығында анықтау үшін дозасы 1000 рентгеннен артық сәуле беру керек. Алғашқы клеткадағы өзгеріс клетқаның мембранасында болады:
1.Мембрананың өткізгіштігі жоғарылайды;
2.Цитоплазманың тұтқырлығы өзгереді;
а) Доза жоғары болса, итоплазманың тұтқырлығы жоғарылайды;
б) Доза төмен болған кезде, цитоплазманың тұтқырлығы төмендейді;
3.Цитоплазмада вакуольдер түзеледі;
4.Жарықтың сынуы жоғарылайды, себебі белоктар иондаушы сәулелер әсерінен денатурацияланады;
5.Бояуды қабылдаудың өзгеруі.

Сәуле түскен клеткада ядро ісініп қабынады, көлемі ұлғаяды, үш-төрт ядролы үлкен ядролар пайда болады. Иондаушы сәуленің әсерінен ДНҚ молекулаларында ыдырау, хромосомдық аберрация болады. Клетка құрылымдарының өзгерістеріне байланысты клетканың ішіндегі органеллаларының функциялары өзгеріп, митохондриядағы энергия алмасу, зат алмасу процесі нашарлайды. Радиацияның клетканың бөлінуне әсері күрделі және митоздың кезеңдеріне байланысты. Ғылыми деректер бойынша иондаушы сәулелер ұлпада тез бөлінетін жаңа клеткаларға қатты әсер етеді, әсіресе күрделі бөліну кезіндегі әсер дәрежесі аса жоғары болады.
Иондаушы сәулелердің фазалардың әрқайсысындағы әсер дәрежесі әртүрлі болады. Егер клеткаға радиация интерфаза кезінде әсер етсе, клетканың бөліну қабілеті төмендеп доза жоғары болса, шығынға ұшырайды. Француз оқымыстылары Бергонье және Трибонда бойынша клетканың иондаушы сәуле әсеріне сезімталдығы өтіп жатқан бөліну интенсивтігіне тура пропорционал да, олардың дифференциясына кері пропорционал болады. Осы ережеге сәйкес радиацияның сезімтал қан түзейтін мүшелері, қызыл қан кемігі, көк бауыр, жыныс бездері, ішек-қарынның кілегей қабаттары клеткалары жатады. Өйткені мұндағы ұлпалардың клеткаларындағы митоз интенсивті түрде жүреді. Кейінгі кезде бөлінбейтін жүйке, лимфоцит клеткалары да радиацияға өте сезімтал болатындығы анықталды.

Иондаушы сәулелердің клеткаға әсер механизмі өте күрделі, сондықтан да клеткадағы бір-екі өзгеріске қарап, толық мағлүмат алу мүмкін емес. Бірақ тәжірибеден алынған мағлұматтар бойынша сәуле жұтқан клеткалардың бөлінуіне мынадай себептер әсер етеді:
1) Иондаушы сәулелер әсерінен бөлінуді тездететін заттардың бұзылуы;
2) Клеткада бөлінуді тежейтін заттардың пайда болуы;
3)Клетка мембранасының өткізгіштігінің бұзылуы;
4) Нуклеин қышқылдарын түзеудің бұзылуы;
5) Хромосомның жарақаттануы.
Клетка ядросының, цитоплазмасының, функциясының, құрылымының өсу кезіндегі бұзылуы қайтымды және қайтымсыз болуы мүмкін. Егер бөліну, өсіп-өнуі кезіндегі әсер еткен доза төмен болса, онда бастапқы кезде бөліну ритмі төмендейді, бірақ біртіндеп қалпына келеді. Ал митоз кезінде әсер дозасы жоғары болса, онда митоз бұзылып клетканың өніп-өсуі процесі тоқталады.

Радиосезімталдық- жасушалардың,тіндердің, мүшенің немесе организмнің иондайтын сәулелер әсеріне сезімталдығы ( молекула үшін радиозақымдағыш термині қолданылады).
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.