Қазіргі таңда Қазақстанның саяси және экономикалық өрлеу кезеңінде ҚХА құрылу және даму қажеттілігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ . ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2.Ұлтаралық қатынастарды шешуде Ассамблея қызметі ... ... ... ... ... ...22
ІІ АЙМАҚТЫҚ АССАМБЛЕЯЛАР МЕН ЭТНОМӘДЕНИ БІРЛЕСТІКТЕР ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.1.Астана, Алматы және Ақмола, Алматы облыстары Кіші Ассамблеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2. Оңтүстік Қазақстан Кіші Ассамблеялар қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ . ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2.Ұлтаралық қатынастарды шешуде Ассамблея қызметі ... ... ... ... ... ...22
ІІ АЙМАҚТЫҚ АССАМБЛЕЯЛАР МЕН ЭТНОМӘДЕНИ БІРЛЕСТІКТЕР ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.1.Астана, Алматы және Ақмола, Алматы облыстары Кіші Ассамблеялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2. Оңтүстік Қазақстан Кіші Ассамблеялар қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан – тарихи тағдыры ортақ этностардан құралған унитаралы мемлекет. Оларды ортақ құрылымның аясына біріктірудің сара жолы – Қазақстан халқы Ассамблеясын құру болды.
Ассамблеяны құру идеясына Қазақстан қоғамының тарихи бастаулары алғышарт болды. Жаңа әрі теңдесі жоқ құрылымды іске асыру жұмыстары аймақтарда кіші ассамблеялар құрудан басталды. Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамды топтастырушы тетіктердің біріне айналды. Шын мәнінде, ол ұлтаралық келісімнің қазақстандық моделін жүзеге асырудың маңызды тетігі болатын.
1995 жылы 16 ақпанда Президент Н.А.Назарбаев еліміздегі ұлттық мәдени орталықтардың жетекшілерімен кездесу өткізді. Сонда, Елбасы республикадағы ұлтаралық келісімді сақтау және оны одан әрі нығайту үшін республикада жаңа қоғамдық институт – Президент жанындағы консультативті-кеңесші орган ретінде Қазақстан халқын ортақ мүддеге біріктіретін Ассамблея құру қажеттілігі туындап отырғандығына назар аударды.
Ассамблеяның басты мақсаты: Қазақстандағы барлық этностардың рухани тұрғыда қайта жанғыруы мен дамуын қамтамасыз ету; өркениеттік және демократиялық ұстанымдарға, мемлекеттік ұлттық саясатта барлық этностардың мүддесіне деген құрметке негізделген ұлтаралық қатынас мәдениетін қалыптастыру болатындығы айқындалды. Барлық облыстарда кіші Ассамблеялар құрылып, олардан сессияға 260 делегат сайланды. Сессия 1995 жылы 24 наурызда Алматы қаласында өтті және оның құрамына 40 ұлттық-мәдени орталықтың өкілдері енді. Сессияда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев баяндама жасап, Ассамблеяның ұыймдастырушылық құрылымдары белгіленді.
Ассамблея құру идеясы қоғамды топтастырушы күш ретіндегі тұжырымдама негізінде ұсынылған болатын. Ассамблея мемлекеттік басқару деңгейіндегі ұлттық саясатты жетілдіруге белсенді түрде атсалысады. Ассамблея Президент жанындағы ұжымдық орган ретіндегі, ал облыстық бөлімдері әкімшілік басшысы жанындағы орган ретіндегі мәртебеге ие. Ассамблея құрылған кезден бастап ұлттық саясаттың барлық бағыттары бойынша мемлекеттік шешімдер қабылдауға қатысып келеді.
Ассамблея этномәдени бірлестіктерді құрамына біріктіреді және олардың жетекшілері Қазақстан халқы Ассамблеясы мен кіші ассамблея мүшесі болып табылады. Ал 2008 жылы «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Заң қабылданды.
Ассамблея мен этномәдени орталықтар тарапынан көтерілетін бастамалар мемлекеттік деңгейдегі қолдауға ие болады. 1995 жылы сәуірде Қазақстан халқы Ассамблеясы республика тарихында алғаш рет Қазақстан республикасы Президентінің өкілеттілігін 2000 жылы 1 желтоқсанына дейін ұзарту жөніндегі жалпыхалықтық референдум өткізу туралы бастама көтерді. Мұндай маңызды қоғамдық бастамадан кейін іс жүзінде Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын топтастыратын белсенді қоғамдық институтқа айналды. Қазақстан халқы Ассамблеясы 1995 жылғы Конституцияның қабылдануына да үлкен қолдау білдірді. Бұл тарихи оқиғалар еліміздегі қоғамдық саяси және құқықтық ахуалға оң өзгерістер әкелгені баршамызға аян.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сан алуан этностарды азаматтық тұрғыда топтастырудың қуатты құралдарының біріне айналды. Жалпы алғанда, өз қызметінің алғашқы күндерінен бастап Ассамблея еліміздегі этностардың мәдениетінің қайта жаңғыруы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді. Наурыз мейрамы, корей, неміс мәдениетінің фестивальдері, татарлар мен башқұрттардың сабантойы жалпы халықтық сипатқа ие болды. Дүнгендер, курдтар сияқты, т.б. халықтардың мейрамдары мен түрлі форумдары республикалық деңгейде дәстүрлі түрде өткізіліп отырады.
Ассамблеяны құру идеясына Қазақстан қоғамының тарихи бастаулары алғышарт болды. Жаңа әрі теңдесі жоқ құрылымды іске асыру жұмыстары аймақтарда кіші ассамблеялар құрудан басталды. Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамды топтастырушы тетіктердің біріне айналды. Шын мәнінде, ол ұлтаралық келісімнің қазақстандық моделін жүзеге асырудың маңызды тетігі болатын.
1995 жылы 16 ақпанда Президент Н.А.Назарбаев еліміздегі ұлттық мәдени орталықтардың жетекшілерімен кездесу өткізді. Сонда, Елбасы республикадағы ұлтаралық келісімді сақтау және оны одан әрі нығайту үшін республикада жаңа қоғамдық институт – Президент жанындағы консультативті-кеңесші орган ретінде Қазақстан халқын ортақ мүддеге біріктіретін Ассамблея құру қажеттілігі туындап отырғандығына назар аударды.
Ассамблеяның басты мақсаты: Қазақстандағы барлық этностардың рухани тұрғыда қайта жанғыруы мен дамуын қамтамасыз ету; өркениеттік және демократиялық ұстанымдарға, мемлекеттік ұлттық саясатта барлық этностардың мүддесіне деген құрметке негізделген ұлтаралық қатынас мәдениетін қалыптастыру болатындығы айқындалды. Барлық облыстарда кіші Ассамблеялар құрылып, олардан сессияға 260 делегат сайланды. Сессия 1995 жылы 24 наурызда Алматы қаласында өтті және оның құрамына 40 ұлттық-мәдени орталықтың өкілдері енді. Сессияда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев баяндама жасап, Ассамблеяның ұыймдастырушылық құрылымдары белгіленді.
Ассамблея құру идеясы қоғамды топтастырушы күш ретіндегі тұжырымдама негізінде ұсынылған болатын. Ассамблея мемлекеттік басқару деңгейіндегі ұлттық саясатты жетілдіруге белсенді түрде атсалысады. Ассамблея Президент жанындағы ұжымдық орган ретіндегі, ал облыстық бөлімдері әкімшілік басшысы жанындағы орган ретіндегі мәртебеге ие. Ассамблея құрылған кезден бастап ұлттық саясаттың барлық бағыттары бойынша мемлекеттік шешімдер қабылдауға қатысып келеді.
Ассамблея этномәдени бірлестіктерді құрамына біріктіреді және олардың жетекшілері Қазақстан халқы Ассамблеясы мен кіші ассамблея мүшесі болып табылады. Ал 2008 жылы «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Заң қабылданды.
Ассамблея мен этномәдени орталықтар тарапынан көтерілетін бастамалар мемлекеттік деңгейдегі қолдауға ие болады. 1995 жылы сәуірде Қазақстан халқы Ассамблеясы республика тарихында алғаш рет Қазақстан республикасы Президентінің өкілеттілігін 2000 жылы 1 желтоқсанына дейін ұзарту жөніндегі жалпыхалықтық референдум өткізу туралы бастама көтерді. Мұндай маңызды қоғамдық бастамадан кейін іс жүзінде Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын топтастыратын белсенді қоғамдық институтқа айналды. Қазақстан халқы Ассамблеясы 1995 жылғы Конституцияның қабылдануына да үлкен қолдау білдірді. Бұл тарихи оқиғалар еліміздегі қоғамдық саяси және құқықтық ахуалға оң өзгерістер әкелгені баршамызға аян.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сан алуан этностарды азаматтық тұрғыда топтастырудың қуатты құралдарының біріне айналды. Жалпы алғанда, өз қызметінің алғашқы күндерінен бастап Ассамблея еліміздегі этностардың мәдениетінің қайта жаңғыруы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді. Наурыз мейрамы, корей, неміс мәдениетінің фестивальдері, татарлар мен башқұрттардың сабантойы жалпы халықтық сипатқа ие болды. Дүнгендер, курдтар сияқты, т.б. халықтардың мейрамдары мен түрлі форумдары республикалық деңгейде дәстүрлі түрде өткізіліп отырады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995. – 30 тамыз. 10 Б.
2. Назарбаев Н.А. «Шынайы конституционализмсіз ашық өркениетті қоғам жоқ» // Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті Жарғы, 1996. 14 Б.
3. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. - Алматы, 2003.
4. «Қазақстан – 2030» Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, 1998.
5. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 14 Желтоқсан 2012
6. "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" Заңы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев. Астана, Ақорда, 20 қазан 2008 ж.
7. Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы Ереже. Астана, Ақорда, 20 қазан 2008 ж.
8. Назарбаев Н.: Тұғырымыз – тыныштық, тірегіміз – тұрақтылық, тілегіміз – татулық. «Қа¬зақстандық жол: тұрақтылық, бірлік, жаңғырту» Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІХ сессиясы. Сенбі, 28 сәуір 2012
9. Назарбаев Н.: Қазақстан халқы Ассамбеясының XХ сессиясы. Астана
23 сәуір 2013 ж.
10. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік белестері. - Алматы, 2003.
11. Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2010 жылғы жолдауы // Егемен Қазақстан. -2010, 30 қаңтар.
12. Ұлттық идея – ол қандай болу керек? // Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі «Тіл және қоғам» журналы. - № 3 (8). – 2006. – Б.27-34.
13. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың қазақтілді бұқаралық ақпарат құралдары журналистеріне берген сұхбаты //Егемен Қазақстан. 2008 ж. 31 мамыр
14. Егемен Қазақстан, 2008 ж. 24 қазан
15. Ұлттық саясат пен Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалардың байланыс тұрғысында // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің хабаршысы. – Астана. - № 1 (53). – 2007. – Б.297-302.
16. Қазақстан Халқы Ассамблеясының орта мерзімді кезеңге арналған стратегиясы (2007 жылға дейін).-Астана,2002 б. -3.
17. «2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қысқаша қорытындылар» cтатистикалық жинағы. ҚР Статистика агенттігі. Астана, 2009.
18. Қазақстанның демографиялық жылнамалығы, 2007, Астана, 2008. Б. 672
19. Ассамблея народа Казахстана: исторический очерк / Тугжанов Е.Л., Кан Г.В., Коробков В.С., Шаяхметов Н.У. – Алматы: Раритет, 2010. – 304 б.
20. Қазақстан Республикасы Президенті мұрағаты (алда-ҚР ПМ).7-қ.-1-т.-618-іс.-114-п.
21. Казахстан за годы независимости. 1997- 2007. (Статистический сборник), Астана, 2008. C.17
22. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға». Елбасының Қазақстан халқына Жолдауы. 6 наурыз 2009 ж.
23. Назарбаев Н.Ә. Ұлт бірлігі - біздің стратегиялық таңдауымыз. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының XV сессиясындағы баяндамасы. Қазан 2009.
24. Тұрақты ұлттық-демографиялық даму – тәуелсіздік тірегі // Академия Государственного управления при Президенте Республики Казахстан, Сборник тезисов докладов научно-практической конференции аспирантов и слушателей магистерских программ «Инновационный Казахстан: реалии и приоритеты» - Астана, 2007. – Б.228-231.
25. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. - Алматы, 2003
26. Сарсенбаев Т.С. Культура межнационального общения. –Алматы. Ана тілі, 1998.
27. Ассамлея народов Казахстана.-Алматы, 1997.б. -3
28. Тіл тағдыры-Ел тағдыры // Егемен Қазақстан. 2006 ж. 6 мамыр
29. ҚР Статистикалық мәліметтер агенттігі мәліметтері. 2008 ж.
30. Қазақтың болашағы- ана тілінде. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың «Ана тілі» газетіне берген сұхбаты //Ана тілі. 2006 ж.11мамыр
31. Қазақстандағы конфессияаралық және ұлтаралық қатынастардың кейбір мәселелері // Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының «Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет» ғылыми-талдау журналы. – Астана. - № 2. – 2008. Б.104-113.
32. http://www.akorda.kz/kz/kazakhstan/the_assembly_of_peoples_of_kazakhstan/polojenie_ob_ass amblee_naroda_kazahstana
33. Ассамблея атқарған оң іс көп // Егемен Қазақстан. -2011, 16 желтоқсан.
34. Ұлт және тіл – тәуелсіздік тірегі // Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі «Тіл және қоғам» журналы. - № 3 (8). – 2006. – Б.81-87.
35. Қазақстан Республикасында этникалық азшылықтың құқықтарын кепілдендірудің кейбір түйткілдері // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті, «Ғылым және білім – 2009» жас ғалымдардың VI халықаралық ғылыми конференциясының баяндама тезистерінің жинағы – Астана, 2009. – Б.264-267.
36. «Бiз тұратын үй» - «Дом, в котором мы живём». Павлодар: Типография Сытина, 2011. – 352 б.
37. Н.Назарбаев – этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісінің негізін қалаушы / Жалпы редакциясын басқарған Ж.Ә. Әлиев. – Алматы: Жеті жарғы, 2006. – 212 б.
38. Назарбаев Н. Тәуелсіздіктің он жылы: Бейбітшілік, прогресс және келісім. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халықтары Ассамблеясының сегізінші сессиясындағы баяндамасы // Егеменді Қазақстан. – 2001. – 24 қазан.
39. Мырзаев Б., Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер және дін саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптері // «Дін және құқық» журналы №2 (10), Астана – 2009.
40. Ұлтаралық қатынастардың саяси-құқықтық бастаулары // Академик Ө.А.Жолдасбеков атындағы институт, Қазақстанның әлемдік білім жүйесіне интеграциясы: даму бағыттары, проблемалары және оларды шешу жолдары, ІІ том. –Талдықорған, 2007. – Б.83-87.
41. Назарбаев Н.Сындарлы он жыл, (2003), Алматы:Атамұра, 240 б.
42. Назарбаев Н. Ə. Ғасырлар тоғысында, (2010)
43. Татулық тіні // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
44. Сыдықов А. Бейбітшілік-басты байлығымыз // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
45. Келісім діңгегі // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
46. Елдің де, Елбасының да ерлігі // Егемен Қазақстан. -2011, 12 желтоқсан.
47. Тоғжанов Е. Тәуелсіздік: бірлік және ынтымақ // Егемен Қазақстан. -2011
48. Ұлттық саясат: қазақ диаспорасы және көші-қон мәселелері // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің хабаршысы. – Астана. - № 3 (57). – 2007. – Б.264-273.
49. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті және этномәдени бірлестіктер // Қазақстан мектебі. – 2009. – №3.
50. Тоғжанов Е. Ел бірлігі- кемел келешек кепілі // Егемен Қазақстан. -2011
51. Н.Назарбаев - этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісінің негізін қалаушы. – Алматы: Жеті Жарғы, 2006.
52. Оңтүстік Қазақстан облысы ассамблеясының хатшылығы туралы
Ереже.http://www.akorda.kz/kz/kazakhstan/the_assembly_of_peoples_of_kazakhstan/polojenie_ob_ass amblee_naroda_kazahstana
53. Егемен Қазақстан, 2008 ж. 21 қазан
54. Береке басы бірлікте // Астана хабары. – 2006. –29 сәуір. – №58-59.
55. Егемен Қазақстан, 2009 ж. 27 қазан
56. Этносаяси процестерді басқару тетіктері // Академия Государственного управления при Президенте Республики Казахстан, Сборник тезисов докладов международной научно-практической конференции «Государственное управление в Республики Казахстан: приоритеты и реалии» - Астана, 2009. – Б.37-39.
2. Назарбаев Н.А. «Шынайы конституционализмсіз ашық өркениетті қоғам жоқ» // Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті Жарғы, 1996. 14 Б.
3. Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. - Алматы, 2003.
4. «Қазақстан – 2030» Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, 1998.
5. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 14 Желтоқсан 2012
6. "Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы" Заңы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев. Астана, Ақорда, 20 қазан 2008 ж.
7. Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы Ереже. Астана, Ақорда, 20 қазан 2008 ж.
8. Назарбаев Н.: Тұғырымыз – тыныштық, тірегіміз – тұрақтылық, тілегіміз – татулық. «Қа¬зақстандық жол: тұрақтылық, бірлік, жаңғырту» Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІХ сессиясы. Сенбі, 28 сәуір 2012
9. Назарбаев Н.: Қазақстан халқы Ассамбеясының XХ сессиясы. Астана
23 сәуір 2013 ж.
10. Назарбаев Н.Ә. Тәуелсіздік белестері. - Алматы, 2003.
11. Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2010 жылғы жолдауы // Егемен Қазақстан. -2010, 30 қаңтар.
12. Ұлттық идея – ол қандай болу керек? // Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі «Тіл және қоғам» журналы. - № 3 (8). – 2006. – Б.27-34.
13. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың қазақтілді бұқаралық ақпарат құралдары журналистеріне берген сұхбаты //Егемен Қазақстан. 2008 ж. 31 мамыр
14. Егемен Қазақстан, 2008 ж. 24 қазан
15. Ұлттық саясат пен Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалардың байланыс тұрғысында // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің хабаршысы. – Астана. - № 1 (53). – 2007. – Б.297-302.
16. Қазақстан Халқы Ассамблеясының орта мерзімді кезеңге арналған стратегиясы (2007 жылға дейін).-Астана,2002 б. -3.
17. «2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қысқаша қорытындылар» cтатистикалық жинағы. ҚР Статистика агенттігі. Астана, 2009.
18. Қазақстанның демографиялық жылнамалығы, 2007, Астана, 2008. Б. 672
19. Ассамблея народа Казахстана: исторический очерк / Тугжанов Е.Л., Кан Г.В., Коробков В.С., Шаяхметов Н.У. – Алматы: Раритет, 2010. – 304 б.
20. Қазақстан Республикасы Президенті мұрағаты (алда-ҚР ПМ).7-қ.-1-т.-618-іс.-114-п.
21. Казахстан за годы независимости. 1997- 2007. (Статистический сборник), Астана, 2008. C.17
22. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға». Елбасының Қазақстан халқына Жолдауы. 6 наурыз 2009 ж.
23. Назарбаев Н.Ә. Ұлт бірлігі - біздің стратегиялық таңдауымыз. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының XV сессиясындағы баяндамасы. Қазан 2009.
24. Тұрақты ұлттық-демографиялық даму – тәуелсіздік тірегі // Академия Государственного управления при Президенте Республики Казахстан, Сборник тезисов докладов научно-практической конференции аспирантов и слушателей магистерских программ «Инновационный Казахстан: реалии и приоритеты» - Астана, 2007. – Б.228-231.
25. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. - Алматы, 2003
26. Сарсенбаев Т.С. Культура межнационального общения. –Алматы. Ана тілі, 1998.
27. Ассамлея народов Казахстана.-Алматы, 1997.б. -3
28. Тіл тағдыры-Ел тағдыры // Егемен Қазақстан. 2006 ж. 6 мамыр
29. ҚР Статистикалық мәліметтер агенттігі мәліметтері. 2008 ж.
30. Қазақтың болашағы- ана тілінде. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың «Ана тілі» газетіне берген сұхбаты //Ана тілі. 2006 ж.11мамыр
31. Қазақстандағы конфессияаралық және ұлтаралық қатынастардың кейбір мәселелері // Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының «Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет» ғылыми-талдау журналы. – Астана. - № 2. – 2008. Б.104-113.
32. http://www.akorda.kz/kz/kazakhstan/the_assembly_of_peoples_of_kazakhstan/polojenie_ob_ass amblee_naroda_kazahstana
33. Ассамблея атқарған оң іс көп // Егемен Қазақстан. -2011, 16 желтоқсан.
34. Ұлт және тіл – тәуелсіздік тірегі // Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі «Тіл және қоғам» журналы. - № 3 (8). – 2006. – Б.81-87.
35. Қазақстан Республикасында этникалық азшылықтың құқықтарын кепілдендірудің кейбір түйткілдері // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті, «Ғылым және білім – 2009» жас ғалымдардың VI халықаралық ғылыми конференциясының баяндама тезистерінің жинағы – Астана, 2009. – Б.264-267.
36. «Бiз тұратын үй» - «Дом, в котором мы живём». Павлодар: Типография Сытина, 2011. – 352 б.
37. Н.Назарбаев – этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісінің негізін қалаушы / Жалпы редакциясын басқарған Ж.Ә. Әлиев. – Алматы: Жеті жарғы, 2006. – 212 б.
38. Назарбаев Н. Тәуелсіздіктің он жылы: Бейбітшілік, прогресс және келісім. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халықтары Ассамблеясының сегізінші сессиясындағы баяндамасы // Егеменді Қазақстан. – 2001. – 24 қазан.
39. Мырзаев Б., Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер және дін саласындағы мемлекеттік саясаттың принциптері // «Дін және құқық» журналы №2 (10), Астана – 2009.
40. Ұлтаралық қатынастардың саяси-құқықтық бастаулары // Академик Ө.А.Жолдасбеков атындағы институт, Қазақстанның әлемдік білім жүйесіне интеграциясы: даму бағыттары, проблемалары және оларды шешу жолдары, ІІ том. –Талдықорған, 2007. – Б.83-87.
41. Назарбаев Н.Сындарлы он жыл, (2003), Алматы:Атамұра, 240 б.
42. Назарбаев Н. Ə. Ғасырлар тоғысында, (2010)
43. Татулық тіні // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
44. Сыдықов А. Бейбітшілік-басты байлығымыз // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
45. Келісім діңгегі // Егемен Қазақстан. -2011, 8 желтоқсан.
46. Елдің де, Елбасының да ерлігі // Егемен Қазақстан. -2011, 12 желтоқсан.
47. Тоғжанов Е. Тәуелсіздік: бірлік және ынтымақ // Егемен Қазақстан. -2011
48. Ұлттық саясат: қазақ диаспорасы және көші-қон мәселелері // Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің хабаршысы. – Астана. - № 3 (57). – 2007. – Б.264-273.
49. Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті және этномәдени бірлестіктер // Қазақстан мектебі. – 2009. – №3.
50. Тоғжанов Е. Ел бірлігі- кемел келешек кепілі // Егемен Қазақстан. -2011
51. Н.Назарбаев - этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісінің негізін қалаушы. – Алматы: Жеті Жарғы, 2006.
52. Оңтүстік Қазақстан облысы ассамблеясының хатшылығы туралы
Ереже.http://www.akorda.kz/kz/kazakhstan/the_assembly_of_peoples_of_kazakhstan/polojenie_ob_ass amblee_naroda_kazahstana
53. Егемен Қазақстан, 2008 ж. 21 қазан
54. Береке басы бірлікте // Астана хабары. – 2006. –29 сәуір. – №58-59.
55. Егемен Қазақстан, 2009 ж. 27 қазан
56. Этносаяси процестерді басқару тетіктері // Академия Государственного управления при Президенте Республики Казахстан, Сборник тезисов докладов международной научно-практической конференции «Государственное управление в Республики Казахстан: приоритеты и реалии» - Астана, 2009. – Б.37-39.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ – ОБЪЕКТИВТІ
ҚАЖЕТТІЛІК ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..9
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2.Ұлтаралық қатынастарды шешуде Ассамблея
қызметі ... ... ... ... ... ...22
ІІ АЙМАҚТЫҚ АССАМБЛЕЯЛАР МЕН ЭТНОМӘДЕНИ БІРЛЕСТІКТЕР
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .36
2.1.Астана, Алматы және Ақмола, Алматы облыстары Кіші Ассамблеялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...36
2.2. Оңтүстік Қазақстан Кіші Ассамблеялар
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан – тарихи тағдыры ортақ этностардан
құралған унитаралы мемлекет. Оларды ортақ құрылымның аясына біріктірудің
сара жолы – Қазақстан халқы Ассамблеясын құру болды.
Ассамблеяны құру идеясына Қазақстан қоғамының тарихи бастаулары
алғышарт болды. Жаңа әрі теңдесі жоқ құрылымды іске асыру жұмыстары
аймақтарда кіші ассамблеялар құрудан басталды. Қазақстан халқы Ассамблеясы
қоғамды топтастырушы тетіктердің біріне айналды. Шын мәнінде, ол ұлтаралық
келісімнің қазақстандық моделін жүзеге асырудың маңызды тетігі болатын.
1995 жылы 16 ақпанда Президент Н.А.Назарбаев еліміздегі ұлттық мәдени
орталықтардың жетекшілерімен кездесу өткізді. Сонда, Елбасы республикадағы
ұлтаралық келісімді сақтау және оны одан әрі нығайту үшін республикада жаңа
қоғамдық институт – Президент жанындағы консультативті-кеңесші орган
ретінде Қазақстан халқын ортақ мүддеге біріктіретін Ассамблея құру
қажеттілігі туындап отырғандығына назар аударды.
Ассамблеяның басты мақсаты: Қазақстандағы барлық этностардың рухани
тұрғыда қайта жанғыруы мен дамуын қамтамасыз ету; өркениеттік және
демократиялық ұстанымдарға, мемлекеттік ұлттық саясатта барлық этностардың
мүддесіне деген құрметке негізделген ұлтаралық қатынас мәдениетін
қалыптастыру болатындығы айқындалды. Барлық облыстарда кіші Ассамблеялар
құрылып, олардан сессияға 260 делегат сайланды. Сессия 1995 жылы 24
наурызда Алматы қаласында өтті және оның құрамына 40 ұлттық-мәдени
орталықтың өкілдері енді. Сессияда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев
баяндама жасап, Ассамблеяның ұыймдастырушылық құрылымдары белгіленді.
Ассамблея құру идеясы қоғамды топтастырушы күш ретіндегі тұжырымдама
негізінде ұсынылған болатын. Ассамблея мемлекеттік басқару деңгейіндегі
ұлттық саясатты жетілдіруге белсенді түрде атсалысады. Ассамблея Президент
жанындағы ұжымдық орган ретіндегі, ал облыстық бөлімдері әкімшілік басшысы
жанындағы орган ретіндегі мәртебеге ие. Ассамблея құрылған кезден бастап
ұлттық саясаттың барлық бағыттары бойынша мемлекеттік шешімдер қабылдауға
қатысып келеді.
Ассамблея этномәдени бірлестіктерді құрамына біріктіреді және олардың
жетекшілері Қазақстан халқы Ассамблеясы мен кіші ассамблея мүшесі болып
табылады. Ал 2008 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы Заң қабылданды.
Ассамблея мен этномәдени орталықтар тарапынан көтерілетін бастамалар
мемлекеттік деңгейдегі қолдауға ие болады. 1995 жылы сәуірде Қазақстан
халқы Ассамблеясы республика тарихында алғаш рет Қазақстан республикасы
Президентінің өкілеттілігін 2000 жылы 1 желтоқсанына дейін ұзарту жөніндегі
жалпыхалықтық референдум өткізу туралы бастама көтерді. Мұндай маңызды
қоғамдық бастамадан кейін іс жүзінде Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын
топтастыратын белсенді қоғамдық институтқа айналды. Қазақстан халқы
Ассамблеясы 1995 жылғы Конституцияның қабылдануына да үлкен қолдау
білдірді. Бұл тарихи оқиғалар еліміздегі қоғамдық саяси және құқықтық
ахуалға оң өзгерістер әкелгені баршамызға аян.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сан алуан этностарды азаматтық тұрғыда
топтастырудың қуатты құралдарының біріне айналды. Жалпы алғанда, өз
қызметінің алғашқы күндерінен бастап Ассамблея еліміздегі этностардың
мәдениетінің қайта жаңғыруы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді. Наурыз
мейрамы, корей, неміс мәдениетінің фестивальдері, татарлар мен
башқұрттардың сабантойы жалпы халықтық сипатқа ие болды. Дүнгендер, курдтар
сияқты, т.б. халықтардың мейрамдары мен түрлі форумдары республикалық
деңгейде дәстүрлі түрде өткізіліп отырады.
Ассамблеяның белсенді қызметінің нәтижесінде Қазақстандағы этностардың
мәдени өмірі жандана бастады. Өйткені Ассамблея этникалық топтар арасындағы
ұйымдастыру жұмыстарының орталығына айналды. Ассамблея органдарына
мемлекеттік мәртебе берілуіне байланысты этномәдени орталықтардың
мәселелері жедел шешімін тауып, кейбір өзекті мәселелер бойынша үкімет
деңгейіндегі шешімдер қабылданады. Ассамблея Кеңесінің шешімімен этномәдени
орталықтарға қаржылай және ұйымдастыру жұмыстары бойынша көмек көрсету
мақсатында республикалық қор құрылған. Бұл қордың бөлімшелері әрбір
облыстарда ашылды.
Қазақстан халқы Ассамблеясы республикалық Ақиқат және Мысль
журналдарының құрылтайшысы және де ассамблея жанынан шығатын Достық -
Дружба журналы бүкіл елімізге таралады. Ассамблея ЕҚЫҰ-мен (Еуропадағы
Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы) де тығыз байланыста жұмыс жүргізіп
келеді.
Қазақстан халқы Ассамблеясында 1996 жылдан бері 1 мамырда Қазақстан
халқы бірлігі мерекесі ретінде атап өту идеясын туған еді.
Бүгінгі күні Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздегі әрбір этностың
мүддесін қорғайтын қоғамдық бірлестік. Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын
топтастырушы институт ретінде қалыптасып болды деп есептеуге толық негіз
бар. Ассамблея Қазақстан азаматтарын отансүйгіштік рухта тәрбиелеуге,
халықтар арасындағы достық пен бірлікті нығайту ісіне өлшеусіз үлесін қосып
келеді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы үнемі даму үстінде болатын тірі ағза
іспетті. Оған дәлел бола алатын құжаттар 2002 жылы 26 сәуірдегі Президент
Жарлығымен қабылданған Қазақстан халқы Ассамблеясының 2011 жылға дейінгі
даму стратегиясы және Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы ереже. Қазақстан
халқы Ассамблеясын одан әрі жетілдіру туралы Президент Жарлығына сәйкес
Президент әкімшілігі мен облыс әкімдері аппаратының құрылымында
Ассамблеяның жұмыс органы – хатшылықтар құру туралы нұсқау берілген. Ал бұл
органдар өз кезегінде ассамблеяның барлық жұмыстарының тиімділігін
арттыруға үлкен септігін тигізді.
Ассамблеяның өткізген барлық сессияларында Президент Н.Ә.Назарбаев
Қазақстанда ұлтаралық татулық пен келісімді нығайта беру бағытында
ізденістерді жалғастырудың қажеттілігіне баса назар аударып отырды.
Қазақстан халқы Ассамблеясы үлгісінде Ресей Федерациясында, Қырғыстанда
халық Ассамблеялары құрылды. Бұл жерде тағы бір ерекше атап көрсететін
жайт, ол Қазақстан халқы Ассамблеясы өзінің деңгейі жағынан да, қызметінің
ауқымы жағынан да дараланып тұрады. Ассамблея өзінің құрылымы жағынан
республикалық, облыстық және қалалық этномәдени орталықтарды біріктіретін
ұйым болып табылады.
Қазіргі заман тарихының жылнамасы Президент Н.Ә.Назарбаев өзінің
күнделікті қызметінде Қазақстан халқы Ассамблеясына ерекше көңіл бөліп
отыратындығын дәлелдейді. Күллі Қазақстан халқы мен еліміздегі әрбір
этностың болашағы – Қазақстан халқы Ассамблеясы үшін зор жауапкершілік.
Қазақстан Республикасының азаматтары үшін 1 мамыр – Қазақстан халқының
бірлігі күні мәні ерекше мереке болып табылады. Бұл мерекенің атауының өзі
– адамзаттың ең игі істерінің негізі болып табылатын – бірлік сияқты
ауқымды түсінікті насихаттайды.
Бүгінгі таңда аталған мереке халқымыздың бейбітшілік пен келісімнің
қазақстандық үлгісін әлемге танытушы айрықша дәстүрге айналды. Әрбір
қазақстандық азамат үшін ұрпақтар сабақтастығы арқылы тарихи қалыптасқан
татулық, сенім мен тең құқықтылық ең маңызды қасиеттер екенін дәріптейді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бүгінгі таңда мұндай күрделі және тың
тақырыпты зерттеуде ғылыми тұжырымдалған әдебиеттерге негізделі міндетті
шарттардың бірі. Сонымен қатар, тұрақты құқықтық мемлекет ішінде
этносаралық қатынастарды қарастыру мақсатында заңнамалық деректерге алғашқы
кезекте сүйенуді жөн көрдік. Қазақстан Республикасы Конституциясының біздің
зерттеп отырған мәселеге байланысты бабтары мен тармақтары маңызды орын
алады [1].
Қазақстанның этносаяси жағдайын талдау мақсатында этникааралық
қатынастарға байланысты елбасы Н.Назарбаевтың еңбектері ерекше маңызға ие
[2]. Отан тарихының курделі кезеңінде ұлт мәселесі мемлекетіміз үшін
бірінші кезектегі саяси проьлемалға айналды. Сол таңда ұлттық сана сезімнің
оянуы ұлтаралық мәселелердің оңтайлы шешілуінің негізгі жолы болып табылды.
Осы тұста Н.Назарбаевтың Ғасырлар тоғысында кітабында ұлтаралық
мәселелерді шешудің жолдары айқындалды [3].
Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік жағдайын жоспарлау
мақсатында мемлекет ішінде стратегиялық даму бағдарламалары іске асырылып,
ұзақ мерзімге жаңа жоспарлар қойылуда. Осындай бағдарламалар Қазақстан-
2030, Қазақстан-2050 халық арасында кеңінен қолдау тауып іске асырылуда
[4,5].
Қазақстан халқы Ассамблеясының негізгі мақсаттары мен міндеттерін анық
айқындайтын, заңнамалық тұрғыда қызмет ететін деректер қатарына 2008 жылғы
20 қазанда Президент Республиканың саяси жүйесіндегі Ассамблеяның рөлі мен
міндетін нақтылай түскен Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы ҚР Заңы [6]
және 2002 жылы 26 сәуірдегі Президент Жарлығымен қабылданған Қазақстан
халқы Ассамблеясының 2011 жылға дейінгі даму стратегиясы және Қазақстан
халқы Ассамблеясы туралы ереже зерттеуіміздің негізін құрады [7].
Қазіргі таңда дәстүрге айналған, Ассамблея Заңы мен Ережесі негізінде
бекітілген жылда Астана қаласы Келісім және Бейбітшілік сарайында дүние
жүзінен ұлт өкілдеріне есігін ашатын ҚХА сессиялары маңызды мәліметтер қоры
құрайды. Онда ҚХА жасалған іс-шаралары талқыланып, келешекке жоспарлар
құрылып, көптеген халықаралық деңгейде көкейтесті міселелеге айналған
ұлтаралық қатынастар мен шиеленістер туралы ой-пікірлер ортаға салынады.
Соның нақты дәлелі мен шынайы көрінісі Тұғырымыз – тыныштық, тірегіміз –
тұрақтылық, тілегіміз – татулық 28 сәуір 2012 жылы өткен Қазақстандық жол:
тұрақтылық, бірлік, жаңғырту тақырыпта Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІХ
сессиясы және 24 сәуір күні 2013 жылы жүргізілген Қазақстан - 2050
стратегиясы: бір халық - бір ел - бір тағдыр тақырыбындағы Қазақстан халқы
Ассамблеясының ХХ сессиялары саналады [8, 9].
Еліміздегі барлық этностар арасындағы шынайы келісім мен бірлікте
тұрмыс кешуі, ең алдымен, қазақ халқының ата-дәстүрі мен табиғи
кеңпейілдігі, ұлттық ділінің кеңдігі арқасында екендігіне дау жоқ. Дегенмен
Қазақстан тәуелсіздік алған кезеңде, ел басшылығы алдында халықтың
келісімін сақтап қалу, қоғамның барлық күш-әлеуетін бір мақсатқа жұмылдыру
басты назарда ұсталды. Себебі 100-ден астам этнос өкілдерінің басын
біріктірмесе, бас-басына би болып, әрқайсысы көрпені өзіне тарту
басталар еді. Сонымен қатар саяси күштер бұл жағдайды өзіне қарай бұрып,
қолдана бастар қаупі бар еді.
Қазақстандағы барлық этнос өкілдерінің мүддесін қамтамасыз етуші ұйым
құру туралы идеяны алғаш рет Елбасы Н.Ә.Назарбаев 1992 жылдың желтоқсанында
өткізілген Қазақстан халқының бірінші форумында айтты. Аталған форумда
Мемлекет басшысы баяндама жасап, Қазақстан дамыған елдер қатарына қосылу
үшін, ел тұрғындары бай, әл-ауқаты жоғары өмір сүру деңгейіне жету үшін
халықтың ынтымағы, бірлігі мен татулығының негізгі рөл атқаратынын ерекше
атады. 1995 жылғы наурыз айында Қазақстан Республикасының Президенті
жанынан консультативті-кеңестік орган ретінде Қазақстан халқы Ассамблеясы
құрылды.
Қазіргі таңда Ассамблея этносаралық және конфессияаралық қатынастар
саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырушы маңызды құралға айналып,
елімізде тұрмыс кешіп отырған барлық этностардың өзара тең құқықты
қатынасын қамтамасыз етуші алаң рөлін атқаруда. Он сегіз жылдың ішінде
аталған құрылым қоғамдағы тұрақтылықты сақтаушы құралға айналғанын уақыттың
өзі дәлелдеп отыр.
Ассамблеяның негізгі бағыты барлық этностық топтарды ортақ мақсатқа
жұмылдыру болып табылады. Ассамблеяның өміршеңдігінің ең басты ерекшелігі –
ол этностық топтардың қызметін бақылаумен айналысатын қарапайым ұйымға ғана
айналып қоймай, сонымен қатар еліміздегі барлық ұлт пен ұлыстың мүдделерін
бір арнаға тоғыстырушы, барлық азаматтардың этностық, діни ерекшеліктеріне
қарамастан құқығы мен бостандығын сақтаушы толыққанды саяси институтқа
айналуында.
Кеңес Одағының сүлдесінен шыққан егемен Қазақ еліне көптеген беделді
сарапшылар ядролық қаруға сүйене отырып, қатал державалық саясат жүргізеді
деп баға беріп, қауіп күткені белгілі. Алайда қоғамда демократиялық
құндылықтар орнату және азаматтық қоғам құру бағытында батыл іс-қимылға
көшкен Қазақстанның Семей ядролық полигонын жабуы, әлемде төртінші орында
деп ресми бағаланған ядролық арсеналынан бас тартуы ғаламдық саясаттағы
қайталанбас оқиға ретінде мойындалды. Қазақстанның өзінің алдына қойған
негізігі мақсаты бейбіт өмір, келісімді қоғам, ынтымақтастық пен бірігу
екенін дәлелдеді.
Қазақстанның жүргізіп отырған ТМД шеңберіндегі бірігу, ЕурАзЭК
(Еуразиялық экономикалық қоғамдастық 2000 жылғы 10 қазанда Астана қаласында
халықаралық экономикалық ұйым ретінде Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің
басшылары қол қойған Еуразиялық экономикалық қоғамдастық), АӨСШК (Азиядағы
өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес), Әлемдік діндер
съезі сияқты тың бағыттары еліміздің халықаралық қауымдастықта танымал елге
айналып, посткеңестік кеңістіктегі экономикалық, саяси тұрғыда ең қарқынды
дамушы мемлекет ретінде бағалануына өз оң ықпалын тигізді.
Алып мемлекет ыдырап, оның аумағынан жас, егемен елдер пайда болған
мезетте ел басшылығы алдында жүзеге асуы өте қиын маңызды міндеттер тұрды:
орталықтанған жүйеден шыққан, мешел күйге түскен шаруашылықты аяғына
тұрғызу; бодандық сана-сезімнен, тоталитарлық жүйенің бойды әбден меңдеген
енжарлық, масылдық қамытынан шыққан қоғамға демократиялық тетіктерді
енгізу; нарықтық өтпелі кезеңде әлеуметтік ауыр жағдайдың негізінде
туындауы мүмкін ішкі этностық қатығыстарға жол бермеу, т.б.
Жұрттың бәрі байыбына бара алмаған, шексіз бостандықтар берілген
тәуелсіздіктің алғашқы жылдары мемлекетаралық егестерге, ұлтшылдық сезімнің
өріс алмауына, қоғамдағы бір топтың келесі топқа қысым жасауына жол бермеу
қажеттілігі күн тәртібіне шықты. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың басты мақсаты
қоғамдағы барлық этностардың толықтай құқығы мен бостандығын сақтай отырып,
жергілікті, байырғы ұлтқа негізделген жоғары әлеуетті қоғам құру болды.
Тоқсаныншы жылдарың алғашқы жартысында елдегі жаппай орын алған
әлеуметтік-экономикалық дағдарыс саяси дағдарысқа ұласты. Қазақстанда елдің
болашақ даму жолын, мемлекеттің саяси бағдарын таңдау жөнінде пікірлер сан-
салаға жарылып, түрлі саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар сан алуан
жолдарды жүзеге асыруды талап етті. Партияаралық күрес белең алып, әр тарап
аталған үдеріске тұрғындарды өз жағына тарту мақсатында іс-әрекет жасады.
Қазіргі уақытқа дейін кейбір проблемалары шешілмей келе жатқан мемлекеттік
тіл, мемлекеттік сәйкестілік, жерге деген жеке меншік құқық мәселелері
туралы қоғамда тұтас пікір қалыптаспай, түрлі топ жан-жаққа тартты.
Сондықтан тәуелсіздіктің ең алғашқы күндерінен бастап Қазақстан халқын
ортақ мақсатқа жұмылдыру, барлық этностық топтардың тең құқықта тұрмыс
кешуіне жағдай жасау мемлекеттік ұлттық саясаттың басты, басым бағытына
айналды. Ал кез келген мемлекеттің саяси, экономикалық тұрақты дамуының
басты шарты тату этносаралық қарым-қатынасты қалыптастыру екендігі тарихи
тұрғыдан өзін толық дәлелдеген.
Жоғарыда аталған жағдайлар тұрғысынан қарасақ, Қазақстан халқы
Ассамблеясының құрылуы еліміздегі этносаралық қатынастар саласын реттеп,
жүйелеп отыратын жүйені қалыптастырды. Сонымен қатар Ассамблея сол кезеңде
демократиялық жаңаруларды бастан кешіп жатқан Қазақстандағы азаматтық
қоғамның алғашқы қарлығашы болғаны даусыз.
Қазіргі таңда Қазақстан халқы Ассамблеясының тікелей күш салуымен
этносаралық қатынастар саласын саясаттан тыс сақтап, азаматтық қоғам
қалыптастыру мақсатында жұмыс жүргізіп отыр.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері жұмыста қарастырылған негізгі
мәселелерден туындайды. Зерттеу жұмысының алдында келесі міндеттер
қойылады:
-қазіргі таңда Қазақстанның саяси және экономикалық өрлеу кезеңінде
ҚХА құрылу және даму қажеттілігі;
- ҚХА мақсаты мен міндеті;
- құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері;
- көпұлтты мемлекет ішінде күрделі ұлтаралық қатынастарды шешуде
Ассамблея қызметі мен орны;
-аймақтық кіші ассамблеялардың құрылу қажеттілігі мен ұлттық-мәдени
орталықтардың қызмет.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ – ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІК
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру
Халқымыздың татулығы мен бірлігі - еліміздің өркендеп, алға басуының
басты шарты. Осы байлығымызды қадірлей білу, оны жас ұрпақтың жүрегіне
ұялату - отанымыздың жарқын болашағының кепілі болмақ.
Береке басы - бірлік, дейді қазақ. Ал, береке-бірлігі жарасқан елдің
туы биік, болашағы жарқын болатынын тарихтың өзі дәлелдеп отыр.
Біз дүниежүзі бір-бірімен етене араласып, біте қайнасқан кезеңде өмір
сүрудеміз. Әлемді шарпыған дағдарыс әлі аяқталған жоқ. Жаһандық сипатқа ие
болған қиындықтар қайта айналып соғуы мүмкін. Сондықтан, ең қастерлі
қазынамызды - тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтап,
мемлекеттігімізді нығайта беру үшін бізге ең әуелі бірлік қажет! Олай
болса, қашанда еңселеріңіз биік, татулығымыз баянды болып, ел келешегі
жолындағы еңбектеріңіз еселене берсін [10].
Қазақстан халқы Ассамблеясы 1995 жылдың 1 наурызында Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Жарлығымен Елбасы жанындағы
кеңестік орган ретінде құрылды.
Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру идеясы алғаш рет 1992 жылы
Тәуелсіздіктің 1 жылдығына арналған Қазақстан халықтарының бірінші
форумында Елбасымен айтылды.
Ассамблеяның мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру,
қызметінің негізгі бағыттары 2002 жылғы 26 сәуірдегі №856 Қазақстан
Республикасы президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары
Ассамблеясы туралы Ережеде және Ассамблея стратегиясында анықталды.
Бүгінгідей бірқатар мемлекеттің орнықты дамуына этникалық және
діни жанжалдар айтарлықтай қатер төндіріп отырған күндерде Қазақстан мұндай
мәселелерді жүйелі түрде шеше білуге қабілетті екенін көрсетуде. Қазақстан
бір халықтың өзге халықтан үстемдігі идеологиясының қиратушылық күшіне
қарсы тұра алатын ұлтаралық татулық пен келісімнің бірегей үлгісін жасай
алады. Әңгіме Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы болып отыр. Нұрсұлтан
Әбішұлы Назарбаевтың бұл саяси ноу-хауы бүгінде әлемде үлкен қызығушылық
туғызып отыр [11].
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен мемлекет
басшылығы өздерінің ойлап тапқан іс-қимылдарының нәтижесінде Республикада
тұрып жатқан барлық этникалық топтардың экономикалық, саяси және мәдени
дамуы үшін тең мүмкіндіктер жасап берді. Қазақстанда қоғамдық өмірдің
барлық саласында азаматтардың тең құқықтылығы заң жүзінде бекітілген және
жүзеге асырылуда. Кадр саясатында лауазымға тағайындау кезінде басты өлшем
болып адамның қандай ұлтқа жататындығы емес, қабілеті мен іскерлік қасиеті
ескеріледі. Бұл ретте бұрынғы кеңестік кеңістіктегі ешбір мемлекет дәл
Қазақстан секілді айшықталып тұрған жоқ деуге болады.
Барлық қазақстандықтардың ұлты мен наным-сеніміне қарамастан тең
болуы және бір-біріне деген құрметі, қоғамдық келісімнің нығаюы, халықтар
достығы Қазақстанның мемлекеттік саясатының басты басымдықтары болды және
солай бола бермек те. Этносаралық қатынастарды берік бірлікке негізделген
үлгісін жасау жағы Қазақстан Республикасының тәжірбиесі сәтті шыққан және
бірегейлігімен ерекшеленеді. Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
бастамасымен құрылып, ұлттық-мемлекеттік саясаттың орталық институты
ретінде қалыптасқан Қазақстан Халқы ассамблеясына әлемде балама жоқ.
Қазақстанға тәуелсіздігін жариялағалы бергі жиырма жыл бойы
этникаарлық тұрақтылықты сақтаудың сәті қалай түсті? Бұл көптен срапшылар
үшін жұмбақ болып келе жатыр. Және бұл – жай ғана бейбітшілік сүйгіштікті
сақтау емес, бұрынғы КСРО аумағымен шектелмей, бүкіл Еуразия кеңестігінде
ұлтаралық теңдіктің, тыныштық пен келісімнің эталонына айналу. Бұл жерде
Республиканың кешенді этникалық құрамына назар аудару керек. Қазақстанда
тұрғындардың 70 пайзын дерлік құрайтын қазақтардан өзге көпшілігі өзін
тұрғылықты қазақтардан өзге көпшілігі өзін тұрғылықты жері санауға құқылы
жүзден астам ұлттың өкілі тұрады.
Шындығында, социологтардың үлгілік сызбаларын басшылыққа ала
отырып, Қазақстанның тарихи ерекшеліктерін, қазақ халқы мен басқа да
Қазақстан халықтары этникалық топтарының менталитетін ескермей, тәуелсіз
Қазақстанның ұлттық саясатын жүргізу мен қалыптастырудағы ҚР Президентінің
айрықша жеке рөлін және оның бірегей иституттануын ескермей бұл феноменді
түсіну айтарлықтай қиын.
Елімізде Қазақстан халқы Ассамблеясы арқылы ұлттық саясатты,
этникааралық және дінаралық диалогты жүзеге асырудың бірегей әрі тиімді
тетігі құрылған, - дейді Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі
төрағасының орынбасары, Мәжіліс жанындағы Қоғамдық Палатаның төрағасы
Сергей Дьяченко. – Мемлекет басшысының бастамасымен құрылған аталған орган
ұлтаралық қатынастардағы жарасымдылықтың орталық буыны болып табылады және
саяси тұрақтылықты орнықтыруда, қоғамдық келісім мен тыныштықты нығайтуда
маңызды рөл атқарады. Жалпы алғанда, елде мультимәдениеті, көпконфессиялы,
көпэтникалы қоғамда бірлікті сақтау мен нығайтудың бай әрі бірегей
тәжірбиесі жинақалған. Сондықтан да бүгіндері оны бұрынғы кеңестік
республикалардың да қабылдай бастауы аса таңқаларлықтай мәселе емес,
сонымен қатар демократиялық институттарды қалыптастыруда сан ғасырлық
тәжірбиесі бар мемлекеттерді мұқият зерттеп отыр. Осының бәрі айтарлықтай
ауқымдағы кешенді және көпұлтты әрі конфессиялы Қазақстан халқы бірлігінің
өзіндік үлгісін құрайды. Бұл республиканы гүлденуге, қуатты және қарқынды
дамуға бастайтын бағдар [12].
Халықтар арасындағы берік келісім мен бейбітшілікті қамтамасыз ету,
толеранттықты қалыптастыруды тек саяси норма ретінде ғана қарап қоймай,
қазақстандықтардың өмір салтына айналдыру Нұрсұлтан Назарбаевтың
мемлекеттік басқарудағы алғашқы қадамдарының бірі болды.
Әрі қарай бұл стратегиялық идея нақты мемлекеттік форманың
арнасына құйды. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 1995
жылғы 1 наурыздағы Жарлығымен Президент жанындағы консультативтік-кеңесші
орган ретінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы (ҚХА) шаңырақ көтерді. ҚР
Президентінің 2002 жылғы 26 сәуірдегі Жарлығымен бекітілген ҚХА туралы
Ереже мен ҚХА Стратегиясы (кейінірек өзгертулер мен толықтырулар
енгізілген) Ассамблеяның қызметін реттеуші негізгі құжаттар болып табылады.
2008 жылғы 20 қазанда Президент Республиканың саяси жүйесіндегі
Ассамблеяның рөлі мен міндетін нақтылай түскен Қазақстан халқы Ассамблеясы
туралы ҚР Заңына қол қойды. Заң мемлекеттік ұлттық саясатты жасау мен
жүзеге асыруға атсалысуды Ассамблеяның басты мақсаты етіп белгілеп берді.
ҚХА қызметі мынадай принциптерге негізделген:
- адам мен азаматтардың бостандығы мен құқы басымдығына;
- мемлекет пен халық мүддесінің басымдығына;
- адам мен азаматтардың нәсіліне, ұлтына, тіліне, діни сеніміне, басқа да
ұстанымдарына қарамастан құқы мен бостандығының теңдігі;
- оның құрамындағы мүшелерінің ұйым қызметіне жекелей жауапкершілігі мен
тең құқылылығы [6].
Заң ҚХА-ның негізгі міндеттері ретінде мыналарды жүктейді:
- этносаралық қатынастар саласында азаматтық қоғам институттары мен
мемлекеттік органдардың тиімді ықпалдастығын қамтамасыз ету;
- қоғамда этносаралық келісім мен толенранттылықтың әріқарай нығаюына
қолайлы жағдай жасау;
- Қазақстан қоғамының негізін құраушы құндылықтары бойынша қоғамдық
консенсусты дамыту және қолдау, халық бірлігін нығайту;
- Мемлекеттік мекемелердің қоғамда радикализм мен экстремизмның көрініс
табуына және адам мен азаматтардың құқы мен бостандығын шектеуге
бағытталған әрекеттерге қарсы күресуіне қолдау көрсету;
- азаматтардың демократиялық нормаларға сүйенген саяси-құқықтық мәдениетін
қалыптастыру;
- Ассамблея міндеттері мен мақсаттарына жету үшін этномәдени және өзге де
қоғамдық бірлестіктермен интеграцияны жандандыруды қамтамасыз ету;
- Қазақстан халықтарының этникалық мәдениетін, тілін және салт-дәстүрін
қайта жаңғырту, сақтау және дамыту [6].
ҚХА міндеттері мен мақсаттарына сәйкес талассыз ауқымды қызмет ету аясына
ие. Оның заңда көрсетілген негізгі бағыттары:
- мемлекеттік ұлттық саясатты жасау мен жүзеге асыруға атсалысу;
- қазақстандық патриотизмді қалыптастыруға ықпал ету;
- мемлекеттік тіл мен Қазақстан халықтарының өзге де тілдерін дамыту;
- этносаралық саладағы аймақтық саясатты оңтайландыру;
- демография мен миграция саласындағы іс-шараларды және жоспарларды құруға
және атқаруға қатысу;
- этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісін ел
ішінде және шет мемлекеттерде насихаттау;
- этносаралық келісімнің жетістіктеріне бағытталған ағартушылық және
баспалық қызметтерді атқару;
- этносаралық қатынастардың жағдайы туралы, соның ішінде мемлекеттік тілдің
және Қазақстан халықтарының басқа тілдерінің қолданылуына мониторинг
жүргізу;
- мемлекеттің ұлтқа қатысты саясаты мәселелері бойынша заң жобаларының
қоғамдық-саяси сараптамаларына қатысу;
- шет елдердегі қазақ диаспорасының туған тілін, мәдениетін және ұлттық
дәтүрін сақтау мен дамыту, олардың тарихи Отанымен байланысын нығайту
мәселелері бойынша қолдау көрсету;
- этносаралық қатынастар саласында келіспеушіліктер мен дауларды реттеу
бойынша нақты шараларды ұсыну және жүзеге асыру, сонымен қатар оларды
шешуге қатысу,
- этномәдени қоғамдық бірлестіктерге әдістемелік, ұйымдастырушылық және
құқықтық көмек көрсету;
- этносаралық қатынас мәселелері бойынша семинарларды, конференцияларды,
мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық бірлестіктер арасындағы диалогты
қамтамасыз ететін өзге де іс-шараларды өткізу;
- этносаралық және конфессияаралық келісімді қамтамасыз ету мәселелері
бойынша азаматтық қоғам институттарымен және халықаралық ұйымдармен
ықпалдастық орнату;
- Қазақстандағы өзге этностардың өздерінің тарихи отанымен байланысын
дамытуға ықпал ету;
- этносаралық келісімге оң ықпал ететін және Қазақстан Республикасының
заңдарына қайшы келмейтін басқа да қызметтерді атқару [6].
Ассамблея құрылған сәттен бастап оған Қазақстан Президенті Нұрсұлтан
Назарбаевтың төрағалық ету оның беделін ерекше арттырды. Заңға сәйкес, ол
Ассамблеяны қалыптастырып, қайта құра алады, жалпы жетекшілік етеді және
оның қызметінің бағыттарын анықтайды, оның басқарушы лауазымды тұлғаларын
тағайындап, қызметінен босатады, ҚХА Сессияларын шақырады, оның Хатшылығын
құрады. Ол өзінің орынбасарларын тағайындайды, оларға өз өкілеттігінің бір
бөлігін бере алады, ұдайы қызмет ететін – Ассамблея Кеңесі органын құрып,
басқарады, Ассамблеяның бағдарламалық құжаттарын бекітеді және оларды іске
асыру бойынша тапсырмалар береді, БАҚ-тарда және халықаралық ұйымдарда оның
атынан сөз сөйлеп, мәлімдемелер жасаудың ерекше құқығына ие [13].
ҚХА жоғарғы органы оның Сессиясы болып табылады. Ол жылына кем
дегенде бір рет шақырылады. Қазақстан Президенті кезектен тыс сессияны өз
бастамасымен немесе Ассамблея Кеңесінің бастамасымен, не болмаса Ассамблея
мүшелерінің үштен бір бөлігінің өтінішімен шақырады. Сессия шақырылатыны
туралы жарлық жарияланғаннан кейін бір айдан кешіктірілмей басталады.
ҚХА Сессиясының айрықша құзыретіне жататындар: ҚХА атынан
конституциялық квота бойынша Мәжіліс мүшелерін сайлау (9 депутат),
Ассамблея стартегиясын анықтауда ортамерзімдік келешек үшін тұжырымдамалық
тәсілдерді жасау және оларды Ассамблея төрағасының қарауына енгізу,
Ассамблея стратегиясын жүзеге асыру бойынша ортамерзімдік келешектерде
Ассамблея жұмысының жоспарын және бірінші кезектегі іс-шараларды бекіту,
Ассамблея мүшелерінің есептерін тыңдау, этносаралық және конфессияаралық
келісім мәселелері бойынша жалпымемлекеттік мағынаға ие азаматтар мен
қоғамдық бірлестіктердің өтініштерін қарастыру. ҚХА сессияларында
қабылданатын шешімдер заңдық күшке ие болмайды, дегенмен, көп жағдайда
олардың негізінде мемлекет үшін аса маңызды құжаттар қабылданды.
ҚХА Кеңесі Ассамблея құрамына кіретін этномәдени бірлестіктердің
өкілдерінен, облыстардың, елорданың және Алматы қаласының, мемлекеттік
органдардың аймақтық ассамблеяларының жетекшілерінен тұрады. Қазақстан
Республикасы Президенті шешімімен, Кеңес құрамына Ассамблеяның басқа да
мүшелері енгізілуі мүмкін [7].
Кеңес ҚХА құзырлығына жататын және оның Сессиясының құзыретіне
жатпайтын кез-келген мәселелерді қарастыруға құқылы. Кеңес Ассамблея
сайлайтын Мәжіліс депутаттарына үміткерлерді ұсынуға; Ассамблеяға мүшелікке
үміткерлерді қарастыруға; Республика Президентіне кезекті Сессияны шақыру
және оның күн тәртібі туралы ұсыныс енгізуге өкілетті; Кеңестің шешімдері
дауыс санының артықшылығымен қабылданады: отырсқа қатысушылардың кем
дегенде үштен екі бөлігінің даусымен қабылданады (шешім қабылдауға арналған
кворум бойынша Кеңес мүшелерінің жалпы санының кем дегенде үштен екі бөлігі
жиналған жағдайда). Кеңесті Ассамблея төрағасы алты айда кем деген де бір
рет шақырады (немесе олардың орынбасарларының бірі төрағамен келісе отырып
өткізе алады).
Ассамблеяның хатшылығы (Аппарат) ҚР Президенті Әкімшілігінің
құрлымдық бөлімшесі болып табылады. Оны Ассамблея төрағасының
орынбасарларының бірінің құқығымен меңгеруші басқарады. Аппарат ҚХА Кеңесі
мен Сессиясы шешімдерін, оның Төрағасының тапсырмаларын орындауға арналған
жұмыс органы болып табылады.
Ассамблеяның өзінің төменгі ұйымдары да бар – Қазақстанның әрбір
облысында, Астанада және Алматыда аймақтық ассамблеялар. Олар әкімшілік
басқарушылары жанынан (әкімдіктерде) консультативтік-кеңестік органдарда
орнын алып отыр. Олардың құрылымы жалпы сипатта республикалық Ассамблеяның
құрылымы мен оның органдарына ұқсайды. Мұндай тәсіл Қазақстан
Республикасында халық билігі қағидатын төменнен барлығын қамтып жүзеге
асыратын нағыз демократиялық қоғамдық ұйым құруға мүмкіндік берді.
Ассамблеяға мүшелікке үміткерлер аймақтық ассамблеялардың сессияларының
шешімдерімен этномәдени орталықтардың кеңесімен ұсынылады. Басқа жалпы
республикалық және аймақтық қоғамдық бірлестіктер де ҚХА-ға өз үміткерлерін
ұсынуға құқылы. Мұнымен қоса, үміткерлердің азаматтық беделі, қоғамдық-
саяси белсенділігі ескеріледі.
Аймақтық ассамблеялардың мүшелерін ұсыну мен тағайындау да осындай
кестемен жүргізіледі. Онда тағайындау қызметін әкімшілік басшылары
атқарады.
Осылайша, Қазақстан халқы Ассамблеясы Республиканың көпдеңгейлі
және күрделі этномәдени құрамын оны құрайтын алуан түрлі элементтерін
көрсететін жоғарыдан төменге дейін консультативті өкілдік ете алатын
халықтық органдардың құрлымдық жүйесі болып табылады. Саяси партиялардың
бәсекелестігі барысында сайлау негізінде құрылатын Парламент Қазақстанның
тарихи қалыптасқан барлық халқының мүдделерін барынша толық қорғап,
үндестіре алмайды. Оның үстіне, парламент – кәсіби заң шығарушылардың
жиналысы. Олардың әрқайсысы өз қызметінде қоғамның алуан түрлі мәселелерін
ескеруге міндетті. Ал Ассамблея – қазақстанның алуан түрлі халқының
бірлігін құрайтын этномәдени бірліктердің даусын тікелей Президентке
жеткізетін халық билігінің бір тармағы.
Ассамблея – Қазақстан Президенті жанындағы орган екенін атап
өткеніміз жөн. Бұл Қазақстанның Конституциясында айтылатын және заң
шығарушы билікті құру барысында маңызды рөл атқаратын беделді құрылым.
Бірақ ол басқа да конституциялық органдарға қарағанда, өзі мемлекеттік
билік органы емес. Мұнымен қоса, оның Қазақстанның саяси жүйесіндегі орны
мен беделі биліктің классикалық үш тармағының кез-келген органынан –
Парламент, Үкімет және Жоғарғы Соттан еш кем емес.
Өйткені, бірінші кезекте Ассамблеяның қызметін Қазақстан
Президенті басқарады. Демек, Ассамблея арқылы басқа да билік сатыларына
айналып өтіп, оған тікелей Қазақстан халқының топтарының қажеттіліктері мен
пікірлері жеткізілді. Ассамблея шешімдері Президент үшін кеңес мағынасына
ие. Қоғамның әрбір бірлігінің мүддесін мұқият ескеру қажет болатын
этносаралық қарым-қатынастарды үндестіру саласында, Парламенттегідей
міндетті шешімдерді дауыстардың көптігімен қабылдау, пайда емес, зиянын
келтіретін еді. Сонымен қатар, халық топтарының даусына институционалды
ресімдеу қажет. Ассамблеяның парламенттік емес қызметтермен саяси жүйеде
парламенттік әдіспен құрылуы да сондықтан. Президенттің Ассамблея
пікірімен байланыспайтыны да осыдан. Мемлекет басшысы ҚХА қатысты іс-
қимылдар еркіндігін сақтайды, мұнымен қоса қазақстандық мемлекетті құрайтын
барлық топтардың мүддесін ескереді. Ассамблея – консенсус негізінде және
халықтық егемендігінің жоғарғы бейнесі – мемлекет Президентімен келісімде
жұмыс істейтін ұлттың моральдық беделінің органы.
Сонымен қатар, Ассамблея билік құрылымдарының жұмысында қарама-
қайшылық туғызбайды, олар үшін басы артық мекеме де емес. Ол өзінен басқа
саяси жүйенің бірде-бір институты тиімді жүзеге асыра алмайтын нақты
айқындалған өкілеттіктерге ие. Президенттің тағайындауымен мемлекеттік
билік органдарының өкілдерінің Ассамблеяға кіруі өте маңызды. Бұл онда
мемлекеттік билік пен Қазақстан халқының шынайы топтары өкілдіктің арасында
өзара тікелей шығармашылық әрекет болып жатқандығының белгісі. Бұл билік
тармақтарын араластыру емес, өйткені, Ассамблея, қалыптасқан түсінік
бойынша, билік органы болып табылмайды. Себебі ҚХА – мемлекет Президентінің
өзі басқаратын Республика билігі мен халқының тұтастығы мен бірлігінің
ұйытқысы. Бұл биліктің қосымша демократиялық контуры секілді – үш тармақтан
тыс (заманауи мемлекеттің міндеттерінің барлық алуантүрлілігін тауыспайтыны
енді айдан анық болды), бірақ маңыздылығы олардан еш кем емес.
Қазақстан халқы Ассамблеясы барлық деңгейдегі шенуніктердің
ротациясы және мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру үшін аса қажетті
кадрлық резервтің тұрақты көзі ретінде де үлкен маңызға ие. Бұл оның
тікелей мемлекет Президентіне шығатын халық өкілдігінің тетігі ретінде
құрылуымен қамтамасыз етіледі. Бүгінгі таңда қазақстандық басқарушылардың
өздерін кеңестік дәуірден кейінгі кеңістіктегі ең үздіктердің бірі ретінде
көрсетулері кездейсоқ емес. Мұнда Қазақстанда кадрларды дайындаудың осындай
тиімді жүйесін құра білген ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сіңірген еңбегі
көп. ҚХА-ның Қазақстанның саяси жүйесінде артып отырған рөлі, оның
қоғамдағы беделі 2007 жылдың мамыр айында Президент Н.Ә. Назарбаевтың
бастамасымен қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясына
енгізілген түзетулерде көрініс тапты [14].
2007-2012 жылдары Қазақстанда кезең-кезеңмен жүзеге асырылып жатқан
көлемді конституциялық реформа ҚХА-ның артып отырған рөлі мен ықпалын толық
ескереді. Осылайша, бұдан былай Мәжілістің 107 депутатының тоғызын
Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Бұл қадам тәуелсіз мемлекеттің қажет
институттарының құрылуының аяқталғанын және Қазақстанның дүниежүзіндегі
алдыңғы қатардағы шептердің біріне бастаған қозғалысын сипаттайтын
Республиканың жаңа саяси сапаға қадам басуының белгісі. Ресейлік
сарапшылардың пікірінше, мұндай норма, саяси шешімдерді дайындау мен
қабылдау үдерісін одан ары жетілдіруге, биліктің үш тармағының өзара және
Ассамблеямен іс-әрекеттерін заң шығару қызметінде Қазақстан халқының алуан
түрлі пікірлерін әлдеқайда толық ескеру үшін тереңдетуге ықпал ететін
болады. 2007 жылғы тамыз айындағы Мәжіліс сайлауы осы түзетуді ескеру
арқылы өткізілді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы Республика Президентінің басшылығымен
18 жылдық қызметінде этносаралық қарым-қатынастарды үйлестірудегі беделді
институтқа айналды. Ол өзін Қазақстанның түрлі этномәдени топтары
арасындағы келісімнің тиімді құралы ретінде көрсетті, Республика ұлттарының
жан-жақты дамуына, мемлекеттік құрылымның нығаюына көмектесті.
Қазақстан Президентінің 2007 жылдың 26 шілдесіндегі ҚР
Президентінің 2002 ж. 26 сәуірдегі Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы Жарлығын дайындау барысында ҚХА-ның жалпы азаматтық
қазақстандық біркелкілікке қол жеткізудегі жетістігі ескертілді. Осыған
сәйкес, ҚХА жаңа атауға ие болды: Қазақстан халқы Ассамблеясы [15].
Оның заманауи кезеңдегі басты рөлі – Қазақстанның көпұлтты халқын
бірыңғай қоғамға біріктіру, - деп санайды Ассамблея төрағасының
орынбасары, Қазақстан Республикасы поляктар Одағының президенті Виталий
Свинцицкий.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев жария еткен тілдердің үштұғырлығы
стратегиясы Қазақстан халқын біріктіруде маңызды рөл атқарады, оған сәйкес
қазақстандықтардың ересек өмірге аяқ басқан ұрпағы үш тілді меңеруге тиіс –
қазақ, орыс және ағылшын. Бұл стратегия нормативтік-құқықтық актілерде
көрініс тапқан, солардың негізінде Республикадағы білім беру жүйесі
құрылады. Славян жастары мемлекеттік тілді жақсы білуге тиіс, - дейді
Ассамблея төрағасының орынбасары, Қазақстанның орыс, славян және казак
ұйымдары Қауымдастығының орынбасары Анатолий Чесноков.
Мен Президент Назарбаевтың тілдердің үштұғырлығы идеясын шын
жүректен қолдаймын... Көпұлтты кесінділерді біріктіру үшін бұл дұрыс
стратегия деп санаймын, - дейді ЕҚЫҰ-ның (Еуропадағы Қауіпсіздік және
Ынтымақтастық Ұйымы) аз ұлттар істері жөніндегі жоғарғы комиссары Кнут
Воллебек 2009 жылы мамыр айында Астанада өткен Көпұлтты қоғамда әлеуметтік
интеграцияны заңмен қамтамасыз ету атты семинарда. Ол Қазақстандағы орыс,
өзбек, ұйғыр және тағы басқа да тілдерде білім берудің мақтанарлық
тәжрибесі сақталуының маңыздылығын атап өтті.
Қазіргі уақытта республикада жұмыс істейтіндердің ішінде қазақ
тілінде оқытатын 3784 мектеп, орыс тілінде оқытатын 1672 мектеп, өзбек
тілінде білім беретін 65 мектеп бар, 14 мектеп ұйғыр тілінде білім береді,
2 мектеп тәжік тілінде оқытады. Республиканың 104 мектебінде өзіндік пән
ретінде Қазақстан халқының 18 тілі оқытылады.
Ассамблея қызметі келесі міндеттерді шешуге бағытталады:
- республикада ұлтаралық және конфессия аралық келісімді сақтауға,
қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға жәрдемдесу;
- Қазақстан аумағында өмір сүретін ұлт өкілдері арасындағы достық қарым-
қатынастарды дамытуға мүмкіндік туғызатын мемлекеттік саясатты жүргізу
жөнінде ұсыныстарды жасау, олардың рухани мәдениетінің қайта тууына және
тең құқық қағидасын сақтау негізінде дамуына жәрдемдесу;
- өркениетті және демократиялық нормаға арқа сүйейтін азаматтардың саяси
мәдениетін қалыптастыру;
- мемлекеттің ұлттық саясатта жүргізіп жатқан көп бейнелі ұлттық
қызығушылық есебін қамтамасыз ету;
- қоғамда орын алатын әлеуметтік қарама-қайшылықты шешуде келісімдік
іздеу.
Қазақстан Республикасының Президенті Ассамблеяның өмірлік төрағасы
болып табылады. Ассамблея төрағасы Ассамблея қызметінің негізгі бағыттарын
анықтайды және бекітеді. Төрағаның екі орынбасары бар. Төраға орынбасарлары
Қазақстан Республикасы Президентінің актімен Ассамблея Кеңесінің ұсынысы
негізінде тағайындалады.
Ассамблея сессиясы Ассамблея төрағасымен шақырылады. Ассамблея
сессиясының күні, өтетін жері және болжанған күн тәртібі жұмыс басталуына
бір ай қалғанда хабарланады. Сессия жылына бір рет шақырылады. Ассамблеяның
кезектен тыс сессиясы Ассамблея төрағасының жеке бастамасымен немесе
Ассамблея мүшелерінің жалпы санының ең аз дегенде үштен бірінің өтінішімен
шақырылады және шешім қабылдаған күннен мерзімінде өткізіледі.
Ассамблея құрамы мемлекеттік органдардың, ұлттық-мәдени және басқа
қоғамдық ұйымдардың өкілдерінен, сондай-ақ олардың қоғамдағы мәртебесін,
қоғамдық-саяси белсенділігін есептегендегі басқа тұлғалардан құрылады.
Қазіргі уақытта Ассамблеяның 350 мүшесі бар.
Ассамблеяның жұмыс органы Қазақстан Республикасы Президенті
әкімшілігінің құрамына кіретін Секретариат болып табылады.
Ассамблея өз жұмысында кіші ассамблеялармен тығыз қарым-қатынас
жасайды, олар Астана және Алматы қалаларының барлық облыс орталықтары мен
қалаларында құрылған. Кіші ассамблея аймақтағы Қазақстан халқы Ассамблеясы
өкілдігінің қызметін атқарады, ол бір мезгілде Астана және Алматы
қалаларының, облыстардың сәйкес әкімдігі жанындағы кеңес беру-кеңесу органы
болып табылады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы мүшесіне кандидаттар ұлттық-мәдени
орталықтардың ұсынысымен кіші ассамблея сессиясының шешімімен ұсынылады, ал
аймақтық және республикалық қоғамдық ұйымдардан олардың жоғарғы
органдарының шешімімен ұсынылады.
Өзінің қызметі жылдарында Ассамблея қазақстандық қоғамның одан әрі
экономикалық және саяси қайта құрылуына байланысты қоғамның әлеуметтік-
саяси өміріндегі маңызды сұрақтарды талқылады. Ұлттық саясатты дамытудың
жаңа перспективасы 2002 жылғы 26 сәуірдегі №856 Қазақстан Республикасы
президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары Ассамблеясының
стратегиясын қабылдауымен ашылды [16].
Соңғы жылдары Қазақстан халқы Ассамблеясы ұлтаралық қатынастардың
мәртебелі қоғамдық институтына айналды.
Мемлекет тарапынан қаржылық қолдау едәуір ұлғайды. Жыл сайын мемлекет
ұлттық-мәдени ұйымдар мен кіші ассамблея қызметтеріне қаржылық қолдау
көрсетіп келеді, ұлттық-мәдени орталықтардың басшыларына президент гранты
бекітілген.
Ұлттық мәдениетті жандандыру үрдісінің арқасында 22 республикалық және
аймақтық ұлттық-мәдени орталықтар құруға қол жеткізді, олар 470 облыстық,
қалалық және аудандық ұйымдарды өзіне біріктіреді.
Бүгінде республикада түрлі ұлт өкілдері тұрады: немістер, корейлер,
татарлар, славяндар, шешендер мен ингуштар, әзірбайжандар, ұйғырлар,
орыстар, украиндар, еврейлер, поляктар, түріктер, гректер, армяндар,
белорустар, дұнғандар, күрдтер, өзбектер, түркмендер, болгарлар,
дағыстандар, қырғыздар, тәжіктер, карачайлар, балкарлар, қытайлар,
чуваштар, қарақалпақтар, ассирийстер, чехтар, Прибалтика халықтары,
грузиндер, осетиндер, лезгиндер, ирандықтар, буряттар, венгрлар, румындар
т.б. [17].
Елімізде 100 аса ұлттық мектеп бар, 170 демалыс күнгі мектеп жұмыс
істейді, онда 23 туған тілдері оқытылады. Үш ұлттық жандану мектебінде 12
туған тілін оқыту бойынша 29 бөлім жұмыс істейді. Осы мектептерді қаржылық
қолдауға үкімет жыл сайын 12 млн. теңге бөледі. Оларға сондай-ақ жергілікті
бюджеттен де көмектер көрсетіледі.
Қазақстанда 4 республикалық және 15 аймақтық ұлттық газет шығады, 6
ұлттық театр (қазақ, орыс, неміс, ұйғыр, корей, өзбек) жұмыс істейді [18].
Жыл сайын этно топтардың тілдерінде ондаған жаңа кітаптар жарық
көреді. Наурыз, Масленица, Рождество сияқты мерекелер өткізу дәстүрге
айналған.
Ассамблея қызметі ұлтаралық қатынастардағы проблемаларды тиімді
шешетін ел ретінде Қазақстан Республикасының халықаралық мәртебесінің
өсуіне себепші болады. БҰҰ бас хатшысы Кофи Аннан біздің елге ресми сапары
кезінде Қазақстанды ұлтаралық келісімнің үлгісі деп атады. Қазақстан халқы
туралы Рим Папасы Иоанн Павел II Қазақстанға келген кезінде жоғары лебіз
білдірді.
Жалпы алатын болсақ, Қазақстан халқы Ассамблеясының қалыптасуы
бірнеше кезеңнен тұрады [19].
Бірінші кезең – 1995-2002 жылдар аралығы.
Соңғы қабылданған Конституцияда мемлекеттік тұғырдың басым бағыттары
деп жалпы азаматтық қағидаттар толықтай қарастырылды. Ескі Ата Заңдағы
қазақстандықтарды байырғы ұлт және кейіннен қоныс аударған этностар деп
екіге бөлу қысқартылып, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілі жарияланды.
Аталған мәселелер қоғамның бірігуін жеделдетіп, ел тұрғындары тарапынан
толықтай қолдауға ие болды. Жаңа Конституция заңнамалық деңгейде
этностардың ұлтына, тіліне, діліне, дініне, нәсіліне қарамастан тең
құқықтылықты қамтамасыз етті.
Қазақстан халқы Ассамблеясының біріктіруші күші, еліміздегі барлық
этностарды жұмылдырушы қасиеті мемлекеттік ұлттық саясаттың басты тұғырына
айналды. Ассамблея этномәдени бірлестіктерді дамыта отырып, саяси, құқықтық
және мәдени бағытта қазақстандық жаңа үлгіні тәжірибеге енгізді.
Ассамблея тоталитарлық біркелкілік жүйесінен шыққан этностардың
дәстүрі, тілі мен мәдениетін қалпына келтіруге, дамытуға толық жағдай
жасалуына күш салып, халық ықыласына бөленді. Сан алуандық арқылы
бірлікке деген бағытта дамыған этносаралық қатынастың қазақстандық үлгісі
қалыптасты.
Екінші кезең - 2002 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін – қоғамды
жұмылдыру кезеңі деп саналады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы ел экономикасының қайта түлеп, тұрақты
даму қарқынына ілесуі, қоғамды демократияландыру үдерістерінің жедел дамуы
кезеңінде маңызды қоғамдық-саяси мәселелерді шешуде алдыңғы қатардан
көрінді. Қазақстан халқы Ассамблеясының мемлекеттік дамудың көптеген
мәселелеріне араласуы этностық негізде партиялар құру, этносаралық
қатынастар саласын саясаттандырудан сақтауға негіз болды.
Аталған кезеңде орта мерзімге арналған Қазақстан халқы Ассамблеясының
Стратегиясы, Тілдерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Қоғамды
жұмылдыру идеясы – Қазақстан дамуының шарты ретінде Концепциясы
қабылданып, жүзеге асырылып жатыр. Қоғамның этностық ресурсы ел
экономикасын дамыту, әлеуметтік мәселелерді шешу және Қазақстан қоғамының
рухани мүмкіндіктерін дамытуға бағытталып отыр.
2007 жылы жүргізілген конституциялық реформалардың арқасында Қазақстан
халқы Ассамблеясы жаңа конституциялық мәртебеге ие болып, еліміздің бас заң
шығарушы органына өз өкілдерін сайлау құқығын иеленді. Аталған жылы
Ассамблея атынан Парламент Мәжілісіне 9 депутат сайланып, депутаттар
еліміздегі этносаралық қатынастарды нығайтуда нәтижелі еңбек етуде: 60-қа
жуық заң жобасын әзірлеуге қатысты; азаматтар көтерген мәселелер бойынша
мемлекеттік органдарға 361 хат жолдады; Ассамблея туралы заңнамалық
құжаттың жобасын әзірледі [20].
Қазақстан халқы Ассамблеясы үшін 2008 жыл өте маңызды, нәтижелі жыл
болды – Ассамблеяның бейбітшілік пен келісімді нығайту бағытындағы рөлін
нормативті-құқықтық тұрғыда үйлестіретін Қазақстан халқы Ассамблеясы
туралы Заң қабылданды [6].
Аталған заңнамалық құжат елдің әрбір азаматын халық үшін аянбай қызмет
етуге, осы елдің патриоты болуға шақырып, нақты іс-қимыл бағыттарын
ұсынады. Мемлекеттік және өзге этнос тілдерін, салт-дәстүр, мәдениетті
өркендетуге толықтай мүмкіндік береді. Сонымен қатар елдің әрбір азаматы
Қазақстанның болашағы, егемендік негізі – мемлекеттік тілді дамытып, нағыз
іс жүзінде патриотқа айналып, Отан үшін қызмет ету, аталған қасиеттерді
жас ұрпақ бойына егу бағыты нақтыланған.
Атқарылған жұмыстар Ассамблеяны мемлекеттік ұлттық саясатты жүзеге
асырушы қоғамдық институт ретінде танытты.
Қазіргі таңда елімізде 600-ден астам этномәдени бірлестік, 6 ұлттық
театр, Достық үйлері және 195 жексенбілік мектеп қызмет етіп, этнос
тілдерінде 35 газет, журналдар жарыққа шығады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы этносаралық қатынас саласының барлық
мәселесіне ден қойып, мемлекеттік органдармен белсенді қарым-қатынаста
жұмыс істеп отыр. Білім және ғылым, Ішкі істер министрліктерімен бірлескен
іс-шаралар жоспары бекітіліп, Мәдениет және ақпарат, Сыртқы істер, Әділет
министрліктерімен бірқатар бағыттар бойынша нақты шаралар атқарылуда.
Ұлттық академиялық кітапхана жанынан Ассамблеяға арналған депозитарий
ашылды.
Елбасының Ассамблеяны нығайту бағытындағы тапсырмаларына сәйкес,
тұрақты әрекет етуші Ғылыми-сараптық кеңес құрылды. Аталған кеңес
этносаралық қатынастар саласындағы өткір мәселелерді ашық талқылап,
сараланған, зерделенген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Кеңес жұмысына
еліміздегі беделді ғылыми-зерттеу институттарының өкілдері мен тәуелсіз
сарапшылар, қоғам қайраткерлері мен этномәдени бірлестік өкілдері тартылып,
нақты жұмыстар атқарылуда.
Ассамблея жанынан дүниеге келген келесі ірі жоба - Қоғамдық қор.
Аталған Қор еліміздегі тұрақтылық пен келісімді нығайтуға бағытталған әр
түрлі жобаларды қаржыландырумен айналысуды көздеп отыр. Бүгінгі таңда
Қордың тікелей қаржысына Ассамблеяның қызметі мен этносаралық қатынастар
саласындағы атқарылған іс-шаралар туралы баяндайтын Менің елім журналы
тіркеліп, алғашқы нөмірі жарыққа шығуға әзірленуде.
Елбасы Жарлығымен Ассамблея Төрағасының тағы екі орынбасары бекітілді.
Екеуі де этномәдени орталықтардың басшылары, А.П. Чесноков – казак, орыс
және славян бірлестіктері ассоциациясы төрағасының орынбасары,
В.З.Свинцицкий – Қазақстан поляктары одағы ассоциациясының төрағасы.
Аталған орынбасарлардың негізгі жұмыс бағыты – жергілікті жерлердегі
этномәдени бірлестіктердің жұмысын ұйымдастыру, қоғамдық ұйымдармен билік
органдары арасындағы ынтымақтастықты дамыту, ұлттық саясат қағидаттарын
насихаттау.
Аймақтарда Қазақстан халқы Ассамблеясының бастамасымен мемлекеттік
саясат пен еліміздің қоғам бірлігін нығайту бағытындағы мақсат-міндеттерін
халыққа түсіндірумен айналысатын арнайы ақпараттық-насихат топтары құрылып,
нәтижелі еңбек етуде. Бүгінгі таңда 400-ден астам адам ел ішінде насихаттау
жұмысын жүргізіп отыр [21].
ҚР Президенті Әкімшілігінің құрылымына кіретін Ассамблея Хатшылығының
құрамы кеңейтіліп, Бейбітшілік және келісім сарайына Алматы қаласынан 10
этномәдени бірлестік көшірілді. Ассамблеяның арнайы веб-порталы ашылып, бұл
ұйым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ – ОБЪЕКТИВТІ
ҚАЖЕТТІЛІК ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..9
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2.Ұлтаралық қатынастарды шешуде Ассамблея
қызметі ... ... ... ... ... ...22
ІІ АЙМАҚТЫҚ АССАМБЛЕЯЛАР МЕН ЭТНОМӘДЕНИ БІРЛЕСТІКТЕР
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .36
2.1.Астана, Алматы және Ақмола, Алматы облыстары Кіші Ассамблеялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...36
2.2. Оңтүстік Қазақстан Кіші Ассамблеялар
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан – тарихи тағдыры ортақ этностардан
құралған унитаралы мемлекет. Оларды ортақ құрылымның аясына біріктірудің
сара жолы – Қазақстан халқы Ассамблеясын құру болды.
Ассамблеяны құру идеясына Қазақстан қоғамының тарихи бастаулары
алғышарт болды. Жаңа әрі теңдесі жоқ құрылымды іске асыру жұмыстары
аймақтарда кіші ассамблеялар құрудан басталды. Қазақстан халқы Ассамблеясы
қоғамды топтастырушы тетіктердің біріне айналды. Шын мәнінде, ол ұлтаралық
келісімнің қазақстандық моделін жүзеге асырудың маңызды тетігі болатын.
1995 жылы 16 ақпанда Президент Н.А.Назарбаев еліміздегі ұлттық мәдени
орталықтардың жетекшілерімен кездесу өткізді. Сонда, Елбасы республикадағы
ұлтаралық келісімді сақтау және оны одан әрі нығайту үшін республикада жаңа
қоғамдық институт – Президент жанындағы консультативті-кеңесші орган
ретінде Қазақстан халқын ортақ мүддеге біріктіретін Ассамблея құру
қажеттілігі туындап отырғандығына назар аударды.
Ассамблеяның басты мақсаты: Қазақстандағы барлық этностардың рухани
тұрғыда қайта жанғыруы мен дамуын қамтамасыз ету; өркениеттік және
демократиялық ұстанымдарға, мемлекеттік ұлттық саясатта барлық этностардың
мүддесіне деген құрметке негізделген ұлтаралық қатынас мәдениетін
қалыптастыру болатындығы айқындалды. Барлық облыстарда кіші Ассамблеялар
құрылып, олардан сессияға 260 делегат сайланды. Сессия 1995 жылы 24
наурызда Алматы қаласында өтті және оның құрамына 40 ұлттық-мәдени
орталықтың өкілдері енді. Сессияда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев
баяндама жасап, Ассамблеяның ұыймдастырушылық құрылымдары белгіленді.
Ассамблея құру идеясы қоғамды топтастырушы күш ретіндегі тұжырымдама
негізінде ұсынылған болатын. Ассамблея мемлекеттік басқару деңгейіндегі
ұлттық саясатты жетілдіруге белсенді түрде атсалысады. Ассамблея Президент
жанындағы ұжымдық орган ретіндегі, ал облыстық бөлімдері әкімшілік басшысы
жанындағы орган ретіндегі мәртебеге ие. Ассамблея құрылған кезден бастап
ұлттық саясаттың барлық бағыттары бойынша мемлекеттік шешімдер қабылдауға
қатысып келеді.
Ассамблея этномәдени бірлестіктерді құрамына біріктіреді және олардың
жетекшілері Қазақстан халқы Ассамблеясы мен кіші ассамблея мүшесі болып
табылады. Ал 2008 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы Заң қабылданды.
Ассамблея мен этномәдени орталықтар тарапынан көтерілетін бастамалар
мемлекеттік деңгейдегі қолдауға ие болады. 1995 жылы сәуірде Қазақстан
халқы Ассамблеясы республика тарихында алғаш рет Қазақстан республикасы
Президентінің өкілеттілігін 2000 жылы 1 желтоқсанына дейін ұзарту жөніндегі
жалпыхалықтық референдум өткізу туралы бастама көтерді. Мұндай маңызды
қоғамдық бастамадан кейін іс жүзінде Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын
топтастыратын белсенді қоғамдық институтқа айналды. Қазақстан халқы
Ассамблеясы 1995 жылғы Конституцияның қабылдануына да үлкен қолдау
білдірді. Бұл тарихи оқиғалар еліміздегі қоғамдық саяси және құқықтық
ахуалға оң өзгерістер әкелгені баршамызға аян.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сан алуан этностарды азаматтық тұрғыда
топтастырудың қуатты құралдарының біріне айналды. Жалпы алғанда, өз
қызметінің алғашқы күндерінен бастап Ассамблея еліміздегі этностардың
мәдениетінің қайта жаңғыруы мен дамуына елеулі үлес қосып келеді. Наурыз
мейрамы, корей, неміс мәдениетінің фестивальдері, татарлар мен
башқұрттардың сабантойы жалпы халықтық сипатқа ие болды. Дүнгендер, курдтар
сияқты, т.б. халықтардың мейрамдары мен түрлі форумдары республикалық
деңгейде дәстүрлі түрде өткізіліп отырады.
Ассамблеяның белсенді қызметінің нәтижесінде Қазақстандағы этностардың
мәдени өмірі жандана бастады. Өйткені Ассамблея этникалық топтар арасындағы
ұйымдастыру жұмыстарының орталығына айналды. Ассамблея органдарына
мемлекеттік мәртебе берілуіне байланысты этномәдени орталықтардың
мәселелері жедел шешімін тауып, кейбір өзекті мәселелер бойынша үкімет
деңгейіндегі шешімдер қабылданады. Ассамблея Кеңесінің шешімімен этномәдени
орталықтарға қаржылай және ұйымдастыру жұмыстары бойынша көмек көрсету
мақсатында республикалық қор құрылған. Бұл қордың бөлімшелері әрбір
облыстарда ашылды.
Қазақстан халқы Ассамблеясы республикалық Ақиқат және Мысль
журналдарының құрылтайшысы және де ассамблея жанынан шығатын Достық -
Дружба журналы бүкіл елімізге таралады. Ассамблея ЕҚЫҰ-мен (Еуропадағы
Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы) де тығыз байланыста жұмыс жүргізіп
келеді.
Қазақстан халқы Ассамблеясында 1996 жылдан бері 1 мамырда Қазақстан
халқы бірлігі мерекесі ретінде атап өту идеясын туған еді.
Бүгінгі күні Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздегі әрбір этностың
мүддесін қорғайтын қоғамдық бірлестік. Ассамблея көпұлтты Қазақстан халқын
топтастырушы институт ретінде қалыптасып болды деп есептеуге толық негіз
бар. Ассамблея Қазақстан азаматтарын отансүйгіштік рухта тәрбиелеуге,
халықтар арасындағы достық пен бірлікті нығайту ісіне өлшеусіз үлесін қосып
келеді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы үнемі даму үстінде болатын тірі ағза
іспетті. Оған дәлел бола алатын құжаттар 2002 жылы 26 сәуірдегі Президент
Жарлығымен қабылданған Қазақстан халқы Ассамблеясының 2011 жылға дейінгі
даму стратегиясы және Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы ереже. Қазақстан
халқы Ассамблеясын одан әрі жетілдіру туралы Президент Жарлығына сәйкес
Президент әкімшілігі мен облыс әкімдері аппаратының құрылымында
Ассамблеяның жұмыс органы – хатшылықтар құру туралы нұсқау берілген. Ал бұл
органдар өз кезегінде ассамблеяның барлық жұмыстарының тиімділігін
арттыруға үлкен септігін тигізді.
Ассамблеяның өткізген барлық сессияларында Президент Н.Ә.Назарбаев
Қазақстанда ұлтаралық татулық пен келісімді нығайта беру бағытында
ізденістерді жалғастырудың қажеттілігіне баса назар аударып отырды.
Қазақстан халқы Ассамблеясы үлгісінде Ресей Федерациясында, Қырғыстанда
халық Ассамблеялары құрылды. Бұл жерде тағы бір ерекше атап көрсететін
жайт, ол Қазақстан халқы Ассамблеясы өзінің деңгейі жағынан да, қызметінің
ауқымы жағынан да дараланып тұрады. Ассамблея өзінің құрылымы жағынан
республикалық, облыстық және қалалық этномәдени орталықтарды біріктіретін
ұйым болып табылады.
Қазіргі заман тарихының жылнамасы Президент Н.Ә.Назарбаев өзінің
күнделікті қызметінде Қазақстан халқы Ассамблеясына ерекше көңіл бөліп
отыратындығын дәлелдейді. Күллі Қазақстан халқы мен еліміздегі әрбір
этностың болашағы – Қазақстан халқы Ассамблеясы үшін зор жауапкершілік.
Қазақстан Республикасының азаматтары үшін 1 мамыр – Қазақстан халқының
бірлігі күні мәні ерекше мереке болып табылады. Бұл мерекенің атауының өзі
– адамзаттың ең игі істерінің негізі болып табылатын – бірлік сияқты
ауқымды түсінікті насихаттайды.
Бүгінгі таңда аталған мереке халқымыздың бейбітшілік пен келісімнің
қазақстандық үлгісін әлемге танытушы айрықша дәстүрге айналды. Әрбір
қазақстандық азамат үшін ұрпақтар сабақтастығы арқылы тарихи қалыптасқан
татулық, сенім мен тең құқықтылық ең маңызды қасиеттер екенін дәріптейді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бүгінгі таңда мұндай күрделі және тың
тақырыпты зерттеуде ғылыми тұжырымдалған әдебиеттерге негізделі міндетті
шарттардың бірі. Сонымен қатар, тұрақты құқықтық мемлекет ішінде
этносаралық қатынастарды қарастыру мақсатында заңнамалық деректерге алғашқы
кезекте сүйенуді жөн көрдік. Қазақстан Республикасы Конституциясының біздің
зерттеп отырған мәселеге байланысты бабтары мен тармақтары маңызды орын
алады [1].
Қазақстанның этносаяси жағдайын талдау мақсатында этникааралық
қатынастарға байланысты елбасы Н.Назарбаевтың еңбектері ерекше маңызға ие
[2]. Отан тарихының курделі кезеңінде ұлт мәселесі мемлекетіміз үшін
бірінші кезектегі саяси проьлемалға айналды. Сол таңда ұлттық сана сезімнің
оянуы ұлтаралық мәселелердің оңтайлы шешілуінің негізгі жолы болып табылды.
Осы тұста Н.Назарбаевтың Ғасырлар тоғысында кітабында ұлтаралық
мәселелерді шешудің жолдары айқындалды [3].
Қазақстанның саяси, экономикалық, әлеуметтік жағдайын жоспарлау
мақсатында мемлекет ішінде стратегиялық даму бағдарламалары іске асырылып,
ұзақ мерзімге жаңа жоспарлар қойылуда. Осындай бағдарламалар Қазақстан-
2030, Қазақстан-2050 халық арасында кеңінен қолдау тауып іске асырылуда
[4,5].
Қазақстан халқы Ассамблеясының негізгі мақсаттары мен міндеттерін анық
айқындайтын, заңнамалық тұрғыда қызмет ететін деректер қатарына 2008 жылғы
20 қазанда Президент Республиканың саяси жүйесіндегі Ассамблеяның рөлі мен
міндетін нақтылай түскен Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы ҚР Заңы [6]
және 2002 жылы 26 сәуірдегі Президент Жарлығымен қабылданған Қазақстан
халқы Ассамблеясының 2011 жылға дейінгі даму стратегиясы және Қазақстан
халқы Ассамблеясы туралы ереже зерттеуіміздің негізін құрады [7].
Қазіргі таңда дәстүрге айналған, Ассамблея Заңы мен Ережесі негізінде
бекітілген жылда Астана қаласы Келісім және Бейбітшілік сарайында дүние
жүзінен ұлт өкілдеріне есігін ашатын ҚХА сессиялары маңызды мәліметтер қоры
құрайды. Онда ҚХА жасалған іс-шаралары талқыланып, келешекке жоспарлар
құрылып, көптеген халықаралық деңгейде көкейтесті міселелеге айналған
ұлтаралық қатынастар мен шиеленістер туралы ой-пікірлер ортаға салынады.
Соның нақты дәлелі мен шынайы көрінісі Тұғырымыз – тыныштық, тірегіміз –
тұрақтылық, тілегіміз – татулық 28 сәуір 2012 жылы өткен Қазақстандық жол:
тұрақтылық, бірлік, жаңғырту тақырыпта Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІХ
сессиясы және 24 сәуір күні 2013 жылы жүргізілген Қазақстан - 2050
стратегиясы: бір халық - бір ел - бір тағдыр тақырыбындағы Қазақстан халқы
Ассамблеясының ХХ сессиялары саналады [8, 9].
Еліміздегі барлық этностар арасындағы шынайы келісім мен бірлікте
тұрмыс кешуі, ең алдымен, қазақ халқының ата-дәстүрі мен табиғи
кеңпейілдігі, ұлттық ділінің кеңдігі арқасында екендігіне дау жоқ. Дегенмен
Қазақстан тәуелсіздік алған кезеңде, ел басшылығы алдында халықтың
келісімін сақтап қалу, қоғамның барлық күш-әлеуетін бір мақсатқа жұмылдыру
басты назарда ұсталды. Себебі 100-ден астам этнос өкілдерінің басын
біріктірмесе, бас-басына би болып, әрқайсысы көрпені өзіне тарту
басталар еді. Сонымен қатар саяси күштер бұл жағдайды өзіне қарай бұрып,
қолдана бастар қаупі бар еді.
Қазақстандағы барлық этнос өкілдерінің мүддесін қамтамасыз етуші ұйым
құру туралы идеяны алғаш рет Елбасы Н.Ә.Назарбаев 1992 жылдың желтоқсанында
өткізілген Қазақстан халқының бірінші форумында айтты. Аталған форумда
Мемлекет басшысы баяндама жасап, Қазақстан дамыған елдер қатарына қосылу
үшін, ел тұрғындары бай, әл-ауқаты жоғары өмір сүру деңгейіне жету үшін
халықтың ынтымағы, бірлігі мен татулығының негізгі рөл атқаратынын ерекше
атады. 1995 жылғы наурыз айында Қазақстан Республикасының Президенті
жанынан консультативті-кеңестік орган ретінде Қазақстан халқы Ассамблеясы
құрылды.
Қазіргі таңда Ассамблея этносаралық және конфессияаралық қатынастар
саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырушы маңызды құралға айналып,
елімізде тұрмыс кешіп отырған барлық этностардың өзара тең құқықты
қатынасын қамтамасыз етуші алаң рөлін атқаруда. Он сегіз жылдың ішінде
аталған құрылым қоғамдағы тұрақтылықты сақтаушы құралға айналғанын уақыттың
өзі дәлелдеп отыр.
Ассамблеяның негізгі бағыты барлық этностық топтарды ортақ мақсатқа
жұмылдыру болып табылады. Ассамблеяның өміршеңдігінің ең басты ерекшелігі –
ол этностық топтардың қызметін бақылаумен айналысатын қарапайым ұйымға ғана
айналып қоймай, сонымен қатар еліміздегі барлық ұлт пен ұлыстың мүдделерін
бір арнаға тоғыстырушы, барлық азаматтардың этностық, діни ерекшеліктеріне
қарамастан құқығы мен бостандығын сақтаушы толыққанды саяси институтқа
айналуында.
Кеңес Одағының сүлдесінен шыққан егемен Қазақ еліне көптеген беделді
сарапшылар ядролық қаруға сүйене отырып, қатал державалық саясат жүргізеді
деп баға беріп, қауіп күткені белгілі. Алайда қоғамда демократиялық
құндылықтар орнату және азаматтық қоғам құру бағытында батыл іс-қимылға
көшкен Қазақстанның Семей ядролық полигонын жабуы, әлемде төртінші орында
деп ресми бағаланған ядролық арсеналынан бас тартуы ғаламдық саясаттағы
қайталанбас оқиға ретінде мойындалды. Қазақстанның өзінің алдына қойған
негізігі мақсаты бейбіт өмір, келісімді қоғам, ынтымақтастық пен бірігу
екенін дәлелдеді.
Қазақстанның жүргізіп отырған ТМД шеңберіндегі бірігу, ЕурАзЭК
(Еуразиялық экономикалық қоғамдастық 2000 жылғы 10 қазанда Астана қаласында
халықаралық экономикалық ұйым ретінде Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің
басшылары қол қойған Еуразиялық экономикалық қоғамдастық), АӨСШК (Азиядағы
өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес), Әлемдік діндер
съезі сияқты тың бағыттары еліміздің халықаралық қауымдастықта танымал елге
айналып, посткеңестік кеңістіктегі экономикалық, саяси тұрғыда ең қарқынды
дамушы мемлекет ретінде бағалануына өз оң ықпалын тигізді.
Алып мемлекет ыдырап, оның аумағынан жас, егемен елдер пайда болған
мезетте ел басшылығы алдында жүзеге асуы өте қиын маңызды міндеттер тұрды:
орталықтанған жүйеден шыққан, мешел күйге түскен шаруашылықты аяғына
тұрғызу; бодандық сана-сезімнен, тоталитарлық жүйенің бойды әбден меңдеген
енжарлық, масылдық қамытынан шыққан қоғамға демократиялық тетіктерді
енгізу; нарықтық өтпелі кезеңде әлеуметтік ауыр жағдайдың негізінде
туындауы мүмкін ішкі этностық қатығыстарға жол бермеу, т.б.
Жұрттың бәрі байыбына бара алмаған, шексіз бостандықтар берілген
тәуелсіздіктің алғашқы жылдары мемлекетаралық егестерге, ұлтшылдық сезімнің
өріс алмауына, қоғамдағы бір топтың келесі топқа қысым жасауына жол бермеу
қажеттілігі күн тәртібіне шықты. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың басты мақсаты
қоғамдағы барлық этностардың толықтай құқығы мен бостандығын сақтай отырып,
жергілікті, байырғы ұлтқа негізделген жоғары әлеуетті қоғам құру болды.
Тоқсаныншы жылдарың алғашқы жартысында елдегі жаппай орын алған
әлеуметтік-экономикалық дағдарыс саяси дағдарысқа ұласты. Қазақстанда елдің
болашақ даму жолын, мемлекеттің саяси бағдарын таңдау жөнінде пікірлер сан-
салаға жарылып, түрлі саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар сан алуан
жолдарды жүзеге асыруды талап етті. Партияаралық күрес белең алып, әр тарап
аталған үдеріске тұрғындарды өз жағына тарту мақсатында іс-әрекет жасады.
Қазіргі уақытқа дейін кейбір проблемалары шешілмей келе жатқан мемлекеттік
тіл, мемлекеттік сәйкестілік, жерге деген жеке меншік құқық мәселелері
туралы қоғамда тұтас пікір қалыптаспай, түрлі топ жан-жаққа тартты.
Сондықтан тәуелсіздіктің ең алғашқы күндерінен бастап Қазақстан халқын
ортақ мақсатқа жұмылдыру, барлық этностық топтардың тең құқықта тұрмыс
кешуіне жағдай жасау мемлекеттік ұлттық саясаттың басты, басым бағытына
айналды. Ал кез келген мемлекеттің саяси, экономикалық тұрақты дамуының
басты шарты тату этносаралық қарым-қатынасты қалыптастыру екендігі тарихи
тұрғыдан өзін толық дәлелдеген.
Жоғарыда аталған жағдайлар тұрғысынан қарасақ, Қазақстан халқы
Ассамблеясының құрылуы еліміздегі этносаралық қатынастар саласын реттеп,
жүйелеп отыратын жүйені қалыптастырды. Сонымен қатар Ассамблея сол кезеңде
демократиялық жаңаруларды бастан кешіп жатқан Қазақстандағы азаматтық
қоғамның алғашқы қарлығашы болғаны даусыз.
Қазіргі таңда Қазақстан халқы Ассамблеясының тікелей күш салуымен
этносаралық қатынастар саласын саясаттан тыс сақтап, азаматтық қоғам
қалыптастыру мақсатында жұмыс жүргізіп отыр.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері жұмыста қарастырылған негізгі
мәселелерден туындайды. Зерттеу жұмысының алдында келесі міндеттер
қойылады:
-қазіргі таңда Қазақстанның саяси және экономикалық өрлеу кезеңінде
ҚХА құрылу және даму қажеттілігі;
- ҚХА мақсаты мен міндеті;
- құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері;
- көпұлтты мемлекет ішінде күрделі ұлтаралық қатынастарды шешуде
Ассамблея қызметі мен орны;
-аймақтық кіші ассамблеялардың құрылу қажеттілігі мен ұлттық-мәдени
орталықтардың қызмет.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ АССАМБЛЕЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ – ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІК
1.1.ҚХА мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру
Халқымыздың татулығы мен бірлігі - еліміздің өркендеп, алға басуының
басты шарты. Осы байлығымызды қадірлей білу, оны жас ұрпақтың жүрегіне
ұялату - отанымыздың жарқын болашағының кепілі болмақ.
Береке басы - бірлік, дейді қазақ. Ал, береке-бірлігі жарасқан елдің
туы биік, болашағы жарқын болатынын тарихтың өзі дәлелдеп отыр.
Біз дүниежүзі бір-бірімен етене араласып, біте қайнасқан кезеңде өмір
сүрудеміз. Әлемді шарпыған дағдарыс әлі аяқталған жоқ. Жаһандық сипатқа ие
болған қиындықтар қайта айналып соғуы мүмкін. Сондықтан, ең қастерлі
қазынамызды - тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтап,
мемлекеттігімізді нығайта беру үшін бізге ең әуелі бірлік қажет! Олай
болса, қашанда еңселеріңіз биік, татулығымыз баянды болып, ел келешегі
жолындағы еңбектеріңіз еселене берсін [10].
Қазақстан халқы Ассамблеясы 1995 жылдың 1 наурызында Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Жарлығымен Елбасы жанындағы
кеңестік орган ретінде құрылды.
Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру идеясы алғаш рет 1992 жылы
Тәуелсіздіктің 1 жылдығына арналған Қазақстан халықтарының бірінші
форумында Елбасымен айтылды.
Ассамблеяның мақсаты мен міндеті, құрылымы мен жұмысын ұйымдастыру,
қызметінің негізгі бағыттары 2002 жылғы 26 сәуірдегі №856 Қазақстан
Республикасы президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары
Ассамблеясы туралы Ережеде және Ассамблея стратегиясында анықталды.
Бүгінгідей бірқатар мемлекеттің орнықты дамуына этникалық және
діни жанжалдар айтарлықтай қатер төндіріп отырған күндерде Қазақстан мұндай
мәселелерді жүйелі түрде шеше білуге қабілетті екенін көрсетуде. Қазақстан
бір халықтың өзге халықтан үстемдігі идеологиясының қиратушылық күшіне
қарсы тұра алатын ұлтаралық татулық пен келісімнің бірегей үлгісін жасай
алады. Әңгіме Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы болып отыр. Нұрсұлтан
Әбішұлы Назарбаевтың бұл саяси ноу-хауы бүгінде әлемде үлкен қызығушылық
туғызып отыр [11].
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен мемлекет
басшылығы өздерінің ойлап тапқан іс-қимылдарының нәтижесінде Республикада
тұрып жатқан барлық этникалық топтардың экономикалық, саяси және мәдени
дамуы үшін тең мүмкіндіктер жасап берді. Қазақстанда қоғамдық өмірдің
барлық саласында азаматтардың тең құқықтылығы заң жүзінде бекітілген және
жүзеге асырылуда. Кадр саясатында лауазымға тағайындау кезінде басты өлшем
болып адамның қандай ұлтқа жататындығы емес, қабілеті мен іскерлік қасиеті
ескеріледі. Бұл ретте бұрынғы кеңестік кеңістіктегі ешбір мемлекет дәл
Қазақстан секілді айшықталып тұрған жоқ деуге болады.
Барлық қазақстандықтардың ұлты мен наным-сеніміне қарамастан тең
болуы және бір-біріне деген құрметі, қоғамдық келісімнің нығаюы, халықтар
достығы Қазақстанның мемлекеттік саясатының басты басымдықтары болды және
солай бола бермек те. Этносаралық қатынастарды берік бірлікке негізделген
үлгісін жасау жағы Қазақстан Республикасының тәжірбиесі сәтті шыққан және
бірегейлігімен ерекшеленеді. Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
бастамасымен құрылып, ұлттық-мемлекеттік саясаттың орталық институты
ретінде қалыптасқан Қазақстан Халқы ассамблеясына әлемде балама жоқ.
Қазақстанға тәуелсіздігін жариялағалы бергі жиырма жыл бойы
этникаарлық тұрақтылықты сақтаудың сәті қалай түсті? Бұл көптен срапшылар
үшін жұмбақ болып келе жатыр. Және бұл – жай ғана бейбітшілік сүйгіштікті
сақтау емес, бұрынғы КСРО аумағымен шектелмей, бүкіл Еуразия кеңестігінде
ұлтаралық теңдіктің, тыныштық пен келісімнің эталонына айналу. Бұл жерде
Республиканың кешенді этникалық құрамына назар аудару керек. Қазақстанда
тұрғындардың 70 пайзын дерлік құрайтын қазақтардан өзге көпшілігі өзін
тұрғылықты қазақтардан өзге көпшілігі өзін тұрғылықты жері санауға құқылы
жүзден астам ұлттың өкілі тұрады.
Шындығында, социологтардың үлгілік сызбаларын басшылыққа ала
отырып, Қазақстанның тарихи ерекшеліктерін, қазақ халқы мен басқа да
Қазақстан халықтары этникалық топтарының менталитетін ескермей, тәуелсіз
Қазақстанның ұлттық саясатын жүргізу мен қалыптастырудағы ҚР Президентінің
айрықша жеке рөлін және оның бірегей иституттануын ескермей бұл феноменді
түсіну айтарлықтай қиын.
Елімізде Қазақстан халқы Ассамблеясы арқылы ұлттық саясатты,
этникааралық және дінаралық диалогты жүзеге асырудың бірегей әрі тиімді
тетігі құрылған, - дейді Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі
төрағасының орынбасары, Мәжіліс жанындағы Қоғамдық Палатаның төрағасы
Сергей Дьяченко. – Мемлекет басшысының бастамасымен құрылған аталған орган
ұлтаралық қатынастардағы жарасымдылықтың орталық буыны болып табылады және
саяси тұрақтылықты орнықтыруда, қоғамдық келісім мен тыныштықты нығайтуда
маңызды рөл атқарады. Жалпы алғанда, елде мультимәдениеті, көпконфессиялы,
көпэтникалы қоғамда бірлікті сақтау мен нығайтудың бай әрі бірегей
тәжірбиесі жинақалған. Сондықтан да бүгіндері оны бұрынғы кеңестік
республикалардың да қабылдай бастауы аса таңқаларлықтай мәселе емес,
сонымен қатар демократиялық институттарды қалыптастыруда сан ғасырлық
тәжірбиесі бар мемлекеттерді мұқият зерттеп отыр. Осының бәрі айтарлықтай
ауқымдағы кешенді және көпұлтты әрі конфессиялы Қазақстан халқы бірлігінің
өзіндік үлгісін құрайды. Бұл республиканы гүлденуге, қуатты және қарқынды
дамуға бастайтын бағдар [12].
Халықтар арасындағы берік келісім мен бейбітшілікті қамтамасыз ету,
толеранттықты қалыптастыруды тек саяси норма ретінде ғана қарап қоймай,
қазақстандықтардың өмір салтына айналдыру Нұрсұлтан Назарбаевтың
мемлекеттік басқарудағы алғашқы қадамдарының бірі болды.
Әрі қарай бұл стратегиялық идея нақты мемлекеттік форманың
арнасына құйды. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 1995
жылғы 1 наурыздағы Жарлығымен Президент жанындағы консультативтік-кеңесші
орган ретінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы (ҚХА) шаңырақ көтерді. ҚР
Президентінің 2002 жылғы 26 сәуірдегі Жарлығымен бекітілген ҚХА туралы
Ереже мен ҚХА Стратегиясы (кейінірек өзгертулер мен толықтырулар
енгізілген) Ассамблеяның қызметін реттеуші негізгі құжаттар болып табылады.
2008 жылғы 20 қазанда Президент Республиканың саяси жүйесіндегі
Ассамблеяның рөлі мен міндетін нақтылай түскен Қазақстан халқы Ассамблеясы
туралы ҚР Заңына қол қойды. Заң мемлекеттік ұлттық саясатты жасау мен
жүзеге асыруға атсалысуды Ассамблеяның басты мақсаты етіп белгілеп берді.
ҚХА қызметі мынадай принциптерге негізделген:
- адам мен азаматтардың бостандығы мен құқы басымдығына;
- мемлекет пен халық мүддесінің басымдығына;
- адам мен азаматтардың нәсіліне, ұлтына, тіліне, діни сеніміне, басқа да
ұстанымдарына қарамастан құқы мен бостандығының теңдігі;
- оның құрамындағы мүшелерінің ұйым қызметіне жекелей жауапкершілігі мен
тең құқылылығы [6].
Заң ҚХА-ның негізгі міндеттері ретінде мыналарды жүктейді:
- этносаралық қатынастар саласында азаматтық қоғам институттары мен
мемлекеттік органдардың тиімді ықпалдастығын қамтамасыз ету;
- қоғамда этносаралық келісім мен толенранттылықтың әріқарай нығаюына
қолайлы жағдай жасау;
- Қазақстан қоғамының негізін құраушы құндылықтары бойынша қоғамдық
консенсусты дамыту және қолдау, халық бірлігін нығайту;
- Мемлекеттік мекемелердің қоғамда радикализм мен экстремизмның көрініс
табуына және адам мен азаматтардың құқы мен бостандығын шектеуге
бағытталған әрекеттерге қарсы күресуіне қолдау көрсету;
- азаматтардың демократиялық нормаларға сүйенген саяси-құқықтық мәдениетін
қалыптастыру;
- Ассамблея міндеттері мен мақсаттарына жету үшін этномәдени және өзге де
қоғамдық бірлестіктермен интеграцияны жандандыруды қамтамасыз ету;
- Қазақстан халықтарының этникалық мәдениетін, тілін және салт-дәстүрін
қайта жаңғырту, сақтау және дамыту [6].
ҚХА міндеттері мен мақсаттарына сәйкес талассыз ауқымды қызмет ету аясына
ие. Оның заңда көрсетілген негізгі бағыттары:
- мемлекеттік ұлттық саясатты жасау мен жүзеге асыруға атсалысу;
- қазақстандық патриотизмді қалыптастыруға ықпал ету;
- мемлекеттік тіл мен Қазақстан халықтарының өзге де тілдерін дамыту;
- этносаралық саладағы аймақтық саясатты оңтайландыру;
- демография мен миграция саласындағы іс-шараларды және жоспарларды құруға
және атқаруға қатысу;
- этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісін ел
ішінде және шет мемлекеттерде насихаттау;
- этносаралық келісімнің жетістіктеріне бағытталған ағартушылық және
баспалық қызметтерді атқару;
- этносаралық қатынастардың жағдайы туралы, соның ішінде мемлекеттік тілдің
және Қазақстан халықтарының басқа тілдерінің қолданылуына мониторинг
жүргізу;
- мемлекеттің ұлтқа қатысты саясаты мәселелері бойынша заң жобаларының
қоғамдық-саяси сараптамаларына қатысу;
- шет елдердегі қазақ диаспорасының туған тілін, мәдениетін және ұлттық
дәтүрін сақтау мен дамыту, олардың тарихи Отанымен байланысын нығайту
мәселелері бойынша қолдау көрсету;
- этносаралық қатынастар саласында келіспеушіліктер мен дауларды реттеу
бойынша нақты шараларды ұсыну және жүзеге асыру, сонымен қатар оларды
шешуге қатысу,
- этномәдени қоғамдық бірлестіктерге әдістемелік, ұйымдастырушылық және
құқықтық көмек көрсету;
- этносаралық қатынас мәселелері бойынша семинарларды, конференцияларды,
мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық бірлестіктер арасындағы диалогты
қамтамасыз ететін өзге де іс-шараларды өткізу;
- этносаралық және конфессияаралық келісімді қамтамасыз ету мәселелері
бойынша азаматтық қоғам институттарымен және халықаралық ұйымдармен
ықпалдастық орнату;
- Қазақстандағы өзге этностардың өздерінің тарихи отанымен байланысын
дамытуға ықпал ету;
- этносаралық келісімге оң ықпал ететін және Қазақстан Республикасының
заңдарына қайшы келмейтін басқа да қызметтерді атқару [6].
Ассамблея құрылған сәттен бастап оған Қазақстан Президенті Нұрсұлтан
Назарбаевтың төрағалық ету оның беделін ерекше арттырды. Заңға сәйкес, ол
Ассамблеяны қалыптастырып, қайта құра алады, жалпы жетекшілік етеді және
оның қызметінің бағыттарын анықтайды, оның басқарушы лауазымды тұлғаларын
тағайындап, қызметінен босатады, ҚХА Сессияларын шақырады, оның Хатшылығын
құрады. Ол өзінің орынбасарларын тағайындайды, оларға өз өкілеттігінің бір
бөлігін бере алады, ұдайы қызмет ететін – Ассамблея Кеңесі органын құрып,
басқарады, Ассамблеяның бағдарламалық құжаттарын бекітеді және оларды іске
асыру бойынша тапсырмалар береді, БАҚ-тарда және халықаралық ұйымдарда оның
атынан сөз сөйлеп, мәлімдемелер жасаудың ерекше құқығына ие [13].
ҚХА жоғарғы органы оның Сессиясы болып табылады. Ол жылына кем
дегенде бір рет шақырылады. Қазақстан Президенті кезектен тыс сессияны өз
бастамасымен немесе Ассамблея Кеңесінің бастамасымен, не болмаса Ассамблея
мүшелерінің үштен бір бөлігінің өтінішімен шақырады. Сессия шақырылатыны
туралы жарлық жарияланғаннан кейін бір айдан кешіктірілмей басталады.
ҚХА Сессиясының айрықша құзыретіне жататындар: ҚХА атынан
конституциялық квота бойынша Мәжіліс мүшелерін сайлау (9 депутат),
Ассамблея стартегиясын анықтауда ортамерзімдік келешек үшін тұжырымдамалық
тәсілдерді жасау және оларды Ассамблея төрағасының қарауына енгізу,
Ассамблея стратегиясын жүзеге асыру бойынша ортамерзімдік келешектерде
Ассамблея жұмысының жоспарын және бірінші кезектегі іс-шараларды бекіту,
Ассамблея мүшелерінің есептерін тыңдау, этносаралық және конфессияаралық
келісім мәселелері бойынша жалпымемлекеттік мағынаға ие азаматтар мен
қоғамдық бірлестіктердің өтініштерін қарастыру. ҚХА сессияларында
қабылданатын шешімдер заңдық күшке ие болмайды, дегенмен, көп жағдайда
олардың негізінде мемлекет үшін аса маңызды құжаттар қабылданды.
ҚХА Кеңесі Ассамблея құрамына кіретін этномәдени бірлестіктердің
өкілдерінен, облыстардың, елорданың және Алматы қаласының, мемлекеттік
органдардың аймақтық ассамблеяларының жетекшілерінен тұрады. Қазақстан
Республикасы Президенті шешімімен, Кеңес құрамына Ассамблеяның басқа да
мүшелері енгізілуі мүмкін [7].
Кеңес ҚХА құзырлығына жататын және оның Сессиясының құзыретіне
жатпайтын кез-келген мәселелерді қарастыруға құқылы. Кеңес Ассамблея
сайлайтын Мәжіліс депутаттарына үміткерлерді ұсынуға; Ассамблеяға мүшелікке
үміткерлерді қарастыруға; Республика Президентіне кезекті Сессияны шақыру
және оның күн тәртібі туралы ұсыныс енгізуге өкілетті; Кеңестің шешімдері
дауыс санының артықшылығымен қабылданады: отырсқа қатысушылардың кем
дегенде үштен екі бөлігінің даусымен қабылданады (шешім қабылдауға арналған
кворум бойынша Кеңес мүшелерінің жалпы санының кем дегенде үштен екі бөлігі
жиналған жағдайда). Кеңесті Ассамблея төрағасы алты айда кем деген де бір
рет шақырады (немесе олардың орынбасарларының бірі төрағамен келісе отырып
өткізе алады).
Ассамблеяның хатшылығы (Аппарат) ҚР Президенті Әкімшілігінің
құрлымдық бөлімшесі болып табылады. Оны Ассамблея төрағасының
орынбасарларының бірінің құқығымен меңгеруші басқарады. Аппарат ҚХА Кеңесі
мен Сессиясы шешімдерін, оның Төрағасының тапсырмаларын орындауға арналған
жұмыс органы болып табылады.
Ассамблеяның өзінің төменгі ұйымдары да бар – Қазақстанның әрбір
облысында, Астанада және Алматыда аймақтық ассамблеялар. Олар әкімшілік
басқарушылары жанынан (әкімдіктерде) консультативтік-кеңестік органдарда
орнын алып отыр. Олардың құрылымы жалпы сипатта республикалық Ассамблеяның
құрылымы мен оның органдарына ұқсайды. Мұндай тәсіл Қазақстан
Республикасында халық билігі қағидатын төменнен барлығын қамтып жүзеге
асыратын нағыз демократиялық қоғамдық ұйым құруға мүмкіндік берді.
Ассамблеяға мүшелікке үміткерлер аймақтық ассамблеялардың сессияларының
шешімдерімен этномәдени орталықтардың кеңесімен ұсынылады. Басқа жалпы
республикалық және аймақтық қоғамдық бірлестіктер де ҚХА-ға өз үміткерлерін
ұсынуға құқылы. Мұнымен қоса, үміткерлердің азаматтық беделі, қоғамдық-
саяси белсенділігі ескеріледі.
Аймақтық ассамблеялардың мүшелерін ұсыну мен тағайындау да осындай
кестемен жүргізіледі. Онда тағайындау қызметін әкімшілік басшылары
атқарады.
Осылайша, Қазақстан халқы Ассамблеясы Республиканың көпдеңгейлі
және күрделі этномәдени құрамын оны құрайтын алуан түрлі элементтерін
көрсететін жоғарыдан төменге дейін консультативті өкілдік ете алатын
халықтық органдардың құрлымдық жүйесі болып табылады. Саяси партиялардың
бәсекелестігі барысында сайлау негізінде құрылатын Парламент Қазақстанның
тарихи қалыптасқан барлық халқының мүдделерін барынша толық қорғап,
үндестіре алмайды. Оның үстіне, парламент – кәсіби заң шығарушылардың
жиналысы. Олардың әрқайсысы өз қызметінде қоғамның алуан түрлі мәселелерін
ескеруге міндетті. Ал Ассамблея – қазақстанның алуан түрлі халқының
бірлігін құрайтын этномәдени бірліктердің даусын тікелей Президентке
жеткізетін халық билігінің бір тармағы.
Ассамблея – Қазақстан Президенті жанындағы орган екенін атап
өткеніміз жөн. Бұл Қазақстанның Конституциясында айтылатын және заң
шығарушы билікті құру барысында маңызды рөл атқаратын беделді құрылым.
Бірақ ол басқа да конституциялық органдарға қарағанда, өзі мемлекеттік
билік органы емес. Мұнымен қоса, оның Қазақстанның саяси жүйесіндегі орны
мен беделі биліктің классикалық үш тармағының кез-келген органынан –
Парламент, Үкімет және Жоғарғы Соттан еш кем емес.
Өйткені, бірінші кезекте Ассамблеяның қызметін Қазақстан
Президенті басқарады. Демек, Ассамблея арқылы басқа да билік сатыларына
айналып өтіп, оған тікелей Қазақстан халқының топтарының қажеттіліктері мен
пікірлері жеткізілді. Ассамблея шешімдері Президент үшін кеңес мағынасына
ие. Қоғамның әрбір бірлігінің мүддесін мұқият ескеру қажет болатын
этносаралық қарым-қатынастарды үндестіру саласында, Парламенттегідей
міндетті шешімдерді дауыстардың көптігімен қабылдау, пайда емес, зиянын
келтіретін еді. Сонымен қатар, халық топтарының даусына институционалды
ресімдеу қажет. Ассамблеяның парламенттік емес қызметтермен саяси жүйеде
парламенттік әдіспен құрылуы да сондықтан. Президенттің Ассамблея
пікірімен байланыспайтыны да осыдан. Мемлекет басшысы ҚХА қатысты іс-
қимылдар еркіндігін сақтайды, мұнымен қоса қазақстандық мемлекетті құрайтын
барлық топтардың мүддесін ескереді. Ассамблея – консенсус негізінде және
халықтық егемендігінің жоғарғы бейнесі – мемлекет Президентімен келісімде
жұмыс істейтін ұлттың моральдық беделінің органы.
Сонымен қатар, Ассамблея билік құрылымдарының жұмысында қарама-
қайшылық туғызбайды, олар үшін басы артық мекеме де емес. Ол өзінен басқа
саяси жүйенің бірде-бір институты тиімді жүзеге асыра алмайтын нақты
айқындалған өкілеттіктерге ие. Президенттің тағайындауымен мемлекеттік
билік органдарының өкілдерінің Ассамблеяға кіруі өте маңызды. Бұл онда
мемлекеттік билік пен Қазақстан халқының шынайы топтары өкілдіктің арасында
өзара тікелей шығармашылық әрекет болып жатқандығының белгісі. Бұл билік
тармақтарын араластыру емес, өйткені, Ассамблея, қалыптасқан түсінік
бойынша, билік органы болып табылмайды. Себебі ҚХА – мемлекет Президентінің
өзі басқаратын Республика билігі мен халқының тұтастығы мен бірлігінің
ұйытқысы. Бұл биліктің қосымша демократиялық контуры секілді – үш тармақтан
тыс (заманауи мемлекеттің міндеттерінің барлық алуантүрлілігін тауыспайтыны
енді айдан анық болды), бірақ маңыздылығы олардан еш кем емес.
Қазақстан халқы Ассамблеясы барлық деңгейдегі шенуніктердің
ротациясы және мемлекеттік қызметтің тиімділігін арттыру үшін аса қажетті
кадрлық резервтің тұрақты көзі ретінде де үлкен маңызға ие. Бұл оның
тікелей мемлекет Президентіне шығатын халық өкілдігінің тетігі ретінде
құрылуымен қамтамасыз етіледі. Бүгінгі таңда қазақстандық басқарушылардың
өздерін кеңестік дәуірден кейінгі кеңістіктегі ең үздіктердің бірі ретінде
көрсетулері кездейсоқ емес. Мұнда Қазақстанда кадрларды дайындаудың осындай
тиімді жүйесін құра білген ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сіңірген еңбегі
көп. ҚХА-ның Қазақстанның саяси жүйесінде артып отырған рөлі, оның
қоғамдағы беделі 2007 жылдың мамыр айында Президент Н.Ә. Назарбаевтың
бастамасымен қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясына
енгізілген түзетулерде көрініс тапты [14].
2007-2012 жылдары Қазақстанда кезең-кезеңмен жүзеге асырылып жатқан
көлемді конституциялық реформа ҚХА-ның артып отырған рөлі мен ықпалын толық
ескереді. Осылайша, бұдан былай Мәжілістің 107 депутатының тоғызын
Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Бұл қадам тәуелсіз мемлекеттің қажет
институттарының құрылуының аяқталғанын және Қазақстанның дүниежүзіндегі
алдыңғы қатардағы шептердің біріне бастаған қозғалысын сипаттайтын
Республиканың жаңа саяси сапаға қадам басуының белгісі. Ресейлік
сарапшылардың пікірінше, мұндай норма, саяси шешімдерді дайындау мен
қабылдау үдерісін одан ары жетілдіруге, биліктің үш тармағының өзара және
Ассамблеямен іс-әрекеттерін заң шығару қызметінде Қазақстан халқының алуан
түрлі пікірлерін әлдеқайда толық ескеру үшін тереңдетуге ықпал ететін
болады. 2007 жылғы тамыз айындағы Мәжіліс сайлауы осы түзетуді ескеру
арқылы өткізілді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы Республика Президентінің басшылығымен
18 жылдық қызметінде этносаралық қарым-қатынастарды үйлестірудегі беделді
институтқа айналды. Ол өзін Қазақстанның түрлі этномәдени топтары
арасындағы келісімнің тиімді құралы ретінде көрсетті, Республика ұлттарының
жан-жақты дамуына, мемлекеттік құрылымның нығаюына көмектесті.
Қазақстан Президентінің 2007 жылдың 26 шілдесіндегі ҚР
Президентінің 2002 ж. 26 сәуірдегі Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы Жарлығын дайындау барысында ҚХА-ның жалпы азаматтық
қазақстандық біркелкілікке қол жеткізудегі жетістігі ескертілді. Осыған
сәйкес, ҚХА жаңа атауға ие болды: Қазақстан халқы Ассамблеясы [15].
Оның заманауи кезеңдегі басты рөлі – Қазақстанның көпұлтты халқын
бірыңғай қоғамға біріктіру, - деп санайды Ассамблея төрағасының
орынбасары, Қазақстан Республикасы поляктар Одағының президенті Виталий
Свинцицкий.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев жария еткен тілдердің үштұғырлығы
стратегиясы Қазақстан халқын біріктіруде маңызды рөл атқарады, оған сәйкес
қазақстандықтардың ересек өмірге аяқ басқан ұрпағы үш тілді меңеруге тиіс –
қазақ, орыс және ағылшын. Бұл стратегия нормативтік-құқықтық актілерде
көрініс тапқан, солардың негізінде Республикадағы білім беру жүйесі
құрылады. Славян жастары мемлекеттік тілді жақсы білуге тиіс, - дейді
Ассамблея төрағасының орынбасары, Қазақстанның орыс, славян және казак
ұйымдары Қауымдастығының орынбасары Анатолий Чесноков.
Мен Президент Назарбаевтың тілдердің үштұғырлығы идеясын шын
жүректен қолдаймын... Көпұлтты кесінділерді біріктіру үшін бұл дұрыс
стратегия деп санаймын, - дейді ЕҚЫҰ-ның (Еуропадағы Қауіпсіздік және
Ынтымақтастық Ұйымы) аз ұлттар істері жөніндегі жоғарғы комиссары Кнут
Воллебек 2009 жылы мамыр айында Астанада өткен Көпұлтты қоғамда әлеуметтік
интеграцияны заңмен қамтамасыз ету атты семинарда. Ол Қазақстандағы орыс,
өзбек, ұйғыр және тағы басқа да тілдерде білім берудің мақтанарлық
тәжрибесі сақталуының маңыздылығын атап өтті.
Қазіргі уақытта республикада жұмыс істейтіндердің ішінде қазақ
тілінде оқытатын 3784 мектеп, орыс тілінде оқытатын 1672 мектеп, өзбек
тілінде білім беретін 65 мектеп бар, 14 мектеп ұйғыр тілінде білім береді,
2 мектеп тәжік тілінде оқытады. Республиканың 104 мектебінде өзіндік пән
ретінде Қазақстан халқының 18 тілі оқытылады.
Ассамблея қызметі келесі міндеттерді шешуге бағытталады:
- республикада ұлтаралық және конфессия аралық келісімді сақтауға,
қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға жәрдемдесу;
- Қазақстан аумағында өмір сүретін ұлт өкілдері арасындағы достық қарым-
қатынастарды дамытуға мүмкіндік туғызатын мемлекеттік саясатты жүргізу
жөнінде ұсыныстарды жасау, олардың рухани мәдениетінің қайта тууына және
тең құқық қағидасын сақтау негізінде дамуына жәрдемдесу;
- өркениетті және демократиялық нормаға арқа сүйейтін азаматтардың саяси
мәдениетін қалыптастыру;
- мемлекеттің ұлттық саясатта жүргізіп жатқан көп бейнелі ұлттық
қызығушылық есебін қамтамасыз ету;
- қоғамда орын алатын әлеуметтік қарама-қайшылықты шешуде келісімдік
іздеу.
Қазақстан Республикасының Президенті Ассамблеяның өмірлік төрағасы
болып табылады. Ассамблея төрағасы Ассамблея қызметінің негізгі бағыттарын
анықтайды және бекітеді. Төрағаның екі орынбасары бар. Төраға орынбасарлары
Қазақстан Республикасы Президентінің актімен Ассамблея Кеңесінің ұсынысы
негізінде тағайындалады.
Ассамблея сессиясы Ассамблея төрағасымен шақырылады. Ассамблея
сессиясының күні, өтетін жері және болжанған күн тәртібі жұмыс басталуына
бір ай қалғанда хабарланады. Сессия жылына бір рет шақырылады. Ассамблеяның
кезектен тыс сессиясы Ассамблея төрағасының жеке бастамасымен немесе
Ассамблея мүшелерінің жалпы санының ең аз дегенде үштен бірінің өтінішімен
шақырылады және шешім қабылдаған күннен мерзімінде өткізіледі.
Ассамблея құрамы мемлекеттік органдардың, ұлттық-мәдени және басқа
қоғамдық ұйымдардың өкілдерінен, сондай-ақ олардың қоғамдағы мәртебесін,
қоғамдық-саяси белсенділігін есептегендегі басқа тұлғалардан құрылады.
Қазіргі уақытта Ассамблеяның 350 мүшесі бар.
Ассамблеяның жұмыс органы Қазақстан Республикасы Президенті
әкімшілігінің құрамына кіретін Секретариат болып табылады.
Ассамблея өз жұмысында кіші ассамблеялармен тығыз қарым-қатынас
жасайды, олар Астана және Алматы қалаларының барлық облыс орталықтары мен
қалаларында құрылған. Кіші ассамблея аймақтағы Қазақстан халқы Ассамблеясы
өкілдігінің қызметін атқарады, ол бір мезгілде Астана және Алматы
қалаларының, облыстардың сәйкес әкімдігі жанындағы кеңес беру-кеңесу органы
болып табылады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы мүшесіне кандидаттар ұлттық-мәдени
орталықтардың ұсынысымен кіші ассамблея сессиясының шешімімен ұсынылады, ал
аймақтық және республикалық қоғамдық ұйымдардан олардың жоғарғы
органдарының шешімімен ұсынылады.
Өзінің қызметі жылдарында Ассамблея қазақстандық қоғамның одан әрі
экономикалық және саяси қайта құрылуына байланысты қоғамның әлеуметтік-
саяси өміріндегі маңызды сұрақтарды талқылады. Ұлттық саясатты дамытудың
жаңа перспективасы 2002 жылғы 26 сәуірдегі №856 Қазақстан Республикасы
президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары Ассамблеясының
стратегиясын қабылдауымен ашылды [16].
Соңғы жылдары Қазақстан халқы Ассамблеясы ұлтаралық қатынастардың
мәртебелі қоғамдық институтына айналды.
Мемлекет тарапынан қаржылық қолдау едәуір ұлғайды. Жыл сайын мемлекет
ұлттық-мәдени ұйымдар мен кіші ассамблея қызметтеріне қаржылық қолдау
көрсетіп келеді, ұлттық-мәдени орталықтардың басшыларына президент гранты
бекітілген.
Ұлттық мәдениетті жандандыру үрдісінің арқасында 22 республикалық және
аймақтық ұлттық-мәдени орталықтар құруға қол жеткізді, олар 470 облыстық,
қалалық және аудандық ұйымдарды өзіне біріктіреді.
Бүгінде республикада түрлі ұлт өкілдері тұрады: немістер, корейлер,
татарлар, славяндар, шешендер мен ингуштар, әзірбайжандар, ұйғырлар,
орыстар, украиндар, еврейлер, поляктар, түріктер, гректер, армяндар,
белорустар, дұнғандар, күрдтер, өзбектер, түркмендер, болгарлар,
дағыстандар, қырғыздар, тәжіктер, карачайлар, балкарлар, қытайлар,
чуваштар, қарақалпақтар, ассирийстер, чехтар, Прибалтика халықтары,
грузиндер, осетиндер, лезгиндер, ирандықтар, буряттар, венгрлар, румындар
т.б. [17].
Елімізде 100 аса ұлттық мектеп бар, 170 демалыс күнгі мектеп жұмыс
істейді, онда 23 туған тілдері оқытылады. Үш ұлттық жандану мектебінде 12
туған тілін оқыту бойынша 29 бөлім жұмыс істейді. Осы мектептерді қаржылық
қолдауға үкімет жыл сайын 12 млн. теңге бөледі. Оларға сондай-ақ жергілікті
бюджеттен де көмектер көрсетіледі.
Қазақстанда 4 республикалық және 15 аймақтық ұлттық газет шығады, 6
ұлттық театр (қазақ, орыс, неміс, ұйғыр, корей, өзбек) жұмыс істейді [18].
Жыл сайын этно топтардың тілдерінде ондаған жаңа кітаптар жарық
көреді. Наурыз, Масленица, Рождество сияқты мерекелер өткізу дәстүрге
айналған.
Ассамблея қызметі ұлтаралық қатынастардағы проблемаларды тиімді
шешетін ел ретінде Қазақстан Республикасының халықаралық мәртебесінің
өсуіне себепші болады. БҰҰ бас хатшысы Кофи Аннан біздің елге ресми сапары
кезінде Қазақстанды ұлтаралық келісімнің үлгісі деп атады. Қазақстан халқы
туралы Рим Папасы Иоанн Павел II Қазақстанға келген кезінде жоғары лебіз
білдірді.
Жалпы алатын болсақ, Қазақстан халқы Ассамблеясының қалыптасуы
бірнеше кезеңнен тұрады [19].
Бірінші кезең – 1995-2002 жылдар аралығы.
Соңғы қабылданған Конституцияда мемлекеттік тұғырдың басым бағыттары
деп жалпы азаматтық қағидаттар толықтай қарастырылды. Ескі Ата Заңдағы
қазақстандықтарды байырғы ұлт және кейіннен қоныс аударған этностар деп
екіге бөлу қысқартылып, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілі жарияланды.
Аталған мәселелер қоғамның бірігуін жеделдетіп, ел тұрғындары тарапынан
толықтай қолдауға ие болды. Жаңа Конституция заңнамалық деңгейде
этностардың ұлтына, тіліне, діліне, дініне, нәсіліне қарамастан тең
құқықтылықты қамтамасыз етті.
Қазақстан халқы Ассамблеясының біріктіруші күші, еліміздегі барлық
этностарды жұмылдырушы қасиеті мемлекеттік ұлттық саясаттың басты тұғырына
айналды. Ассамблея этномәдени бірлестіктерді дамыта отырып, саяси, құқықтық
және мәдени бағытта қазақстандық жаңа үлгіні тәжірибеге енгізді.
Ассамблея тоталитарлық біркелкілік жүйесінен шыққан этностардың
дәстүрі, тілі мен мәдениетін қалпына келтіруге, дамытуға толық жағдай
жасалуына күш салып, халық ықыласына бөленді. Сан алуандық арқылы
бірлікке деген бағытта дамыған этносаралық қатынастың қазақстандық үлгісі
қалыптасты.
Екінші кезең - 2002 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін – қоғамды
жұмылдыру кезеңі деп саналады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы ел экономикасының қайта түлеп, тұрақты
даму қарқынына ілесуі, қоғамды демократияландыру үдерістерінің жедел дамуы
кезеңінде маңызды қоғамдық-саяси мәселелерді шешуде алдыңғы қатардан
көрінді. Қазақстан халқы Ассамблеясының мемлекеттік дамудың көптеген
мәселелеріне араласуы этностық негізде партиялар құру, этносаралық
қатынастар саласын саясаттандырудан сақтауға негіз болды.
Аталған кезеңде орта мерзімге арналған Қазақстан халқы Ассамблеясының
Стратегиясы, Тілдерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Қоғамды
жұмылдыру идеясы – Қазақстан дамуының шарты ретінде Концепциясы
қабылданып, жүзеге асырылып жатыр. Қоғамның этностық ресурсы ел
экономикасын дамыту, әлеуметтік мәселелерді шешу және Қазақстан қоғамының
рухани мүмкіндіктерін дамытуға бағытталып отыр.
2007 жылы жүргізілген конституциялық реформалардың арқасында Қазақстан
халқы Ассамблеясы жаңа конституциялық мәртебеге ие болып, еліміздің бас заң
шығарушы органына өз өкілдерін сайлау құқығын иеленді. Аталған жылы
Ассамблея атынан Парламент Мәжілісіне 9 депутат сайланып, депутаттар
еліміздегі этносаралық қатынастарды нығайтуда нәтижелі еңбек етуде: 60-қа
жуық заң жобасын әзірлеуге қатысты; азаматтар көтерген мәселелер бойынша
мемлекеттік органдарға 361 хат жолдады; Ассамблея туралы заңнамалық
құжаттың жобасын әзірледі [20].
Қазақстан халқы Ассамблеясы үшін 2008 жыл өте маңызды, нәтижелі жыл
болды – Ассамблеяның бейбітшілік пен келісімді нығайту бағытындағы рөлін
нормативті-құқықтық тұрғыда үйлестіретін Қазақстан халқы Ассамблеясы
туралы Заң қабылданды [6].
Аталған заңнамалық құжат елдің әрбір азаматын халық үшін аянбай қызмет
етуге, осы елдің патриоты болуға шақырып, нақты іс-қимыл бағыттарын
ұсынады. Мемлекеттік және өзге этнос тілдерін, салт-дәстүр, мәдениетті
өркендетуге толықтай мүмкіндік береді. Сонымен қатар елдің әрбір азаматы
Қазақстанның болашағы, егемендік негізі – мемлекеттік тілді дамытып, нағыз
іс жүзінде патриотқа айналып, Отан үшін қызмет ету, аталған қасиеттерді
жас ұрпақ бойына егу бағыты нақтыланған.
Атқарылған жұмыстар Ассамблеяны мемлекеттік ұлттық саясатты жүзеге
асырушы қоғамдық институт ретінде танытты.
Қазіргі таңда елімізде 600-ден астам этномәдени бірлестік, 6 ұлттық
театр, Достық үйлері және 195 жексенбілік мектеп қызмет етіп, этнос
тілдерінде 35 газет, журналдар жарыққа шығады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы этносаралық қатынас саласының барлық
мәселесіне ден қойып, мемлекеттік органдармен белсенді қарым-қатынаста
жұмыс істеп отыр. Білім және ғылым, Ішкі істер министрліктерімен бірлескен
іс-шаралар жоспары бекітіліп, Мәдениет және ақпарат, Сыртқы істер, Әділет
министрліктерімен бірқатар бағыттар бойынша нақты шаралар атқарылуда.
Ұлттық академиялық кітапхана жанынан Ассамблеяға арналған депозитарий
ашылды.
Елбасының Ассамблеяны нығайту бағытындағы тапсырмаларына сәйкес,
тұрақты әрекет етуші Ғылыми-сараптық кеңес құрылды. Аталған кеңес
этносаралық қатынастар саласындағы өткір мәселелерді ашық талқылап,
сараланған, зерделенген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Кеңес жұмысына
еліміздегі беделді ғылыми-зерттеу институттарының өкілдері мен тәуелсіз
сарапшылар, қоғам қайраткерлері мен этномәдени бірлестік өкілдері тартылып,
нақты жұмыстар атқарылуда.
Ассамблея жанынан дүниеге келген келесі ірі жоба - Қоғамдық қор.
Аталған Қор еліміздегі тұрақтылық пен келісімді нығайтуға бағытталған әр
түрлі жобаларды қаржыландырумен айналысуды көздеп отыр. Бүгінгі таңда
Қордың тікелей қаржысына Ассамблеяның қызметі мен этносаралық қатынастар
саласындағы атқарылған іс-шаралар туралы баяндайтын Менің елім журналы
тіркеліп, алғашқы нөмірі жарыққа шығуға әзірленуде.
Елбасы Жарлығымен Ассамблея Төрағасының тағы екі орынбасары бекітілді.
Екеуі де этномәдени орталықтардың басшылары, А.П. Чесноков – казак, орыс
және славян бірлестіктері ассоциациясы төрағасының орынбасары,
В.З.Свинцицкий – Қазақстан поляктары одағы ассоциациясының төрағасы.
Аталған орынбасарлардың негізгі жұмыс бағыты – жергілікті жерлердегі
этномәдени бірлестіктердің жұмысын ұйымдастыру, қоғамдық ұйымдармен билік
органдары арасындағы ынтымақтастықты дамыту, ұлттық саясат қағидаттарын
насихаттау.
Аймақтарда Қазақстан халқы Ассамблеясының бастамасымен мемлекеттік
саясат пен еліміздің қоғам бірлігін нығайту бағытындағы мақсат-міндеттерін
халыққа түсіндірумен айналысатын арнайы ақпараттық-насихат топтары құрылып,
нәтижелі еңбек етуде. Бүгінгі таңда 400-ден астам адам ел ішінде насихаттау
жұмысын жүргізіп отыр [21].
ҚР Президенті Әкімшілігінің құрылымына кіретін Ассамблея Хатшылығының
құрамы кеңейтіліп, Бейбітшілік және келісім сарайына Алматы қаласынан 10
этномәдени бірлестік көшірілді. Ассамблеяның арнайы веб-порталы ашылып, бұл
ұйым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz