Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны
Кіріспе
І. Теориялық бөлім
Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны.
Мақта шаруашылығының әлемдік деңгейдегі орны.
ІІ. ОҚО Мақта шаруашылығының дамуын талдау
2.1. Мактаның технологиялық ерекшеліктерін талдау.
2.2.Мақта шаруашылығының даму көрсеткіштері.
ІІІ. Ұсыныстар
3.1.Мақта шаруашылығын технологиялық дамыту.
3.2.Мақта шаруашылығын дамытудың мемлекеттік реттеу механизмдері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І. Теориялық бөлім
Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны.
Мақта шаруашылығының әлемдік деңгейдегі орны.
ІІ. ОҚО Мақта шаруашылығының дамуын талдау
2.1. Мактаның технологиялық ерекшеліктерін талдау.
2.2.Мақта шаруашылығының даму көрсеткіштері.
ІІІ. Ұсыныстар
3.1.Мақта шаруашылығын технологиялық дамыту.
3.2.Мақта шаруашылығын дамытудың мемлекеттік реттеу механизмдері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы Орталық Азиядағы аграрлық секторы ілгері да
мыған мемлекеттердің қатарына жатады.Әсіресе дән өсіру мен мал шаруашылығының үлес салмағы басым.Қазақстанның Оңтүстік аймағы
табиғи жағдайына,жер-су ресурстарына байланысты мақта өсіруге маман-
дандырылған аймағы
1. Мырзашөл аумағы-Мақтаарал ауданы.
2. Орталық аумақ-Бөген,Арыс,Шардара аудандары.
3. Түркістан аумағы-Түркістан қаласы,Ордабасы аудандары.
4. Келес аумағы-Сарыағаш ауданы.
болып табылады.Бұл дақыл өңір экономикасының дамуына,соның ішінде жеңіл,тамақ өнеркәсібінің өрлеуіне негіз болады.Оңтүстік өңірінің халқы мақта өсірумен ғасырдан астам уақыт айналысып келеді.
Мақта өсіру көп жаңаша еңбекті,ізденуді талап ететін техникалық дақылдардың бірі.Оның өзіне сай көптеген “құпиялары”бар.Жоғары сапалы дер кезінде орындалған озық агротехнологиялық шараларды ендірудің нәтижесінде мол өнім алуға және тиімділік деңгейін жоғарылату әлеуеті бар.Елімізде өткізілген реформалардан соң өндірістік ресурстарды мақта өсіруге бағыттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың жаңа әдіснамасын қолдану қажеттілігі туындады.Мақта өсіру керек пе,әлде басқа дақылдарға мамандандыру қажет пе,нарықтық қатынастарды жетілдіру жолымен осы аумақтағы халықтың әлеуметтік хал-ахуалын жаңа сапаға көтеру проблемалары мен перспективалары маңызды мәселе.
Қазақстанның оңтүстігінде мақта кешенінің тиімділігін бағалауды зерттеудің көкейкестілігі нарықтық қатынастар жағдайында бұл проблеманың методологиясының жеткіліксіз зерттелгендігінде.
Қәзірге дейінгі мақта саласының экономикасы бойынша жинақталған ғылыми зерттеулер нарықтық қатынастағы экономикалық саясаттың қатаң талаптарына толық жауап бермейді.
Жоспарлы,орталықтандырылған экономикалық саясаттың кезінде тиімділікті бағалау бойынша бірқатар категориялар мен көрсеткіштер ашық экономиканың концепиялық жағдайын толық бағалай алмайды,сондықтан қазіргі кездегі зерттеулерге пайдалануға жарамайды.
Осы саланы ұйымдастыруды нарықтық қатынас экономикасына бейімдеу жолдарын ,методологиясын халықаралық деңгейде зерттеу және тиімді ұсыныстар енгізу мәселесі тұр.
Мақта агробизнесінің экономикалық зерттеудің екінші бір қажеттілігі Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіру саласында терең құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыру қажеттілігі бар.Тәуелсіз мемлекетіміздің ұлттық табысын арттыруда мақта кешенінің үлесін көбейту,ауылшаруашылық дақылдарының арасындағы материалдық өндірістік ресурстарды тиімді етіп орналастыру міндеті тұр.
мыған мемлекеттердің қатарына жатады.Әсіресе дән өсіру мен мал шаруашылығының үлес салмағы басым.Қазақстанның Оңтүстік аймағы
табиғи жағдайына,жер-су ресурстарына байланысты мақта өсіруге маман-
дандырылған аймағы
1. Мырзашөл аумағы-Мақтаарал ауданы.
2. Орталық аумақ-Бөген,Арыс,Шардара аудандары.
3. Түркістан аумағы-Түркістан қаласы,Ордабасы аудандары.
4. Келес аумағы-Сарыағаш ауданы.
болып табылады.Бұл дақыл өңір экономикасының дамуына,соның ішінде жеңіл,тамақ өнеркәсібінің өрлеуіне негіз болады.Оңтүстік өңірінің халқы мақта өсірумен ғасырдан астам уақыт айналысып келеді.
Мақта өсіру көп жаңаша еңбекті,ізденуді талап ететін техникалық дақылдардың бірі.Оның өзіне сай көптеген “құпиялары”бар.Жоғары сапалы дер кезінде орындалған озық агротехнологиялық шараларды ендірудің нәтижесінде мол өнім алуға және тиімділік деңгейін жоғарылату әлеуеті бар.Елімізде өткізілген реформалардан соң өндірістік ресурстарды мақта өсіруге бағыттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың жаңа әдіснамасын қолдану қажеттілігі туындады.Мақта өсіру керек пе,әлде басқа дақылдарға мамандандыру қажет пе,нарықтық қатынастарды жетілдіру жолымен осы аумақтағы халықтың әлеуметтік хал-ахуалын жаңа сапаға көтеру проблемалары мен перспективалары маңызды мәселе.
Қазақстанның оңтүстігінде мақта кешенінің тиімділігін бағалауды зерттеудің көкейкестілігі нарықтық қатынастар жағдайында бұл проблеманың методологиясының жеткіліксіз зерттелгендігінде.
Қәзірге дейінгі мақта саласының экономикасы бойынша жинақталған ғылыми зерттеулер нарықтық қатынастағы экономикалық саясаттың қатаң талаптарына толық жауап бермейді.
Жоспарлы,орталықтандырылған экономикалық саясаттың кезінде тиімділікті бағалау бойынша бірқатар категориялар мен көрсеткіштер ашық экономиканың концепиялық жағдайын толық бағалай алмайды,сондықтан қазіргі кездегі зерттеулерге пайдалануға жарамайды.
Осы саланы ұйымдастыруды нарықтық қатынас экономикасына бейімдеу жолдарын ,методологиясын халықаралық деңгейде зерттеу және тиімді ұсыныстар енгізу мәселесі тұр.
Мақта агробизнесінің экономикалық зерттеудің екінші бір қажеттілігі Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіру саласында терең құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыру қажеттілігі бар.Тәуелсіз мемлекетіміздің ұлттық табысын арттыруда мақта кешенінің үлесін көбейту,ауылшаруашылық дақылдарының арасындағы материалдық өндірістік ресурстарды тиімді етіп орналастыру міндеті тұр.
1. «Қазақстан Республикасының Жер кодексі», Алматы., Юрист, 2003 жыл
2. «Қазақстан Республикасының Су кодексі», Егемендік Қазақстан, 23 шілде, 2003 жыл
3. Қазақстан Республикасының «Шаруа (фермер) қожалығы туралы» Заңы., Алматы., Юрист., 2003 жыл
4. Қазақстан Республикасының «Мақта саласын дамыту туралы» Заңы., Алматы., Егемен Қазақстан., 2 тамыз., 2007 жыл.
5. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы., Егемен Қазақстан., 6 мамыр., 2003 жыл.
6. Қазақстан Республикасының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы., ҚР Қаржы министрлігінің ақпарат бюллтені., №18., 2001 жыл
7. Қазақстан Республикасының «Су пайдаланушылар селолық кооперативті туралы» Заңы., Егемен Қазақстан., 16 сәуір, 2003 жыл
8. Қазақстан Республикасы «Бюджеті туралы» Заңдары 2001-2004жж
9. Қазақстан – 2030., Президенттің Қазақстан халқына жолдауы, Алматы, 2001,210 бет
10. Н.Ә.Назарбаев Жаңа кезең – жаңа экономика., Астана., 16 желтоқсан., 2004 жыл.
11. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін; Президенттің Қазақстан халқына жолдауы., Егемен Қазақстан., 19 наурыз., 2004 жыл.
12. Н.Ә.Назарбаев. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан., Президенттің Қазақстан халқына жолдауы., Астана., 2007 жыл
2. «Қазақстан Республикасының Су кодексі», Егемендік Қазақстан, 23 шілде, 2003 жыл
3. Қазақстан Республикасының «Шаруа (фермер) қожалығы туралы» Заңы., Алматы., Юрист., 2003 жыл
4. Қазақстан Республикасының «Мақта саласын дамыту туралы» Заңы., Алматы., Егемен Қазақстан., 2 тамыз., 2007 жыл.
5. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы., Егемен Қазақстан., 6 мамыр., 2003 жыл.
6. Қазақстан Республикасының «Өндірістік кооператив туралы» Заңы., ҚР Қаржы министрлігінің ақпарат бюллтені., №18., 2001 жыл
7. Қазақстан Республикасының «Су пайдаланушылар селолық кооперативті туралы» Заңы., Егемен Қазақстан., 16 сәуір, 2003 жыл
8. Қазақстан Республикасы «Бюджеті туралы» Заңдары 2001-2004жж
9. Қазақстан – 2030., Президенттің Қазақстан халқына жолдауы, Алматы, 2001,210 бет
10. Н.Ә.Назарбаев Жаңа кезең – жаңа экономика., Астана., 16 желтоқсан., 2004 жыл.
11. Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін; Президенттің Қазақстан халқына жолдауы., Егемен Қазақстан., 19 наурыз., 2004 жыл.
12. Н.Ә.Назарбаев. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан., Президенттің Қазақстан халқына жолдауы., Астана., 2007 жыл
Мазмұны
Кіріспе
І. Теориялық бөлім
1. Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны.
2. Мақта шаруашылығының әлемдік деңгейдегі орны.
ІІ. ОҚО Мақта шаруашылығының дамуын талдау
2.1. Мактаның технологиялық ерекшеліктерін талдау.
2.2.Мақта шаруашылығының даму көрсеткіштері.
ІІІ. Ұсыныстар
3.1.Мақта шаруашылығын технологиялық дамыту.
3.2.Мақта шаруашылығын дамытудың мемлекеттік реттеу механизмдері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Қазақстан Республикасы Орталық Азиядағы аграрлық секторы ілгері да
мыған мемлекеттердің қатарына жатады.Әсіресе дән өсіру мен мал
шаруашылығының үлес салмағы басым.Қазақстанның Оңтүстік аймағы
табиғи жағдайына,жер-су ресурстарына байланысты мақта өсіруге маман-
дандырылған аймағы
1. Мырзашөл аумағы-Мақтаарал ауданы.
2. Орталық аумақ-Бөген,Арыс,Шардара аудандары.
3. Түркістан аумағы-Түркістан қаласы,Ордабасы аудандары.
4. Келес аумағы-Сарыағаш ауданы.
болып табылады.Бұл дақыл өңір экономикасының дамуына,соның ішінде
жеңіл,тамақ өнеркәсібінің өрлеуіне негіз болады.Оңтүстік өңірінің халқы
мақта өсірумен ғасырдан астам уақыт айналысып келеді.
Мақта өсіру көп жаңаша еңбекті,ізденуді талап ететін техникалық
дақылдардың бірі.Оның өзіне сай көптеген “құпиялары”бар.Жоғары сапалы дер
кезінде орындалған озық агротехнологиялық шараларды ендірудің
нәтижесінде мол өнім алуға және тиімділік деңгейін жоғарылату әлеуеті
бар.Елімізде өткізілген реформалардан соң өндірістік ресурстарды мақта
өсіруге бағыттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың жаңа
әдіснамасын қолдану қажеттілігі туындады.Мақта өсіру керек пе,әлде басқа
дақылдарға мамандандыру қажет пе,нарықтық қатынастарды жетілдіру жолымен
осы аумақтағы халықтың әлеуметтік хал-ахуалын жаңа сапаға көтеру
проблемалары мен перспективалары маңызды мәселе.
Қазақстанның оңтүстігінде мақта кешенінің тиімділігін бағалауды
зерттеудің көкейкестілігі нарықтық қатынастар жағдайында бұл проблеманың
методологиясының жеткіліксіз зерттелгендігінде.
Қәзірге дейінгі мақта саласының экономикасы бойынша жинақталған ғылыми
зерттеулер нарықтық қатынастағы экономикалық саясаттың қатаң талаптарына
толық жауап бермейді.
Жоспарлы,орталықтандырылған экономикалық саясаттың кезінде
тиімділікті бағалау бойынша бірқатар категориялар мен көрсеткіштер ашық
экономиканың концепиялық жағдайын толық бағалай алмайды,сондықтан қазіргі
кездегі зерттеулерге пайдалануға жарамайды.
Осы саланы ұйымдастыруды нарықтық қатынас экономикасына бейімдеу
жолдарын ,методологиясын халықаралық деңгейде зерттеу және тиімді
ұсыныстар енгізу мәселесі тұр.
Мақта агробизнесінің экономикалық зерттеудің екінші бір қажеттілігі
Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіру саласында терең құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру қажеттілігі бар.Тәуелсіз мемлекетіміздің ұлттық
табысын арттыруда мақта кешенінің үлесін көбейту,ауылшаруашылық
дақылдарының арасындағы материалдық өндірістік ресурстарды тиімді етіп
орналастыру міндеті тұр.
Еліміздің әлем нарығына шығуы, ДСҰ-ға мүше болып кіруі,мақта кешенін
дамытудың тиімді жолдарын табуды және ендіруді міндеттейді.
Әлем нарығына бейімділігін,бәсекелестәкке төтеп беру қадбәлетін
қамтамасыз ету жолдарын қарастырады.Ол үшін алыс,жақын шет елдерде мақта
өсіру мен өңдеуді дамыту бағыттарын,олардағы экономикалық,өндірістік
қатынастарды және озық тәжірибені елімізде тиімді ендіру мен пайдалану
қажеттілігі бар.
Мақта агробизнесінің экономикалық тиімділігін бағалауда өнімдерді терең
өңдеуден соң алынған туынды өнімдерді жіп,мата,дайын тауар түрінде шет
елдерге сату негізге алынады. Осыған байланысты мақта кластерінің
экономикалық тиімділігін және стратегиялық бағытарын,өңірдің экономикалық-
әлеуметтік жағдайын дамытудағы орнын анықтау маңызды проблема.Дайын
бұйымдарды экспортқа шығару мен импорт алмастыру жолымен сыртқы сауданы
дамытудың жолдарын айқындау қажет.
Сонымен қатар,мақтаны терең өңдеу мен тоқыма кластерін ұйымдастыру
бойынша зерттеулерді және экспортқа шығару,импорт алмастыру бойынша әлемдік
іс-тәжірибелерді,ақпараттарды,эконо мика және жоспарлау,сыртқы сауда
органдарында,Мақта келісім-шарт корпорациясы,Оңтүстік АЭА және Оңтүстік ӘКК
іс-тәжәрибесәнде қолдануға болады.
Оңтүстікте мақта өсіру мәселесі бойынша Мақтаарал тәжірибе стансасы
қазіргі Мақта шаруашылығы ғылыми зерттеу институты бірқатар маңызды
зерттеулер жүргізіп,оң нәтижелерге қол жеткізді.Соның
ішіндеЗ.Тұрсынходжаев.И.Болғанбаев. А.Н.Рылов.Е.Үзенбаев.Н.Ф.Беспалов.Ж .Я.Бат
ькаевИ.Үмбетаев өз ғылыми еңбектерін жергілікті жағдайда мақта өсірудің
тұқымдық селекциясына,агротехнологиясына,мин ералды тыңайтқыштарды
пайдалану,ауыспалы егіс жүйесінің тиімділігі,жердің мелиорациясы,тағы басқа
мәселелерді зерттеуге арнаған,құнды ұсыныстар енгізген.
1.1Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасында ғы алар орны
Мақта-талшықты өсімдік.Оны құлқайыр тұқымдас өсімдіктер қатарына да қосуға
болады.Бұл топқа сонымен қатар кендір,коньатник,құлқайыр сияқты басұа да
өсімдіктер жатады.Талшықты өсімдіктер арасында мақтаның алатын орны ерекше
зор.Ол жіп иірілетін бүкіл шикізаттың 70-75 пайызын береді.
Мақтаның шитті талшығы-шитті мақта осы өсімдіктің беретін негізгі
шикізаты болып табылады.Шитті мақтаны мақта тазартатын зауыттарда шитінен
ажырататын алғашқы өңдеу кезінде мақта талшығы,линт,мақта ұлпасы,шит
бүршігі бірте-бірте бөліп алынады.Шитті мақтада 30-40 пайыз талшық және 60-
70 пайыз шит болады,ал шитте 22-29 пайыз мақта майы мен шит бүршігі
болады.Шитті мақта- халық шаруашылығы тоқыма өнеркәсібі,май
өңдеу,гидролиз,химия және басқа да салалары үшін қажетті шикізат.
Мырзашөл қуаң даласын суландыру,оның мақта өсіру шаруашылығына
пайдаланудың тарихы бір ғасырдан асады,және 3 кезеңнен тұрады
-Патшалық Ресейдің билігімен басталған алғашқы әрекеттер
-Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы суландырудың жаңа жобасын жүзеге асыру
жолдары.
-Кеңес үкіметінің тұсында,яғни 1940-1950 жылдардағы суландыру бойынша жаңа
бастамалар.
Ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің шамшырағы болып алғашқы
ұйымдастырылған Мақтаарал кеңшарының 70 жылдық тарихы бар.Мақтаарал ауданы
солтүстігі Шардара су қоймасымен,шығысы Сырдария өзенімен,оңтүстігі
Мырзашөл орталық коллекторымен,батысы Арнасай ойпаты арнасымен
шектеледі.Ауданның көлемі-180мың гектар,батыс пен шығыс арасы-
70км,солтүстік пен оңтүстік арасы-60км.Суармалы жер көлемі-137,000гектардан
асады.Облыста дайындалатын мақтаның 60-65пайызы осы өңірде өсіріледі.
Мақта өндірісі өнеркәсіптің ,соның ішінде мақта, тоқыма және тамақ
өнеркәсіптерінің шикізат базасы болып,халық тұтынатын тауарлар өндіруде де
маңызды орын алатын техникалық дақыл.
Мақтаны өсірудегі,баптаудағы негізгі мақсат-оның талшығын алу.
Себебі мұның талшығы басқа талшықты өсімдіктермен,яғни кенеппен
салыстырғанда сапалы,жеңіл технологиямен ажыратылады.Кенеп өсіру көлемі
бұрынғы ТМД елдерінде едәуір төмендеген болса,мақта өсіру көлемі
бірқалыпты,ал Оңтүстік Қазақстан облысында жылдан жылға артып келеді.
Сонымен қатар мақта талшығы өзге химиялық жолмен алынатын жасанды
талшықтармен салыстырғанда бәсекелестікке төтеп беріп өз орнын тұрақты
сақтап келеді.Оның негізгі басымдығы әмбебаптық кең тұтынушылық
қасиеттерінде.Мақта талшығынан маталардың бірнеше түрлерін жасап шығаруға
болады.Қазіргі кезде экономиканың көптеген салаларында мақта талшығынан
тоқылған маталар мен заттар кең түрде пайдаланылады.Мақта талшығынан өмірге
қажетті көптеген заттар дайындалады.Олардығ қатарына тігін
жіп,арқандар,балық шаруашылығында қолданылатын жабдықтар,қозғаушы
агрегаттарға қайыс-тартпалар транпортердің ленталары,резина шлангі жасау
үшін қолданылатын матаны,сүзгіштер,электр сымдарына орағыш материал,жасанды
жібек,төсек-орын,киім-кешек үшін мата,т.б.Мақтаның кейбір сорттарының
талшықтары автомобиль өндірісінің шина жасау кезінде пайдаланылады.Сонымен
қатар парашют жасау кирзадан аяқ-киім тігу, целлулойд-қағаздың ең жоғарғы
сападағы сұрыптары алынады, жүн және жібекпен аралас түрінде де
қолданылады.
Мақтаның шиті де өте бағалы шикізат болып табылады.Шиттен талшығы
ажыратылған соң оның бір бөлігі егістік үшін тұқымдыққа алынып
әзірленеді,басым бөлігі тауарлар алу үшін өңделеді,соның ішінде ең
маңыздысы-мақта майы.Шиттен мақта майының шығымдылығы озық технологиялар
бойынша 21-28 пайызға дейін,ал бізде қолданылып жүрген технологиялар
бойынша 14 пайыздан аспайды.Мақта майы азық-түлік тұтыну тауары болып
табылады және техникалық мақсатта да қолданыс табады.Рафинацияланған мақта
майы азық-түлікті консервілеуде ұтымды қолданылады.Сонымен қатар маргарин
,жасанды құйрық,сабын,техникалық май мен олифа өндірісінде де кең
қолданылады. Мақта майынан глидцерин стеарин және басқада химиялық өнімдер
алуға болады.
Майы сығып алынған шит қалдығы мал шаруашылығында қоректендіру
элементтері мол жем болып табылады. Майдаланған күнжараны ауылшаруашылығы
зиянкестерімен күресте арнайы улы заттар ретінде де пайдаланады. Пайдаға
аспай қалған күнжара меншротты тыңайтқыштар есебінде пайдалануға болады.
Шиттің дәнінен химиялық улы зат-госиполды бөліп алып одан
полимерлер, лактер, ыстыққа шыдамды арайы бояулар, дәрі-дәрмек
препараттарын және осыған ұқсас материалдар алуға болады.
Мақта майының өндіріс қалдығы-госипол-сағызы (гудрон) ыстыққа өте
шыдамды болғандықтан металл құю өндірісінде қалып дайындау, ыстыққа шыдамды
лактар алу үшін қолданылады.
Мақта гидронынан полимер алынып, түрлі детальдар жасауға болады,
оны жолдың беткі жағын қатайту үшін қосынды есебінде жұмсайды.
Мақта шитін тазалау процесінде шығатын линт талшығы негізінен жылы
киімдерге астар жасауда, көрпе-төсек, жұмсақ үй жиқаздарын, денсаулық
жүйесінде пайдаланатын мақта және целлюлоза, жасанды фетр, шаш, тері және
жібек, электр өткізбейтін заттар, сурет және кинотаспа, жасанды айна,
линолуим, пластинкалар, автомовиль бояуларын, целлофан қағаз, эбонит және
қопарылыс заттарын өндіру үшін де қолданылады.
Майдаланған шиттің қабығынан техникалық спирт, лактар, қағаздың
төменгі сапалы сорттары, картон, электр өткізбейтін материалдар жасалады.
Шиттің қабығында пентозан заттар көп одан синтез жасау арқылы жоғарғы
сапалы сағыз және пласмасса алынады.
Қозаның паясынан жиқаздар жасау үшін материалдар дайындауға болады,
негізінен ауылдық жерде отынға пайдаланады. Майдаланған қозаның паясын өзге
органикалық қалдықтарға, заттарға орналасып компст жасау, жердің құнарлығын
арттыруға болады.
Мақта көсегінің шанағы бағалы зат, оның құрамында дубильді заттар
бар. Мақтаның жапырағы түрлі органикалық қышқылдарға бай, әсіресе алма және
лимон қышқылдарына. Оны алу зерттеулерді, жаңа технологияны пайдалануды
қажет етеді.
Мақта омарта өндірісін ұйымдастыруға, мақта балын жинауға қолайлы
өсімдік. Баларасы жіберілген мақта егістігінің өнімділігі әр гектарына 3
центрге дейін көбейеді.
Жалпы мақта талшығы мен шиті, басқа өнімдерін терең өңдеу жолымен 150
ден астам материалдар, заттар өндіріп шығаруға болады.
Көршілес Орта Азия елдерімен қатар, Қазақстан республикасының Оңтүстік
Қазақстан облысы мақта өсірумен айналысатын жеке дара аймақ.
1.2. Мақта шаруашылығы әлемдік деңгейдегі орны
Дүниежүзі бойынша 80 астам мемлекет мақта өсіру және мақта талшығы
өндірісімен айналысады. Мақта талшығының жалпы өндірісі бір жылда 21-26
млн. Тоннаны құрайды, бұл көрсеткіш соңғы екі жылда 5,5 млн. Тоннаға
артқан, бұл өндіріске 200млн-нан астам мақта өндірушілермен, олардың
жанұясы тартылып, осынша адам терім маусымына қатысады. Дүниежүзі бойынша
өндірілетін мақтаның 70% астамы бес аумақта-Қытай, АҚШ, Үндістан, Пәкистан
және Орта Азияда шоғырланған. Соңғы жылдары мақта талшығын өндіруде едәуір
табысқа жеткен мемлекеттер қатарына Қытай, АҚШ, Үндістан және Пәкистан бар.
Ең жоғарғы көрсеткішке жеткен Қытай-6,3 млн. тонна, АҚШ және Үндістан
әрбіреуі 5,1 млн, тоннадан,ТМД елдеріндегі көлем 1700 мың тоннаға
жеткен.Соның ішінде Өзбекстан үлесі 60%,Қазақстан 9-10% . Сонымен қатар
Африка , Австралия, Египетте, Перу , Колумбия және Израильде мақта
өндірісінің төмендеуі байқалады.
Соңғы 50 жылда әлем деңгейәнде мақта өсірілетін жер көлемі орташа 35
млн гектарды құраған, ал оның мөлшері 29-39 млн гектар аралығында ауытқуда
болды. Өндірістің жалпы өсімі 300 мың тоннадан асты. Мақта өсімдігі жер
көлемінің үлесі бойынша басқа ауылшаруашылық егіндерінің арасында 3,8-4%
аралығында өзгеріп тұрады.
Мақта өндірісінің өсімі негізінен АҚШ пен Қытайда едәуір болды. Оған
есбеп ҚХР бұрынғы әкімшілік -әміршілік жүйенің орнына келісімшарт пен жұмыс
ұйымдастыру жүйесі ендіріліп, осы негізде 50 млн. Артық қожалық үй іргесі
шаруашылығында еңбек етті. АҚШ-та мақта өсіруді ұйымдастырудың құқықтық
негізі мемлекеттік реттеу мен қолдау арқылы жүргізілді, яғни мақсатты баға
белгілеп тауар өндірушілерді қаржылай қызықтырудың тиімді жолдарын
қолданды. Осының ыұпалымен мақтаның өнімділігі гектарына болжамы бойынша
2000-2005 жылдары әлем рыногында мақта талшығына сұраныс 22-23,0 млн
тоннадан артады.
Мақта өнімдерін көптеген елдер тұтынады. Еуропа және Азия
мемлекеттерінің фабрикаларында мақта өнімін пайдалану басым. Жалпы тоқыма
өндірісінде пайдаланылатын талшықтың жартысын мақта өнімдері құрайды.
Соңғы кезде Қытай, АҚШ, Үндістан, Пәкістан және Бразилия мақта талшығы
өндірумен қатар оны пайдалануда да алда келеді. Бұл мемлекеттер
дүниежүзілік мақтаның 58-60% сатып алады. Әлем бойынша өндірісінде мақтаны
ең көп пайдаланылатын мемлекеттер қатарында Ресей мен Жапония да бар, олар
мақта өсірумен айналыспайды.
Мақта шикізатын өңдеуде алдыңғы қатардағы мемлекеттер ретінде
Филиппин,Индонезия,Колумбия,Зимбабе ,Пәкістан,Чили,Тайланд,Марокко және Иран
аталады.
Пәкістан,Үндістан, және Зимбабеде мақта өндірісінің көлемі орташа 9,8млн
тоннаны құрайды.Бұл көрсеткіш соңғы маусымдардағы есептеулерге қарасақ
әлемдік мақта өндірісінің 1\3 жуық.Мақтаның шет елдердегі орнына келер
болсақ мысалы: Қытай үкіметі тоқыма өнеркәсібінің талабына сай және ауылдық
жердің әлеуметтік жағдайын көтеру мақсатында әр жылға қндірушілерден сатып
алынатын мақтаның көлемін белгілейді, сатып алу бағасын бекітеді. Осыған
орай жергілікті жерлердегі үкімет уәкілдері ұлттық жоспарды орындау үшін
өндірушілермен алдын-ала келісім-шарт жасап, мақта егістігінің жер көлемін,
керекті болған өндірістік-материалдық ресурстардың түрлерін және мөлшерін,
өндірілетін мақта – шикізатының ең төменгі деңгейін және сапасына қарай
кепілденген сатып алу бағасын анықтайды. Осыған сәйкес үкімет фермерлерге
өндірістік ресурстарды сатады және жеңілдетілген несие береді. Өндірушілер
қызығатын баға белгілейді, өндірістік ресурстарға субсидия және несиелер
беріп, қажет болған мақта көлемін өндіру үшін жан-жақты жағдай жасайды. Бұл
ел мақта өсіруде орталықтанған жоспарлы жүйеден еркін нарық қатытынастарына
өтуге ұмтылыс жасауда,бұл әрекеттің өзіндік ерекшеліктері болғанымен оның
оң әсері бар.Мақта өндірудің көлемін бірқалыпта 5,5-6млн тонна мөлшерінде
ұстап тұруға мүмкіндік тудырып отыр.Қытай соңғы 30 жылдың ішінде әлемдегі
ең басты мақта өндіруші мемлекетке айналып АҚШ-тан басып озды.
.
2.1.Мақтаның технологиялық ерекшеліктерін талдау
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы Қазақстан халқына жолдауында
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы жарияланды.
Бұл стратегияда Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуына дайындығы және
міндеттері атап көрсетілді,осы орайда экономиканың негізгі бағыты шикізатты
өңдеуді дамытуға бағыталғандығы баса айтылған.
Ауылшаруашылығын қолдау бойынша арнаулы экономикалық бейімделу
бағдарламасын әзірлеп жүзеге асыру Үкіметке тапсырылды.
Оңтүстік Қазақстан облысында осы мақсаттаы жүзеге асыру үшін мақта
шаруашылығын дамыту бағдарламасы,мақтаны жаңа технологиялар негізінде
бастапқы және терең өңдеу немесе тоқыма кластерін ұйымдастыру бойынша
мемлекеттің қолдауымен белсенді іс-әрекеттер жүзеге асырылып жатыр.
Осы бағдарламаларда баса көңіл бөлінетін мәселенің бірі мақтаны бастапқы
өңдеу технологиясын жетілдіру ,яғни өңдеу зауыттарына жоғары
технологияларды енгізу жолымен халықаралық стандарттарға жауап
беретін,бәсекелестік қабілеті жоғары өнім шығаруды қамтамасыз ету.Осы
мәселені оңтайлы шешу жолымен мақта өндірушілермен өзара экономикалық
–құқықтық қарым-қатынастарды жаңа негізде ұйымдастырып,қалыптастыру
мүмкіндігі жасалды.
Мақтаның сапасын арттыру және өнімнің шығым көрсеткіштерін жоғары-
лату 2 аяқталған өндірістік циклдардан тұрады
-мақта өсіру және жинау
-шитті мақтаны дайындау және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Теориялық бөлім
1. Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны.
2. Мақта шаруашылығының әлемдік деңгейдегі орны.
ІІ. ОҚО Мақта шаруашылығының дамуын талдау
2.1. Мактаның технологиялық ерекшеліктерін талдау.
2.2.Мақта шаруашылығының даму көрсеткіштері.
ІІІ. Ұсыныстар
3.1.Мақта шаруашылығын технологиялық дамыту.
3.2.Мақта шаруашылығын дамытудың мемлекеттік реттеу механизмдері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Қазақстан Республикасы Орталық Азиядағы аграрлық секторы ілгері да
мыған мемлекеттердің қатарына жатады.Әсіресе дән өсіру мен мал
шаруашылығының үлес салмағы басым.Қазақстанның Оңтүстік аймағы
табиғи жағдайына,жер-су ресурстарына байланысты мақта өсіруге маман-
дандырылған аймағы
1. Мырзашөл аумағы-Мақтаарал ауданы.
2. Орталық аумақ-Бөген,Арыс,Шардара аудандары.
3. Түркістан аумағы-Түркістан қаласы,Ордабасы аудандары.
4. Келес аумағы-Сарыағаш ауданы.
болып табылады.Бұл дақыл өңір экономикасының дамуына,соның ішінде
жеңіл,тамақ өнеркәсібінің өрлеуіне негіз болады.Оңтүстік өңірінің халқы
мақта өсірумен ғасырдан астам уақыт айналысып келеді.
Мақта өсіру көп жаңаша еңбекті,ізденуді талап ететін техникалық
дақылдардың бірі.Оның өзіне сай көптеген “құпиялары”бар.Жоғары сапалы дер
кезінде орындалған озық агротехнологиялық шараларды ендірудің
нәтижесінде мол өнім алуға және тиімділік деңгейін жоғарылату әлеуеті
бар.Елімізде өткізілген реформалардан соң өндірістік ресурстарды мақта
өсіруге бағыттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың жаңа
әдіснамасын қолдану қажеттілігі туындады.Мақта өсіру керек пе,әлде басқа
дақылдарға мамандандыру қажет пе,нарықтық қатынастарды жетілдіру жолымен
осы аумақтағы халықтың әлеуметтік хал-ахуалын жаңа сапаға көтеру
проблемалары мен перспективалары маңызды мәселе.
Қазақстанның оңтүстігінде мақта кешенінің тиімділігін бағалауды
зерттеудің көкейкестілігі нарықтық қатынастар жағдайында бұл проблеманың
методологиясының жеткіліксіз зерттелгендігінде.
Қәзірге дейінгі мақта саласының экономикасы бойынша жинақталған ғылыми
зерттеулер нарықтық қатынастағы экономикалық саясаттың қатаң талаптарына
толық жауап бермейді.
Жоспарлы,орталықтандырылған экономикалық саясаттың кезінде
тиімділікті бағалау бойынша бірқатар категориялар мен көрсеткіштер ашық
экономиканың концепиялық жағдайын толық бағалай алмайды,сондықтан қазіргі
кездегі зерттеулерге пайдалануға жарамайды.
Осы саланы ұйымдастыруды нарықтық қатынас экономикасына бейімдеу
жолдарын ,методологиясын халықаралық деңгейде зерттеу және тиімді
ұсыныстар енгізу мәселесі тұр.
Мақта агробизнесінің экономикалық зерттеудің екінші бір қажеттілігі
Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіру саласында терең құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру қажеттілігі бар.Тәуелсіз мемлекетіміздің ұлттық
табысын арттыруда мақта кешенінің үлесін көбейту,ауылшаруашылық
дақылдарының арасындағы материалдық өндірістік ресурстарды тиімді етіп
орналастыру міндеті тұр.
Еліміздің әлем нарығына шығуы, ДСҰ-ға мүше болып кіруі,мақта кешенін
дамытудың тиімді жолдарын табуды және ендіруді міндеттейді.
Әлем нарығына бейімділігін,бәсекелестәкке төтеп беру қадбәлетін
қамтамасыз ету жолдарын қарастырады.Ол үшін алыс,жақын шет елдерде мақта
өсіру мен өңдеуді дамыту бағыттарын,олардағы экономикалық,өндірістік
қатынастарды және озық тәжірибені елімізде тиімді ендіру мен пайдалану
қажеттілігі бар.
Мақта агробизнесінің экономикалық тиімділігін бағалауда өнімдерді терең
өңдеуден соң алынған туынды өнімдерді жіп,мата,дайын тауар түрінде шет
елдерге сату негізге алынады. Осыған байланысты мақта кластерінің
экономикалық тиімділігін және стратегиялық бағытарын,өңірдің экономикалық-
әлеуметтік жағдайын дамытудағы орнын анықтау маңызды проблема.Дайын
бұйымдарды экспортқа шығару мен импорт алмастыру жолымен сыртқы сауданы
дамытудың жолдарын айқындау қажет.
Сонымен қатар,мақтаны терең өңдеу мен тоқыма кластерін ұйымдастыру
бойынша зерттеулерді және экспортқа шығару,импорт алмастыру бойынша әлемдік
іс-тәжірибелерді,ақпараттарды,эконо мика және жоспарлау,сыртқы сауда
органдарында,Мақта келісім-шарт корпорациясы,Оңтүстік АЭА және Оңтүстік ӘКК
іс-тәжәрибесәнде қолдануға болады.
Оңтүстікте мақта өсіру мәселесі бойынша Мақтаарал тәжірибе стансасы
қазіргі Мақта шаруашылығы ғылыми зерттеу институты бірқатар маңызды
зерттеулер жүргізіп,оң нәтижелерге қол жеткізді.Соның
ішіндеЗ.Тұрсынходжаев.И.Болғанбаев. А.Н.Рылов.Е.Үзенбаев.Н.Ф.Беспалов.Ж .Я.Бат
ькаевИ.Үмбетаев өз ғылыми еңбектерін жергілікті жағдайда мақта өсірудің
тұқымдық селекциясына,агротехнологиясына,мин ералды тыңайтқыштарды
пайдалану,ауыспалы егіс жүйесінің тиімділігі,жердің мелиорациясы,тағы басқа
мәселелерді зерттеуге арнаған,құнды ұсыныстар енгізген.
1.1Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасында ғы алар орны
Мақта-талшықты өсімдік.Оны құлқайыр тұқымдас өсімдіктер қатарына да қосуға
болады.Бұл топқа сонымен қатар кендір,коньатник,құлқайыр сияқты басұа да
өсімдіктер жатады.Талшықты өсімдіктер арасында мақтаның алатын орны ерекше
зор.Ол жіп иірілетін бүкіл шикізаттың 70-75 пайызын береді.
Мақтаның шитті талшығы-шитті мақта осы өсімдіктің беретін негізгі
шикізаты болып табылады.Шитті мақтаны мақта тазартатын зауыттарда шитінен
ажырататын алғашқы өңдеу кезінде мақта талшығы,линт,мақта ұлпасы,шит
бүршігі бірте-бірте бөліп алынады.Шитті мақтада 30-40 пайыз талшық және 60-
70 пайыз шит болады,ал шитте 22-29 пайыз мақта майы мен шит бүршігі
болады.Шитті мақта- халық шаруашылығы тоқыма өнеркәсібі,май
өңдеу,гидролиз,химия және басқа да салалары үшін қажетті шикізат.
Мырзашөл қуаң даласын суландыру,оның мақта өсіру шаруашылығына
пайдаланудың тарихы бір ғасырдан асады,және 3 кезеңнен тұрады
-Патшалық Ресейдің билігімен басталған алғашқы әрекеттер
-Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы суландырудың жаңа жобасын жүзеге асыру
жолдары.
-Кеңес үкіметінің тұсында,яғни 1940-1950 жылдардағы суландыру бойынша жаңа
бастамалар.
Ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің шамшырағы болып алғашқы
ұйымдастырылған Мақтаарал кеңшарының 70 жылдық тарихы бар.Мақтаарал ауданы
солтүстігі Шардара су қоймасымен,шығысы Сырдария өзенімен,оңтүстігі
Мырзашөл орталық коллекторымен,батысы Арнасай ойпаты арнасымен
шектеледі.Ауданның көлемі-180мың гектар,батыс пен шығыс арасы-
70км,солтүстік пен оңтүстік арасы-60км.Суармалы жер көлемі-137,000гектардан
асады.Облыста дайындалатын мақтаның 60-65пайызы осы өңірде өсіріледі.
Мақта өндірісі өнеркәсіптің ,соның ішінде мақта, тоқыма және тамақ
өнеркәсіптерінің шикізат базасы болып,халық тұтынатын тауарлар өндіруде де
маңызды орын алатын техникалық дақыл.
Мақтаны өсірудегі,баптаудағы негізгі мақсат-оның талшығын алу.
Себебі мұның талшығы басқа талшықты өсімдіктермен,яғни кенеппен
салыстырғанда сапалы,жеңіл технологиямен ажыратылады.Кенеп өсіру көлемі
бұрынғы ТМД елдерінде едәуір төмендеген болса,мақта өсіру көлемі
бірқалыпты,ал Оңтүстік Қазақстан облысында жылдан жылға артып келеді.
Сонымен қатар мақта талшығы өзге химиялық жолмен алынатын жасанды
талшықтармен салыстырғанда бәсекелестікке төтеп беріп өз орнын тұрақты
сақтап келеді.Оның негізгі басымдығы әмбебаптық кең тұтынушылық
қасиеттерінде.Мақта талшығынан маталардың бірнеше түрлерін жасап шығаруға
болады.Қазіргі кезде экономиканың көптеген салаларында мақта талшығынан
тоқылған маталар мен заттар кең түрде пайдаланылады.Мақта талшығынан өмірге
қажетті көптеген заттар дайындалады.Олардығ қатарына тігін
жіп,арқандар,балық шаруашылығында қолданылатын жабдықтар,қозғаушы
агрегаттарға қайыс-тартпалар транпортердің ленталары,резина шлангі жасау
үшін қолданылатын матаны,сүзгіштер,электр сымдарына орағыш материал,жасанды
жібек,төсек-орын,киім-кешек үшін мата,т.б.Мақтаның кейбір сорттарының
талшықтары автомобиль өндірісінің шина жасау кезінде пайдаланылады.Сонымен
қатар парашют жасау кирзадан аяқ-киім тігу, целлулойд-қағаздың ең жоғарғы
сападағы сұрыптары алынады, жүн және жібекпен аралас түрінде де
қолданылады.
Мақтаның шиті де өте бағалы шикізат болып табылады.Шиттен талшығы
ажыратылған соң оның бір бөлігі егістік үшін тұқымдыққа алынып
әзірленеді,басым бөлігі тауарлар алу үшін өңделеді,соның ішінде ең
маңыздысы-мақта майы.Шиттен мақта майының шығымдылығы озық технологиялар
бойынша 21-28 пайызға дейін,ал бізде қолданылып жүрген технологиялар
бойынша 14 пайыздан аспайды.Мақта майы азық-түлік тұтыну тауары болып
табылады және техникалық мақсатта да қолданыс табады.Рафинацияланған мақта
майы азық-түлікті консервілеуде ұтымды қолданылады.Сонымен қатар маргарин
,жасанды құйрық,сабын,техникалық май мен олифа өндірісінде де кең
қолданылады. Мақта майынан глидцерин стеарин және басқада химиялық өнімдер
алуға болады.
Майы сығып алынған шит қалдығы мал шаруашылығында қоректендіру
элементтері мол жем болып табылады. Майдаланған күнжараны ауылшаруашылығы
зиянкестерімен күресте арнайы улы заттар ретінде де пайдаланады. Пайдаға
аспай қалған күнжара меншротты тыңайтқыштар есебінде пайдалануға болады.
Шиттің дәнінен химиялық улы зат-госиполды бөліп алып одан
полимерлер, лактер, ыстыққа шыдамды арайы бояулар, дәрі-дәрмек
препараттарын және осыған ұқсас материалдар алуға болады.
Мақта майының өндіріс қалдығы-госипол-сағызы (гудрон) ыстыққа өте
шыдамды болғандықтан металл құю өндірісінде қалып дайындау, ыстыққа шыдамды
лактар алу үшін қолданылады.
Мақта гидронынан полимер алынып, түрлі детальдар жасауға болады,
оны жолдың беткі жағын қатайту үшін қосынды есебінде жұмсайды.
Мақта шитін тазалау процесінде шығатын линт талшығы негізінен жылы
киімдерге астар жасауда, көрпе-төсек, жұмсақ үй жиқаздарын, денсаулық
жүйесінде пайдаланатын мақта және целлюлоза, жасанды фетр, шаш, тері және
жібек, электр өткізбейтін заттар, сурет және кинотаспа, жасанды айна,
линолуим, пластинкалар, автомовиль бояуларын, целлофан қағаз, эбонит және
қопарылыс заттарын өндіру үшін де қолданылады.
Майдаланған шиттің қабығынан техникалық спирт, лактар, қағаздың
төменгі сапалы сорттары, картон, электр өткізбейтін материалдар жасалады.
Шиттің қабығында пентозан заттар көп одан синтез жасау арқылы жоғарғы
сапалы сағыз және пласмасса алынады.
Қозаның паясынан жиқаздар жасау үшін материалдар дайындауға болады,
негізінен ауылдық жерде отынға пайдаланады. Майдаланған қозаның паясын өзге
органикалық қалдықтарға, заттарға орналасып компст жасау, жердің құнарлығын
арттыруға болады.
Мақта көсегінің шанағы бағалы зат, оның құрамында дубильді заттар
бар. Мақтаның жапырағы түрлі органикалық қышқылдарға бай, әсіресе алма және
лимон қышқылдарына. Оны алу зерттеулерді, жаңа технологияны пайдалануды
қажет етеді.
Мақта омарта өндірісін ұйымдастыруға, мақта балын жинауға қолайлы
өсімдік. Баларасы жіберілген мақта егістігінің өнімділігі әр гектарына 3
центрге дейін көбейеді.
Жалпы мақта талшығы мен шиті, басқа өнімдерін терең өңдеу жолымен 150
ден астам материалдар, заттар өндіріп шығаруға болады.
Көршілес Орта Азия елдерімен қатар, Қазақстан республикасының Оңтүстік
Қазақстан облысы мақта өсірумен айналысатын жеке дара аймақ.
1.2. Мақта шаруашылығы әлемдік деңгейдегі орны
Дүниежүзі бойынша 80 астам мемлекет мақта өсіру және мақта талшығы
өндірісімен айналысады. Мақта талшығының жалпы өндірісі бір жылда 21-26
млн. Тоннаны құрайды, бұл көрсеткіш соңғы екі жылда 5,5 млн. Тоннаға
артқан, бұл өндіріске 200млн-нан астам мақта өндірушілермен, олардың
жанұясы тартылып, осынша адам терім маусымына қатысады. Дүниежүзі бойынша
өндірілетін мақтаның 70% астамы бес аумақта-Қытай, АҚШ, Үндістан, Пәкистан
және Орта Азияда шоғырланған. Соңғы жылдары мақта талшығын өндіруде едәуір
табысқа жеткен мемлекеттер қатарына Қытай, АҚШ, Үндістан және Пәкистан бар.
Ең жоғарғы көрсеткішке жеткен Қытай-6,3 млн. тонна, АҚШ және Үндістан
әрбіреуі 5,1 млн, тоннадан,ТМД елдеріндегі көлем 1700 мың тоннаға
жеткен.Соның ішінде Өзбекстан үлесі 60%,Қазақстан 9-10% . Сонымен қатар
Африка , Австралия, Египетте, Перу , Колумбия және Израильде мақта
өндірісінің төмендеуі байқалады.
Соңғы 50 жылда әлем деңгейәнде мақта өсірілетін жер көлемі орташа 35
млн гектарды құраған, ал оның мөлшері 29-39 млн гектар аралығында ауытқуда
болды. Өндірістің жалпы өсімі 300 мың тоннадан асты. Мақта өсімдігі жер
көлемінің үлесі бойынша басқа ауылшаруашылық егіндерінің арасында 3,8-4%
аралығында өзгеріп тұрады.
Мақта өндірісінің өсімі негізінен АҚШ пен Қытайда едәуір болды. Оған
есбеп ҚХР бұрынғы әкімшілік -әміршілік жүйенің орнына келісімшарт пен жұмыс
ұйымдастыру жүйесі ендіріліп, осы негізде 50 млн. Артық қожалық үй іргесі
шаруашылығында еңбек етті. АҚШ-та мақта өсіруді ұйымдастырудың құқықтық
негізі мемлекеттік реттеу мен қолдау арқылы жүргізілді, яғни мақсатты баға
белгілеп тауар өндірушілерді қаржылай қызықтырудың тиімді жолдарын
қолданды. Осының ыұпалымен мақтаның өнімділігі гектарына болжамы бойынша
2000-2005 жылдары әлем рыногында мақта талшығына сұраныс 22-23,0 млн
тоннадан артады.
Мақта өнімдерін көптеген елдер тұтынады. Еуропа және Азия
мемлекеттерінің фабрикаларында мақта өнімін пайдалану басым. Жалпы тоқыма
өндірісінде пайдаланылатын талшықтың жартысын мақта өнімдері құрайды.
Соңғы кезде Қытай, АҚШ, Үндістан, Пәкістан және Бразилия мақта талшығы
өндірумен қатар оны пайдалануда да алда келеді. Бұл мемлекеттер
дүниежүзілік мақтаның 58-60% сатып алады. Әлем бойынша өндірісінде мақтаны
ең көп пайдаланылатын мемлекеттер қатарында Ресей мен Жапония да бар, олар
мақта өсірумен айналыспайды.
Мақта шикізатын өңдеуде алдыңғы қатардағы мемлекеттер ретінде
Филиппин,Индонезия,Колумбия,Зимбабе ,Пәкістан,Чили,Тайланд,Марокко және Иран
аталады.
Пәкістан,Үндістан, және Зимбабеде мақта өндірісінің көлемі орташа 9,8млн
тоннаны құрайды.Бұл көрсеткіш соңғы маусымдардағы есептеулерге қарасақ
әлемдік мақта өндірісінің 1\3 жуық.Мақтаның шет елдердегі орнына келер
болсақ мысалы: Қытай үкіметі тоқыма өнеркәсібінің талабына сай және ауылдық
жердің әлеуметтік жағдайын көтеру мақсатында әр жылға қндірушілерден сатып
алынатын мақтаның көлемін белгілейді, сатып алу бағасын бекітеді. Осыған
орай жергілікті жерлердегі үкімет уәкілдері ұлттық жоспарды орындау үшін
өндірушілермен алдын-ала келісім-шарт жасап, мақта егістігінің жер көлемін,
керекті болған өндірістік-материалдық ресурстардың түрлерін және мөлшерін,
өндірілетін мақта – шикізатының ең төменгі деңгейін және сапасына қарай
кепілденген сатып алу бағасын анықтайды. Осыған сәйкес үкімет фермерлерге
өндірістік ресурстарды сатады және жеңілдетілген несие береді. Өндірушілер
қызығатын баға белгілейді, өндірістік ресурстарға субсидия және несиелер
беріп, қажет болған мақта көлемін өндіру үшін жан-жақты жағдай жасайды. Бұл
ел мақта өсіруде орталықтанған жоспарлы жүйеден еркін нарық қатытынастарына
өтуге ұмтылыс жасауда,бұл әрекеттің өзіндік ерекшеліктері болғанымен оның
оң әсері бар.Мақта өндірудің көлемін бірқалыпта 5,5-6млн тонна мөлшерінде
ұстап тұруға мүмкіндік тудырып отыр.Қытай соңғы 30 жылдың ішінде әлемдегі
ең басты мақта өндіруші мемлекетке айналып АҚШ-тан басып озды.
.
2.1.Мақтаның технологиялық ерекшеліктерін талдау
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы Қазақстан халқына жолдауында
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы жарияланды.
Бұл стратегияда Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуына дайындығы және
міндеттері атап көрсетілді,осы орайда экономиканың негізгі бағыты шикізатты
өңдеуді дамытуға бағыталғандығы баса айтылған.
Ауылшаруашылығын қолдау бойынша арнаулы экономикалық бейімделу
бағдарламасын әзірлеп жүзеге асыру Үкіметке тапсырылды.
Оңтүстік Қазақстан облысында осы мақсаттаы жүзеге асыру үшін мақта
шаруашылығын дамыту бағдарламасы,мақтаны жаңа технологиялар негізінде
бастапқы және терең өңдеу немесе тоқыма кластерін ұйымдастыру бойынша
мемлекеттің қолдауымен белсенді іс-әрекеттер жүзеге асырылып жатыр.
Осы бағдарламаларда баса көңіл бөлінетін мәселенің бірі мақтаны бастапқы
өңдеу технологиясын жетілдіру ,яғни өңдеу зауыттарына жоғары
технологияларды енгізу жолымен халықаралық стандарттарға жауап
беретін,бәсекелестік қабілеті жоғары өнім шығаруды қамтамасыз ету.Осы
мәселені оңтайлы шешу жолымен мақта өндірушілермен өзара экономикалық
–құқықтық қарым-қатынастарды жаңа негізде ұйымдастырып,қалыптастыру
мүмкіндігі жасалды.
Мақтаның сапасын арттыру және өнімнің шығым көрсеткіштерін жоғары-
лату 2 аяқталған өндірістік циклдардан тұрады
-мақта өсіру және жинау
-шитті мақтаны дайындау және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz