Жердің климаттық жүйесі және ғаламдық климаты – негізгі мәліметтер мен түсініктер

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жердің климаттық жүйесі және ғаламдық климаты - негізгі мәліметтер мен түсініктер.

Климаттық жағдайдың Күннің түсу сәулесінің иігу бұрышына, яғни «климат» деген атау пайда болған орынның кеңдігіне байланысты екендігін көне гректіктер білген. Алайда барлығы әлдеқайда күрделі болып шықты және климаттың қалыптасу заңдылықтары туралы ғылым климатология ХХғ соңына әлем ғалымдары арасында кенеттен маңызды және «өткір сюжетті салдары» бар ғылымға айналды. Қалық буқара мен БАҚ - ы арасында климаттық өзгеруі проблемасына деген қызығушылық «детективті деңгейге» дейін артты.

Алайда барлығы шынында да қаншалықты дәрежеде екендігін анықтау үшін климотология ғылымынан біршама білім көлемін игеруге тура келді. Ендігі жерде біз жердің ғаламдық климаты түсінігінің мәнін анықтап оның мүмкін болар өзгерістерінің себебін содан кейін бұл мәселелердің Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Түркіменстан елдеріндегі жағдайын қарастырамыз.

Жер климатының ғаламдық климаты деп оның солтүстік және оңтүстік жартышарындағы тұтастай климатын атаймыз. Ғаламдық климатты қалыптастырушы басты фактор күн радиатциясы ы. т.

Күн радиациясынан біз Күннен беттік бірлігіне келетін жылу сәулелігінің қуаттылығын түсінеміз - ол күн сәулелеріне перпендикуляр болып келеді және Вт/м ² және КВт/м ² болып өлшенеді. Жердің Күннен р = 149, 5 млн Км орташа қашықтығында атмосфераның жоғарғы шекарасының біліктігінде бұл мөлшер күн тұрақтылығы деп аталады және / ₀ = 1368 Вт/м ² тең. / ₀ белгіленуі атмосфеадағы жұтылу болмаған кезде жер бетінде де болар еді.

Бұл энергия жердің барлық жарықталған жартысына түседі, алайда, ауданы S = ПR қиылысқа сандық сәйкес келеді.

Егер түсетін энергияны жер шарының бетіне бөлетін болсақ, S _жәи = 4 ПR, онда алатынымыз алатынымыз 1м ² қа 342 Вт/м ² қуат сәйкес келеді.

Тура осы жылу Жер атмосферасына түсіп, күрделі түрде осы жеерде түсіледі және біздің климат дегенімізді қалыптастырады. Жер ғарышпен жылуды тек сәулелену түрінде алмастыратындықтан, Жер жылулық тепе - теңдікте тұрып, күннен қанша жылу алса, ғарышқа сонша жылу береді, яғни 34 ² Вт/м ² .

Жердің климаты оған келіп түсетін күн энергиясынан құралады дейді. Күн энергиясы жердің климаттық жүйесінде түзіледі. Жердің климаттық жүйесіне мыналар кіреді: атмосфераның бар қалыңдығы, гидросфера, құрлық, криосфера, биосфера.

Осы аталғандардың әрқайсысы аз ролдерін атқарады. Атмосфера біршама маңызды звено б. т. Атмосфера жалпы циркуляция көмегімен тропикалық жазықтықтан жылуды алып келеді. Мұхиттың жер бетінен 71 - пайыз ала отырып, климаттың қысқа кезеңдік тербелістерін тұрақтандыруда ерекше роль атқарады.

Ауа райы деп жердің климаттық жүйесінің кез - келген берілген кезеңіндегі және уақыт аралығында жай - күйін айтамыз. Ол барлық уақытта нақты және метрогиялық мөлшер мәндерінің жиынтығымен сипатталады. Олар уақыт кезеңдерін қысымы, ауа температурасы жел, жауын шашын т. б. белгілі бір тип немесе түрге сәйкес келетін әр түрінің ауа райының шартты түрде санайтын болсақ, онда 365 әртүрлі ауа райы шығады. Бұл сол жылдың ғана ауа райы жиынтығы. Басқа жылдары басқа ауа райы жиынтығы аламыз. Жыл - бұл жердің күн орбита айналысында айналуыының табиғи циклы.

Жердің ғаламдық климаты деп жалпы алғанда шамамен 30 жылда климаттық жүйедегі бақыланатын ауа - райы жиынтығын айтуға болады. Бұл ауа - рай жиынтығын статистикалық түрде орташа әртүрлі мәндермен 30 жылға сипаттауға болады: жылына және айлардың орташа температурасымен, ылғалдықпен, желмен, жауыншашындармен. Орташа мәндерден басқа максималды және минералды мәндерден басқа максималды. Сөйтіп ауа райының әртүрлі типтері мен басқа да статистикалық параметрлерді жабуға болады. Олардың барлығы климаттық сандық сипатын санап шығуға болады. Осылайша, ауа райы - бұл климаттық жүйенің жай - күйінің нақты бақылаған сипаты болса, ал климат бірнеше он жылдықта ұзақ уақыттағы ауа райы жиынтығы.

Жердің ғаламдық климатының мүмкін болатын өзгерістерінің астырономиялық факторлары. Ғаламдық климатты өзгеріске ұшыраты алатын негізгі астрономиялық факторларға күннің жұлдызды эволюцияда жарықтығының өзгерісін жжатқызуға болады. Сондай - ақ жердің параметірлерінің өзгерісін жатқызуға болады. Күн өзінің пайда болғанынан 5 млрд жылда жарықтылығы 25 - пайызға көбейген деп есептейді, демек күннен жерге келіп түсетін энергия да соншалықты өсті.

Соңғы жарты милион жылда жерпдің климаттық пульсы негізінен 1 жыл кезеңде өзгерген. Ол кезде бір күшейіп бір бамрлап мұз дәуірлері бірінен - соң бірі өтіп жатты. Оның арасында қысқа 1 - 1200 жыл мұзаралық дәуір өтті. Дәл қазіргі уақыт - 9000 - 1 жыл бұрын басталған соңғы мұз аралық.

Климаттық бұлайынша құбылуы қалай түсіндіріледі. Уақыт бойынша санауда тек бір теория төтеп берді. Бұл - ХХ ғасырдың бірінші жартысында Югословия ғалымы М. Миланкович жасап шығарған астрономиялық теория оны жасап шығаруға ғалым өзінің бар ғұмырын арнады, теорияның соңғы нұсқасы 1938 жылы жасап шығарылды.

Теория маңызы мынада, Жердің Күн айналасында қозғалысы байау эклипстік орбитамен Жүреді және Күн жүйесінің басқа да планеталар мен және Аймен қозғалады. Бұдан Жерге келіп түсетін жылудың жылдық мөлшері өзгермейді, есесіне жылдың әртүрлі науқанындағы жылу мөлшері өзгереді. Бұл баяу жылулық импульс болып көрінгені мен маңызды роль ойнайды, яғни климаттың күшті өзгерісіне алып келетін климаттық өзгерістерді негіздейді. Бұл климат механизмдер әзірше белгізіс болып қалуда.

Жердің және оның орбитасының өзгермелі параметірлері туралы қажетті мәліметтерді келтіреміз. Мұндай параметрлер үшеу 1) . Жер өсінің иілу бұрышы. 2) . Прецессия немесе тең күндіктің шамасы. 3) . Орбитаның экцентрис теті.

Жердің өсі жыл бойы 4 мезгілді туындатады. Жер жыл бойында кеңісікте өз бағытын өзгеріссіз сақтайды және иілу бұрышы a = 23. 5 ⁰ болады. Жазда солтүстік жартышардың күн сәулелері біршама жақын түседі және жылудың көбірек түсіуін қамтамасыз етеді.

Алайда шындығын, . а келгенде жер өсінінің иілу бұрышы өте байау, бірақ ұдайы өзгріп отырады. Соңғы 30 млн жылда ол 22, 07 - 24, 57 ⁰ шеңберінде өзгерген. Өзгеру кезеңі негізінен 41 мың жылды құрады.

Орбитаның жалпақ бетіне қатысты Жер осі өз иілуін баяу өзгертіп қана қоймай кеңістікте шамамен 23, 5 ⁰ бұрыштық радиуспен өте баяу конусы сипаттайды. Бұл Күннің және Айдың гравитациялық тартылысымен туындайды. Нәтижесінде жер бала қасқырға ұқсас қозғалады оның өсі кеңістіктегі түтікшені сипаттайды. Өстің бір айналымы 26 мың жылда болады. Бұл құбылысты прецессия деп атайды оның үстіне Жердің эллипсті орбитасы сол себепте баяу айналады, Бірақ қарама қарсы бағытта осінің салдарынан осы, қозғалыстарының қосылауы нәтижесінде жер орбитасының барлық 4 нүктесі ол бойынша Жер қозғалысына қарсы бағытта қозғалады. Мысалы қазір 21 желтоқсан болса Жер Солтүстік жарты шары үшін «қыстың» орынды алады. Оның күнге дейінгі ара қашықтығы 147, 3 млн км. Ал 5500 жыл бұрын 21 желтоқсан қазіргі көктемгі орынға келген. Ал 11 мың жыл бұрын қазіргі жаздық орынға келген. Осылайша Жерден Күнге дейінгі ара қашықтың жылдың әртүрлі мезгілдерінде прецессияның есебінен тұрақты емес болып қалады, сөйтіп 147, 3 - 152, 1 млн км шеңберінде өзгереді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.