Жердің климаттық жүйесі және ғаламдық климаты – негізгі мәліметтер мен түсініктер

1. Ғаламдық климаттың Жер планетасына әсер ету жағдайы.
2. Ауа райының жер планетасындағы ролі.
3. Жердің элипстік орбитасы.

Климаттық жағдайдың Күннің түсу сәулесінің иігу бұрышына, яғни «климат» деген атау пайда болған орынның кеңдігіне байланысты екендігін көне гректіктер білген. Алайда барлығы әлдеқайда күрделі болып шықты және климаттың қалыптасу заңдылықтары туралы ғылым климатология ХХғ соңына әлем ғалымдары арасында кенеттен маңызды және «өткір сюжетті салдары» бар ғылымға айналды. Қалық буқара мен БАҚ – ы арасында климаттық өзгеруі проблемасына деген қызығушылық «детективті деңгейге» дейін артты.
Алайда барлығы шынында да қаншалықты дәрежеде екендігін анықтау үшін климотология ғылымынан біршама білім көлемін игеруге тура келді. Ендігі жерде біз жердің ғаламдық климаты түсінігінің мәнін анықтап оның мүмкін болар өзгерістерінің себебін содан кейін бұл мәселелердің Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Түркіменстан елдеріндегі жағдайын қарастырамыз.
Жер климатының ғаламдық климаты деп оның солтүстік және оңтүстік жартышарындағы тұтастай климатын атаймыз. Ғаламдық климатты қалыптастырушы басты фактор күн радиатциясы ы.т.
Күн радиациясынан біз Күннен беттік бірлігіне келетін жылу сәулелігінің қуаттылығын түсінеміз – ол күн сәулелеріне перпендикуляр болып келеді және Вт/м2 және КВт/м2 болып өлшенеді. Жердің Күннен р = 149,5 млн Км орташа қашықтығында атмосфераның жоғарғы шекарасының біліктігінде бұл мөлшер күн тұрақтылығы деп аталады және /0 = 1368 Вт/м2 тең. /0 белгіленуі атмосфеадағы жұтылу болмаған кезде жер бетінде де болар еді.
Бұл энергия жердің барлық жарықталған жартысына түседі, алайда, ауданы S = ПR қиылысқа сандық сәйкес келеді.
Егер түсетін энергияны жер шарының бетіне бөлетін болсақ, Sжәи= 4 ПR , онда алатынымыз алатынымыз 1м2 қа 342 Вт/м2 қуат сәйкес келеді.