Журналистика пәнінен дәрістер
Лекция тақырбы: Си.Эн.Эн ақпараттық корпорациясы
Лекция тақырыбы: Франция теледидары мен радиосы
Лекция тақырыбы: Ұлыбритания телерадиосы
Лекция тақырбы : Жапонияның электронды БАҚ.Тары
Лекция тақырыбы: Африка және Араб елдерінің телевизиясы мен радио хабарларын тарату
Лекция тақырыбы: Қытайдың телевизиясы мен радиохабарлар таратуы
Лекция тақырыбы: Франция теледидары мен радиосы
Лекция тақырыбы: Ұлыбритания телерадиосы
Лекция тақырбы : Жапонияның электронды БАҚ.Тары
Лекция тақырыбы: Африка және Араб елдерінің телевизиясы мен радио хабарларын тарату
Лекция тақырыбы: Қытайдың телевизиясы мен радиохабарлар таратуы
1977 жылы желкен жарысы бойынша АҚШ-тың чемпионы Тед Тернер өзінің бар байлығын телебизнеске жұмсады. Миллионердің ұлы болғандықтан ол 70-жылдардың өзінде-ақ Атланта жергілікті шығынға ұшыраған телестудияны сатып алаып, спутниктік байланысты жалға алып, өз бағдарламаларын Американың барлық кабельді теледидар жүйесі арқылы таратты.
«Тернер бродкастинг систем» (Ти-Би-Эс) –тәулік бойы кабельді теледидар арқылы хабар таратса, қазір бұл CNN- спутниктік кабельді қызмет деп аталып, дүниежүзін тәулік бойы ақпа CNN- кабельді жаңалықтар жүйесі деп аталғанымен, қазі бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйе. 19 космостық байланыс жер серігі арқылы 220 мемлекеттің телекөрермендері әлемнің барлық түкпіріндегі оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы компания президенті Тед Тернер «Жыл адамы» атануы да осыған байланысты.
CNN- Интернет қызметін пайдаланады. Өзінің барлық ақпаратын Интернетке салады. Мұның өзі тиімді де өйткені 24 сағат бойы жаңалықты теледидар алдында мізбақпай көріп отыру мүмкін емес, ал Интернет арқылы «Хедлайн ньюс»(шұғыл хабар) алу өте ыңғайлы.
КТК» телеарнасынан әрбір жұма сайын 21.00-де «Тек КТК-да Си-Эн-Эннің ерекшелігі, ол әлемнің қай бұрышынан болмасын, өзекті деген бейнетаспаларды береді. Бұл бағдарламаның дикторлары мен жүргізушілері, тек қана ақ нәсілден еместігін, ақпарттарды қара нәсілдер, латын-американдықтар, үнділіктер де жүргізетінін азиялық мемлекеттерге дәлелдеуде. Тіпті Си-Эн-Энмен бәсекеге түскен «Би-Би-Си» ақпарттық блогы, журналистерін азиялықтардан таңдайды. Осы ерекшелігі арқылы ол Мәскеуге қарғанда еркінірек болып саналады. «Би-Би-Си» тәулік бойы берілетін бағдарламаға жатпайды. Әйтсе де ақпарат беру тәсілі Еуропа, Азия мен Солтүстік Африка елдерінің әдістеріне ұқсайды. Сөйте тура «Би-Би-Сиді» Қазақстанда тікелей арнада көру мүмкін болмай отыр. Си-Эн-Эннің кейбір бағдарламалары іріктеліп, беріліп отырады, және орыс тіліне аударылып беріледі. Мәселен, 90 жылдары әлемдік Си-Эн-Эн жаңалықтары» деген берілетін. «Хабар» агенттігі Си-Эн-Энмен тығыз байланыста болған. «Хабар» Си-Эн-Энннің хабарларын қазақ және орыс тіліне аударып беруге келісім-шартқа қол қойған. «Аргументы и факты» (1996 жыл, №4) газетінде берілген сұхбатында «Хабар» аганттігінің менеджері Александр Шухов былай дейді: «Осы кезге дейін Ресей БАҚ-тарына тәуелді болған Қазақстандық телеарналарға енді республикалық ақпараттық кеңістікке жол ашылды. Бүгінде Си-Эн-Эн бағдарламаларын беру жолға қойылды. «Би-Би-Симен» күнделікті қойылатын «Кино, кино, кино» мен музыкалық жаңалықтарды, сондай-ақ мультфильмдер мен хайуанаттар туралы деректі бағдарламаларды көрсетуге келісім алған. Бір жылдары жеті миллиард доллар үшін Си-Эн-Эн өзге компаниямен қосылған. Бұл оқиға 1995 жылдың қыркүйек айында орын алған. Екі алып атанған американдық телевидениеге – «Тайм Уорнердің» төрағасы Левин мен Си-Эн-Эннің иесі Тед Тернер «Ти-Би-Эсті» сатып алып, екеуі бірлесе, әлемдегі ең үлкен телекорпорацияға айналдырмақшы болды. Бұдан сәл ертерек уақытта «Уолт Дисней» компаниясы беделді деген үш американдық каналдардың бірі саналатын Эй-Би-Сиді сатып алады. Осындай алып «Эй-Би-Си» арнасын «жұтып қою» үшін жапондықтар «Уолт Дисней» компаниясына 13 миллиард доллар құйған.
«Тернер бродкастинг систем» (Ти-Би-Эс) –тәулік бойы кабельді теледидар арқылы хабар таратса, қазір бұл CNN- спутниктік кабельді қызмет деп аталып, дүниежүзін тәулік бойы ақпа CNN- кабельді жаңалықтар жүйесі деп аталғанымен, қазі бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйе. 19 космостық байланыс жер серігі арқылы 220 мемлекеттің телекөрермендері әлемнің барлық түкпіріндегі оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы компания президенті Тед Тернер «Жыл адамы» атануы да осыған байланысты.
CNN- Интернет қызметін пайдаланады. Өзінің барлық ақпаратын Интернетке салады. Мұның өзі тиімді де өйткені 24 сағат бойы жаңалықты теледидар алдында мізбақпай көріп отыру мүмкін емес, ал Интернет арқылы «Хедлайн ньюс»(шұғыл хабар) алу өте ыңғайлы.
КТК» телеарнасынан әрбір жұма сайын 21.00-де «Тек КТК-да Си-Эн-Эннің ерекшелігі, ол әлемнің қай бұрышынан болмасын, өзекті деген бейнетаспаларды береді. Бұл бағдарламаның дикторлары мен жүргізушілері, тек қана ақ нәсілден еместігін, ақпарттарды қара нәсілдер, латын-американдықтар, үнділіктер де жүргізетінін азиялық мемлекеттерге дәлелдеуде. Тіпті Си-Эн-Энмен бәсекеге түскен «Би-Би-Си» ақпарттық блогы, журналистерін азиялықтардан таңдайды. Осы ерекшелігі арқылы ол Мәскеуге қарғанда еркінірек болып саналады. «Би-Би-Си» тәулік бойы берілетін бағдарламаға жатпайды. Әйтсе де ақпарат беру тәсілі Еуропа, Азия мен Солтүстік Африка елдерінің әдістеріне ұқсайды. Сөйте тура «Би-Би-Сиді» Қазақстанда тікелей арнада көру мүмкін болмай отыр. Си-Эн-Эннің кейбір бағдарламалары іріктеліп, беріліп отырады, және орыс тіліне аударылып беріледі. Мәселен, 90 жылдары әлемдік Си-Эн-Эн жаңалықтары» деген берілетін. «Хабар» агенттігі Си-Эн-Энмен тығыз байланыста болған. «Хабар» Си-Эн-Энннің хабарларын қазақ және орыс тіліне аударып беруге келісім-шартқа қол қойған. «Аргументы и факты» (1996 жыл, №4) газетінде берілген сұхбатында «Хабар» аганттігінің менеджері Александр Шухов былай дейді: «Осы кезге дейін Ресей БАҚ-тарына тәуелді болған Қазақстандық телеарналарға енді республикалық ақпараттық кеңістікке жол ашылды. Бүгінде Си-Эн-Эн бағдарламаларын беру жолға қойылды. «Би-Би-Симен» күнделікті қойылатын «Кино, кино, кино» мен музыкалық жаңалықтарды, сондай-ақ мультфильмдер мен хайуанаттар туралы деректі бағдарламаларды көрсетуге келісім алған. Бір жылдары жеті миллиард доллар үшін Си-Эн-Эн өзге компаниямен қосылған. Бұл оқиға 1995 жылдың қыркүйек айында орын алған. Екі алып атанған американдық телевидениеге – «Тайм Уорнердің» төрағасы Левин мен Си-Эн-Эннің иесі Тед Тернер «Ти-Би-Эсті» сатып алып, екеуі бірлесе, әлемдегі ең үлкен телекорпорацияға айналдырмақшы болды. Бұдан сәл ертерек уақытта «Уолт Дисней» компаниясы беделді деген үш американдық каналдардың бірі саналатын Эй-Би-Сиді сатып алады. Осындай алып «Эй-Би-Си» арнасын «жұтып қою» үшін жапондықтар «Уолт Дисней» компаниясына 13 миллиард доллар құйған.
1.Барлыбаева С.Х. Вещание на Азиатском континенте. –Алматы,1994.
2. ОмашевН., Бегімтаева Р. Қазіргі шетел журналистикасы. –Алматы,2000.
3.Шәріпқызы Р. Қазақша хабар тарататын шетел радиолары, Алматы,1997.
4. Вестник МГУ, Серия Журналистики// СМИ Китая. 2-1997-2007.
5. Нуриден Р. Қазіргі шетел журналистикасы.-Астана,2007.
2. ОмашевН., Бегімтаева Р. Қазіргі шетел журналистикасы. –Алматы,2000.
3.Шәріпқызы Р. Қазақша хабар тарататын шетел радиолары, Алматы,1997.
4. Вестник МГУ, Серия Журналистики// СМИ Китая. 2-1997-2007.
5. Нуриден Р. Қазіргі шетел журналистикасы.-Астана,2007.
Лекция тақырбы: Си-Эн-Эн ақпараттық корпорациясы
1. Корпорция тарихы.
2. CNN-нің ақпарат беру тәсілдері.
3. CNN туралы зертеушілер пікірлері
1.1977 жылы желкен жарысы бойынша АҚШ-тың чемпионы Тед Тернер өзінің
бар байлығын телебизнеске жұмсады. Миллионердің ұлы болғандықтан ол 70-
жылдардың өзінде-ақ Атланта жергілікті шығынға ұшыраған телестудияны сатып
алаып, спутниктік байланысты жалға алып, өз бағдарламаларын Американың
барлық кабельді теледидар жүйесі арқылы таратты.
Тернер бродкастинг систем (Ти-Би-Эс) –тәулік бойы кабельді
теледидар арқылы хабар таратса, қазір бұл CNN- спутниктік кабельді қызмет
деп аталып, дүниежүзін тәулік бойы ақпа CNN- кабельді жаңалықтар жүйесі
деп аталғанымен, қазі бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйе. 19
космостық байланыс жер серігі арқылы 220 мемлекеттің телекөрермендері
әлемнің барлық түкпіріндегі оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы
компания президенті Тед Тернер Жыл адамы атануы да осыған байланысты.
CNN- Интернет қызметін пайдаланады. Өзінің барлық ақпаратын
Интернетке салады. Мұның өзі тиімді де өйткені 24 сағат бойы жаңалықты
теледидар алдында мізбақпай көріп отыру мүмкін емес, ал Интернет арқылы
Хедлайн ньюс(шұғыл хабар) алу өте ыңғайлы.
КТК телеарнасынан әрбір жұма сайын 21.00-де Тек КТК-да Си-Эн-Эннің
ерекшелігі, ол әлемнің қай бұрышынан болмасын, өзекті деген бейнетаспаларды
береді. Бұл бағдарламаның дикторлары мен жүргізушілері, тек қана ақ
нәсілден еместігін, ақпарттарды қара нәсілдер, латын-американдықтар,
үнділіктер де жүргізетінін азиялық мемлекеттерге дәлелдеуде. Тіпті Си-Эн-
Энмен бәсекеге түскен Би-Би-Си ақпарттық блогы, журналистерін
азиялықтардан таңдайды. Осы ерекшелігі арқылы ол Мәскеуге қарғанда
еркінірек болып саналады. Би-Би-Си тәулік бойы берілетін бағдарламаға
жатпайды. Әйтсе де ақпарат беру тәсілі Еуропа, Азия мен Солтүстік Африка
елдерінің әдістеріне ұқсайды. Сөйте тура Би-Би-Сиді Қазақстанда тікелей
арнада көру мүмкін болмай отыр. Си-Эн-Эннің кейбір бағдарламалары
іріктеліп, беріліп отырады, және орыс тіліне аударылып беріледі. Мәселен,
90 жылдары әлемдік Си-Эн-Эн жаңалықтары деген берілетін. Хабар агенттігі
Си-Эн-Энмен тығыз байланыста болған. Хабар Си-Эн-Энннің хабарларын қазақ
және орыс тіліне аударып беруге келісім-шартқа қол қойған. Аргументы и
факты (1996 жыл, №4) газетінде берілген сұхбатында Хабар аганттігінің
менеджері Александр Шухов былай дейді: Осы кезге дейін Ресей БАҚ-тарына
тәуелді болған Қазақстандық телеарналарға енді республикалық ақпараттық
кеңістікке жол ашылды. Бүгінде Си-Эн-Эн бағдарламаларын беру жолға
қойылды. Би-Би-Симен күнделікті қойылатын Кино, кино, кино мен
музыкалық жаңалықтарды, сондай-ақ мультфильмдер мен хайуанаттар туралы
деректі бағдарламаларды көрсетуге келісім алған. Бір жылдары жеті миллиард
доллар үшін Си-Эн-Эн өзге компаниямен қосылған. Бұл оқиға 1995 жылдың
қыркүйек айында орын алған. Екі алып атанған американдық телевидениеге –
Тайм Уорнердің төрағасы Левин мен Си-Эн-Эннің иесі Тед Тернер Ти-Би-
Эсті сатып алып, екеуі бірлесе, әлемдегі ең үлкен телекорпорацияға
айналдырмақшы болды. Бұдан сәл ертерек уақытта Уолт Дисней компаниясы
беделді деген үш американдық каналдардың бірі саналатын Эй-Би-Сиді сатып
алады. Осындай алып Эй-Би-Си арнасын жұтып қою үшін жапондықтар Уолт
Дисней компаниясына 13 миллиард доллар құйған.
2. Ақпарат беру тәсілдері
Парсы шығанағында соғыс оты қайнап тұрған сәтте Си-Эн-Эннің үш қызметкері
Бағдат қаласындағы Эр-Рашид мейманханасынының тоғызыншы қабатында болған.
Олар мұннан соғыстың басталғаны туралы хабар беріп жатқан. Эй-Би-Си
арнасында дәл осы сәтте кешкі жаңалықтар жүріп жатқандықтан, олар бұл
ақпаратты Си-Эн-Энге қарағанда бір минут ерте беріп үлгерді. Телеарна Си-Эн-
Эннің есептегенінен сәл ертерек шықты. Эй-Би-Си ақпартты бірінші болып
жеткізсе де, сюжеттерінде видео кадрлар қайталанып берлді, себебі
көрсететін басқа кадр болмаған деседі. Ал Си-Эн-Эннің қызметкерлері
Бағдатта болып жатқан жайттың толық көріністермен дәлірек айтқанда
снарядтардың жарылып, пулеметтердің атылып жатқанын кеш болса да анық
көрсетті. Соғыс ортасында жүрген Эй-Би-Си телеарнасының репортерлері бұйрық
бойынша бомбадан жасырынатын орынға тығылды. Ал Си-Эн-Эннің қызметкерлері
бұл бұйрыққа бой бермей эфир қамын ойлап соғыс ошағы ортасында қалды. Бұл
нағыз жүректілердің ісі еді. Әлем ақпаратты алдымен бізден білуі керек,
қандай да бір өзгерістер орын алған жағдайда, олар қалайда соны
алғашқылардың бірі боп беруді мақсат тұтқан. Олар өздерін мейманхана
қызметкерлері байқап қолмауы үшін, өршіп жатқан оқиғаны жатқан күйде
бақылап хабарлап жатты. Егер тәртіп сақшылары оларды көріп қойып, қуғандай
жағдай орын алса, екеуі бірдей кетіп қалмай біреуі қалып, соғыс шындығын
қалайда халыққа шынайы көрсете жеткізуді көздеді, солайда болды. Шешуші
мезгілде журналистер өз ісіне адал, әрі деген мақсатына жету үшін
ержүректік таныта алатындығын байқатты. Нәтижесінде, Америка Құрама Штаттың
жалпы халықтық үш желісінің бірі Эй-Би-Си, Си-Эн-Эннен оқиға куәгерлері
ретінде өз арналарына да шығып тұруларын өтінуге мәжбүр болды. Оның үстіне
тек солардың ғана қолына тиген эксклюзивті бейнематериалдар қай арнаның
болмасын уысына түсіруді армандайтын бейнелеріне айналды. Мұндай
көріністерді көрсетуді әлемнің өзге елдеріндегі арналар да ниет танытты.
Соның ішінде, Ресейдің мемлекеттік теле арналары да бар. Бағдат шахарында
орын алып жатқан оқиғаның, әлем үшін маңызды болғаны сонша, ақпараттық
Время бағдарламасы Си-Эн-Эннен алған бейнекөріністерді қайталап көрсете
берді. Тек бір ғана сюжеті емес, тұтастай оқиғаның өрбуін Шығанақтағы
соғыс деп ағылшын әріптерімен аудармасыз, сол қалпында көрермен назарына
ұсынылып отырды. Соғыс алаңынан берілген бұл көріністерге аударып сөз қосып
жатудың өзі артық еді. Бүгінгі таңда Си-Эн-Эн арнасы әлемге американдық
саяси ұстанымды, әлем жұртшылығына тарататын ақпарат құралы дегені бар.
Көгілдір экраннан көрінген кейбір фактілер, сюжеттер АҚШ-тың қарсыластарына
көмек боп кете жаздапты. Кім біледі, бәлкім солай да болған шығар. Не десе
де жедел ақпараттың үлгісін Си-Эн-Эн көрсете алды. Ақпараттың шапшаңдығы
сонша, бірде Си-Эн-Эн қызметкерлеріне ақыр заманды көрсете аласыздар ма?
деген сауал түсіпті. - Әрине. Әуелі ақырзаманды хабарлаймыз да, сосын
бәріміз бірге өлеміз деп жауап берді 4-ші билік өкілдері. Америка Құрама
Штаттары Ливия мемлекетіне соғыс ашқанын Си-Эн-Эн арнасы көрсете алды. Оның
бағдарламаларын әлем көре бастады. Репортаждар оқиғаның нақты ортасында
жүрді. Қансыраған адамдар, АҚШ-тың солақай саясатының нәтижесі, сондай-ақ
оның қару-жарағы, әскери базасы жөнінде толық көрсетіп жатты. Жеңілгенге
жұдырық демекші алып АҚШ-тың Ливиядағы күдікті нысандарды бомбалауы,
халықарылқ терорризмді желеу ете, ойына келгенін жүзеге асырғаны мен
ұшқыштардың шат-шадыман көңіл-күйлерін көрсеткен бейнекөріністер орын алды.
Терроризм үшін айыпталып, Ирак пен Ливияны алаңсыз бомбының астына алу,
Куба мен Иранның жұртшылығына азық-түлік пен дәрі-дәрмек жетпей қиналған
күйін әлем бақылады.
Журналистиканың қоғамдық міндеті - халықты барынша ауқымды және сан алуан
ақпаратпен қамтамасыз ету. Мәселе кішкене ғана қалашық немесе белгілі бір
тұлға туралы, болмаса Вашингтондағы маңызды мекеме туралы болды делік,
ендеше ондағы ең негізгі мақсат сол жөнінде толыққанды, нақты мәлімет беру
болып табылады. Қандай шешім болса да, оны журналистер қабылдамайды.
Журналистер тек жариялайды, әлгі ақпаратты таратады. Тыңдаушының өзі
сараптап, қажетін сұрыптап алады, сол арқылы саяси ой қалыптастырады.
Ешкімнің түсіндірмесінсіз таза ақпаратты алған адам ғана сол мемлекеттік
институттар жөнінде, коммерциялық ұйымдар туралы нақты шешім шығарып, пікір
қалыптастырады.
Си-Эн-Эн туралы медиа-зертеушілер пікірі
Әлем жаңалықтарынан хабардар болу үшін телекөрермендерге белгілі бір
сағатты күтіп отырудың қажет жоқ. Ол тек Си-Эн-Энді қосса болғаны.
Ертеңгілікте те, кешкісін де Си-Эн-Эндегі ақпарат пен жаңалықтар блогы
мезгілі дәл бір уақытта жүреді. Жаңалық бар ма, оны Си-Эн-Эн көрсетеді. Си-
Эн-Энді қоссаң, жаңалық болып жатады. Маңызды оқиғалар жүреді. Тура сол
болған уақыттан бастап жүреді. Яғни тікелей жүргізіледі. 1986 жылы қаңтар
айында космостық желқайық Челленджер жарылғанда, осы ұшақтың бастауын бас-
аяғын жалғыз болып көрсеткен Си-Эн-Эн. Қаншалықты жақсы дүниелерді
көрсеткенімен оның ішінен атап, телекомпанияның тарихында қалатын оқиға
Парсы шығанығындағы соғыс болып келеді. Бұл соғысты сапалы әрі әсерлі етіп
көрсету үшін мыңдаған ақша бөлініп, технологиялар жаңартылған болатын.
Олардың Бағдатта жеке құралдары болмағандықтан, Иорданиядан жалға алып
отырған. Иордандықтар спутниктік жүйенің он минутына мың долларға дейін
сұраған. Сол себепті Си-Эн-Эннің шығанақтағы шығысы 1 млн.-3млн. дейін
жеткен. 1993 жылы Си-Эн-Эн бәсекелестерін басып түсетін тікелей эфирді
көрермендерге көрсетті. Компания Мәскеудегі Ақ үйге шабуылды 25 сағат бойы
күн құрғатпай беріп отырды. Екі-үш күндік Ресейдегі ахуалды көрсету үшін
бұл каналдың 10 млн ақшасы кеткен екен. 1995 жылы Си-Эн-Энге жазылушылар
саны 140 мемлекеттің ішінен 156 млн. көрерменге көбейген. Барлығы тек Си-
Эн-Эн көрді. Тілшілері жердің түпкір-түпкірінен хабар таратып жатыр.
Бүгінде Си-Эн-Эн халықаралық қатынастың бір элементіне айналды, - дейді
Америка Құрама Штатының президент апаратының қызметкері Джон Уолт. Cи-Эн-Эн
журналистері халықты ақпаратпен қамтамасыз етеміз деп, өздерінің өмірлеріне
қауіп төндірді. Мысалы: 2003 жылы Бағдатта көрініс тапқан соғысты баяндауда
телеарнаның екі журналисі мерт болған. Телекомпанияның берген мәліметтеріне
сүйенетін болсақ соғыс басталғалы бері телеарнаның 6 журналисі қаза болған.
Оның бірі аудармашы - Дурейд Исса Мұхамед, және көлік жүргізуші - Яссер
Хатиб. Екі жеңіл көлікпен келе жатқан Си-Эн-Эн қызметкерлерінің екеуі сол
жерде көз жұмып, қалған жолаушылар жарақат алған. Сондай-ақ, оның ішінде
каналдың тілшісі - Майкл Холмста болған екен. Си-Эн-Эн хабарлары 2004
жылдан бастап Қазақстанда да таратыла бастады, әрине ол тек спутниктік жүйе
арқылы қабылданды. Оның өзіде техникасының дамығандығын көрсетеді. Әсіресе,
Си-Эн-Эннің хабар ұйымдастыру тәсілдері кез-келген елдің телеарнасы үшін
табыс бола алды. Си-Эн-Эн кабельді жаңалықтар жүйесі деп аталғанымен,
қазір бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйеге айналған. 2005 жылы 1
маусымда олар өздерінің 25 жылдық мерейтойын атап өткен. Сол жылы Си-Эн-Эн,
он төрт түрлі ақпарат таратудың кабелдік және спутниктік жүйесін, екі
радиостанциясын, алты интернет жүйесі мен әлем бойынша 37 бюросын ашып,
ақпарат таратқан. Cи-Эн-Эн жаңалықтары 38 әуе желісі арқылы таратылады,
яғни оны 212 мемлекеттің 1,5 млн тұрғыны әлемнің барлық түпкіріндегі
оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы Тед Тернер Жыл адамы болуы да
осыған байланысты. Парсы шығанағындағы белең алған әскери ахуалдың шындығын
бүкіл әлемге тікелей эфирде таратқан Си-Эн-Эн рейтингі бірден өсті.
Сондай-ақ қырғи-қабақ соғыстың дәл қайнаған ортасында тұрып, репортаж
жасаған журналистер көрермендер арасында танымал бола бастады. Тәулік бойы
шынайы ақпаратты жедел түрде жеткізген арнаның беделі өзге
телекомпаниялармен салыстырғанда біраз алға қадам басты. Журналист
журналының 2004 жылғы 7 тамыз айындағы санында Си-Эн-Энге қатысты мынадай
пікір айтылып кеткен: Қысқа жаңалықтар жобасы Еуропаны жаулап алғанына көп
уақыт болды. Бұл жанрды алғашқы болып қолданған американдық телеарналар.
Оның ішінде Кейбл Ньюс Нетуорк (Си-Эн -Эн) телекомпаниясы. Дәл осы
телеарна пайда болғаннан бастап жаңалықтың жаңа әдіс-тәслін ойлап тапты.
Жаңалық оперативті түрде беріліп, әрдайым жаңа үлгіде шықты. Жаңадан түскен
материалды әсерлі түрде жеткізу арқасында көрермендер өздерін болған оқиға
жерінде болғандай сезінетін. Сюжеттерінің дайын күйде жіберілуінің негізі
құпиясы, операторлардың кадрлардың монтажды түрде түсіргенініде. Си-Эн-Эн
тарихында елеулі орынды алатын оқиғаның бірі 2001 жылғы 11 қыркүйектегі
Манхеттендегі әуе қақтығысы болып саналады . Си-Эн-Эн бағдарламалаларының
ерекшелігі неде? 24 сағат бойы көрермендерге қандай хабарлар таратады?
Қаншалықты қызықты бағдарламалары бар екенің соңғы беттегі төмендегі
қосымша: № 1-ші кестеден көруге болады. Бұл кесте бойынша Си-Эн-Эн Орта
Азияға, яғни әлемдік жаңалықтарға көп сағат бөлгеннің көруге болады.
Мәселен: Би-Би-Си Индия мен Африканың тұрмыстық, экономикалық жағдайына
көп тоқталса, Си-Эн-Эн Азия елдеріне қатысты жаңалықтарды алдыңғы қатарға
қойып отыр. Си-Эн-Эн жаңалықтарында маған ұнағаны Әлем репортажы.
Аналитикалық талдауға толы бұл бағдарлама, жан-жақтылығымен ақпараттың
өзектілігмен ерекшелінеді. Бір байқағаным журналистері де мәселе көтеріп
жатқан елдің тұрғыны болып келеді. Яғни штап-пәтері қай жақта болса,
журналист − редакторы сол жерден таңдап алынады екен. Си-Эн-Эн сияқты басқа
компанияларда Азия, Еуропа деген жеке бағдарламалар жоқ. Сонымен қатар,
Си-Эн-Эннің атақты тележүргізушісі Ларри Кингтің жеке авторлық бағдарламасы
бар. Ол Ларри Кингпен сұхбат деп аталады. Бұл бағдарламада белгілі бір
тақырып төңірегінде әңгіме қозғалады. Журналист тарапынан сұхбат беруші
адамның жеке басына қатысты да сұрақтар қойылады. Студия қонағы соларға да
барынша ашық жауап беруге дайын болуы тиіс. Жұртты жиі толғандыратын
мәселелердің басын ашып алу. Түсінбей қалған тұстарды ұғынықты етіп
жеткізу. Шенеуніктерге олардың басқарып отырған саласына, аймағына
байланысты мәселелерді көтеретін сұрақтар қойылады. Халыққа сұхбат
берушінің жеке тұлғасына қатысты жайттар да қызықты болуы мүмкін. Сол
жағына да мән беру. Бұл хабарға үкімет адамдарынан бастап қарапайым адамға
дейін (шенеуніктер, депутаттар, қоғам қайраткерлері, әдебиет, өнер
өкілдері ... ) қатыса алады. Олар өз сөзін шынайы жеткізіп, дәлелдеп бере
алуы тиіс. Ал Азиядағы жаңалықтар деген сараптамалық бағдарламасы, апта
бойында сағат 15-00 пен 16-00 аралығында жүреді. Негізгі мақсаты осы
континетте болып жатқан барлық жаңалықтарды тізбелеп, сараптап шығу.
Міндетті түрде террорлық-лаңкестік топтарға тоқталады. Осы сағатта
көгілдір экранды қосып қалсан, бірінші блокта Ауғаныстандағы, Ирактағы
жаңалықтар кетеді, бұл біздің елге қаншалықтты зиян? деген сұрақтарға жауап
іздейді. Ал бейсенбі күндері Азия туралы әңгімелесу деген сенсациялық
бағдарламасы бар. Бағдарламаға арнайы саясаткерлерді, қоғам-қайраткерлерді
шақыртады. Олар Азия мемлекеттерінде шешімін таппаған мәселені көтереді.
Келген қонақтар өздерінің пікірлерімен, ойларымен бөліседі. Осыған мысал
ретінде 2006 жылы 29-шы қыркүйекте, Вашингтонда өткен конгрессті Си-Эн-Эн
тікелей эфирде көрсетті. Біздің елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Америка Құрама
Штатына ресми сапармен жүрген кезі болатын. Бұл жиналыстың негізгі көтеріп
отырған мәселесі ядролық-қару. Осы Ядролық қауіп-қатерді қалайша жоюға
болады? деген сұраққа жауап іздейді. "Ядролық қауіп-қатерді қысқарту"
қорының жетекшісі, Си-Эн-Эн телеарнасының негізін қалаушысы әрі қожайыны
болып табылатын, миллиардер Тед Тернер Нұрсұлтан Назарбаевқа былай дейді:
"Біз үшін қарусыздану мәселесі бойынша сізбен жұмыс істеу үлкен мәртебе.
Сіз ядролық қарудан бас тарту жөнінде аса батыл әрі көреген қадам
жасадыңыз. Егер барлық мемлекет басшыларының көзқарасы сіздікіндей болса,
онда әлемде ядролық қару қауіпі деген болмаған болар еді. Сіз дүниежүзіне
үлгі көрсете білдіңіз. Біз сіздің әріптесіңіз болғанымызды мақтан тұтамыз",-
деді Т.Тернер. Мен үшін сізге АҚШ жерінде сәлем беру үлкен мәртебе. Сіздің
басшылығыңызбен Қазақстан бейбітшіліктің моделін жасауда. Сіздің
басшылығыңыздың арқасында Қазақстан халқы қауіпсіз әлемде өмір сүре
бастады",- деді "Ядролық қауіп-қатерді қысқарту" қорының тең төрағасы,
сенатор Сэм Нанн. Қазақстан президентіне конгресс мүшесі Шелли Беркли ханым
да сәлем берді. "Президент Назарбаев ядролық қарудың ауқымды қорынан құтылу
қажет деген айрықша маңызды қадам жасады. Бұл адам бейбітшілік жолын
таңдап, өзінің таңғажайып елін қауіпсіздік пен гүлденуге қарай бастап
барады. Ол өз елі үшін, мүмкін тіпті бүкіл адамзат дүниесі үшін тарихтың
бағдарын бұрып жіберді",- деді ол. Қазақстан президенті кездесуді
ұйымдастырушыларға ризашылық білдіріп, АҚШ-тың бұрынғы президенті Дуайт
Эйзенхауэрдің немересі, саясаттанушы Сюзан Эйзенхауэрге "Бүгінгі кештің
қожайыны болуға ақ пейілмен келісімін бергені үшін" алғыс айтты . Си-Эн-Эн
Америка Құрама Штатында бірінші телеарна болып есептелгенімен, әлем бойынша
Би-Би-Сиден кейінгі екінші орынды иемденеді. Оның басты себебі екі
телеарнаның тарихи айырмашылығы болып табылады. Си-Эн-Эннің жер бетінде 100-
ге тарта бөлімшелері бар. Соның ішінде ең ірі бөлімшесі − Мәскеуде, ал
екіншісі − Лондонда орналасқан.
Қазіргі заманғы ақпарат нарығы – бұл жан-жақтылығымен, көптүстілік
және тауардың сан қырлылығымен ерекшеленетіні белгілі. Осы орайда
жаңалықтың жаңалығын таңдау, ақпараттың құнын, бағасын түсіну, оны лайық
деңгейінде жеткізе білу – журналистің дұрыс деп тапқан ақпарат көзіне де
тәуелді екендігі белгілі. Қандай болмасын өнімнің өз бет-бейнесі,
қайталанбас, есте қаларлық қасиеті болады. Ақпарат та журналистика өнімі
ретінде осы тұрғыдан бағаланады. Зерттеушілер пікіріне сүйенсек, әрбір
ақпараттың бойында мынадай 7 белгі тоғысқаны жөн екен: Сенсациялық, елден
ерекше, елеулі, қызғылықты, қажеттілігі, маңыздылғы, әйгілілігі. Осы
бөлшектер қосыла келіп, жаңалықтың негізгі ерекшеліктерін анықтайды. Алайда
соңғы уақытта ақпараттың сенсациялық түріне деген сұраныстың басқаларға
қарағанда жоғары екендігін жасыра алмаймыз. Ондай ақпарат телеарна
жаңалықтарын ғана емес, бүкіл газет-журналдарды да қызықтырады. Бірақ
сондай таңқаларлық ақпарат жетегінде кетіп, қарапайым этика заңдылықтарын
ұмыту, елді таң қалдырамын деп мән, мағына, мазмұн байлығын естен шығару −
журналистер тарапынан соңғы уақытта айтылатын басты сынның бірі. Қандай
сипаттағы жаңалық болмасын, бастысы − мазмұн, сапа болуы тиіс.
Зерттеушілер атап кеткен 7 белгіні Си-Эн-Эн ақпартаттарынан табуға болатыны
белгілі. Си-Эн-Эн жер жаңалықтарына қызығушылық артып отырады. Бұл
түсінікті де. Адам үшін келесі көшеде не болып жатқанын білу қызық. Мұндай
жаңалықтар жылы және көрерменге жақын болып көрінеді. Мұнда ешқандай “ақыр
заман” жоқ. Сондай-ақ, көрермендер үшін пікірлер ғана емес, арнайы мамандар
берген түсініктеме де қызығырақ, әрі құнды. Міне осы қасиеттерді ала
отырып, Си-Эн-Эн ақпарат таратуда алдыңғы қатарға шығады. Бірақтан 24 сағат
бойында ақпарат берудің өзі, яғни қайталап берудің өзі көрермендерді
жалықтырып жіберетін сыңайлы.
Профессор М.К. Барманқұловтың бұл жайлы жазып жүргендері кітап болып
басылып шықты. Жаңа заманға сай Си-Эн-Эн интернет қызметін пайдаланады, ол
өзінің соңғы ақпараттарын жедел түрде халыққа жеткізу үшін осы жүйге
енгізеді. Мұның өзі тиімді де, өйткені, 24 сағат бойы жаңалықты теледидар
алдында міз бақпай көру мүмкін емес, ал Интернет арқылы Хедлайн Ньюсті
ашу өте ыңғайлы. Жақында Си-Эн-Эн бағдарламалар санын толықтырды.
Көрермендер үшін Секонд Лайф деп аталатын виртуалды жүйесін іске қосты.
Оның көмегімен бұдан былай кез келген көрермен өздерінің Ай-Репортстын,
яғни оқиғалар жөніндегі есеп-пікірлерін жіберіп отырады. Келіп түскен
ақпараттар Секонд Лайфтың эфирінен беріледі. Осы арқылы телеарна
басшылығы қандай ақпараттың маңыздылығы басым екендігіне көз жеткізбек. Си-
Эн-Эн ашылғалы бері, оған қызығушылық танытып зерттеген ғалымдар мен
журналистер саны жылдан жылға артып отыр. Себебі Си-Эн-Эн өзінің хабарын
тарату арқылы өз аудиториясын кеңейтуде. Оның басты себебі не? Осы
сұрақтарға жауапты Почепцов Г.Г Ақпараттық айқас кітабында былай деп
жазады: Тарихта ізін қалдырып кеткен психологиялық соғыстың бірі ретінде -
Сомалиде болған айқасты атауға болады. Бұл елде АҚШ-тың бірнеше әскерлері
мерт болған. Қырғи-қабақ соғыстың нәтижесінде Сомали тұрғындары американдық
19 жауынгерді жұрт көзінше жерге сүйреп, өртейді. Бұл оқиға АҚШ үшін қиын
болды. АҚШ үкіметі сарбаздарын үйіне қайтаруға мәжбүр болды. Оған басты
себеп, Си-Эн-Эн болған оқиғаны тікелей эфирден көрсетті. Көгілдір экранна
көрініс тапқан бұл оқиға АҚШ тұрғындарына үлкен әсер берді. Әскерлердің ата-
аналары Ақ үйден балаларының қайтуын талап еткен Н.П Карцовтың айтқаны бар
емес пе: “Теледидар – адам баласын бір сәтте-ақ оқиғаның куәгері, тіпті сол
оқиғаға қатысушы ете алады”. Ал ондағы бейнеқатардың әсерлілігі соншалық
теледидар әрбір үйдің асыға күтетін қонағына айналды. Бұқаралық ақпарат
құралдарының ішінде де ол көш ілгері озып, "миллиондық аудиториямен диалог
арқылы байланысқа түсу қабілетіне ие болды" Профессор Барманқұлов: Н.П
Кравцовтың пікіріне толығымен қосылуға болады. Себебі Си-Эн-Эннің берілген
репортаждарының әсерлілігі соншалықты, көрермен қарап отырып көздеріне жас
алып отырған. Және де бұл тәсіл Си-Эн-Эннің басты кемшілігі болып саналады
деп ойлаймын.
Тақырып бойынша сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Си-Эн-Эн АҚШ-тың кабельді, спутникті теледидарындағы жаңа кезең.
2. Си-Эн-Эн - әлемдік арна. Хедлайн-Ньюс. Оның хабаларының ерекшеліктері.
3. Си-Эн-Эн жайлы медиа-зертеушілер пікірі.
4. Си-Эн-Эннің ыстық нүктелерден жүргізген хабарлары, оның фактілері,
аудиторияға әсері.
Әдебиеттер:
1.Барманкулов М.К. Телевидение : Денги или власть? Алматы,1997.
2.Барманкулов М.К. Возможности космического телевидения.-Алматы, 1993.
3.Омашев Н. Жол үстінде журналист. –Алматы, 1999.
4.Вачнадзе Г.И. Всемирное телевидение. – М., 1979.
Лекция тақырыбы: Франция теледидары мен радиосы
1. Француз радиосы
2. Француз теледидарының сыртқы қызметі
1974 жылғы реформа ұлттық радиобағдарламаларын Радио-Франс деген атпен
бір орталыққа біріктірді. Қазір Радио-Франстың құрамына 3 жалпы бағдарлама
мен жергілікті радиостанциялар енеді.
Радио-Франстың жүйесінде 2 мыңнан асатам қызметкер жалпы ұзақтығы күн
сайын 100 сағатан асатын хабарды дайындауға және шығаруға қатысады.
Хабарлар үш бағдарламаға шоғырландырылған.
Радио-ФРАНСТЫҢ 1-Бағдарламасы – Франс-Энтер күн сайын 8 миллионнан астам
адам жинайды. Тәулік бойы жұмыс істейді, сағат сайын жаңалықтар береді, ал
аудиторияның көп болатын кезінде әрбір 15 минут сайын ақпарат жеткізіп
отырады. Аудитория үшін күресте Франс-Энтер жеңімпаз болдыОның негізгі
бәсекелестері шет елдік Европа-1 Радио Люксембург, Радио Монте-Карло.
Радио Фрнастан өзге екі бағдарлама (арна) арнайы мамандандырылған салаға
жатады. Франс-мюзик – тәулік бойы хабар жүргізеді, оның басымы әуенге
арналған бір сааты ғана жаңалықтарға бөлінген. Жетпісінші жылдарда әуендер
жалпы тыңдаушыға лайықталса, 80 жылдардан классика, джаз, поп музыка тб.
Осы заманғы әуендердің түрлері, концерт залдарынан трансляциялар беріледі.
Франс-мюзик әр жылды әр елдің әуендеріне арнап отырады. Мысалы, Француз
әуенінің жылы, Еуропа әуендерінің жылы, Латын Америкасы әуені жылы
т.б.Бұл бағыт Франс-мьюзиктің аудиториясын өсіруге ықпал етті. Қазіргі
кезде бұл бағдарламаны күніне 800 мың адам тыңдайды.
Франс–кюльтурді – ой мен шығармашлық бағдарламасы деп атайды. Бұл
тәулігіне 17 сағат жұмыс істейді. Оның хаьбарлары атына сай оқу-білім,
әдеби-көркем, ғылым мен интеллектуалға негізделген.
Францияда 1981 жылы үкімет басына Франасуа Миттеран келген соң
аудиовизуальды ақпарат құралдарының жаңа мәртебесі белгіленді. Бұл
өзгерістің басты жаңалығы - аудиовизуальды коммуникацияның жоғары органы
құрылды.
Мемлекеттік радио мен теледидарға бір орталықтан басқаруға рұқсат
етілді. Сонымен 80-жылдардың ортасында тыңдаушылар жеке радиохабарларға
көп көңіл аударып, Мемлекеттік Радио-Франстың бәсекелесі көбейді. Тіпті ірі
аймақтық газеттердің өзі серіктес-радиостанциялар құрып алды.Сондай-ақ
үнтаспаақпарат тарататын агенттіктер құрып алды. Осы жылдары теледидар
төңірегінде айтыс-тартыстар көбейді. Президен Ф.Миттеран теледидардың жеке
ұлттық бағдарламаларын ашу туралы жобаны мәлімдегенде халық алаңдаушылық
білдірді. Тіпті актерлар федерациясы арнайы мәлімдеме жариялады: Бірде-бір
елде жекеменшік теледидар жағымды нәтиже берген емес.Көрші Италияға
қарасақ, 9 жылдың ішінде С.Берлускони жеке монополияға айналдырып, өз
қолына шоғырландырды. Сондықтан біз мемлекеттік қызметті қолдаймыз, тек
соны жаңарту, демократияландыру қажет -деп жазды. Алайда үкімет
теледидарды жекешелендіру мәселесін біржола шешіпфранцуз магнаты Жорж Сейду
менитальян магнаты С.Берлускониге берілетінін жариялады. Осылайша
Берлускони тобы өз үлгілері бойынша американ, бразиль,жапон сериалдары,
жұлдыз жорамал секілді хабарлар бере бастады. Берлусконидың француз
әріптесі Жорж Сейду – Франциядағы ең бай адамдардың бірі. Оныңағасы Никола
Сейду Гомон кинофирмасының президенті. Пюблисис Жарнама агенттігін
басқарады, Пуэн апталық басылымының акционері.
Француз теледидарының сыртқы қызметі
Фрнацияда 3 халықаралық телеарна бар. Олар француз тілді елдерге тарайды
және ғажайып француз тұрмысы жайлы сыртқы елдерге хабарлар атаратады.
Олар: ТВ -5,GFI (халықаралық француз телеарнасы) ТВФ-1 (Француздың
халықаралық теледидары) . Ел имджін қалыптастыру жауапкершлігі Мемлекеттің
сыртқы істер министрлігіне жүктелді. Халықаралық телехабар тарату мәселесі
көтерілгенде, оның шешімін табу Сыртқы істер министрлігіне тапсырылды. Бұл
реформа 4 ірі принцип бойынша жасалды: олардың алғашқы екеуі – француздыңқ
хабарларды шетел телекомпанияларына сатуда көмектесу және спутниктік
таратуды қолдау, үшіншіі елдегі телеарналардың маңыздылығына назар салу.
Әсіресе, ТВ -5,GFI –ға , нақтырақ айтсақ ТВ-5 таза мемлекеттік арна болып
саналмайды. Ол акционерлік қоғам, оның капиталын Франциямен қоса Канада,
Испания, Италия бенилюкс елдері, ФРГ қаржылары құрайды. Әрине қаржының көп
бөлігі мемлекет қазынасын бөлінеді. Сыртқы рынокта Францияның телевидениесі
үшін қосымша пакет қаржысы 130 млн. франк.
Сұрақтар мен тапсырмалар:
1. Радио-Франста болған өзгерістер.
2. Радио-Франстың құрамына енетін үш бағдарламаға сипаттама .
3. Жекеменшік телерадиолардың пайда болуы.
4. Радио Монте-Карло, РТЛ, Эроп-1, Радио-Андорра, Сюд-радио.
5. Берлускони-Сейду одағы.
6. Француз теледидарын жекешелендіру. Эрсан-Берлускони одағы.
7. Халықаралық француз радиосы қай жылдан жұмыс істейді?
8. Отарлық радио. Генерал де Голл қандай радионы құрды№
9. 70-жылдардағы өзгеріс. Эрве Бурж қандай еңек сіңірді?
10. Африка-1 қуатты орталығын салуда Франция қандай елмен
байланыс орнатты?
Лекция тақырыбы: Ұлыбритания телерадиосы
1. Британ хабар тарату жүйесі.
2. BBS-дің дүниежүзілік радиоқызметің
3. Би-Би-Си телеқызметі
4. Би-Би-Си-дің қазіргі жағдайы
5.Спутниктік және кабельді теледидар
6.Ұлыбританиядағы цифрлы теледидар
1.Британ хабар тарату корпорациясы
BBS (Бритш бродкастинг корпорейшн)
Би-би-си -дің негізі 1927 жылы қаланған. Орталығы Лондонда. 1927
жылдың 1 қаңтарында Крофорд комитеті нұсқауларының негізінде пайда болған
Король хартиясы Би-би-сидің дүниеге келуіне себеп болған ресми құжат.
Хартия шешімі бойынша Би-Би-Си саясатын король тағайындайтын Камқоршылар
кеңесі анықтайды. Би-би-сидің бірінші бас директоры лорд Рейт болды. Ол
әлеуметтік жауапкершілігі жоғары қызметкерлердің басын құрап, Би-Би-Си-ді
орталықтандырылған корпорацияға айналдырды. Рейт корпорацияның негізін
қалап, оның қызметінің концепциясын бекіті. Концепция мына 3 принципке
негізделген: ақпарат тарату, білім беру (ағарту), көңіл көтеру
Би-Би-Сидің тарихы 30 жылдардан басталады. 1932 жылы алғашқы хабарлар
көпшілікке ұсыныла бастады. Британ хабар тарату қызметі соғыс жылдарында
маңызды роль атқарды. Ол өз хабарлары арқылы елді біріктіріп, оларды рухын
көтерді
Би-Би-Си хабар тарату қызметі ішкі хабарлар және халықаралық деп екі жүйеге
бөлінеді. Ішкі хабарлар тек Англияға ғана тарайды.
Би-Би-Си-дің ішкі хабарлары әр кезеңде өз аудиториясын ұстап отыру
үшін жаңа бағдарламалар концепциясын жүзеге асырып отырады.Осыған орай
ағылшын мемлекеттік радиохабарларында бес бағдарлама жұмыс істейді.
Радио-1 Би-Би-сидің ішкі хабарларының бірінші бағдарламасы 1967
жылдан жұмыс істейді. Негізінен жастарды тарту мақасатында поп-музыка
береді Бірінші бағдарламаның аудиториясы 25 жасқа дейінгі жастарды қамтиды.
Хабарды тәулік бойы таратады.
Радио-2 – 1967 жылы құрылған. Негізінен танымал музыка мен көңіл
көтеретін бағдарламалар береді. Радио-1 ден айырмашылығы американдық
форматта жасалған, яғни берілген үздіксіз тізбек әдісімен әуен кілт
үзіліп қысқа ақпарат, спорт жаңалықтары арасында айтылып отырады.
Радио-3 бұл ең қымбат тұратын және беделді бағдарлама. Бағдарлама
азшылыққа ақсүйек топқа арналған. Салиқалы әндердің барлығы дерлік осы
арнадан беріледі.Радиоға опералар, классикалық шығармалар әдеби-драмалық
шығармалар қаз-қалпында беріледі. Бағдарламаға отыз бес жылдай уақыт болды
бірақ бағытын өзгерткен жоқ. Ақсүйектерге арналған бұл бағдарламаны Би-Би-
Си тәжінің лағыл тасы деп атайды. Яғни түсінген жанға мұнда нағыз Еуропа
өнерінің шедеврлері, классикалық шығармалар беріледі.Алайда бұл
бағдарламаның аудиториясы өте аз, Ұлыбритания халқының 1 пайызы ғана
тыңдайды.
Радио -4 Алдыңғы үшеуіне қарағанда бұл ақпараттық-насихаттық
бағдарлама деуге болады. Жаңалықтар, ақпараттар, радижурналдар, балалар
хабарлары беріледі. Астандан гөрі провинция халқына есептелген. Насихаттық
бағыттағы бес негізгіайдар және толықтыратын 8 жаңалықтар легінен тұрады.
Радио-5 бағдарламасы(канал) хабарларының барлығының нақты
тыңдаушылары бар. Олар: бақша өсірушілер, автожүргізушілер, зейнеткерлер,
филателистер, зағип жандар т.б. Осы каналдың күндіз берілетін жаңалықтар
легін 4 млн адам тыңдайды. Оның жүргізуші танымал телерадиокомментатор
–Робин Дэй.
Үкімет басына Маргарет Тэтчердің келуіне орай БАҚ –қа оның ішінде
радиоға қатаң бақылау орнады.1989 жылы Тэтчер үкіметі британ радиосы мен
телерадиохабарларының болашағы туралы Ақ кітап жарияланды. Бұл ереженің
мазмұн-мақсаты британ радиохабарларын коммерцияландыру болатын. Парламент
мақұлдап, Королева қол қойған хабар тарату жөніндегі бұл жаңа заң 1990
жылдан жүзеге асып соның нәтижесінде Радио-5 спорт, білім беру, балалр
және жастар бағдарламаларын қамтыды. Би-Би-Си-дің ішкі бағдарламаларынң
ерекшелігі мұнда 1950 жылдан Арчер жанұясы атты атақты радиосерияның
берілуі. Оқиғасы қызықты, фермерлердің жер құқығын дұрыс пайдалану, жалпы
фермерлік шаруашылықты насихаттауға арналған бұл бағдарлама аудитоияға
қатты әсер етті. Рейтингі жоғары, саплы хабарлар болып саналады. Британ
радиосының тағы бір ерекшелігі студенттік ауруханалық хабарлар.
Студенттік радиохабарлар алғаш 1969 жылы пайда болды. 1972 жылы студенттік
радиохабартаратушылардың Ұлттық ассоциациясы құрылды. Біра ол станциялар
сол университет қалашығын немесе аурухана аумағынан ұзамайды. Ауруханалық
радиолар 1954 жылдан жұмыс істеп келеді. Қазір студенттік радиостанциялар
30-ға жуық, ал ауруханалық радиолардың саны 200-ге жуық. Бұл тәуелсіз
кәсіби емес арналарды университтер мен ауруханалар қаржыландырады. Олар 800-
ден басталып, 20 мыңға дейін аудиторияны қамтиды.
2. Би-Би-Си-дің дүниежүзілік радиоқызметі
ХХ ғасырдың 20-жылдарында әлемдегі барлық отар империялар сияқты
Англия отарларында да ұлт-азаттық қозғалыс өрістеді. Өз биліктерін сақтап
қалу үшін олар қолдан келгеннің барлығын жасады. Бұл мақсатты орындауда
радио ең қолайлы құрал болды. Радиохабардың тарихын зерттеуші Д.Уиттон мен
Дж Герц Қысқа толқындағы насихат деп аталатын кітаптарында: барлық
отарлық мүддеге сай қысқа толқынды хабар тарату жүзеге асырылды - деп
жазды.
Англия өз отарына Би-Би-Си арқылы қысқа толқындағы алғашқы хабарларын
1927 жылдан бастады. Алғашында тәжірибе ретінде басталған хабарлар
техникалық және
мазмұндық жағынан жетіліп, саяси сипаты күшейіп 1932 жылдан тұрақты
жүргізіле бастады. 1932 жылы 19 желтоқсанда Би-Би-Си-дің империялық қызметі
құрылды. Империя қызметін бес аймаққа – Австралия, Үндістан, Оңтүстік
Африка, Батыс Африка мен Канадаға арнады. Мұндағы мақсат: Империя саясаты
жан-жақты насихаттап, оның бірлігін сақтап қалу болды. Сондай-ақ британдық
өмір салтын, британ әдет-ғұрыпын, дәстүрді сақтауға шақырды. Бұл өз
дәуіріндегі қысқа толқындағы ең жаңа концепция еді, сондықтан көптеген
елдердің тыңдаушыларын жаулап алды. Хабарлар тек қана ағылшын тілінде
берілді, радионы Форин-офис қаржыландырды.
Англияның радиохабарларының тек қана ағылшын тілінде хабар
таратуы ағылшын тілінің өрісін кеңейтті. Дегенмен үкімет басындағылар да Би-
Би-Си-дің басшылары да 30-жылдардан бастап өзге аймақтарда жергілікті
тілде хабар берудің қажеттілігін айта бастады.
1938 жылдан бастап Би-Би-Си-дің Араб қызметі дүниеге келді. Бұл
Англия мен Италия арасындағы саяси жанжалдан кейін жұмыс істей бастады.
Каир радиосынан екі диктор шақырылып алғашында ақпараттар оқылса, кейін
әртүрлі танымдық хабарлар дайындалып, құран оқыла бастады. Араб елдерінің
белгілі саяси қайраткерлерінің сөздері беріліп, діни хабарлар жасалды.
Әсіресе рамазан айында ерекше хабарлар ұйымдастырды. Діни хабарлар арқылы
Би-Би-Си араб елдерінің сеніміне кірді. Таяу және ОртаШығыс пен Солтүстік
Африка елдеріне таралатын хабарлар көлемі аптасына 70 сағатқа жетті. 30
жылдардың соңында Би-Би-Си неміс, француз тілдерінде хабар бере бастады.
Сол тұстағы премьер Чемберленнің құттықтау сөзімен Еуропа қызметі
ашылды. Еуропа қызметінің өзі 5-ке бөлінеді: Шығыс Еуропа, Орталық Еуропа,
Оңтүстік Еуропа, неміс және француз.Осы қызметтің өзі хабар тарату аймағы
мен тіліне орай бірнеше секцияға жіктеледі. Би-би-Си-дің ендігі бес
қызметі - Африка, Араб, Шығыс, Қиыр Шығыс, латын Америкасына арналды.
Африка қызметі осы құрлықтың үш тілінде: сомали, хауси, суахили
тілдерінде хабар таратады. Сонымен қатар француз және ағылшын тілдерінде
хабар таратады.
Шығыс қызметі – Оңтүстік азияға арналған(оның шінді Иран, Үндістан,
Бангладеш, Бирма бар). Бұл бөлім урду, хинди, бенгали, тамиль, непали,
сингалез тілдерін хабар береді.
Қиыр Шығыс қызметі – Қытай, Жапония, Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне
арналған. Бағдарламалар – қытай, жапон, вьетнам, индонез, тай тілдерінде
дайындалады.Латын Америкасы қызметі – испан және португал тілдерінде Латын
Америкасының 18 еліне хабар таратады. Ал ағылшын жүйесі деп аталатын
бөлімі тек ағылшын тілінде хабар таратады. Ол Би-БиСидің халықаралық
қызметі деп аталады (BBS World service)
Англияның халықаралық радиохабары 20 ғасырдың ортасында қалыптасып ,
екінші дүниежүзілік соғыс кезінде сыртқы саясаттың насихат құралына
айналды.
Соғыстан кейінгі қырғи-қабақ соғыстың әсерінен Би-Би-Си 1946 жылы
орыс тілінде тұрақты хабарларын бастады. Америка дауысының өзі бір
жылдан кейін барып, Кеңестер Одағына хабар таратты. Би-Би-Си-дің орыс
қызметі құрылып апта сайын 30 сағат орыс тілінде хабар таратты.
Би-Би-Си 90 –жылдардың ортасына дейін ТМД елдеріне тек орыс тілінде
ғана хабар таратып келді. Хабарының көлемі аптаына 50 сағатқа жетті.
Қазірге кезде Би-Би-Си-дің сыртқы қызметінде 3 мыңна астам қызмет
істейтін үлкен ұжым. Хабарлары 52 студияда әзірленіп, аптасына 700 сағатқа
жетеді. Бағдарламалары әлемнің 37 тілінде және ағылшын тілінде (тәулік
бойы) беріледі.
3. Би-Би-Си телеқызметі
Ұлыбританияда тәжірибелік телехабар 1932 жылдан басталғанмен
тұрақты түрдересми көрсету 1936 жылдан басталады. 1937 жылы Георг VI таққа
отыру салтанатын көрсетуден кейін теледидар тез өркендей бастады. Алайда
екінші дүниежүзілік соғыстың басталуымен телехабар қызметі үзіліп қалды да
барлық күш радиоға жұмылдырылды.
Ұлыбритания теледидарының тарихында 1953 жылы бетбұрыс кезеңі болды.
Осы жылдың 2 маусымында Елизавета ІІ-нің тәж кию салтанатын телидар
арқылы 20 миллион адам тамашалады. 1964 жылы Би-Би-Си қоғамдық теледидардың
екінші арнасын ашты (Би-Би-Си-2) Ұлыбритания теледидары 70-жылдары алын
ғасыр кезеңін басынан кешірді.
Осы уақытта Би-Би-Си-2 британ теледидарында мәдени арна ретінде
қалыптасты. Ақсүйек топқа қызмет етті. Яғни, опера, авангардтық театр, ұзақ
ғылыми хабарлар, Ашық университет білім беру бағдарламасы болды. 2-арна
көңіл көтеру бағдарламаларының өзін танымдық сипатта өрістетті. Тіпті түнгі
хабарларының өзінде жеңіл-желпі дүниелерге бой алдырмай ұстанған
бағытарының берік екендігін танытты. 1988 жылда дәрігерлерге арнап түнгі
хабарлар бастаса , Түнгі мектеп білім беру бағдарламасы беріліп тұрады.
Ұлыбритания телерадмохабарлары қызметінде цифрлық хабарға көшу
дайындығы қарқынды жүруде. Би-Би-Си-дің өзі алғашқы бес жылда 1 млрд
ф.ст. қаржыны цифрлық хабар жүйесіне бөлуді жоспарлап отыр. Би-Би-Си-дің
басшылығының есептуі бойынша , цифрлық хабар таратудың аудиториясы тез
қарқынмен өсетін болады. ХХІ ғасырдың басында цифрлф хабар арналары 200-ге
жетсе, одан бері де тез қарқынмен дамып келеді. Олар: сауда жасау үшін
екі жақты байланыс (электронды сауда) және банк опреацияларын жүзеге
асыратын каналдар, электронды ақпарат қызметі т.б.Алғашқы кезекте цифрлық
теледидар арқылы спорттық бағдарламаар мен кинофильмдер көрсетілді. Әлемде
Уолт Диснейден кейінгі рейтингі жоғары бағдарламалар Би-Би-Си-дің осы
топтағы хабарлары болды.
Би-Би-Си-дің аудиториясы әр кезеңде айтулы тарихи оқиғалардан
соң кең көлемді аудиторияға ие болып отырады. 1995 жылы Диана ханшайымды
жерлеу рәсіміне 19,5 милион көремен куә болды. Ал, әлемдік аудитория көлемі
милиардтан асып кетті. Жалпы Би-Би-Си-дің телеқызмет 180 елге 50
млн. Адамға осы оқиғадан репортаж көрсетті.Осы репортажды көрсету құқығын
45 әлемдік телекомпания сатып алды.
Би-Би-Си-дің коммерциялық бөлімі – Би-Би-Си Уорлуайд өз мүмкіндігін
кеңйтіп келеді. Акциясының 36 пайызы Американың Телекомьюрикейшнз
интэрнешнл компаниясына тиесілі. Флэкстек копаниясымен үш спутниктік
каналды құру жөніндке келісім-шарт жасасқан.
Ю-Кэй арена (кең көлемді бағдарлама) , Ю-Кэй хоризонс (табиғат
пен саяхат туралы деректі фильмдер, балалар бағдарламалары) және Ю-Кэй
стайл (кулинария, т.б.тұрмыстық тақырыптағы хабарлар) . Сонымен қатар
Теймз телевижн телекомпаниясымен бірлесіп құрған Ю-Кэй гоулд
спутниктік каналы және Ю-кэй телевижн каналдар тобын ұйымдастырды. Ю-
Кэй гоулд танымал болып келеді, спутиктік арқылы таратылады. Ал қалған үш
канал кабель теледидар арқылы жүреді.
1997 жылы Би-Би-Си АҚШ-тың Дискавери коммьюникейшнз
телекомпаниясымен сапалы деректі бағдарламалар көрсетуге мамандандырылған
арна ашуға келісімге отырды. Осы келісім аясында Би-Би-Си Латын
Америкачына арнап 2 кабельді-спутниктік арна ашты. Ал, АҚШ үшін Би-Би-Си
– Америка атты кабельді көңіл көтеру арнасын құрды. Бұған дейін Би-Би-Си-
дің американ телерыногына ену сәтсіздікке ұшырап келген еді. Соңғы жылдары
тек бәсекелстікте емес ынтымақтастыққа қол жеткізу де аңғарылады. Би-Би-Си
– Америка-ның штаб-пәтері Нью-Йоркта орналасқан. Дискавери бұл арнаға
175 млн доллар қаржы салып отыр. Би-Би-Си мен Дискавери ғылыми-деректі,
тарихи-танымдық, сапалы деректі фильмдер түсіруді бастады.
Алпауыт корпорация екі халықаралық спутникгін Би-Би-Си уорлд
(Батыс Еуропаға), Би-Би-Си -прайм (Азияға арналған ) Пирсон-телевижн
британдық компаниясымен бірлесіп ұшырды. Ендігі мақсаты әлемдік ақпарат
рыногынан Си-Эн-Эн-ді ығыстырып шығару.
Коммерциялық эфирлік теледидар (Ай-Ти-Ви)
90-жылдардың аяғында ағылшын халықаралық теледидары өндірісі нығайып
шоғырлнды. Коммерциялық эфирлік телехабарлар үш ірі монополистік
бірлестіктің иелігіне берілді. Олар Карлтон Ю-Кэй продакшнз, Гранада
телевижн, Юнайтед нюс энд медиа .
Карлтон Ю-Кэй продакшнз миллионер Майкл Гриннің басшлық етуімен
халықаралық Карлтон коммьюникейшнз компаниясына қарайды, оның иелігіндегі
Карлтон Ю-Кэй телевижн Лондонға, сондай-ақ Сентрел телевижн Орталық
Англияға, Уэсткантри телевижн Оңтүстік –Батыс Англияға хабар таратады.
Лорд Холлик басқаратын Юнайтед ньюс энд медиа телебаспа
корпорациясы Оңтүстік англияға хабара тарататын меридиен және Шығыс
Азияға хабар тарататын Англия , Уэлске арналған Харлеч телевижн
компанияларына иелік етеді
Үшінші алпауыт Гранада груп бірлестігіне енетін Гранада телевижн
Иоркшир мен Солтүстік Шығыс Англияға арналған Иоршмр телевижн және
Лондон уик энд телевижн Лондонға демалыс күндері хабар таратады. Бұл
бірлестікке Джерри Робинсон төрағалық етеді. Бұларға қосымша Шотландияның
біраз бөлігіне хабар тарататын Скотшн телевишн компаниясы бар.
Англияның эфирлік теледидары Ай-Ти-Ви дің көрермендері азайып кетті
. Оған қарасты барлық компанияларды біріктіріп жіберуге монополияға қарсы
заңға қайшы.Жоғарыда аты алған алпауыттар арасында қайшылықтар да жоқ емес.
Ай-Ти-Ви-дің ескі танымал сериалдар ғана.Өз беделі көтеру үшін Ай-Ти-Ви
шетелдік компаниялармен ынтымақтасып жұмыс істеуде. Мәселен, Жапонияның
Тойотасы қазір арнаның барлық бағдарламаларын қаржыландыруда. Сондай-ақ
Американың қоғамдық компанияларымен келісім жасалып, Ай-Ти-Ви жаңалықтар
АҚШ телерыногына өтуде.
4. Би-Би-Си-дің қазіргі жағдайы
BBC өз хабарларын негізінен төрт арнада немес 4 жүйеде
таратады: ұлттық арна (эфирлік), кабельдік арнада, сандық (цифрлық) арна
және радиохабарлар жүйесі. Бұлардан тыс бірнеше Интернет сайттары, 40-қа
жуық журналдары бар.
BBC World wide (коммерциялық бөлімі)халықаралық Би-Би-Си – Америка,
БиБи-Си – Канада, Би-Би-Си Прайм арналарына қарйды. Жалпы Би-Би-Си-дің
елден тыс тыс, шет аймақтарға қызмет көрсетінін саласын (BBS World
service) үйлестіреді. Бүгінгі таңда BBS World service өз хабарларын
әлемнің 43 тілдерінде еркін таратуда. Әсіресе Би-Би-Си-дің радиосының
аудиториясы өте кең. Компанияның сайтында Еуропа елдерінің барлығымен түгел
байланыс орнаған. Корпорация әлемнің 250 елінде меншікті тілшілер
ұстайды.Көптеген мемлекеттерде бөлімшелері мен тілшілер қосынын орнатқан.
Би-Би-Си радиосы әлемге негізінен бес бағдарлама бойынша: ақпарат, музыка,
спорт, мәдени-ағарту, ойын-сауық хабарлары хабар таратып келеді. Ал,
теледидар екі бағытты : мәдени-ағарту және жалпы бағдарлама бойынша жұмыс
істейді.
Би-Би-Си-дің қаржы көзі лицензиялық төлемақыға негізделген. Бұл
абоненттік төлемдерді теледидар салғы деп те атайды.Ұлыбританияның барлық
тұрғындары жыл сайын абоннеттік төлем төлеп тұруға тиіс. Корпорация
негізінен абоненттік төлемақыдан қаржы көзін түсіреді. Екіншіден, елдегі
ең ірі корпорацияға мемлекет тарапынан да демеу болады.
Корпорация қызметіне төленетін абоненттік төлем жыл сайын 2,8 млрд.
фунтты құрайды (5,4 млрд. доллар).
2007 жылы Би-Би-Си- радиосының әлемдік қызметі өзінің
шетелдердегі 10 тілде хабар таратуын тоқтатты. Яғни,Еуропаның болгар, грек,
поляк, чех, хорват, венгр, словак, словен тілдерінде хабар таратуды
қысқартты. Қаржы үнемдеу арқылы ауқымды халықарлық телеарна құру мақсаты
көзделіп отыр. Жаңа арна 2008 жылдың наурыз айынан жұмыс істейді. Әзірге
арна 12 сағат хабар таратады, негізінен араб тілінде хабар таратады.Араб
тілді мемлекетерге тарайтын бұл арнаның көрсетілімін Спутниктік көмегімен
АҚШ,Ресей т.б. мемлекетер де көруіне мүмкіндік бар. Би-Би-Си-дің ықпалымен
Катардағы Аль-жазира телеканалы құрылды.
Қазіргі кезде Би-Би-Си тек сапалы хабар таратумен , жеделдігмен,
ұшқыр ақпараттарымен әлемнің БАҚ –на үлгі болып отыр. CNN-ді ғана
бәсекелесім деп санайтын Би-БИ-Си қазір әлемдік ақпарат кеңістігінде аса
ықпалды құрылымдардың бірі.
5.Спутниктік және кабельді теледидар
90-жылдардың ортасында хабар таратуды зерттеу Бюросының
мәліметтері бойынша Ұлыбританияда спутниктік және кабельді теледидарды
тұтыну 27 пайзға өсіп отыр. Жастар көбіне Би-Скай-Би-дің спорттық
хабарларын көрсе, орта жастағылар Скай ньюс жаңалықтар арнасын көреді.
Ұлыбританияда Би-Скай-Би танымал арна болып отыр. Оның Скай
-1 көңіл көтеретін хабарлар арансының аудиториясы кең. Одан кейін Скай
мувиздің 2 киноарнасы мен 9 спорт арнасы келеді. Тәулік бойы хабар
тараттатын Скай ньюс жаңалықтар арнасы, Сайенс фикшн ченнел ғылыми-
танымдық хабарлар арнасы, американдық Парамаунт комедиялық арнасы, тарихи
фильмдер беретін Хистори ченнел арнасы және американдық Дисней
мультфильмдер компаниясы Би-скай–Би каналдар тобына кіреді. Гранада
телевижн компаниясының төрағасы Джерри Робинсон Би-скай-Бидің де төрағасы
болып саналады. Сондай-ақ Руперт Мэрдоктың қызы Элизабет осы компанияның
бір бағдарламасының директоры.
Белгілі БАҚ магнаты Джон Мэллон басқаратын Телекомьюникейшн
интэрнешнл компаниясы акцияның 36 пайызына ие Флэкстек компаниясы
Ұлыбританияның ірі спутниктік теледидары қатарына жатады. Флэкстек –
Еуропаның Бравоу спутниктік каналдары мен Чилдернс ченнелді иеленеді.
Бұл компания Би-БиСимен бірлесіп , Ю-Кэй телевижннің үш жаңа арнасына
иелік ететін жоғарыда айтып өткенбіз.
Спутниктік каналдар арасында Би-Би-Си-дің Ю-Кэй гоулд,
американдық Дискавери, әйелдерге арналған Ливинг , Нэшнл джигрэфик,
сондай-ақ Картун нетуорк, Николудиен, Ти-Си-Си үлкен сұранысқа ие.
Американың Тайм Уорнер компаниясына қарайтын тәулік бойы
берілетін Картун нэтуорк мультфильмдер арнасын тек балалар ғана емес
ерексектер де көреді. Өйткені бұл арна ескі танымал мультфилмдерді қайталап
көрсетумен (ностальгия бағытындағы) үлкендер аудиториясын да еліктіруде.
Картун нэтуоркты қуып жеткен Николудиен текмультфильмдер ғана емес шоу
бағдарламалар, мултьфильм сияқты ойын бағдарлаалары көрсетеді. Британ
рыногына арнап шығарған бұл фильмдерді Ұлыбританияда никтунз деп атайды.
1997 жылы Ұлыбрттанияда Мэрдоктың Фокс кидс нэтуорк спутниктік
каналының қосылуымен балаларға арналған 5 спутниктік канал ашылды. Олар
жоғарыда айтылған Картун нетуорк, Николудиен, Дисней ченнел,
Чилдерн ченнел, Фокс кидс нэтуорк(балаларға арн.) деп аталады. Бұл
арналар бұрынғы Би-Би-Си мен Ай-Ти-Ви-дің құзырында болған балалар
аудиториясын жаулап алды. Британ басылымдарының мәлімдеуінше олар
балалардың сана-сезімі мен дүниеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Корпорция тарихы.
2. CNN-нің ақпарат беру тәсілдері.
3. CNN туралы зертеушілер пікірлері
1.1977 жылы желкен жарысы бойынша АҚШ-тың чемпионы Тед Тернер өзінің
бар байлығын телебизнеске жұмсады. Миллионердің ұлы болғандықтан ол 70-
жылдардың өзінде-ақ Атланта жергілікті шығынға ұшыраған телестудияны сатып
алаып, спутниктік байланысты жалға алып, өз бағдарламаларын Американың
барлық кабельді теледидар жүйесі арқылы таратты.
Тернер бродкастинг систем (Ти-Би-Эс) –тәулік бойы кабельді
теледидар арқылы хабар таратса, қазір бұл CNN- спутниктік кабельді қызмет
деп аталып, дүниежүзін тәулік бойы ақпа CNN- кабельді жаңалықтар жүйесі
деп аталғанымен, қазі бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйе. 19
космостық байланыс жер серігі арқылы 220 мемлекеттің телекөрермендері
әлемнің барлық түкпіріндегі оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы
компания президенті Тед Тернер Жыл адамы атануы да осыған байланысты.
CNN- Интернет қызметін пайдаланады. Өзінің барлық ақпаратын
Интернетке салады. Мұның өзі тиімді де өйткені 24 сағат бойы жаңалықты
теледидар алдында мізбақпай көріп отыру мүмкін емес, ал Интернет арқылы
Хедлайн ньюс(шұғыл хабар) алу өте ыңғайлы.
КТК телеарнасынан әрбір жұма сайын 21.00-де Тек КТК-да Си-Эн-Эннің
ерекшелігі, ол әлемнің қай бұрышынан болмасын, өзекті деген бейнетаспаларды
береді. Бұл бағдарламаның дикторлары мен жүргізушілері, тек қана ақ
нәсілден еместігін, ақпарттарды қара нәсілдер, латын-американдықтар,
үнділіктер де жүргізетінін азиялық мемлекеттерге дәлелдеуде. Тіпті Си-Эн-
Энмен бәсекеге түскен Би-Би-Си ақпарттық блогы, журналистерін
азиялықтардан таңдайды. Осы ерекшелігі арқылы ол Мәскеуге қарғанда
еркінірек болып саналады. Би-Би-Си тәулік бойы берілетін бағдарламаға
жатпайды. Әйтсе де ақпарат беру тәсілі Еуропа, Азия мен Солтүстік Африка
елдерінің әдістеріне ұқсайды. Сөйте тура Би-Би-Сиді Қазақстанда тікелей
арнада көру мүмкін болмай отыр. Си-Эн-Эннің кейбір бағдарламалары
іріктеліп, беріліп отырады, және орыс тіліне аударылып беріледі. Мәселен,
90 жылдары әлемдік Си-Эн-Эн жаңалықтары деген берілетін. Хабар агенттігі
Си-Эн-Энмен тығыз байланыста болған. Хабар Си-Эн-Энннің хабарларын қазақ
және орыс тіліне аударып беруге келісім-шартқа қол қойған. Аргументы и
факты (1996 жыл, №4) газетінде берілген сұхбатында Хабар аганттігінің
менеджері Александр Шухов былай дейді: Осы кезге дейін Ресей БАҚ-тарына
тәуелді болған Қазақстандық телеарналарға енді республикалық ақпараттық
кеңістікке жол ашылды. Бүгінде Си-Эн-Эн бағдарламаларын беру жолға
қойылды. Би-Би-Симен күнделікті қойылатын Кино, кино, кино мен
музыкалық жаңалықтарды, сондай-ақ мультфильмдер мен хайуанаттар туралы
деректі бағдарламаларды көрсетуге келісім алған. Бір жылдары жеті миллиард
доллар үшін Си-Эн-Эн өзге компаниямен қосылған. Бұл оқиға 1995 жылдың
қыркүйек айында орын алған. Екі алып атанған американдық телевидениеге –
Тайм Уорнердің төрағасы Левин мен Си-Эн-Эннің иесі Тед Тернер Ти-Би-
Эсті сатып алып, екеуі бірлесе, әлемдегі ең үлкен телекорпорацияға
айналдырмақшы болды. Бұдан сәл ертерек уақытта Уолт Дисней компаниясы
беделді деген үш американдық каналдардың бірі саналатын Эй-Би-Сиді сатып
алады. Осындай алып Эй-Би-Си арнасын жұтып қою үшін жапондықтар Уолт
Дисней компаниясына 13 миллиард доллар құйған.
2. Ақпарат беру тәсілдері
Парсы шығанағында соғыс оты қайнап тұрған сәтте Си-Эн-Эннің үш қызметкері
Бағдат қаласындағы Эр-Рашид мейманханасынының тоғызыншы қабатында болған.
Олар мұннан соғыстың басталғаны туралы хабар беріп жатқан. Эй-Би-Си
арнасында дәл осы сәтте кешкі жаңалықтар жүріп жатқандықтан, олар бұл
ақпаратты Си-Эн-Энге қарағанда бір минут ерте беріп үлгерді. Телеарна Си-Эн-
Эннің есептегенінен сәл ертерек шықты. Эй-Би-Си ақпартты бірінші болып
жеткізсе де, сюжеттерінде видео кадрлар қайталанып берлді, себебі
көрсететін басқа кадр болмаған деседі. Ал Си-Эн-Эннің қызметкерлері
Бағдатта болып жатқан жайттың толық көріністермен дәлірек айтқанда
снарядтардың жарылып, пулеметтердің атылып жатқанын кеш болса да анық
көрсетті. Соғыс ортасында жүрген Эй-Би-Си телеарнасының репортерлері бұйрық
бойынша бомбадан жасырынатын орынға тығылды. Ал Си-Эн-Эннің қызметкерлері
бұл бұйрыққа бой бермей эфир қамын ойлап соғыс ошағы ортасында қалды. Бұл
нағыз жүректілердің ісі еді. Әлем ақпаратты алдымен бізден білуі керек,
қандай да бір өзгерістер орын алған жағдайда, олар қалайда соны
алғашқылардың бірі боп беруді мақсат тұтқан. Олар өздерін мейманхана
қызметкерлері байқап қолмауы үшін, өршіп жатқан оқиғаны жатқан күйде
бақылап хабарлап жатты. Егер тәртіп сақшылары оларды көріп қойып, қуғандай
жағдай орын алса, екеуі бірдей кетіп қалмай біреуі қалып, соғыс шындығын
қалайда халыққа шынайы көрсете жеткізуді көздеді, солайда болды. Шешуші
мезгілде журналистер өз ісіне адал, әрі деген мақсатына жету үшін
ержүректік таныта алатындығын байқатты. Нәтижесінде, Америка Құрама Штаттың
жалпы халықтық үш желісінің бірі Эй-Би-Си, Си-Эн-Эннен оқиға куәгерлері
ретінде өз арналарына да шығып тұруларын өтінуге мәжбүр болды. Оның үстіне
тек солардың ғана қолына тиген эксклюзивті бейнематериалдар қай арнаның
болмасын уысына түсіруді армандайтын бейнелеріне айналды. Мұндай
көріністерді көрсетуді әлемнің өзге елдеріндегі арналар да ниет танытты.
Соның ішінде, Ресейдің мемлекеттік теле арналары да бар. Бағдат шахарында
орын алып жатқан оқиғаның, әлем үшін маңызды болғаны сонша, ақпараттық
Время бағдарламасы Си-Эн-Эннен алған бейнекөріністерді қайталап көрсете
берді. Тек бір ғана сюжеті емес, тұтастай оқиғаның өрбуін Шығанақтағы
соғыс деп ағылшын әріптерімен аудармасыз, сол қалпында көрермен назарына
ұсынылып отырды. Соғыс алаңынан берілген бұл көріністерге аударып сөз қосып
жатудың өзі артық еді. Бүгінгі таңда Си-Эн-Эн арнасы әлемге американдық
саяси ұстанымды, әлем жұртшылығына тарататын ақпарат құралы дегені бар.
Көгілдір экраннан көрінген кейбір фактілер, сюжеттер АҚШ-тың қарсыластарына
көмек боп кете жаздапты. Кім біледі, бәлкім солай да болған шығар. Не десе
де жедел ақпараттың үлгісін Си-Эн-Эн көрсете алды. Ақпараттың шапшаңдығы
сонша, бірде Си-Эн-Эн қызметкерлеріне ақыр заманды көрсете аласыздар ма?
деген сауал түсіпті. - Әрине. Әуелі ақырзаманды хабарлаймыз да, сосын
бәріміз бірге өлеміз деп жауап берді 4-ші билік өкілдері. Америка Құрама
Штаттары Ливия мемлекетіне соғыс ашқанын Си-Эн-Эн арнасы көрсете алды. Оның
бағдарламаларын әлем көре бастады. Репортаждар оқиғаның нақты ортасында
жүрді. Қансыраған адамдар, АҚШ-тың солақай саясатының нәтижесі, сондай-ақ
оның қару-жарағы, әскери базасы жөнінде толық көрсетіп жатты. Жеңілгенге
жұдырық демекші алып АҚШ-тың Ливиядағы күдікті нысандарды бомбалауы,
халықарылқ терорризмді желеу ете, ойына келгенін жүзеге асырғаны мен
ұшқыштардың шат-шадыман көңіл-күйлерін көрсеткен бейнекөріністер орын алды.
Терроризм үшін айыпталып, Ирак пен Ливияны алаңсыз бомбының астына алу,
Куба мен Иранның жұртшылығына азық-түлік пен дәрі-дәрмек жетпей қиналған
күйін әлем бақылады.
Журналистиканың қоғамдық міндеті - халықты барынша ауқымды және сан алуан
ақпаратпен қамтамасыз ету. Мәселе кішкене ғана қалашық немесе белгілі бір
тұлға туралы, болмаса Вашингтондағы маңызды мекеме туралы болды делік,
ендеше ондағы ең негізгі мақсат сол жөнінде толыққанды, нақты мәлімет беру
болып табылады. Қандай шешім болса да, оны журналистер қабылдамайды.
Журналистер тек жариялайды, әлгі ақпаратты таратады. Тыңдаушының өзі
сараптап, қажетін сұрыптап алады, сол арқылы саяси ой қалыптастырады.
Ешкімнің түсіндірмесінсіз таза ақпаратты алған адам ғана сол мемлекеттік
институттар жөнінде, коммерциялық ұйымдар туралы нақты шешім шығарып, пікір
қалыптастырады.
Си-Эн-Эн туралы медиа-зертеушілер пікірі
Әлем жаңалықтарынан хабардар болу үшін телекөрермендерге белгілі бір
сағатты күтіп отырудың қажет жоқ. Ол тек Си-Эн-Энді қосса болғаны.
Ертеңгілікте те, кешкісін де Си-Эн-Эндегі ақпарат пен жаңалықтар блогы
мезгілі дәл бір уақытта жүреді. Жаңалық бар ма, оны Си-Эн-Эн көрсетеді. Си-
Эн-Энді қоссаң, жаңалық болып жатады. Маңызды оқиғалар жүреді. Тура сол
болған уақыттан бастап жүреді. Яғни тікелей жүргізіледі. 1986 жылы қаңтар
айында космостық желқайық Челленджер жарылғанда, осы ұшақтың бастауын бас-
аяғын жалғыз болып көрсеткен Си-Эн-Эн. Қаншалықты жақсы дүниелерді
көрсеткенімен оның ішінен атап, телекомпанияның тарихында қалатын оқиға
Парсы шығанығындағы соғыс болып келеді. Бұл соғысты сапалы әрі әсерлі етіп
көрсету үшін мыңдаған ақша бөлініп, технологиялар жаңартылған болатын.
Олардың Бағдатта жеке құралдары болмағандықтан, Иорданиядан жалға алып
отырған. Иордандықтар спутниктік жүйенің он минутына мың долларға дейін
сұраған. Сол себепті Си-Эн-Эннің шығанақтағы шығысы 1 млн.-3млн. дейін
жеткен. 1993 жылы Си-Эн-Эн бәсекелестерін басып түсетін тікелей эфирді
көрермендерге көрсетті. Компания Мәскеудегі Ақ үйге шабуылды 25 сағат бойы
күн құрғатпай беріп отырды. Екі-үш күндік Ресейдегі ахуалды көрсету үшін
бұл каналдың 10 млн ақшасы кеткен екен. 1995 жылы Си-Эн-Энге жазылушылар
саны 140 мемлекеттің ішінен 156 млн. көрерменге көбейген. Барлығы тек Си-
Эн-Эн көрді. Тілшілері жердің түпкір-түпкірінен хабар таратып жатыр.
Бүгінде Си-Эн-Эн халықаралық қатынастың бір элементіне айналды, - дейді
Америка Құрама Штатының президент апаратының қызметкері Джон Уолт. Cи-Эн-Эн
журналистері халықты ақпаратпен қамтамасыз етеміз деп, өздерінің өмірлеріне
қауіп төндірді. Мысалы: 2003 жылы Бағдатта көрініс тапқан соғысты баяндауда
телеарнаның екі журналисі мерт болған. Телекомпанияның берген мәліметтеріне
сүйенетін болсақ соғыс басталғалы бері телеарнаның 6 журналисі қаза болған.
Оның бірі аудармашы - Дурейд Исса Мұхамед, және көлік жүргізуші - Яссер
Хатиб. Екі жеңіл көлікпен келе жатқан Си-Эн-Эн қызметкерлерінің екеуі сол
жерде көз жұмып, қалған жолаушылар жарақат алған. Сондай-ақ, оның ішінде
каналдың тілшісі - Майкл Холмста болған екен. Си-Эн-Эн хабарлары 2004
жылдан бастап Қазақстанда да таратыла бастады, әрине ол тек спутниктік жүйе
арқылы қабылданды. Оның өзіде техникасының дамығандығын көрсетеді. Әсіресе,
Си-Эн-Эннің хабар ұйымдастыру тәсілдері кез-келген елдің телеарнасы үшін
табыс бола алды. Си-Эн-Эн кабельді жаңалықтар жүйесі деп аталғанымен,
қазір бұл қызмет нағыз электронды спутниктік жүйеге айналған. 2005 жылы 1
маусымда олар өздерінің 25 жылдық мерейтойын атап өткен. Сол жылы Си-Эн-Эн,
он төрт түрлі ақпарат таратудың кабелдік және спутниктік жүйесін, екі
радиостанциясын, алты интернет жүйесі мен әлем бойынша 37 бюросын ашып,
ақпарат таратқан. Cи-Эн-Эн жаңалықтары 38 әуе желісі арқылы таратылады,
яғни оны 212 мемлекеттің 1,5 млн тұрғыны әлемнің барлық түпкіріндегі
оқиғаның куәсі болып отырады. 1991 жылы Тед Тернер Жыл адамы болуы да
осыған байланысты. Парсы шығанағындағы белең алған әскери ахуалдың шындығын
бүкіл әлемге тікелей эфирде таратқан Си-Эн-Эн рейтингі бірден өсті.
Сондай-ақ қырғи-қабақ соғыстың дәл қайнаған ортасында тұрып, репортаж
жасаған журналистер көрермендер арасында танымал бола бастады. Тәулік бойы
шынайы ақпаратты жедел түрде жеткізген арнаның беделі өзге
телекомпаниялармен салыстырғанда біраз алға қадам басты. Журналист
журналының 2004 жылғы 7 тамыз айындағы санында Си-Эн-Энге қатысты мынадай
пікір айтылып кеткен: Қысқа жаңалықтар жобасы Еуропаны жаулап алғанына көп
уақыт болды. Бұл жанрды алғашқы болып қолданған американдық телеарналар.
Оның ішінде Кейбл Ньюс Нетуорк (Си-Эн -Эн) телекомпаниясы. Дәл осы
телеарна пайда болғаннан бастап жаңалықтың жаңа әдіс-тәслін ойлап тапты.
Жаңалық оперативті түрде беріліп, әрдайым жаңа үлгіде шықты. Жаңадан түскен
материалды әсерлі түрде жеткізу арқасында көрермендер өздерін болған оқиға
жерінде болғандай сезінетін. Сюжеттерінің дайын күйде жіберілуінің негізі
құпиясы, операторлардың кадрлардың монтажды түрде түсіргенініде. Си-Эн-Эн
тарихында елеулі орынды алатын оқиғаның бірі 2001 жылғы 11 қыркүйектегі
Манхеттендегі әуе қақтығысы болып саналады . Си-Эн-Эн бағдарламалаларының
ерекшелігі неде? 24 сағат бойы көрермендерге қандай хабарлар таратады?
Қаншалықты қызықты бағдарламалары бар екенің соңғы беттегі төмендегі
қосымша: № 1-ші кестеден көруге болады. Бұл кесте бойынша Си-Эн-Эн Орта
Азияға, яғни әлемдік жаңалықтарға көп сағат бөлгеннің көруге болады.
Мәселен: Би-Би-Си Индия мен Африканың тұрмыстық, экономикалық жағдайына
көп тоқталса, Си-Эн-Эн Азия елдеріне қатысты жаңалықтарды алдыңғы қатарға
қойып отыр. Си-Эн-Эн жаңалықтарында маған ұнағаны Әлем репортажы.
Аналитикалық талдауға толы бұл бағдарлама, жан-жақтылығымен ақпараттың
өзектілігмен ерекшелінеді. Бір байқағаным журналистері де мәселе көтеріп
жатқан елдің тұрғыны болып келеді. Яғни штап-пәтері қай жақта болса,
журналист − редакторы сол жерден таңдап алынады екен. Си-Эн-Эн сияқты басқа
компанияларда Азия, Еуропа деген жеке бағдарламалар жоқ. Сонымен қатар,
Си-Эн-Эннің атақты тележүргізушісі Ларри Кингтің жеке авторлық бағдарламасы
бар. Ол Ларри Кингпен сұхбат деп аталады. Бұл бағдарламада белгілі бір
тақырып төңірегінде әңгіме қозғалады. Журналист тарапынан сұхбат беруші
адамның жеке басына қатысты да сұрақтар қойылады. Студия қонағы соларға да
барынша ашық жауап беруге дайын болуы тиіс. Жұртты жиі толғандыратын
мәселелердің басын ашып алу. Түсінбей қалған тұстарды ұғынықты етіп
жеткізу. Шенеуніктерге олардың басқарып отырған саласына, аймағына
байланысты мәселелерді көтеретін сұрақтар қойылады. Халыққа сұхбат
берушінің жеке тұлғасына қатысты жайттар да қызықты болуы мүмкін. Сол
жағына да мән беру. Бұл хабарға үкімет адамдарынан бастап қарапайым адамға
дейін (шенеуніктер, депутаттар, қоғам қайраткерлері, әдебиет, өнер
өкілдері ... ) қатыса алады. Олар өз сөзін шынайы жеткізіп, дәлелдеп бере
алуы тиіс. Ал Азиядағы жаңалықтар деген сараптамалық бағдарламасы, апта
бойында сағат 15-00 пен 16-00 аралығында жүреді. Негізгі мақсаты осы
континетте болып жатқан барлық жаңалықтарды тізбелеп, сараптап шығу.
Міндетті түрде террорлық-лаңкестік топтарға тоқталады. Осы сағатта
көгілдір экранды қосып қалсан, бірінші блокта Ауғаныстандағы, Ирактағы
жаңалықтар кетеді, бұл біздің елге қаншалықтты зиян? деген сұрақтарға жауап
іздейді. Ал бейсенбі күндері Азия туралы әңгімелесу деген сенсациялық
бағдарламасы бар. Бағдарламаға арнайы саясаткерлерді, қоғам-қайраткерлерді
шақыртады. Олар Азия мемлекеттерінде шешімін таппаған мәселені көтереді.
Келген қонақтар өздерінің пікірлерімен, ойларымен бөліседі. Осыған мысал
ретінде 2006 жылы 29-шы қыркүйекте, Вашингтонда өткен конгрессті Си-Эн-Эн
тікелей эфирде көрсетті. Біздің елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Америка Құрама
Штатына ресми сапармен жүрген кезі болатын. Бұл жиналыстың негізгі көтеріп
отырған мәселесі ядролық-қару. Осы Ядролық қауіп-қатерді қалайша жоюға
болады? деген сұраққа жауап іздейді. "Ядролық қауіп-қатерді қысқарту"
қорының жетекшісі, Си-Эн-Эн телеарнасының негізін қалаушысы әрі қожайыны
болып табылатын, миллиардер Тед Тернер Нұрсұлтан Назарбаевқа былай дейді:
"Біз үшін қарусыздану мәселесі бойынша сізбен жұмыс істеу үлкен мәртебе.
Сіз ядролық қарудан бас тарту жөнінде аса батыл әрі көреген қадам
жасадыңыз. Егер барлық мемлекет басшыларының көзқарасы сіздікіндей болса,
онда әлемде ядролық қару қауіпі деген болмаған болар еді. Сіз дүниежүзіне
үлгі көрсете білдіңіз. Біз сіздің әріптесіңіз болғанымызды мақтан тұтамыз",-
деді Т.Тернер. Мен үшін сізге АҚШ жерінде сәлем беру үлкен мәртебе. Сіздің
басшылығыңызбен Қазақстан бейбітшіліктің моделін жасауда. Сіздің
басшылығыңыздың арқасында Қазақстан халқы қауіпсіз әлемде өмір сүре
бастады",- деді "Ядролық қауіп-қатерді қысқарту" қорының тең төрағасы,
сенатор Сэм Нанн. Қазақстан президентіне конгресс мүшесі Шелли Беркли ханым
да сәлем берді. "Президент Назарбаев ядролық қарудың ауқымды қорынан құтылу
қажет деген айрықша маңызды қадам жасады. Бұл адам бейбітшілік жолын
таңдап, өзінің таңғажайып елін қауіпсіздік пен гүлденуге қарай бастап
барады. Ол өз елі үшін, мүмкін тіпті бүкіл адамзат дүниесі үшін тарихтың
бағдарын бұрып жіберді",- деді ол. Қазақстан президенті кездесуді
ұйымдастырушыларға ризашылық білдіріп, АҚШ-тың бұрынғы президенті Дуайт
Эйзенхауэрдің немересі, саясаттанушы Сюзан Эйзенхауэрге "Бүгінгі кештің
қожайыны болуға ақ пейілмен келісімін бергені үшін" алғыс айтты . Си-Эн-Эн
Америка Құрама Штатында бірінші телеарна болып есептелгенімен, әлем бойынша
Би-Би-Сиден кейінгі екінші орынды иемденеді. Оның басты себебі екі
телеарнаның тарихи айырмашылығы болып табылады. Си-Эн-Эннің жер бетінде 100-
ге тарта бөлімшелері бар. Соның ішінде ең ірі бөлімшесі − Мәскеуде, ал
екіншісі − Лондонда орналасқан.
Қазіргі заманғы ақпарат нарығы – бұл жан-жақтылығымен, көптүстілік
және тауардың сан қырлылығымен ерекшеленетіні белгілі. Осы орайда
жаңалықтың жаңалығын таңдау, ақпараттың құнын, бағасын түсіну, оны лайық
деңгейінде жеткізе білу – журналистің дұрыс деп тапқан ақпарат көзіне де
тәуелді екендігі белгілі. Қандай болмасын өнімнің өз бет-бейнесі,
қайталанбас, есте қаларлық қасиеті болады. Ақпарат та журналистика өнімі
ретінде осы тұрғыдан бағаланады. Зерттеушілер пікіріне сүйенсек, әрбір
ақпараттың бойында мынадай 7 белгі тоғысқаны жөн екен: Сенсациялық, елден
ерекше, елеулі, қызғылықты, қажеттілігі, маңыздылғы, әйгілілігі. Осы
бөлшектер қосыла келіп, жаңалықтың негізгі ерекшеліктерін анықтайды. Алайда
соңғы уақытта ақпараттың сенсациялық түріне деген сұраныстың басқаларға
қарағанда жоғары екендігін жасыра алмаймыз. Ондай ақпарат телеарна
жаңалықтарын ғана емес, бүкіл газет-журналдарды да қызықтырады. Бірақ
сондай таңқаларлық ақпарат жетегінде кетіп, қарапайым этика заңдылықтарын
ұмыту, елді таң қалдырамын деп мән, мағына, мазмұн байлығын естен шығару −
журналистер тарапынан соңғы уақытта айтылатын басты сынның бірі. Қандай
сипаттағы жаңалық болмасын, бастысы − мазмұн, сапа болуы тиіс.
Зерттеушілер атап кеткен 7 белгіні Си-Эн-Эн ақпартаттарынан табуға болатыны
белгілі. Си-Эн-Эн жер жаңалықтарына қызығушылық артып отырады. Бұл
түсінікті де. Адам үшін келесі көшеде не болып жатқанын білу қызық. Мұндай
жаңалықтар жылы және көрерменге жақын болып көрінеді. Мұнда ешқандай “ақыр
заман” жоқ. Сондай-ақ, көрермендер үшін пікірлер ғана емес, арнайы мамандар
берген түсініктеме де қызығырақ, әрі құнды. Міне осы қасиеттерді ала
отырып, Си-Эн-Эн ақпарат таратуда алдыңғы қатарға шығады. Бірақтан 24 сағат
бойында ақпарат берудің өзі, яғни қайталап берудің өзі көрермендерді
жалықтырып жіберетін сыңайлы.
Профессор М.К. Барманқұловтың бұл жайлы жазып жүргендері кітап болып
басылып шықты. Жаңа заманға сай Си-Эн-Эн интернет қызметін пайдаланады, ол
өзінің соңғы ақпараттарын жедел түрде халыққа жеткізу үшін осы жүйге
енгізеді. Мұның өзі тиімді де, өйткені, 24 сағат бойы жаңалықты теледидар
алдында міз бақпай көру мүмкін емес, ал Интернет арқылы Хедлайн Ньюсті
ашу өте ыңғайлы. Жақында Си-Эн-Эн бағдарламалар санын толықтырды.
Көрермендер үшін Секонд Лайф деп аталатын виртуалды жүйесін іске қосты.
Оның көмегімен бұдан былай кез келген көрермен өздерінің Ай-Репортстын,
яғни оқиғалар жөніндегі есеп-пікірлерін жіберіп отырады. Келіп түскен
ақпараттар Секонд Лайфтың эфирінен беріледі. Осы арқылы телеарна
басшылығы қандай ақпараттың маңыздылығы басым екендігіне көз жеткізбек. Си-
Эн-Эн ашылғалы бері, оған қызығушылық танытып зерттеген ғалымдар мен
журналистер саны жылдан жылға артып отыр. Себебі Си-Эн-Эн өзінің хабарын
тарату арқылы өз аудиториясын кеңейтуде. Оның басты себебі не? Осы
сұрақтарға жауапты Почепцов Г.Г Ақпараттық айқас кітабында былай деп
жазады: Тарихта ізін қалдырып кеткен психологиялық соғыстың бірі ретінде -
Сомалиде болған айқасты атауға болады. Бұл елде АҚШ-тың бірнеше әскерлері
мерт болған. Қырғи-қабақ соғыстың нәтижесінде Сомали тұрғындары американдық
19 жауынгерді жұрт көзінше жерге сүйреп, өртейді. Бұл оқиға АҚШ үшін қиын
болды. АҚШ үкіметі сарбаздарын үйіне қайтаруға мәжбүр болды. Оған басты
себеп, Си-Эн-Эн болған оқиғаны тікелей эфирден көрсетті. Көгілдір экранна
көрініс тапқан бұл оқиға АҚШ тұрғындарына үлкен әсер берді. Әскерлердің ата-
аналары Ақ үйден балаларының қайтуын талап еткен Н.П Карцовтың айтқаны бар
емес пе: “Теледидар – адам баласын бір сәтте-ақ оқиғаның куәгері, тіпті сол
оқиғаға қатысушы ете алады”. Ал ондағы бейнеқатардың әсерлілігі соншалық
теледидар әрбір үйдің асыға күтетін қонағына айналды. Бұқаралық ақпарат
құралдарының ішінде де ол көш ілгері озып, "миллиондық аудиториямен диалог
арқылы байланысқа түсу қабілетіне ие болды" Профессор Барманқұлов: Н.П
Кравцовтың пікіріне толығымен қосылуға болады. Себебі Си-Эн-Эннің берілген
репортаждарының әсерлілігі соншалықты, көрермен қарап отырып көздеріне жас
алып отырған. Және де бұл тәсіл Си-Эн-Эннің басты кемшілігі болып саналады
деп ойлаймын.
Тақырып бойынша сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Си-Эн-Эн АҚШ-тың кабельді, спутникті теледидарындағы жаңа кезең.
2. Си-Эн-Эн - әлемдік арна. Хедлайн-Ньюс. Оның хабаларының ерекшеліктері.
3. Си-Эн-Эн жайлы медиа-зертеушілер пікірі.
4. Си-Эн-Эннің ыстық нүктелерден жүргізген хабарлары, оның фактілері,
аудиторияға әсері.
Әдебиеттер:
1.Барманкулов М.К. Телевидение : Денги или власть? Алматы,1997.
2.Барманкулов М.К. Возможности космического телевидения.-Алматы, 1993.
3.Омашев Н. Жол үстінде журналист. –Алматы, 1999.
4.Вачнадзе Г.И. Всемирное телевидение. – М., 1979.
Лекция тақырыбы: Франция теледидары мен радиосы
1. Француз радиосы
2. Француз теледидарының сыртқы қызметі
1974 жылғы реформа ұлттық радиобағдарламаларын Радио-Франс деген атпен
бір орталыққа біріктірді. Қазір Радио-Франстың құрамына 3 жалпы бағдарлама
мен жергілікті радиостанциялар енеді.
Радио-Франстың жүйесінде 2 мыңнан асатам қызметкер жалпы ұзақтығы күн
сайын 100 сағатан асатын хабарды дайындауға және шығаруға қатысады.
Хабарлар үш бағдарламаға шоғырландырылған.
Радио-ФРАНСТЫҢ 1-Бағдарламасы – Франс-Энтер күн сайын 8 миллионнан астам
адам жинайды. Тәулік бойы жұмыс істейді, сағат сайын жаңалықтар береді, ал
аудиторияның көп болатын кезінде әрбір 15 минут сайын ақпарат жеткізіп
отырады. Аудитория үшін күресте Франс-Энтер жеңімпаз болдыОның негізгі
бәсекелестері шет елдік Европа-1 Радио Люксембург, Радио Монте-Карло.
Радио Фрнастан өзге екі бағдарлама (арна) арнайы мамандандырылған салаға
жатады. Франс-мюзик – тәулік бойы хабар жүргізеді, оның басымы әуенге
арналған бір сааты ғана жаңалықтарға бөлінген. Жетпісінші жылдарда әуендер
жалпы тыңдаушыға лайықталса, 80 жылдардан классика, джаз, поп музыка тб.
Осы заманғы әуендердің түрлері, концерт залдарынан трансляциялар беріледі.
Франс-мюзик әр жылды әр елдің әуендеріне арнап отырады. Мысалы, Француз
әуенінің жылы, Еуропа әуендерінің жылы, Латын Америкасы әуені жылы
т.б.Бұл бағыт Франс-мьюзиктің аудиториясын өсіруге ықпал етті. Қазіргі
кезде бұл бағдарламаны күніне 800 мың адам тыңдайды.
Франс–кюльтурді – ой мен шығармашлық бағдарламасы деп атайды. Бұл
тәулігіне 17 сағат жұмыс істейді. Оның хаьбарлары атына сай оқу-білім,
әдеби-көркем, ғылым мен интеллектуалға негізделген.
Францияда 1981 жылы үкімет басына Франасуа Миттеран келген соң
аудиовизуальды ақпарат құралдарының жаңа мәртебесі белгіленді. Бұл
өзгерістің басты жаңалығы - аудиовизуальды коммуникацияның жоғары органы
құрылды.
Мемлекеттік радио мен теледидарға бір орталықтан басқаруға рұқсат
етілді. Сонымен 80-жылдардың ортасында тыңдаушылар жеке радиохабарларға
көп көңіл аударып, Мемлекеттік Радио-Франстың бәсекелесі көбейді. Тіпті ірі
аймақтық газеттердің өзі серіктес-радиостанциялар құрып алды.Сондай-ақ
үнтаспаақпарат тарататын агенттіктер құрып алды. Осы жылдары теледидар
төңірегінде айтыс-тартыстар көбейді. Президен Ф.Миттеран теледидардың жеке
ұлттық бағдарламаларын ашу туралы жобаны мәлімдегенде халық алаңдаушылық
білдірді. Тіпті актерлар федерациясы арнайы мәлімдеме жариялады: Бірде-бір
елде жекеменшік теледидар жағымды нәтиже берген емес.Көрші Италияға
қарасақ, 9 жылдың ішінде С.Берлускони жеке монополияға айналдырып, өз
қолына шоғырландырды. Сондықтан біз мемлекеттік қызметті қолдаймыз, тек
соны жаңарту, демократияландыру қажет -деп жазды. Алайда үкімет
теледидарды жекешелендіру мәселесін біржола шешіпфранцуз магнаты Жорж Сейду
менитальян магнаты С.Берлускониге берілетінін жариялады. Осылайша
Берлускони тобы өз үлгілері бойынша американ, бразиль,жапон сериалдары,
жұлдыз жорамал секілді хабарлар бере бастады. Берлусконидың француз
әріптесі Жорж Сейду – Франциядағы ең бай адамдардың бірі. Оныңағасы Никола
Сейду Гомон кинофирмасының президенті. Пюблисис Жарнама агенттігін
басқарады, Пуэн апталық басылымының акционері.
Француз теледидарының сыртқы қызметі
Фрнацияда 3 халықаралық телеарна бар. Олар француз тілді елдерге тарайды
және ғажайып француз тұрмысы жайлы сыртқы елдерге хабарлар атаратады.
Олар: ТВ -5,GFI (халықаралық француз телеарнасы) ТВФ-1 (Француздың
халықаралық теледидары) . Ел имджін қалыптастыру жауапкершлігі Мемлекеттің
сыртқы істер министрлігіне жүктелді. Халықаралық телехабар тарату мәселесі
көтерілгенде, оның шешімін табу Сыртқы істер министрлігіне тапсырылды. Бұл
реформа 4 ірі принцип бойынша жасалды: олардың алғашқы екеуі – француздыңқ
хабарларды шетел телекомпанияларына сатуда көмектесу және спутниктік
таратуды қолдау, үшіншіі елдегі телеарналардың маңыздылығына назар салу.
Әсіресе, ТВ -5,GFI –ға , нақтырақ айтсақ ТВ-5 таза мемлекеттік арна болып
саналмайды. Ол акционерлік қоғам, оның капиталын Франциямен қоса Канада,
Испания, Италия бенилюкс елдері, ФРГ қаржылары құрайды. Әрине қаржының көп
бөлігі мемлекет қазынасын бөлінеді. Сыртқы рынокта Францияның телевидениесі
үшін қосымша пакет қаржысы 130 млн. франк.
Сұрақтар мен тапсырмалар:
1. Радио-Франста болған өзгерістер.
2. Радио-Франстың құрамына енетін үш бағдарламаға сипаттама .
3. Жекеменшік телерадиолардың пайда болуы.
4. Радио Монте-Карло, РТЛ, Эроп-1, Радио-Андорра, Сюд-радио.
5. Берлускони-Сейду одағы.
6. Француз теледидарын жекешелендіру. Эрсан-Берлускони одағы.
7. Халықаралық француз радиосы қай жылдан жұмыс істейді?
8. Отарлық радио. Генерал де Голл қандай радионы құрды№
9. 70-жылдардағы өзгеріс. Эрве Бурж қандай еңек сіңірді?
10. Африка-1 қуатты орталығын салуда Франция қандай елмен
байланыс орнатты?
Лекция тақырыбы: Ұлыбритания телерадиосы
1. Британ хабар тарату жүйесі.
2. BBS-дің дүниежүзілік радиоқызметің
3. Би-Би-Си телеқызметі
4. Би-Би-Си-дің қазіргі жағдайы
5.Спутниктік және кабельді теледидар
6.Ұлыбританиядағы цифрлы теледидар
1.Британ хабар тарату корпорациясы
BBS (Бритш бродкастинг корпорейшн)
Би-би-си -дің негізі 1927 жылы қаланған. Орталығы Лондонда. 1927
жылдың 1 қаңтарында Крофорд комитеті нұсқауларының негізінде пайда болған
Король хартиясы Би-би-сидің дүниеге келуіне себеп болған ресми құжат.
Хартия шешімі бойынша Би-Би-Си саясатын король тағайындайтын Камқоршылар
кеңесі анықтайды. Би-би-сидің бірінші бас директоры лорд Рейт болды. Ол
әлеуметтік жауапкершілігі жоғары қызметкерлердің басын құрап, Би-Би-Си-ді
орталықтандырылған корпорацияға айналдырды. Рейт корпорацияның негізін
қалап, оның қызметінің концепциясын бекіті. Концепция мына 3 принципке
негізделген: ақпарат тарату, білім беру (ағарту), көңіл көтеру
Би-Би-Сидің тарихы 30 жылдардан басталады. 1932 жылы алғашқы хабарлар
көпшілікке ұсыныла бастады. Британ хабар тарату қызметі соғыс жылдарында
маңызды роль атқарды. Ол өз хабарлары арқылы елді біріктіріп, оларды рухын
көтерді
Би-Би-Си хабар тарату қызметі ішкі хабарлар және халықаралық деп екі жүйеге
бөлінеді. Ішкі хабарлар тек Англияға ғана тарайды.
Би-Би-Си-дің ішкі хабарлары әр кезеңде өз аудиториясын ұстап отыру
үшін жаңа бағдарламалар концепциясын жүзеге асырып отырады.Осыған орай
ағылшын мемлекеттік радиохабарларында бес бағдарлама жұмыс істейді.
Радио-1 Би-Би-сидің ішкі хабарларының бірінші бағдарламасы 1967
жылдан жұмыс істейді. Негізінен жастарды тарту мақасатында поп-музыка
береді Бірінші бағдарламаның аудиториясы 25 жасқа дейінгі жастарды қамтиды.
Хабарды тәулік бойы таратады.
Радио-2 – 1967 жылы құрылған. Негізінен танымал музыка мен көңіл
көтеретін бағдарламалар береді. Радио-1 ден айырмашылығы американдық
форматта жасалған, яғни берілген үздіксіз тізбек әдісімен әуен кілт
үзіліп қысқа ақпарат, спорт жаңалықтары арасында айтылып отырады.
Радио-3 бұл ең қымбат тұратын және беделді бағдарлама. Бағдарлама
азшылыққа ақсүйек топқа арналған. Салиқалы әндердің барлығы дерлік осы
арнадан беріледі.Радиоға опералар, классикалық шығармалар әдеби-драмалық
шығармалар қаз-қалпында беріледі. Бағдарламаға отыз бес жылдай уақыт болды
бірақ бағытын өзгерткен жоқ. Ақсүйектерге арналған бұл бағдарламаны Би-Би-
Си тәжінің лағыл тасы деп атайды. Яғни түсінген жанға мұнда нағыз Еуропа
өнерінің шедеврлері, классикалық шығармалар беріледі.Алайда бұл
бағдарламаның аудиториясы өте аз, Ұлыбритания халқының 1 пайызы ғана
тыңдайды.
Радио -4 Алдыңғы үшеуіне қарағанда бұл ақпараттық-насихаттық
бағдарлама деуге болады. Жаңалықтар, ақпараттар, радижурналдар, балалар
хабарлары беріледі. Астандан гөрі провинция халқына есептелген. Насихаттық
бағыттағы бес негізгіайдар және толықтыратын 8 жаңалықтар легінен тұрады.
Радио-5 бағдарламасы(канал) хабарларының барлығының нақты
тыңдаушылары бар. Олар: бақша өсірушілер, автожүргізушілер, зейнеткерлер,
филателистер, зағип жандар т.б. Осы каналдың күндіз берілетін жаңалықтар
легін 4 млн адам тыңдайды. Оның жүргізуші танымал телерадиокомментатор
–Робин Дэй.
Үкімет басына Маргарет Тэтчердің келуіне орай БАҚ –қа оның ішінде
радиоға қатаң бақылау орнады.1989 жылы Тэтчер үкіметі британ радиосы мен
телерадиохабарларының болашағы туралы Ақ кітап жарияланды. Бұл ереженің
мазмұн-мақсаты британ радиохабарларын коммерцияландыру болатын. Парламент
мақұлдап, Королева қол қойған хабар тарату жөніндегі бұл жаңа заң 1990
жылдан жүзеге асып соның нәтижесінде Радио-5 спорт, білім беру, балалр
және жастар бағдарламаларын қамтыды. Би-Би-Си-дің ішкі бағдарламаларынң
ерекшелігі мұнда 1950 жылдан Арчер жанұясы атты атақты радиосерияның
берілуі. Оқиғасы қызықты, фермерлердің жер құқығын дұрыс пайдалану, жалпы
фермерлік шаруашылықты насихаттауға арналған бұл бағдарлама аудитоияға
қатты әсер етті. Рейтингі жоғары, саплы хабарлар болып саналады. Британ
радиосының тағы бір ерекшелігі студенттік ауруханалық хабарлар.
Студенттік радиохабарлар алғаш 1969 жылы пайда болды. 1972 жылы студенттік
радиохабартаратушылардың Ұлттық ассоциациясы құрылды. Біра ол станциялар
сол университет қалашығын немесе аурухана аумағынан ұзамайды. Ауруханалық
радиолар 1954 жылдан жұмыс істеп келеді. Қазір студенттік радиостанциялар
30-ға жуық, ал ауруханалық радиолардың саны 200-ге жуық. Бұл тәуелсіз
кәсіби емес арналарды университтер мен ауруханалар қаржыландырады. Олар 800-
ден басталып, 20 мыңға дейін аудиторияны қамтиды.
2. Би-Би-Си-дің дүниежүзілік радиоқызметі
ХХ ғасырдың 20-жылдарында әлемдегі барлық отар империялар сияқты
Англия отарларында да ұлт-азаттық қозғалыс өрістеді. Өз биліктерін сақтап
қалу үшін олар қолдан келгеннің барлығын жасады. Бұл мақсатты орындауда
радио ең қолайлы құрал болды. Радиохабардың тарихын зерттеуші Д.Уиттон мен
Дж Герц Қысқа толқындағы насихат деп аталатын кітаптарында: барлық
отарлық мүддеге сай қысқа толқынды хабар тарату жүзеге асырылды - деп
жазды.
Англия өз отарына Би-Би-Си арқылы қысқа толқындағы алғашқы хабарларын
1927 жылдан бастады. Алғашында тәжірибе ретінде басталған хабарлар
техникалық және
мазмұндық жағынан жетіліп, саяси сипаты күшейіп 1932 жылдан тұрақты
жүргізіле бастады. 1932 жылы 19 желтоқсанда Би-Би-Си-дің империялық қызметі
құрылды. Империя қызметін бес аймаққа – Австралия, Үндістан, Оңтүстік
Африка, Батыс Африка мен Канадаға арнады. Мұндағы мақсат: Империя саясаты
жан-жақты насихаттап, оның бірлігін сақтап қалу болды. Сондай-ақ британдық
өмір салтын, британ әдет-ғұрыпын, дәстүрді сақтауға шақырды. Бұл өз
дәуіріндегі қысқа толқындағы ең жаңа концепция еді, сондықтан көптеген
елдердің тыңдаушыларын жаулап алды. Хабарлар тек қана ағылшын тілінде
берілді, радионы Форин-офис қаржыландырды.
Англияның радиохабарларының тек қана ағылшын тілінде хабар
таратуы ағылшын тілінің өрісін кеңейтті. Дегенмен үкімет басындағылар да Би-
Би-Си-дің басшылары да 30-жылдардан бастап өзге аймақтарда жергілікті
тілде хабар берудің қажеттілігін айта бастады.
1938 жылдан бастап Би-Би-Си-дің Араб қызметі дүниеге келді. Бұл
Англия мен Италия арасындағы саяси жанжалдан кейін жұмыс істей бастады.
Каир радиосынан екі диктор шақырылып алғашында ақпараттар оқылса, кейін
әртүрлі танымдық хабарлар дайындалып, құран оқыла бастады. Араб елдерінің
белгілі саяси қайраткерлерінің сөздері беріліп, діни хабарлар жасалды.
Әсіресе рамазан айында ерекше хабарлар ұйымдастырды. Діни хабарлар арқылы
Би-Би-Си араб елдерінің сеніміне кірді. Таяу және ОртаШығыс пен Солтүстік
Африка елдеріне таралатын хабарлар көлемі аптасына 70 сағатқа жетті. 30
жылдардың соңында Би-Би-Си неміс, француз тілдерінде хабар бере бастады.
Сол тұстағы премьер Чемберленнің құттықтау сөзімен Еуропа қызметі
ашылды. Еуропа қызметінің өзі 5-ке бөлінеді: Шығыс Еуропа, Орталық Еуропа,
Оңтүстік Еуропа, неміс және француз.Осы қызметтің өзі хабар тарату аймағы
мен тіліне орай бірнеше секцияға жіктеледі. Би-би-Си-дің ендігі бес
қызметі - Африка, Араб, Шығыс, Қиыр Шығыс, латын Америкасына арналды.
Африка қызметі осы құрлықтың үш тілінде: сомали, хауси, суахили
тілдерінде хабар таратады. Сонымен қатар француз және ағылшын тілдерінде
хабар таратады.
Шығыс қызметі – Оңтүстік азияға арналған(оның шінді Иран, Үндістан,
Бангладеш, Бирма бар). Бұл бөлім урду, хинди, бенгали, тамиль, непали,
сингалез тілдерін хабар береді.
Қиыр Шығыс қызметі – Қытай, Жапония, Оңтүстік Шығыс Азия елдеріне
арналған. Бағдарламалар – қытай, жапон, вьетнам, индонез, тай тілдерінде
дайындалады.Латын Америкасы қызметі – испан және португал тілдерінде Латын
Америкасының 18 еліне хабар таратады. Ал ағылшын жүйесі деп аталатын
бөлімі тек ағылшын тілінде хабар таратады. Ол Би-БиСидің халықаралық
қызметі деп аталады (BBS World service)
Англияның халықаралық радиохабары 20 ғасырдың ортасында қалыптасып ,
екінші дүниежүзілік соғыс кезінде сыртқы саясаттың насихат құралына
айналды.
Соғыстан кейінгі қырғи-қабақ соғыстың әсерінен Би-Би-Си 1946 жылы
орыс тілінде тұрақты хабарларын бастады. Америка дауысының өзі бір
жылдан кейін барып, Кеңестер Одағына хабар таратты. Би-Би-Си-дің орыс
қызметі құрылып апта сайын 30 сағат орыс тілінде хабар таратты.
Би-Би-Си 90 –жылдардың ортасына дейін ТМД елдеріне тек орыс тілінде
ғана хабар таратып келді. Хабарының көлемі аптаына 50 сағатқа жетті.
Қазірге кезде Би-Би-Си-дің сыртқы қызметінде 3 мыңна астам қызмет
істейтін үлкен ұжым. Хабарлары 52 студияда әзірленіп, аптасына 700 сағатқа
жетеді. Бағдарламалары әлемнің 37 тілінде және ағылшын тілінде (тәулік
бойы) беріледі.
3. Би-Би-Си телеқызметі
Ұлыбританияда тәжірибелік телехабар 1932 жылдан басталғанмен
тұрақты түрдересми көрсету 1936 жылдан басталады. 1937 жылы Георг VI таққа
отыру салтанатын көрсетуден кейін теледидар тез өркендей бастады. Алайда
екінші дүниежүзілік соғыстың басталуымен телехабар қызметі үзіліп қалды да
барлық күш радиоға жұмылдырылды.
Ұлыбритания теледидарының тарихында 1953 жылы бетбұрыс кезеңі болды.
Осы жылдың 2 маусымында Елизавета ІІ-нің тәж кию салтанатын телидар
арқылы 20 миллион адам тамашалады. 1964 жылы Би-Би-Си қоғамдық теледидардың
екінші арнасын ашты (Би-Би-Си-2) Ұлыбритания теледидары 70-жылдары алын
ғасыр кезеңін басынан кешірді.
Осы уақытта Би-Би-Си-2 британ теледидарында мәдени арна ретінде
қалыптасты. Ақсүйек топқа қызмет етті. Яғни, опера, авангардтық театр, ұзақ
ғылыми хабарлар, Ашық университет білім беру бағдарламасы болды. 2-арна
көңіл көтеру бағдарламаларының өзін танымдық сипатта өрістетті. Тіпті түнгі
хабарларының өзінде жеңіл-желпі дүниелерге бой алдырмай ұстанған
бағытарының берік екендігін танытты. 1988 жылда дәрігерлерге арнап түнгі
хабарлар бастаса , Түнгі мектеп білім беру бағдарламасы беріліп тұрады.
Ұлыбритания телерадмохабарлары қызметінде цифрлық хабарға көшу
дайындығы қарқынды жүруде. Би-Би-Си-дің өзі алғашқы бес жылда 1 млрд
ф.ст. қаржыны цифрлық хабар жүйесіне бөлуді жоспарлап отыр. Би-Би-Си-дің
басшылығының есептуі бойынша , цифрлық хабар таратудың аудиториясы тез
қарқынмен өсетін болады. ХХІ ғасырдың басында цифрлф хабар арналары 200-ге
жетсе, одан бері де тез қарқынмен дамып келеді. Олар: сауда жасау үшін
екі жақты байланыс (электронды сауда) және банк опреацияларын жүзеге
асыратын каналдар, электронды ақпарат қызметі т.б.Алғашқы кезекте цифрлық
теледидар арқылы спорттық бағдарламаар мен кинофильмдер көрсетілді. Әлемде
Уолт Диснейден кейінгі рейтингі жоғары бағдарламалар Би-Би-Си-дің осы
топтағы хабарлары болды.
Би-Би-Си-дің аудиториясы әр кезеңде айтулы тарихи оқиғалардан
соң кең көлемді аудиторияға ие болып отырады. 1995 жылы Диана ханшайымды
жерлеу рәсіміне 19,5 милион көремен куә болды. Ал, әлемдік аудитория көлемі
милиардтан асып кетті. Жалпы Би-Би-Си-дің телеқызмет 180 елге 50
млн. Адамға осы оқиғадан репортаж көрсетті.Осы репортажды көрсету құқығын
45 әлемдік телекомпания сатып алды.
Би-Би-Си-дің коммерциялық бөлімі – Би-Би-Си Уорлуайд өз мүмкіндігін
кеңйтіп келеді. Акциясының 36 пайызы Американың Телекомьюрикейшнз
интэрнешнл компаниясына тиесілі. Флэкстек копаниясымен үш спутниктік
каналды құру жөніндке келісім-шарт жасасқан.
Ю-Кэй арена (кең көлемді бағдарлама) , Ю-Кэй хоризонс (табиғат
пен саяхат туралы деректі фильмдер, балалар бағдарламалары) және Ю-Кэй
стайл (кулинария, т.б.тұрмыстық тақырыптағы хабарлар) . Сонымен қатар
Теймз телевижн телекомпаниясымен бірлесіп құрған Ю-Кэй гоулд
спутниктік каналы және Ю-кэй телевижн каналдар тобын ұйымдастырды. Ю-
Кэй гоулд танымал болып келеді, спутиктік арқылы таратылады. Ал қалған үш
канал кабель теледидар арқылы жүреді.
1997 жылы Би-Би-Си АҚШ-тың Дискавери коммьюникейшнз
телекомпаниясымен сапалы деректі бағдарламалар көрсетуге мамандандырылған
арна ашуға келісімге отырды. Осы келісім аясында Би-Би-Си Латын
Америкачына арнап 2 кабельді-спутниктік арна ашты. Ал, АҚШ үшін Би-Би-Си
– Америка атты кабельді көңіл көтеру арнасын құрды. Бұған дейін Би-Би-Си-
дің американ телерыногына ену сәтсіздікке ұшырап келген еді. Соңғы жылдары
тек бәсекелстікте емес ынтымақтастыққа қол жеткізу де аңғарылады. Би-Би-Си
– Америка-ның штаб-пәтері Нью-Йоркта орналасқан. Дискавери бұл арнаға
175 млн доллар қаржы салып отыр. Би-Би-Си мен Дискавери ғылыми-деректі,
тарихи-танымдық, сапалы деректі фильмдер түсіруді бастады.
Алпауыт корпорация екі халықаралық спутникгін Би-Би-Си уорлд
(Батыс Еуропаға), Би-Би-Си -прайм (Азияға арналған ) Пирсон-телевижн
британдық компаниясымен бірлесіп ұшырды. Ендігі мақсаты әлемдік ақпарат
рыногынан Си-Эн-Эн-ді ығыстырып шығару.
Коммерциялық эфирлік теледидар (Ай-Ти-Ви)
90-жылдардың аяғында ағылшын халықаралық теледидары өндірісі нығайып
шоғырлнды. Коммерциялық эфирлік телехабарлар үш ірі монополистік
бірлестіктің иелігіне берілді. Олар Карлтон Ю-Кэй продакшнз, Гранада
телевижн, Юнайтед нюс энд медиа .
Карлтон Ю-Кэй продакшнз миллионер Майкл Гриннің басшлық етуімен
халықаралық Карлтон коммьюникейшнз компаниясына қарайды, оның иелігіндегі
Карлтон Ю-Кэй телевижн Лондонға, сондай-ақ Сентрел телевижн Орталық
Англияға, Уэсткантри телевижн Оңтүстік –Батыс Англияға хабар таратады.
Лорд Холлик басқаратын Юнайтед ньюс энд медиа телебаспа
корпорациясы Оңтүстік англияға хабара тарататын меридиен және Шығыс
Азияға хабар тарататын Англия , Уэлске арналған Харлеч телевижн
компанияларына иелік етеді
Үшінші алпауыт Гранада груп бірлестігіне енетін Гранада телевижн
Иоркшир мен Солтүстік Шығыс Англияға арналған Иоршмр телевижн және
Лондон уик энд телевижн Лондонға демалыс күндері хабар таратады. Бұл
бірлестікке Джерри Робинсон төрағалық етеді. Бұларға қосымша Шотландияның
біраз бөлігіне хабар тарататын Скотшн телевишн компаниясы бар.
Англияның эфирлік теледидары Ай-Ти-Ви дің көрермендері азайып кетті
. Оған қарасты барлық компанияларды біріктіріп жіберуге монополияға қарсы
заңға қайшы.Жоғарыда аты алған алпауыттар арасында қайшылықтар да жоқ емес.
Ай-Ти-Ви-дің ескі танымал сериалдар ғана.Өз беделі көтеру үшін Ай-Ти-Ви
шетелдік компаниялармен ынтымақтасып жұмыс істеуде. Мәселен, Жапонияның
Тойотасы қазір арнаның барлық бағдарламаларын қаржыландыруда. Сондай-ақ
Американың қоғамдық компанияларымен келісім жасалып, Ай-Ти-Ви жаңалықтар
АҚШ телерыногына өтуде.
4. Би-Би-Си-дің қазіргі жағдайы
BBC өз хабарларын негізінен төрт арнада немес 4 жүйеде
таратады: ұлттық арна (эфирлік), кабельдік арнада, сандық (цифрлық) арна
және радиохабарлар жүйесі. Бұлардан тыс бірнеше Интернет сайттары, 40-қа
жуық журналдары бар.
BBC World wide (коммерциялық бөлімі)халықаралық Би-Би-Си – Америка,
БиБи-Си – Канада, Би-Би-Си Прайм арналарына қарйды. Жалпы Би-Би-Си-дің
елден тыс тыс, шет аймақтарға қызмет көрсетінін саласын (BBS World
service) үйлестіреді. Бүгінгі таңда BBS World service өз хабарларын
әлемнің 43 тілдерінде еркін таратуда. Әсіресе Би-Би-Си-дің радиосының
аудиториясы өте кең. Компанияның сайтында Еуропа елдерінің барлығымен түгел
байланыс орнаған. Корпорация әлемнің 250 елінде меншікті тілшілер
ұстайды.Көптеген мемлекеттерде бөлімшелері мен тілшілер қосынын орнатқан.
Би-Би-Си радиосы әлемге негізінен бес бағдарлама бойынша: ақпарат, музыка,
спорт, мәдени-ағарту, ойын-сауық хабарлары хабар таратып келеді. Ал,
теледидар екі бағытты : мәдени-ағарту және жалпы бағдарлама бойынша жұмыс
істейді.
Би-Би-Си-дің қаржы көзі лицензиялық төлемақыға негізделген. Бұл
абоненттік төлемдерді теледидар салғы деп те атайды.Ұлыбританияның барлық
тұрғындары жыл сайын абоннеттік төлем төлеп тұруға тиіс. Корпорация
негізінен абоненттік төлемақыдан қаржы көзін түсіреді. Екіншіден, елдегі
ең ірі корпорацияға мемлекет тарапынан да демеу болады.
Корпорация қызметіне төленетін абоненттік төлем жыл сайын 2,8 млрд.
фунтты құрайды (5,4 млрд. доллар).
2007 жылы Би-Би-Си- радиосының әлемдік қызметі өзінің
шетелдердегі 10 тілде хабар таратуын тоқтатты. Яғни,Еуропаның болгар, грек,
поляк, чех, хорват, венгр, словак, словен тілдерінде хабар таратуды
қысқартты. Қаржы үнемдеу арқылы ауқымды халықарлық телеарна құру мақсаты
көзделіп отыр. Жаңа арна 2008 жылдың наурыз айынан жұмыс істейді. Әзірге
арна 12 сағат хабар таратады, негізінен араб тілінде хабар таратады.Араб
тілді мемлекетерге тарайтын бұл арнаның көрсетілімін Спутниктік көмегімен
АҚШ,Ресей т.б. мемлекетер де көруіне мүмкіндік бар. Би-Би-Си-дің ықпалымен
Катардағы Аль-жазира телеканалы құрылды.
Қазіргі кезде Би-Би-Си тек сапалы хабар таратумен , жеделдігмен,
ұшқыр ақпараттарымен әлемнің БАҚ –на үлгі болып отыр. CNN-ді ғана
бәсекелесім деп санайтын Би-БИ-Си қазір әлемдік ақпарат кеңістігінде аса
ықпалды құрылымдардың бірі.
5.Спутниктік және кабельді теледидар
90-жылдардың ортасында хабар таратуды зерттеу Бюросының
мәліметтері бойынша Ұлыбританияда спутниктік және кабельді теледидарды
тұтыну 27 пайзға өсіп отыр. Жастар көбіне Би-Скай-Би-дің спорттық
хабарларын көрсе, орта жастағылар Скай ньюс жаңалықтар арнасын көреді.
Ұлыбританияда Би-Скай-Би танымал арна болып отыр. Оның Скай
-1 көңіл көтеретін хабарлар арансының аудиториясы кең. Одан кейін Скай
мувиздің 2 киноарнасы мен 9 спорт арнасы келеді. Тәулік бойы хабар
тараттатын Скай ньюс жаңалықтар арнасы, Сайенс фикшн ченнел ғылыми-
танымдық хабарлар арнасы, американдық Парамаунт комедиялық арнасы, тарихи
фильмдер беретін Хистори ченнел арнасы және американдық Дисней
мультфильмдер компаниясы Би-скай–Би каналдар тобына кіреді. Гранада
телевижн компаниясының төрағасы Джерри Робинсон Би-скай-Бидің де төрағасы
болып саналады. Сондай-ақ Руперт Мэрдоктың қызы Элизабет осы компанияның
бір бағдарламасының директоры.
Белгілі БАҚ магнаты Джон Мэллон басқаратын Телекомьюникейшн
интэрнешнл компаниясы акцияның 36 пайызына ие Флэкстек компаниясы
Ұлыбританияның ірі спутниктік теледидары қатарына жатады. Флэкстек –
Еуропаның Бравоу спутниктік каналдары мен Чилдернс ченнелді иеленеді.
Бұл компания Би-БиСимен бірлесіп , Ю-Кэй телевижннің үш жаңа арнасына
иелік ететін жоғарыда айтып өткенбіз.
Спутниктік каналдар арасында Би-Би-Си-дің Ю-Кэй гоулд,
американдық Дискавери, әйелдерге арналған Ливинг , Нэшнл джигрэфик,
сондай-ақ Картун нетуорк, Николудиен, Ти-Си-Си үлкен сұранысқа ие.
Американың Тайм Уорнер компаниясына қарайтын тәулік бойы
берілетін Картун нэтуорк мультфильмдер арнасын тек балалар ғана емес
ерексектер де көреді. Өйткені бұл арна ескі танымал мультфилмдерді қайталап
көрсетумен (ностальгия бағытындағы) үлкендер аудиториясын да еліктіруде.
Картун нэтуоркты қуып жеткен Николудиен текмультфильмдер ғана емес шоу
бағдарламалар, мултьфильм сияқты ойын бағдарлаалары көрсетеді. Британ
рыногына арнап шығарған бұл фильмдерді Ұлыбританияда никтунз деп атайды.
1997 жылы Ұлыбрттанияда Мэрдоктың Фокс кидс нэтуорк спутниктік
каналының қосылуымен балаларға арналған 5 спутниктік канал ашылды. Олар
жоғарыда айтылған Картун нетуорк, Николудиен, Дисней ченнел,
Чилдерн ченнел, Фокс кидс нэтуорк(балаларға арн.) деп аталады. Бұл
арналар бұрынғы Би-Би-Си мен Ай-Ти-Ви-дің құзырында болған балалар
аудиториясын жаулап алды. Британ басылымдарының мәлімдеуінше олар
балалардың сана-сезімі мен дүниеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz