Теріқанаттылар (dermaptera) отряды

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Класс НАСЕКОМДАР (INSECTA)

Отряд ТЕРІҚАНАТТЫЛАР (DERMAPTERA)

Отряд Уховертки (Dermaptera)

Қанаттары қысқа, алдыңғысы қатқылдау, тері тәрізді, артқысы жарғақ, кейде қанатсыздарыда кездеседі. Дене ұрқы 3, 5-5 см. Құрсағының соңында қысқыш тәрізді ұзын өсінділері - церкийлері бар. Ауыз аппараты кеміргіш. Өсімдіктермен, ұсақ жануарлармен қоректенетін түнгі насекомдар. Жерде ін жасап, жұмыртқаларын топтап салады. Аналығы сол ұяда жұмыртқаларын қорғап жатады. Шала түрленіп дамиды. 1300-ге жуық түрі бар, тропикалық, субтропикалық елдерде кең тараған. Негізгі өкілі - кәдімгі теріқанат (Forficula auricularia)

Кәдімгі теріқанат

Теріқанаттылардың жалпы сипатымен таныстық, ал енді ерекшеліктеріне келсек. Бұлардың басты ерекшелігі ұшу аппаратында болып табылады. Олардың алдыңғы жұп қанаттары қысқарып, қатты, тері тәріздес болып келеді, отряд атауыда осыған байланысты қойылған. Ал артқы жұп қанаттары кең «веертәріздес» жұмсақ жарғақты болып келеді; бірақ олардың алдыңғы жағында мүйізді пластиналары болады. Қалыпты жағдайда қанаттыры веертәрізді жиналып, ал одан кейін екі рет көлденен бүктеліп алдыңғы жұп теріқанат астында жатады. Оладың тек мүйізді пластиналы ұштары шығып тұрады. Аяқтары әдетте жүгіруге арналған, қысқа, 3 сегментті аяқ.

Құрсағы біршама ұзынрақ болып, 10 сегменттен тұрады; оның соңғы жағындағы «қысқыштар» өзгерген церки болып табылады; олар сегменттелмеген, әдетте ұсақ тісшелермен және төмпешіктерімен болады. Аталықтарында қысқыштары аналықтарына қарағанда едәуір жетілген болып келеді. Қысқыштардың формасы мен көлемі өзгермелі. Бір түр ішінде аталықтардың арасында қысқа және ұзын болып келетін қысқыштарымен кещдеседі.

Қысқыштар өзкезегінде қорғаныш және шабуыл жасағыш мүше ретінде қарастырылады. Егер оларға «тиісетін» болсақ, ол қорғаныш позасына тұрады; ол бойынша құрсағы алдыға үстіге қарай иіріліп, басы мен кеудесі төмен қалады. Кейбір түрлерге тән, әсіреме (Forficula auricularia) кәдімгі теріқанат қысқыштарының қозғалтқыш бұлшықеттері соншалықты дамыған, қысқанда тіпті адам терісін тесіп қан шығаруы мүмкін. Сондай-ақ тысқыштары ұсталған қоректі жеу кезінде ұстаптұруға арналған.

Кәдімгі теріқанат жасыр өмір сүреді, тау жыныстарының астында, құлаған ағаштар, сондай-ақ ағаштар мен ескі табынушылық қыртысының астында күні бойы жасырынып жатажы. Мұндай жерлерде олар кейде көп мөлшерде жиналады. Ал түнде керісінше олар әр жерде өте тез жүгіріп жүріп өз қорегін аулайды. Қорегі алуантүрлі болып келеді. Ол алуан түрлі тірі және өлі өсімдіктердің бөліктерімен, саңырауқұлақтармен және балдырлармен, сондай-ақ жануарлы қорекпен, соның ішінде ұсақ насекомдармен қоректене алады.

Дамуы:

Осы отрядқа жататын барлық түрлері сияқты, кәдімгі теріқанат жартылай түрленіп дамиды. Аталық аналықты жаз соңында ұрықтандырады (спаривания), сондай- ақ бұл бірнеше сағатқа созылады. Бірнеше күннен кейін аналық арнайы дайындарған ұяға жұмыртқаларды біржерге үйіп салады. Ұясы өз кезегінде жерде қазылған 5-8см көбіне 15 см дейін болатын тесік. Әдете ұя кіреберісі екі түзу түтікше түрінде болады, бірақ кейде бүйірлік теіктері болады. Осы ұяда аналығы қыстап шығады және қыстапғаннан кейін тағы жұмыртқа

салады. Әдетте аталықтар қысты нашар өткізеді, кейде көктемде аталығының «өлі денесі» аналық қасында жатады.

Бұл жерде аналығы ұяда жұмыртқалары қасында.

Аналықтар өз кезегінде ұрпағына қамқорлық жасайды, олар жұмыртқаларды лечинка шыққанша қорғайды. Бұл жағдайда аналығы үйілген жұмыртқаларды бас және алдыңғы аяқтарымен жауып қорғайды, ол тек сырт жауданғана емес сондай-ақ аталықтардан және басқа аналықтардан қорғайды.

Бұл жерде аналығы лечинкалар қасында.

Әдетте жұмыртқалардың дамуы 5-6 аптаға озылады. Жұмыртқадан лечинка шыққанда аналығы біраз уақыт бойы қорғап жатады. Алғашқы лечинка ересек түріне ұқсас, өлшемімен айырмашылығы болады, мұртша сегменттері аз болады (8 болады, 13-14 орнына), жәнеде басқа белгілерімен. Жалпы шала түрленіп даму селесі суретте:

Мына суретте лечинка кезеңі бейнеленген.

Зияндылылығы:

Кәдімгі теріқанат өзкезегінде барлық затпен қоректенгеннен кейін ауыл шаруашылығына көп нұқсан келтіреді. Өсімдік жапырақтарын, бүршіктерін, тұқымдарын және т. б бөліктерін жеп құртады.

Мына суреттен кәдімгі теріқанаттының шиені түнде жеп жатқанын байқауымызға болады.

Ол «тлья», паук кенелер және дамуының барлық кезеңдерінде басқа отырықшы омыртқасыздар, сондай-ақ олардың қалдықтарын қоректенеді. Аралардың жинаған баллынан бір жегенде 300мг дай жеп кете алады. Әсіресе ыстық, құрғақ жылдары ауыл шаруашылығы және гүл дақылдарына елеулі зиян туғызуға қабілетті. Жеміс ағаштар мен бұталардың шырынды жемістерін жейді: алма, алмұрт, шабдалы, шие, қара қарақат.

Теріқанаттылырдың әлемде тараған түрлері:

Кәдімгі космополит, бүткіл дүниежүзінде тараған Labidura riparia болып табылады.

Дәл солай тараған, бүткіл дүниежүзінде тараған- Labiaminor болып тадылады. Бұл осы отряд ішінде ең кішілерінің бірі (4-6, 5мм) . Бұның ерекшелігі, ол күндіз де өз белсенділігін білдіреді.

Күндізгі тіршілікті Anechura asiatica өз кезегінде жақсы белсенділікпен көрсетеді. Қара түсті, алдыңғы теріқнаттарында және пластинкаларда сары дақтары болады. Ұзындығы 10-16 мм. Өте қатты майысқан қысқыштарымен.

Тек ушалмайтын ғана емес толығымен қанаттарын жоғалтқан болып табылады.

Жоғарыда айтылғандай бұлардың 1300-ге жуық түрі белгілі. Сондықтан олардың олардың әрқайсысына тоқталу өте ұзақ уақыт алады және өз кезегінде кейбір түрлері тұралы мәлімет жоқтың қасы.

Қосымша мәліметтер:

Келесі бір қызықты қосымша мәлімет ретінде мына суретті берейін:

Бұл суретте көріп тұрғаныңыздай теріқанаттының тастағы сақталып қалған бейнесі, яғни теріқанаттылар осыдан жүздеген немесе мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп кележатыр. Тек қазіргі түрлерінде өзіндік ерекшеліктері бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.