Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде негізгі құралдардың есебі мен ішкі аудитін ұйымдастыру және оның жетілдіру жолдарын
КІРІСПЕ 3
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУА.ШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1. Бәсекеге қабілеттік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және оның келешектегі даму жолдары 5
1.2. Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын талдау және оларды бағалау 9
1.3. Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу жағ.дайында есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және методологиялық аспектілері 16
2. НЕГIЗГI ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБI
2.1 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын пайдалану арқылы негізгі құралдар есебін ұйымдастыру 24
2.2 Негiзгi құралдардың түсуі мен шығуы және олардың есебі 29
2.3 Негiзгi құралдардың тозуының және жөндеуінiң есебi 32
2.4 Негiзгi құралдар есебiн инновациялық ақпараттық технология жағдайында ұйымдастыру 35
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Аудит түрлері және олардың аудит объектілерімен өзара байланысы 39
3.2. Негізгі құралдардың ішкі аудиті 52
3.3. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануының аудиті 58
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ӘДЕБИЕТ 65
ТІРКЕМЕ
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУА.ШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1. Бәсекеге қабілеттік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және оның келешектегі даму жолдары 5
1.2. Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын талдау және оларды бағалау 9
1.3. Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу жағ.дайында есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және методологиялық аспектілері 16
2. НЕГIЗГI ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБI
2.1 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын пайдалану арқылы негізгі құралдар есебін ұйымдастыру 24
2.2 Негiзгi құралдардың түсуі мен шығуы және олардың есебі 29
2.3 Негiзгi құралдардың тозуының және жөндеуінiң есебi 32
2.4 Негiзгi құралдар есебiн инновациялық ақпараттық технология жағдайында ұйымдастыру 35
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ
3.1. Аудит түрлері және олардың аудит объектілерімен өзара байланысы 39
3.2. Негізгі құралдардың ішкі аудиті 52
3.3. Негізгі құралдардың тиімді пайдалануының аудиті 58
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ӘДЕБИЕТ 65
ТІРКЕМЕ
Нарықтық экономикаға тән қызмет ресурстардың оның ішінде материал-дық, еңбек, қаржы және ақша ресурстарының икемділігі әрбір басталған нәти-желі іс бастауға жұмсалған қаржылардың тек қана өз-өзін ақтаумен қатар іс егесіне пайда әкелетіндігіне сондықтанда нарықтық экономика тұсында әрбір бизнес иесі ұсыныс пен сұраныс, баға және рентабельдік нормасы жөнінде жан-жақты хабардар болуы қажет, сонымен қатар қазіргі заманға нарықтық эконо-микалық тұсында меншік түріне қарамай өзінің жұмысын тиімді және дер ке-зіндегі нарықтық экономикадағы өзгерістерге сәйкес іс-әрекеттер жасау үшін бухгалтерлік есеп ауадай қажет.
Экономикалық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек ғылыми сала. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті – халық шаруа-шылығының барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шарттарын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Негізгі құралдардың кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметіндегі маңызы туралы айтылады. Сонымен бірге бүгінгі таңда Республикамыз да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемесін нарықтық қатынастардың талабына сай жетілдіру мақсатын арқау етіп, қазақ тілінде жарық көрген оқулықтарды пайдаланып жұмыс жасау. Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулару керек. Одан ары қарай негізгі құралдардың бухгалтериядағы есебі, тозуын есептеу және түгендеуі қарастырылды. Қазіргі таңда Республикамызда ұлттық стандарттарды, бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарларын пайдаланып, оларды ары қарай дамытып, бухгалтерлік есепті тоқтамай және нақты жүргізіп отырудың маңызы өте зор. Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты коммерциялық негізінде іске асыратын аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олар-дың аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығын-дарды, қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлар мен жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процесін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды іске асыру үшін тексерудің арнаулы әдістерімен тәсілдерін қолдана білуі керек.
Экономикалық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек ғылыми сала. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті – халық шаруа-шылығының барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шарттарын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Негізгі құралдардың кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметіндегі маңызы туралы айтылады. Сонымен бірге бүгінгі таңда Республикамыз да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемесін нарықтық қатынастардың талабына сай жетілдіру мақсатын арқау етіп, қазақ тілінде жарық көрген оқулықтарды пайдаланып жұмыс жасау. Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулару керек. Одан ары қарай негізгі құралдардың бухгалтериядағы есебі, тозуын есептеу және түгендеуі қарастырылды. Қазіргі таңда Республикамызда ұлттық стандарттарды, бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарларын пайдаланып, оларды ары қарай дамытып, бухгалтерлік есепті тоқтамай және нақты жүргізіп отырудың маңызы өте зор. Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты коммерциялық негізінде іске асыратын аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олар-дың аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығын-дарды, қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлар мен жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процесін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды іске асыру үшін тексерудің арнаулы әдістерімен тәсілдерін қолдана білуі керек.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. –Алматы: Әділет Пресс, 2003.-40.
2. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі.-Алматы: БОРКИ,2004.-236.
3. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңы №234 – III 28 ақпан 2007ж. – Алматы: ТОО LEM, 2007. – 15.
4. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі //Бухгалтер бюллетені -2008 № 53-55, (01.012009ж. жағдайы бойынша)
5. «Аудиторлық қызмет туралы » ҚР Заңы №139 - IIIЗРК 5.05.2006 // Казахстанская правда (май 2006г.). – Астана, Ақорда 2006.- 6,7 .
6. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО: пер. В.И.Тарусина (Ред.Коллегия: А.С.Бакаев, Л.В.Горбатова, Т.Б.Крылова и др.) – М., 1998.-268.
7. Международные стандарты финансовой отчетности.-Алматы: Раритет, 2003-672с.
8. Международные стандарты аудита в Казахстане. – Алматы: Раритет, 2004.- 786с.
9. Кодекс Республики Казахстан: «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» /Налоговый кодекс/ - Официальная газета, 2002 -24с.
10. Методические рекомендации по применению Международного Стандарта бухгалтерского учета. Первое применение Международных Стандартов Финансовой Отчетности от 28 декабря 2005. №5 // Файл бухгалтера (февраль 2006г.). -2006. -№6(254).-С.5-10
11. Об утверждении инструкции (основа) по разработке рабочего плана счетов бухгалтерского учета для организаций, составляющих финансовую отчетность в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности (Утверждении Приказом Министра Финансов РК от 22 декабря 2005г. № 426.) // Бюллетень бухгалтера (январь 2006г.). -2006. -№3.-С.5-47.
12. О Международных Стандартах Финансовой Отчетности и рабочим планов счетов // Файл бухгалтера (февраль 2006г.). -№6(254).-С.5-12.
13. Абдиманапов А.А. Перспективы развития бухгалтерского учета в Казахстане // Бухгалтерский учет и аудит. – 2003. - №6. – С. 30-35
14. Абленов Д.О. Основы аудита: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2003.- 294с.
15. Аудит Монтгомери. Ф.Л. Дефлиз, Г.Р. Дженик, В.М. О Рейлли, М.Б.Хирш: Пер. с анг. / Под ред. Я.В. Соколова. – М: Аудит, ЮНИТИ, 1997г. –542с.
16. Андреев В.Д. Практический аудит: Справ. пос. – М.: Экономика, 1994.-366с.
17. Аренс Э.А., Лоббек Дж. К. Аудит: Пер. с англ. /Гл. ред. Серии проф. Я.В. Соколов. – М.: Финансы и статистика, 1995.-560с.
18. Абленов Д.О. Финансовый контроль и аудит: Учебник. – Алматы: Мектеп, 2004.-314с.
19. Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. –Алматы: Экономика, 2004. 527с.
20. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ИИД «Филинъ», 1998.-528с.
21. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. 4-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2001.-416с.
22. Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есептің принциптері: Оқулық. – Алматы: Қазұлтагру, 2002-222б.
23. Вильямс Я. Справочник СААР с комментариями: Пер. с англ.- М.: ИНФРА – М.: Вып.2.- 2000 – 118 с.
24. Додж Р. Краткое руководство по стандартам и нормам аудита: Пер. с англ. – М.: Финансы и статистика, ЮНИТИ, 1992.-240с.
25. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита / Под ред. В.К. Радостовца. Учебник. – Алматы: Экономика, 1995.-244с.
26. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
27. Дубровина Т.А. Бухгалтерский учет в страховых организациях. Учебник для вузов. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2000 – 543 с .
28. Ержанов М.С., Ержанова А.М: Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов: Уч. пос. – Алматы: «Ержанова и К», 2003.-185с.
29. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии ( практический аспект). – Алматы: БИКО, 1997.-55с.
30. Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
31. Ержанов М.С., Нурумов А.А. Финансовая отчетность казахстанских предприятий: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2007. – 180с.
32. Исакова С.А. Международные стандарты учета и аудита.- Тараз: Тараз университеті, 2007.-351с.
33. Исакова С. А., Қалабаева А. Б. Аудит: Оқу құралы. – Тпараз: Тараз университеті, 2008. – 194б.
34. Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятий. Учебник/ Под ред. Р.М.Рахимбековой / Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж., Кинхузова К.К., Сальменова А.Т.- Алматы: Экономика, 2003. – 474 с.
35. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом, выбор инвестиций и анализ отчетности. – М.: Финансы и статистика, 1999.-432с.
36. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. 3-е. изд., перераб. и доп. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.-192с.
37. Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GААР. – М.: Дело, 1998.-432с.
38. Кузьминов Н.Н. Особенности бухгалтерского учета в страховых компаниях – 2-е изд. Перераб. и допол.- М.: «Анкил», 2000 – 299 с.
39. Б.Нидлз, Х.Андерсон,Д. Колдуэлл: Пер. с англ. Принципы бухгалтерского учета – М.: Финансы и статистика, 1999 – 496 с.
40. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. Жалпы ред. Басқарған Н.Қ. Мамыров. – Алматы: Экономика, 2005.-310б.
41. Нурсеитов Э.О. Бухгалтерский учет в организациях / Учебное пособие. – Алматы, 2006.-472с.
42. Николаева Г.А., Сергеева Т.С. Бухгалтерский учет в оптовой торговле: Учебно-практическое пособие – М.: ПРИОР, 2000 – 256 с.
43. Панков Д.А. Бухгалтерский учет и анализ за рубежом: Учебное пособие – Минск: Новое знание, 2002 – 256 с. – (Экономическое образование)
44. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета – Алматы : «Центраудит - Казахстан», 2000-496с
45. Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие. Изд. 2-е перераб.и доп.-Алматы: ТОО «Издательство» LEM, 2005. – 548с.
2. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі.-Алматы: БОРКИ,2004.-236.
3. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңы №234 – III 28 ақпан 2007ж. – Алматы: ТОО LEM, 2007. – 15.
4. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі //Бухгалтер бюллетені -2008 № 53-55, (01.012009ж. жағдайы бойынша)
5. «Аудиторлық қызмет туралы » ҚР Заңы №139 - IIIЗРК 5.05.2006 // Казахстанская правда (май 2006г.). – Астана, Ақорда 2006.- 6,7 .
6. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО: пер. В.И.Тарусина (Ред.Коллегия: А.С.Бакаев, Л.В.Горбатова, Т.Б.Крылова и др.) – М., 1998.-268.
7. Международные стандарты финансовой отчетности.-Алматы: Раритет, 2003-672с.
8. Международные стандарты аудита в Казахстане. – Алматы: Раритет, 2004.- 786с.
9. Кодекс Республики Казахстан: «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» /Налоговый кодекс/ - Официальная газета, 2002 -24с.
10. Методические рекомендации по применению Международного Стандарта бухгалтерского учета. Первое применение Международных Стандартов Финансовой Отчетности от 28 декабря 2005. №5 // Файл бухгалтера (февраль 2006г.). -2006. -№6(254).-С.5-10
11. Об утверждении инструкции (основа) по разработке рабочего плана счетов бухгалтерского учета для организаций, составляющих финансовую отчетность в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности (Утверждении Приказом Министра Финансов РК от 22 декабря 2005г. № 426.) // Бюллетень бухгалтера (январь 2006г.). -2006. -№3.-С.5-47.
12. О Международных Стандартах Финансовой Отчетности и рабочим планов счетов // Файл бухгалтера (февраль 2006г.). -№6(254).-С.5-12.
13. Абдиманапов А.А. Перспективы развития бухгалтерского учета в Казахстане // Бухгалтерский учет и аудит. – 2003. - №6. – С. 30-35
14. Абленов Д.О. Основы аудита: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2003.- 294с.
15. Аудит Монтгомери. Ф.Л. Дефлиз, Г.Р. Дженик, В.М. О Рейлли, М.Б.Хирш: Пер. с анг. / Под ред. Я.В. Соколова. – М: Аудит, ЮНИТИ, 1997г. –542с.
16. Андреев В.Д. Практический аудит: Справ. пос. – М.: Экономика, 1994.-366с.
17. Аренс Э.А., Лоббек Дж. К. Аудит: Пер. с англ. /Гл. ред. Серии проф. Я.В. Соколов. – М.: Финансы и статистика, 1995.-560с.
18. Абленов Д.О. Финансовый контроль и аудит: Учебник. – Алматы: Мектеп, 2004.-314с.
19. Ажибаева З.Н. Аудит: Учебник. –Алматы: Экономика, 2004. 527с.
20. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего аудита. 4-е изд., перераб. и доп. – М.: ИИД «Филинъ», 1998.-528с.
21. Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория экономического анализа: Учебник. 4-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2001.-416с.
22. Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есептің принциптері: Оқулық. – Алматы: Қазұлтагру, 2002-222б.
23. Вильямс Я. Справочник СААР с комментариями: Пер. с англ.- М.: ИНФРА – М.: Вып.2.- 2000 – 118 с.
24. Додж Р. Краткое руководство по стандартам и нормам аудита: Пер. с англ. – М.: Финансы и статистика, ЮНИТИ, 1992.-240с.
25. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита / Под ред. В.К. Радостовца. Учебник. – Алматы: Экономика, 1995.-244с.
26. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
27. Дубровина Т.А. Бухгалтерский учет в страховых организациях. Учебник для вузов. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2000 – 543 с .
28. Ержанов М.С., Ержанова А.М: Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов: Уч. пос. – Алматы: «Ержанова и К», 2003.-185с.
29. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском предприятии ( практический аспект). – Алматы: БИКО, 1997.-55с.
30. Ержанов М.С., Даулетбеков Г.Б. Г.Б. и др. Аудит –1: Учебник. – Алматы: Бастау, 2005.-282с.
31. Ержанов М.С., Нурумов А.А. Финансовая отчетность казахстанских предприятий: Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2007. – 180с.
32. Исакова С.А. Международные стандарты учета и аудита.- Тараз: Тараз университеті, 2007.-351с.
33. Исакова С. А., Қалабаева А. Б. Аудит: Оқу құралы. – Тпараз: Тараз университеті, 2008. – 194б.
34. Кеулимжаев К.К. и др. Финансовый учет на предприятий. Учебник/ Под ред. Р.М.Рахимбековой / Кеулимжаев К.К., Айтхожина Л.Ж., Кинхузова К.К., Сальменова А.Т.- Алматы: Экономика, 2003. – 474 с.
35. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом, выбор инвестиций и анализ отчетности. – М.: Финансы и статистика, 1999.-432с.
36. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. 3-е. изд., перераб. и доп. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.-192с.
37. Качалин В.В. Финансовый учет и отчетность в соответствии со стандартами GААР. – М.: Дело, 1998.-432с.
38. Кузьминов Н.Н. Особенности бухгалтерского учета в страховых компаниях – 2-е изд. Перераб. и допол.- М.: «Анкил», 2000 – 299 с.
39. Б.Нидлз, Х.Андерсон,Д. Колдуэлл: Пер. с англ. Принципы бухгалтерского учета – М.: Финансы и статистика, 1999 – 496 с.
40. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. Жалпы ред. Басқарған Н.Қ. Мамыров. – Алматы: Экономика, 2005.-310б.
41. Нурсеитов Э.О. Бухгалтерский учет в организациях / Учебное пособие. – Алматы, 2006.-472с.
42. Николаева Г.А., Сергеева Т.С. Бухгалтерский учет в оптовой торговле: Учебно-практическое пособие – М.: ПРИОР, 2000 – 256 с.
43. Панков Д.А. Бухгалтерский учет и анализ за рубежом: Учебное пособие – Минск: Новое знание, 2002 – 256 с. – (Экономическое образование)
44. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета – Алматы : «Центраудит - Казахстан», 2000-496с
45. Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие. Изд. 2-е перераб.и доп.-Алматы: ТОО «Издательство» LEM, 2005. – 548с.
КІРІСПЕ 3
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУА-ШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1.Бәсекеге қабілеттік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және 5
оның келешектегі даму жолдары
1.2.Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын 9
талдау және оларды бағалау
1.3.Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу 16
жағ-дайында есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және
методологиялық аспектілері
2. НЕГIЗГI ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБI
2.1 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын пайдалану 24
арқылы негізгі құралдар есебін ұйымдастыру
2.2 Негiзгi құралдардың түсуі мен шығуы және олардың есебі 29
2.3 Негiзгi құралдардың тозуының және жөндеуінiң есебi 32
2.4 Негiзгi құралдар есебiн инновациялық ақпараттық технология 35
жағдайында ұйымдастыру
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ
3.1.Аудит түрлері және олардың аудит объектілерімен өзара 39
байланысы
3.2.Негізгі құралдардың ішкі аудиті 52
3.3.Негізгі құралдардың тиімді пайдалануының аудиті 58
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ӘДЕБИЕТ 65
ТІРКЕМЕ
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикаға тән қызмет ресурстардың оның ішінде материал-
дық, еңбек, қаржы және ақша ресурстарының икемділігі әрбір басталған нәти-
желі іс бастауға жұмсалған қаржылардың тек қана өз-өзін ақтаумен қатар іс
егесіне пайда әкелетіндігіне сондықтанда нарықтық экономика тұсында әрбір
бизнес иесі ұсыныс пен сұраныс, баға және рентабельдік нормасы жөнінде жан-
жақты хабардар болуы қажет, сонымен қатар қазіргі заманға нарықтық эконо-
микалық тұсында меншік түріне қарамай өзінің жұмысын тиімді және дер ке-
зіндегі нарықтық экономикадағы өзгерістерге сәйкес іс-әрекеттер жасау үшін
бухгалтерлік есеп ауадай қажет.
Экономикалық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып
тұратын бөлек ғылыми сала. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен
көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге
бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі
міндеті – халық шаруа-шылығының барлық салаларында нақты тұжырымды
мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму
кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шарттарын дұрыс
белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Негізгі құралдардың кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметіндегі
маңызы туралы айтылады. Сонымен бірге бүгінгі таңда Республикамыз да
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемесін нарықтық қатынастардың талабына
сай жетілдіру мақсатын арқау етіп, қазақ тілінде жарық көрген оқулықтарды
пайдаланып жұмыс жасау. Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде,
бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің
барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект
қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулару керек. Одан
ары қарай негізгі құралдардың бухгалтериядағы есебі, тозуын есептеу және
түгендеуі қарастырылды. Қазіргі таңда Республикамызда ұлттық стандарттарды,
бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарларын пайдаланып, оларды ары қарай
дамытып, бухгалтерлік есепті тоқтамай және нақты жүргізіп отырудың маңызы
өте зор. Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті
және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды
өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты коммерциялық негізінде
іске асыратын аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан
ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олар-дың
аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығын-дарды,
қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлар мен
жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процесін
басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды іске асыру
үшін тексерудің арнаулы әдістерімен тәсілдерін қолдана білуі керек.
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы
зор болып табылады. Халықаралық есеп стандартына сәйкес негізгі құрал
объектісі ретінде танылған актив өзіндік құны бойыша бағаланады. Соңғысы
негізгі құрал объектілерін сатып алуға немесе қалыптастыруға төленген
ақшалай қаражаттардың немесе солардың эквиваленттерінің сомасын бейнелейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институты жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде негізгі құралдардың
есебі мен ішкі аудитін ұйымдастыру және оның жетілдіру жолдарын қарастыру
болып табылады.
Зерттеу пәні болып кәсіпорынның -бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың қазіргі кездегі жағдайы және кәсіпорынның шаруашылық
қызметінің тиімділігін талдауын қарастыру; кәсіпорындаға негізгі
құралдардың есебінің ерекшелігін қарастыру; негізгі құралдардың ішкі
аудитін жүргізу әдістерін қаратыру болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институ-
ты жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мәліметтері.
Теориялық және әдістемелік зерттеу негізі. Зерттеу барысында жұ-
мыстың негізгі тұжырымдарын дәлелдеу құралы ретінде келесі ғылыми зерртеу
әдістері алынды: ғылыми абстракция әдісі; талдау және синтез әдістері;
индук-ция және дедукцияға байланысты себеп-салдар әдісі; салыстыру және
модель-деу әдісі. Автордың көзқарасын дәлелдеу үшін әлеуметтік зерртеулерді
түсінді-ру үшін статистикалық әдістердің элементтері қолданды. Тәжірибе
негізінде жинақталған зерртеулер қорытындылары, есеп беру қиыншылықтарын
шешу үшін жасалған ұсыныстарда пайдаланды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Ақпараттың бұрмалалануын төмендету
мақсатында, БЕХС және ХАС сәйкес бюджетпен есептесудің есеп тиімділігін
арттыру үшін теореялық және әдістемелік нұскаулар кешенін ұсыну.
Зерттеуден алынған нәтижелердің тәжірибелік маңызы. Зерттеуден
алынған нәтижелердің тәжірибелік мәні оның негізгі тұжырымы, нәтижелері
және ұсыныстары бюджетпен түрлі салықтар және салықтық төлемдер бойын-ша
есептесулер кезінде кеңінен қолдануға бағытталған
Зерттеу нәтижесі дипломдық жұмыстың зерттеудегі біртұтас ұсыныстары
және кепілдемелері оперативтік шешімдерін дайындау және өткізу жайында
байланыс желісінің барлық дәрежелерінде басқару қызметкерлерге, бас бухгал-
тер және қаржыгерлер үшін тәжірибелік қызығушылығын білдіреді.
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ
КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1. Бәсекеге қабілеттілік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және оның
келешектегі даму жолдары
Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі өз қызметін 1994 жылдың 27-желтоқсанындағы Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексінің (жалпы бөлім), 1998 жылдың 22-
сәуіріндегі Қазақстан Республикасының "Жауапкершілігі шектеулі жэне қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы" Заңы, 2001 жылдың 9-шілдесіндегі
Қазақстан Республикасының "Ғылым туралы" Заңы жэне осы Жарғы негізінде іс
жүзіне асырады.
Серіктестіктің қүрылтайшысы: Жарғы негізінде қызмет істейтін
"КазАгроИнновация" акционерлік қоғамы атынан Қоғам президенті Төлеутай
Сатайүлы Рақымбеков, заңды мекен-жайы: 010000, Астана қаласы, Сарыарқа
ауданы, Победа даңғылы, 116 үй, СТРН 620300296355, банк деректері:
"Цеснабанк" АҚ банктік есеп-шоты 027467000, МФО 195301703, мемлекеттік
тіркеу куэлігінің нөмірі 27867-1901-АҚ 16.07.2007ж.
Серіктестіктің атауы:
қазак тілінде: "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі;
орыс тілінде: Товарищество с ограниченной ответственностью
Научно-исследовательский институт водного хозяйства.
Серіктестіктің мекен-тұрағы: Қазақстан Республикасы, Жамбыл облысы,
Тараз қаласы,
Қолбасшы Қойгелді көшесі, 12 үй.
Серіктестіктің қызмет ету мерзімі шектеусіз.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
болып есептеледі.
Серіктестіктің дөңгелек мөрі, өзіндік балансы, банктерде есеп-шоты
және өзге де шоттары, атауы жазылған бланкасы бар.
1) іс жүзіндегі заңға сай Жарғыда қарастырылған тәртіппен серіктестік
істерін басқаруға қатысуға;
2) серіктестік қызметінен табыс табуға;
3) Жарғыда белгіленген тәртіппен серіктестік қызметі жайлы ақпарат
алуға және оның бухгалтерлік, тағы басқа да қүжаттарымен танысуға;
4) серіктестік жойылған жағдайда кредиторлармен есептескеннен кейін
қалған мүліктің бір бөлігінің қүнын немесе сол мүліктің бір бөлігін алуға;
5) серіктестікке қатысып іс жүзіндегі заңдарда қарастырылғандай
тәртіппен өз үлесін иеліктен айыру жолымен тоқтатуға;
6) серіктестік органдарының қатысушылардың "Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы"
Заңы мен серіктестік жарғысында қарастырылган хұқықтарын бұзатын шешімдері
үшін сот тәртібімен таласуға хұқылы.
Серіктестіктің негізгі мақсаты мелиорация жэне су шаруашылығы
саласындағы ғылыми жәнс ғылыми-техникалық қызмет болып табылады.
Серіктестік қызметінің мәні мен мақсаты:
мелиорация және су шаруашылығы саласында мемлекеттік тапсырыс шеңберінде
іргелі және қолдаибалы зерттеулер жүргізу және қалыптастыру;
Қазақстан Республикасы мелиорация және су шаруашылығын интенсивтендіру мен
түрақты дамуын ғылыми түрғыдан қамтамасыз ету болып табылады.
4.3. Серіктестікт қойылған мақсаттарды іске асыру үшін келесі
қызметтерді атқарады:
өзі иемесе отандық жэне шет елдік ұйымдармен біріге отырып, ғылыми-зерттеу
жүмыстарын, тэжірибелі-конструкциялық, жобалау жүмыстарын жүргізеді,
инновациялык кызметті атқарады;
ғылыми ауқымды жэне импортты алмастыратын өндірістерді құрайды, ауыл
шаруашылык өнімдерін, техниканың тэжірибелік жэне аз сериялы партияларын
өндіріп, оларды іске асырады; су, топырақ жэне өсімдік анализдерінің барлық
түрлерін орындайды;
3) республиканың су шаруашылығы мен мелиорациясын дамытудың мемлекеттік
басымдылықтары бойынша үсыныстар дайындайды;
су қамтамасыздандыру мен суармалы егісітік тэжірибесіне жарамды шет ел
технологияларын бейімдеу;
ғылыми кадрларды дайындау жэне аграрлық сектор мен су шаруашылығы
мамандары мен жүмыскерлерінің біліктілігін жэне олардың сынақ ісін арттыру
бағытында кызмет атқарады;
Қазақстан Республикасының қолданып жүрген заңымен тыйым салынбаған
қызметтердін басқа да түрлерін орындау;
4.4.Заң актілерінде көрсетілген қандай да болмасын қызмет түрімен
серіктестік лицензия негізіпде айналыса алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 109200 (жүз тоғыз мың екі жүз)
тенге.
Серіктестіктің жарғылық капиталын тіркелген кезде қатысушылар
түгелдей жұмылдырылды.
5.3 Жарғылық капитал серіктестікке қатысушылардың шешімі бойынша
үлғайтылуы мүмкін:
қатысушылар өндірген қосымша салымдардың үйлесімділігі;
серіктестіктің меншігіндегі капиталдың, сонымен қоса оның резервіндегі
капиталдын есебінен жарп.ілык капитал мөлшерін ұлғайту;
3) серіктестік құрамына жаңадан қатысушыларды қабылдау. Серіктестікке
қатысушылардың жалпы жиналысында шешім қабылданады.
Серіктестік тіркеуден өткенде, жарғылык капиталының ұлғайғаны
туралы шешім қабылданған күннен бастап 3 айдың ішінде жарғылық капиталдың
ұлғайғаны туралы органға хабарлауға міндетті. Хабарлаган күннен бастап
салым сомасының кемінде жарты сомасы енгізілуі тиіс, сол арқылы жарғылық
капитал ұлғаяды.
Қолданыстағы заңда белгіленген жарғылық капиталдың ең аз мөлшерін
кемітуге рүксат етілмейді.
Серіктестік жарғылық капиталының үлғаюын жэне кемітілуін
қолданыстағы заң талаптары арқылы жүзеге асырады.
Серіктестіктің меншікті мүлкі болады, ол мыналардың есебінен
құрылады:
қатысушылардың жаргылық капиталға салымдары;
алынған табыстар, сондай-ақ заңда рүқсат етілген баска да негіздемелер
бойынша олардың сатып алған өзге де мүліктері. Серіктестік мүлкі оның
балансында ескеріледі.
Қатысушы серіктестік қызметіне дара басшылық етеді, осы жарғыда
оның қызметіне жататын мэселелерді шешеді. Қатысушы қабылдаған шешімдер
жазбаша ресімделеді. Қатысушының айрықша қүзыретіне мынандай мэселелерді
шешу жатады:
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін әрекеттерді бекіту және оны
қабылдау тәртібі.
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін қүжаттарға жататыны:
серіктестік Бас директоры туралы ереже;
серіктестік тексерушісі туралы ереже;
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін күжаттар жобасын,
серіктестіктің атқарушы органы, серіктестікке қатысушы белгілеген мерзімде
дайындайды.
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін қүжаттарды бекіту туралы
мэселені шешуді, қатысушы жекелей қабылдайды.
Серіктестік Бас директорына:
қатысушының келісімінсіз мүліктен пайда алу максатында серіктестікпен
мэміле жасауға (сонымен қоса сиға тарту, қарыз алу, өтеусіз пайдалану,
сатып алу-сату т.б. шарттар);
серіктестіктің өзінен, сондай-ақ серіктестіктің үшінші түлғамен жасаскан
мэмілесі үшін комиссиялық сыйақы алуға;
3)серіктестікке қатысты үшінші түлға атынан немесе мүддесі үшін орындауға;
4) серіктестік қызметімен бэсекелестегі кэсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға
тыйым салынатыны
Серіктестегі атқарушы органның қаржылық-шаруашылық қызметін
басқаруды жүзеге асыру үшін тексеруші 5 жыл мерзімге сайлануы мүмкін.
Тексерүші серіктестіктің катысушысы немесе оныц өкілділігі бола алады.
Серіктестік Бас директоры тексеруші бола алмайды.
Тексеруші серіктестіктің атқарушы органының қаржылық-шаруашылық
қызметіне кез келген уақытта тексеру жүргізуге қүқы бар, эрі серіктестіктің
барлық қүжаттамаларын сөзсіз қарауына құқы болады. Тексерушінің талап етуі
бойынша Бас директор ауызша немесе жазбаша түрде түсініктеме беруге
міндетті.
Серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін оны қатысушылар
бекіткенге дейін тексеруші мікдстті түрде тексереді.
Серіктестіктің жылдық қаржылык есептемесін тексеру жэне дүрыстығын
растау үшін, оның ағымдағы жай-күйін білу үшін, серіктестік мүлкіне,
директорға немесе қатысушыға байланысы жоқ кэсіпқой аудиторды тартуға
серіктестің құқы бар. Серіктестікке қатысушының өз есебінен
серік'і'естіктің қаржылық есебіне аудиторлық тексеру жүргізуге құқы бар.
Егер серіктестіктің атқарушы органы серіктестіктің қаржылық есебіне
аудиторлық тексеру жүргізуден жалтарса, мүндай тексеру сот шешімінің
белгілеуімен жүргізілуі мүмкін.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес есебі мен
есептемесін жүргізу тәртібінің жэне сенімділігінің сақталғаны үшін
жауапкершілік алады.
Серіктестік табысы оның қаржылык есептемесінің бір жылғы қызметінің
нэтижесі бойынша анықталады.
Серіктестік табысы материалдық және соған теңестірілген еңбекке ақы
төлеу шығындары меи шыгыстарын өтегеннен кейін қалыптастырылады.
Серіктестік қызметінің соңғы нәтижесі -табыс алу.
Серіктестік салықтарды, жалақыны жэне басқа да бюджеттік төлемдерді
төлегеннен кейін қаліан газа табысы серіктестіктің меншігі болып саналады
және оны алдағы жұмыстарды дамыту үшіп боледі.
Өндірісті дамытуға және серіктестіктің жалпы мұқтажына қажетті
қаражатты бөлгеннен кейім қалған таза табыс бөлігі, серіктестікке
қатысушылардың иелігінде калады. Қатысушы серіктестіктің жарғылық
капиталындағы таза табыстың оған тиесілі үлесінің бөлігін алуға құқы бар.
Ссріктестік төлеуді ақшалай түрінде бір ай ішінде жүзеге асыруы тиіс.
Қатысушы барлық жарғылық капиталды толық төлегенге дейін табыс
алуға кұкы жоқ.
Серіктестік жаргылық капиталдың 10% мөлшерінде резервтік капиталды
құра алады. Резеритік капиталды қалыптастыру серіктестіктің таза табысын
жыл сайын 5% мөлшерінде аудару арқылы жүзеге асырады. Егер резервтегі
капитал қаражаты біткен жағдайда, оған аудару қайтадан басталады.
Серіктестік залалы резервтік капитал есебінен жабылады, егер
капитал қаражаты жетіспесе - серіктестікте болатын басқа қаражат есебінен,
ал ол жетіспеген жағдайда - серіктестік мүлкін өткізу арқылы. Залалды жабу
үшін резервтегі капитал қаражаты жетіспеген жағдайда, оны жабу көздсрі
туралы шешімді қатысушылар кабылдайды.
Бас директор жалдау туралы келісім шарт негізінде қызметкерлерді
жалдауды, сондай-ақ еңбек қатынастарын реттейтін басқа да түрін жүзеге
асыруға қүқылы.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген барлық элеуметтік-экономикалық құқығына және еңбек қатынастарын
реттейтін басқа да түрлеріне кепілдік береді.
Өрбір қызметкердің еңбекпен табылған табысы оның жеке еңбек
үлесімен, эрі жүмысының соңгы нәтижесін ескере отырып белгілейді, ең коп
мөлшерімен шектелмейді жэне заңға сэйкес салық салынады.
Серіктестік еңбекке ақы төлеу түрі мен жүйесін дербес анықтайды,
еңбек шарттарында тарифтік мөлшерлемесі мен айлықақысын ескереді, бүл
орайда мемлекеттік тарифте қызметкерлердің еңбек ақысының ең төменгі
кепілдемесі жэне мамандардың тиісті біліктілігі ретінде қарастырылады.
Қызметкерлер міндетті әлеуметтік сақтандыруға жатады.
Серіктестік барлык жүмыс істейтіндердің еңбек жағдайының
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міидетті және олардың денсаулығына жэне
еңбекке қабілеттілігіне зиян келтіргені үшін заңда белгіленген тәртіппен
жауапкершілік алады.
1.2. Кәсіпорын ресурстарын интенсивті және тиімді пайдалануын
талдау және оларды бағалау
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығай-тып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше ше-шуіне
мол мүмкіншілік ашты.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша
қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолы-мен
өнімді өндіру және сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негіз-
делген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер қабыл-
дау үшін оның қаржылық жағдайын талдау керек. Тек терең және ұқыпты тал-дау
негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсенділігін арт-
тыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты
ұсыныстар беруге болады.
Кәсіпорынның шаруашылық –қаржылық қызметіне талдау жүргізу про-
цессінде әрдайым көрсеткіштердің жүйесімен жұмыс жасауға тура келеді. Тал-
дау қорытындысы дұрыс және сапалы болу үшін есеп беру мәліметтерінің са-
пасы жоғары болуы қажет, мұнда әринеішкі және сыртқы аудиттің ролі зор.
Кәсіпорынның өндірістік –шаруашылық қызметін жан-жақты зерттеу
негізіне бір-бірімен байланысты экономикалық көрсеткіштердің тобы жатады.
Санды көрсеткіштер абсолютті көлемді білдіреді, ал қызмет көрсету көлемі
қызмет-керлердің саны мен құрамы, негізгі құралдар мен материалдардың
қажеттілігі. Сапалы көрсеткіштер өндіріс тиімділігін анықтайды, кәсіпорын
қызметінің жағдайын сипаттайды, еңбек өнімділігін, құрал-жабдықтарды
пайдалану дең-гейі, табыстылығы, атқарылған қызмет бірлігіне анықталған
материалдың және басқада шығындарды көрсетеді.
Шаруашылық жоспар көрсеткіштерінің экономикалық мазмұнына есептің
басқада мәліметтеріне талдау жүргізе отырып жоспардың орындалуын өндіріс-
тік-шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсуін анықтайды, әсер ет-
кен факторларды табады, оның әрқайсысын салмақтап, маңыздыларын анық-тайды,
әр бөлімше, цех, учаскелердің, кәсіпорынның жұмыс нәтижесіне баға береді.
Кәсіпорынның негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштерін бағалау, тал-
дау жүргізу үшін 1.1-аналитикалық кесте құрамыз, ол үшін 2007-2008 жылдар-
дағы жылдық есеп беру мәліметтерін пайдаланамыз, оның ішінде №1 үлгі
Бухгалтерлік баланс, №2 үлгі Пайда және зияндар жөнінде есеп беру, №3
үлгі Ақшалай қаражаттардың жылжуы жөнінде есеп беру, №2МП Кәсіпорынның
қаржы-шаруашылық қызметі жөнінде есеп беру.
1.1- кесте
2007-2008 ж.ж. "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты"
ЖШС-нің қызметінің негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштері
Рс Көрсеткіш Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қар-қыны
%
2007 ж. 2008ж.
1 2 3 4 5 6 7
1. Өткізілген қызметтен
түскен табыс мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
2. Өткізілген қызметтің
өзіндік құны мың тг.59085,0 14381,0 -44704,0 24,3
3.
Жалпы табыс (зиян) мың тг.-31910,7 5112,0 - -
4.
Мерзімді шығындар мың тг.5658,9 6958,0 +1299,1 122,9
5. Негізгі қызметтен
түскен табыс (зиян) мың тг.-37569,6 -1846,0 -35723,6 4,9
6. Негізгі емес
қызметтен түскен мың тг.1138,5 1892,0 +753,5 166,2
табыс (зиян)
7. Салық салынғанға
дейінгі кәдімгі
қыз-меттен табыс мың тг.-36431,1 46 - -
(зиян)
8. Орташа жылдық
персонал саны адам 111 83 -28 74,8
9. Еңбек ақы қоры мың тг.55743,3 7453,5 -48289,8 13,4
10. Бір қызметшінің
орта-ша жылдық
еңбекақы-сы мың тг.502,19 89,8 -412,4 17,9
11. Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны мың тг.41230,0 39627,0 -1603,0 96,1
12. Қор қайтарымы тг.тн. 0,659 0,491 -0,167 74,5
1.1- кестедегі мәліметтері бойынша өткізілген қызметтен түскен
табыс есеп беру жылы 7681,3 мың.тг азайғаны көрінеді, әрине бұл өткізілген
қызмет көлемінің азайғанын. Сонымен бірге қызмет көрсетуге жұмсалған
шығындар да 44704,0 мың тг. төмендеді.
Жалпы кірісті табу үшін өткізілген қызметтен түскен табыстан
шегереміз
өзіндік құнды. Жалпы табыс өткен жылмен салыстырғанда өсті, себебі өткен
жылы серіктестік жалпы зиян шеккен. Мерзімдік шығындар құрамы бұл
кәсіпорында жалпы және әкімшілік шығындардан өнімді сатумен байланысты және
банк несиелігіне төленген процент төлемдерінен құралды. Осы шығындар есеп
беру жылы көбейді, соның салдарынан негізгі қызмет нәтижесі зиянмен
аяқталды.
Негізгі емес қызметтен табыс 753,5 мың тг өсті ол негізгі
құралдарды жалға беруден қалыптасқан. Сондықтан барлық нәтиже есеп беру
жылы зиян деп анықталып отыр. Қызметшілердің орташа тізімдік саны 28 адамға
азайды, сонымен қатар еңбек ақы қорыда азайды, ал бір қызметшінің орташа
жылдық еңбек ақысы да төмендеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың орташа жылдық құнының кемігені
байқалады, және негізгі құралдар тиімді пайдаланбаған, оған дәлел қор
қайтарымының төмендеуі. Қор қайтарымының азаюы көрсетілген қызметтен түскен
табыстың кемуіне әкеледі.
Өткізілген қызмет көлемінің өзгеруіне әсерін тигізген негізгі
өндірістік факторларды үш топқа бөлеуге болады : еңбек пен материалдық
ресурстардың және негізгі құралдардың пайдаланылуы.
Аталған әр үш топтың ішіне кіретін факторлар ресурстардың нақтылығы-
мен байланысты – сандық факторлар және оларды пайдалану деңгеймен
байланысты – сапалық факторлардан құрылады.
Көрсетілген факторлар тобының қызмет өткізу көлеміне әсерін талдап
көрейік.
1.2- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты " ЖШС-нің
еңбек ресурстарының тиімді пайдалануын талдау
РсКөрсеткіш Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қарқын
ы
2007ж. 2008ж.
1. Өнім өткізуден түскен мың тг. 27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
кіріс
2. Қызметшілердің жылдық
орташа саны адам 111 83 -28 74,8
3. Бір қызметшінің жылдық
орташа еңбек өнімділігі тг.тн 244813,5 234855,4 -9958,1 95,9
1.2 - кестенің мәліметтері бойынша есеп беру жылы бір қызметшінің
еңбек өнімділігі өткен жылмен салыстырғанда 9958,1 мың тг.азайды, бұл
көрсеткіш өткізілген қызмет көлемінің және қызметшілердің саны азаюына
байланысты.
Абсолютті айырмашылық тәсілін қолдана отырып өткізілген өнімнің
өзгеруіне қызметшілердің саны мен жылдық орташа еңбек өнімділігінің әсерін
анықтаймыз:
1) Қызметшілер саны өзгеруінен
(83-111) х 244813,5= -6854,7 мың тг.
2) Бір қызметшінің жылдық орташа еңбек өнімділігі төмендеуінен
(234855,4- 244813,5) х 83 = -826,6 мың тг.
Екі фактордың жиынтығы -7681,3 мың тг. болды.
Келесі аналитикалық кестеде өткізілген қызмет көлемінің өзгеруіне
әсерін тигізген қалған екі топ факторларын, атап айтқанда, материалдық
ресурстармен негізгі құралдардың нақтылығы мен пайдалануын қарастырамыз.
1.3 - кесте
2007-2008 ж.ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің өткізілген
өнім көлеміне әсерін тигізген факторларды анықтау
РсКөрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қар-қы
ны %
2007ж. 2008ж.
1 2 3 4 5 6 7
1. Өткізілген өнім көлемі мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
2. Материалдық шығындар мың тг.9209,0 333,0 -8876,0 3,6
3. Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны мың тг.41230,0 39627,0 +1603,0 96,1
4. Материал қайтарымы тг. 2,95 58,53 +55,58 198,4
5. Қор қайтарымы тг. 0,66 0,49 -0,19 72,1
1.3- кестедегі мәліметтер бойынша өткізілген қызмет көлемінің
өзгеруіне интенсивті факторлар бұрыс әсерін тигізді. Олар материалдық
ресурстармен негізгі құралдардың тиімді пайдаланбауынан.
Қызмет өткізу көлемінен түскен табыс материалдық ресурстардың
азаюына байланысты 26491,6 мың тг. [(-8876,0) х 2,95 ] азайды.
Материал қайтарымы деңгейінің 55,58 теңгеге өскені өткізілген
қызмет көлемін -18510,4 мың тг. [(58,53-2,95) х 333,0]. Екі фактордың
жиынтығы, 7981,3 мың тг.
Негізгі құралдардың есеп беру жылы өткен жылмен салыстырғанда
1603,0 мың тг. өскені өткізілген өнім көлемін 1056,5 мың тг. (1603,0 х
0,66) көбейтті, ал қор қайтарымы төмендеуінен өткізілген өнім көлемі
6624,8 мың тг. (-0,19) х 39627,0 мың тг. азайды.
Кәсіпорынның қызметін сипаттайтын маңызды көрсеткіштің бірі, ол өткі-
зілген қызметтің өзіндік құны. Бұл көрсеткішпен тығыз байланысты көрсеткіш-
тер кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижесі, субъектінің қаржылық жағ-
дайы тағы басқалар.
Келесі кестеде өткізілген өнім көлемінің өзгеруіне әсерін тигізген
оның өзіндік құнымен 1 теңгесіне шаққан шығындарын талдаймыз.
1.4-кесте
2007-2008 ж.ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің өткізілген
қызметтің 1 теңгесіне жұмсалған шығындары
РсКөрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1 2 3 4 5 6
1. Өткізілген қызмет түскен
табыс (зиян) мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3
2. Өткізілген қызметтің өзіндік мың тг.59085,0 14381,0 -44704,0
құны
3. Өткізілген қызметтің 1
теңгесіне жұмсалған шығындар теңге 2,17 0,737 -1,43
Кестедегі мәліметтер бойынша есеп беру 2008 жылы өткен жылмен са-
лыстырғанда өткізілген өнімнің өзіндік құны 44704,0 мың теңге (14381,0-
59085,0) азайған. Бірақ, талдауды өткізілген қызметтің 1 теңгесіне
жұмсалған шығындар көрсеткіші арқылы жүргізген жөн. Бұл көрсеткіштің
деңгейі есеп беру жылы 0,737 теңгені құрады, ал өткен жылы 2,17 теңге
болған, яғни 1,43 теңгеге төмендегені байқалады.
Техника –экономикалық қызметтің көрсеткіштерін талдауынан кейін,
кәсіпорынның қаржылық жағдайының кейбір көрсеткіштерін талдауға ауысайық.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау-
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық еспетің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі.
Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болған-
дықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың тартылуы-
на талдау жасау үшін келесі 1.5 кестені құрамыз.
1.5-кесте
2008 ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің баланс
активтерінің құрамы мен құрылымы
рсКөрсеткіштер Іс жүзінде Ауытқу Құры-лы
(+;-) м-
ның
өзге-ру
і (+;-)
Жыл басы Жыл соңы
мың тг.үл. мың тг. үл.
салмағ салма
ы % ғы %
1. Активтер құны, барлығы49979,0100,0 45371,0 100,0-4608,0 -
соның ішінде
1.1Ұзақ мерзімді 41230,082,5 39627,0 87,3 -1603,0 +4,8
активтер:
а) нагізгі құралдар 41230,082,5 39627,0 87,3 -1603,0 +4,8
1.5-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7 8
1.2 Қысқа мерзімді 8749,0 17,5 5794,0 12,7 -3005,0 -4,8
активтер:
а) материалдар 3209,0 6,4 3099,0 6,8 -110,0 +0,4
б) дебиторлық қарыз 2735,0 5,5 2491,0 5,5 -244,0 -
в) ақша қаражаты 2805,0 5,6 154,0 0,3 -2641,0 -5,3
2. Кәсіпорынның
өндірістік 44439,088,9 42726,094,2 -1713,0 +5,3
потенциалының құны
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құны есепті жылы 4608,0 мың
тг. азайғаны көрінеді. Бұл онша дұрыс нәтиже емес және кәсіпорынның ары
қарай дамуының төмендігін көрсетеді. Активтер құрамында ең үлесі жоғары ол
негізгі құралдар және олардың көлемі жыл соңында азайды, ұзақ мерзімді
активтер үлесі көбейді.
Қысқа мерзімді активтер азайды және де оның құрамындағы басым
бөлігі ақша қаражаты азайғаннан. Қысқа мерзімді активтер құнының кәсіпорын
мүлігінің құнына қатынасын кәсіпорын активтерін іске тарту коэффициентінің
өсуі сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз
жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі.
Өндірістік потенциал құны жыл басында 44439,0 мың тг. болса жыл
соңында 42726,0 мың тг. құрап, 1713,0 мың тг. төмендеді. Бұл көрсеткіштің
көлемі Кn0,5 қалыпты болып есептеледі. Баланс активтерінің жалпы құнындағы
өндірістік потенциал үлесі есепті жылы 88,9% құрады, ал жыл соңына 94,2%
жетіп 5,3% өсті. Бұл қалыпты мәніне сай болғаны.
Осылайша, мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің
өскеніне қарамастан, кәсіпорын басшылығы оның құрамындағы өзгерістердің
негізділігін және оның себептерін бағалауы қажет, сондай-ақ кәсіпорынның
ағымдағы активтерінің жалпы сомасында маңызды көрсеткіштің бірі болып
саналатын және оның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын дебиторлық борышты
талдауға басты назар аударуы қажет.
Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыш-тың
нақты бар болуы емес, оның көлемі, қозғалысы және түрі, яғни бұл борыш-тың
пайда болу себебі әсер етеді. Дебиторлық борыштың пайда болуы кредиторлық
борыш сияқты ақшаны аудару арқылы есеп айырысу жүйесі кезеңіндегі
шаруашылық қызметтегі объективті процесс болып табылады. Дебиторлық бо-рыш
барлық уақытта есептеулер тәртібінің бұзылуы нәтижесінде туындап бар-лық
уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды.
Келесі кестеде ағымдағы активтердің жағдайын қарастырайық.
1.6-кестедегі мәліметтер көрсетіп отырғандай меншікті капитал өткен
жылмен салыстырғанда көбейген, бұл резервтермен байланысты болған. Ағымдағы
міндеттемелер әртүрлі кредиторлық қарыздардан құралады, олардың жалпы
сомасы 4715,0 мың тг. азайды. Бұл негізінде персоналға еңбек ақы төлеу
және басқа да кредиторлық қарыздар баптарының төмендеуінен болды.
Дебиторлық қарыздар да азайды, бұл негізінен сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің қарыздары және басқа да дебиторлық қарыздардың пайда
болуынан.
1.6- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты "
ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығын талдау
№ Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
пп бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1. Меншікті қаражаттар мың тг. 45023,0 45130,0 +107,0
2. Ағымдағы міндеттемелер мың тг. 4956,0 241,0 -4715,0
3. Дебиторлық қарыздар мың тг. 2735,0 2491,0 -244,0
4. Меншікті мүліктің құны мың тг. 49979,0 45371,0 -4608,0
6. Тәуелсіздік коэффициенті
(1.ж 4 ж. х100) % 90,0 99,5 +9,5
7. Меншікті және қарызға
алынған қаражаттар
арақа-тынасы (2ж.1ж. х % 11,0 0,5 -10,5
100)
8. Дебиторлық қарыздардың үлес
салмағы (3ж. 4ж. х100)
% 5,5 5,5 -
Тәуелсіздік коэффициенті өсуі негізінен мүліктің құнынның азаюынан
болды. Оның өндірістік кәсіпорындар үшін ең тиімді мөлшері 0,5-0,6. Осы
себепті бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы тәуелсіз деуге болады, оны қарыз
капиталының үлес салмағының 11,0-ден 0,5 процентке азаюы дәлелдейді.
Дебиторлық қарыздардың үлес салмағының азаюы, басқа активтердің көбеюін
көрсетеді. Келесі кестеде ағымдағы активтердің жағдайын қарастырайық.
1.7- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты "
ЖШС-да қысқа мерзімді активтерді пайдалану көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
пп бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1 2 3 4 5 6
1. Өнім өткізуден түскен табыс
мың тг. 27174,3 19493,0 -7681,3
2. Қысқа мерзімді активтердің
орташа мөлшері мың тг. 8749,0 5744,0 -3005,0
3. Қысқа мерзімді активтердің
айналым коэффициенті (1ж.
2ж.) коэф. 3,1 3,3 +0,2
1.7- кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
4. Қысқа мерзімді активтердің
ай-налым ұзақтығы (360 күндер 115,9 106,1 -9,7
:3ж.)
5. Қысқа мерзімді активтердің
тұрақтану коэффициенті (2ж.
1ж.) коэф. 0,32 0,29 -0,02
1.7-кесте мәліметтері бойынша ағымдағы активтер мөлшері есепті жылы
3005,0 мың тг. азайған. Айналым коэффициенті 3,1-ден 3,3 көбейді.
Айналымның күнге шаққандағы мөлшері 9,7 күнге азайды. Бұл көрсеткіштер
ағымдағы активтердің айналымға қосу мөлшерін көрсетеді. Қосымша айналым
құралдарын тарту (+) немесе айналымнан шығару (-) келесі формула бойынша
анықтауға болады:
Ағымдағы активтерді = қызмет көрсетуден табыс 360 х (А1 – А0)
қосу немесе айналыстан алу
Мұнда, А1 – есеті жылда ағымдық активтердің айналу коэффициенті
А0 – алдынғы жылы ағымдық активтердің айналу коэффициенті
= 19493,0 360 х (106,1 – 115,9) = -525,2 мың тг.
Сонымен, ағымдағы активтер айналымының 9,7 күнге өзгеруі өндіріс
айналымынан 525,2 мың тг. активтер тартылды, ал ағымды активтердің айналым
коэффициенті 3,3 болғандықтан сырттан алынған айналым құралдар сомасы 32,0
мың тг. құрады.
Қысқа мерзімді активтердің тиімді пайдаланылуы оларды тіркеу
коэффициентімен анықталады. Бұл көрсеткіш 2007 жылы – 0,32, ал 2008 жылы –
0,29, яғни 0,02 процентке азайды, бұл жәйт кәсіпорын өнім өткізуден табыс
алу үшін айналым қаражаттарын көп жұмсаған, олардың сомасы – 389,8 мың тг.
құрады (0,02 х 19493,0). Кәсіпорын есепті жылы кейбір негізгі
көрсеткіштерін жақсартуы керек, ол оның жағдайының тұрақсыз екенін
көрсетеді.
1.3. Есеп және аудиттің халықаралық стандарттар жағдайындағы есеп
және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік
аспектілері
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру –бұл субъектінің шаруашылық қызметі
мен қорларда тиімді пайдалануда бақылауды жүзеге асыру туралы нақты және
уақтылы ақпараттар алу мақсатындағы есеп үрдісін құрудағы шарттар мен
элементтер жүйесі. Оның негізгі құрылымдары болып табылады: алғашқы есеп
пен құжат айналымы, түгелдеу, субъектінің қаржы шаруашылық қызметі
шоттарының типтік жоспары, бухгалтерлік есеп нысаны, есеп-есептеу
жұмыстарын ұйымдастыру нысаны, есеп берудің көлемі мен мазмұны.
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы
ережелері Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
берудің жүйесін реттейтін нормативті-құқықтық актілермен белгіленген.
Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
1. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Заңы.
2. ҚР Үкіметінің қаулылары мен Заңнамалық актілері.
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсынымдар.
4. Шоттардың типтік жоспары және оны пайдаланудың нұсқаулықтары.
5. Субъектінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру есептеудің негізгі
принциптері және үздіксіз қызметіне, түсініктілік қолайлылық, сенімділік
және салыстырмалық сапалық белгілеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынудағы жауапкершілік оның
қаржылық жағдайына, қаржылық жағдайдағы нәтижелер мен өзгерістер туралы
мәліметтерді негізге алатын ұйым басшысына жүктеледі.
Өзінің құрылымы бойынша есеп өзіне көптеген құрамдас бөлімдер
енетін, ұйымдық және мәліметтік жүйе болып табылады:
- кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі үрдісіндегі кірістер мен шығыс
тарды қалыптастыратын қаржылық есеп.
- Қаржылық есеп сыртқы пайдаланушылар үшін ашық және ол өкілетті
мемлекеттік органдардың және меншік иесінің тапсырысы бойынша тәуелсіз
аудиторлардың бақылауында болады;
- өндірістік есеп, онда ІХ бөлімнің бөлімшелерінің шоттарында өнімнің,
жұмыстың және қызметтің өндірістік өзіндік құны қалыптасады және
көрсетіледі, кәсіпорынның барлық тікелей және жанама шығындары
есептелінеді. Бұл есептің мәліметтері коммерциялық құпияға жатады және
басқарушы құрамның шектеулі тұлғалары үшін арналған және тарифтерді,
бағаларды, кірістерді, шығыстарды, кәсіпорынның қаржылық жағдайын
бағалау мен ағымды және перспективалық қызметінің болжамын жоспарлау
үшін пайдаланылады;
- басқару есебі-ағымды және перспективалық жағдайларға және тиімді
басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті өндірістік, статистикалық және
салықтық есеп мәліметтері бойынша субъект басшысының тапсырмасымен
құрылатын жинақтық мәліметтер, ол өз бетінше жасалынған нысандармен
белгіленеді;
- салықытық есеп, салық заңдылықтарына сәйкес бухгалтерлік есептің соңғы
нәтижелері негізінде қалыптасады және есептің альтернативті әдістемесі
болып табылмайды. Есеп мәліметтері стандарттан тыс кестелерде,
ведомостерде, есепті кезең бойына есептеулерде белгіленеді және салық
салынатын кірісті есептеуде пайдаланылады;
- статистикалық есеп, қаржылық есептің мәліметтеріне негізделеді, оның
көлемі мен нысаны ұлттық статистика агенттігі органдарымен белгіленген
күнге тізімдемеге сәйкес айқындалады.
Қаржы –шаруашылық операцияларын белгілеу үшін алғашқы құжаттар
келісімдер (контракттар), шарттар, ресми хаттар, бұйрықтар, сенім қағаздары
және т.б.. Олар ҚР азаматтық кодексінің талаптарына және тараптардың
келісіміне сәйкес рәсімделеді.
Алғашқы құжаттар алғашқы есептік құжаттаудың ведомоство аралық
Альбомына сәйкес жасалынады, оның негізінде бастапқы құжаттардың мазмұнынан
туындайтын нақты жасалынған операциялардың бухгалтерлік өткізбелері
белгіленеді.
Бастапқы құжат мәліметтері келісім мен операциялардың іске асу
шамасына қарай, есеп саясатында көрсетілгендей, журнал-ордерде,
ведомостерде тіркемелерде және стандартты емес есептік журналдарда
жинақталады.
Есептегі өңделген мәліметтер негізінде әр түрлі пайдаланушыларға
қаржылық, статистикалық, салықтық есеп берулер жасалынады. Кезеңді қаржылық
есеп берулер субъект туралы ақпараттар таратудың бастапқы құралдары болып
табылады.
Есеп стандарттары –бұл бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
ұсынымдары жүргізу үшін шаруашылық жүргізуші субъект пайдаланатын ережелер
мен процедуралар жиынтығы. Бұл кезде есеп стандарттары келесідей топтарға
бөлінеді:
- бағамдық, активтер мен міндеттемелерді бағалау әдісін жазып көрсетеді,
есептің әр түрлігін болжайды;
- түсініктемелік, түсінік қағазында ұсынылатын мәліметтер мәнін жазып
көрсетеді;
- салалық, әр саланың тобына мамандандырылған стандарттар;
Барлық стандарттардың ішінде №30 Ұсынылым стандарты негізгі кілті
болып табылады. Ол субъект басшысымен қабылданатын бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есепті ашып көрсету үшін тәсілдер жиынтығын
анықтайды. Ол кәсіпорынның, ұйымның өндірістің экономикалық ережелеріне
негізделуі, кәсіпорын қызметі туралы толық және айқын мәліметтерді көрсетуі
тиіс. Есеп вариантын таңдауда меншік нысаны, кәсіпорынның салалық
тиістілігі, қызмет түрі және материалдық базасы секілді факторлар әсер
етеді.
Қабылданған есеп саясаты ұзақ мерзімді, басқа стандарттарға қарсы
болмайтын болуы керек. Есеп саясатындағы өзгерулер қызығушылық туғызатын
заңды және жеке тұлғалардың назарына жеткізілуі тиіс, қаржылық есеп беруге
түсініктеме қағазда көрсетілуі және негізделуі керек, таңдап алынған
варианттар мен есеп әдістемесібөлім бойынша топтастырылуы керек, ол
бухгалтерлік есептің әрбір бөлігі бойынша жасалынады.
Барлық әлемде қаржылық есеп беруде пайдаланылатын бухгалтерлік
есептің принциптерін үйлестіруге қол жеткізу үшін 1973 жылы Австралия,
Канада, Франция, Германия, Жапония, Мексика, Голландия, Ұлыбритания,
Ирландия және АҚШ мемлекеттерінің кәсіби бухгалтерлері арасындағы келісім
нәтижесінде қаржылық есеп берудің халықаралық стандарт комитеті (КМСФО)
құрылды.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарт комитетімен (КМСФО)
барлық жерде қабылдауға және сақтауға 41 қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарт өңделінді, басылып шықты және ұсынылды.
ҚЕХС-ның басты мақсаты –бұл қаржылық есеп берудің ұсынылымы, ол
мақсатқа қол жеткізуге болады, егер анықталған болса:
- тапсырмалар, олардың шешімі үшін қаржылық мәліметтер талап етілсе;
- ақпараттық жүйелерді құру принциптері;
- бұл мәліметтердің сапалық сипаттамасы;
- қаржылық есеп берудің элементтері.
1997 жылдан Қазақстан Республикасында қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттары негізінде өңделген, бухгалтерлік есептің 33
отандық стандартты іс жүзінде. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты
тұрақты түрде жетілдіруді және өзгертілуде, жаңа стандарттар қабылдануда.
Қазақстанда аудиторлық қызмет нормативті реттеу жүйесі тәжірибелік
өңдеуден өткен. 1993 жылы 18 қазанда Қазақстан Республикасындағы
Аудиторлық қызмет туралы бірінші Заң қабылданды. Бес жылдан соң, 1998 жылы
20 қарашада, Аудиторлық қызмет туралы екінші заң қабылданды және оған
18.12. 2000ж., 15.01.2001ж., 02.03.2001ж., 26.12.2002ж., 16.05.2003ж.,
11.06.2003ж.,05.05.2006ж., өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Бұл
Заңдар ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттеуші бірінші деңгейлі құжаттарға
жатады.
Қазіргі уақытта қаржылық есеп жинағына енеді:
- бухгалтерлік баланс;
- кірістер мен шығыстар туралы есеп беру;
- ақша қозғалысы туралы есеп беру;
- меншікті капитал өзгерістері туралы есеп беру ;
- есеп саясаты туралы мәлімет және түсініктеме.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңда
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі мақсаттары айқындалған:
1) субъектіні, сонымен бірге басқа да қызығушылық туғызушы тұлғаларды оның
шаруашылық қызметі туралы толық және анық мәліметтермен қамтамасыз ету;
2) субъектінің шаруашылық қызметінің жүзеге асырылуы ҚР заңдылықтарының
сақталуына бақылау жасау үшін мемлекеттік органдарға қажетті
мәліметтермен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы есеп саясаты бухгалтерлік есеп және есеп беруді
нормативті реттеуі жүйесінің ішкі элементі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп есептеу принципі бойынша құрылған, онда кірістер мен шығыстар
бухгалтерлік есепте танылады және қаржылық есепте олардың түсуі мен пайда
болуы шамасы бойынша көрсетіледі. Қаржылық есеп беру түсініктілік,
маңыздылық, мәнділік, нақтылық, аяқталғандылық, салыстырмалық, реттілік
және шыншыл ұсынымдар принципі бойынша құрылған.
Кәсіпорында есептің синтетикалық және аналитикалық регистрлер және
қаржылық есеп беруді жүргізудің автоматтандырылған да, қолмен жасау
тәсілдері қолданылады. Қаржылық есеп беруді жасаудың мақсаты
пайдаланушыларға ұйымның қаржылық жағдайы туралы нақты және уақтылы
ақпараттар ұсыну, есепті кезеңде жүргізілген шаруашылық операцияларын
жазып көрсету. Кәсіпорында амортизация есептеу үшін тікелей бірқалыпты әдіс
қолданылады, онда объектінің амортизация құны ай сайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУА-ШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1.Бәсекеге қабілеттік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және 5
оның келешектегі даму жолдары
1.2.Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын 9
талдау және оларды бағалау
1.3.Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу 16
жағ-дайында есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және
методологиялық аспектілері
2. НЕГIЗГI ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБI
2.1 Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын пайдалану 24
арқылы негізгі құралдар есебін ұйымдастыру
2.2 Негiзгi құралдардың түсуі мен шығуы және олардың есебі 29
2.3 Негiзгi құралдардың тозуының және жөндеуінiң есебi 32
2.4 Негiзгi құралдар есебiн инновациялық ақпараттық технология 35
жағдайында ұйымдастыру
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ АУДИТІ
3.1.Аудит түрлері және олардың аудит объектілерімен өзара 39
байланысы
3.2.Негізгі құралдардың ішкі аудиті 52
3.3.Негізгі құралдардың тиімді пайдалануының аудиті 58
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ӘДЕБИЕТ 65
ТІРКЕМЕ
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикаға тән қызмет ресурстардың оның ішінде материал-
дық, еңбек, қаржы және ақша ресурстарының икемділігі әрбір басталған нәти-
желі іс бастауға жұмсалған қаржылардың тек қана өз-өзін ақтаумен қатар іс
егесіне пайда әкелетіндігіне сондықтанда нарықтық экономика тұсында әрбір
бизнес иесі ұсыныс пен сұраныс, баға және рентабельдік нормасы жөнінде жан-
жақты хабардар болуы қажет, сонымен қатар қазіргі заманға нарықтық эконо-
микалық тұсында меншік түріне қарамай өзінің жұмысын тиімді және дер ке-
зіндегі нарықтық экономикадағы өзгерістерге сәйкес іс-әрекеттер жасау үшін
бухгалтерлік есеп ауадай қажет.
Экономикалық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып
тұратын бөлек ғылыми сала. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен
көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге
бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі
міндеті – халық шаруа-шылығының барлық салаларында нақты тұжырымды
мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму
кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шарттарын дұрыс
белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Негізгі құралдардың кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметіндегі
маңызы туралы айтылады. Сонымен бірге бүгінгі таңда Республикамыз да
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру әдістемесін нарықтық қатынастардың талабына
сай жетілдіру мақсатын арқау етіп, қазақ тілінде жарық көрген оқулықтарды
пайдаланып жұмыс жасау. Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде,
бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің
барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект
қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулару керек. Одан
ары қарай негізгі құралдардың бухгалтериядағы есебі, тозуын есептеу және
түгендеуі қарастырылды. Қазіргі таңда Республикамызда ұлттық стандарттарды,
бухгалтерлік есептің бас шоттар жоспарларын пайдаланып, оларды ары қарай
дамытып, бухгалтерлік есепті тоқтамай және нақты жүргізіп отырудың маңызы
өте зор. Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті
және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды
өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты коммерциялық негізінде
іске асыратын аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан
ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олар-дың
аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығын-дарды,
қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлар мен
жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процесін
басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды іске асыру
үшін тексерудің арнаулы әдістерімен тәсілдерін қолдана білуі керек.
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы
зор болып табылады. Халықаралық есеп стандартына сәйкес негізгі құрал
объектісі ретінде танылған актив өзіндік құны бойыша бағаланады. Соңғысы
негізгі құрал объектілерін сатып алуға немесе қалыптастыруға төленген
ақшалай қаражаттардың немесе солардың эквиваленттерінің сомасын бейнелейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институты жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде негізгі құралдардың
есебі мен ішкі аудитін ұйымдастыру және оның жетілдіру жолдарын қарастыру
болып табылады.
Зерттеу пәні болып кәсіпорынның -бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың қазіргі кездегі жағдайы және кәсіпорынның шаруашылық
қызметінің тиімділігін талдауын қарастыру; кәсіпорындаға негізгі
құралдардың есебінің ерекшелігін қарастыру; негізгі құралдардың ішкі
аудитін жүргізу әдістерін қаратыру болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институ-
ты жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мәліметтері.
Теориялық және әдістемелік зерттеу негізі. Зерттеу барысында жұ-
мыстың негізгі тұжырымдарын дәлелдеу құралы ретінде келесі ғылыми зерртеу
әдістері алынды: ғылыми абстракция әдісі; талдау және синтез әдістері;
индук-ция және дедукцияға байланысты себеп-салдар әдісі; салыстыру және
модель-деу әдісі. Автордың көзқарасын дәлелдеу үшін әлеуметтік зерртеулерді
түсінді-ру үшін статистикалық әдістердің элементтері қолданды. Тәжірибе
негізінде жинақталған зерртеулер қорытындылары, есеп беру қиыншылықтарын
шешу үшін жасалған ұсыныстарда пайдаланды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Ақпараттың бұрмалалануын төмендету
мақсатында, БЕХС және ХАС сәйкес бюджетпен есептесудің есеп тиімділігін
арттыру үшін теореялық және әдістемелік нұскаулар кешенін ұсыну.
Зерттеуден алынған нәтижелердің тәжірибелік маңызы. Зерттеуден
алынған нәтижелердің тәжірибелік мәні оның негізгі тұжырымы, нәтижелері
және ұсыныстары бюджетпен түрлі салықтар және салықтық төлемдер бойын-ша
есептесулер кезінде кеңінен қолдануға бағытталған
Зерттеу нәтижесі дипломдық жұмыстың зерттеудегі біртұтас ұсыныстары
және кепілдемелері оперативтік шешімдерін дайындау және өткізу жайында
байланыс желісінің барлық дәрежелерінде басқару қызметкерлерге, бас бухгал-
тер және қаржыгерлер үшін тәжірибелік қызығушылығын білдіреді.
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ
КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ
ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
1.1. Бәсекеге қабілеттілік жағдайында өндірісті ұйымдастыру және оның
келешектегі даму жолдары
Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты жауапкершілігі шектеулі
серіктестігі өз қызметін 1994 жылдың 27-желтоқсанындағы Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексінің (жалпы бөлім), 1998 жылдың 22-
сәуіріндегі Қазақстан Республикасының "Жауапкершілігі шектеулі жэне қосымша
жауапкершілікті серіктестіктер туралы" Заңы, 2001 жылдың 9-шілдесіндегі
Қазақстан Республикасының "Ғылым туралы" Заңы жэне осы Жарғы негізінде іс
жүзіне асырады.
Серіктестіктің қүрылтайшысы: Жарғы негізінде қызмет істейтін
"КазАгроИнновация" акционерлік қоғамы атынан Қоғам президенті Төлеутай
Сатайүлы Рақымбеков, заңды мекен-жайы: 010000, Астана қаласы, Сарыарқа
ауданы, Победа даңғылы, 116 үй, СТРН 620300296355, банк деректері:
"Цеснабанк" АҚ банктік есеп-шоты 027467000, МФО 195301703, мемлекеттік
тіркеу куэлігінің нөмірі 27867-1901-АҚ 16.07.2007ж.
Серіктестіктің атауы:
қазак тілінде: "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі;
орыс тілінде: Товарищество с ограниченной ответственностью
Научно-исследовательский институт водного хозяйства.
Серіктестіктің мекен-тұрағы: Қазақстан Республикасы, Жамбыл облысы,
Тараз қаласы,
Қолбасшы Қойгелді көшесі, 12 үй.
Серіктестіктің қызмет ету мерзімі шектеусіз.
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға
болып есептеледі.
Серіктестіктің дөңгелек мөрі, өзіндік балансы, банктерде есеп-шоты
және өзге де шоттары, атауы жазылған бланкасы бар.
1) іс жүзіндегі заңға сай Жарғыда қарастырылған тәртіппен серіктестік
істерін басқаруға қатысуға;
2) серіктестік қызметінен табыс табуға;
3) Жарғыда белгіленген тәртіппен серіктестік қызметі жайлы ақпарат
алуға және оның бухгалтерлік, тағы басқа да қүжаттарымен танысуға;
4) серіктестік жойылған жағдайда кредиторлармен есептескеннен кейін
қалған мүліктің бір бөлігінің қүнын немесе сол мүліктің бір бөлігін алуға;
5) серіктестікке қатысып іс жүзіндегі заңдарда қарастырылғандай
тәртіппен өз үлесін иеліктен айыру жолымен тоқтатуға;
6) серіктестік органдарының қатысушылардың "Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы"
Заңы мен серіктестік жарғысында қарастырылган хұқықтарын бұзатын шешімдері
үшін сот тәртібімен таласуға хұқылы.
Серіктестіктің негізгі мақсаты мелиорация жэне су шаруашылығы
саласындағы ғылыми жәнс ғылыми-техникалық қызмет болып табылады.
Серіктестік қызметінің мәні мен мақсаты:
мелиорация және су шаруашылығы саласында мемлекеттік тапсырыс шеңберінде
іргелі және қолдаибалы зерттеулер жүргізу және қалыптастыру;
Қазақстан Республикасы мелиорация және су шаруашылығын интенсивтендіру мен
түрақты дамуын ғылыми түрғыдан қамтамасыз ету болып табылады.
4.3. Серіктестікт қойылған мақсаттарды іске асыру үшін келесі
қызметтерді атқарады:
өзі иемесе отандық жэне шет елдік ұйымдармен біріге отырып, ғылыми-зерттеу
жүмыстарын, тэжірибелі-конструкциялық, жобалау жүмыстарын жүргізеді,
инновациялык кызметті атқарады;
ғылыми ауқымды жэне импортты алмастыратын өндірістерді құрайды, ауыл
шаруашылык өнімдерін, техниканың тэжірибелік жэне аз сериялы партияларын
өндіріп, оларды іске асырады; су, топырақ жэне өсімдік анализдерінің барлық
түрлерін орындайды;
3) республиканың су шаруашылығы мен мелиорациясын дамытудың мемлекеттік
басымдылықтары бойынша үсыныстар дайындайды;
су қамтамасыздандыру мен суармалы егісітік тэжірибесіне жарамды шет ел
технологияларын бейімдеу;
ғылыми кадрларды дайындау жэне аграрлық сектор мен су шаруашылығы
мамандары мен жүмыскерлерінің біліктілігін жэне олардың сынақ ісін арттыру
бағытында кызмет атқарады;
Қазақстан Республикасының қолданып жүрген заңымен тыйым салынбаған
қызметтердін басқа да түрлерін орындау;
4.4.Заң актілерінде көрсетілген қандай да болмасын қызмет түрімен
серіктестік лицензия негізіпде айналыса алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 109200 (жүз тоғыз мың екі жүз)
тенге.
Серіктестіктің жарғылық капиталын тіркелген кезде қатысушылар
түгелдей жұмылдырылды.
5.3 Жарғылық капитал серіктестікке қатысушылардың шешімі бойынша
үлғайтылуы мүмкін:
қатысушылар өндірген қосымша салымдардың үйлесімділігі;
серіктестіктің меншігіндегі капиталдың, сонымен қоса оның резервіндегі
капиталдын есебінен жарп.ілык капитал мөлшерін ұлғайту;
3) серіктестік құрамына жаңадан қатысушыларды қабылдау. Серіктестікке
қатысушылардың жалпы жиналысында шешім қабылданады.
Серіктестік тіркеуден өткенде, жарғылык капиталының ұлғайғаны
туралы шешім қабылданған күннен бастап 3 айдың ішінде жарғылық капиталдың
ұлғайғаны туралы органға хабарлауға міндетті. Хабарлаган күннен бастап
салым сомасының кемінде жарты сомасы енгізілуі тиіс, сол арқылы жарғылық
капитал ұлғаяды.
Қолданыстағы заңда белгіленген жарғылық капиталдың ең аз мөлшерін
кемітуге рүксат етілмейді.
Серіктестік жарғылық капиталының үлғаюын жэне кемітілуін
қолданыстағы заң талаптары арқылы жүзеге асырады.
Серіктестіктің меншікті мүлкі болады, ол мыналардың есебінен
құрылады:
қатысушылардың жаргылық капиталға салымдары;
алынған табыстар, сондай-ақ заңда рүқсат етілген баска да негіздемелер
бойынша олардың сатып алған өзге де мүліктері. Серіктестік мүлкі оның
балансында ескеріледі.
Қатысушы серіктестік қызметіне дара басшылық етеді, осы жарғыда
оның қызметіне жататын мэселелерді шешеді. Қатысушы қабылдаған шешімдер
жазбаша ресімделеді. Қатысушының айрықша қүзыретіне мынандай мэселелерді
шешу жатады:
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін әрекеттерді бекіту және оны
қабылдау тәртібі.
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін қүжаттарға жататыны:
серіктестік Бас директоры туралы ереже;
серіктестік тексерушісі туралы ереже;
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін күжаттар жобасын,
серіктестіктің атқарушы органы, серіктестікке қатысушы белгілеген мерзімде
дайындайды.
Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін қүжаттарды бекіту туралы
мэселені шешуді, қатысушы жекелей қабылдайды.
Серіктестік Бас директорына:
қатысушының келісімінсіз мүліктен пайда алу максатында серіктестікпен
мэміле жасауға (сонымен қоса сиға тарту, қарыз алу, өтеусіз пайдалану,
сатып алу-сату т.б. шарттар);
серіктестіктің өзінен, сондай-ақ серіктестіктің үшінші түлғамен жасаскан
мэмілесі үшін комиссиялық сыйақы алуға;
3)серіктестікке қатысты үшінші түлға атынан немесе мүддесі үшін орындауға;
4) серіктестік қызметімен бэсекелестегі кэсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға
тыйым салынатыны
Серіктестегі атқарушы органның қаржылық-шаруашылық қызметін
басқаруды жүзеге асыру үшін тексеруші 5 жыл мерзімге сайлануы мүмкін.
Тексерүші серіктестіктің катысушысы немесе оныц өкілділігі бола алады.
Серіктестік Бас директоры тексеруші бола алмайды.
Тексеруші серіктестіктің атқарушы органының қаржылық-шаруашылық
қызметіне кез келген уақытта тексеру жүргізуге қүқы бар, эрі серіктестіктің
барлық қүжаттамаларын сөзсіз қарауына құқы болады. Тексерушінің талап етуі
бойынша Бас директор ауызша немесе жазбаша түрде түсініктеме беруге
міндетті.
Серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін оны қатысушылар
бекіткенге дейін тексеруші мікдстті түрде тексереді.
Серіктестіктің жылдық қаржылык есептемесін тексеру жэне дүрыстығын
растау үшін, оның ағымдағы жай-күйін білу үшін, серіктестік мүлкіне,
директорға немесе қатысушыға байланысы жоқ кэсіпқой аудиторды тартуға
серіктестің құқы бар. Серіктестікке қатысушының өз есебінен
серік'і'естіктің қаржылық есебіне аудиторлық тексеру жүргізуге құқы бар.
Егер серіктестіктің атқарушы органы серіктестіктің қаржылық есебіне
аудиторлық тексеру жүргізуден жалтарса, мүндай тексеру сот шешімінің
белгілеуімен жүргізілуі мүмкін.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес есебі мен
есептемесін жүргізу тәртібінің жэне сенімділігінің сақталғаны үшін
жауапкершілік алады.
Серіктестік табысы оның қаржылык есептемесінің бір жылғы қызметінің
нэтижесі бойынша анықталады.
Серіктестік табысы материалдық және соған теңестірілген еңбекке ақы
төлеу шығындары меи шыгыстарын өтегеннен кейін қалыптастырылады.
Серіктестік қызметінің соңғы нәтижесі -табыс алу.
Серіктестік салықтарды, жалақыны жэне басқа да бюджеттік төлемдерді
төлегеннен кейін қаліан газа табысы серіктестіктің меншігі болып саналады
және оны алдағы жұмыстарды дамыту үшіп боледі.
Өндірісті дамытуға және серіктестіктің жалпы мұқтажына қажетті
қаражатты бөлгеннен кейім қалған таза табыс бөлігі, серіктестікке
қатысушылардың иелігінде калады. Қатысушы серіктестіктің жарғылық
капиталындағы таза табыстың оған тиесілі үлесінің бөлігін алуға құқы бар.
Ссріктестік төлеуді ақшалай түрінде бір ай ішінде жүзеге асыруы тиіс.
Қатысушы барлық жарғылық капиталды толық төлегенге дейін табыс
алуға кұкы жоқ.
Серіктестік жаргылық капиталдың 10% мөлшерінде резервтік капиталды
құра алады. Резеритік капиталды қалыптастыру серіктестіктің таза табысын
жыл сайын 5% мөлшерінде аудару арқылы жүзеге асырады. Егер резервтегі
капитал қаражаты біткен жағдайда, оған аудару қайтадан басталады.
Серіктестік залалы резервтік капитал есебінен жабылады, егер
капитал қаражаты жетіспесе - серіктестікте болатын басқа қаражат есебінен,
ал ол жетіспеген жағдайда - серіктестік мүлкін өткізу арқылы. Залалды жабу
үшін резервтегі капитал қаражаты жетіспеген жағдайда, оны жабу көздсрі
туралы шешімді қатысушылар кабылдайды.
Бас директор жалдау туралы келісім шарт негізінде қызметкерлерді
жалдауды, сондай-ақ еңбек қатынастарын реттейтін басқа да түрін жүзеге
асыруға қүқылы.
Серіктестік қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген барлық элеуметтік-экономикалық құқығына және еңбек қатынастарын
реттейтін басқа да түрлеріне кепілдік береді.
Өрбір қызметкердің еңбекпен табылған табысы оның жеке еңбек
үлесімен, эрі жүмысының соңгы нәтижесін ескере отырып белгілейді, ең коп
мөлшерімен шектелмейді жэне заңға сэйкес салық салынады.
Серіктестік еңбекке ақы төлеу түрі мен жүйесін дербес анықтайды,
еңбек шарттарында тарифтік мөлшерлемесі мен айлықақысын ескереді, бүл
орайда мемлекеттік тарифте қызметкерлердің еңбек ақысының ең төменгі
кепілдемесі жэне мамандардың тиісті біліктілігі ретінде қарастырылады.
Қызметкерлер міндетті әлеуметтік сақтандыруға жатады.
Серіктестік барлык жүмыс істейтіндердің еңбек жағдайының
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міидетті және олардың денсаулығына жэне
еңбекке қабілеттілігіне зиян келтіргені үшін заңда белгіленген тәртіппен
жауапкершілік алады.
1.2. Кәсіпорын ресурстарын интенсивті және тиімді пайдалануын
талдау және оларды бағалау
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығай-тып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше ше-шуіне
мол мүмкіншілік ашты.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша
қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолы-мен
өнімді өндіру және сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негіз-
делген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер қабыл-
дау үшін оның қаржылық жағдайын талдау керек. Тек терең және ұқыпты тал-дау
негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсенділігін арт-
тыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты
ұсыныстар беруге болады.
Кәсіпорынның шаруашылық –қаржылық қызметіне талдау жүргізу про-
цессінде әрдайым көрсеткіштердің жүйесімен жұмыс жасауға тура келеді. Тал-
дау қорытындысы дұрыс және сапалы болу үшін есеп беру мәліметтерінің са-
пасы жоғары болуы қажет, мұнда әринеішкі және сыртқы аудиттің ролі зор.
Кәсіпорынның өндірістік –шаруашылық қызметін жан-жақты зерттеу
негізіне бір-бірімен байланысты экономикалық көрсеткіштердің тобы жатады.
Санды көрсеткіштер абсолютті көлемді білдіреді, ал қызмет көрсету көлемі
қызмет-керлердің саны мен құрамы, негізгі құралдар мен материалдардың
қажеттілігі. Сапалы көрсеткіштер өндіріс тиімділігін анықтайды, кәсіпорын
қызметінің жағдайын сипаттайды, еңбек өнімділігін, құрал-жабдықтарды
пайдалану дең-гейі, табыстылығы, атқарылған қызмет бірлігіне анықталған
материалдың және басқада шығындарды көрсетеді.
Шаруашылық жоспар көрсеткіштерінің экономикалық мазмұнына есептің
басқада мәліметтеріне талдау жүргізе отырып жоспардың орындалуын өндіріс-
тік-шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсуін анықтайды, әсер ет-
кен факторларды табады, оның әрқайсысын салмақтап, маңыздыларын анық-тайды,
әр бөлімше, цех, учаскелердің, кәсіпорынның жұмыс нәтижесіне баға береді.
Кәсіпорынның негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштерін бағалау, тал-
дау жүргізу үшін 1.1-аналитикалық кесте құрамыз, ол үшін 2007-2008 жылдар-
дағы жылдық есеп беру мәліметтерін пайдаланамыз, оның ішінде №1 үлгі
Бухгалтерлік баланс, №2 үлгі Пайда және зияндар жөнінде есеп беру, №3
үлгі Ақшалай қаражаттардың жылжуы жөнінде есеп беру, №2МП Кәсіпорынның
қаржы-шаруашылық қызметі жөнінде есеп беру.
1.1- кесте
2007-2008 ж.ж. "Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты"
ЖШС-нің қызметінің негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштері
Рс Көрсеткіш Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қар-қыны
%
2007 ж. 2008ж.
1 2 3 4 5 6 7
1. Өткізілген қызметтен
түскен табыс мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
2. Өткізілген қызметтің
өзіндік құны мың тг.59085,0 14381,0 -44704,0 24,3
3.
Жалпы табыс (зиян) мың тг.-31910,7 5112,0 - -
4.
Мерзімді шығындар мың тг.5658,9 6958,0 +1299,1 122,9
5. Негізгі қызметтен
түскен табыс (зиян) мың тг.-37569,6 -1846,0 -35723,6 4,9
6. Негізгі емес
қызметтен түскен мың тг.1138,5 1892,0 +753,5 166,2
табыс (зиян)
7. Салық салынғанға
дейінгі кәдімгі
қыз-меттен табыс мың тг.-36431,1 46 - -
(зиян)
8. Орташа жылдық
персонал саны адам 111 83 -28 74,8
9. Еңбек ақы қоры мың тг.55743,3 7453,5 -48289,8 13,4
10. Бір қызметшінің
орта-ша жылдық
еңбекақы-сы мың тг.502,19 89,8 -412,4 17,9
11. Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны мың тг.41230,0 39627,0 -1603,0 96,1
12. Қор қайтарымы тг.тн. 0,659 0,491 -0,167 74,5
1.1- кестедегі мәліметтері бойынша өткізілген қызметтен түскен
табыс есеп беру жылы 7681,3 мың.тг азайғаны көрінеді, әрине бұл өткізілген
қызмет көлемінің азайғанын. Сонымен бірге қызмет көрсетуге жұмсалған
шығындар да 44704,0 мың тг. төмендеді.
Жалпы кірісті табу үшін өткізілген қызметтен түскен табыстан
шегереміз
өзіндік құнды. Жалпы табыс өткен жылмен салыстырғанда өсті, себебі өткен
жылы серіктестік жалпы зиян шеккен. Мерзімдік шығындар құрамы бұл
кәсіпорында жалпы және әкімшілік шығындардан өнімді сатумен байланысты және
банк несиелігіне төленген процент төлемдерінен құралды. Осы шығындар есеп
беру жылы көбейді, соның салдарынан негізгі қызмет нәтижесі зиянмен
аяқталды.
Негізгі емес қызметтен табыс 753,5 мың тг өсті ол негізгі
құралдарды жалға беруден қалыптасқан. Сондықтан барлық нәтиже есеп беру
жылы зиян деп анықталып отыр. Қызметшілердің орташа тізімдік саны 28 адамға
азайды, сонымен қатар еңбек ақы қорыда азайды, ал бір қызметшінің орташа
жылдық еңбек ақысы да төмендеді.
Кәсіпорында негізгі құралдардың орташа жылдық құнының кемігені
байқалады, және негізгі құралдар тиімді пайдаланбаған, оған дәлел қор
қайтарымының төмендеуі. Қор қайтарымының азаюы көрсетілген қызметтен түскен
табыстың кемуіне әкеледі.
Өткізілген қызмет көлемінің өзгеруіне әсерін тигізген негізгі
өндірістік факторларды үш топқа бөлеуге болады : еңбек пен материалдық
ресурстардың және негізгі құралдардың пайдаланылуы.
Аталған әр үш топтың ішіне кіретін факторлар ресурстардың нақтылығы-
мен байланысты – сандық факторлар және оларды пайдалану деңгеймен
байланысты – сапалық факторлардан құрылады.
Көрсетілген факторлар тобының қызмет өткізу көлеміне әсерін талдап
көрейік.
1.2- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты " ЖШС-нің
еңбек ресурстарының тиімді пайдалануын талдау
РсКөрсеткіш Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қарқын
ы
2007ж. 2008ж.
1. Өнім өткізуден түскен мың тг. 27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
кіріс
2. Қызметшілердің жылдық
орташа саны адам 111 83 -28 74,8
3. Бір қызметшінің жылдық
орташа еңбек өнімділігі тг.тн 244813,5 234855,4 -9958,1 95,9
1.2 - кестенің мәліметтері бойынша есеп беру жылы бір қызметшінің
еңбек өнімділігі өткен жылмен салыстырғанда 9958,1 мың тг.азайды, бұл
көрсеткіш өткізілген қызмет көлемінің және қызметшілердің саны азаюына
байланысты.
Абсолютті айырмашылық тәсілін қолдана отырып өткізілген өнімнің
өзгеруіне қызметшілердің саны мен жылдық орташа еңбек өнімділігінің әсерін
анықтаймыз:
1) Қызметшілер саны өзгеруінен
(83-111) х 244813,5= -6854,7 мың тг.
2) Бір қызметшінің жылдық орташа еңбек өнімділігі төмендеуінен
(234855,4- 244813,5) х 83 = -826,6 мың тг.
Екі фактордың жиынтығы -7681,3 мың тг. болды.
Келесі аналитикалық кестеде өткізілген қызмет көлемінің өзгеруіне
әсерін тигізген қалған екі топ факторларын, атап айтқанда, материалдық
ресурстармен негізгі құралдардың нақтылығы мен пайдалануын қарастырамыз.
1.3 - кесте
2007-2008 ж.ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің өткізілген
өнім көлеміне әсерін тигізген факторларды анықтау
РсКөрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу Өсу
бірлігі (+;-) қар-қы
ны %
2007ж. 2008ж.
1 2 3 4 5 6 7
1. Өткізілген өнім көлемі мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3 71,7
2. Материалдық шығындар мың тг.9209,0 333,0 -8876,0 3,6
3. Негізгі құралдардың
орташа жылдық құны мың тг.41230,0 39627,0 +1603,0 96,1
4. Материал қайтарымы тг. 2,95 58,53 +55,58 198,4
5. Қор қайтарымы тг. 0,66 0,49 -0,19 72,1
1.3- кестедегі мәліметтер бойынша өткізілген қызмет көлемінің
өзгеруіне интенсивті факторлар бұрыс әсерін тигізді. Олар материалдық
ресурстармен негізгі құралдардың тиімді пайдаланбауынан.
Қызмет өткізу көлемінен түскен табыс материалдық ресурстардың
азаюына байланысты 26491,6 мың тг. [(-8876,0) х 2,95 ] азайды.
Материал қайтарымы деңгейінің 55,58 теңгеге өскені өткізілген
қызмет көлемін -18510,4 мың тг. [(58,53-2,95) х 333,0]. Екі фактордың
жиынтығы, 7981,3 мың тг.
Негізгі құралдардың есеп беру жылы өткен жылмен салыстырғанда
1603,0 мың тг. өскені өткізілген өнім көлемін 1056,5 мың тг. (1603,0 х
0,66) көбейтті, ал қор қайтарымы төмендеуінен өткізілген өнім көлемі
6624,8 мың тг. (-0,19) х 39627,0 мың тг. азайды.
Кәсіпорынның қызметін сипаттайтын маңызды көрсеткіштің бірі, ол өткі-
зілген қызметтің өзіндік құны. Бұл көрсеткішпен тығыз байланысты көрсеткіш-
тер кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижесі, субъектінің қаржылық жағ-
дайы тағы басқалар.
Келесі кестеде өткізілген өнім көлемінің өзгеруіне әсерін тигізген
оның өзіндік құнымен 1 теңгесіне шаққан шығындарын талдаймыз.
1.4-кесте
2007-2008 ж.ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің өткізілген
қызметтің 1 теңгесіне жұмсалған шығындары
РсКөрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1 2 3 4 5 6
1. Өткізілген қызмет түскен
табыс (зиян) мың тг.27174,3 19493,0 -7681,3
2. Өткізілген қызметтің өзіндік мың тг.59085,0 14381,0 -44704,0
құны
3. Өткізілген қызметтің 1
теңгесіне жұмсалған шығындар теңге 2,17 0,737 -1,43
Кестедегі мәліметтер бойынша есеп беру 2008 жылы өткен жылмен са-
лыстырғанда өткізілген өнімнің өзіндік құны 44704,0 мың теңге (14381,0-
59085,0) азайған. Бірақ, талдауды өткізілген қызметтің 1 теңгесіне
жұмсалған шығындар көрсеткіші арқылы жүргізген жөн. Бұл көрсеткіштің
деңгейі есеп беру жылы 0,737 теңгені құрады, ал өткен жылы 2,17 теңге
болған, яғни 1,43 теңгеге төмендегені байқалады.
Техника –экономикалық қызметтің көрсеткіштерін талдауынан кейін,
кәсіпорынның қаржылық жағдайының кейбір көрсеткіштерін талдауға ауысайық.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау-
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық еспетің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі.
Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болған-
дықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың тартылуы-
на талдау жасау үшін келесі 1.5 кестені құрамыз.
1.5-кесте
2008 ж. Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ЖШС-ің баланс
активтерінің құрамы мен құрылымы
рсКөрсеткіштер Іс жүзінде Ауытқу Құры-лы
(+;-) м-
ның
өзге-ру
і (+;-)
Жыл басы Жыл соңы
мың тг.үл. мың тг. үл.
салмағ салма
ы % ғы %
1. Активтер құны, барлығы49979,0100,0 45371,0 100,0-4608,0 -
соның ішінде
1.1Ұзақ мерзімді 41230,082,5 39627,0 87,3 -1603,0 +4,8
активтер:
а) нагізгі құралдар 41230,082,5 39627,0 87,3 -1603,0 +4,8
1.5-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7 8
1.2 Қысқа мерзімді 8749,0 17,5 5794,0 12,7 -3005,0 -4,8
активтер:
а) материалдар 3209,0 6,4 3099,0 6,8 -110,0 +0,4
б) дебиторлық қарыз 2735,0 5,5 2491,0 5,5 -244,0 -
в) ақша қаражаты 2805,0 5,6 154,0 0,3 -2641,0 -5,3
2. Кәсіпорынның
өндірістік 44439,088,9 42726,094,2 -1713,0 +5,3
потенциалының құны
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құны есепті жылы 4608,0 мың
тг. азайғаны көрінеді. Бұл онша дұрыс нәтиже емес және кәсіпорынның ары
қарай дамуының төмендігін көрсетеді. Активтер құрамында ең үлесі жоғары ол
негізгі құралдар және олардың көлемі жыл соңында азайды, ұзақ мерзімді
активтер үлесі көбейді.
Қысқа мерзімді активтер азайды және де оның құрамындағы басым
бөлігі ақша қаражаты азайғаннан. Қысқа мерзімді активтер құнының кәсіпорын
мүлігінің құнына қатынасын кәсіпорын активтерін іске тарту коэффициентінің
өсуі сипаттайды. Коэффициент мағынасы артқан сайын кәсіпорынның үздіксіз
жұмысты қамту және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де арта түседі.
Өндірістік потенциал құны жыл басында 44439,0 мың тг. болса жыл
соңында 42726,0 мың тг. құрап, 1713,0 мың тг. төмендеді. Бұл көрсеткіштің
көлемі Кn0,5 қалыпты болып есептеледі. Баланс активтерінің жалпы құнындағы
өндірістік потенциал үлесі есепті жылы 88,9% құрады, ал жыл соңына 94,2%
жетіп 5,3% өсті. Бұл қалыпты мәніне сай болғаны.
Осылайша, мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің
өскеніне қарамастан, кәсіпорын басшылығы оның құрамындағы өзгерістердің
негізділігін және оның себептерін бағалауы қажет, сондай-ақ кәсіпорынның
ағымдағы активтерінің жалпы сомасында маңызды көрсеткіштің бірі болып
саналатын және оның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын дебиторлық борышты
талдауға басты назар аударуы қажет.
Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыш-тың
нақты бар болуы емес, оның көлемі, қозғалысы және түрі, яғни бұл борыш-тың
пайда болу себебі әсер етеді. Дебиторлық борыштың пайда болуы кредиторлық
борыш сияқты ақшаны аудару арқылы есеп айырысу жүйесі кезеңіндегі
шаруашылық қызметтегі объективті процесс болып табылады. Дебиторлық бо-рыш
барлық уақытта есептеулер тәртібінің бұзылуы нәтижесінде туындап бар-лық
уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды.
Келесі кестеде ағымдағы активтердің жағдайын қарастырайық.
1.6-кестедегі мәліметтер көрсетіп отырғандай меншікті капитал өткен
жылмен салыстырғанда көбейген, бұл резервтермен байланысты болған. Ағымдағы
міндеттемелер әртүрлі кредиторлық қарыздардан құралады, олардың жалпы
сомасы 4715,0 мың тг. азайды. Бұл негізінде персоналға еңбек ақы төлеу
және басқа да кредиторлық қарыздар баптарының төмендеуінен болды.
Дебиторлық қарыздар да азайды, бұл негізінен сатып алушылар мен
тапсырыс берушілердің қарыздары және басқа да дебиторлық қарыздардың пайда
болуынан.
1.6- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты "
ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығын талдау
№ Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
пп бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1. Меншікті қаражаттар мың тг. 45023,0 45130,0 +107,0
2. Ағымдағы міндеттемелер мың тг. 4956,0 241,0 -4715,0
3. Дебиторлық қарыздар мың тг. 2735,0 2491,0 -244,0
4. Меншікті мүліктің құны мың тг. 49979,0 45371,0 -4608,0
6. Тәуелсіздік коэффициенті
(1.ж 4 ж. х100) % 90,0 99,5 +9,5
7. Меншікті және қарызға
алынған қаражаттар
арақа-тынасы (2ж.1ж. х % 11,0 0,5 -10,5
100)
8. Дебиторлық қарыздардың үлес
салмағы (3ж. 4ж. х100)
% 5,5 5,5 -
Тәуелсіздік коэффициенті өсуі негізінен мүліктің құнынның азаюынан
болды. Оның өндірістік кәсіпорындар үшін ең тиімді мөлшері 0,5-0,6. Осы
себепті бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы тәуелсіз деуге болады, оны қарыз
капиталының үлес салмағының 11,0-ден 0,5 процентке азаюы дәлелдейді.
Дебиторлық қарыздардың үлес салмағының азаюы, басқа активтердің көбеюін
көрсетеді. Келесі кестеде ағымдағы активтердің жағдайын қарастырайық.
1.7- кесте
2007-2008 ж.ж. " Су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты "
ЖШС-да қысқа мерзімді активтерді пайдалану көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем Іс жүзінде Ауытқу
пп бірлігі (+;-)
2007 ж. 2008 ж.
1 2 3 4 5 6
1. Өнім өткізуден түскен табыс
мың тг. 27174,3 19493,0 -7681,3
2. Қысқа мерзімді активтердің
орташа мөлшері мың тг. 8749,0 5744,0 -3005,0
3. Қысқа мерзімді активтердің
айналым коэффициенті (1ж.
2ж.) коэф. 3,1 3,3 +0,2
1.7- кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
4. Қысқа мерзімді активтердің
ай-налым ұзақтығы (360 күндер 115,9 106,1 -9,7
:3ж.)
5. Қысқа мерзімді активтердің
тұрақтану коэффициенті (2ж.
1ж.) коэф. 0,32 0,29 -0,02
1.7-кесте мәліметтері бойынша ағымдағы активтер мөлшері есепті жылы
3005,0 мың тг. азайған. Айналым коэффициенті 3,1-ден 3,3 көбейді.
Айналымның күнге шаққандағы мөлшері 9,7 күнге азайды. Бұл көрсеткіштер
ағымдағы активтердің айналымға қосу мөлшерін көрсетеді. Қосымша айналым
құралдарын тарту (+) немесе айналымнан шығару (-) келесі формула бойынша
анықтауға болады:
Ағымдағы активтерді = қызмет көрсетуден табыс 360 х (А1 – А0)
қосу немесе айналыстан алу
Мұнда, А1 – есеті жылда ағымдық активтердің айналу коэффициенті
А0 – алдынғы жылы ағымдық активтердің айналу коэффициенті
= 19493,0 360 х (106,1 – 115,9) = -525,2 мың тг.
Сонымен, ағымдағы активтер айналымының 9,7 күнге өзгеруі өндіріс
айналымынан 525,2 мың тг. активтер тартылды, ал ағымды активтердің айналым
коэффициенті 3,3 болғандықтан сырттан алынған айналым құралдар сомасы 32,0
мың тг. құрады.
Қысқа мерзімді активтердің тиімді пайдаланылуы оларды тіркеу
коэффициентімен анықталады. Бұл көрсеткіш 2007 жылы – 0,32, ал 2008 жылы –
0,29, яғни 0,02 процентке азайды, бұл жәйт кәсіпорын өнім өткізуден табыс
алу үшін айналым қаражаттарын көп жұмсаған, олардың сомасы – 389,8 мың тг.
құрады (0,02 х 19493,0). Кәсіпорын есепті жылы кейбір негізгі
көрсеткіштерін жақсартуы керек, ол оның жағдайының тұрақсыз екенін
көрсетеді.
1.3. Есеп және аудиттің халықаралық стандарттар жағдайындағы есеп
және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік
аспектілері
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру –бұл субъектінің шаруашылық қызметі
мен қорларда тиімді пайдалануда бақылауды жүзеге асыру туралы нақты және
уақтылы ақпараттар алу мақсатындағы есеп үрдісін құрудағы шарттар мен
элементтер жүйесі. Оның негізгі құрылымдары болып табылады: алғашқы есеп
пен құжат айналымы, түгелдеу, субъектінің қаржы шаруашылық қызметі
шоттарының типтік жоспары, бухгалтерлік есеп нысаны, есеп-есептеу
жұмыстарын ұйымдастыру нысаны, есеп берудің көлемі мен мазмұны.
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы
ережелері Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
берудің жүйесін реттейтін нормативті-құқықтық актілермен белгіленген.
Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
1. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Заңы.
2. ҚР Үкіметінің қаулылары мен Заңнамалық актілері.
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсынымдар.
4. Шоттардың типтік жоспары және оны пайдаланудың нұсқаулықтары.
5. Субъектінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру есептеудің негізгі
принциптері және үздіксіз қызметіне, түсініктілік қолайлылық, сенімділік
және салыстырмалық сапалық белгілеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсынудағы жауапкершілік оның
қаржылық жағдайына, қаржылық жағдайдағы нәтижелер мен өзгерістер туралы
мәліметтерді негізге алатын ұйым басшысына жүктеледі.
Өзінің құрылымы бойынша есеп өзіне көптеген құрамдас бөлімдер
енетін, ұйымдық және мәліметтік жүйе болып табылады:
- кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі үрдісіндегі кірістер мен шығыс
тарды қалыптастыратын қаржылық есеп.
- Қаржылық есеп сыртқы пайдаланушылар үшін ашық және ол өкілетті
мемлекеттік органдардың және меншік иесінің тапсырысы бойынша тәуелсіз
аудиторлардың бақылауында болады;
- өндірістік есеп, онда ІХ бөлімнің бөлімшелерінің шоттарында өнімнің,
жұмыстың және қызметтің өндірістік өзіндік құны қалыптасады және
көрсетіледі, кәсіпорынның барлық тікелей және жанама шығындары
есептелінеді. Бұл есептің мәліметтері коммерциялық құпияға жатады және
басқарушы құрамның шектеулі тұлғалары үшін арналған және тарифтерді,
бағаларды, кірістерді, шығыстарды, кәсіпорынның қаржылық жағдайын
бағалау мен ағымды және перспективалық қызметінің болжамын жоспарлау
үшін пайдаланылады;
- басқару есебі-ағымды және перспективалық жағдайларға және тиімді
басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті өндірістік, статистикалық және
салықтық есеп мәліметтері бойынша субъект басшысының тапсырмасымен
құрылатын жинақтық мәліметтер, ол өз бетінше жасалынған нысандармен
белгіленеді;
- салықытық есеп, салық заңдылықтарына сәйкес бухгалтерлік есептің соңғы
нәтижелері негізінде қалыптасады және есептің альтернативті әдістемесі
болып табылмайды. Есеп мәліметтері стандарттан тыс кестелерде,
ведомостерде, есепті кезең бойына есептеулерде белгіленеді және салық
салынатын кірісті есептеуде пайдаланылады;
- статистикалық есеп, қаржылық есептің мәліметтеріне негізделеді, оның
көлемі мен нысаны ұлттық статистика агенттігі органдарымен белгіленген
күнге тізімдемеге сәйкес айқындалады.
Қаржы –шаруашылық операцияларын белгілеу үшін алғашқы құжаттар
келісімдер (контракттар), шарттар, ресми хаттар, бұйрықтар, сенім қағаздары
және т.б.. Олар ҚР азаматтық кодексінің талаптарына және тараптардың
келісіміне сәйкес рәсімделеді.
Алғашқы құжаттар алғашқы есептік құжаттаудың ведомоство аралық
Альбомына сәйкес жасалынады, оның негізінде бастапқы құжаттардың мазмұнынан
туындайтын нақты жасалынған операциялардың бухгалтерлік өткізбелері
белгіленеді.
Бастапқы құжат мәліметтері келісім мен операциялардың іске асу
шамасына қарай, есеп саясатында көрсетілгендей, журнал-ордерде,
ведомостерде тіркемелерде және стандартты емес есептік журналдарда
жинақталады.
Есептегі өңделген мәліметтер негізінде әр түрлі пайдаланушыларға
қаржылық, статистикалық, салықтық есеп берулер жасалынады. Кезеңді қаржылық
есеп берулер субъект туралы ақпараттар таратудың бастапқы құралдары болып
табылады.
Есеп стандарттары –бұл бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
ұсынымдары жүргізу үшін шаруашылық жүргізуші субъект пайдаланатын ережелер
мен процедуралар жиынтығы. Бұл кезде есеп стандарттары келесідей топтарға
бөлінеді:
- бағамдық, активтер мен міндеттемелерді бағалау әдісін жазып көрсетеді,
есептің әр түрлігін болжайды;
- түсініктемелік, түсінік қағазында ұсынылатын мәліметтер мәнін жазып
көрсетеді;
- салалық, әр саланың тобына мамандандырылған стандарттар;
Барлық стандарттардың ішінде №30 Ұсынылым стандарты негізгі кілті
болып табылады. Ол субъект басшысымен қабылданатын бухгалтерлік есепті
жүргізу және қаржылық есепті ашып көрсету үшін тәсілдер жиынтығын
анықтайды. Ол кәсіпорынның, ұйымның өндірістің экономикалық ережелеріне
негізделуі, кәсіпорын қызметі туралы толық және айқын мәліметтерді көрсетуі
тиіс. Есеп вариантын таңдауда меншік нысаны, кәсіпорынның салалық
тиістілігі, қызмет түрі және материалдық базасы секілді факторлар әсер
етеді.
Қабылданған есеп саясаты ұзақ мерзімді, басқа стандарттарға қарсы
болмайтын болуы керек. Есеп саясатындағы өзгерулер қызығушылық туғызатын
заңды және жеке тұлғалардың назарына жеткізілуі тиіс, қаржылық есеп беруге
түсініктеме қағазда көрсетілуі және негізделуі керек, таңдап алынған
варианттар мен есеп әдістемесібөлім бойынша топтастырылуы керек, ол
бухгалтерлік есептің әрбір бөлігі бойынша жасалынады.
Барлық әлемде қаржылық есеп беруде пайдаланылатын бухгалтерлік
есептің принциптерін үйлестіруге қол жеткізу үшін 1973 жылы Австралия,
Канада, Франция, Германия, Жапония, Мексика, Голландия, Ұлыбритания,
Ирландия және АҚШ мемлекеттерінің кәсіби бухгалтерлері арасындағы келісім
нәтижесінде қаржылық есеп берудің халықаралық стандарт комитеті (КМСФО)
құрылды.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарт комитетімен (КМСФО)
барлық жерде қабылдауға және сақтауға 41 қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарт өңделінді, басылып шықты және ұсынылды.
ҚЕХС-ның басты мақсаты –бұл қаржылық есеп берудің ұсынылымы, ол
мақсатқа қол жеткізуге болады, егер анықталған болса:
- тапсырмалар, олардың шешімі үшін қаржылық мәліметтер талап етілсе;
- ақпараттық жүйелерді құру принциптері;
- бұл мәліметтердің сапалық сипаттамасы;
- қаржылық есеп берудің элементтері.
1997 жылдан Қазақстан Республикасында қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттары негізінде өңделген, бухгалтерлік есептің 33
отандық стандартты іс жүзінде. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты
тұрақты түрде жетілдіруді және өзгертілуде, жаңа стандарттар қабылдануда.
Қазақстанда аудиторлық қызмет нормативті реттеу жүйесі тәжірибелік
өңдеуден өткен. 1993 жылы 18 қазанда Қазақстан Республикасындағы
Аудиторлық қызмет туралы бірінші Заң қабылданды. Бес жылдан соң, 1998 жылы
20 қарашада, Аудиторлық қызмет туралы екінші заң қабылданды және оған
18.12. 2000ж., 15.01.2001ж., 02.03.2001ж., 26.12.2002ж., 16.05.2003ж.,
11.06.2003ж.,05.05.2006ж., өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Бұл
Заңдар ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттеуші бірінші деңгейлі құжаттарға
жатады.
Қазіргі уақытта қаржылық есеп жинағына енеді:
- бухгалтерлік баланс;
- кірістер мен шығыстар туралы есеп беру;
- ақша қозғалысы туралы есеп беру;
- меншікті капитал өзгерістері туралы есеп беру ;
- есеп саясаты туралы мәлімет және түсініктеме.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңда
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі мақсаттары айқындалған:
1) субъектіні, сонымен бірге басқа да қызығушылық туғызушы тұлғаларды оның
шаруашылық қызметі туралы толық және анық мәліметтермен қамтамасыз ету;
2) субъектінің шаруашылық қызметінің жүзеге асырылуы ҚР заңдылықтарының
сақталуына бақылау жасау үшін мемлекеттік органдарға қажетті
мәліметтермен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы есеп саясаты бухгалтерлік есеп және есеп беруді
нормативті реттеуі жүйесінің ішкі элементі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп есептеу принципі бойынша құрылған, онда кірістер мен шығыстар
бухгалтерлік есепте танылады және қаржылық есепте олардың түсуі мен пайда
болуы шамасы бойынша көрсетіледі. Қаржылық есеп беру түсініктілік,
маңыздылық, мәнділік, нақтылық, аяқталғандылық, салыстырмалық, реттілік
және шыншыл ұсынымдар принципі бойынша құрылған.
Кәсіпорында есептің синтетикалық және аналитикалық регистрлер және
қаржылық есеп беруді жүргізудің автоматтандырылған да, қолмен жасау
тәсілдері қолданылады. Қаржылық есеп беруді жасаудың мақсаты
пайдаланушыларға ұйымның қаржылық жағдайы туралы нақты және уақтылы
ақпараттар ұсыну, есепті кезеңде жүргізілген шаруашылық операцияларын
жазып көрсету. Кәсіпорында амортизация есептеу үшін тікелей бірқалыпты әдіс
қолданылады, онда объектінің амортизация құны ай сайын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz