Жеке адамды тану үшін көрсету

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Д. А. Қонаев атындағы Университет

«Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық құқық қорғау қызметі» кафедрасы

Қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі:

з. ғ. к., доцент Варенникова С. П.

«» 2009ж.

«ЖЕКЕ АДАМДЫ ТАНУ ҮШІН КӨРСЕТУ»

тақырыбына

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Мамандығы «050301 - заңтану»

Орындаған:

Ғылыми жетекші:

Алматы, 2009ж.

Д. А. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ

Мамандығы «050301 - заңтану»

«Қылмыстық құқық, криминалистика және қылмыстық құқық қорғау қызметі» кафедрасы

Диплом жұмысын орындау үшін

ТАПСЫРМА

студентке

Жұмыстың тақырыбы:

200. ж. «»№ жоғарғы оқу орнының бұйрығымен бекітілген

Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: ж.

Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны

Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың қысқашы мазмұны

а) ___

ә) ___

б) ___

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ

КЕСТЕСІ

Тапсырма берілген күн

Кафедра меңгерушісі /аты-жөні/

қолы

Жобаның жетекшісі /аты-жөні/

қолы

Тапсырманы орындауға қабылдаған

студент /аты-жөні/

қолы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 6-8

1 Бөлім. ТАНУ ҮШІН КӨРСЕТУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

1. Тану үшін көрсетудің ұғымы, мәні, түрлері және шарттары . . . 9-26
2. Жеке адамды тануда сыртқы бейне белгілерді пайдаланудың тарихы . . . 26-34

2 Бөлім. ЖЕКЕ АДАМДЫ ТАНУ ҮШІН КӨРСЕТУДІҢ ТАКТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.

2. 1 Жеке адамды тану үшін көрсетуге дайындық . . . 35-45

2. 2 Мәйітті тану үшін көрсету . . . …. . ………. 45-49

2. 3 Адамды фотосурет, жүрісі, дауысы арқылы тануға көрсету ерекшеліктері. . 49-53

3 Бөлім. ЖЕКЕ АДАМДЫ ТАНУ ҮШІН КӨРСЕТУДІҢ НӘТИЖЕСІН ПРОЦЕССУАЛДЫҚ БЕКІТУ.

3. 1 Тану үшін көрсетудің нәтижесін бағалау . . . 54-62

3. 2. Жедел-іздестіру қызметінде жеке адамды тану кезінде қолданылатын тактикалық тәсілдер . . . 62-67

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68-69

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ . . . 70-73

Кіріспе

Тақырыптың көкейтестілігі . Тануға көрсету, соның ішінде тірі адамдарды тануға көрсету немесе тануға ұсыну - қылмыстық іс жүргізу заңының тәртібімен реттелетін және куә, жәбірленуші, күдікті немесе айыпталушы өзіне ұсынылған үйлес объектіні байқап қарайтын, ойша олардың белгілерін өзінің жанында сақталып қалған образбен салыстыратын және тепе-теңдік немесе топтық қатыстылығының бар-жоқтығы жайындағы сұрақты шешуден тұратын тергеу әрекеті. Топтық қатыстылығын процессуалды анықтаудың (көп жағдайда заттар) ұйғарынды мәні болады және тергеушінің іздеу жұмысын аяқтайтын нәтиже болуы мүмкін.

Танылатын объектілерге: адамдар, мәйіттер және олардың бөліктері, әртүрлі заттар, үй жануарлары жатқызылуы мүмкін. Тану түрлері: тікелей қарап-тану (тікелей өз бетімен), фотосуреттерге, галограммаларға, кино және бейнекескіндемелерге немесе диапозитивтерге, фонограммаларға, бетперделерге, мерт болған, қаза болған немесе өлтірілгендердің бөлек элементтерден жасалған (дене бөліктері) көшірме бедерлерге (жанама түрдегі тану) қарап тану жолымен жүзеге асырылады.

Танылатын субъектілеріне куәгерлер, жәбірленушілер, күдіктілер және айыпталушылар жатады.

Тануға көрсету тергеу әрекеттернің басқа түрлерінен ерекшеленеді. Оны жауап алумен, көзбе-көз беттестірумен және басқаларымен ауыстыруға болмайды.

Тануға көрсету туралы шешім тек қана тергеу барысында жауап алынатын тұлғаның сәйкестендірілетін объектіні байқау фактісі анықталған жағдайда және оның осы объектіні тану мүмкіндігі туралы негізделген болжам болғанда қабылданады. Тану, егер тұлға бастапқы байқаудан соң алдынала және қасақана белгілеріне қатысты мәлімет алған жағдайда, жүзеге асырылуы мүмкін болмайды. Мұндай жағдай, егер ізделіп отырған тұлғаны оны алдын байқап-көріп жүргеннің қатысуымен, немесе басқа да жағдаймен күдікті ретінде бөлектелген немесе оның тепе-теңдігін анықтайтын мәліметтер болғанда, қалыптасуы мүмкін.

Сонымен, тануға көрсету тергеу және жедел-іздестіру практикасында жүзеге асырылатын маңызды тергеу амалы болып табылады. Ең алдымен қылмыс жасаған тұлғаны сәйкестендіру қажеттігінен туындаған аталған жұмыс тақырыбының көкейтестілігі теориялық аспектіде де, практикалық аспектіде де аса маңызды болмақ.

Тануға көрсетудің ғылыми негізі материалдық әлемнің объектісінің танылатындығы және жеке-даралығы туралы философияның ережелері болып табылады. Криминалистика психологиялық ғылым жетістіктерінің негізінде объектінің ерекшеліктері мен белгілерін дұрыс қабылдау және жадында сақтап қалу, оларды барабар еске түсіру және бұрын қабылданған және елестетілген объекті белгілерінің негізінде шынайы тұжырым алудың принципиалды мүмкіндігін көрсетті. Танудың жетістіктері қабылдау жағдайларына, танушының тұлғалық қасиеттеріне, объектінің жеке-дары белгілерінің айқындылыға қатысты екені анықталған.

Тануға көрсетудің ақпаратты негізіне танушы қабылдаған ізделетін объектінің образдық белгілері, тексерілетін объектінің белгілері, маман алған сәйкестендіру ақпараты, танушының жанында түсірген ізді бейнелеудің идеалды моделі, оның бұрын бақыланған образды және ұсынылып отырған ұқсас объектілер арасындағы сәйкес келушіліктер жайындағы оның тұжырымдары жатады.

Ақпараттың мұншалықты ағысы тергеушіні олардың әрқайсысын қадағалап және бағалап отыруға міндеттейді. Сонымен қатар танушының айтқандарын қалыптастырудың психологиялық процессі негізгі рөл атқарады. Ол үш негізгі кезеңдерден құралады:

1. қалыптастырушы, онда образдың жанындағы қабылдануы, жатталып қалуы және сақталуы;
2. репродуктивті, ол объектінің есте қаларлық қасиеттерін және белгілерін сөзбен қайта еске алуы;
3. шын мәнінде тану, ол ізделетін объектінің бұрын қабылданған образын тергеу кезінде ұсынылатынмен салыстыру жолымен анықтаудан құралады.

Бұл процесстер өзара тығыз байланысты. Танушының жанындағы образды қалыптастыру тергеу алды сатыға жатқызылады, өйткені ол қылмыстық-процессуалды қызметтің аясынан тыс және оған байланысты емес жүзеге асырылады. Репродуктивті және тану кезеңдерінің тергеу сатысына қатысы болады, мұнда құқықтық реттеу осы процесстердің көкейтестілігін және дұрыс өтуін қамтамасыз етуге бейімделеді.

Криминалистік оқып-танудың және қамтамасыз ету объектісі қылмыстық сот өндірісіндегі іздеу-тану қызметі (практикалық із жүргізу) болып табылады, ол бұған заңды уәкілеттігі бар органдармен және қылмыстық-құқықтық амалдармен қылмысқа қарсы кәсіби күрес жүргізетін лауазымды тұлғалармен жүзеге асырылады. Бұл жұмыстағы зерттеу объектісі - процессуалды негіздер және тірі тұлғаларды танудың криминалистік тактикасы.

Зерттелетін зат - “тану үшін ұсынылатын” атауымен белгілі болған тергеу амалы.

Зерттеу объектісі және заты :

• тірі тұлғаларды тануға ұсынудың жалпы ережелері;
• тануға ұсынудың түсінігі және мәні;
• тануға ұсыну туралы ілімнің қалыптасуы мен дамуы;
• тірі тұлғаларды тануға ұсынуға қатысатын субъектілер;
• тірі тұлғаларды тануға ұсынудың ерекшеліктері;
• тергеу амалының түсінігі және тактикасының құрамы;
• тірі тұлғаларды тануға ұсынуды дайындаудың негізгі шарттары;
• танушы ретінде болжамдалатын тұлғадан алдыңғы сұрау алу;
• тануға ұсынуды жүзеге асырудың объективтілігін қамтамасыз ету (субъектілерді таңдау, уақытын, жағдайларын белгілеу) ;
• тірі тұлғаларды тануға ұсынудың тактикалық тәсілдері;
• тірі тұлғалардың тануға ұсынылуын процессуалды рәсімдеу;
• тануға ұсынуды бағалау;
• тірі тұлғаларды жедел-іздеу теңдестірудің негізгі тактикалық тәсілдері анализімен байланысты.

Дипломдық жұмыс тек қана тірі тұлғаларды жедел-іздеу режимінде теңдестіре отырып тануға ұсынуға арналған.

Диплом жұмысының методологиялық негізін осы тақырыпқа байланысты криминалист ғалымдардың еңбектері құрайды. Олар: А. Ф. Аубакиров, Е. Ғ. Жакишев, А. Я. Гинзбург, Р. С. Белкин, Г. И. Поврезнюк, П. А. Алмағамбетов, О. Я. Баев және т. б.

Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен құралады.

1 ТАНУ ҮШІН КӨРСЕТУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ

1. 1 Тану үшін көрсетудің ұғымы, мәні және түрлері .

Диплом жұмысын бастамас бұрын тану үшін көрсетудің тарихына тоқталып кеткен жөн болады. Ерте замандарда үлкен қалаларда қылымыстың құрбаны болған адам, өзінің мұқтажын айтып сағынып, билік жүргізетін адамдарға қылмыскердің бет әлпетін сипаттап жаза қолдануын өтінетін болған. Кейіннен бұл тергеу амалы кримналистика ғылымымен зерттеліп тергеу әрекеті ретінде қылымыстық істер жүргізу заңына еңгізілді. Тануға ұсыну тергеу әрекеті бірден заңға еңгізілген жоқ. Жәбірленушілердің қылмыскерлерді тану мүмкіншілігін қолдану кеңес үкіметінің алғашқы жылдарындағы тергеу тәжрибесінен белгілі болып, тергеу тәжрибесінде жиі пайдалана бастады.

Тануға ұсыну бұл куәге, жәбірленушіге, сезіктіге немесе айыпталушыға адамды заттарды немесе басқа да объектілерді барабарлығы (тождество) бар немесе жоқ екендігін анықтау мақсатында көрсетуден туратын тергеу әрекетін айтамыз. Тануға ұсынудың ғылыми негізін идентификация теориясы туралы ілім табылады, ол материалдық әлемдегі кез келген объектінің индивидуалды, яғни өзіне тән белгілері мен олардың танымдылығынан турады. Мысалы тонау кезін көрген куәнің есінде тонау жағдайы, қылмыскердің әрекеті, олардың бет әлпеттері есінде сақталып қалады. Тергеу тәжрибесінде танудың екі түрі қолданылады:

1. анализдіктанылатын объектінің жеке белгілері бөлу негізінде қортындылады, сосын ол жалпы образға синтезделініп тануға ұсынылған объектінің бұрын бақылаған объекті арасында ұқсастықтың бар немесе жоқ екендігін айқындайды.
2. синтездікобъектіні, оның белгілерін талдамай ақ жалпы қабылдау негізінде қортынды шығарылады, яғни танылатын адам болса, онда оның белгілерін көрсетпей ақ таниды: мысалы, туыстары немесе жақын таныстары. Тергеу үшін анализдік тану тиімді, өйткені ол жеке және нақты белгілерге негізделген. Егер тану адамның не заттың нақты белгілеріне негізделмей, нақты емес белгілеріне негізделсе онда оның дәлелдемелік негізі жоқ болады. [16. 126]

Тергеу үшін анализдік тану тиімді, өйткені ол жеке және нақты белгілерге негізделген. Егер тану адамның не заттың нақты белгілеріне негізделмей, нақты емес белгілеріне негізделсе, онда оның дәлелдемелік маңызы жоқ (мысалы, ол адамды бойынан не дене бітімінен, не болмаса ақшыл шаштарынан және т. б. тани аламын десе, онда бұндай танудың дәлелдемелік күші жоқ. ) ҚР ҚІЖК-ның 228 бабына сәйкес тану субъектісі ретінде танушылар: жәбірленуші, куә, сезікті, айыпкер болады. Олар ересек адамдар және танылатын объектілерді дұрыс қабылдай алатын және олар туралы мәліметтерді айтып бере алатын кәмілетке толмағандар.

Тану объектісі деп нені айтамыз? Тану объектісі болып мыналар танылады: а) адамдар, заттар, қылмыс құралдары;

б) қылмыстық әрекеттің объектілері (мысалы, ұрланған заттар)

в) бойында қылмыстың іздері сақталған объектілер;

с) қылмыстың ашылуына ықпал ететін кез келген объектілер

Әр түрлі объектілерді тану үшін көрсету тергеу практикасында жиі жүргізілетін тергеу әрекеттерінің бірі болып саналады. Қандай да бір объектіні тану үшін көрсету қажеттігі кез келген қылмысты тергеу барысында туындауы мүмкін, әсіресе ол кісі өлтіру, шабуыл жасап тонау, ұрлық, алаяқтық, жыныстық қылмыстар бойынша жиі жүргізіледі. Бұрын байқалған адаммен немесе объектімен ұқсастықты немесе айырманы анықтау мақсатында тергеуші тану үшін куәға, жәбірленушіге, сезіктіге немесе айыпталушыға адамды немесе затты көрсете алады.

Тану үшін көрсетудің міндеттері кең. Тану үшін көрсету арқылы іс бойынша дәлелдеме алынуы мүмкін. Тану үшін көрсету арқылы жәбірленушілердің, куәләрдің, айыпталушылардың, сезіктілердің жауаптары тексеріледі. Тергеудің басында фактілердің шығу көзі және олардың арасындағы себепті байланыстың сипаты, тек топшылама болып тұрады. Сондықтан, тану үшін көрсетудің бір міндеті болжамдарды тексеру болып табылады. Тану үшін көрсетудің нәтижелерін қылмыстың кейбір мән-жайларын анықтау үшін қолданылуы мүмкін, мысалы, бірнеше тонаушының қылмыс орнында әрқайсысының орындаған әрекеттерін дифференциациялау үшін пайдалануы мүмкін. Алынған мәліметтер айыпталушыны немесе жалған айтқан куәні әшкерелеу үшін қолданылады.

Тану үшін көрсетуде қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес, тергеуші танушыға тану үшін белгілі бір объектіні көрсетеді және таныған-танымағанын анықтайды. Яғни, танушы ойында сақталып қалған кескін арқылы тануға ұсынылған объектілерді ойша теңестіреді. Олардың тепе-теңдігі, ұқсастығы немесе айырмашылығы туралы логикалық тұжырым осы теңестірудің нәтижесі болып саналады. Бірақ, тану өте күрделі психологиялық процесс және криминалистикада беріліп жүрген бұл процесстің түсіндірмесі қарапайым схема ғана.

Сананың механизмі өте күрделі және физиология, биология, психология, кибернетика және т. б. ғылымдардың ортақ зерттеу объектісі болып табылады. Сол себепті, біз танудың психологиялық процессін қысқаша сипаттап көрейік. Психолгогтардың айтуынша тану бір ойша операция. Ол адамның ойында із түрінде сақталып қалған кескін арқылы жүзеге асады. Яғни, тану барысында бұл іздер, бұрын қабылданған заттың немесе құбылыстың танымдық белгілері ретінде жаңғырады. Танудың индивидуалдық және топтық түрі болады. Индивидуалдық тануда дара объект танылады. Ол санада дәл сол бұрын бақыланған объект ретінде бекітіледі. Топтық тану деген - бұл затты немесе құбылысты қабылдап тану, яғни объектілердің белгілі бір классына жатқызу деген сөз.

Психологтар тез және баппен (последовательно) тануды ажыратады. Егер объект танымал болса және оны есте сақтау қиын болмаған болса тез тануға болады. Баппен тану деген - варианттармен сатылап тану. Алғашқыда шырамытады, одан кейін санасы жаңғырып толық таниды. Бұлар өте қолайлы ситуациялар. Кейде адамдар бірінші рет көріп тұрса да объектіні танимын дейді. Бұл өте қайшылықты құбылыс. Және қате танып, тергеу қателіктерінің орын алуына жол береді. Олай болса, тану процессінің психологиялық негізін тергеуші түсінсе бұл тергеу әрекетін дұрыс ұйымдастырып, алынған нәтижелерді дұрыс бағалап, танудың нәтижелерін басқа да дәлелдемелермен тексеруге мүмкіндігі болады.

Тергеуші немесе сот тану үшін көрсетудің нәтижесін бағалайды, яғни тепе-теңдікті немесе топтық қатынасын анықтайды, өйткені бұл түсініктер танушының жауаптарына негізделген бағалауды қажет ететін түсініктер. Егер, тану үшін көрсету деген жәбірленуші, куә, сезікті немесе айыпталушының бұрын байқаған объектінің тепе-теңдігін немесе топтық қатынасын анықтауы дейтін болсақ, бұл қате көзқарас болған болар еді. Аталған тұлғалар танушы тұлғалар ретінде объектіні танығандары жөнінде мәлімдейді, ал тергеуші танушыға сұрақтар қою арқылы тану дәрежесін анықтайды, алынған нәтижені бағалайды, басқа дәлелдемелермен салыстырады, яғни осындай жолмен теңестіреді (идентификациялайды) .

Дегенмен танудың әртүрлі дәрежесі болады - ұқсастықтан тепе-теңдікке дейін тергеуші: ұқсастық па, әлде тепе-теңдік пе, соны анықтауға міндетті. Еш уақытта танушының айтқанымен шектеліп қалуға болмайды.

Тану үшін көрсетудің нәтижесінде тепе-теңдік анықталады (нақты бір объектіні анықтау), ұқсастығы анықталады (объектіні объектілердің тобына жатқызу) немесе танылмауы мүмкін. Мысалы, танушы тануға көрсетілген тұлғалардың арасынан біреуін, дәл сол бұрын көрген тұлға ретінде, ерекше белгілері арқылы нақты таныса, бұл тепе-теңдік болып саналады. Егер танушы, таныған адамы бұрын көрген адамға ұқсайды, бірақ ұқсас белгілерімен қатар, оның мәнді айырмашылықтары да бар деп, сол себепті дәл сол адам деп айта алмайтын болса, онда тануды топтық қатынасын анықтау деп түсіну керек. Бірінші жағдайда әңгіме дәл сол объект ретінде болып отыр, сондықтан басқа объектілерді зерттеуден тысқары шығарып тастауға болады, екінші жағдайда сол және басқа да объектілер зерттеудің пәні болып қала береді.

Тану үшін көрсетудің барысында ұқсастық немесе айырмашылығы ажыратылатын болғандықтан, бұл криминалистік идентификацияның бір түрі болып табылады. Бұл туралы С. М. Потапов алғаш айтып кеткен. [30, 69]

Идентификация процессінің заңдылықтарына сай, индентификацияланатын объект жалпы, нақты объект болу керек. Бұл тануға да тән. Ол айрықша белгілерімен ерекшеленіп, оның қатысты тұрақты тану белгілері болады. Бұл белгілер адам арнайы ғылыми-техникалық құралдардың көмегінсіз-ақ түсініп және есіне сақтай алатындай айрықша және индивидуалды болуы керек. Ойша кескін арқылы идентификациялаудың идентификацияның басқа түрлерінен айырмашылығы, объект идентификацияланады, егер ол бұрын танушымен тікелей бақылап қабылданған болса ғана. Яғни индентификациялаушы объект - идеалдық категорияға жатады. Бұл адамның санасында сақталып қалған ойша кескін. Оны зерттеу өте қиын. Сол себепті де тергеу практикасында қателіктер көп бой алдырады. Сондықтан, тану үшін көрсетудің нәтижелерін бағалауға сонымен қарау керек және қылмыстық іс жүргізу заңның барлық ресми талаптары мен криминалистік тактиканың ережелерін қатал сақтаған жөн. Бұлар тану нәтижелерінің шынайылығының кепілі. Ал қылмыстық іс жүргізу үшін тану тек әрекет ғана емес, қылмыстық іс жүргізу заңы бекіткен рамкада ғана жүргізілетін тану әрекеті. Тану - психологиялық әрекет. Қандай жағдайда да ол орындалуы мүмкін. Қылмыстық іс жүргізуде ақиқатты анықтау үшін адамның психикалық қызметінің нәтижесі ғана емес, сол әрекетті орындау формасы да маңызды. Тану үшін көрсетудің нәтижелерінің шынайылығына күмәнданбас үшін келесі ережелерді сақтау қажет:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс