Карта мен пландарды құруда топографиялық дешифрлеу ерекшеліктері

1 Аэро және ғарыштық түсіріс
1.1 Аэро және ғарыштық түсіріс туралы түсінік
2.2 Аэрофотоаппараттар және олардың сипаттамалары
2.3 Радиобиіктік өлшегіш және статоскоп
2.4 Аэрофотопленка, фотоқағаз және олардың сипаттамалары
2.5. Аэро және ғарыштық фототүсіру түрлері
2.6 Бойлық және көлденең жабулар
2.7 Аэрофототүсірістің фотограмметриялық және суретке түсіру сапасын бағалау
2.8 Дешифрлеу тарихы
2.9 Дешифрлеу. Аэрофотосуреттерді дешифрлеу
2.10 Далалық және камералдық дешифрлеудің ерекшеліктері

3. Стереотопографиялық тәсілдермен топографиялық пландарды және карталарды алу

3.1 Монокулярлық, бинокулярлық және стереоскопиялық көру
3.2 Стереоскопиялық көрністің пайда болу шарты. Стереоскоп.
3.3. Жер бетінің геометриялық моделі.
3.4. Нүктелердің бойлық және көлденең параллаксы.
3.6 Модельді сыртқы бағдарлау.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қорытынды

Қазіргі кезде фотограмметрияны қолданбайтын ғылым саласын көрсету мүмкін емес. Фотограмметрияны халық шаруашылығының барлық саласында кеңінен қолданылады. Оның негізінде фотопландар, топографиялық пландар мен карталар жасалды.
Фотограмметрия - бұл кеңістіктегі объектілердің пландық және биіктік жағдайларын анықтау мақсатында фотосуреттерлі объектілерді зерттеумен айналысатын ғылым.
Фотограмметрия геодезияда, астрономияда, әскери қызметте, топографияда, маркшейдерлік істе, ғарыштық зерттеулерде кеңінен қолданылады.
Фотограмметрияның бұндай ғылымдарда кеңінен қолданылуы келесі жағдайлармен негізделген:
− жоғары дәлдікті фотограмметриялық аспаптарды, оптикадағы жақсы жетілдірілген есептеуіш техникаларды пайдаланып фотосуреттердегі объектілерді жоғары дәлдікпен шешуге болады;
− жоғары өнімділікті, яғни объектінің фотографиялық көрінісі бойынша қысқа уақыт мерзімінде көп мөлшерде өлшеулерді орындауға болады;
− бақылау нәтижелерінің нақтылығы, яғни фотографиялық көрініс арқылы өлшемдердің анық нәтижесін алуға болады;
− қысқа уақыт мерзімінде объект жайлы толық мәліметтерді алуға болады, мысалы: ғарыштық фотосуреттер арқылы жер шары туралы бірнеше тәулік ішінде нақты мәлімет алуға болады;
− мәліметтерді қашықтықтан зондылап алу, бұл жер бетінің баруға қиын түсетін учаскелері туралы мәліметті алуға мүмкіндік береді, мұндай өлшеулерде адам қатыспайды, сондықтан жұмыс жүргізу қауіпсіз болып келеді.
Жер бетіндегі объектілердің пландық және биіктік жағдайы туралы мәліметті алу үшін қос суреттерді қолданады.
Осы курстық жұмыстың мақсаты аэфототүсіріс карталарымен жұмыс істеу, яғни: дешифрлеу, план құру сияқты жұмыстар, камералдық жұмыстар, жер участкелерінің планы мен ауданды дешифрлеу жүргізу.
Фотограмметриялық әдіс 4 кезеңнен тұрады: ленталы түсіріс, фотографиялық, фотограмметриялық және геодезиялық түсіріс. Ленталы түсірісте жергілікті жердің фотографиялық суреті мен бір-бірімен байланысқан аэрофототүсірістер серияларын қиылыстырады, фотографиялықта ленталы түсіріс жұмыстарының нәтижелері өңделеді, яғни позитив пен негатив даярланады, фотограмметриялықта аэротүсірістерді өлшенеді және жергілікті жердің планы алынады, ал геодезиялық

1. Б.К. Бектанов “Фотограмметрия” Алматы 2011
2. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мекгеп" баспасы, 2007 ж. — 264 бет.
3. Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь".
4. “Қазақ Энциклопедиясы”, 2-том
5. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001 ж.
6. Кошкарев, А.В. Геоинформатика / А.В. Кошкарев , В.С. Тикунов. – М.: Картоцентр-Геоиздат. – 1993 ж. (64,67 бет)
7. С.А. Құсайынов «Жалпы геоморфология» Алматы: ҚазҰУ-2006, (208-214 бет)
8. Шлихт, Г.Ю. Цифровая обработка цветных изображений / Г.Ю. Шлихт. – М.: Издательство ЭКОМ, 1997 ж. (23,27 бет)
9. Геоинформационное картографирование. Пространственные данные, цифровые и электронные карты. Общие требования. ГОСТ Р 50828-95. М.: Изд-во стандартов, 1996 ж. (48,52 бет)
10. Н. Керімбай «Геоинформатика негіздері»Алматы: ҚазҰУ-2007 ж., (106-108,145-147,119 бет)
11. http://kz.wikipedia.org/

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Өзг.
Парақ
Құжат №
Қолы
Күні
Парақ
3
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Жетілдірген

Тексерген

Н. Бақылау

Бекіткен

Кіріспе

Белгі
Парақтар
44
С. қ. Шәкәрім ат. МУ
Кіріспе
Қазіргі кезде фотограмметрияны қолданбайтын ғылым саласын көрсету мүмкін емес. Фотограмметрияны халық шаруашылығының барлық саласында кеңінен қолданылады. Оның негізінде фотопландар, топографиялық пландар мен карталар жасалды.
Фотограмметрия - бұл кеңістіктегі объектілердің пландық және биіктік жағдайларын анықтау мақсатында фотосуреттерлі объектілерді зерттеумен айналысатын ғылым.
Фотограмметрия геодезияда, астрономияда, әскери қызметте, топографияда, маркшейдерлік істе, ғарыштық зерттеулерде кеңінен қолданылады.
Фотограмметрияның бұндай ғылымдарда кеңінен қолданылуы келесі жағдайлармен негізделген:
− жоғары дәлдікті фотограмметриялық аспаптарды, оптикадағы жақсы жетілдірілген есептеуіш техникаларды пайдаланып фотосуреттердегі объектілерді жоғары дәлдікпен шешуге болады;
− жоғары өнімділікті, яғни объектінің фотографиялық көрінісі бойынша қысқа уақыт мерзімінде көп мөлшерде өлшеулерді орындауға болады;
− бақылау нәтижелерінің нақтылығы, яғни фотографиялық көрініс арқылы өлшемдердің анық нәтижесін алуға болады;
− қысқа уақыт мерзімінде объект жайлы толық мәліметтерді алуға болады, мысалы: ғарыштық фотосуреттер арқылы жер шары туралы бірнеше тәулік ішінде нақты мәлімет алуға болады;
− мәліметтерді қашықтықтан зондылап алу, бұл жер бетінің баруға қиын түсетін учаскелері туралы мәліметті алуға мүмкіндік береді, мұндай өлшеулерде адам қатыспайды, сондықтан жұмыс жүргізу қауіпсіз болып келеді.
Жер бетіндегі объектілердің пландық және биіктік жағдайы туралы мәліметті алу үшін қос суреттерді қолданады.
Осы курстық жұмыстың мақсаты аэфототүсіріс карталарымен жұмыс істеу, яғни: дешифрлеу, план құру сияқты жұмыстар, камералдық жұмыстар, жер участкелерінің планы мен ауданды дешифрлеу жүргізу.
Фотограмметриялық әдіс 4 кезеңнен тұрады: ленталы түсіріс, фотографиялық, фотограмметриялық және геодезиялық түсіріс. Ленталы түсірісте жергілікті жердің фотографиялық суреті мен бір-бірімен байланысқан аэрофототүсірістер серияларын қиылыстырады, фотографиялықта ленталы түсіріс жұмыстарының нәтижелері өңделеді, яғни позитив пен негатив даярланады, фотограмметриялықта аэротүсірістерді өлшенеді және жергілікті жердің планы алынады, ал геодезиялық

түсірісте геодезиялық негіз бен аэротүсірістің байланысы анықталады.
Курстық жұмыс студентті келесі жұмыстардың орындалуымен танысу мақсатында орындалады: аэротүсіру процесі, оның қолданылу салаларымен, Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
4
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

аэрофототүсірістерді дешифрлеуді, оның әртүрлі бағдарламаларда жасалуы.

1 Аэро және ғарыштық түсіріс
Өзг.
Парақ
Құжат №
Қолы
Күні
Парақ
12
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Жетілдірген

Тексерген

Н. Бақылау

Бекіткен

Аэро және ғарыштық түсіру

Белгі
Парақтар
44
С. қ. Шәкәрім ат. МУ
1.1 Аэро және ғарыштық түсіріс туралы түсінік

Аэро және ғарыштық түсіріс деп әуедан немесе ғарыштан жер бетін түсіру арқылы оның кескінін алуды айтады.
Қазіргі уақытта ғарыштық түсіру негізінде жер бетінің картографиялық кескінін алу үшін жүргізіледі. Сонымен қатар, жер планетасының жер қыртысын және қазба байлығын, әр түрлі табиғат құбылыстарын, ауа райын, т.б. зерттеу үшін де жүргізіледі. Соңғы кезде қашықтан бақылау термині кеңінен қолданылып келеді. Қашықтан бақылау деп жер бетін және жер қыртысын, бөлек объектілер мен құбылыстарды тіркеу және сараптауды айтады.
Қашықтан бақылаудың кейбір есептерін шешу кезінде оқу объектісі туралы дискреттік ақпараттарды сараптайды. Түсіріс және дискреттік ақпаратты алу табиғи шағылысқан жарықты тіркесе - пассивті, ал жасанды электромагниттік сәулені тіркесе -активті деп атайды. Қазіргі кезде Күн сәулесін пайдаланып, дискреттік бақылау және пассивті түсіру түрлері кеңінен қолданылады. Сәулені қабылдау үшін фотографиялық және басқа жарық сезгіш қабаттар қызмет етеді.
Барлық ақпараттар фотопленкаға немесе әр түрлі жарықсезгіш қабаттарға жазылып жерге жеткізіледі. Қабылданған материалдар фотограмметриялық өңдеуден өтіп, суреттер шығарылып, фотоплан немесе фотосхема құрастырылады. Олар тұтынушыға беріледі.
Түсіру және түсіру жүйелерін әр түрлі белгілеріне қарай кластарға бөлуге болады. Түсіру жүйелері түсіру тәртібіне және жарық тегіне қарай пассивті және активті болып бөлінеді.
Қабылдау және тіркеу жұмыстарына қарай түсіру фототопографиялық және оптика-электрондық болып бөлінеді. Бір мезгілде қабылдайтын спектрлік зонаға байланысты жүйелер бір зоналық және көп зоналық болып бөлінеді.
Көріністі құрастыру тәсілдеріне қарай түсіру жүйелері кадрлік және сканерлік болып бөлінеді. Кадрлік түсіруде ландшафт элементтері бөлек көрініс ретінде, ал сканерлік түсірісте жарық қабылдағыштардың көмегімен (сканер, радиолокатор) орындалады.

Түсіру мәліметтерін жерге жеткізу тәсіліне қарай оперативті және оперативті емес болып бөлінеді.
Оперативті тәсілде барлық мәліметтер радио каналдармен беріледі, ал оперативті емес тәсілде транспортпен жеткізіледі.

2.2 Аэрофотоаппараттар және олардың сипаттамалары
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
13
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Аэрофотоаппарат (АФА) оптика-электромеханикалық құрал. Ол әр түрлі ұшу аппараттарымен (ұшақ, тікұшақ, зымыран) жер бетін суретке түсіру үшін қолданылады. АФА міндетіне қарай топографиялық және топографиялық емес болып белінеді.
Топографиялық АФА (1 сурет) картографиялық және басқа өлшеу жұмыстарында қолданылады. Топографиялық АФА әр түрлі дірілдеу, ұрылу, температуралық өзгерістер сияқты жағдайларда объективтің оптикалық сипаттамаларын сақтай алады. Ал топографиялық емес АФА жоғарғы геометриялық дәлдікті бере алмайды. Сол себепті оны аймақты көрсету, бағдарлау сияқты және басқа жоғарғы дәлдікті керек етпейтін жұмыстарда қолданады.
Аэрофотообъективтің негізгі көрсеткіштеріне фокус ұзындығы, көріну бұрышы, фотограмметриялық дисторсия, анықтау қабілеті жатады.

Cурет 1. Топографиялық АФА және оның сызбасы:
1-аэрофотокамера; 2-кассета; 3-аэрофотоқондырғы; 4-басқару тетігі.

Аэрофотоаппараттың жарық сезгіш қабат (пленка) қойылатын жерден фокальдық жазықтыққа дейінгі ұзындықты АФА-ның фокус ұзындығы дейді.
Оның ұзындығын 0,01 мм дейінгі дәлдікпен анықтап, аэрофотоаппараттың қабына немесе аттестатына жазып қояды. Топографиялық АФА ұзындығына

қарай қысқа фокусты (150 мм дейін), орта фокусты (151-300 мм) және ұзын фокусты (300 мм көп) болып бөлінеді.
Артқы S нүктесінен аэрофотоаппарат рамкасына жүргізілген сәулелер арасындағы бұрышты фотоаппараттың көру аймағының бұрышы дейді (2 сурет). Фотоаппараттар сүйір бұрышты (15° дейін), дұрыс бұрышты (15°-60°) және кең бұрышты (60 көп) болып бөлінеді.

Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
14
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Сурет 2. Объективтің көру бұрышы

Cуреттен:
tgβ=d2f = l f√2 (1)

бұл жерде d - кадр диагоналі, l - кадр қабырғасының ұзындығы.
Жарық сәулесінің диаметрін объектив арқылы түсіру кезінде диафрагманың көмегімен өзгертуге болады. Диафрагма - домалақ тесігі бар жарық өткізбейтін экран. Диафрагманы оптикалық оське перпедикуляр қояды және олардың орталары объективтің оптикалық осімен тура болуы керек.
Аэрофотоаппараттың сапасы, сондай-ақ анық көру қабілетімен R анықталады.
Аэрофотообъективтің анық көру қабілеті объектінің майда бөлшектерін көру мүмкіндігімен сипатталады.
Оны лабораториялық жағдайда арнайы кесте-мираның көмегімен анықтайды. Мира штрихті немесе радиальды болып бөлінеді.

Анық көру қаблеті формуламен есептеледі.
R = 1 2δ (2)
бұл жерде δ - мира сызығының ең кіші ені.
R - 1 мм көріністегі сызық санымен көрсетіледі (сызмм).

Аэрофотозатвор - белгілі уақыт аралығында жарық сезгіш қабатқа суретке түсіру объектісінен келген жарықты өткізуге арналған құрал. Бұл уақытты ұстама (выдержка) деп атайды. Аэрофотозатворлардың ұстама уақыты 180:11000 с. Фотокамераның жүмыс істеу уақыты 2 с.
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
15
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Аэрофотокамерада қосымша ақпарат тіркеу тетігі (сағат, кадр номері, деңгейлік көрінісі, т.б.) мен ондай ақпараттар аэросуреттер бетінде бейнеленеді және қолданбалы рамкасы болады. Рамканың төрт координаттық белгісі болады, олар аэрофототүсірістің координаттық жүйесін анықтайды. Аэрофототүсіріс кезінде аэрофото - пленка қолданбалы рамкаға пластинаның көмегімен басылады. Топографиялық АФА-ның кадр өлшемі 18x18 немесе 23x23 см (шет ел аэрофотоаппараттары) болып келеді. Аэрофотопленка салатын және түсіру кезінде рамка жазықтығына келтіру үшін кассета қолданады. Қазіргі кездегі кассеталарға ұзындығы 60 м және ені 19 см болатын аэрофильм сияды, яғни кадр өлшемі 18x18 см болатын 300 аэронегатив алынады.
АФА-ның негізгі оптикалық осін вертикаль жағдайда ұстау үшін аэрофотоқондырғы қолданылады. Қазіргі кездегі гиротұрақтандырушы аэрофотоқондырғылар АФА-ның негізгі оптикалық осін вертикаль жағдайда 10' орташа квадраттық қатемен ұстауға болады.
Басқару тетігі аэрофотоаппаратты қашықтан автоматты басқару үшін қолданылады. Ол суретке түсіру аралығын, аэрофотопленканы ауыстыру, түсірілген суреттер санын анықтау, суретке түсіру уақытын білдіру сияқты жұмыстарды атқарады.

2.3 Радиобиіктік өлшегіш және статоскоп

Аэрофототүсіріс кезінде радиобиіктік өлшегіш және статоскоп көрсеткіштерін аэрофотосуреттерді фотограмметриялық өңдеуде қолданады.
Радиобиіктік өлшегіштің көмегімен суретке түсіру кезінде ұшақтан жер бетіне дейінгі биіктікті өлшейді. Биіктік өлшеу құралының негізі -
радиотолқынның арақашықтықты беру антеннасынан жерге дейінгі және жерден қабылдау антеннасына дейінгі өту уақытын өлшеу. Арақашықтық мынадай формуламен анықталады:
D = c*t 2 (3)
бұл жерде с - радиотолқынның жылдамдығы (с 300000 кмс).
АФА-ның затворы ашылған кезде уақыт t дөңгелек шкалада метрмен көрсетіліп, электрондық сәуле экранында тіркеледі. Радиобиіктік өлшегіш
көрсеткіштерін фотосезгіш құралымен түсіріп, белгілеп отырады. Қазіргі кездегі лазерлік радиобиіктік өлшегіш суретке түсіру биіктігін 0.3-1.0 м орташа квадраттық қатемен анықтайды.

Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
16
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Сурет 3. Статоскоп схемасы:
1-манометрлік түтікше; 2-баллон; 3-жабқыш.

Суретке түсіру биіктіктерінің айырмасын анықтау үшін ста - тоскоп қолданады (Сурет 3). Ол сұйық дифференциалдық барометр болып табылады. Статоскоптың манометрлік түтікшесінде қату температурасы төмен сүйық болады. Түтікшенің бір жағы баллон, ал екінші жағы ашық болады. Егер жабқыш ашық тұрса түтікшедегі сүйықтың деңгейі бірдей болады. Статоскопты қосқан кезде баллондағы қысым сақталады, яғни, жабу кезіндегі ұшу биіктігіне.
Түсіру биіктігі өзгерген кезде сыртқы қысым өзгереді, сол себепті түтікшедегі сұйықтың деңгейі де өзгереді. Сұйықтың деңгей айырмасы арнайы фотокамерамен тіркеліп суретке түсіру биіктіген анықтайы. Қазіргі кездегі С-51 және С-51М статоскоптары автоматты қондырғылар болып саналады және түсіру биіктігін 1,0-1,5 м орташа квадраттық қатемен анықтайды.

2.4 Аэрофотопленка, фотоқағаз және олардың сипаттамалары

Аэрофотопленка аэротүсірудің негізгі материалы болып сана - лады. Оның
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
17
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

сапасына болашақ аэрофотонегатив байланысты, ал одан фотоплан жасалады. Аэрофотопленка мынадай қабаттардан тұрады: негізгі, жарық сезгіш, қорғаныс және бекіту. Арофотопленка жұмсақ негізден жасалады, қазіргі кезде лав - сан қолданылып жүр. Фотохимиялық өңдеу және кептіру кезінде негіз әр түрлі деформацияға
ұшырайды. Аэрофотопленка деформациясы бірқалыпты және әр түрлі болуы мүмкін. Бүл негіздің деформациясы (өзгеруі) 0,01-0,02% шамасында, сондықтан аәро-фотонегативтің шетіндегі нүктелердің жылжуы 7-14 мкм аспайды.
Жарық сезгіш қабаты, әдетте, жарық сезгіш заттан (бромды күміс) тұрады.
Қорғау қабаты жақсы желатиннен жасалады. Ол әмульсиялық қабатты әр түрлі механикалық зақымданудан және сырылғаннан қорғайды, сондай-ақ, аэрофотопленканың жыйырылу-ынан сақтайды.
Аэрофототүсірісте ақ-қара, спектрозоналық және түрлі-түсті аэрофотопленка қолданылады. Топографиялық түсірісте көбінесе ақ-қара аэрофотопленка қолданылады.
Фотокөріністің көріну қабілеті мынадай формуламен анықта-лады:

1 R = 1 R0 + 1Rn (4)

бүл жерде Ro және Rn - аэрофотообъектив пен аэрофотопленканың көрініс қабілеті. Аэрофототүсіріс кезінде үстама уақытын анықтау үшін бүлдай шамаларды білу керек.
Соңғы кезде аэрофототүсіріс кезінде спектрозоналық аэрофо - топленка қолданылып келеді. Ақ-қара аэрофотопленкаға Караганда ол бірнеше қабаттан тұрады. Бірнеше эмульсиялық қабат оның сенсиметриялық сипаттамасын арттырады және барлық аэрофотопленкаға тән сипаттамаларды (жалпы жарық сезгіштік, контраст коәффициент және т.б.) сақтайды. Спектрозоналық аэрофотопленкаға түсіру кезінде АФА-ның фокустық ұзындығы 140 мм артық болғаны дұрыс.
Үш қабатты түрлі-түсті аэрофотопленка жер бетін өз түстерімен көрсету үшін қолданылады. Мысалы, ЦН-3 және ДС-5 түрлі-түсті негативтік аэропленкалардың жарық сезгіштігі 180 және 60 бірлік, ажарату қабілеті 58 сызмм. ЦН-3 үш қабаттан тұрады: сары, пурпур және көкшіл түстерден.
Фотоқағаздың аэрофотопленкаға қарағанда сентиметриялық қасиеттері біршама басқаша, яғни оптикалық тығыздығы минималь және максималь объектіні көрсету үшін. Фотоқағаздар жылтырсыз, жартылай жылтыр, жылтыр және жып-жылтыр болып бөлінеді.

2.5. Аэро және ғарыштық фототүсіру түрлері

Аэрофототүсіріс дайындық, аэрофототусіру, фотолабораториялық және материалдарды фотограмметриялық өңдеу жүмыстарынан тұрады.
Аэро және ғарыштық түсірулер келесі негізгі көрсеткіштермен кластарға бөлінеді: міндетіне, түсіру масштабына, көрністі көрсету тәсілдеріне, АФА-ның оптикалық осінің вертикаль жазықтықтан ауытқуына және фотосуреттердің санына қарай.
Аэротүсіріс міндетіне қарай топографиялық және арнайы болып екіге бөлінеді. Ғарыштық түсіріс негізінде арнайы түсіріске жатады. Топографиялық аэрофототүсіріс материалдары мен топографиялық және арнайы карталар халық шаруашылығының көптеген жерлерінде, сондай-ақ, жерге орналастыру бөлімшелерінде кеңінен қолданылады. Арнайы аэро және ғарыштық түсірістер жер беті туралы системалық немесе оперативті ақпарат алу, сондай-ақ, жер бетіндегі объектілер, жер қыртысы және әр түрлі құбылыстардың, процестердің өзгерісі туралы ақпарат алу үшін жүргізіледі.
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
18
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Суретке түсіру масштабына қарай ірі масштабты (1:m1:15 000), орта масштаб(TM) (1:16 000 1:т 1:50 000) және майда масштабты түсіру (1:m 1:50 000) болып бөлінеді. Көрініс тұрғызу тәсіліне қарай кадрлік, жарықшақ (щелевой) және аумақтық болып бөлінеді.
Кадрлік фототүсіруде жер бетінің көрінісі бөлек фототүсіруден түрады. Ондай түсіріс кадрлік аэрофотоаппараттармен жүргізіледі, оларға топографиялық АФА жатады.
Жарыкшақ түсіруде жер бетін үздіксіз түсіреді. Бүндай түсірісті жарықшақ аэрофотоаппараттармен жүргізеді және аэрофото - пленка камераның жылжу жылдамдығына (жер бетіне қарағанда) сәйкес жүріп отырады. Жарықшақ аэрофотоаппараттарда затвор болмайды және түсіру уақыты объектив диафрагмасына және жарықшақ еніне қарай өзгеріп отырады.
Аумақтық түсіруде бөлек-бөлек жолақтардан тұратын көрініс жиынтығын айтады. Аумақтық фототүсіруде көрініс цилиндр немесе конус бетінде салынады. Аумақтық фототүсірудің артықшылығы көріністі өте жоғарғы ажырату қабілеттілігі.
АФА-ның оптикалық осінің вертикаль жазықтықтан ауытқуына байланысты түсіруді пландық және перспективалық деп екіге бөледі.
Пландық түсіруде АФА-ның оптикалық осінің вертикаль жазықтықтан ауытқуы 3° аспауы керек. Гиростабилизатор аспабының көмегімен ауытқу бұрышын 20'-40' асырмай ұстайды. Пландық аэрофототүсіріс топографиялық план және карта жасауда негізгі түсіріс болып саналады.
Перспективалық түсірісте оптикалық осьтің көлбеу бұрышы түсірудің
мақсатына қарай беріледі. Мысалы, оптикалық өс ұшу бағытына перпендикуляр бағытта бұрылып, жер бетінің жіңішке жолағын көк жиекке дейін түсіруге мүмкіндік береді. Бұндай түсіріс негізінде әскерде барлау жұмыстарында немесе сызықтық құрылыстардың табиғи ортаға тигізетін әсерін зерттеу жүмыстарында кеңінен қолданады.
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
19
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Аэрофотосуреттердің санына және орналасуына қарай жеке кадрлі, маршрутты және көп маршрутты аэрофототүсірістер болып бөлінеді. Ғарыштық түсіріс, әдетте жеке кадрлі немесе маршрутты болады. Жеке кадрлі фототүсірісте жер беті бірімен бірі байланыспаған бөлек суреттерден түрады. Бұндай суреттерді стереоскопиялық көрініс керек болмаған жағдайда түсіреді.
Маршрутты аэрофототүсірісте ұшу аппаратының бағытындағы жіңішке жолақ жер участкесін түсіреді. Суретке түсіру объектісінің пішініне қарай маршрут -- түзу сызықты, сынық сызықты немесе қисық сызықты болуы мүмкін.
Жер бетіндегі участке ауданы бір маршрутқа симайтын болса, онда бірнеше маршруттан түсіреді, яғни көп маршрутты аэрофототүсіріс қолданылады.

2.6 Бойлық және көлденең жабулар

Маршрутты және көп маршрутты арофототүсіріс кезінде әр келесі суретте алдыңғы суреттегі түсірілген аймақтың біршама бөлігін қайта түсіреді, яғни көрші суреттер бірін бірі жабады. Көрші суреттердің түсіру орталары арасындағы ұзындықты сурет - ке түсіру базисы дейді. Ұшу бағытындағы суреттердің бірін бірі жабуын бойлық жабу дейді. Ол суреттердің өзара байланысын көрсетеді және мына формула арқылы анықталады:

рх=-lx l (4)

бұл жерде l-ұшу бағытындағы сурет өлшемі, lx-сол бағыттағы жабу өлшемі.
Суреттердің бойлық жабуы жер бедеріне және суретке түсіру биіктігіне байланысты болады. Аэрофототүсіріс кезінде бойлық жабу 60 немесе 80% болып беріледі. Ең төменгі жабу 56 немесе 78% кем, ал ең жоғарғы жабу 70 немесе 85% көп болмауы керек.
Шеткі маршруттар осі түсіру участкесінің шекарасымен өтуі керек.

Маршрут бойында түсіру участкесінің сыртында екі немесе үш суретке түсіру базисі артық болуы керек.
Көрші маршруттардың арасындағы үзындық Ву берілген көлденең жабуды қамтамасыз етуі керек. Мысалы, аэрофотосурет масштабы 1:25000 майда болса,
көлденең жабу (%-бен) формула бойынша есептеледі:

ру =30 + 70(hH) (5)

Егер аэрофотосурет масштабы 1:10000-нан ірі болса, онда мынадай
формуламен есептеледі:

рx=40 + 60(hH) (6)

Ең кіші көлденең жабу 20% кем болмауы керек.
Бойлық және ендік жабулардың мөлшері бойынша суреттің жұмыстық ауданын анықтайды. Жұмыстық аудан абсцисса және ордината остерімен шектелген участокті жұмыстық аудан деп атайды.
а) абсцисса бойынша

Рx= lx l 100% (7)

Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
20
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

б) ордината бойынша
ру=ly l 100 % (8)

Бұндай жұмыстық аудан теориялық есептерде және тұжырымдамаларда қолданылады. Фотограмметриялық жұмыстарда жұмыстық аудандарды пайдалану өте қиын, өйткені көрші суреттерден біріңғай ауданды табу мүмкін емес. Сондықтан суреттерде анық контурлік нүктелер арқылы өтетін сызықтармен шектелген практикалық жұмыс ауданы көрсетіледі. Анықталған аудан теориялық ауданға жақын болуы керек. Кейбір жұмыстарда тақ немесе жұп суреттер қолданылады. Бұндай кезде жұмыс ауданы қалған бойлық және көлденең жабулардың ортасымен шектеледі.

2.7 Аэрофототүсірістің фотограмметриялық және суретке түсіру сапасын бағалау

Аэрофототүсіріс кезіндегі алынған суреттерді әрі қарай өңдеу үшін және дешифрлеу сапасы жақсы болу үшін аэрофотонегатив сапасы келесі талаптарға сай болуы керек (Сурет 4).
Суретке түсіру биіктігі берілген биіктіктен тегіс жерлерде 3%, таулы жерде 5% аспауы керек. Түсіру биіктігі 1000 м дейін болса, тегіс жерлерде 30 м, таулы жерлерде 50 м аспауы керек. Маршруттық түсіруде ұшақ биіктігінің өзгеруі 50 м аспауы керек.
Алынған барлық суреттердің бойлық және көлденең жабуларын бағалайды.
Жұмыс істеу ыңғайлы болу үшін барлық суреттерді жабу қабаттарымен түйістіріп жер бетінің біркелкі көрінісін алады. Бұндай көріністі біркелкі құрастыру деп атайды. Біркелкі құрастыруды сол жақтағы жоғарғы суреттен бастайды және маршрут бағытымен барлық суреттерді ағаш тақтайға кнопкамен бекітеді. 60%
бойлық жабуда барлық суреттер салынады, ал 80% жабуда бір суреттен кейінгісі, 90% жабуда екі суреттен кейінгісі бекітіледі. Осылайша жоғарғы маршруттың барлық суреттері бекітіледі. Содан соң екінші маршруттың суреттерін өзара орналыстырады және олар бірінші маршруттың суреттерімен жабылуы керек.
Жабу кезіндегі үйлеспеушілік көрші суреттерге тең бөлінеді, содан соң суреттер кнопкамен бекітіледі. Осылайша барлық маршруттағы суреттер салынады. Егер көлденең жабу 30% болса, онда барлық маршруттар салынады, ал 60% болса, онда маршрут ара салынады. Бойлық және көлденең жабулар арнайы фотограмметриялық палетканың көмегімен өлшенеді.
Аэрофототүсіріс маршрутының түзулігі мынадай формула - мен анықталады:

Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
21
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

n = l L 100% (9)
бұл жерде 4 - суреттің маршруттан ауытқуы, L - маршрут ұзындығы.
Ол үшін маршруттағы суреттердің негізгі нүктелерін белгілейді, содан соң шеткі суреттердің негізгі нүктелері арасындағы маршрут ұзындығын өлшейді. Маршруттан ең көп ауытқыған суреттің ауытқу шамасымен маршруттың түзулігін анықтайды. Маршрут түзулігі суретке түсіру биіктігі 750 м дейін болса 2% дейін, ал одан көп болса 3% дейін жібереді.
Фотосурет қабырғасының маршрутқа параллель еместігі транспортирдің көмегімен маршрут пен сурет қабырғасының арасандағы бұрышты өлшеу арқылы анықталады. Суретке түсіру базисінің параллель еместігінің максималь бұрышы

АФА-ның фокус ұзындығына байланысты болады және 100 мм-5°, 140 мм-7°, 200 мм-10°, 350 мм-12° және 500 мм-14° жіберіледі.
Аэронегативтердің фотографиялық сапасы аэрофильмді үлкейтуге жарамды болуын қамтамасыз етуі керек. Аэронегативте бұлттың немесе оның көлеңкесінің көрінісі, сырылу, шағылысу және де басқа ақаулар болмау керек.
Фотосурет қабырғасының маршрутқа параллель еместігі транспортирдің көмегімен маршрут пен сурет қабырғасының арасындағы бұрышты өлшеу арқылы анықталады. Суретке түсіру базисінің параллель еместігінің максималь бұрышы АФА-ның фокус ұзындығына байланысты болады және 100 мм-5°, 140 мм-7°, 200 мм-10°, 350 мм-12° және 500 мм-14° жіберіледі.

Сурет 4. Аэросурет

Аэронегативтердің фотографиялық сапасы аэрофильмді үлкейтуге жарамды болуын қамтамасыз етуі керек. Аэронегативте бұлттың немесе оның көлеңкесінің көрінісі, сырылу, шагылысу және басқа ақаулар болмау керек.
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
22
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Аэрофототүсірістің фотограмметриялық және фотографиялық сапасын бағалағаннан соң біркелкі құрастыруға жұмыстың орындалған жылын, аэрофототүсіріс масштабын, номенклатурасын және объект шифрін жазады. Аэрофототүсіріс өндірісі аяқталғаннан соң тұтынушыға келесі материалдар өткізіледі: аэрофильмдер; екі дана суреттер; біркелкі құрастыру негативі; радиовысотомер және статоскоп көрсеткіштері; аэрофотоаппарат сипаттамалары; аэрофототүсіріс паспорты және т.б. материалдар.

2.8 Дешифрлеу тарихы
Өзг.
Бет
Құжат №
Қолы
Уақ
Бет
23
У1.5В071100.КЖ.000.002.ТЖ

Бастапқы кезең. Алғашқы бақылау және ауадан фотоға түсіру ХІХ ғасырдың ортасына сәйкес келеді. Францияның әскери офицері Гаспар Турнашон (Надар) 1859 жылы әуе шарынан Париж қаласына жақын елді-мекенді суретке түсірген. Ал Ресейде алғашқы фототүсірістер әуе шарының арқасында 1886 жылы әскери әуе тобының бастығы А.М. Кованьконың арқасында жүзеге асқан. Бірінші Дүниежүзілік соғыстың ұшқыны ұшақтан түсірілген суреттердің дамуына көп септігін тигізді. 1916 жылы Орыс әскерінің барлау бөлімдерінде арнайы фотометриялық бөлімшелер құрылды. Олардың міндеттеріне әуе суреттерді дешифрлеу, алынған нәтижелерді картаға енгізу және әр түрлі әскери мақсаттағы карта жасау кірді. 1920 жылдар. Бірінші Дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Ұлыбританияда, АҚШ-та, Францияда, ал кейінірек Германияда әскерлерінің жинаған тәжірибелері ауыл шаруашылығында қолданыла бастады. 1919 жылдың наурызында қабылданған Жоғарғы Геозезиялық Басқару жайлы
Қаулы аэротүсірістердің қарқынды дамуына жол ашты. Аэрофототопографиялық
бөлім құрылды. Соның арқасында әр түрлі аэрофотоларды картографиялық мақсаттарда қолдану үшін тәжірибелі жұмыстар жүргізілді. 1924 жылдан бастап зерттелмеген аудандардың топографиялық карталарын құрастыруды мақсат етіп қойып, алғаш рет орман шаруашылығы мен жол салуда аэрофотосуреттер қолданылды.
1930 жылдар. Бұл кезеңде аэрофотосуреттер геологияда, ормандарды зерттеуде және эксплуатациялауда, сонымен қатар Арктиканы зертттеуде қолданылды. Және осы кезеңге тәжірибе түрінде аэрофотосуреттердің шөлдерді зерттеуде, өзендерді, батпақтарды және жер бедерін зерттеуде қолданылғандығы сайма-сай келеді. Аэротүсіріс осы кезеңде қол жетпейтін аудандарды зерттеуде, ол аудандарда жұмыс жүргізуде жаңа тәсіл болып табылды.
1940 жылдар. Екінші дүниежүзілік соғыс әуеден, космостан түсірілген суреттердің дамуына жаңа серпін беріп қана қоймай оны түсірістің жаңа тәсілдерімен де толықтырды. Жаңа спектрзоналдық пленка пайда болды. Ол пленканы американдықтар түрлі түсті инфрақызыл деп қолданған.
Осы пленканың арқасында өсімдік жамылғысын және әскери базаларды және басқа да нысандарды түрлі түстермен ажырату мүмкіндігі туған. 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде де КСРО-да соғыстың алдында басталған топографиялық және картографиялық жұмыстар жалғасын тапты.
1949 жылы масштабы 1:100 ООО топографиялық картасы құрастырылып бітті. Бұл ұлы жетістік бүкіл елдің аумағын картографиялық зерттеу Географиялық ұйымның алтын белгісімен марапатталды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.