Банкаралық клирингтік жүйе



Жоспары:

Кіріспе

Негізгі бөлім:
2.1. Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесінің
құрылымы
2.2. Банкаралық клирингтік жүйе

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе

Төлем жүйесі ұғымы нарықтық қатынастар жағдайында қолданылартын, яғни қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінің орнына келген жаңа ұғым болып табылады.
Төлем жүйесіне анықтама бергенде оның пайдалану ауқымының кеңдігін ескерген дұрыс.
Төлем жүйесі бұл:
- ақшалай аударымдар мен төлемдерге арналған ережелер, мекемелер және техникалық тетіктер жиынтығы
- шаруашылық субъектілердің материалдық не қаржылық ресурстарды сатып алу барысындағы қабылдайтын міндеттерді оындауға арналған тетңктер жиынтығы
- ақшалай қорлардың орын ауысуына не қозғалысына себеп болатын тетіктер жиынтығы
- орындауға тиісті міндеттемелер шегінде ақшалай аударымдар мен төлемдерді жасайтын төлем құралдарының жиынтығы.
- ақшалай аударымдар мен төлемдерді экономикалық және құқықтық жағынан қамтамасыз ететін бағдарламалардың, байланыс желілерінің және есептеуіш техникалардың жиынтығы.
Төлем жүйесінің мақсаты - тауар мен қызметтерді жабдықтаушы мен сатып алушылар арасындағы ақшалай аударымдар мен төлемдерді уақтылы заңға, ережеге және стаедарттарға сай жүзеге асырып, олардың міндеттемелерін өз уақытында орындалуын қамтамасыз ету.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. С.Б. Мақыш “Банк ісі” Алматы, 2007ж


2. Рудакова О.С. “Банковские услуги”

3. Сетқасимов Г.С. “Банковское дело”

4. 7 желтоқсан 1999ж № 153 “Банкаралық жүйеде ақшаларды аудару ережесі”

5. Жуков Е.Ф. “Банк и банковские операции”

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:   
Жоспары:
Кіріспе

Негізгі бөлім:
2.1. Қазақстан Республикасындағы төлем жүйесінің
құрылымы
2.2. Банкаралық клирингтік жүйе

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Төлем жүйесі ұғымы нарықтық қатынастар жағдайында қолданылартын, яғни
қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінің орнына келген жаңа ұғым болып табылады.
Төлем жүйесіне анықтама бергенде оның пайдалану ауқымының кеңдігін
ескерген дұрыс.
Төлем жүйесі бұл:
- ақшалай аударымдар мен төлемдерге арналған ережелер, мекемелер және
техникалық тетіктер жиынтығы
- шаруашылық субъектілердің материалдық не қаржылық ресурстарды сатып алу
барысындағы қабылдайтын міндеттерді оындауға арналған тетңктер жиынтығы
- ақшалай қорлардың орын ауысуына не қозғалысына себеп болатын тетіктер
жиынтығы
- орындауға тиісті міндеттемелер шегінде ақшалай аударымдар мен төлемдерді
жасайтын төлем құралдарының жиынтығы.
- ақшалай аударымдар мен төлемдерді экономикалық және құқықтық жағынан
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, байланыс желілерінің және есептеуіш
техникалардың жиынтығы.
Төлем жүйесінің мақсаты - тауар мен қызметтерді жабдықтаушы мен
сатып алушылар арасындағы ақшалай аударымдар мен төлемдерді уақтылы заңға,
ережеге және стаедарттарға сай жүзеге асырып, олардың міндеттемелерін өз
уақытында орындалуын қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының төлем жүйелері.

Қазақстан Республикасы аумағында келесідей төлем жүйелері жұмыс
істейді:нақтылы уақыт режиміндегі бүтіндей (жалпы) есеп айрысу жүйесі (ақша
аударымдарының банкаралық жүйесі);
клирингтік жүйе (бөлшек төлемдер жүйесі).
Ақша аударымдарының банкаралық жүйесі (ААБЖ)
Қазақстан Республикасы аумағында нақтылы уақыт режимінде жұмыс істейтін
бүтіндей (жалпы негіздегі) төлемдер жүйесі Қазақстан банкаралық есеп
айырысу орталығы (ҚБЕО) негізінде 1996 жылдың тамызынан бастап жұмыс істеп
келеді. Бұл жүйе бұрын Ірі төлемдер жүйесі деп аталған болатын (ІТЖ).
ІТЖ жетілдіру және оны дамыған шет елдердің жұмыс істеп тұрған жалпы
негіздегі есеп айрысу жүйелеріне жақындату мақсатында Ұлттық Банк тарапынан
жұмыстар жүргізілді. 2000 жылдың соңында ІТЖ жүйе қатысушыларының
есепшотындағы ақша қаражаттары шегінде нақтылы уақыт режимінде есеп
айрысуларды жүргізетін (RTGS – нақтылы уақыт режиміндегі есеп айрысулар)
және халықаралық қаржы ұйымдарының жалпы негіздегі төлемдер жүйесіне
қойылатын барлық негізгі талаптарға жауап беретін ақша аударымдарының
банкаралық жүйесі болып кайта құрылды. Кез-келген ел үшін RTGS жүйесін құру
қаржы сферасында ең жоғары басымдыққа ие. Мұндай жүйенің болуы мемлекеттің
банк жүйесінің тұрақты жұмыс істеуін сипаттайды. ААБЖ-ң мақсаты осы жүйе
пайдаланушыларының Ұлттық Банктегі шотындағы ақша қаражаттарын қолдана
отырып, және осы қаражаттардың шегінде операциялық күн ішінде ұлттық
валютада қайтарымсыз және түпкілікті есеп айрысуларды қамтамасыз етуден
тұрады. ААБЖ-де ірі және үлкен басымдыққа ие төлемдер жасалады.
Ақша аударымдарының банкаралық жүйесінің жұмыс істеу ерекшеліктері:
ААБЖ-де мәліметтерді беру және қабылдау тек қана электронды тәсілмен жүзеге
асады.
ААБЖ-де электронды мәліметтерді беруді куәландыруға және оларды беру
кезінде қателерді табуға бағытталған ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету процедуралары сақталады. ҚБЕО-ғы мен пайдаланушылар, жіберілген және
қабылданған электронды мәліметтердің есебін қамтамасыз етіп, оның бақылауын
жүргізеді. ААБЖ-де өңделетін барлық электронды мәліметтер аудиторлық із
қалдырады.
Жоғарыда аталып өткендей, ААБЖ-де төлемдер пайдаланушылар шотындағы ақша
қаражаттары шегінде нақтылы уақытта жүзеге асырылады. Пайдаланушы
позициясында төлем құжатында көрсетілген сомаға сәйкес төлем жасауға
ақшаның болмауы немесе жеткіліксіздігі жағдайында ҚБЕО-да төлем
тапсырымдары кезекке тұрады. Кезекте тұрған құжаттар басымдылық кодтарына
сәйкес өңделеді. Басымдылық кодтары шеңберінде кезекте тұрған төлем
тапсырымдарының орындалуы FIFO – бірінші келген, бірінші шығысқа қағидасы
бойынша, олардың кезекке келіп түсу тәртібімен жүзеге асады. Пайдаланушылар
төлем тапсырымдарының орындалу кезектілігін белгілеуге және өзгертуге
құқылы. Пайдаланушылардың кезекке орналастырылған төлем құжаттарын қайтарып
алуға мүмкіндіктері бар. ААБЖ-де мәліметтерді өңдеу жылдамдығы орташа
алғанда секундына 5-7 өңделген трансакциялар.
Жүйенің операциялық күні және жұмыс істеуі туралы толығырақ ақпарат ҚБЕО -
ның сайтында келтірілген: www.kisc.kz.
Бөлшек төлемдер жүйесі (БТЖ)
Бөлшек төлемдер жүйесі - клирингтік палаталар (клирингтік жүйе)арқылы
кішігірім сомадағы төлемдердің электрондық аударымдарының жүйесі.
Бөлшек төлемдер жүйесінің негізгі ерекшелігі мұнда төлемдер жеке дербес
негізде емес, операциялық күн ішінде жүйе қатысушыларынан келіп түскен
төлемдер бойынша олардың өзара талаптары мен міндеттемелері бойынша таза
айырмашылықтары анықталып, тек сол анықталған әрбір жүйе қатысушысының таза
позициялары көлемінде ақша аударымын жүзеге асырудан тұрады.
1995 жылдың қаңтарынан 1998 жылдың қарашасына дейін клирингтік палата
ретінде ҚБЕО-ғы клиринг қатысушыларына күнделікті дебеттік және кредиттік
шектеулер қойылатын (қазіргі уақытта бұл шектеулер алынып тасталған)
облыстық клирингті жүзеге асырды. Мұндағы тәуекелдіктерді басқару жүйесі
мен жұмыс істеу қағидалары клирингке қатысушылар шеңберін ірі екінші
деңгейлі банктердің аздаған санымен шектеді. Дегенмен, банк жүйесінің өсіп
келе жатқан қажеттілігі Қазақстанның барлық қаржылық ұйымдары мен аймақтары
үшін ашық клирингті құру қажеттілігіне алып келді.
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚБЕО-нда Қазақстанның барлық банктерін және
Казначейлік, Зейнетақы қорларын қоса алғанда, басқа да банкілік емес
мекемелерді қосуға мүмкіндік беретін жаңа клирингтік жүйе пайдалануға
берілген болатын.
1999 жылдың тамызына дейін БТЖ кішігірім сомадағы банкаралық төлемдерді
жүзеге асыратын ҚБЕО жанындағы Алматы клирингтік палатасы мен Ұлттық
Банктің облыстық филиалдары жанындағы клирингтік палаталардың желісінен
тұрған болатын. Қазіргі кезеңде банкаралық клирингті ҚБЕО-ғы мен ЖШС
Тимей қаржы өндірістік компаниясы аймақтық клирингтік палатасы жузеге
асыруда (2003 жылдың маусым айынан бастап ЖШС Тимей банкаралық клирингті
жүзеге асыруын тоқтатты). 1998 жылдың соңынан бастап Алматы клирингтік
палатасы АҚШ автоматтандырылған клиринг палатасы нұсқасына сай жұмыс істей
бастады. Қазіргі уақытта ҚБЕО-ғы төлем жүйесінің пайдаланушыларына байланыс
арналарының барлық түрлерін ұсынатын озық коммуникациялық жабдықтарға ие.
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығының клирингтік жүйесінің жұмыс
істеу ерекшеліктері
ҚБЕО-ң клирингтік жүйесінде банкаралық клиринг есеп айрысу үшін алдын-ала
ақша депондаусыз көпжақты негізде жұмыс істейді.
Төлемдер жүйеге тәулік бойы (24 сағат) жіберіле алады және осы төлемдерді
жіберуші-жүйе қатысушысы белгілеген басымдық кодтарына сәйкес кезекке
тұрады. Әрбір қатысушы операциялық күн ішінде нақтылы уақыт режимінде
өздерінің жүйеге жіберген барлық төлемдері жайында ақпаратқа қол жеткізе
алады. Банкаралық клирингке құжаттарды қабылдау тәулік бойы жүреді және
оның нәтижесі бойынша қатысушылардың таза позицияларын анықтау мен ақша
аударымдарын жүзеге асыру тәулігіне бір рет сағат 15.00 пен 16.00
аралығында жүреді. Пайдаланушылар операциялық күн жабылғанға дейін
клирингке жіберген төлем құжаттарын кері қайтарып алуға мүмкіндіктері бар.
Егер операциялық күн соңында қандай-да бір пайдаланушының шотындағы ақша
қаражаты клиринг нәтижесі бойынша ақша аударымдарын жасауға жеткіліксіз
болған жағдайда, пайдаланушының төлемдері жеткіліксіз ақша көлемінде
орындалмастан жойылып, қайта есептесу жасалады. Мұндай нұсқа қатысушыларға
өзініњ өтімділігін басқаруға және қарсы төлемдер ағынын барынша пайдалануға
мүмкіндік береді.

Клиринг нәтижесі бойынша ақша аударымдары клиринг қатысушыларының таза
позицияларын анықтағаннан кейін ақша аударымдарының банкаралық жүйесінде
жүзеге асырылады.
Одан басқа, бұл жүйеде клиринг қатысушылары болашақ күнгі төлемдермен,
бірақ үш күннен ары емес (Т+3), төлем құжаттарын жіберулеріне болады. Бұл
қатысушыларға өздерінің өтімділігін ертерек жоспарлауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, жүйеде жасалатын бір төлемнің жоғарғы сомасына 3 млн. теңге
шектеу қойылған.

Банкаралық клиринг есебі

Біздің елімізде банктер арасында есеп айырысуларды түпкілікті
жақсартудың басты бағыты- банкаралық клирингті дамыту болып табылады.
Клиринг өзара талаптар мен міндеттемелерге негізделген тауар және
қызмет үшін ақшасыз есеп айырысу жүйесі болып табылады. Банктік жүйеде
клирингті негізінен банктердің корреспонденттік шоттары құрайды. Клиринг
әсерінен есеп айырысулар жеңілдетіледі, арзандатылады және жеделдетіледі,
қолда бар ақша қаржысы және осының есебінен есеп айырысуға қатысушылардың
пайда және өтімділік деңгейі көтеріледі. Оған баруға негіз болңан басты
ерекшелігі- шынайы ақшаға деген қажеттілік.
Клирингтің екі үлгісі қарастырылады: ақша қаржыларын алдын ала
депозиттеумен және депозиттеусіз. Классикалық клирингтің екінші үлгісі есеп
айырысу жүйесі дамыған елдерде кең таралған, бірақ қаржыларды алдын ала
депозиттеуді талап етпейді. Егер клиринг сеансының аяғында қатысушылардың
ең болмаса біреуінде дебеттік сальдо болмаса, бірақ оның қаржы табуңа
мүмкіншілігі бар болса, онда клирингтік сеанс нәтижесі тоқтатылады.
Классикалық үлгінің мынадай ерекшеліктері бар: ол қаржы айналымдылығының
жылдамдығын және деңгейін ұлғайтуға, қаржылардың бірінші үлгіде резервтеуді
талап ететін түрлерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Бірінші үлгіде есептік операциялар алдын ала ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан Республикасының төлем жүйесі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӨЛЕМ ЖҮЙЕЛЕРIНIҢ ДАМУ ҚАРҚЫНЫ
Төлем жүйелерінің ерекшеліктері
Клиринг оның түсінігі, түрлері
Қазақстан Республикасының ұлттық банкі туралы ақпарат
Төлем жүйесінің мәні, ақша аудару мен төлемдерді жүзеге асыру механизмдері
Халықаралық төлем жүйелері
Төлем жіберуші банк
Банктер арасындағы төлемдер
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӨЛЕМ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ДАМЫТУДЫҢ САРАПТАМАСЫ
Пәндер