Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздері
Кіріспе 6
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі 8
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі 8
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі 15
А тұжырымы 19
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері 21
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 21
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 28
Б тұжырымы 34
3 Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдары 36
3.1 Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру 36
В тұжырымы 53
Қорытынды 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі 8
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі 8
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі 15
А тұжырымы 19
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері 21
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 21
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 28
Б тұжырымы 34
3 Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдары 36
3.1 Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру 36
В тұжырымы 53
Қорытынды 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі әлем шапшаң қарқынмен өзгеруде, ғаламдану мен ақпараттық технологиялар дәуірі, күн өткен сайын күш алып барады. Соған сәйкес жаңа яғни бұрын сирек кездесетін қылмыстар орын алуда. Бірақ қылмыстың аты-қылмыс болғандықтан, бұл жерде қоғамға қауіптілік немесе құқыққа қайшылық бар. Қазақстан өзінің экономикалық әлеуметін нығайтып, әлемде орнын нақтылауда. Қазақстан құқықтық мемлекет құру жолында.
Атқарушы билік органдары – мемлекеттік биліктің осы тармағын жүзеге асыратын негізгі субьект. Онсыз мемлекеттік – басқарушылық қызметті іс жүзінде жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл сияқты құқықтық қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқыктық мәртебесі көпшілігінде нақ осындай мемлекеттік органдардың қызмет аясында шындыққа айналады. Атқарушы органдардың қызметінің түрлері өмірге нормашығармашылық қызмет арқылы жүзеге асырылады.
Атқарушы биліктің міндеттемесіне белгілі бір саладағы нормативті реттеуді өмірге келтіру кіреді. Атқарушы биліктің қызметін ұйымдастырудың мақсатында органның жетекшісі қолдануға міндетті және заңнамаға сәйкес келетін бұйрықтарды шығаруға, нормативті-құқықтық актілерді бекітуге, олардың өмірге келтірілуін ұйымдастыруға және бақылауға құқылы.
Сонымен бірге, жетекші заңнамаға қайшы келетін лауазымды тұлғалардың қаулыларын жоя алады. Атқарушы билік өзінің міндеттемелері мен құқықтарын жүзеге асыра отырып, атқарушы биліктің басқа органдарымен әрекеттеседі. Атқарушы биліктің орталық органы заңнамалық актінің жобасын дайындауға және белгілі салада дайындыққа қатысуға құқылы.
Ағылшын саксондық құқықтық мемлекеттерде министрлер делегирленген нақты парламенттің міндеттемелерінің негізінде барлық азаматтарға қатысты нормативтік актілерді шығарады.
Континенталдық құқық жүйесінің мемлекеттерінде мұндай актілер регламенттелген биліктің негізінде шығарылады. Олар парламентке хабарлануы қажет. Постсоциалисттік мемлекеттерде министрліктер мен ведомствалардың нормативтік актілері Әділет Министрлігіне тіркелуі үшін ұсынылуы қажет.
Атқарушы билік органдары – мемлекеттік биліктің осы тармағын жүзеге асыратын негізгі субьект. Онсыз мемлекеттік – басқарушылық қызметті іс жүзінде жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл сияқты құқықтық қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқыктық мәртебесі көпшілігінде нақ осындай мемлекеттік органдардың қызмет аясында шындыққа айналады. Атқарушы органдардың қызметінің түрлері өмірге нормашығармашылық қызмет арқылы жүзеге асырылады.
Атқарушы биліктің міндеттемесіне белгілі бір саладағы нормативті реттеуді өмірге келтіру кіреді. Атқарушы биліктің қызметін ұйымдастырудың мақсатында органның жетекшісі қолдануға міндетті және заңнамаға сәйкес келетін бұйрықтарды шығаруға, нормативті-құқықтық актілерді бекітуге, олардың өмірге келтірілуін ұйымдастыруға және бақылауға құқылы.
Сонымен бірге, жетекші заңнамаға қайшы келетін лауазымды тұлғалардың қаулыларын жоя алады. Атқарушы билік өзінің міндеттемелері мен құқықтарын жүзеге асыра отырып, атқарушы биліктің басқа органдарымен әрекеттеседі. Атқарушы биліктің орталық органы заңнамалық актінің жобасын дайындауға және белгілі салада дайындыққа қатысуға құқылы.
Ағылшын саксондық құқықтық мемлекеттерде министрлер делегирленген нақты парламенттің міндеттемелерінің негізінде барлық азаматтарға қатысты нормативтік актілерді шығарады.
Континенталдық құқық жүйесінің мемлекеттерінде мұндай актілер регламенттелген биліктің негізінде шығарылады. Олар парламентке хабарлануы қажет. Постсоциалисттік мемлекеттерде министрліктер мен ведомствалардың нормативтік актілері Әділет Министрлігіне тіркелуі үшін ұсынылуы қажет.
Оқулықтар:
1. Арзамасов, Ю. Г. Введение в нормографию: теорию и методологию нормотворчества: учебное пособие. - М.: Государственный университет - Высшая школа экономики; Российский университет кооперации, 2009. –669 с.
2. Арутюнян Г. Перспективы совершенствования системы конституционного правосудия: функциональные и институциональные проблемы // Конституционное правосудие. Вып. 4(14) 2001–1(15) 2012. 630 с.
3. Баймаханов Д.М., Жарболова А.Ж. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені. – Алматы: Қазақ университеті, 2008 ж., 236 б.
4. Братусь С.К. Юридическая ответственность и законность. – М.: 2014, Москва, 359 с.
5. Венгеров А. Б. Нормотворческая деятельность органов государственной власти. М., 2012 г., 405 с.
6. Законотворческий процесс в Республике Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2009 ж., 376 с.
7. Замотаева Е.К. Процедуры судебного оспаривания нормативных правовых актов органов исполнительной власти и должностных лиц в Российской Федерации // Исполнительная власть: проблемы организации и деятельности. Вып. 1 / Отв. ред. Е.К. Глушко, М.А. Краснов. – М.: ТЕИС, 2011. – 346 с.
8. Зенков В.Н., Шкатулла В.И. Законодательство в сфере образования / Соотношение законодательства Российской Федерации и законодательства субъектов Российской Федерации. – М., 2015. – 520 с.
9. Зиманов С.З. Конституция и Парламент Республики Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2011 ж. 656 с.
10. Кенжалиев З.Ж., Ким В.А. Қазақстан Республикасының конституциялық заңнамасының дамуы. 1-3 бөлім. Алматы: Қазақ университеті, 2008 ж., 457 б.
11. Конституционное (государственное) право зарубежных стран: Учебник. В 4 т. / Под ред. Б.А. Страшуна. М., 2012, 325 с.
12. Конституционное право зарубежных стран: Учебник для вузов / МИ Эриашвили и др. / Под ред. ВО Лучина, ГА. Василевича, А.С. Прудникова М: ЮНИТИДАНА, Закон и право, 2010 г., 560 с.
13. Логико-языковые основы юридической техники нормотворчества органов местного самоуправления: Сб.тезисов.: Научная конференция молодых ученых и специалистов г.Сургута. - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2011. - 0.2. п.л. (в соавторстве с Г.Е.Слепко), 235 с.
14. Марченко М.Н. Теория государства и права. - М.2011. – 258 с.
15. Мишин А.А. Конституционное (государственное) право зарубежных стран: Учебник. М., 2013, с. 28
16. Нормотворчество органов местного самоуправления в Российской Федерации: особенности исторического развития. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2013. - 0.2 п.л. 321 с.
17. Общая теория права: Учебник / Под ред. A. C. Пиголкина. - М., 2010 – 324 с.
18. Парламент и законодательная власть Казахстана/Отв.ред. А.А.Таранов. Алматы: Жеті жарғы, 2009, 104 с.
19. Пиголкин A. C. Подготовка проектов нормативных актов. - М., 2014. – 346 с.
20. Пиголкин Л.С. Теория государства и права. Учебник, 2010. - 230 с.
21. Разработка и принятие нормативных правовых актов в муниципальных образованиях (практические рекомендации). - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2011. -2.7 п.л., 560 с.
22. Разрешение споров в сфере нормотворчества органов местного самоуправления. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2010.- №4.- 0.5 п.л. 244 с.
23. Решетников Ф.М. Основные правовые системы современности: Справочник. М., 2014, 204 с.
24. Становление и развитие нормотворчества органов местного самоуправления: Сб. Тезисов к Всероссийской научно-практической конференции: Социокультурная динамика Ханты-Мансийского автономного округа сегодня и в перспективе XXI века: федеральный и региональный аспекты. 4.2. - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2008. - 0.2 п.л. 356 c.
25. Таранов А.А. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы. Академиялық курс. – Алматы, 2013, 273 б.
26. Теория государства и права / Под ред. проф. В.М. Корельского и проф.В.Д. Перевалова. - М., 2010. – 623 с.
27. Теория государства и права. Учебник для юридических факультетов и вузов / Под ред. В.М. Корельского, В.Д. Перевалова. - М.: Издательская группа НОРМА - ИНФРА-М, 2008. – 360 с.
28. Теория государства и права: Учебник / Под ред. В.К. Бабаева. - М.: Юристъ, 2014. – 342 с.
29. Федорова А. Ю. Некоторые вопросы усовершенствования нормотворческой деятельности центральных органов исполнительной власти Украины [Текст] // Право: история, теория, практика: материалы II междунар. науч. конф. (г. Санкт-Петербург, июль 2013 г.). — СПб.: Реноме, 2013. — 223 с.
30. Хачатуров Р.Л., Ягутин Р.Г. Юридическая ответственность. - Тольятти, 2014. – 347 с.
31. Хропанюк В.Н. Теория государства и права. - М., 2009. – 650 с.
32. Чухвичев Д.В. Законодательная техника. Второе издание. – М.: ЮНИТИ-ДАНА:Закон и право. 2012 – 699 с.
33. Шупленков В.П. Законотворчество. Фундаментальный курс. Книга авторазированного изложения. – М.: 2014 – 34 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы N 2688 Конституциялық заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 10.04.2016 ж.)
2. «Қазақстан Республикасының Конституциясы» Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды. // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_> (жүгіну күні: 9.04.2016 ж.)
3. «Нормативтiк құқықтық актiлер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы N 213 Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 8.04.2016 ж.)
4. «Қазақстан Республикасындағы норма шығармашылығы қызметін жетілдірудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 22 қаңтардағы №19 Қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P100000019_ > (жүгіну күні: 8.04.2016 ж.)
5. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 11 қыркүйектегі «Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң заң жобалау қызметiн жетiлдiру жөнiндегi шаралар туралы» N 1376 Қаулысы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001376_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
6. 2011 жылғы 6 қаңтардағы № 377-IV «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы» Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P100000997_ > (жүгіну күні: 6.04.2016 ж.)
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 30 мамырдағы «Норма шығармашылығы қызметiн жетiлдiру жөнiндегi шаралар туралы» N 598 қаулысы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P020000598_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
8. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 21 тамыздағы «Қазақстан Республикасының уәкілетті органдарында заң жобалау жұмыстарын ұйымдастыру ережесін бекіту туралы» N 840 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P030000840_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
9. 2014 жылғы 29 желтоқсандағы № 269-V ҚРЗ «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды түбегейлі жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000269 > (жүгіну күні: 7.04.2016 ж.)
10. «Құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V ҚРЗ // http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480> (жүгіну күні: 17.04.2016 ж.)
Сілтемелер:
1. Конституция Азербайджанской Республики от 12.11.1995 г. < http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30420395 >
2. Закон О нормативно-правовых актах АР от 26 ноября 1999 г. // < http://www.zakon.kz/203287-osobennosti-nekotorykh-normativnykh.html >
3. Закон О нормативно-правовых актах Беларусь от 10 января 2000 г. // http://pravo.levonevsky.org/bazaby/zakon/text34/index.htm
4. Закон О нормативно-правовых актах Туркменистана от 18 июня 1996 г. // < http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31341803 >
Мақалалар:
1. Баранов И. Н. Соблюдение принципов нормотворческой деятельности как неотъемлемое условие эффективной работы органов местного самоуправления // Молодой ученый. — 2014. — №4. — 324 с.
2. Замятин А.Е. Федеральный регистр нормативных правовых актов субъектов Российской Федерации, его место в деятельности по обеспечению единства правового пространства Российской Федерации // Мир юстиции. 2014. № 7–8. 342 с.
3. Ильин А.В. Оптимизация правотворческого процесса в современной России // Государство, право, управление – 2007: Материалы VII Всероссийской науч.-практ. конф. Ч. I и II / Отв. ред. С.И. Некрасов. – М., 2014. – 512 с.
4. Канаев С.А. Проблемы повышения качества юридического смыслового содержания нормативно-правовых актов // Проблемы теории современного российского права: Сб. науч. тр. Серия: Право. Вып. III /Под ред. Н.В. Щербаковой. – М.–Ярославль, 2011. – 202 с.
5. Липинский Д.А. Понятие и виды функций юридической ответственности // Право и политика. - 2013. - №10. – 102 с.
6. Ответственность органов местного самоуправления и их должностных лиц перед населением // Юридическая ответственность. Межвузовский сборник / Под ред. В.Н.Скобелкина. - Омск: ОмГУ, 2009- 0.6 п.л. 420 с.
7. Разрешение споров в сфере нормотворчества органов местного самоуправления. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2010.- №4.- 0.5 п.л. 362 с.
8. Черников, В. В. Нормотворческая деятельность МВД России на современном этапе /В. В. Черников, //Российский следователь. - 2009 г., 235 с.
1. Арзамасов, Ю. Г. Введение в нормографию: теорию и методологию нормотворчества: учебное пособие. - М.: Государственный университет - Высшая школа экономики; Российский университет кооперации, 2009. –669 с.
2. Арутюнян Г. Перспективы совершенствования системы конституционного правосудия: функциональные и институциональные проблемы // Конституционное правосудие. Вып. 4(14) 2001–1(15) 2012. 630 с.
3. Баймаханов Д.М., Жарболова А.Ж. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені. – Алматы: Қазақ университеті, 2008 ж., 236 б.
4. Братусь С.К. Юридическая ответственность и законность. – М.: 2014, Москва, 359 с.
5. Венгеров А. Б. Нормотворческая деятельность органов государственной власти. М., 2012 г., 405 с.
6. Законотворческий процесс в Республике Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2009 ж., 376 с.
7. Замотаева Е.К. Процедуры судебного оспаривания нормативных правовых актов органов исполнительной власти и должностных лиц в Российской Федерации // Исполнительная власть: проблемы организации и деятельности. Вып. 1 / Отв. ред. Е.К. Глушко, М.А. Краснов. – М.: ТЕИС, 2011. – 346 с.
8. Зенков В.Н., Шкатулла В.И. Законодательство в сфере образования / Соотношение законодательства Российской Федерации и законодательства субъектов Российской Федерации. – М., 2015. – 520 с.
9. Зиманов С.З. Конституция и Парламент Республики Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2011 ж. 656 с.
10. Кенжалиев З.Ж., Ким В.А. Қазақстан Республикасының конституциялық заңнамасының дамуы. 1-3 бөлім. Алматы: Қазақ университеті, 2008 ж., 457 б.
11. Конституционное (государственное) право зарубежных стран: Учебник. В 4 т. / Под ред. Б.А. Страшуна. М., 2012, 325 с.
12. Конституционное право зарубежных стран: Учебник для вузов / МИ Эриашвили и др. / Под ред. ВО Лучина, ГА. Василевича, А.С. Прудникова М: ЮНИТИДАНА, Закон и право, 2010 г., 560 с.
13. Логико-языковые основы юридической техники нормотворчества органов местного самоуправления: Сб.тезисов.: Научная конференция молодых ученых и специалистов г.Сургута. - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2011. - 0.2. п.л. (в соавторстве с Г.Е.Слепко), 235 с.
14. Марченко М.Н. Теория государства и права. - М.2011. – 258 с.
15. Мишин А.А. Конституционное (государственное) право зарубежных стран: Учебник. М., 2013, с. 28
16. Нормотворчество органов местного самоуправления в Российской Федерации: особенности исторического развития. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2013. - 0.2 п.л. 321 с.
17. Общая теория права: Учебник / Под ред. A. C. Пиголкина. - М., 2010 – 324 с.
18. Парламент и законодательная власть Казахстана/Отв.ред. А.А.Таранов. Алматы: Жеті жарғы, 2009, 104 с.
19. Пиголкин A. C. Подготовка проектов нормативных актов. - М., 2014. – 346 с.
20. Пиголкин Л.С. Теория государства и права. Учебник, 2010. - 230 с.
21. Разработка и принятие нормативных правовых актов в муниципальных образованиях (практические рекомендации). - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2011. -2.7 п.л., 560 с.
22. Разрешение споров в сфере нормотворчества органов местного самоуправления. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2010.- №4.- 0.5 п.л. 244 с.
23. Решетников Ф.М. Основные правовые системы современности: Справочник. М., 2014, 204 с.
24. Становление и развитие нормотворчества органов местного самоуправления: Сб. Тезисов к Всероссийской научно-практической конференции: Социокультурная динамика Ханты-Мансийского автономного округа сегодня и в перспективе XXI века: федеральный и региональный аспекты. 4.2. - Сургут: Сургутский госуниверситет, 2008. - 0.2 п.л. 356 c.
25. Таранов А.А. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқығы. Академиялық курс. – Алматы, 2013, 273 б.
26. Теория государства и права / Под ред. проф. В.М. Корельского и проф.В.Д. Перевалова. - М., 2010. – 623 с.
27. Теория государства и права. Учебник для юридических факультетов и вузов / Под ред. В.М. Корельского, В.Д. Перевалова. - М.: Издательская группа НОРМА - ИНФРА-М, 2008. – 360 с.
28. Теория государства и права: Учебник / Под ред. В.К. Бабаева. - М.: Юристъ, 2014. – 342 с.
29. Федорова А. Ю. Некоторые вопросы усовершенствования нормотворческой деятельности центральных органов исполнительной власти Украины [Текст] // Право: история, теория, практика: материалы II междунар. науч. конф. (г. Санкт-Петербург, июль 2013 г.). — СПб.: Реноме, 2013. — 223 с.
30. Хачатуров Р.Л., Ягутин Р.Г. Юридическая ответственность. - Тольятти, 2014. – 347 с.
31. Хропанюк В.Н. Теория государства и права. - М., 2009. – 650 с.
32. Чухвичев Д.В. Законодательная техника. Второе издание. – М.: ЮНИТИ-ДАНА:Закон и право. 2012 – 699 с.
33. Шупленков В.П. Законотворчество. Фундаментальный курс. Книга авторазированного изложения. – М.: 2014 – 34 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы N 2688 Конституциялық заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
2. «Қазақстан Республикасының Конституциясы» Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды. // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_> (жүгіну күні: 9.04.2016 ж.)
3. «Нормативтiк құқықтық актiлер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы N 213 Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
4. «Қазақстан Республикасындағы норма шығармашылығы қызметін жетілдірудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 22 қаңтардағы №19 Қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P100000019_ > (жүгіну күні: 8.04.2016 ж.)
5. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 11 қыркүйектегі «Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң заң жобалау қызметiн жетiлдiру жөнiндегi шаралар туралы» N 1376 Қаулысы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001376_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
6. 2011 жылғы 6 қаңтардағы № 377-IV «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы» Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P100000997_ > (жүгіну күні: 6.04.2016 ж.)
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 30 мамырдағы «Норма шығармашылығы қызметiн жетiлдiру жөнiндегi шаралар туралы» N 598 қаулысы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P020000598_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
8. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 21 тамыздағы «Қазақстан Республикасының уәкілетті органдарында заң жобалау жұмыстарын ұйымдастыру ережесін бекіту туралы» N 840 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P030000840_ > (жүгіну күні: 5.04.2016 ж.)
9. 2014 жылғы 29 желтоқсандағы № 269-V ҚРЗ «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды түбегейлі жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000269 > (жүгіну күні: 7.04.2016 ж.)
10. «Құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V ҚРЗ // http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480> (жүгіну күні: 17.04.2016 ж.)
Сілтемелер:
1. Конституция Азербайджанской Республики от 12.11.1995 г. < http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30420395 >
2. Закон О нормативно-правовых актах АР от 26 ноября 1999 г. // < http://www.zakon.kz/203287-osobennosti-nekotorykh-normativnykh.html >
3. Закон О нормативно-правовых актах Беларусь от 10 января 2000 г. // http://pravo.levonevsky.org/bazaby/zakon/text34/index.htm
4. Закон О нормативно-правовых актах Туркменистана от 18 июня 1996 г. // < http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31341803 >
Мақалалар:
1. Баранов И. Н. Соблюдение принципов нормотворческой деятельности как неотъемлемое условие эффективной работы органов местного самоуправления // Молодой ученый. — 2014. — №4. — 324 с.
2. Замятин А.Е. Федеральный регистр нормативных правовых актов субъектов Российской Федерации, его место в деятельности по обеспечению единства правового пространства Российской Федерации // Мир юстиции. 2014. № 7–8. 342 с.
3. Ильин А.В. Оптимизация правотворческого процесса в современной России // Государство, право, управление – 2007: Материалы VII Всероссийской науч.-практ. конф. Ч. I и II / Отв. ред. С.И. Некрасов. – М., 2014. – 512 с.
4. Канаев С.А. Проблемы повышения качества юридического смыслового содержания нормативно-правовых актов // Проблемы теории современного российского права: Сб. науч. тр. Серия: Право. Вып. III /Под ред. Н.В. Щербаковой. – М.–Ярославль, 2011. – 202 с.
5. Липинский Д.А. Понятие и виды функций юридической ответственности // Право и политика. - 2013. - №10. – 102 с.
6. Ответственность органов местного самоуправления и их должностных лиц перед населением // Юридическая ответственность. Межвузовский сборник / Под ред. В.Н.Скобелкина. - Омск: ОмГУ, 2009- 0.6 п.л. 420 с.
7. Разрешение споров в сфере нормотворчества органов местного самоуправления. - Тюмень: Вестник ТюмГУ, 2010.- №4.- 0.5 п.л. 362 с.
8. Черников, В. В. Нормотворческая деятельность МВД России на современном этапе /В. В. Черников, //Российский следователь. - 2009 г., 235 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_____________
__ _________ 20__ ж.
_____________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі 8
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі 8
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі 15
А тұжырымы 19
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері 21
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 21
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 28
Б тұжырымы 34
3 Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдары 36
3.1 Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру 36
В тұжырымы 53
Қорытынды 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі әлем шапшаң қарқынмен өзгеруде, ғаламдану мен ақпараттық технологиялар дәуірі, күн өткен сайын күш алып барады. Соған сәйкес жаңа яғни бұрын сирек кездесетін қылмыстар орын алуда. Бірақ қылмыстың аты-қылмыс болғандықтан, бұл жерде қоғамға қауіптілік немесе құқыққа қайшылық бар. Қазақстан өзінің экономикалық әлеуметін нығайтып, әлемде орнын нақтылауда. Қазақстан құқықтық мемлекет құру жолында.
Атқарушы билік органдары - мемлекеттік биліктің осы тармағын жүзеге асыратын негізгі субьект. Онсыз мемлекеттік - басқарушылық қызметті іс жүзінде жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл сияқты құқықтық қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқыктық мәртебесі көпшілігінде нақ осындай мемлекеттік органдардың қызмет аясында шындыққа айналады. Атқарушы органдардың қызметінің түрлері өмірге нормашығармашылық қызмет арқылы жүзеге асырылады.
Атқарушы биліктің міндеттемесіне белгілі бір саладағы нормативті реттеуді өмірге келтіру кіреді. Атқарушы биліктің қызметін ұйымдастырудың мақсатында органның жетекшісі қолдануға міндетті және заңнамаға сәйкес келетін бұйрықтарды шығаруға, нормативті-құқықтық актілерді бекітуге, олардың өмірге келтірілуін ұйымдастыруға және бақылауға құқылы.
Сонымен бірге, жетекші заңнамаға қайшы келетін лауазымды тұлғалардың қаулыларын жоя алады. Атқарушы билік өзінің міндеттемелері мен құқықтарын жүзеге асыра отырып, атқарушы биліктің басқа органдарымен әрекеттеседі. Атқарушы биліктің орталық органы заңнамалық актінің жобасын дайындауға және белгілі салада дайындыққа қатысуға құқылы.
Ағылшын саксондық құқықтық мемлекеттерде министрлер делегирленген нақты парламенттің міндеттемелерінің негізінде барлық азаматтарға қатысты нормативтік актілерді шығарады.
Континенталдық құқық жүйесінің мемлекеттерінде мұндай актілер регламенттелген биліктің негізінде шығарылады. Олар парламентке хабарлануы қажет. Постсоциалисттік мемлекеттерде министрліктер мен ведомствалардың нормативтік актілері Әділет Министрлігіне тіркелуі үшін ұсынылуы қажет.
Атқарушы биліктің жағдайына сәйкес, осы органдар тек олармен ұсынылған құқықтармен ғана нормативтік актілерді шығарып қоймай, сонымен бірге олардың құзыреттілігіне кіретін қызметтерді жүзеге асыру үшін шығарады. Атқарушы биліктің нормашығармашылық құзыреттілігі олардың қызметінің бағыттарымен, міндеттерімен, ұйымдастырылуымен сәйкес келеді. Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметі жалпы құзыреттілігіне сәйкес келеді деп айтуға болады. Зерттеу жұмысы табырыбын осы аталған жағдайлар өзекті ете түседі.
Ал дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің нормашығармашылық қызметінің ерекшеліктерін зерттеу, құқықтық негізделуін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлін зерттеу;
- Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігін айқындау;
- Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздерін талдау;
- Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметін қарастыру;
- Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметін зерттеу;
- Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдарын қарастыру;
- Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру.
Зepттey жұмыcының пәнi. Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негізделуі.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі
Атқарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес мемлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік саяси өмірінің әр түрлі салаларында атқарушы өкім етуші қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік биліктік механизм буыны деп түсіндіріледі.
Атқарушы билік органдарының жүйесіне орталықтандыру қағидаты, яғни төмендегі тұрған органдардың жоғарғы тұрған органдарға бағыныштылығы тән. Ол атқарушы биліктің әрбір органының өкілеттіктерінің көлемін заңнамалармен айқындап белгілеген кезде осы жүйенің тұтастығынан туындайды.
Қазіргі кезде атқарушы билік органдарының жүйесі мыналардан тұрады: ҚР Үкіметі, ҚР министрліктері, ҚР агенттіктері, ҚР министрліктерінің комитеттері, әкімдіктер, өзге органдар.
ҚР Үкіметі ҚР-ның мемлекеттік билігінің жоғарғы атқарушы органы, оның құқықтық жағдайы ҚР Конституциясымен (64-70 баптар); ҚР Үкімет туралы 1995 жылғы 18 желтоқсандағы Конституциялық заңмен белгіленген. ҚР Үкіметі ҚР-да атқарушы биліктің біртұтас жүйесін басқаратын алқалы орган. ҚР Премьер-Кеңесінің басшысы Үкімет мүшелері болып табылады, Президент Конституцияда қаралған тәртіппен Премьер-Министрді тағайындайды. Премьер-Министр өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Президентке ұсыныс енгізеді. Үкіметтің құрылымын министрліктер және өзге де орталық атқарушы органдар құрайды.
ҚР Үкіметі атқарушы билік органдарының қызметіне басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады. Республика деңгейіндегі атқарушы билік органдары Үкіметке бағынышты және оның алдында жауап береді. Үкімет өз құзыретіне жататын мәселелер бойынша ұсыныстарды талдау жасау үшін Үкімет жанындағы комиссиялар, кеңестер мен консультативтік кеңесші органдар құруға және таратуға құқылы. ҚР Үкіметінің өкілеттіктері елімідің әлеуметтік-экономикалық өмірінің әртүрлі аяларында неғұрлым айқын көрініс табады. Мысалы, Үкіметтің экономика аясында, бюджет, қаржы, несие, ақша саясатында, әлеуметтік, ғылым, білім және мәдениетте, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауда, заңдылықты, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, қылмыспен күресті қамтамасыз етуде сыртқы саясат пен халықаралық қатынастар аясында өкілеттіктері бар.
ҚР министрліктері тиісті мемлекеттік басқару саласына басшылықты, заңдармен негізделген салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республиканың орталық атқарушы органы болып табылады. Қазіргі кезеңде Қазақстанда он үш министрлік бар. Олар: Ішкі істер министрлігі, денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі, сыртқы істер министрлігі, мәдениет және спорт министрлігі,ұлттық экономика министрлігі,қорғаныс министрлігі, білім және ғылым министрлігі, мемлекеттік қызмет министрлігі,инвестиция және даму министрлігі,ауыл шаруашылығы министрлігі,қаржы министрлігі, энергетика министрлігі, әділет министрлігі.
Министрлік және оның органдары мен ведомствалық бағыныстағы кәсіпорындары, мекемелері және өзге де ұйымдары министрліктің біріңғай жүйесін құрайды. Министрлікті ҚР Президенті қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын Премьер-Министр басқарады. Министрдің ұсынуы бойнша ҚР Үкіметі қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары болады. Премьер-Министр Министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық жасайды, министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы және оның өз функцияларын жүзеге асыруы үшін дербес жауап береді. Министрліктің күрделі мәселелерін қарау мақсатында оларда ғылыми-техникалық кеңестер құрылуы мүмкін.
Атқарушы билік органдарының жүйесі деп біріне-бірі бағынышты органдардың өз араларында құзыретін бөлу негізінде олардың арасындағы тік байланыс түсіндіріледі. Қазіргі кезде атқарушы билік органдарының жүйесі мыналардан тұрады: ҚР Үкіметі, ҚР министрліктері, ҚР агенттіктері, ҚР министрліктерінің комитеттері, әкімдіктер, өзге органдар.
Н.М. Кониннің ойынша, нормашығармашылық - бұл басқару формасы - ереже, норматив, регламенттер қарастыратында көрінетін әрекеттер және ол мемлекеттік аппараттың сәйкес буындарымен орнатылған тәртіпте бекітіледі, соның нәтижесінде құқықтық нормалар, ережелер, талаптарға айналады.
Н.М. Конин құқықшығармашылық пен мемлекеттік басқару формасын біріктірді де, оны нормашығармашылық деп атады, бұл ретте нормашығармашылық үшін тағы бір белгіні бөліп көрсетті - ол мемлекеттік басқару әдісі.
Н.М. Кониннің ойынша, ұйымдастырушылық заңды әрекеттің құқықты формаларының бірі ретінде нормашығармашылық мемлекеттік аппараттың атқарушы билігінің басқарудың нормативті актілерін, бір тарапты билеуші еркін әрекеттерді қабылдау мен шығаруды білдіреді, ол басқару функцияларын орындау нәтижесінде жасалынады және құқықтық нормалардың, мінез-құлықтың, нормалардың анықталуына бағытталған, ол белгісіз бір кең субъектілерінің шеңберіне қатысты қолданылады және көп ретті қолданысқа есептелген.
А.П. Кореневтің ойынша, нормашығармашылық - бұл құқықтық форма, ол басқару органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының мемлекеттік-билеуші өкілеттіліктерінің әдістеріне негізделеді, құқықшығармашылық құқықтық нормалардың жасалуына, олардың жетілдірілуіне, өзгертілуіне, болдырмауына, басқарудың нормативті актілерінің шығарылуына бекітіледі. Құқықшығармашылық әрекеттердің күрделі жүйесінен тұрады: басқарудың нормативті актісінің жобасын жасаудың қажеттілігі туралы органның шешімі, жобаның мәтінін дайындау, оның алдын ала сәйкес органмен талқылануы, жобаның құқықшығармашылық жобаға енгізілуі. А.П. Кореневтің құқықшығармашылықты кеңінен түсінуі атқарушы биліктің қай органы құқықшығармашылыққа ие болғандығы түсініксіз дегенге алып келеді. Автор мемлекеттік орган мен оның лауазымды тұлғалары құқықшығармашылықтың әдістеріне ие болғандығын негіздейді, олар мемлекеттік орган немесе лауазымды тұлғаның міндеттемелерінің деңгейінде жүзеге асырылады.
Л.Л. Бачило нормашығармашылықты әкімшілік құқық пен мемлекеттік басқарудағы форма мен әдіс ретінде анықтайды. Нормашығармашылық - бұл құқықтық реттеуді талап ететін объективті құбылыстарды зерттеудің, танымның, игерудің әдісі және құқық құралдарымен қатынастарды реттейтін заңшығарушының, субъектінің еркінділігін көрсету әдісі. Форма мақсатты білдірудің әдісі, ережесі ретінде көрінеді, соның ішінде белгілі бір құқықты актіде.
Нормашығармашылық қызмет құқықшығармашылықтың бөлігі ретінде көп аспектілі деңгей және көптеген түрлі белгілерден тұрады. Нормашығармашылық қызметтің белгілері жіктеуге арналған негіз болып табылады. Нормашығармашылық қызмет заңшығармашылыққа, ведомствалық нормашығармашылыққа жіктеледі.
Заңшығармашылық қызмет - бұл мемлекеттік заңдарды және өзін-өзі басқару органдарының заңдарын жасау мен қабылдау бойынша заңнамалық органдардың, өкілетті органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заңды қызмет етуінің түрі.
Ведомтстволық нормашығармашылық - нормашығармашылықтың туыстық түсінігі болып табылады және нормативтік құқықтық актілерді жасау бойынша атқарушы билік органдарының лауазымды тұлғаларының қызметі ретінде көрінеді, олардың мақсаты мемлекеттік министрліктердің, қызметтердің, агенттіктердің жүйесі мен құрылымының шегінен шықпайтын қызметтік қоғамдық қатынастарды реттеу болып табылады.
Заң шығару қызметін құқықтық институт ретінде, ғылым ретінде және оқу тәртібі ретінде қарастырамыз. Құқықтық институт құқық саласының бір бөлігін құрайды. Тиісінше заң шығару қызметі - ол конституциялық құқықтың бір институты болып табылады. Сондықтан ол конституциялық құқықпен байланысты. Оның байланысына келсек, конституциялық құқық өзге қатынастармен бірге Парламенттің, Президенттің және референдум арқылы халықтың заң шығару қызметін қарастырады. Демек, бір қарағанда екеуінің реттеу, зерттеу пәні бір дерлік.
Конституциялық құқық саласы мен Заң шығару қызметі институтының өзара байланысымен қатар бірнеше ерекшеліктері де бар.
1. Заң шығару қызметі - бұл конституциялық құқықтың заң шығармашылығына қатысты маңызды бөлігі. Ол Парламенттің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің және республикалық референдумға заң жобасы шығарылған жағдайда Республика халқының заң шығармашылығын, оның процедуралық жағын - сатыларын реттейді, өзгешеліктерін бекітеді.
2. Конституциялық құқық Қазақстанда заң шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен қызметін фундаменталдық деңгейде қарастырады, тиісті мәселе бойынша басты, фундаменталдық қатынастарды ғана реттейді. Ал Заң шығару қызметі институты оларды басқа деңгейде, яғни түбегейлі, нақты деңгейде қарастырады. Заң шығару қызметі институты конституциялық құқық бекіткен басты, фундаменттік негіздерді басшылыққа ала отырып, оның негізінде тиісті қатынастарды нақты, бүге-шігесіне дейін реттеп, бекітеді.
Тиісінше, Заң шығару қызметі институттың реттеу пәні болып ҚР Парламенттің, Президентінің, Республика халқының заң шығару қызметін жүзеге асыруына байланысты заң шығару процесіне, оның сатыларына, заң шығармашылығына әсер ететін түрлі факторларға, заң шығармашылығының тиімділігіне, заң шығару техникасына байланысты қатынастар жиынтығы табылады. Демек, заң шығару қызметі институты дегеніміз - ҚР Парламентінің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің және Республика халқының заңдар шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен жүзеге асырылуына байланысты қатынастарды реттеп, бекітетін нормалар жиынтығын білдіретін конституциялық құқықтың бір институты.
Заң шығару қызметі институтының қайнар көзі болып заң шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен жүзеге асыруына байланысты қатынастарды реттейтін нормативтік актілер табылады. Қазақстанда заң шығару қызметін, оның сатыларын ҚР Конституциясы, ҚР Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы конституциялық заң, Парламенттің және оның палаталарының регламенттері, ҚР Президенті туралы, Республикалық референдум туралы, Нормативтік құқықтық актілер туралы заңдар, т.б. актілер анықтайды.
Заң шығару қызметі ғылымының келесі бір қайнар көзі - отандық, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың еңбектері. Заң шығару қызметін реттейтін құқықтық нормалар, олардың жүзеге асырылу практикасы, заң шығару қызметіне байланысты жалпы қоғамдық қатынастар әркезде де ғылымның назарына алынып ғалымдардың еңбектерінде көрініс тауып жатады. Олай болса, заң шығару қызметі институтының нормаларын, олардың тиімділігімен жүзеге асырылу дәрежесін және олармен реттелетін қоғамдық қатынастарды зерттеуге тікелей және жанамалай қатысты ғылыми еңбектер заң шығару қызметі ғылымының келесі қайнар көзін құрайды.
Заң шығару қызметі ғылымының үшінші бір қайнар көзі практика, яғни заңдар шығару қызметін реттейтін нормалардың әрекет етуі негізінде өмірде болып жатқан процестер.
Заң ғылымдары, заңи білімдер жүйесінде заң шығару қызметі оқу курсы маңызды орындалады. Ол қоғамдық қатынастарды реттеу тетігі ретінде заңдар жүйесінің мәнін, функцияларды орындау қызметінің, яғни заң шығару қызметінің маңызын сипаттайды. Заң шығару қызметін оқып, саралау арқылы құқықтанушы маман негізгі нормативтік-құқықтық актінің заңдар жүйесін реттейді. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарды, конституциялық заңдар мен жай заңдарды даярлау мен шығаруға байланысты қызмет түрінде заң шығармашылығына тікелей және жанама түрде халық қатысады. Сондықтан заңдарды әзірлеу мен оларды қабылдауға байланысты мәселелерді тек заңгер мамандар ғана емес, халықтың кең көлемінің білгені Заң шығармашылығының тиімділігін көтеру, заң шығармашылығына кәсіби түрде қатысу үшін қажет. Қысқасы, заң шығару қызметіне байланысты білімдерді игеру бүкіл қоғам үшін маңызды.
Заң шығару қызметін оқу барысында келесідей мәселелер зерттеліп, сараланады:
- заң шығару қызметінің түсінігі, негізгі қағидалары;
- заң шығарудың жолдары;
- заңдардың түрлері;
- заң шығару процесі, оның сатылары;
- заң шығармашылығына әсер ететін факторлар;
- заң шығару техникасы;
- заңның тілі, құрылымы;
- заң шығарушының құқықтық мәдениеті;
- заң шығармашылығының тиімділігі.
Заң шығармашылығы ол неғұрлым маңызды қоғамдық қатынастар мен процестерді мемлекеттік-құқықтық реттеудің ішкі келісілген, біртұтас және жеткілікті түрде тиімді жүйесін тиісті деңгейде құру мен қолдауды білдіреді. Ол - білгірлік пен төзімділікті, белсенділік пен кәсіпқойлықты талап ететін күрделі шығармашылық қызмет. Заң шығару қызметі заң актілерінің әр түрлі баламаларының болуы мен олардың бәрін терең талдауды да қажет етеді. Заң актілерін дайындау мен қабылдаудың тиімді, жетік тетіктерін жасау және практикаға енгізу елімізде демократиялық, құқықтық мемлекет құрудың маңызды шарттарының бірі. Заң шығармашылығы барысында, яғни заң актілерін жасау процедурасының барлық кезеңдерінде шынайы демократизм қалыптасып, сақталуы керек. Тек осы кезде ғана заң шығармашылығының шынайы демократиялық негіздері қабылданатын заңдылық шешімдерінің дұрыстығы мен негізділігінің шынайы кепілдіктерін қамтамасыз ету жайлы айтуға және демократизм қалыптасқан заң шығару процесі Қазақстанның демократиялық, құқықтық мемлекеттілігінің маңызды көрсеткіші болып табылатындығын көрсетуге болады.
Мемлекеттің кез-келген қызметі секілді заң шығармашылығы да белгілі бір қағидалармен сәйкестілікте жүзеге асады. Оларды нақты атап айтсақ:
- заң шығармашылығының демократиялығы;
- заң шығармашылығының жариялығы;
- заң шығармашылығының ғылыми негізділігі;
- заң шығармашылығының заңдылығы;
- заң шығармашылығының құқық қолдану практикасымен байланыстылығы.
Қазақстан халқының референдум арқылы заң шығармашылығы - Қазақстан Республикасының демократиялығының жоғары көрсеткіші. Қазақстанның заң шығармашылығының мәнінің өзі халықтың еркі референдум тәртібімен және мемлекеттік органдардың құқық нормаларын белгілеу, өзгерту немесе жою жөніндегі қызметімен заңға, жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ережесіне айналуында. Қазақстан халқы мемлекеттің заң шығармашылығына тек референдум жолымен заң шығару арқылы ғана қатыспайды, сондай-ақ заң жобаларын бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халықтың талқылауы, заң шығармашылығы қызметінің жүзеге асырылуының жариялылығы - мұның бәрі заң шығармашылығындағы бұқара халықтың атқарар қызметін көрсетеді. Демек, Қазақстанның заң шығармашылығының демократиялық деңгейін байқатады.
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі
Нормашығармашылық құқықтық реттеу жүйесінде негізгі бір орталық орынды алады. Ол қоғам өміріне қажет нормаларды өмірге әкеліп, кемшілік-кемістігі барларын өзгертіп, уақыты жеткенін жаңарта отырып, барлық қоғамдық, мемлекеттік институттардың құқықтық негізін жасайды. Мұның өзі ғылым алдында нормашығармашылығымен байланысты мәселелерді терең, жан-жақты зерттеу қажеттігін белгілейді
Мемлекет және құқық теориясы іліміне сәйкес құқық та мемлекет секілді қосымша өнімнің болуы, жеке меншіктің қалыптасуы, адамдардың мүліктік және әлеуметтік теңсіздігі, рулық әдет-ғұрыптардың жалпыға міндетті құқықтық ережелерге айналуы т.б. нәтижесінде пайда болды. Мемлекет рулық әдет-ғұрыптарға кұкықтық ереже нысанын берумен қатар, жаңа жүріс-тұрыс ережелерін шығарды..
Үлгі істер мен құқықтық әдеттер де құқықтың қалыптасуының жолдары болып табылатындығын көрнекті ғалым Р.С. Сапарғалиев қазақ тарихымен негіздей отырып былай дәлелдейді: "Өз кезегінде қазақ мемлекеттігінің құқығы осы үш жолмен қалыптасқан. Оған дәлел "Қасым ханның қасқа жолы" (ХҮғ.), "Есім ханның ескі жолы" (ХҮғ.), Тәуке ханның "Жеті жарғысы" (ХҮІІІғ.). Сонымен қатар қазақ қоғамында билердің үлгі шешімдері де қазақтың ұлттық құқықтық әдеттерін дамытқан. Қиыннан қиыстырып тапқан билердің шешімдері ұқсас істерді қарағанда күші бар құқықтық норма ретінде пайдаланылған. XIX ғасырда билер съезінде қабылданған ережелерде құқықтық нормалар жазылып, нормативтік актілер ретінде пайдаланылған. Солармен қатар қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан құқықтық әдеттер де қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып отырған". Бүгінде Қазақстанда ұлттық құқық тек қана нормативтік актілер арқылы қалыптасуда.
Нормашығармашылығының бұл қағидалары белгілі бір қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу негізінде халықтың еркін нормативтік құқықтық актіге айналдырумен байланысты, нормативтік актілерді дайындау, шығару, өзгерту, жою процестеріне қатысатын органдар мен ұйымдардың қызметінің бастамаларын көрсететін категориялар, жетекші идеялар. Құқық шығармашылығының қағидаларын дұрыс анықтай отырып және олардың іс жүзінде жүзеге асуын қамтамасыз ету арқылы құқық шығарушы тиісті шығармашылықтың тиімділігін көтереді, норма шығармашылығын ғылыми негіздейді.
Құқықтық реттеуге деген қажеттілік келесі жағдайларда пайда болуы мүмкін: 1. Құқықтық реттелуді қажет ететін қоғамдық қатынастардың жаңа саласы пайда болады; 2. Экономикалық және әлеуметтік процестердің қарқынды дамуы себепті бұрын реттелген қатынастардың құқықтық реттелуін өзгерту қажеттігі пайда болады.
Әзірленіп жатқан заң жобаларының сапасын арттыру мақсатында Институт заң жобаларының тұжырымдамаларын әзірлеу сияқты ең алғашқы кезеңдерден бастап кеңес беру қызметтерін көрсетеді. Институт өткізетін іргелі және ғылыми-қолданбалы зерттеулер келешекте заң жобаларында іске асуы мүмкін қолданыстағы заңнаманы жетілдіру және дамытудың теориялық тұжырымдамасын әзірлеуге бағытталады. Құқық теориясы жетістіктеріне негізделген мұндай зерттеулер мемлекеттің құқық шығармашылық қызметінен құқықтық ғылымның рөлінің күшеюін көздейді.
Есепті уақытта Институт жобаларын әзірлеу, заңнама жағдайы, оның даму тенденциясы мен қолдану тәжірибесі ғылыми зерттеулер бойынша кеңес берушілік қызмет көрсету саласында жетекші ғылыми-зерттеу ұйымы екендігін көрсете білді.
Қазіргі заман талаптарына сәйкес заң жобалау қызметін жетілдірудің ұйымдастырушылық негізін қалыптастыру жалғасуда. Осы бағыттағы заңнамалық актілердің жобасын дайындау бойынша жұмысшы тобының құрамында Институт өкілдерінің қатысу міндетін, сондай-ақ заң жобаларын қарау мен келісуде қорытындыны Институтпен Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі бір мезгілде шығару міндеттілігін бекітетін 2010 жылғы 23 маусымдағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №632 қаулысы үлкен маңызға ие болып отыр.
Институт заң тұжырымдамасына, заң жобаларына қорытындылар береді, кеңес беру қызметтері арқылы министрліктер мен ведомстволардың заң жобаларын әзірлеу кезінде заң техникасының сақталуын қамтамасыз етеді, қолданыстағы заңнамалар мен заңға тәуелді актілерге бақылау жүргізеді.
Институт өз қызметінде бірқатар мәселелердің бар екенін де атап өтеді. Бірінші мәселе қазақ тілінің мәртебесінде, мемлекеттік органдарда қазақ тілінің қолданылу аясы әлі кеңейген жоқ. Институтқа түсіп жатқан құжаттардың басым көпшілігі орыс тілінде. Кейбір құжаттардың қазақ тіліндегі нұсқасын сұратып алдырып, ал кейбіреулерінің орындау мерзімін асықтырып жатады. Мұның бәрі заңнама санасына кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар мемлекеттік тіл саясаты да нақтылауды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының Нормативтік-құқықтық актілер туралы Заңына сәйкес заңның тұжырымдамасын уәкілетті орган әзірлейді және мемлекеттік сатып алу арқылы жүзеге асырылатын ғылыми құқықтық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамаға жібереді.
Мемлекеттік органдар заң жобаларын әзірлеуде осы мақсатқа бөлінген бюджет қаражатын пайдалана отырып, мемлекеттік сатып алу арқылы өздерінің салалық институттарын, ғылыми мекемелерді, жеке мамандарды тартады. Яғни бұл қызмет мемлекеттен тиісті шығыстарды талап ете отырып, бұл орайда жүргізілген сараптамалар мен әзірленген заң жобаларының көпшілігі күрделі түзетуді қажет етеді. Ал, өз кезегінде, ол қосымша қаржы мен уақытта керек етеді.
Тәжірибеде ғылыми-құқықтық сараптама заң жобасын мүдделі мемлекеттік органдармен келісумен қоса жүргізіледі. Сондықтан заң жобасын Үкіметке, кейінірек Парламентке енгізгенде ғылыми құқықтық сараптамаға ұсынылған заң жобасының мәтіні келісу барысында айтарлықтай өзгертіліп, Үкіметке енгізілгеннен кейінгі заң жобасы мәтінінің мазмұнына сәйкес келмей жатады. Сондықтан заң жобасының сараптамасын Қазақстан Республикасы Парламентіне енгізер алдында жүргізген орынды деп есептейміз.
Нормашығармашылықтың қалыптасқан теріс тәжірибесін шешу үшін келісу рәсімдерін жүргізуде заң шығару процесіндегі ғылыми құқықтық сарапатаманың орнын түбегейлі өзгертуді ұсынамыз. Парламент депутаттары бастамасымен жасалған заң жобалардың көпшілігіне Үкімет пен жеке заң жобасын әзірлеудің орынды еместігі, қаржы-экономикалық негізсіздігі және т.б. бөлігінде теріс қорытынды шығарылып жатады. Осылайша, заң жобаларын әзірлеу бойынша депутаттық бастама көтеруде заң шығарушы және атқарушы билік тармақтары органдары арасында тиісті өзара әрекет болмай отыр. Осы кемшілікті жою үшін Қазақстан Республикасының Парламенті мен Үкіметінің өзара қызметін қамтамасыз ететін заң жобаларын жасауға маманданған ведомствоаралық ғылыми ұйым құрылса дейміз.
ҚР Заң шығару институты қолданыстағы заңнаманың сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет бөлігін жетілдіру мәселелері бойынша Ведомствоаралық комиссияның хатшылығы болып табылады.
ҚР Конституциясының 61 бабының 3 тармағына сәйкес, маңызды қоғамдық қатынастар негізін қалаушы қағидаттар мен нормалармен орнататын заңдармен реттеледі. Осыған орай, келешегі бар жоспарлар заңдардың жобасының дайындығын қарастырады. Қоғамдық қатынастардың әлеуметтік маңыздылығымен жобаның дайындығының ұзақтылығы байланысты.
Ағымдағы жоспарларға сәйкес, заңды нормативті құқықтық актілердің жобасын дайындау жүргізеді. Айта кететін жайт, талданатын норма келешектегі жоспарларға заңды актілердің жобаларын енгізу мүмкіндігіне шектеулерді қоймайды. Мұнымен бірге, заңды актілердің қайнар көзі заңдарда бекітілген уәкілетті органдардың құзыреттілігі болып табылады.
А тұжырымы
Атқарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес мемлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік саяси өмірінің әр түрлі салаларында атқарушы өкім етуші қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік биліктік механизм буыны деп түсіндіріледі.
ҚР Үкіметі атқарушы билік органдарының қызметіне басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады. Республика деңгейіндегі атқарушы билік органдары Үкіметке бағынышты және оның алдында жауап береді. Үкімет өз құзыретіне жататын мәселелер бойынша ұсыныстарды талдау жасау үшін Үкімет жанындағы комиссиялар, кеңестер мен консультативтік кеңесші органдар құруға және таратуға құқылы.
Нормашығармашылық - бұл құқықтық форма, ол басқару органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының мемлекеттік-билеуші өкілеттіліктерінің әдістеріне негізделеді, құқықшығармашылық құқықтық нормалардың жасалуына, олардың жетілдірілуіне, өзгертілуіне, болдырмауына, басқарудың нормативті актілерінің шығарылуына бекітіледі. Құқықшығармашылық әрекеттердің күрделі жүйесінен тұрады: басқарудың нормативті актісінің жобасын жасаудың қажеттілігі туралы органның шешімі, жобаның мәтінін дайындау, оның алдын ала сәйкес органмен талқылануы, жобаның құқықшығармашылық жобаға енгізілуі.
Мемлекеттің кез-келген қызметі секілді заң шығармашылығы да белгілі бір қағидалармен сәйкестілікте жүзеге асады. Оларды нақты атап айтсақ:
- заң шығармашылығының демократиялығы;
- заң шығармашылығының жариялығы;
- заң шығармашылығының ғылыми негізділігі;
- заң шығармашылығының заңдылығы;
- заң шығармашылығының құқық қолдану практикасымен байланыстылығы.
Әзірленіп жатқан заң жобаларының сапасын арттыру мақсатында Институт заң жобаларының тұжырымдамаларын әзірлеу сияқты ең алғашқы кезеңдерден бастап кеңес беру қызметтерін көрсетеді. Институт өткізетін іргелі және ғылыми-қолданбалы зерттеулер келешекте заң жобаларында іске асуы мүмкін қолданыстағы заңнаманы жетілдіру және дамытудың теориялық тұжырымдамасын әзірлеуге бағытталады. Құқық теориясы жетістіктеріне негізделген мұндай зерттеулер мемлекеттің құқық шығармашылық қызметінен құқықтық ғылымның рөлінің күшеюін көздейді.
Нормашығармашылықтың қалыптасқан теріс тәжірибесін шешу үшін келісу рәсімдерін жүргізуде заң шығару процесіндегі ғылыми құқықтық сарапатаманың орнын түбегейлі өзгертуді ұсынамыз. Парламент депутаттары бастамасымен жасалған заң жобалардың көпшілігіне Үкімет пен жеке заң жобасын әзірлеудің орынды еместігі, қаржы-экономикалық негізсіздігі және т.б. бөлігінде теріс қорытынды шығарылып жатады. Осылайша, заң жобаларын әзірлеу бойынша депутаттық бастама көтеруде заң шығарушы және атқарушы билік тармақтары органдары арасында тиісті өзара әрекет болмай отыр. Осы кемшілікті жою үшін Қазақстан Республикасының Парламенті мен Үкіметінің өзара қызметін қамтамасыз ететін заң жобаларын жасауға маманданған ведомствоаралық ғылыми ұйым құрылса дейміз.
ҚР Заң шығару институты қолданыстағы заңнаманың сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет бөлігін жетілдіру мәселелері бойынша Ведомствоаралық комиссияның хатшылығы болып табылады.
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі
Нормашығармашылық қызмет құқық шығармашылық қызметтің құрам бөлігі ретінде қабылданған нормативті құқықтық актілер арқылы атқарушы билік органдарының мақсаттарын, міндеттерін, қызметтерін жүзеге асыруға шақырылған.
Республикалық деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметі нормативті құқықтық актілердің тікелей шығарылымымен байланысты, олар экономика, саясат, әлеуметтік-мәдени саладағы қоғамдық қатынастарды реттейді. Нормашығармашылық қызметті форма ретінде қолдана отырып, атқарушы биліктің органдары меншікті, көлікті, өнеркәсіпті, энергетиканы, табиғи ресурстарды басқарады, бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады. Яғни, атқарушы биліктің органдары басқару субъектілері ретінде қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатында басқару нысандарына әсер етеді.
Атқарушы билік органдарының нормашығармашылық қабілетке ие болуы мынамен түсіндіріледі: атқарушы биліктің органдары қоғамдық қатынастардың үлкен көлемімен басқарады - ол қаржылық қоғамдық қатынастар, жер қоғамдық қатынастары, қоғамдық тәртіпті қорғау саласындағы қоғамдық қатынастар және т.б. Осыған орай тек конституциялық заңдардың күрделі ұзақ заңнамалық процедурада шығарылу, қабылдану, жасау, күшіне ену жолымен қоғамдық қатынастардың үлкен көлемін реттеу мүмкін емес. Нормашығармашылық қызмет - бұл нормативті актілерді қабылдау тәртібінің барынша жеңілдетілген түрі, заңдық күшіне тіркелу мен енгізілуі, өзгерістер мен қосымшаларды енгізу жолымен өзгерген жағдайларға жедел әсер ету.
Демек, нормашығармашылық қызмет кейбір түсініктемелер мен нақтылауларды қажет етеді. Басқару процесінде пайда болатын көптеген қоғамдық қатынастар өкілдік органдардың қарамағынан конституциялық заңдардың жасалу жолдарымен реттеуді талап етпейді, ал нормативті құқықтық актілердің қабылдануын талап етеді. Нормативті құқықтық актілердің қабылдануы атқарушы билік органдарына қойылған талап. Республикалық министрліктер мен қызметтердің формасындағы атқарушы биліктің органдары нормативтік құқықтық актілердің қабылдау саласындағы құзыреттілікке ие болған. Атқарушы билік органдарының ортақ жүйесі мен құрылымынан агенттіктер алынған. Агенттіктер атқарушы биліктің басқа органдары сынды жергілікті нормативтік құқықтық актілерді жасайды және қабылдайды. Мемлекеттік министрліктер мен қызметтердің құзыреттілігі - бұл қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау бойынша құқықтары мен міндеттемелері.
Нормашығармашылық қызмет процесс ретіндегі өзінің басқаруының болмысынан шығады, бұл басқарушылық шешімді қабылдауды білдіреді. Басқарушылық шешім - атқарушы билік органдарының немесе лауазымды тұлғаларының атқарушылық таратушы қызметі. Атқарушы билік органдарының қызметінің саласында басқарушылық шешім әр түрлі формаға ие бола алады және әр түрлі заңды қасиеттерге ие бола алады, мысалы: нормативтік құқықтық актілерді және жеке актілерді шығару, олар ішкі қызметтік құқықтық қатынастарды реттейді. Формасы біреу, бірақ аталған нормативті актілердің заңды қасиеттері әр түрлі. Алайда барлық құқықтық актілер өзара байланысты және өзара негізделген, яғни олар конституциялық заңдарға, ҚР Президентінің жарғыларына немесе Үкіметтің жарғыларына негізделген және құқықтық реттеудің белгілі бір жүйесін құрайды.
Нормашығармашылық қызметтің жедел сипаты мынаған негізделеді: экономика, әлеуметтік-мәдени саласында немесе саяси саласында үнемі объективті өзгерістер жүреді, және бұл өзгерістер қоғамдық қатынастардың тұрақты реттелуін талап етеді. Сондықтан басқару жүйесі мен құрылымында болатын, мемлекеттік министрліктер мен қызметтер мен олардың іщкі құрылымдық элементтері тұрақты, бір уақытта, жедел конституциялық заңдардың жазылымдарын қолданады және сонысымен бірден басқару нысанына әсер етеді.
Осылайша, құқық шығармашылықтың белгілеріне ие, құқық шығармашылық қызметінің құрам бөлігі ретінде нормашығармашылық қызмет нормативтік құқықтық актілерді қабылдау жолымен жедел қоғамдық қатынастарға әсер етуге шақырылған.
Құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметтің болмысының танымы берілген форманың көмегімен жүзеге асырылатын мақсаттардың, міндеттердің және қызметтердің талдауын талап етеді.
Құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметтің мәні атқарушы билік органдарының атқарушылық-таратушы қызметіндегі нормашығармашылық орнымен негізделген. Атқарушы-таратушы қызметтің формасы ретіндегі нормашығармашылыққа қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау бойынша маңызды рөл тиісті. Қабылданған нормативті құқықтық акт атқарушы билік органының мақсаты мен міндеттерін айқындайды, мемлекеттік қызметкерлерді және олардың лауазымды тұлғаларын құқық қолдану тәжірибесінде және заңның қолданылуында ұйымдастырады. Бұл ретте нормашығармашылық қызметтің мақсаты - басқару шешімдерінің құқықтық қамтамасыздандырылуы болып табылады, ал нормативтік құқықтық актідерді қабылдау жолымен мемлекеттік қызметтерді орындауға бағытталған. Қоғамдық қатынастардың құқықтық реттелуін анықтау объективтік шарттармен анықталған. Шарттар ретінде атқарушы биліктің қандай да бір жүйесін немесе құрылымын басқару көрінеді.
Нормашығармашылық қызметтің міндеттемелеріне мыналар жатады: ақпараттарды жоспарлау, жинау, өңдеу, нормативтік құқықтық актілердің , олардың құрылымының жобаларын жасау, дефиницияларды өндіру, құқық тілін қолдану. Аталған міндеттер нормашығармашылық қызметтің субъектілерімен жүзеге асырылады.
Нормашығармашылық қызметтің қызметтерін құқықтық функциялар, заң шығарушы қызметіне қатысушы функциялар (заң жобаларын жасау, оларға қорытындыларды дайындау), құзыреттіліктерді жүзеге асыру мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді тікелей жасау ретінде қарастыруға болады.
Нормашығармашылық қызметтің жалпы ережелерін ескере отырып, әкімшілік құқықтың ғылымы ұстанымынан алғанда нормашығармашылық қызметтің ғылыми аспектісін құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретінде қарастырылуы қажет. Әкімшілік құқық ғылымының өкілдері нормашығармашылықты мемлекеттік басқарудағы құқықтық шығармашылық ұстанымынан қарастырады. Әкімшілік құқық ғылымында қалыптасқан құқықшығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметіне белгілі бір ғылыми көзқарас бар. Әкімшіліктердің ғылыми көзқарастарын келесідей белгілер бойынша бөлуге болады. Бірінші белгі - бұл мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық. Екінші белгі - нормашығармашылық қызмет - бұл мемлекеттік басқарудың формасы.
Мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылықты Б.В.Дрейшев зерттеді, ол Кеңестік мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық монографиясында мемлекеттік басқару органдарының құқықшығармашылығы құқықшығармашылықтың дербес түрі ретінде көрінеді деп жазды. Оған өзінің ерекшеліктері тән, олар басқару функцияларын жүзеге асыру бойынша атқарушы-таратушы қызметіне детерминирленген. Автордың көзқарасы бойынша, мемлекеттік басқару органдарының құқық шығармашылығы практикалық мағынасында мемлекеттің барлық функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз етуші, өкілетті органдардың орнатылған құқықтық нормаларының көмегімен басқаруды реттеуге арналған. Мемлекеттік басқару органдарының құқық шығармашылық қызметінің мазмұны функциямен анықталады, олар оның жүзеге асырылуына шақырылған: құқық нормасын жасау; құқық нормасын өзгерту. Басқару органдарының құқықшығармашылық қызметі құқықшығармашылық процесін болдырмайды, ал керісінше, заңмен жарғымен және басқа билік органдарының актілерімен орнатылған қызметі құқықтық нормалардың болуын білдіреді.
Ғылыми зерттеудің нәтижесінде автор келесідей қорытындыларға келді:
Біріншіден - мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық жеке түр болып табылады, оның мақсаты басқару функцияларын жүзеге асыруға арналған нормативті актілердің жасалуы, өзгертілуі, кейінге қалдырылуы;
Екіншіден - мемлекеттік басқару органдарының құқықшығармашылық процесінде қалыптасатын құқықтық қатынастар құқықтық механизм жасайды және құқықтық реттеуге тиісті;
Үшіншіден - мемлекеттік басқару органдарының құқышығармашылық процесі белгілі бір деңгейлерден тұрады, олардың әрқайсысы белгілі бір функцияларды жүзеге асыруға бағытталған;
Төртіншіден - мемлекеттік басқару функцияларының жүзеге асырылу формасы мемлекеттің атқарушылық-тарату органдарының көмегімен жүзеге асырылады. Соңғылары мемлекеттік басқару органдарының атқарушы-таратушы қызметтерінің әр түрлі формаларын жүзеге асыру арқылы жүргізіледі.
Кеңестік басқарудың құқықшығармашылық қызметінің негізінде қазіргі заманғы авторлар атқарушы билік органдарының нормашығармашылық қызметінің ұстанымын жасады, ол кезде басқарудың формаларын қолданды.
Нормашығармашылық қызметтің екінші белгісі - бұл мемлекеттік басқарудың формасы.
Нормашығармашылық қызмет мемлекеттік басқарудың формалары арқылы қарастырылады.
Д.Н. Бахрах өзінің Әкімшілік құқық оқу құралында былайша көрсеткен: басқару органдарының қызмет түрлері, мемлекеттік басқару органдарымен жасалатын нақты әрекеттердің сыртқы практикалық көрінісі сынды әкімшілік құқықта түсіндірілетін мемлекеттік басқарудың формасы болып табылады. Д.Н. Бахрах мемлекеттік басқарудың формаларына мемлекеттік басқару органдарының қызметінің түріне түсініктеме береді, оның мақсаты нормативтік актілерді жасау. Автор өзінің көзқарасын Ю.М. Козловтың, М.И. Пискотиннің көзқарастарымен сәйкестендіреді және келесідей қорытынды жасайды: мемлекеттік басқару органдарының қызметі құқықтық форма ретінде рәсімделеді. Құқықтық формалардың ішінде келесілерді бөліп көрсетеді: а) нормативті актілерді қабылдау формасы; б) процессуалдық формасы; в) басқа заңды мәнді әрекеттерді жасау және сонысымен мемлекеттік басқару формасының екі түрін бөліп көрсетеді: нормативті актіні қабылдау және нормативті актіні рәсімдеудің процессуалдық тәртібі. Аталған мемлекеттік басқару формасының субъектілері атқарушы билік болып табылады.
А.П. Алехин, Ю.М. Козлов, А.А. Кармолицкий басқару қызметінің формаларын талдай отырып, нормативті актілерді шығару, жеке актілерді шығару, әкімшілік келісімді бекіту, ұйымдастырушылық әрекеттерді жүзеге асыру, материалдық-техникалық операцияларды орындау құқық нормаларымен қарастырылған атқарушы билік органдарының қызметінің формасы болып табылады, ол оларға қойылған міндеттерді және функциялар мен өкілеттіліктерді жүзеге асыру мақсатында жүзеге асырылады деген қорытындыға келеді.
А.М. Овсянконың ойынша, атқарушы биліктің жүзеге асырылуының формасы құқықтық және құқықтық емес формалар болып табылады. Ол нормативті актілердің жасалуымен байланысты, ал олар өз кезегінде басқару субъектілері мен объектілерінің арасындағы құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне, тоқтатылуына алып келеді. Автор нормашығармашылықты атқарушы биліктің қызметі ретінде түсінеді, яғни құқықтық актілерді жасау, оның мақсаты әкімшілік құқықтық қатынастардың пайда болуы немесе өзгертілуіне бағытталған.
Б.Н. Габрачидзе мен А.Г. Чернявский атқарушы билік органдарының және әкімшілік құқықтың басқа субъектілерінің қызметінің түріне барынша кеңінен түсініктеме береді.
Негізінен, ғалымдардың көзқарасы бойынша, әкімшілік-құқықтық теорияда бірнеше көзқарастар бар.Олар:
а) мемлекеттік басқару формасымен әрекеттердің сыртқы көрінісі түсіндіріледі;
б) басқару формасы деп атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының әрекеттерінің сыртқы көрінісін атайды;
в) мемлекеттік басқарудың формасы - органдар мен лауазымды тұлғалардың қызметінің болмысының объекттелген көрінісі, олар басқаруды жүзеге асырады. Аталған теориялық ойлар атқарушы билік органдары қызметінің формасына негіз болған. Атқарушы билік қызметінің формасы - бұл әрекеттер мен құқықтық актілердің (жарғылардың, үкімдердің, бұйрықтардың, нұсқаулардың, ережелердің және т.б.) жиынтығы, әкімшілік құқықтың заңнамалық субъектісіне сәйкес тиісті мақсаттардың, міндеттердің, қызметтер мен өкілеттіліктердің жүзеге асырылуына қызмет етеді.
Менің ойымша, мемлекеттік басқару органдарының нормашығармашылық қызметін кеңінен түсіну орынсыз, өйткені авторлар атқарушы билік органдарының қызметінің формаларына әкімшілік құқықтың барлық субъектілерін жатқызады, бірақ әкімшілік құқықтың барлық субъектілері құқықшығармашылық функцияларға ие бола алмайды. Сондықтан нормашығармашылыққа атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды тұлғаларын жатқызу қажет.
Қазіргі кезде "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 маусымдағы № 719 қаулысы әрекет етеді, оған сәйкес, Қазақстан Республикасы заңнамасының жүйесін Конституция, оған сәйкес келетін заңнамалық актілер, өзге де нормативтiк құқықтық актiлер, оның ішінде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң және Жоғарғы Сотының нормативтiк қаулылары құрайды.
Нормативтік құқықтық актілердің сатысы заңның 10-бабында көрініс тапқан.
2014 жылғы 29 желтоқсандағы № 269-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды түбегейлі жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, елімізде қабылданатын заңдар мен құқықтық актілер тексерістен өтіп, заңнамалық актінің қолданылуына сәйкес талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
2011 жылғы 6 қаңтардағы № 377-IV Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы Заңына сәйкес,
1. Бақылау ішкі бақылау және сыртқы бақылау болып бөлінеді.
Бұл ретте ішкі бақылауды жүзеге асыруға уәкілетті лауазымды тұлға не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі оның орындалуы туралы келіп түскен ақпаратты:
1) құқықтық актінің деңгейін және орындалу сапасын;
2) құқықтық актіні орындауда ауытқушылықтардың бар-жоғын, олардың себептерін және ауытқушылықтарды жою үшін ықтимал шараларды белгілеуді.
Ішкі бақылауды ұйымдастырудың және жүзеге асырудың қосымша мәселелерін мемлекеттік органның өзі не одан жоғары тұрған мемлекеттік орган айқындауы мүмкін.
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі
Жергілікті басқару күрделі әлеуметтік-құқықтық жүйені құрайды, ол мемлекеттік механизмнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_____________
__ _________ 20__ ж.
_____________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі 8
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі 8
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі 15
А тұжырымы 19
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері 21
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 21
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі 28
Б тұжырымы 34
3 Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдары 36
3.1 Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру 36
В тұжырымы 53
Қорытынды 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі әлем шапшаң қарқынмен өзгеруде, ғаламдану мен ақпараттық технологиялар дәуірі, күн өткен сайын күш алып барады. Соған сәйкес жаңа яғни бұрын сирек кездесетін қылмыстар орын алуда. Бірақ қылмыстың аты-қылмыс болғандықтан, бұл жерде қоғамға қауіптілік немесе құқыққа қайшылық бар. Қазақстан өзінің экономикалық әлеуметін нығайтып, әлемде орнын нақтылауда. Қазақстан құқықтық мемлекет құру жолында.
Атқарушы билік органдары - мемлекеттік биліктің осы тармағын жүзеге асыратын негізгі субьект. Онсыз мемлекеттік - басқарушылық қызметті іс жүзінде жүзеге асыру, әкімшілік-құқықтық қатынастардың пайда болуы мүмкін емес. Бұл сияқты құқықтық қатынастардың өзге қатысушыларының әкімшілік-құқыктық мәртебесі көпшілігінде нақ осындай мемлекеттік органдардың қызмет аясында шындыққа айналады. Атқарушы органдардың қызметінің түрлері өмірге нормашығармашылық қызмет арқылы жүзеге асырылады.
Атқарушы биліктің міндеттемесіне белгілі бір саладағы нормативті реттеуді өмірге келтіру кіреді. Атқарушы биліктің қызметін ұйымдастырудың мақсатында органның жетекшісі қолдануға міндетті және заңнамаға сәйкес келетін бұйрықтарды шығаруға, нормативті-құқықтық актілерді бекітуге, олардың өмірге келтірілуін ұйымдастыруға және бақылауға құқылы.
Сонымен бірге, жетекші заңнамаға қайшы келетін лауазымды тұлғалардың қаулыларын жоя алады. Атқарушы билік өзінің міндеттемелері мен құқықтарын жүзеге асыра отырып, атқарушы биліктің басқа органдарымен әрекеттеседі. Атқарушы биліктің орталық органы заңнамалық актінің жобасын дайындауға және белгілі салада дайындыққа қатысуға құқылы.
Ағылшын саксондық құқықтық мемлекеттерде министрлер делегирленген нақты парламенттің міндеттемелерінің негізінде барлық азаматтарға қатысты нормативтік актілерді шығарады.
Континенталдық құқық жүйесінің мемлекеттерінде мұндай актілер регламенттелген биліктің негізінде шығарылады. Олар парламентке хабарлануы қажет. Постсоциалисттік мемлекеттерде министрліктер мен ведомствалардың нормативтік актілері Әділет Министрлігіне тіркелуі үшін ұсынылуы қажет.
Атқарушы биліктің жағдайына сәйкес, осы органдар тек олармен ұсынылған құқықтармен ғана нормативтік актілерді шығарып қоймай, сонымен бірге олардың құзыреттілігіне кіретін қызметтерді жүзеге асыру үшін шығарады. Атқарушы биліктің нормашығармашылық құзыреттілігі олардың қызметінің бағыттарымен, міндеттерімен, ұйымдастырылуымен сәйкес келеді. Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметі жалпы құзыреттілігіне сәйкес келеді деп айтуға болады. Зерттеу жұмысы табырыбын осы аталған жағдайлар өзекті ете түседі.
Ал дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің нормашығармашылық қызметінің ерекшеліктерін зерттеу, құқықтық негізделуін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлін зерттеу;
- Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігін айқындау;
- Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негіздерін талдау;
- Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметін қарастыру;
- Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметін зерттеу;
- Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінде туындайтын мәселелер мен оны шешудің жолдарын қарастыру;
- Қазақстан Республикасының атқарушы билігінің қызметінің ерекшелігі мен оны шет елдердің тәжірибесімен салыстыру.
Зepттey жұмыcының пәнi. Атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің құқықтық негізделуі.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
1 Қазақстан Республикасының нормашығармашылық қызметіндегі атқарушы биліктің орны мен рөлі
1.1 Атқарушы биліктің ұйымдастырушылық құрылымы мен құзыреттілігі
Атқарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес мемлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік саяси өмірінің әр түрлі салаларында атқарушы өкім етуші қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік биліктік механизм буыны деп түсіндіріледі.
Атқарушы билік органдарының жүйесіне орталықтандыру қағидаты, яғни төмендегі тұрған органдардың жоғарғы тұрған органдарға бағыныштылығы тән. Ол атқарушы биліктің әрбір органының өкілеттіктерінің көлемін заңнамалармен айқындап белгілеген кезде осы жүйенің тұтастығынан туындайды.
Қазіргі кезде атқарушы билік органдарының жүйесі мыналардан тұрады: ҚР Үкіметі, ҚР министрліктері, ҚР агенттіктері, ҚР министрліктерінің комитеттері, әкімдіктер, өзге органдар.
ҚР Үкіметі ҚР-ның мемлекеттік билігінің жоғарғы атқарушы органы, оның құқықтық жағдайы ҚР Конституциясымен (64-70 баптар); ҚР Үкімет туралы 1995 жылғы 18 желтоқсандағы Конституциялық заңмен белгіленген. ҚР Үкіметі ҚР-да атқарушы биліктің біртұтас жүйесін басқаратын алқалы орган. ҚР Премьер-Кеңесінің басшысы Үкімет мүшелері болып табылады, Президент Конституцияда қаралған тәртіппен Премьер-Министрді тағайындайды. Премьер-Министр өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Президентке ұсыныс енгізеді. Үкіметтің құрылымын министрліктер және өзге де орталық атқарушы органдар құрайды.
ҚР Үкіметі атқарушы билік органдарының қызметіне басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады. Республика деңгейіндегі атқарушы билік органдары Үкіметке бағынышты және оның алдында жауап береді. Үкімет өз құзыретіне жататын мәселелер бойынша ұсыныстарды талдау жасау үшін Үкімет жанындағы комиссиялар, кеңестер мен консультативтік кеңесші органдар құруға және таратуға құқылы. ҚР Үкіметінің өкілеттіктері елімідің әлеуметтік-экономикалық өмірінің әртүрлі аяларында неғұрлым айқын көрініс табады. Мысалы, Үкіметтің экономика аясында, бюджет, қаржы, несие, ақша саясатында, әлеуметтік, ғылым, білім және мәдениетте, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауда, заңдылықты, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, қылмыспен күресті қамтамасыз етуде сыртқы саясат пен халықаралық қатынастар аясында өкілеттіктері бар.
ҚР министрліктері тиісті мемлекеттік басқару саласына басшылықты, заңдармен негізделген салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республиканың орталық атқарушы органы болып табылады. Қазіргі кезеңде Қазақстанда он үш министрлік бар. Олар: Ішкі істер министрлігі, денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі, сыртқы істер министрлігі, мәдениет және спорт министрлігі,ұлттық экономика министрлігі,қорғаныс министрлігі, білім және ғылым министрлігі, мемлекеттік қызмет министрлігі,инвестиция және даму министрлігі,ауыл шаруашылығы министрлігі,қаржы министрлігі, энергетика министрлігі, әділет министрлігі.
Министрлік және оның органдары мен ведомствалық бағыныстағы кәсіпорындары, мекемелері және өзге де ұйымдары министрліктің біріңғай жүйесін құрайды. Министрлікті ҚР Президенті қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын Премьер-Министр басқарады. Министрдің ұсынуы бойнша ҚР Үкіметі қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары болады. Премьер-Министр Министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық жасайды, министрлікке жүктелген міндеттердің орындалуы және оның өз функцияларын жүзеге асыруы үшін дербес жауап береді. Министрліктің күрделі мәселелерін қарау мақсатында оларда ғылыми-техникалық кеңестер құрылуы мүмкін.
Атқарушы билік органдарының жүйесі деп біріне-бірі бағынышты органдардың өз араларында құзыретін бөлу негізінде олардың арасындағы тік байланыс түсіндіріледі. Қазіргі кезде атқарушы билік органдарының жүйесі мыналардан тұрады: ҚР Үкіметі, ҚР министрліктері, ҚР агенттіктері, ҚР министрліктерінің комитеттері, әкімдіктер, өзге органдар.
Н.М. Кониннің ойынша, нормашығармашылық - бұл басқару формасы - ереже, норматив, регламенттер қарастыратында көрінетін әрекеттер және ол мемлекеттік аппараттың сәйкес буындарымен орнатылған тәртіпте бекітіледі, соның нәтижесінде құқықтық нормалар, ережелер, талаптарға айналады.
Н.М. Конин құқықшығармашылық пен мемлекеттік басқару формасын біріктірді де, оны нормашығармашылық деп атады, бұл ретте нормашығармашылық үшін тағы бір белгіні бөліп көрсетті - ол мемлекеттік басқару әдісі.
Н.М. Кониннің ойынша, ұйымдастырушылық заңды әрекеттің құқықты формаларының бірі ретінде нормашығармашылық мемлекеттік аппараттың атқарушы билігінің басқарудың нормативті актілерін, бір тарапты билеуші еркін әрекеттерді қабылдау мен шығаруды білдіреді, ол басқару функцияларын орындау нәтижесінде жасалынады және құқықтық нормалардың, мінез-құлықтың, нормалардың анықталуына бағытталған, ол белгісіз бір кең субъектілерінің шеңберіне қатысты қолданылады және көп ретті қолданысқа есептелген.
А.П. Кореневтің ойынша, нормашығармашылық - бұл құқықтық форма, ол басқару органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының мемлекеттік-билеуші өкілеттіліктерінің әдістеріне негізделеді, құқықшығармашылық құқықтық нормалардың жасалуына, олардың жетілдірілуіне, өзгертілуіне, болдырмауына, басқарудың нормативті актілерінің шығарылуына бекітіледі. Құқықшығармашылық әрекеттердің күрделі жүйесінен тұрады: басқарудың нормативті актісінің жобасын жасаудың қажеттілігі туралы органның шешімі, жобаның мәтінін дайындау, оның алдын ала сәйкес органмен талқылануы, жобаның құқықшығармашылық жобаға енгізілуі. А.П. Кореневтің құқықшығармашылықты кеңінен түсінуі атқарушы биліктің қай органы құқықшығармашылыққа ие болғандығы түсініксіз дегенге алып келеді. Автор мемлекеттік орган мен оның лауазымды тұлғалары құқықшығармашылықтың әдістеріне ие болғандығын негіздейді, олар мемлекеттік орган немесе лауазымды тұлғаның міндеттемелерінің деңгейінде жүзеге асырылады.
Л.Л. Бачило нормашығармашылықты әкімшілік құқық пен мемлекеттік басқарудағы форма мен әдіс ретінде анықтайды. Нормашығармашылық - бұл құқықтық реттеуді талап ететін объективті құбылыстарды зерттеудің, танымның, игерудің әдісі және құқық құралдарымен қатынастарды реттейтін заңшығарушының, субъектінің еркінділігін көрсету әдісі. Форма мақсатты білдірудің әдісі, ережесі ретінде көрінеді, соның ішінде белгілі бір құқықты актіде.
Нормашығармашылық қызмет құқықшығармашылықтың бөлігі ретінде көп аспектілі деңгей және көптеген түрлі белгілерден тұрады. Нормашығармашылық қызметтің белгілері жіктеуге арналған негіз болып табылады. Нормашығармашылық қызмет заңшығармашылыққа, ведомствалық нормашығармашылыққа жіктеледі.
Заңшығармашылық қызмет - бұл мемлекеттік заңдарды және өзін-өзі басқару органдарының заңдарын жасау мен қабылдау бойынша заңнамалық органдардың, өкілетті органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заңды қызмет етуінің түрі.
Ведомтстволық нормашығармашылық - нормашығармашылықтың туыстық түсінігі болып табылады және нормативтік құқықтық актілерді жасау бойынша атқарушы билік органдарының лауазымды тұлғаларының қызметі ретінде көрінеді, олардың мақсаты мемлекеттік министрліктердің, қызметтердің, агенттіктердің жүйесі мен құрылымының шегінен шықпайтын қызметтік қоғамдық қатынастарды реттеу болып табылады.
Заң шығару қызметін құқықтық институт ретінде, ғылым ретінде және оқу тәртібі ретінде қарастырамыз. Құқықтық институт құқық саласының бір бөлігін құрайды. Тиісінше заң шығару қызметі - ол конституциялық құқықтың бір институты болып табылады. Сондықтан ол конституциялық құқықпен байланысты. Оның байланысына келсек, конституциялық құқық өзге қатынастармен бірге Парламенттің, Президенттің және референдум арқылы халықтың заң шығару қызметін қарастырады. Демек, бір қарағанда екеуінің реттеу, зерттеу пәні бір дерлік.
Конституциялық құқық саласы мен Заң шығару қызметі институтының өзара байланысымен қатар бірнеше ерекшеліктері де бар.
1. Заң шығару қызметі - бұл конституциялық құқықтың заң шығармашылығына қатысты маңызды бөлігі. Ол Парламенттің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің және республикалық референдумға заң жобасы шығарылған жағдайда Республика халқының заң шығармашылығын, оның процедуралық жағын - сатыларын реттейді, өзгешеліктерін бекітеді.
2. Конституциялық құқық Қазақстанда заң шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен қызметін фундаменталдық деңгейде қарастырады, тиісті мәселе бойынша басты, фундаменталдық қатынастарды ғана реттейді. Ал Заң шығару қызметі институты оларды басқа деңгейде, яғни түбегейлі, нақты деңгейде қарастырады. Заң шығару қызметі институты конституциялық құқық бекіткен басты, фундаменттік негіздерді басшылыққа ала отырып, оның негізінде тиісті қатынастарды нақты, бүге-шігесіне дейін реттеп, бекітеді.
Тиісінше, Заң шығару қызметі институттың реттеу пәні болып ҚР Парламенттің, Президентінің, Республика халқының заң шығару қызметін жүзеге асыруына байланысты заң шығару процесіне, оның сатыларына, заң шығармашылығына әсер ететін түрлі факторларға, заң шығармашылығының тиімділігіне, заң шығару техникасына байланысты қатынастар жиынтығы табылады. Демек, заң шығару қызметі институты дегеніміз - ҚР Парламентінің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің, өкілеттік беру жағдайында Республика Президентінің және Республика халқының заңдар шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен жүзеге асырылуына байланысты қатынастарды реттеп, бекітетін нормалар жиынтығын білдіретін конституциялық құқықтың бір институты.
Заң шығару қызметі институтының қайнар көзі болып заң шығару қызметінің ұйымдастырылуы мен жүзеге асыруына байланысты қатынастарды реттейтін нормативтік актілер табылады. Қазақстанда заң шығару қызметін, оның сатыларын ҚР Конституциясы, ҚР Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы конституциялық заң, Парламенттің және оның палаталарының регламенттері, ҚР Президенті туралы, Республикалық референдум туралы, Нормативтік құқықтық актілер туралы заңдар, т.б. актілер анықтайды.
Заң шығару қызметі ғылымының келесі бір қайнар көзі - отандық, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың еңбектері. Заң шығару қызметін реттейтін құқықтық нормалар, олардың жүзеге асырылу практикасы, заң шығару қызметіне байланысты жалпы қоғамдық қатынастар әркезде де ғылымның назарына алынып ғалымдардың еңбектерінде көрініс тауып жатады. Олай болса, заң шығару қызметі институтының нормаларын, олардың тиімділігімен жүзеге асырылу дәрежесін және олармен реттелетін қоғамдық қатынастарды зерттеуге тікелей және жанамалай қатысты ғылыми еңбектер заң шығару қызметі ғылымының келесі қайнар көзін құрайды.
Заң шығару қызметі ғылымының үшінші бір қайнар көзі практика, яғни заңдар шығару қызметін реттейтін нормалардың әрекет етуі негізінде өмірде болып жатқан процестер.
Заң ғылымдары, заңи білімдер жүйесінде заң шығару қызметі оқу курсы маңызды орындалады. Ол қоғамдық қатынастарды реттеу тетігі ретінде заңдар жүйесінің мәнін, функцияларды орындау қызметінің, яғни заң шығару қызметінің маңызын сипаттайды. Заң шығару қызметін оқып, саралау арқылы құқықтанушы маман негізгі нормативтік-құқықтық актінің заңдар жүйесін реттейді. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарды, конституциялық заңдар мен жай заңдарды даярлау мен шығаруға байланысты қызмет түрінде заң шығармашылығына тікелей және жанама түрде халық қатысады. Сондықтан заңдарды әзірлеу мен оларды қабылдауға байланысты мәселелерді тек заңгер мамандар ғана емес, халықтың кең көлемінің білгені Заң шығармашылығының тиімділігін көтеру, заң шығармашылығына кәсіби түрде қатысу үшін қажет. Қысқасы, заң шығару қызметіне байланысты білімдерді игеру бүкіл қоғам үшін маңызды.
Заң шығару қызметін оқу барысында келесідей мәселелер зерттеліп, сараланады:
- заң шығару қызметінің түсінігі, негізгі қағидалары;
- заң шығарудың жолдары;
- заңдардың түрлері;
- заң шығару процесі, оның сатылары;
- заң шығармашылығына әсер ететін факторлар;
- заң шығару техникасы;
- заңның тілі, құрылымы;
- заң шығарушының құқықтық мәдениеті;
- заң шығармашылығының тиімділігі.
Заң шығармашылығы ол неғұрлым маңызды қоғамдық қатынастар мен процестерді мемлекеттік-құқықтық реттеудің ішкі келісілген, біртұтас және жеткілікті түрде тиімді жүйесін тиісті деңгейде құру мен қолдауды білдіреді. Ол - білгірлік пен төзімділікті, белсенділік пен кәсіпқойлықты талап ететін күрделі шығармашылық қызмет. Заң шығару қызметі заң актілерінің әр түрлі баламаларының болуы мен олардың бәрін терең талдауды да қажет етеді. Заң актілерін дайындау мен қабылдаудың тиімді, жетік тетіктерін жасау және практикаға енгізу елімізде демократиялық, құқықтық мемлекет құрудың маңызды шарттарының бірі. Заң шығармашылығы барысында, яғни заң актілерін жасау процедурасының барлық кезеңдерінде шынайы демократизм қалыптасып, сақталуы керек. Тек осы кезде ғана заң шығармашылығының шынайы демократиялық негіздері қабылданатын заңдылық шешімдерінің дұрыстығы мен негізділігінің шынайы кепілдіктерін қамтамасыз ету жайлы айтуға және демократизм қалыптасқан заң шығару процесі Қазақстанның демократиялық, құқықтық мемлекеттілігінің маңызды көрсеткіші болып табылатындығын көрсетуге болады.
Мемлекеттің кез-келген қызметі секілді заң шығармашылығы да белгілі бір қағидалармен сәйкестілікте жүзеге асады. Оларды нақты атап айтсақ:
- заң шығармашылығының демократиялығы;
- заң шығармашылығының жариялығы;
- заң шығармашылығының ғылыми негізділігі;
- заң шығармашылығының заңдылығы;
- заң шығармашылығының құқық қолдану практикасымен байланыстылығы.
Қазақстан халқының референдум арқылы заң шығармашылығы - Қазақстан Республикасының демократиялығының жоғары көрсеткіші. Қазақстанның заң шығармашылығының мәнінің өзі халықтың еркі референдум тәртібімен және мемлекеттік органдардың құқық нормаларын белгілеу, өзгерту немесе жою жөніндегі қызметімен заңға, жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ережесіне айналуында. Қазақстан халқы мемлекеттің заң шығармашылығына тек референдум жолымен заң шығару арқылы ғана қатыспайды, сондай-ақ заң жобаларын бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халықтың талқылауы, заң шығармашылығы қызметінің жүзеге асырылуының жариялылығы - мұның бәрі заң шығармашылығындағы бұқара халықтың атқарар қызметін көрсетеді. Демек, Қазақстанның заң шығармашылығының демократиялық деңгейін байқатады.
1.2 Нормашығармашылық қызмет жүйесінің қалыптасуының тарихы мен атқарушы биліктің басқа Қазақстан Республикасының органдарымен өзара әрекеттесуі
Нормашығармашылық құқықтық реттеу жүйесінде негізгі бір орталық орынды алады. Ол қоғам өміріне қажет нормаларды өмірге әкеліп, кемшілік-кемістігі барларын өзгертіп, уақыты жеткенін жаңарта отырып, барлық қоғамдық, мемлекеттік институттардың құқықтық негізін жасайды. Мұның өзі ғылым алдында нормашығармашылығымен байланысты мәселелерді терең, жан-жақты зерттеу қажеттігін белгілейді
Мемлекет және құқық теориясы іліміне сәйкес құқық та мемлекет секілді қосымша өнімнің болуы, жеке меншіктің қалыптасуы, адамдардың мүліктік және әлеуметтік теңсіздігі, рулық әдет-ғұрыптардың жалпыға міндетті құқықтық ережелерге айналуы т.б. нәтижесінде пайда болды. Мемлекет рулық әдет-ғұрыптарға кұкықтық ереже нысанын берумен қатар, жаңа жүріс-тұрыс ережелерін шығарды..
Үлгі істер мен құқықтық әдеттер де құқықтың қалыптасуының жолдары болып табылатындығын көрнекті ғалым Р.С. Сапарғалиев қазақ тарихымен негіздей отырып былай дәлелдейді: "Өз кезегінде қазақ мемлекеттігінің құқығы осы үш жолмен қалыптасқан. Оған дәлел "Қасым ханның қасқа жолы" (ХҮғ.), "Есім ханның ескі жолы" (ХҮғ.), Тәуке ханның "Жеті жарғысы" (ХҮІІІғ.). Сонымен қатар қазақ қоғамында билердің үлгі шешімдері де қазақтың ұлттық құқықтық әдеттерін дамытқан. Қиыннан қиыстырып тапқан билердің шешімдері ұқсас істерді қарағанда күші бар құқықтық норма ретінде пайдаланылған. XIX ғасырда билер съезінде қабылданған ережелерде құқықтық нормалар жазылып, нормативтік актілер ретінде пайдаланылған. Солармен қатар қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан құқықтық әдеттер де қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып отырған". Бүгінде Қазақстанда ұлттық құқық тек қана нормативтік актілер арқылы қалыптасуда.
Нормашығармашылығының бұл қағидалары белгілі бір қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу негізінде халықтың еркін нормативтік құқықтық актіге айналдырумен байланысты, нормативтік актілерді дайындау, шығару, өзгерту, жою процестеріне қатысатын органдар мен ұйымдардың қызметінің бастамаларын көрсететін категориялар, жетекші идеялар. Құқық шығармашылығының қағидаларын дұрыс анықтай отырып және олардың іс жүзінде жүзеге асуын қамтамасыз ету арқылы құқық шығарушы тиісті шығармашылықтың тиімділігін көтереді, норма шығармашылығын ғылыми негіздейді.
Құқықтық реттеуге деген қажеттілік келесі жағдайларда пайда болуы мүмкін: 1. Құқықтық реттелуді қажет ететін қоғамдық қатынастардың жаңа саласы пайда болады; 2. Экономикалық және әлеуметтік процестердің қарқынды дамуы себепті бұрын реттелген қатынастардың құқықтық реттелуін өзгерту қажеттігі пайда болады.
Әзірленіп жатқан заң жобаларының сапасын арттыру мақсатында Институт заң жобаларының тұжырымдамаларын әзірлеу сияқты ең алғашқы кезеңдерден бастап кеңес беру қызметтерін көрсетеді. Институт өткізетін іргелі және ғылыми-қолданбалы зерттеулер келешекте заң жобаларында іске асуы мүмкін қолданыстағы заңнаманы жетілдіру және дамытудың теориялық тұжырымдамасын әзірлеуге бағытталады. Құқық теориясы жетістіктеріне негізделген мұндай зерттеулер мемлекеттің құқық шығармашылық қызметінен құқықтық ғылымның рөлінің күшеюін көздейді.
Есепті уақытта Институт жобаларын әзірлеу, заңнама жағдайы, оның даму тенденциясы мен қолдану тәжірибесі ғылыми зерттеулер бойынша кеңес берушілік қызмет көрсету саласында жетекші ғылыми-зерттеу ұйымы екендігін көрсете білді.
Қазіргі заман талаптарына сәйкес заң жобалау қызметін жетілдірудің ұйымдастырушылық негізін қалыптастыру жалғасуда. Осы бағыттағы заңнамалық актілердің жобасын дайындау бойынша жұмысшы тобының құрамында Институт өкілдерінің қатысу міндетін, сондай-ақ заң жобаларын қарау мен келісуде қорытындыны Институтпен Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі бір мезгілде шығару міндеттілігін бекітетін 2010 жылғы 23 маусымдағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №632 қаулысы үлкен маңызға ие болып отыр.
Институт заң тұжырымдамасына, заң жобаларына қорытындылар береді, кеңес беру қызметтері арқылы министрліктер мен ведомстволардың заң жобаларын әзірлеу кезінде заң техникасының сақталуын қамтамасыз етеді, қолданыстағы заңнамалар мен заңға тәуелді актілерге бақылау жүргізеді.
Институт өз қызметінде бірқатар мәселелердің бар екенін де атап өтеді. Бірінші мәселе қазақ тілінің мәртебесінде, мемлекеттік органдарда қазақ тілінің қолданылу аясы әлі кеңейген жоқ. Институтқа түсіп жатқан құжаттардың басым көпшілігі орыс тілінде. Кейбір құжаттардың қазақ тіліндегі нұсқасын сұратып алдырып, ал кейбіреулерінің орындау мерзімін асықтырып жатады. Мұның бәрі заңнама санасына кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар мемлекеттік тіл саясаты да нақтылауды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының Нормативтік-құқықтық актілер туралы Заңына сәйкес заңның тұжырымдамасын уәкілетті орган әзірлейді және мемлекеттік сатып алу арқылы жүзеге асырылатын ғылыми құқықтық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптамаға жібереді.
Мемлекеттік органдар заң жобаларын әзірлеуде осы мақсатқа бөлінген бюджет қаражатын пайдалана отырып, мемлекеттік сатып алу арқылы өздерінің салалық институттарын, ғылыми мекемелерді, жеке мамандарды тартады. Яғни бұл қызмет мемлекеттен тиісті шығыстарды талап ете отырып, бұл орайда жүргізілген сараптамалар мен әзірленген заң жобаларының көпшілігі күрделі түзетуді қажет етеді. Ал, өз кезегінде, ол қосымша қаржы мен уақытта керек етеді.
Тәжірибеде ғылыми-құқықтық сараптама заң жобасын мүдделі мемлекеттік органдармен келісумен қоса жүргізіледі. Сондықтан заң жобасын Үкіметке, кейінірек Парламентке енгізгенде ғылыми құқықтық сараптамаға ұсынылған заң жобасының мәтіні келісу барысында айтарлықтай өзгертіліп, Үкіметке енгізілгеннен кейінгі заң жобасы мәтінінің мазмұнына сәйкес келмей жатады. Сондықтан заң жобасының сараптамасын Қазақстан Республикасы Парламентіне енгізер алдында жүргізген орынды деп есептейміз.
Нормашығармашылықтың қалыптасқан теріс тәжірибесін шешу үшін келісу рәсімдерін жүргізуде заң шығару процесіндегі ғылыми құқықтық сарапатаманың орнын түбегейлі өзгертуді ұсынамыз. Парламент депутаттары бастамасымен жасалған заң жобалардың көпшілігіне Үкімет пен жеке заң жобасын әзірлеудің орынды еместігі, қаржы-экономикалық негізсіздігі және т.б. бөлігінде теріс қорытынды шығарылып жатады. Осылайша, заң жобаларын әзірлеу бойынша депутаттық бастама көтеруде заң шығарушы және атқарушы билік тармақтары органдары арасында тиісті өзара әрекет болмай отыр. Осы кемшілікті жою үшін Қазақстан Республикасының Парламенті мен Үкіметінің өзара қызметін қамтамасыз ететін заң жобаларын жасауға маманданған ведомствоаралық ғылыми ұйым құрылса дейміз.
ҚР Заң шығару институты қолданыстағы заңнаманың сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет бөлігін жетілдіру мәселелері бойынша Ведомствоаралық комиссияның хатшылығы болып табылады.
ҚР Конституциясының 61 бабының 3 тармағына сәйкес, маңызды қоғамдық қатынастар негізін қалаушы қағидаттар мен нормалармен орнататын заңдармен реттеледі. Осыған орай, келешегі бар жоспарлар заңдардың жобасының дайындығын қарастырады. Қоғамдық қатынастардың әлеуметтік маңыздылығымен жобаның дайындығының ұзақтылығы байланысты.
Ағымдағы жоспарларға сәйкес, заңды нормативті құқықтық актілердің жобасын дайындау жүргізеді. Айта кететін жайт, талданатын норма келешектегі жоспарларға заңды актілердің жобаларын енгізу мүмкіндігіне шектеулерді қоймайды. Мұнымен бірге, заңды актілердің қайнар көзі заңдарда бекітілген уәкілетті органдардың құзыреттілігі болып табылады.
А тұжырымы
Атқарушы билік органы деп билікті бөлу принципіне сәйкес мемлекеттің тапсыруымен қоғамның шаруашылық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік саяси өмірінің әр түрлі салаларында атқарушы өкім етуші қызметті нақты жүзеге асыратын мемлекеттік биліктік механизм буыны деп түсіндіріледі.
ҚР Үкіметі атқарушы билік органдарының қызметіне басшылық жасайды және олардың жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады. Республика деңгейіндегі атқарушы билік органдары Үкіметке бағынышты және оның алдында жауап береді. Үкімет өз құзыретіне жататын мәселелер бойынша ұсыныстарды талдау жасау үшін Үкімет жанындағы комиссиялар, кеңестер мен консультативтік кеңесші органдар құруға және таратуға құқылы.
Нормашығармашылық - бұл құқықтық форма, ол басқару органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының мемлекеттік-билеуші өкілеттіліктерінің әдістеріне негізделеді, құқықшығармашылық құқықтық нормалардың жасалуына, олардың жетілдірілуіне, өзгертілуіне, болдырмауына, басқарудың нормативті актілерінің шығарылуына бекітіледі. Құқықшығармашылық әрекеттердің күрделі жүйесінен тұрады: басқарудың нормативті актісінің жобасын жасаудың қажеттілігі туралы органның шешімі, жобаның мәтінін дайындау, оның алдын ала сәйкес органмен талқылануы, жобаның құқықшығармашылық жобаға енгізілуі.
Мемлекеттің кез-келген қызметі секілді заң шығармашылығы да белгілі бір қағидалармен сәйкестілікте жүзеге асады. Оларды нақты атап айтсақ:
- заң шығармашылығының демократиялығы;
- заң шығармашылығының жариялығы;
- заң шығармашылығының ғылыми негізділігі;
- заң шығармашылығының заңдылығы;
- заң шығармашылығының құқық қолдану практикасымен байланыстылығы.
Әзірленіп жатқан заң жобаларының сапасын арттыру мақсатында Институт заң жобаларының тұжырымдамаларын әзірлеу сияқты ең алғашқы кезеңдерден бастап кеңес беру қызметтерін көрсетеді. Институт өткізетін іргелі және ғылыми-қолданбалы зерттеулер келешекте заң жобаларында іске асуы мүмкін қолданыстағы заңнаманы жетілдіру және дамытудың теориялық тұжырымдамасын әзірлеуге бағытталады. Құқық теориясы жетістіктеріне негізделген мұндай зерттеулер мемлекеттің құқық шығармашылық қызметінен құқықтық ғылымның рөлінің күшеюін көздейді.
Нормашығармашылықтың қалыптасқан теріс тәжірибесін шешу үшін келісу рәсімдерін жүргізуде заң шығару процесіндегі ғылыми құқықтық сарапатаманың орнын түбегейлі өзгертуді ұсынамыз. Парламент депутаттары бастамасымен жасалған заң жобалардың көпшілігіне Үкімет пен жеке заң жобасын әзірлеудің орынды еместігі, қаржы-экономикалық негізсіздігі және т.б. бөлігінде теріс қорытынды шығарылып жатады. Осылайша, заң жобаларын әзірлеу бойынша депутаттық бастама көтеруде заң шығарушы және атқарушы билік тармақтары органдары арасында тиісті өзара әрекет болмай отыр. Осы кемшілікті жою үшін Қазақстан Республикасының Парламенті мен Үкіметінің өзара қызметін қамтамасыз ететін заң жобаларын жасауға маманданған ведомствоаралық ғылыми ұйым құрылса дейміз.
ҚР Заң шығару институты қолданыстағы заңнаманың сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет бөлігін жетілдіру мәселелері бойынша Ведомствоаралық комиссияның хатшылығы болып табылады.
2 Қазақстан Республикасының республикалық және жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметінің негіздері
2.1 Атқарушы биліктің республикалық деңгейдегі нормашығармашылық қызметі
Нормашығармашылық қызмет құқық шығармашылық қызметтің құрам бөлігі ретінде қабылданған нормативті құқықтық актілер арқылы атқарушы билік органдарының мақсаттарын, міндеттерін, қызметтерін жүзеге асыруға шақырылған.
Республикалық деңгейдегі атқарушы биліктің нормашығармашылық қызметі нормативті құқықтық актілердің тікелей шығарылымымен байланысты, олар экономика, саясат, әлеуметтік-мәдени саладағы қоғамдық қатынастарды реттейді. Нормашығармашылық қызметті форма ретінде қолдана отырып, атқарушы биліктің органдары меншікті, көлікті, өнеркәсіпті, энергетиканы, табиғи ресурстарды басқарады, бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады. Яғни, атқарушы биліктің органдары басқару субъектілері ретінде қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатында басқару нысандарына әсер етеді.
Атқарушы билік органдарының нормашығармашылық қабілетке ие болуы мынамен түсіндіріледі: атқарушы биліктің органдары қоғамдық қатынастардың үлкен көлемімен басқарады - ол қаржылық қоғамдық қатынастар, жер қоғамдық қатынастары, қоғамдық тәртіпті қорғау саласындағы қоғамдық қатынастар және т.б. Осыған орай тек конституциялық заңдардың күрделі ұзақ заңнамалық процедурада шығарылу, қабылдану, жасау, күшіне ену жолымен қоғамдық қатынастардың үлкен көлемін реттеу мүмкін емес. Нормашығармашылық қызмет - бұл нормативті актілерді қабылдау тәртібінің барынша жеңілдетілген түрі, заңдық күшіне тіркелу мен енгізілуі, өзгерістер мен қосымшаларды енгізу жолымен өзгерген жағдайларға жедел әсер ету.
Демек, нормашығармашылық қызмет кейбір түсініктемелер мен нақтылауларды қажет етеді. Басқару процесінде пайда болатын көптеген қоғамдық қатынастар өкілдік органдардың қарамағынан конституциялық заңдардың жасалу жолдарымен реттеуді талап етпейді, ал нормативті құқықтық актілердің қабылдануын талап етеді. Нормативті құқықтық актілердің қабылдануы атқарушы билік органдарына қойылған талап. Республикалық министрліктер мен қызметтердің формасындағы атқарушы биліктің органдары нормативтік құқықтық актілердің қабылдау саласындағы құзыреттілікке ие болған. Атқарушы билік органдарының ортақ жүйесі мен құрылымынан агенттіктер алынған. Агенттіктер атқарушы биліктің басқа органдары сынды жергілікті нормативтік құқықтық актілерді жасайды және қабылдайды. Мемлекеттік министрліктер мен қызметтердің құзыреттілігі - бұл қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау бойынша құқықтары мен міндеттемелері.
Нормашығармашылық қызмет процесс ретіндегі өзінің басқаруының болмысынан шығады, бұл басқарушылық шешімді қабылдауды білдіреді. Басқарушылық шешім - атқарушы билік органдарының немесе лауазымды тұлғаларының атқарушылық таратушы қызметі. Атқарушы билік органдарының қызметінің саласында басқарушылық шешім әр түрлі формаға ие бола алады және әр түрлі заңды қасиеттерге ие бола алады, мысалы: нормативтік құқықтық актілерді және жеке актілерді шығару, олар ішкі қызметтік құқықтық қатынастарды реттейді. Формасы біреу, бірақ аталған нормативті актілердің заңды қасиеттері әр түрлі. Алайда барлық құқықтық актілер өзара байланысты және өзара негізделген, яғни олар конституциялық заңдарға, ҚР Президентінің жарғыларына немесе Үкіметтің жарғыларына негізделген және құқықтық реттеудің белгілі бір жүйесін құрайды.
Нормашығармашылық қызметтің жедел сипаты мынаған негізделеді: экономика, әлеуметтік-мәдени саласында немесе саяси саласында үнемі объективті өзгерістер жүреді, және бұл өзгерістер қоғамдық қатынастардың тұрақты реттелуін талап етеді. Сондықтан басқару жүйесі мен құрылымында болатын, мемлекеттік министрліктер мен қызметтер мен олардың іщкі құрылымдық элементтері тұрақты, бір уақытта, жедел конституциялық заңдардың жазылымдарын қолданады және сонысымен бірден басқару нысанына әсер етеді.
Осылайша, құқық шығармашылықтың белгілеріне ие, құқық шығармашылық қызметінің құрам бөлігі ретінде нормашығармашылық қызмет нормативтік құқықтық актілерді қабылдау жолымен жедел қоғамдық қатынастарға әсер етуге шақырылған.
Құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметтің болмысының танымы берілген форманың көмегімен жүзеге асырылатын мақсаттардың, міндеттердің және қызметтердің талдауын талап етеді.
Құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметтің мәні атқарушы билік органдарының атқарушылық-таратушы қызметіндегі нормашығармашылық орнымен негізделген. Атқарушы-таратушы қызметтің формасы ретіндегі нормашығармашылыққа қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау бойынша маңызды рөл тиісті. Қабылданған нормативті құқықтық акт атқарушы билік органының мақсаты мен міндеттерін айқындайды, мемлекеттік қызметкерлерді және олардың лауазымды тұлғаларын құқық қолдану тәжірибесінде және заңның қолданылуында ұйымдастырады. Бұл ретте нормашығармашылық қызметтің мақсаты - басқару шешімдерінің құқықтық қамтамасыздандырылуы болып табылады, ал нормативтік құқықтық актідерді қабылдау жолымен мемлекеттік қызметтерді орындауға бағытталған. Қоғамдық қатынастардың құқықтық реттелуін анықтау объективтік шарттармен анықталған. Шарттар ретінде атқарушы биліктің қандай да бір жүйесін немесе құрылымын басқару көрінеді.
Нормашығармашылық қызметтің міндеттемелеріне мыналар жатады: ақпараттарды жоспарлау, жинау, өңдеу, нормативтік құқықтық актілердің , олардың құрылымының жобаларын жасау, дефиницияларды өндіру, құқық тілін қолдану. Аталған міндеттер нормашығармашылық қызметтің субъектілерімен жүзеге асырылады.
Нормашығармашылық қызметтің қызметтерін құқықтық функциялар, заң шығарушы қызметіне қатысушы функциялар (заң жобаларын жасау, оларға қорытындыларды дайындау), құзыреттіліктерді жүзеге асыру мақсатындағы нормативтік құқықтық актілерді тікелей жасау ретінде қарастыруға болады.
Нормашығармашылық қызметтің жалпы ережелерін ескере отырып, әкімшілік құқықтың ғылымы ұстанымынан алғанда нормашығармашылық қызметтің ғылыми аспектісін құқық шығармашылықтың құрам бөлігі ретінде қарастырылуы қажет. Әкімшілік құқық ғылымының өкілдері нормашығармашылықты мемлекеттік басқарудағы құқықтық шығармашылық ұстанымынан қарастырады. Әкімшілік құқық ғылымында қалыптасқан құқықшығармашылықтың құрам бөлігі ретіндегі нормашығармашылық қызметіне белгілі бір ғылыми көзқарас бар. Әкімшіліктердің ғылыми көзқарастарын келесідей белгілер бойынша бөлуге болады. Бірінші белгі - бұл мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық. Екінші белгі - нормашығармашылық қызмет - бұл мемлекеттік басқарудың формасы.
Мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылықты Б.В.Дрейшев зерттеді, ол Кеңестік мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық монографиясында мемлекеттік басқару органдарының құқықшығармашылығы құқықшығармашылықтың дербес түрі ретінде көрінеді деп жазды. Оған өзінің ерекшеліктері тән, олар басқару функцияларын жүзеге асыру бойынша атқарушы-таратушы қызметіне детерминирленген. Автордың көзқарасы бойынша, мемлекеттік басқару органдарының құқық шығармашылығы практикалық мағынасында мемлекеттің барлық функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз етуші, өкілетті органдардың орнатылған құқықтық нормаларының көмегімен басқаруды реттеуге арналған. Мемлекеттік басқару органдарының құқық шығармашылық қызметінің мазмұны функциямен анықталады, олар оның жүзеге асырылуына шақырылған: құқық нормасын жасау; құқық нормасын өзгерту. Басқару органдарының құқықшығармашылық қызметі құқықшығармашылық процесін болдырмайды, ал керісінше, заңмен жарғымен және басқа билік органдарының актілерімен орнатылған қызметі құқықтық нормалардың болуын білдіреді.
Ғылыми зерттеудің нәтижесінде автор келесідей қорытындыларға келді:
Біріншіден - мемлекеттік басқарудағы құқықшығармашылық жеке түр болып табылады, оның мақсаты басқару функцияларын жүзеге асыруға арналған нормативті актілердің жасалуы, өзгертілуі, кейінге қалдырылуы;
Екіншіден - мемлекеттік басқару органдарының құқықшығармашылық процесінде қалыптасатын құқықтық қатынастар құқықтық механизм жасайды және құқықтық реттеуге тиісті;
Үшіншіден - мемлекеттік басқару органдарының құқышығармашылық процесі белгілі бір деңгейлерден тұрады, олардың әрқайсысы белгілі бір функцияларды жүзеге асыруға бағытталған;
Төртіншіден - мемлекеттік басқару функцияларының жүзеге асырылу формасы мемлекеттің атқарушылық-тарату органдарының көмегімен жүзеге асырылады. Соңғылары мемлекеттік басқару органдарының атқарушы-таратушы қызметтерінің әр түрлі формаларын жүзеге асыру арқылы жүргізіледі.
Кеңестік басқарудың құқықшығармашылық қызметінің негізінде қазіргі заманғы авторлар атқарушы билік органдарының нормашығармашылық қызметінің ұстанымын жасады, ол кезде басқарудың формаларын қолданды.
Нормашығармашылық қызметтің екінші белгісі - бұл мемлекеттік басқарудың формасы.
Нормашығармашылық қызмет мемлекеттік басқарудың формалары арқылы қарастырылады.
Д.Н. Бахрах өзінің Әкімшілік құқық оқу құралында былайша көрсеткен: басқару органдарының қызмет түрлері, мемлекеттік басқару органдарымен жасалатын нақты әрекеттердің сыртқы практикалық көрінісі сынды әкімшілік құқықта түсіндірілетін мемлекеттік басқарудың формасы болып табылады. Д.Н. Бахрах мемлекеттік басқарудың формаларына мемлекеттік басқару органдарының қызметінің түріне түсініктеме береді, оның мақсаты нормативтік актілерді жасау. Автор өзінің көзқарасын Ю.М. Козловтың, М.И. Пискотиннің көзқарастарымен сәйкестендіреді және келесідей қорытынды жасайды: мемлекеттік басқару органдарының қызметі құқықтық форма ретінде рәсімделеді. Құқықтық формалардың ішінде келесілерді бөліп көрсетеді: а) нормативті актілерді қабылдау формасы; б) процессуалдық формасы; в) басқа заңды мәнді әрекеттерді жасау және сонысымен мемлекеттік басқару формасының екі түрін бөліп көрсетеді: нормативті актіні қабылдау және нормативті актіні рәсімдеудің процессуалдық тәртібі. Аталған мемлекеттік басқару формасының субъектілері атқарушы билік болып табылады.
А.П. Алехин, Ю.М. Козлов, А.А. Кармолицкий басқару қызметінің формаларын талдай отырып, нормативті актілерді шығару, жеке актілерді шығару, әкімшілік келісімді бекіту, ұйымдастырушылық әрекеттерді жүзеге асыру, материалдық-техникалық операцияларды орындау құқық нормаларымен қарастырылған атқарушы билік органдарының қызметінің формасы болып табылады, ол оларға қойылған міндеттерді және функциялар мен өкілеттіліктерді жүзеге асыру мақсатында жүзеге асырылады деген қорытындыға келеді.
А.М. Овсянконың ойынша, атқарушы биліктің жүзеге асырылуының формасы құқықтық және құқықтық емес формалар болып табылады. Ол нормативті актілердің жасалуымен байланысты, ал олар өз кезегінде басқару субъектілері мен объектілерінің арасындағы құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне, тоқтатылуына алып келеді. Автор нормашығармашылықты атқарушы биліктің қызметі ретінде түсінеді, яғни құқықтық актілерді жасау, оның мақсаты әкімшілік құқықтық қатынастардың пайда болуы немесе өзгертілуіне бағытталған.
Б.Н. Габрачидзе мен А.Г. Чернявский атқарушы билік органдарының және әкімшілік құқықтың басқа субъектілерінің қызметінің түріне барынша кеңінен түсініктеме береді.
Негізінен, ғалымдардың көзқарасы бойынша, әкімшілік-құқықтық теорияда бірнеше көзқарастар бар.Олар:
а) мемлекеттік басқару формасымен әрекеттердің сыртқы көрінісі түсіндіріледі;
б) басқару формасы деп атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының әрекеттерінің сыртқы көрінісін атайды;
в) мемлекеттік басқарудың формасы - органдар мен лауазымды тұлғалардың қызметінің болмысының объекттелген көрінісі, олар басқаруды жүзеге асырады. Аталған теориялық ойлар атқарушы билік органдары қызметінің формасына негіз болған. Атқарушы билік қызметінің формасы - бұл әрекеттер мен құқықтық актілердің (жарғылардың, үкімдердің, бұйрықтардың, нұсқаулардың, ережелердің және т.б.) жиынтығы, әкімшілік құқықтың заңнамалық субъектісіне сәйкес тиісті мақсаттардың, міндеттердің, қызметтер мен өкілеттіліктердің жүзеге асырылуына қызмет етеді.
Менің ойымша, мемлекеттік басқару органдарының нормашығармашылық қызметін кеңінен түсіну орынсыз, өйткені авторлар атқарушы билік органдарының қызметінің формаларына әкімшілік құқықтың барлық субъектілерін жатқызады, бірақ әкімшілік құқықтың барлық субъектілері құқықшығармашылық функцияларға ие бола алмайды. Сондықтан нормашығармашылыққа атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды тұлғаларын жатқызу қажет.
Қазіргі кезде "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 маусымдағы № 719 қаулысы әрекет етеді, оған сәйкес, Қазақстан Республикасы заңнамасының жүйесін Конституция, оған сәйкес келетін заңнамалық актілер, өзге де нормативтiк құқықтық актiлер, оның ішінде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң және Жоғарғы Сотының нормативтiк қаулылары құрайды.
Нормативтік құқықтық актілердің сатысы заңның 10-бабында көрініс тапқан.
2014 жылғы 29 желтоқсандағы № 269-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды түбегейлі жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, елімізде қабылданатын заңдар мен құқықтық актілер тексерістен өтіп, заңнамалық актінің қолданылуына сәйкес талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
2011 жылғы 6 қаңтардағы № 377-IV Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы Заңына сәйкес,
1. Бақылау ішкі бақылау және сыртқы бақылау болып бөлінеді.
Бұл ретте ішкі бақылауды жүзеге асыруға уәкілетті лауазымды тұлға не мемлекеттік органның тиісті құрылымдық бөлімшесі оның орындалуы туралы келіп түскен ақпаратты:
1) құқықтық актінің деңгейін және орындалу сапасын;
2) құқықтық актіні орындауда ауытқушылықтардың бар-жоғын, олардың себептерін және ауытқушылықтарды жою үшін ықтимал шараларды белгілеуді.
Ішкі бақылауды ұйымдастырудың және жүзеге асырудың қосымша мәселелерін мемлекеттік органның өзі не одан жоғары тұрған мемлекеттік орган айқындауы мүмкін.
2.2 Атқарушы биліктің жергілікті деңгейдегі нормашығармашылық қызметі
Жергілікті басқару күрделі әлеуметтік-құқықтық жүйені құрайды, ол мемлекеттік механизмнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz