ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
Кіріспе 8
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру 11
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі 11
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері 18
А тұжырымы 30
III бөлім. 3 Қазақстан Республикасының көліктік қызмет саласындағы көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің өзгешеліктері 31
3.1 Көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру 31
3.2 Көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі 57
Б тұжырымы 72
Қорытынды 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі 78
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру 11
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі 11
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері 18
А тұжырымы 30
III бөлім. 3 Қазақстан Республикасының көліктік қызмет саласындағы көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің өзгешеліктері 31
3.1 Көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру 31
3.2 Көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі 57
Б тұжырымы 72
Қорытынды 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі 78
Тұтынушыларды тасымалдау көлік ұйымдарының қызметінде біршама орынға ие. Тұтынушы тасымалдануларындағы артып келе жатқан барлық қажеттіліктерін қамтамасыздандыру үшін және олардың ұйымдастырылу сапасын жоғарылату үшін соңғы жылдары темір жол, автокөлік, ауа, су көлігінің қозғалмалы бөлігі біршама жаңартылды және толықтырылды және жолдық және басқа құрылғылар жетілдірілуде. Кейбір темір жол мен кеме жолдарында, сонымен бірге жалпы алғанда көліктің кейбір түрлерінде (мысалы, ауа) тұтынушы тасымалдануларының көлемі ауыр жүктікіне қарағанда көп, бұл пайдаланушылық жұмыстың жалпы сипатын анықтайды. Қазіргі таңдағы қоғамдағы тұтынушылар мен өндірушілердің қатынасы көлемнің қарқынды өсімімен, өнімнің, жұмыстардың, қызметтердің аталымы мен техникалық күрделілігімен дамып келеді. Адамның құқықтарын қамтамасыз етудің қоғамдық мойындалуы мен көпшілікпен бірінші кезекте түсіндірілуі заманауи өркениеттің жетістіктерінің біріне айналды. Бұл тұтынушы құқығын қорғаудың институтының пайда болуына алып келді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімінде қызметті алушыларға азаматтар жатады. Бұл жағдай тұтынушылардың тасымалдануынан пайда болатын жағдайлардың тек көліктік заңнаманың қолданылуын ғана емес, сонымен бірге тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның қолданылуының әділеттілігін негіздеді, бұл тұтынушының оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көлік құралдарын пайдаланушы жолаушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша Заңның ережелері көлік туралы заңнамалық актіні жасау жағдайында назарға алынады. Көлік құралдарында жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыру мен оны басқа жағынан қамтамасыздандыру бойынша шарттық міндеттемелер еліміздің, сонымен бірге басқа әлем елдерінің шарттық құқығының жеке дара саласын қамтиды.
Көлiк – техникалық жабдықталған, адамдардың және қоғам мүшелерінің тіршілігіне қажетті стратегиялық маңыздылығымен сипатталатын салалардың біреуі болып саналады. Міне сондықтан көлік құралдарында тасымалдау бойынша қарым-қатынастар негізінен көлік туралы құқықтың негіздемелерге сүйене отырып қарастырылады және ол техникалық жағдайындағы нормалардың көп болуымен ерекшеленеді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімінде қызметті алушыларға азаматтар жатады. Бұл жағдай тұтынушылардың тасымалдануынан пайда болатын жағдайлардың тек көліктік заңнаманың қолданылуын ғана емес, сонымен бірге тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның қолданылуының әділеттілігін негіздеді, бұл тұтынушының оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көлік құралдарын пайдаланушы жолаушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша Заңның ережелері көлік туралы заңнамалық актіні жасау жағдайында назарға алынады. Көлік құралдарында жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыру мен оны басқа жағынан қамтамасыздандыру бойынша шарттық міндеттемелер еліміздің, сонымен бірге басқа әлем елдерінің шарттық құқығының жеке дара саласын қамтиды.
Көлiк – техникалық жабдықталған, адамдардың және қоғам мүшелерінің тіршілігіне қажетті стратегиялық маңыздылығымен сипатталатын салалардың біреуі болып саналады. Міне сондықтан көлік құралдарында тасымалдау бойынша қарым-қатынастар негізінен көлік туралы құқықтың негіздемелерге сүйене отырып қарастырылады және ол техникалық жағдайындағы нормалардың көп болуымен ерекшеленеді.
Оқулықтар:
1. Антимонов Б.С. Гражданская ответственность за вред, причиненный источником повышенной опасности. М.:Госюриздат, 2012. Ст. 254
2. Блатнов М.Д. Пассажирские автомобильные перевозки. М.: Транспорт, 2011. С. 321
3. Блатнов М.Д. Совершенствование перевозок пассажиров автомобильным транспортом: Сб. научных статей. М., 2009. С. 352
4. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Договоры о вы-полнении работ и оказании услуг. К.З.М: «СТАТУТ»,2012. С. 316
5. Брагинский М.И., Витрянский В.В.Договорное право. К.4.Договоры о перевозке, буксировке, транспортной экспедиции и иных услугах в сфере транспорта .М: «СТАТУТ», 2013 , с. 135.
6. Володин Е.П., Громов H.H. Организация и планирование перевозок пас-сажиров автомобильным транспортом. М.,2012, с. 236.
7. Гетман П.Н. Организация работы автовокзала и пассажирской автостанции.М.: «Транспорт», 2014, с. 136.
8. Государственный доклад «Защита прав потребителей в 2010 году» Евгений Мясин / Российская газета 2010, 150 стр.
9. Гражданское право. Часть 1. / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. – М: Москва, 2011, с.235
10. Гражданское право. Часть 1. / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. –, 2012. С. 499
11. Гражданское право: В 4 т. Том 2: Вещное право. Наследственное право. Исключительное право. Личные неимущественные права / Огв. ред. Е.А.Суханов. М.: Волтерс Клувер, 2014, с.355.
12. Гречуха В.Н. Унификация транспортного законодательства // Сборник научных трудов. Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук 2000 г.М.: ГФ МГИУ, 2010, с. 368.
13. Грибанов В.П., Ем B.C. Гражданско-правовые обязанности: содержание и факторы, его определяющие. // Вест.Моск. университета. Сер. II. Право. 2014, с. 196. №6.
14. Гудков В.А., Миротин Л.Б., Вельможин A.B., Ширяев С.А. Пассажирские автомобильные перевозки // М.: Горячая Линия - Телеком, 2014, с. 235.
15. Гудков В.А., Миротин Л.Б.Технологи, организация и управление пасса-жирскими автомобильными перевозками: Учебник. М.: Транспорт, 2007, с. 369.
16. Егиазаров В. А. Транспортное право – М., 2009. С.128
17. Егиазаров В. А. Транспортное право – М., 2011, стр. 310
18. Ермолаев В.Г. Транспортное право: Морское право. Внутренне водное право. Железнодорожное право. М.: Былина, 2012.-400 с.
19. «Жолаушылар тасымалы» АҚ жолаушылар пойызы бастығының лауазымдық нұсқаулығы – Астана, 2015 ж. 11 б.
20. Зарапина JI.B. Правовое регулирование перевозки пассажиров автомобильным транспортом в международном сообщении. Автореф. дис...к.ю.н. Волгорград, 2015, с. 350.
21. Илларионова Т.И. Начала диспозитивности и императивности в граж-данско-правовом договоре // Гражданско-правовой договор и его функ-ции. Межвуз. сб. науч. тр. Свердловск:УрГУ.,2012, с. 369.
22. Кабалкин А.Ю. Услуги в гражданском праве Российской Федерации // Сб. научных трудов, посвященных памяти В.А.Рясенцева. М., 2014, с. 265.
23. Корабаев А.И. Транспортные правонарушения: квалификация и ответственность. М.: Юрид. литература, 2011.-127 с.
24. Красавчиков O.A. Сфера обслуживания: гражданско-правовой аспект // Гражданское право и сфера обслуживания. Свердловск, 2014, с. 235.
25. Насипкалиев А. А., Адилова Н. Д. «Транспортное право» Караганда: изд. КарГТУ, 2009. 71 с.
26. Постановления Пленума Верховного Суда РФ от 29 сентября 2014 г. № 7, 150 стр.
27. Постатейный комментарий к части второй ГК РФ/Гуев А.Н. – М., 2010. С.235
28. Постатейный комментарий к части второй ГК РФ/Гуев А.Н. – М., 2011. С.401
29. Профилактика нарущений на городском пассажирском транспорте. Филиал ТОО «Астана LRT», центр квалификации специалистов транспорта города Астаны - Астана, 2016 г. с. 25
30. Спирин И.В. Транспортное право – М., 2011. С. 190
31. Спирин И.В. Транспортное право – М., 2012, стр. 236
32. Сулейменов М.К. Гражданское право в системе права // // Гражданское право в системе права: Материалы межд. науч.-практ. конф. (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 17-18 мая 2007 г. / Отв. ред. М.К. Сулейменов. Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2007. – С. 228
33. Транспортное законодательство России и зарубежных государств, ЕС, ШОС, ЕврАзЭС (сравнительно-правовой анализ): учеб.-практич. пособие / Отв. ред. В.А. Бублик. М.: Проспект, 2009. – 152 с.
34. Тулеугалиев Г.И. Международное траснпортное право. Алматы: Данекер, 2011. -352 с.
35. Тулеугалиев Г.И., Тулеугалиев М.Г. Международное транспортное право. Алматы: Данекер, 2000. – 352 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексi. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қаулысымен қолданысқа енгізілді
2. "Темір жол көлігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 17 қараша N 1728
3. Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 17 қаңтардағы N 284 Заңы
4. «Автомобиль көлiгiмен мүгедектердi тасымалдау жөнiнде қызметтер көрсету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің м.а. 2013 жылғы 1 қарашадағы № 859 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 11 желтоқсанда № 8950 тіркелді.
Сілтемелер:
1. Мүгедектерді тасымалдау көлігіне қатысты // http://baq.kz/news/bilik-zhane-bukara/mugedekterdi-tasimaldau-koligine-katisti-40153> (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
2. Мәжілістің вице-спикері Дариға Назарбаева шенеуніктерге мүгедек арбасымен жүріп көруді ұсынды // http://www.31.kz/video/show/id/1789/show/ib> (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
3. Алматылық автобус жүргізушілерінің ең сүйікті оқыс қылықтары // Дереккөз: Today.kz// https://www.nur.kz/kk/273478-almatylyk-avtobus-zhyrgizushilerinin-en-syjikti-okys-kylyktary.html (жүгінген күні: 10.04.2016)
Мақалалар:
1. Ахундов А. Особенности договора перевозки пассажиров // Право и Жизнь.2005. №79(1). С. 256
2. Белокобыльский H.H. Устав автомобильного транспорта и современное гражданское законодательство // Транспортное право.2013. №3. С. 125
3. Блудян Н.О. Реформирование пассажирского транспорта // Автомобильный транспорт. 2014. №2. С. 302
4. Булаев C.B. Пассажирские перевозки и кассовый аппарат: за и против // Транспортные услуги: бухгалтерский учет и налогообложение. 2009. №1, с. 369.
5. Бутенко Е.В.Предварительный договор: проблемы теории, практики и законодательства//Журнал российского права. 2014. №3, с. 169
6. Васильев В., Балабаева И. Роль автовокзалов и автостанций в организа-ции пассажирских перевозок // Автомобильный транспорт. 2013. №6, с. 364
7. Головко В.В. Новое в законодательстве об административных правонарушениях на транспорте // Транспортное право. 2012. №3.с. 315
8. ДроздоваА.В. Понятие и содержание услуги как объекта гражданских прав // Сибирский Юридический Вестник. 2013. №1. С. 265
9. Залесский В.В. О защите прав пассажира в отношениях с транспортной организацией-перевозчиком // Право и экономика. 2009. С. 360 №9.
10. Лазарева Л.И. Страхование пассажиров железнодорожного транспорта // Транспортное право. 2010, с. 235. №1.
11. Ломидзе О.Г. Влияние договорного правоотношения на распорядитель-ные возможности кредитора и отчуждение права после расторжения до-говора // Хозяйство и право. 2009, с. 265. №8.
1. Антимонов Б.С. Гражданская ответственность за вред, причиненный источником повышенной опасности. М.:Госюриздат, 2012. Ст. 254
2. Блатнов М.Д. Пассажирские автомобильные перевозки. М.: Транспорт, 2011. С. 321
3. Блатнов М.Д. Совершенствование перевозок пассажиров автомобильным транспортом: Сб. научных статей. М., 2009. С. 352
4. Брагинский М.И., Витрянский В.В. Договорное право. Договоры о вы-полнении работ и оказании услуг. К.З.М: «СТАТУТ»,2012. С. 316
5. Брагинский М.И., Витрянский В.В.Договорное право. К.4.Договоры о перевозке, буксировке, транспортной экспедиции и иных услугах в сфере транспорта .М: «СТАТУТ», 2013 , с. 135.
6. Володин Е.П., Громов H.H. Организация и планирование перевозок пас-сажиров автомобильным транспортом. М.,2012, с. 236.
7. Гетман П.Н. Организация работы автовокзала и пассажирской автостанции.М.: «Транспорт», 2014, с. 136.
8. Государственный доклад «Защита прав потребителей в 2010 году» Евгений Мясин / Российская газета 2010, 150 стр.
9. Гражданское право. Часть 1. / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. – М: Москва, 2011, с.235
10. Гражданское право. Часть 1. / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого. –, 2012. С. 499
11. Гражданское право: В 4 т. Том 2: Вещное право. Наследственное право. Исключительное право. Личные неимущественные права / Огв. ред. Е.А.Суханов. М.: Волтерс Клувер, 2014, с.355.
12. Гречуха В.Н. Унификация транспортного законодательства // Сборник научных трудов. Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук 2000 г.М.: ГФ МГИУ, 2010, с. 368.
13. Грибанов В.П., Ем B.C. Гражданско-правовые обязанности: содержание и факторы, его определяющие. // Вест.Моск. университета. Сер. II. Право. 2014, с. 196. №6.
14. Гудков В.А., Миротин Л.Б., Вельможин A.B., Ширяев С.А. Пассажирские автомобильные перевозки // М.: Горячая Линия - Телеком, 2014, с. 235.
15. Гудков В.А., Миротин Л.Б.Технологи, организация и управление пасса-жирскими автомобильными перевозками: Учебник. М.: Транспорт, 2007, с. 369.
16. Егиазаров В. А. Транспортное право – М., 2009. С.128
17. Егиазаров В. А. Транспортное право – М., 2011, стр. 310
18. Ермолаев В.Г. Транспортное право: Морское право. Внутренне водное право. Железнодорожное право. М.: Былина, 2012.-400 с.
19. «Жолаушылар тасымалы» АҚ жолаушылар пойызы бастығының лауазымдық нұсқаулығы – Астана, 2015 ж. 11 б.
20. Зарапина JI.B. Правовое регулирование перевозки пассажиров автомобильным транспортом в международном сообщении. Автореф. дис...к.ю.н. Волгорград, 2015, с. 350.
21. Илларионова Т.И. Начала диспозитивности и императивности в граж-данско-правовом договоре // Гражданско-правовой договор и его функ-ции. Межвуз. сб. науч. тр. Свердловск:УрГУ.,2012, с. 369.
22. Кабалкин А.Ю. Услуги в гражданском праве Российской Федерации // Сб. научных трудов, посвященных памяти В.А.Рясенцева. М., 2014, с. 265.
23. Корабаев А.И. Транспортные правонарушения: квалификация и ответственность. М.: Юрид. литература, 2011.-127 с.
24. Красавчиков O.A. Сфера обслуживания: гражданско-правовой аспект // Гражданское право и сфера обслуживания. Свердловск, 2014, с. 235.
25. Насипкалиев А. А., Адилова Н. Д. «Транспортное право» Караганда: изд. КарГТУ, 2009. 71 с.
26. Постановления Пленума Верховного Суда РФ от 29 сентября 2014 г. № 7, 150 стр.
27. Постатейный комментарий к части второй ГК РФ/Гуев А.Н. – М., 2010. С.235
28. Постатейный комментарий к части второй ГК РФ/Гуев А.Н. – М., 2011. С.401
29. Профилактика нарущений на городском пассажирском транспорте. Филиал ТОО «Астана LRT», центр квалификации специалистов транспорта города Астаны - Астана, 2016 г. с. 25
30. Спирин И.В. Транспортное право – М., 2011. С. 190
31. Спирин И.В. Транспортное право – М., 2012, стр. 236
32. Сулейменов М.К. Гражданское право в системе права // // Гражданское право в системе права: Материалы межд. науч.-практ. конф. (в рамках ежегодных цивилистических чтений). Алматы, 17-18 мая 2007 г. / Отв. ред. М.К. Сулейменов. Алматы: НИИ частного права КазГЮУ, 2007. – С. 228
33. Транспортное законодательство России и зарубежных государств, ЕС, ШОС, ЕврАзЭС (сравнительно-правовой анализ): учеб.-практич. пособие / Отв. ред. В.А. Бублик. М.: Проспект, 2009. – 152 с.
34. Тулеугалиев Г.И. Международное траснпортное право. Алматы: Данекер, 2011. -352 с.
35. Тулеугалиев Г.И., Тулеугалиев М.Г. Международное транспортное право. Алматы: Данекер, 2000. – 352 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексi. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қаулысымен қолданысқа енгізілді
2. "Темір жол көлігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 17 қараша N 1728
3. Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 17 қаңтардағы N 284 Заңы
4. «Автомобиль көлiгiмен мүгедектердi тасымалдау жөнiнде қызметтер көрсету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің м.а. 2013 жылғы 1 қарашадағы № 859 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 11 желтоқсанда № 8950 тіркелді.
Сілтемелер:
1. Мүгедектерді тасымалдау көлігіне қатысты // http://baq.kz/news/bilik-zhane-bukara/mugedekterdi-tasimaldau-koligine-katisti-40153> (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
2. Мәжілістің вице-спикері Дариға Назарбаева шенеуніктерге мүгедек арбасымен жүріп көруді ұсынды // http://www.31.kz/video/show/id/1789/show/ib> (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
3. Алматылық автобус жүргізушілерінің ең сүйікті оқыс қылықтары // Дереккөз: Today.kz// https://www.nur.kz/kk/273478-almatylyk-avtobus-zhyrgizushilerinin-en-syjikti-okys-kylyktary.html (жүгінген күні: 10.04.2016)
Мақалалар:
1. Ахундов А. Особенности договора перевозки пассажиров // Право и Жизнь.2005. №79(1). С. 256
2. Белокобыльский H.H. Устав автомобильного транспорта и современное гражданское законодательство // Транспортное право.2013. №3. С. 125
3. Блудян Н.О. Реформирование пассажирского транспорта // Автомобильный транспорт. 2014. №2. С. 302
4. Булаев C.B. Пассажирские перевозки и кассовый аппарат: за и против // Транспортные услуги: бухгалтерский учет и налогообложение. 2009. №1, с. 369.
5. Бутенко Е.В.Предварительный договор: проблемы теории, практики и законодательства//Журнал российского права. 2014. №3, с. 169
6. Васильев В., Балабаева И. Роль автовокзалов и автостанций в организа-ции пассажирских перевозок // Автомобильный транспорт. 2013. №6, с. 364
7. Головко В.В. Новое в законодательстве об административных правонарушениях на транспорте // Транспортное право. 2012. №3.с. 315
8. ДроздоваА.В. Понятие и содержание услуги как объекта гражданских прав // Сибирский Юридический Вестник. 2013. №1. С. 265
9. Залесский В.В. О защите прав пассажира в отношениях с транспортной организацией-перевозчиком // Право и экономика. 2009. С. 360 №9.
10. Лазарева Л.И. Страхование пассажиров железнодорожного транспорта // Транспортное право. 2010, с. 235. №1.
11. Ломидзе О.Г. Влияние договорного правоотношения на распорядитель-ные возможности кредитора и отчуждение права после расторжения до-говора // Хозяйство и право. 2009, с. 265. №8.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
атты диплом жобасына
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қарастырылып отырған диплом жобасында көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғауда туындаған өзекті мәселелердің шешімін іздестіруге негізделген.
Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі, тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде қарастырылған.
Екінші тәжірибелік бөлімінде көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігі, көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі зерттелінген.
Жалпы, ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау атты диплом жобасының тақырыбы толықтай ашылды.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Орындаған:
Ю(К) - 401топ студенті Бексұлтанова Райгүл Асанқызы
Ғылыми жетекшісі:
Доктор PhD, аға оқытушы Асылбекова Айгүл Ахметовна
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 8
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру 11
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі 11
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері 18
А тұжырымы 30
III бөлім. 3 Қазақстан Республикасының көліктік қызмет саласындағы көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің өзгешеліктері 31
3.1 Көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру 31
3.2 Көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі 57
Б тұжырымы 72
Қорытынды 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі 78
Қысқартулар тізбесі
ҚР - Қазақстан Республикасы
АК - Азаматтық Кодекс
т.с.с. - тағы сол сияқты
ТБТҚ - тамақ өнімдерін тасымалдау туралы және осы тасымалдауларға
т.б. - тағы басқа
ӘҚбтК - Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс
АЕК - айлық есептік көрсеткіш
ЖЖЕ - Жол жүру ережесі
Кіріспе
Тұтынушыларды тасымалдау көлік ұйымдарының қызметінде біршама орынға ие. Тұтынушы тасымалдануларындағы артып келе жатқан барлық қажеттіліктерін қамтамасыздандыру үшін және олардың ұйымдастырылу сапасын жоғарылату үшін соңғы жылдары темір жол, автокөлік, ауа, су көлігінің қозғалмалы бөлігі біршама жаңартылды және толықтырылды және жолдық және басқа құрылғылар жетілдірілуде. Кейбір темір жол мен кеме жолдарында, сонымен бірге жалпы алғанда көліктің кейбір түрлерінде (мысалы, ауа) тұтынушы тасымалдануларының көлемі ауыр жүктікіне қарағанда көп, бұл пайдаланушылық жұмыстың жалпы сипатын анықтайды. Қазіргі таңдағы қоғамдағы тұтынушылар мен өндірушілердің қатынасы көлемнің қарқынды өсімімен, өнімнің, жұмыстардың, қызметтердің аталымы мен техникалық күрделілігімен дамып келеді. Адамның құқықтарын қамтамасыз етудің қоғамдық мойындалуы мен көпшілікпен бірінші кезекте түсіндірілуі заманауи өркениеттің жетістіктерінің біріне айналды. Бұл тұтынушы құқығын қорғаудың институтының пайда болуына алып келді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімінде қызметті алушыларға азаматтар жатады. Бұл жағдай тұтынушылардың тасымалдануынан пайда болатын жағдайлардың тек көліктік заңнаманың қолданылуын ғана емес, сонымен бірге тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның қолданылуының әділеттілігін негіздеді, бұл тұтынушының оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көлік құралдарын пайдаланушы жолаушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша Заңның ережелері көлік туралы заңнамалық актіні жасау жағдайында назарға алынады. Көлік құралдарында жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыру мен оны басқа жағынан қамтамасыздандыру бойынша шарттық міндеттемелер еліміздің, сонымен бірге басқа әлем елдерінің шарттық құқығының жеке дара саласын қамтиды.
Көлiк - техникалық жабдықталған, адамдардың және қоғам мүшелерінің тіршілігіне қажетті стратегиялық маңыздылығымен сипатталатын салалардың біреуі болып саналады. Міне сондықтан көлік құралдарында тасымалдау бойынша қарым-қатынастар негізінен көлік туралы құқықтың негіздемелерге сүйене отырып қарастырылады және ол техникалық жағдайындағы нормалардың көп болуымен ерекшеленеді.
Сонымен бірге, сақтандыру және есептік несиелік қатынастар сынды азаматтық құқықтық реттеудің саласында көлік қызметінің міндеттемелік қасиеті бар қатынастары жатқызылады (тауарлы-ақша). Бұрынғы кезде олар екі тарапты қасиетке ие болған, яғни азаматтық-құқықтылықпен бірге, бүгінгі күнгі терминологиямен сипаттайтын болсақ, жариялаушы-құқықтық қасиетке ие болғанын ашық айта аламыз. Олар әкімшілік акті (яғни көлік құралдарында тасымалдауды жоспарлаудың актілері) мен шарттан туындайды. Соның негізінен көліктік міндеттемелер жайлы айтылады. Бүгінгі кезде жоспар көлік құралдарында тасымалдауды жүзеге асырушы мекемелердің ішкі, шаруашылық қызметіне ғана мәнді, сол себепті өз ойымызды тасымалдауға байланысты жағдайлар - тасымалдаудың шарттары туралы байланыстырғанымыз жөн. Міне, сондықтан ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету саласында тұтынушылардың құқықтарын қорғау осы дипломдық жұмыстың өзектілігіне айналып отыр.
Зерттеудің мақсаты - Қазақстандағы көліктік қызмет көрсету саласының заңдық негіздерін зерттей отырып, тұтынушылардың құқықтарын қорғау шараларын қарастыру.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- Тұтынушылардың тасымалдануын реттейтін негізгі заңнамалық актілерін қарастыру;
- Тұтынушыларды тасымалдау шартының ерекшеліктерін зерттеу;
- Тасымалдау мен тұтынушы ұғымының құқықтық мазмұнын айқындау;
- ҚР заңнамасына сәйкес көліктік қызмет саласындағы тұтынушыларды құқықтық қорғаудың негізін зерттеу;
- Тұтынушы тасымалдау ережесінің негізгі жағдайлары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру;
- Тұтынушылардың құқықтарын көліктік қызмет көрсету саласында қорғау нысандарын қарастыру.
Зерттеудің объектісі: ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету саласындағы тұтынушылардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу.
Зерттеудің пәні: ҚР заңнамасына сәйкес көліктік қызмет көрсету саласын қарастыра отырып, ондағы тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың мәселелерін зерделеу.
Зерттеудің әдістемелік негізін қоғамдық процестер мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарды танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, ресми-логикалық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексiн, сонымен бірге Жол жүру ережесін қолдандық, себебі ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау атты тақырыпты ашу үшін Жол жүру ережесінің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: "Темір жол көлігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңы, Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 17 қаңтардағы N 284 Заңы, Автомобиль көлiгiмен мүгедектердi тасымалдау жөнiнде қызметтер көрсету қағидаларын бекіту туралы Заңы бар.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, Б.С. Антимоновтың Гражданская ответственность за вред, причиненный источником повышенной опасности оқулығы, М.Д. Блатновтың Пассажирские автомобильные перевозки кітабы, Е.П.Володин мен H.H. Громовтың Организация и планирование перевозок пас-сажиров автомобильным транспортом оқулығы, П.Н. Гетманның Организация работы автовокзала и пассажирской автостанции оқулығы, В. А. Егиазаровтың Транспортное право оқулығы, А. Ахундовтың Особенности договора перевозки пассажиров мақаласы, H.H. Белокобыльскийдің Устав автомобильного транспорта и современное гражданское законодательство деген Транспортное право журналындағы мақаласы, Л.И. Лазареваның Страхование пассажиров железнодорожного транспорта мақаласы қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі
Ең алдымен тұтынушы мен тасымалдау түсініктерінің құқықтық мазмұнын анықтап алу қажет. Әр түрлі құқықтық жағдайлар үшін бұл мазмұн тұрақты болып келмейді.
Тасымалдау термині көліктік және құқықтық мәнмәтінде бірдей қолданылады. Бірінші жағдайда тасымалдау - бұл тұтынушының кеңістігінде (немесе жүктің) қозғалу бойынша көліктік құралды қолданумен техникалық және технологиялық әрекет. Екінші жағдайда тасымалдау - бұл азаматтық заңнамамен реттелетін ерекше келісімшарттық қарым-қатынастар.
Көлік құралдарын қолданушылардың тасымалдануын үшке жіктей аламыз: ақшалай төлем төлеуші, яғни ақылы және ақысыз қызметтерді жүзеге асыру. Тасымалдаудың осындай түрлеріне автобус, таксомотор, темір жол, кеме, ауа кемесі арқылы тұтынушыларды тасымалдауды айта аламыз. Ал ардагерлер, мүгедектер, еңбек ерлері ақысыз тасымалданды, себебі бұл кезде жолаушыдан ақысыз келісімді жүзеге асыру негізінде қызмет болады; түрлі мекемелер мен басқару органдарының түрлі жұмыс қызметінің барысында орындалушы жолаушыларды тасымалдау, бірақ құқықтық негізінде тасымалдау бойынша қызметке жатады. Осындай тасымалдаудың түрін қызметтік-технологиялық тасымалдау деп атаймыз.
Оған мыналарды кіргіземіз: жұмыс көліктерінде басқару органдары мен мекемелерінің қызметкерлерін тасымалдау; тегін қызметкерлерді жұмыс орнына көлік құралдарына жеткізу. Осындай көлік тасымалдаулары үшін төлем ақы алынса (мысалға алғанда, қызметкердің еңбекақысынан белгілі бір сумманы ұстап қалумен), онда жолаушыларды көлік құралында тасымалдау бойынша қызметтерді көрсету тұлғасына, тұрмыста оларға тән, сенген немесе жалға алынған көлік құралдарын қолданылуында іске асырылады. Көлік құралдарында осындай тасымалдаудың түрлеріне отбасы мүшелерінің, туысқандарының, таныстарының және т.б. жол жүрулері жатқызылады. Жолаушыларды көлік құралында тасымалдаудың негізгі құқықтық белгілері - қаржылық негіздің болмауы және жеке мүдделерін қанағаттандыру.
Тасымалдаудың қай түрі болғанына байланысты тасымалдаушының тұтынушыға, оның қол жүгіне келтірілген зияндылығына байланысты жауапкершілік пайда болады.
Бұл ретте, тасымалдаушы технологиялық және құқықтық аспектілерде қарастырыла алынады. Бірінші жағдайда тұтынушы тасымалдаудың нысаны, жанды зат болып табылады. Екінші жағдайда тұтынушы көптеген құқықтық қатынастардың қатысушысы болып табылады. Мұндай қатынастар әр түрлі салдарларға ие болады және азаматтық, әкімшілік, қылмыстық, еңбектік, көліктік заңнамамен реттеледі. Негізінен, жеткілікті күрделі қатынастар қала көліктерінде муниципиалды тасымалдаулар кезінде пайда болады. Мұндай қатынастардың қатысушылары ретінде үш тарап болады: тұтынушы, тасымалдаушы; муниципиалды тасымалдаулардың тапсырысшысы ретіндегі мемлекеттік басқарманың органы.
Қызметтерді көрсету барысында тасымалдаушы деп тасымалдау бойынша берілген қызметті тікелей қабылдаушы болып табылатын заңды тұлға түсіндіріледі. Көлік құралындағы экипаждың мүшелері, тексеруші мен тасымалдаулардың сызықтық бақылауын жүзеге асырушы тұлғалар, бұл жағдайда тұтынушыларға жатпайды.
Қабылдаушыда кейбір құқықтардың пайда болуы үшін оның тасымалдаушының алдындағы міндеттемелерін орындау маңызды. Мысалы, қалалық автобустық хабарламада тұтынушы өзінің келесі аялдамаға дейін жол ақысын төлеуі қажет деген ереже бар. Қалалық автобусты қолданған адам тұтынушының құқығын автобусқа енген уақытында алады және келесі аялдамалық пунктіге келгенге дейін авансталған құқықтарына ие болады. Жолақыны төлегеннен кейін қызметті алушы тұтынушының құқығында бекітіледі. Егер қызметтің алушысы өз уақытында өзінің жол ақысын төлемейтін болса, онда осы бұзушылықты анықтау уақытына дейін ол қызметтерді алушы ретіндегі тұтынушының құқықтарынан айрылады. Мұндай бұзушы даулы жағдайлар пайда болғанда көлік құралымен келтірілген зиянның орнын толтыру құқығына ие болады, онда ол жоғарғы қауіптіліктің көзіне айналады. Жолақысын төлемеген адам өзінің әрекеттерінен көрсетілген қызметтің құқықсыз қолданады. Айта кетеін жайт, бұзушылар ешқандай жағдайда тұтынушының орнатылған міндеттемелерінен босатылмайды.
Басқаша жағдай көлік жағдайларында пайда болады, онда тұтынушыларға төтенше жағдайдың сәтінде көлік құралында болғандардың бәрін, бірақ осы көлік құралын басқару бойынша қызметтерді жүзеге асырмағандарды жатқызады. Сондықтан берілген жағдайда жалған жүргізуші, тексеруші мен кондуктор тұтынушының статусына ие болады.
Қызметтерді көрсетусіз тұтынушылардың тасымалдануларын жүргізген жағдайда көлік құралында болған жүргізушіден басқа тұлғалар жол қозғалысының қауіпсіздігі бойынша заңнаманың мағынасында тұтынушылар ретінде қарастырылады.
Тұтынушының құқықтарын қорғау бойынша шаралар осындай тұтынушыларға қатысты қолданылмайды, өйткені азаматтық заңнаманың мағынасында қызметтерді көрсету фактісі жоқ және Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңға сәйкес тұтынушылардың қатарына жатқызыла алмайды. Алайда мұндай тұтынушыларға қатысты Зиянды келтіргеннің салдарының міндеттемелері атты АК нормасы әрекет.
Тұтынушылардың тасымалына сонымен бірге қол жүгін (тұтынушыдағы заттарды), жүкті жатқызады. Заттардың көрсетілген категорияларға жатқызылуы көліктің түрлері бойынша дифференциалды анықталған.
Жүктердi тасымалдау бойынша мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiктiң жалпы негiздерi тасымалдаудың басқа да шарттары сияқты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң 701-бабының әрекетiне негiзделедi. Тасымалдау бойынша мiндеттемелердi орындамаған немесе тиiстi түрде орындамаған кезде басқа да шарттық мiндеттемелердi бұзғаны үшiн тараптар Азаматтық кодекспен, көлiк туралы заңды актiлермен, өзге де заңды актiлермен, сондай-ақ тiкелей жүктердi тасымалдау шартымен тiкелей көзделетiн жауапкершiлiкке тартылады.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау шарттары жөнiндегi жалпы ереже бойынша заңды актiлермен белгiленген жауапкершiлiктi шектеу немесе құртуға қатысты келісімшарттар жарамсыз болып саналады.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау шартын бұзғаны үшiн жауапкершiлiк туралы негiзгi ережелер еліміздің Темiр жол көлiгi туралы Заңында айтылған. Осы заңның 73-бабының 1-тармағына сәйкес, мiндеттеменi бұзған жақты жауапқа тарту тек қана құқық бұзылған тараптың талабы бойынша іске асырылуы қажет.
Осы норманы енгiзу арнайы көлiк заңнамасы мен Азаматтық кодекстiң тағы да бiр тығыз нығая түскендiгiн дәлелдейді. Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау келісіміне сәйкес, тараптар өзара келiсiм бойынша жауапкершiлiк көлемін ұлғайтады, сонымен бірге қосымша жауапкершiлiкке тартылуы мүмкін.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдауды көптеген тасымалдаушылар жүзеге асырған жағдайда олар жүктi, теңдеме жүктi жоғалтқаны, олардың жеткiлiксiздiгi, зақымдануы, сондай-ақ жеткiзу мерзiмiн өткiзiп алғаны үшiн жүк жөнелтушi, алушы жүк алушы алдында ортақ жауапкершілікке тартылады. Тұтынушыны тасымалдаушы басқа тасымалдаушының, жүк жөнелтушiнiң, жүк алушының, тармақ иесiнiң, экспедитордың кiнәсi бойынша туындаған жауапкершiлiкке тартылатын жағдайда ол кiнәлiлерге кері талап қоя алады.
Осы заңның 74-бабында жауапкершiлiк шарасы ретiнде айып төлеу қолданудың белгiлерi анықталған. Темiр жол көлiгiмен тасымалдау шартымен айып төлеу жиi-жиi айыппұл сипатына ие екенiн атап өткен жөн. Айып төлеу мөлшерi Азаматтық кодекспен, арнайы заңнамамен немесе тiкелей тасымалдау шарттарымен анықталады. Тасымалдаушы тиесiлi төлемдердi төлеу мерзiмiн өткiзiп алғаны үшiн, ҚР Азаматтық кодексінде көрсетілгендей, өзгенің ақша қаражаттарын заңсыз пайдаланғаны үшiн жауапкершiлiк мөлшерiнде айыппұл төлеуге ұшырайды. Тұтынушыларды тасымалдау шартының тараптарында өзге келiсiм болмаса жалпы азаматтық құқықтағыдай, жүзеге асырылған төлем сомасынан ең алдымен айып төленедi, ал қалған бөлiгiмен қарыздың негiзгi сомасы өтеледi.
Тұтынушыларды көлікте тасымалдау жоспарын орындамағаны үшiн де жауапкершiлiк пайда болуы мүмкін. Осындай жауапкершілік тек темiр жол тасымалдары кезінде кездеседі. Тасымалдауды реттейтiн басқа нормативтiк актiлер бойынша жауапкершiлiк тасымалдау шарттарының немесе тасымалдауды ұйымдастыру туралы шарттардың өзiнде пайда бола алады. Қазақстан Республикасының Темiр жол көлiгi туралы Заңының 77-бабына сәйкес, шарттың екi тарабымен тасымалдау жоспарын орындамағаны үшiн айыппұл түрiндегi мүлiктiк жауапкершiлiкке тартылады. Тұтынушыларды көлік құралында тасымалдаушы қарамағынан тасымалдау жоспарын бұзу көлiк құралдарын бермеу немесе уақытысында бермеуден көрiнiс табады.
Егер мiндеттемелердi орындауға стихиялы сипаттағы құбылыстар (су тасқыны, жер сiлкiнiсi, көшкiндер, құйындар және т.с.с.) кедергi келтiрсе, онда тараптар темiр жол тасымалының жоспарын орындамағаны үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды. Тасымалдау бойынша мiндеттемелердi орындауға тыйым салу да оларды жауапкершiлiктен босату негiзi болып табылады.
Жүк жөнелтушi өзiнiң алдын ала келiсiмiнсiз тиеудi арттыру тәртiбiмен жоспардағы нормадан артық берiлген вагондарды (контейнерлердi) пайдаланбағаны үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды.
Мұндай жағдайларда жүк жіберушінің жауапкершiлiгi жалпы түрде тасымалдау жоспары орындалмағанына тәуелсіз туындайды. Жүкті жіберуші мен жеткізуші жоспардан артық және жоспардан тыс мiндеттемелердi орындамаған үшiн де, егер оларға қатысты жүк жіберушiнiң мәлiмдемелерi темiр жолмен қабылданған жағдайда, жауапкершiлiкке түседі.
Сурет 1. Жүк жөнелтушінің тасымалдау жоспарын орындамаған жағдайлардағы жауапкершілікке тартылуы
Сонымен бірге егер жүкті жіберуші күнтiзбелiк он күндiктiң жекелеген күндерi жол берiлген жүк толмаушылықтың орнын сол күнтiзбелiк он күндiк iшiнде толтырған болса, жауапкершiлiк алынып тасталынады. Мұнайды немесе оның өнiмдерiн тасымалдау жайлы сөз болатын осындай ұқсас жағдайларда жүкті жіберушінің жауапкершiлiгi пайда болмайды егер ол жүк толмаушылықтың орнын сол жүк толмаушылық орын алған айдың жартысында толтыратын болса. Алайда осындай жағдайда олардың түсiрiлуi мұнай өнiмдерiнiң құю станцияларынан немесе қайта құю жерлерімен іске асырылуға міндетті.
Темiр жолда тасымалдау жоспарын бұзған жағдайда жауапкершiлiктен алдында келтірілген себептерден басқа келесідей жағдайларда босатылады.
- Жүкті жеткізуші түсiру мен тазалауда вагондарды, контейнерлердi уақытынан кешiктiрген жағдайда. Алайда осы жағдайда темiр жол осы жүк жіберушіге көрсетілген себептер бойынша ұстап алынған және негізінде тиеуге берiле алмайтын вагондар, контейнерлер санын бермегендіктен ғана жауапкершiлiкке тартылмайды;
- егер де темiр жол күнтiзбелiк он күндiктiң жекелеген күндерi жол берiлген вагондардың, контейнерлердiң берiлмеуiнiң орнын сол он күндiк iшiнде толтыратын болса. Мұнайды және оның өнiмдерiн тасымалдау бойынша қозғалмалы құрамды берудiң орнын толтыру мерзiмi сәйкесінше жарты айды қамтиды.
Жүкті жеткізуші мүліктің мүлтiксiз сақталуын оны тасымалдауға алған сәттен бастап, жүктi жүкті қабылдаушыға, оның жауапты тұлғасына берген сәтке дейiн қамтамасыз етуге тиіс.
Көлік құралында тасымалдаушының кiнәлi жауапкершiлiгi көрсетіледі. Алайда, азаматтық құқықтағы басқа да шарттар (мiндеттемелер) бойынша міндетін орындамаған, тиiстi түрде орындамаған борышқор ретiнде оның кiнәсiнiң презумпциясына жатқызылады. Сол себептен ол жүктiң жоғалтылуы үшiн, егер жүктiң немесе теңдеме жүктiң жоғалтылуы, жетiспеушiлiгi немесе зақымдануы (бүлiнуi) оның кiнәсiнен болмағанын дәлелдемесе, онда жауапқа тартылады.
Егер тасымалдауға қабылданған жүктiң жоғалтылуы, бүлiнуi, жетiспеушiлiгi немесе зақымдануы төменде аталған жағдайларда орын алса, көлік құралында тұтынушыларды тасымалдаушының жауапкершiлiгi пайда болмауы қажет:
а) жүкті жіберуші немесе жүкті қабылдаушының кiнәсiнен;
ә) жүктiң өзгеше табиғи қасиеттерiнiң салдарынан, сонымен бірге тасымалдау немесе сақтау кезiнде жүктiң сақталуы үшiн ерекше жағдайларды немесе сақтық іс-шараларын талап ететiн оның ерекше қасиеттерiн жүк құжаттарында белгілемей жүктi тасымалдауға беру салдарынан;
б) егер тиеу немесе түсiру жіберушінің немесе қабылдаушының құралдарымен іске асырылған жағдайда болса, мүліктерді төбесi жабық вагондарға, контейнерлерге тиеу немесе түсiрумен байланысты салдарлар бойынша;
в) мүліктерді ашық қозғалмалы құрамда тасымалдаумен байланысты қарапайым себептер салдарынан;
г) жүктi жүк жіберушiнiң немесе жүк қабылдаушының жол серiгiмен бiрге тасымалдаған кезінде;
ғ) мүліктердi тасымалдауға қабылдау кезiнде сырттай қарау бойынша да анықтала алмаған ыдысы немесе буып-түйiлуiнiң кемшiлiктерi себебінен немесе ыдыста зақымдау iздерiнiң жол бойында назарға түспеген кезiнде мүліктiң қасиеттерiне немесе белгiленген стандарттарға сәйкес келмейтiн ыдысты қолданудан;
д) мүлікті жеткізуші жүк құжатында көрсеткен мәлiметтердiң дұрыс еместігi, нақты болмауы немесе толық болмауы салдарынан;
е) көрсетілген норма шектерiнде жүк салмағының орынды түрде кемуінің себебінен;
ж) жүкті тасымалдау кезiнде тасымалдану мерзiмдерi мен температуралық режим сақталғанда тез құртылатын жүктердiң бүлiнуiнің себебінен.
Жүкті жеткізуші көрсетілген негiздердiң сырттай белгiлерi болған жағдайында жалпы ереже бойынша жауапкершiлiкке тартылмайтын болады. Оны жауапкершiлiкке тартуға мүдделi жүкті жіберуші темiр жолдың сақталмаусыз жеткізуінің кiнәсiн анықтап, дәлелдеп беруі қажет.
Көлік құралдарында жеткізудің шарттары бойынша мүлiктiк жауапкершiлiктiң өзгешелiгi - оның мөлшерi келтiрiлетiн нақты шығынмен шектелетiндiгiнде. Мүліктiң жоғалтылуы немесе жетiспеушiлiгi болғанда оны өтеу көлемi жоғалтылған немесе бүлінген мүлік бағасының көлемiне тең болуы қажет. Егер жүктiң зақымдануы (бүлiнуi) болса, онда зиян көлемi мүліктің бағасы төмендетiлген сомадан есептеледi, ал бүлiнген жүктi қайта қалпына келтiру мүмкiн болмаған кезде - оның толық бағасының көлемінде өтеледi. Бағалылығы хабарлана отырып, тасымалдауға берiлген жүктi жоғалту кезiнде зиян жүктiң жарияланған бағасының көлемінде өтеледi.
Қазақстан Республикасының Сауда мақсатында теңiзде жүзу Заңындағы 105-баб бойынша, теңiз тасымалдаушысының жауапкершiлiктi шектеу құқығынан айырылу мүмкiндiгi келтірілген. Су көлігінде тасымалдауға қабылданған мүліктің жоғалтылуы, оның жетiспеуi немесе зақымдануы (бүлiнуi) немесе оны жеткiзу мерзiмiн өткiзiп алу оның қасақана немесе өрескел абайсыздығымен жасалған әрекетiнiң (әрекетсiздiгiнiң) нәтижесi екенi анықталған жағдайда теңiз тасымалдаушысы жауап беретін болады.
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері
ҚР АК сәйкес, азаматтық құқықтар мен міндеттемелерді орнату, өзгерту немесе тоқтату туралы екі немесе бірнеше тұлғалардың келісімі келісімшарт деп танылады.
Тұтынушыны тасымалдаудың келісімі бойынша тасымалдаушы тұтынушыны айтқан жеріне апаруға міндеттеледі, ал тұтынушының жүгін тапсырған жағдайында - айтқан жеріне апаруға және тұлғаға тапсыруға міндеттеледі, ал тұтынушы орнатылған ақыны төлеуге, ал жүгін тапсырғанда - оны алып өтуге міндеттеледі.
Осы келісімнің негізгі түсінігіндегі осыған ұқсасы АКЖ, БТБ келтірілген, онда жеке көлік түрлерінің ерекшелігі ескерілген. Мысалы, БТБ тасымалдау терминіне түсініктеме беріледі. Ол тұтынушының кемеде болу уақытын, кемеден түсу уақытын, сондай-ақ тұтынушының жағадан және кейінге жеткізілуін білдіреді, егер жеткізгені үшін ақы билеттің құнына енгізілсе, тасымалдаушымен ұсынылса. Темір жол көлігінде тұтынушыны тасымалдау тек жүктің қана тасымалдануымен бірге жүреді.
Демек, тұтынушыны және оның жүгін тасымалдауда, тұтынушы жүкті жеткізуші ретінде қызмет атқарады. Өзендік көлікке келетін болса, тараптардың осы бойынша құқықтары мен міндеттері ІСКЖ келтірілген.
Тұтынушы жолақыны төлегендіктен, тұтынушыны тасымалдаудың келісімі ақылы келісім болып табылады. Көрсетілген келісім екі жақты болып табылады, өйткені екі тарап қатысады: тасымалдаушы мен тұтынушы. Алайда егер жүктерді тасымалдау көптеген жағдайларда - шынайы келісім болса, онда тұтынушыларды тасымалдау барлық жағдайларда - келісім консенсуалды, яғни билетті немесе жүктік түбіртекті алғаннан кейін бекітілген болып табылады, ал тұтынушы тасымалдаушыдан міндеттемелерінің орындалуын талап етеді. Берілген келісім келісілген болып табылады, яғни тараптардың әрқайсысы (тұтынушы мен тасымалдаушы) құқықтарға ие болады және басқа тарапқа қатысты жауапкершілікке тартылады. Сонымен бірге, тұтынушыларды тасымалдаудың келісімі көпшіліктік болып табылады.
Тұтынушыны және оның жүгін келісімнің ортақ түсінігіне енгізу осы екі келісімнің құқықтық бірлігі туралы негіз бермейді. Олардың белгілері әр түрлі: жүктерді тасымалдау келісімі - шынайы, тұтынушыны - консенсуалды. Осы келісімдердің жазбаша рәсімделуі сондай-ақ әр түрлі: тұтынушылардың тасымалдануының келісімінің бекітілуі жол құжаттарымен куәландырылады, ал тұтынушылардың жүктерді тапсыруы, жүкті жеткізушінің түбіртектерімен сәйкесінше расталады. Осыған ұқсас тұтынушыларды ауа көлігінде тасымалдаудың ережелері бар. Тұтынушыны тасымалдау келісімі бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттемелері заңнамамен толық регламенттелген. Тасымалдаушының, тұтынушының тілегі бойынша бір тарапты келісімнің бұзылуына негіздер орнатылған.
ҚР АК ережелерін қолдана отырып, мыналарды ескеру қажет:
а) тасымалдау келісімінде тасымалдаушы ретінде тек мемлекеттік немесе муниципиалды көлік ұйымдары ғана емес, сонымен бірге жеке қаржы ұйымдары, орнатылған тәртіпте лицензияны алған жеке кәсіпкерлер бола алады;
б) тұтынушылар ретінде тек азаматтар ғана бола алады. Тұтынушымен бірге жолға бір билеттен баласымен бірге соңғысына орынды ұсынусыз жеткізіле алынады. Бұл жағдайда бала тұтынушы болып танылады, оның мүддесіндегі келісімді заңды мүдде бекіткен болатын;
в) тұтынушыны тасымалдаудың нысаны мынаған негізделеді: тасымалдаушы тұтынушыны және оның жүгін айтқан жеріне жеткізеді, ал соңғысы жол ақысы мен жүкке төлейді. Тұтынушысыз жүкті алып өтуге жалпы ереже бойынша тыйым салынады. Алайда жүкті беру тұтынушының өзіне, сонымен бірге уәкілетті тұлғаға жүргізіле алынады.
Тасымалдаудың ерекшелігі мынада: келісім сіз билетті сатып алған мерзімнен емес, поездың вагонына, автобустың салонына немесе ұшақтың бортына кіргеннен бастап әрекет етеді.
Тасымалдаудың тағы бір ерекшелігі - тұтынушының жағдайды басқара алмаушылығы. Егер сіз автобуста, поезда немесе ұшақта келе жатсаңыз, сіздің өмірінің жүргізушінің (машинисттің, ұшқыштың) кәсіпқойлығына, сондай-ақ басқа көптеген жағдайларға байланысты болады.
Тұтынушыны тасымалдау келісімі ауызша (билеттерді дайындықсыз сатумен) немесе конклюдты әрекеттерді (қала көлігін аялдамаға жеткізу, тұтынушыларды көлікке отырғызу) жасаумен бекітіледі.
Келісімді бекітудің дәлелі тасымалдау билеті болып табылады. Оны алайда келісімнің жазбаша формасы ретінде қарастыруға болмайды, өйткені ол тараптармен ҚР АК көрсетілгендей жазбаша келісім үшін қол қойылмайды.
Көбінесе билеттер тұтынушының атын көрсетусіз беріледі. Атаулы билеттерге ұшаққа, сондай-ақ алыс жолға билеттер саналады (соның ішінде жеңілдіктік).
Жеке жеңіл таксомоторларды қолданған жағдайда келісім ауызша бекітіледі, бұл ретте тұтынушыға билет берілмейді. Жолақы үшін ақының мөлшері счетчик бойынша анықталады.
Қалалық көлік түрлерінде (таксиді ескермегенде) тұтынушылардың ыңғайлылығы үшін бір немесе бірнеше көлік түрлерімен тасымалдау билеттері сатылады. Мұндай билетті алу тұтынушыны тасымалдаудың нақты келісімінің болуын білдірмейді, ол тұтынушының жекелендірілмеуімен байланысты.
Тасымалдаудың нақты келісімі бекітілген болып тек тұтынушының көлікке отырған жағдайында саналады.
Билеттердің түрлері (түбіртектердің) көліктік жарғылар мен кодекстерге сәйкес орнатылады.
Бір реттік билеттермен бірге қалалық және қаланың сыртындағы тұтынушы көлігінде қолданылатын бірнеше рет қолданудың билеттерімен рәсімделеді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімдері бір реттік және ұзақ бола алады. Соңғылары қалалық және қаладан тыс көліктерді тасымалдауда қолданылады, және абонементтік билетті алумен бекітіледі.
Еліміздің Тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы Заңы бойынша көлік құралдарын тұтынушыларды, сонымен бірге олардың жүктерін теңіз, темір жол, әуе, ішкі су жолы, автокөлікпен және қаланың электр көлігімен тасымалдауды іске асырушы тасымалдаушылардың - Қазақстан Республикасы резиденттерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігі міндетті сақтандырылуға жатады.
1. Тасымалдаушы тұлғаның азаматтық және құқықтық жауапкершілігі тұтынушылар мен олардың жүгін, сақтанушы (тасымалдаушы) және сақтандыру ұйымы (сақтандырушы) арасында, сақтандыру полисін сенім білдіріп тапсыруымен жасалған келісімге сәйкес тасымалдау үшін қолданылатын көлік құралының әр данасы бойынша сақтандырылуға тиісті. Тасымалдаушы тұлғаның жауапкершілігін міндетті сақтандыру келісімін жасамаған тасымалдаушы адамның тұтынушыларды тасымалдауына рұқсат берілмейді.
Сақтандырушы мекеменің міндетті келісім жасасуға келіспегені үшін ҚР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 175-бабының ережелерімен әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
2. Келісімге отырған кезде тасымалдаушы сақтандырушыға, заңнама бойынша, келісімшартқа енгізуге арналған ақпараттар беруге, Шартпен көрсетілген көлемде, тәртіпте және мезгілде сақтандыру сыйлық ақысын төлеуге міндетті Сақтандыру сыйлық ақысын төлеуден бас тартуы немесе дер кезінде төлемегені, тасымалдаушының бұдан да басқа міндеттерін орындамағаны келісімшарттың жарамдылығының бұзылуына әкеліп соғады.
3. Көлік құралында тасымалдау кезінде тұтынушының өміріне, денсаулығына және (немесе) жүктеріне келтірілген зиянды өтеу бойынша тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігінің болу фактісі тасымалдаушының жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру жағдайы болып анықталады.
4. Келісімшарт жәбірленуші деп белгіленген барлық көлік құралдарын тұтынушыларға қатысты пайдалынылады. Сонда келісімшартқа сәйкес, жәбірленуші (оның қаза болған жағдайында - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жәбірленуші қаза табуына байланысты зиянды өтеуге құқылы тұлға) пайдаға кенелуші болып саналады.
5. Тұтынушыларды көлік құралында тасымалдаушы бірден, бірақ сақтандыру жағдайы басталғаны туралы мәлімделген күннен үш жұмыс күнінен асырмай, ол туралы сақтандырушыны қол жеткен тәсілмен (ауызша, жазбаша) ақпараттандыруы тиіс. Ауызша күйінде берілген анықтама кейіннен (72 сағат ішінде) жазбаша күйінде расталуына жатқызылады. Сақтанушы мен сақтандырылушы бір тұлға болмайтын жағдайда сақтандырушыны хабардар ету міндеті сақтандырылушының мойнына артылады. Егер де сақтанушы (сақтандырылушының) тұлғаның қандай да бір себепті жағдайлармен осы әрекеттерді орындауға мүмкіндігі болмайтын жағдайда ол оны құжатпен куәландыруға міндетті.
Сондай-ақ сақтандыру шарты басталғанда сақтанушы келесілерге міндетті:
Сақтанушының міндеттері
- ықтимал шығындарды болдырмау немесе азайту үшін қол жетімді және ақылға қонымды шаралар қабылдауға, оның ішінде жәбірленген адамдарға көмек көрсету және мүлкін құтқару бойынша шаралар қолдануға.
- құзыретіне орай тиісті органдарға (жол полициясының бөлімшелеріне, ішкі істер органдарына, өртке қарсы қызметі органдарына, медициналық жедел жәрдем қызметіне, авариялық қызметтеріне) хабарлауға;
- көліктегі сақтандыру жағдай туралы кесім жасау;
- сақтандыру жағдайының басталғанына жауапты тұлғаға кері талап қою құқығының сақтандырушыға өтуін қамтамасыз ету.
Сурет 2. Сақтанушының міндеттері
Жәбірленуші сақтанушының келесідей міндеттемелерін іске асыруға құқығы бар:
- сақтанушы (сақтандырылушы) тұтынушыларды және олардың жүктерін тасымалдаған жағдайында сақтандыру келісімі ережелерінің басталғаны жайлы сақтандырушыға жеткізуге;
- сақтанушының (сақтандырылушының) орнына сақтандыру төлем ақысын алу үшін қажетті құжаттарды жинастырып, сақтанушымен (сақтандырылушымен) тасымалдаушы тұлғаның жауапкершілігін міндетті сақтандыру шартын жасаған сақтандырушыға табыс етуге;
- тасымалдаушы тұлғанға келтірілген зиян көлемінің алынған сақтандыру төлем ақысынан асқан көлемінде келтірілген зиянды өтеуге талап қою.
Аталған міндеттемелер сақтандыру кесімін жасаумен қатар, сақтандыру жағдайы басталған сәтте көлікті жүргізген тұлғаның мойнына артылады.
Жәбірленуші тұлғаның құқықтары басқа адамдарға - пайдаға кенелушілерге ауыса алынады.
Сақтандыру төлем ақысын алу жайлы талап сақтандырушыға жазбаша түрде келесідей құжаттармен бірге ұсынылады:
- сақтандыру полисі (оның түпнұсқасы);
- сақтандыру жағдайының басталу жағдайын және жәбірленушіге келтірілген зиян мөлшерін растайтын құжат;
- көліктегі сақтандыру талабы жайлы тасымалдаушы жасаған келісім;
- тұтынушыға билет ұсынған жағдайда - жол жүру билеті немесе оны алмастырушы құжат немесе ҚР-ның заңдарында көрсетілген тәртіппен ресімделген куә дәлелдемелері;
- жәбірленуші тұлғаға еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі туралы денсаулық сақтау ұйымдары анықтамасының немесе мамандырылған мекемелердің мүгедектік белгілеу туралы анықтамасының көшірмесі - ол белгіленген жағдайда;
- жәбірленуші тұлғаның қайтыс болғаны туралы куәліктің нотариатта куәландырған көшірмесі және пайда алушының зиянды өтеу құқығын растайтын құжат (көшірмесі) - жәбірленуші өмірден өткен жағдайда;
- жәбірленуші адамның жоғалтып алған, жетіспеуші немесе бүлінген жүктерінің тізімі - жүктерге зиян келтірілген кезде.
Сақтандырушының, атап айтқанда жәбірленуші тұлғадан, өзге қосымша құжаттарды сұрауына жол берілмейді. Жәбірленуші тұлғадан құжаттарды қабылдаған сақтандырушы, ұсынылған құжаттардың толық тізбесін және олардың қабылданған күнін көрсетіп, анықтама беруі тиіс.
Сақтандырушы, сақтандыру жағдайы басталғаны жайлы хабарлама алған күннен бастап, жеті жұмыс күн ішінде келтірілген зиян мөлшерін анықтап, сақтандыру төлем мөлшерінің есебін көрсетуімен сақтандыру кесім жасауға және оны пайда алушыға таныстыру үшін ұсынуға тиісті.
Келесі суретте сақтандыру шарты басталған сәттегі сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары көрсетілген.
Сақтандыру жағдайы басталғанда сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары
- денсаулыққа және (немесе) мүлікке келтірілген зиян мөлшерін бағалау үшін тәуелсіз сарапшы қызметін пайдалануға;
- сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы жасаған, келтірілген зиян мөлшерін бағалаудың қорытындыларымен және сақтандыру төлем мөлшерінің есебімен танысуға;
- Заңмен белгіленген мөлшерде, тәртіпте және мерзімде сақтандыру төлемін алуға;
- Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте, сақтандырушының сақтандыру төлеуден бас тартуы немесе оның мөлшерін азайту жөніндегі шешімін даулауға.
Сурет 3. Сақтандыру шарты басталған сәттегі сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары
Мүлікке келтірілген зиянның мөлшеріне сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы, жасаған бағалаудың нәтижелерімен келіспеген жағдайда, жәбірленуші зиянның мөлшерін бағалау үшін басқа тәуелсіз сарапшыға жүгінуге құқылы. Бұл орайда, жәбірленуші шеккен шығындарды, егер жүргізілген бағалаудың негізділігі мен объективтілігін сақтандырушы мойындаса немесе сот белгілейтін болса, сақтандыру төлемінің жүзеге асырылғанына қарамастан, сақтандырушы өтеуге тиіс.
Заңнамамен белгіленген құжаттар тізілімінің соңғысы қабылданғаннан кейін және сақтандырушымен келтірілген зиян мөлшері анықталған соң, сақтандыру төлемі жеті жұмыс күн ішінде жүзеге асырылады. Сақтандыру сомасы келтірілген зиянды толығымен өтеу үшін жеткіліксіз болған жағдайда, тасымалдаушының өзі жәбірленушіге сақтандыру сомасы мен зиянның нақты мөлшері арасындағы айырмасын төлейді.
2006 жылы 1030 теңгеге тең бір сақтандыру жағдайы (сақтандыру сомасы) бойынша сақтандырушы жауапкершілігінің шекті көлемі айлық есептік көрсеткішпен мынаны құрайды:
Кесте 1. Сақтанудырушы жауапкершілігінің шекті көлемі (айлық есептік көрсеткішпен)
1) теңіз және әуе тасымалы бойынша:
2)Темір жол, ішкі су жолы және автомобиль тасымалы бойынша:
әрбір жәбірленушінің өміріне және денсаулығына келтірілген зиян үшін және ол мыналарға әкеп соқса:
қайтыс болуға - 2 000;
мүгедектіктің I тобы белгіленсе - 1 600;
ІI тобы белгіленсе - 1 200;
ІII тобы белгіленсе - 800;
мертігуге, жарақаттануға немесе денсаулықтың мүгедектік белгіленбейтін өзге де зақымдалуына - амбулаторлық және стационарлық емдеуге жұмсаған нақты шығындар мөлшерінде, бірақ 200 аспауға тиіс.
Әрбір жәбірленушінің өміріне және денсаулығына келтірген зиян үшін және ол мыналарға әкеліп соқса:
қайтыс болуға - 1000;
мүгетектіктің I тобы белгіленсе - 800;
ІI тобы белгіленсе - 600;
ІII тобы белгіленсе - 400;
мертігуге, жарақаттануға немесе денсаулықтың мүгедектік белгіленбейтін өзге де зақымдалуына - амбулаториялық және (немесе) стационарлық емделуге жұмсалған нақты шығындар мөлшерінде, бірақ 200-ден аспауға тиісті.
Бұл ретте, сақтандыру төлемінің мөлшері стационарлық емделудің әрбір күні үшін 1,5 айлық есептік көрсеткіштен кем болмағаны дұрыс;
Әр жәбірленуші тұлғаның жүктеріне келтірілген зиян үшін - 250-ден аспайтын келтірілген зиян көлемінде.
Мұнда сақтандыру төлемінің мөлшері стационарлық емделудің әрбір күні үшін кемінде 1,5 айлық есептік көрсеткішті құрауы керек;
Әрбір жәбірленушінің мүлкіне келтірілген зиян үшін - келтірілген зиян мөлшерінде, бірақ 250-ден аспауға тиіс.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген, қайтыс болуына немесе мүгедектік белгіленуіне әкеп соққан зиян үшін сақтандыру төлемі осы жадынаманың 17 тармағында белгіленген сақтандырушы жауапкершілігінің шекті көлемінде іске асырылуы тиіс.
Көлік құралында тасымалдаушының жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарты бойынша франшиза бір сақтандыру жағдайы бойынша және әрбір жәбірленуші бойынша айлық есептік көрсеткіштің бес еселенген мөлшерін құрайды. Келтірген зиянның көлемі белгіленген франшиза көлемінен асып кеткен жағдайларда, сақтандыру төлемі толық мөлшерде жүзеге асырылады.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін сақтандыру төлемі франшиза қолданылмай жүзеге асырылады.
Пайдаға кенелуші сақтандыру төлемі мөлшеріне дауласқан кездерде, сақтандырушы сақтандыру төлемінің жеті жұмыс күн ішінде қарсы болмаған мөлшерін бірден іске асыруы тиіс. Сақтандыру төлемінің дау айтылған бөлігін сақтандырушы, бітім келісімі жасалған және оны сот бекіткен күннен бастап, үш жұмыс күн ішінде, не, егер сот шешімді шұғыл түрде орындауды ұйғармаса, осы дау бойынша соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап төлеуге міндетті.
Жүктерді тасымалдау шартында тараптар көлік кәсіпорны - тасымалдаушы (теміржол, кеме шаруашылығы, әуе көлігіндегі пайдаланушы) және жүк жөнелтуші - жүктің заңды (бірінші) иесі не болмаса экспедитор немесе жүктің иесімен уәкілеттілендірілген өзге тұлға.
Тасымалдаушының міндеттеріне жүкті қабылдау және тасымалдау ғана емес, сонымен бірге оны жүк алушыға беру кіреді.
Алайда тасымалдау шартының өзінің құқықтық мәртебесі бойынша екі жақты шарт болып табылатыны анық. Бұл шарттық құқықтағы ерекше жағдай жүк алушының құқықтық жағдайы туралы мәселе бойынша заң әдебиеттерінде ұзақ және қызу пікірталас тудырудың себебі болып табылды. Жүктерді тасымалдау шарты өзінің конструкциясы бойынша кеңінен белгілі шарттық типке - шарт тарабы болып табылмайтын жүк алушыға белгілі құқықтарды пайдалануға және осы құқықтарға сәйкес міндеттерді пайдалануға мүмкіндік беретін үшінші тұлғаның пайдасына арналған шартқа жатады.
Шарт жасасуға қатыспай, жүк алушы соған қарамастан тасымалдаушыға жүкті тағайындалған пунктте беру туралы талап қою құқығын иеленеді. Тасымалдаушы жүкті алушының мекен-жайына жеткізу бойынша міндеттерді орындамағанда - соңғысы оған жүктің жоғалуы себепті талаптар, ал ол міндетін тиесілі орындамағанда жүктің жетіспеуі немесе бүлінуі себепті, сондай-ақ, оны жеткізу мерзімі өтіп кету себепті талаптар қоюға құқылы.
Сақтанушы
Міндеттері
Құқықтары
1) сақтандырушыдан міндетті сақтандыру шарттың талаптарын түсіндіруді талап етуге;
3) сақтандыру шартын мерзімнен бұрын тоқтатуға;
2) сақтандыру полисі жоғалған жағдайда оның дубликатын алуға;
1) сақтанушыны тасымалдаушының жауапкершілік міндетті сақтандыру талаптарымен таныстыруға, Шарт бойынша оның құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге;
2) Сақтанушыға сақтандыру полисін беруге;
3) сақтандыру жағдайының басталғаны туралы хабар алынған кезде оны шұғыл түрде тіркеуге;
4) сақтанушыға олардың сақтандыру кезіндегі шығындарды болдырмау немесе азайту мақсатында жұмсалған шығындарды өтеуге;
Аталғандардан басқа, сақтанушының келесідей құқықтары мен міндеттері бар:
Сурет 4. Сақтанушының құқықтары мен міндеттері
Үшінші тұлғаның пайдасына арналған шарт ретінде тасымалдау шартының ерекшелігі мынадан тұрады, жүк алушының жоғарыда белгіленген құқықтары ғана емес, сонымен бірге белгілі міндеттері бар. Сонымен, жүк тағайындалған пунктке келген соң алушы оның қабылдауға және станция, әуежай, айлақ аумағынан шығаруға міндетті. Мұндай міндет оның орындалмауының көлік кәсіпорнының қоймалық жайларының артық жүктелуіне және басқа алушылар үшін жүкті қабылдау бойынша қиындықтарға әкелуімен себептелген.
Үшінші тұлғаның пайдасына арналған шарт ретінде жүктерді тасымалдау шартына шарт құқығының негізгі бастамаларымен үйлеспейтін кейбір ережелер де тән. Бұл жерде бір мезгілде алушы да болып табылмайтын (мұндай жағдайлар болуы мүмкін) жүк жөнелтушінің және тасымалдаушының жүк алушының берілген шарт талаптарымен үнсіз келісуінен шығатыны туралы сөз болып отыр. Жүктерді тасымалдау шарты үшінші тұлғаның міндетін орындауды көздейтін шарттан ерекшеленеді.
Жүкті тасымалдау шартының елеулі талаптарының бірі онда тұтынушыға: өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына, кәсіпкерлерге және т.с.с. жүкті жеткізу мерзіміне нұсқаулар бар болуы болып табылады. Жүктерді жеткізуді жылдамдату еліміздің экономикасындағы материалдық құндылықтарды қолдану уақытын азайтуға және айналымын үдетуге мүмкіндік береді.
Тасымалдау ұзақтығы (тасымалдық уақыт) - бұл көлік жөнелту станциясындағы, жолда жүргендегі және жүк тағайындалған станциядағы (портта, әуежайда, айлақта) жүк, коммерциялық, кедендік және техникалық операциялардың бүкіл жиынтығын орындайтын уақыт.
Уақыт факторы - экономикалық қана емес, сонымен бірге заңды санат, себебі материалдық құндылықтардың барлық негізгі орын ауыстырулары заңда не болмаса тасымалдау шартында көлік міндеттемесін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
атты диплом жобасына
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қарастырылып отырған диплом жобасында көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғауда туындаған өзекті мәселелердің шешімін іздестіруге негізделген.
Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі, тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде қарастырылған.
Екінші тәжірибелік бөлімінде көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігі, көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі зерттелінген.
Жалпы, ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау атты диплом жобасының тақырыбы толықтай ашылды.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Орындаған:
Ю(К) - 401топ студенті Бексұлтанова Райгүл Асанқызы
Ғылыми жетекшісі:
Доктор PhD, аға оқытушы Асылбекова Айгүл Ахметовна
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 8
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру 11
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі 11
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері 18
А тұжырымы 30
III бөлім. 3 Қазақстан Республикасының көліктік қызмет саласындағы көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің өзгешеліктері 31
3.1 Көлік құралдарында тұтынушыны тасымалдау жағдайының негізгі шарттары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру 31
3.2 Көлік құралдарын тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың негізі 57
Б тұжырымы 72
Қорытынды 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі 78
Қысқартулар тізбесі
ҚР - Қазақстан Республикасы
АК - Азаматтық Кодекс
т.с.с. - тағы сол сияқты
ТБТҚ - тамақ өнімдерін тасымалдау туралы және осы тасымалдауларға
т.б. - тағы басқа
ӘҚбтК - Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс
АЕК - айлық есептік көрсеткіш
ЖЖЕ - Жол жүру ережесі
Кіріспе
Тұтынушыларды тасымалдау көлік ұйымдарының қызметінде біршама орынға ие. Тұтынушы тасымалдануларындағы артып келе жатқан барлық қажеттіліктерін қамтамасыздандыру үшін және олардың ұйымдастырылу сапасын жоғарылату үшін соңғы жылдары темір жол, автокөлік, ауа, су көлігінің қозғалмалы бөлігі біршама жаңартылды және толықтырылды және жолдық және басқа құрылғылар жетілдірілуде. Кейбір темір жол мен кеме жолдарында, сонымен бірге жалпы алғанда көліктің кейбір түрлерінде (мысалы, ауа) тұтынушы тасымалдануларының көлемі ауыр жүктікіне қарағанда көп, бұл пайдаланушылық жұмыстың жалпы сипатын анықтайды. Қазіргі таңдағы қоғамдағы тұтынушылар мен өндірушілердің қатынасы көлемнің қарқынды өсімімен, өнімнің, жұмыстардың, қызметтердің аталымы мен техникалық күрделілігімен дамып келеді. Адамның құқықтарын қамтамасыз етудің қоғамдық мойындалуы мен көпшілікпен бірінші кезекте түсіндірілуі заманауи өркениеттің жетістіктерінің біріне айналды. Бұл тұтынушы құқығын қорғаудың институтының пайда болуына алып келді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімінде қызметті алушыларға азаматтар жатады. Бұл жағдай тұтынушылардың тасымалдануынан пайда болатын жағдайлардың тек көліктік заңнаманың қолданылуын ғана емес, сонымен бірге тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның қолданылуының әділеттілігін негіздеді, бұл тұтынушының оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көлік құралдарын пайдаланушы жолаушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау бойынша Заңның ережелері көлік туралы заңнамалық актіні жасау жағдайында назарға алынады. Көлік құралдарында жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыру мен оны басқа жағынан қамтамасыздандыру бойынша шарттық міндеттемелер еліміздің, сонымен бірге басқа әлем елдерінің шарттық құқығының жеке дара саласын қамтиды.
Көлiк - техникалық жабдықталған, адамдардың және қоғам мүшелерінің тіршілігіне қажетті стратегиялық маңыздылығымен сипатталатын салалардың біреуі болып саналады. Міне сондықтан көлік құралдарында тасымалдау бойынша қарым-қатынастар негізінен көлік туралы құқықтың негіздемелерге сүйене отырып қарастырылады және ол техникалық жағдайындағы нормалардың көп болуымен ерекшеленеді.
Сонымен бірге, сақтандыру және есептік несиелік қатынастар сынды азаматтық құқықтық реттеудің саласында көлік қызметінің міндеттемелік қасиеті бар қатынастары жатқызылады (тауарлы-ақша). Бұрынғы кезде олар екі тарапты қасиетке ие болған, яғни азаматтық-құқықтылықпен бірге, бүгінгі күнгі терминологиямен сипаттайтын болсақ, жариялаушы-құқықтық қасиетке ие болғанын ашық айта аламыз. Олар әкімшілік акті (яғни көлік құралдарында тасымалдауды жоспарлаудың актілері) мен шарттан туындайды. Соның негізінен көліктік міндеттемелер жайлы айтылады. Бүгінгі кезде жоспар көлік құралдарында тасымалдауды жүзеге асырушы мекемелердің ішкі, шаруашылық қызметіне ғана мәнді, сол себепті өз ойымызды тасымалдауға байланысты жағдайлар - тасымалдаудың шарттары туралы байланыстырғанымыз жөн. Міне, сондықтан ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету саласында тұтынушылардың құқықтарын қорғау осы дипломдық жұмыстың өзектілігіне айналып отыр.
Зерттеудің мақсаты - Қазақстандағы көліктік қызмет көрсету саласының заңдық негіздерін зерттей отырып, тұтынушылардың құқықтарын қорғау шараларын қарастыру.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- Тұтынушылардың тасымалдануын реттейтін негізгі заңнамалық актілерін қарастыру;
- Тұтынушыларды тасымалдау шартының ерекшеліктерін зерттеу;
- Тасымалдау мен тұтынушы ұғымының құқықтық мазмұнын айқындау;
- ҚР заңнамасына сәйкес көліктік қызмет саласындағы тұтынушыларды құқықтық қорғаудың негізін зерттеу;
- Тұтынушы тасымалдау ережесінің негізгі жағдайлары, тұтынушыны тасымалдау бойынша тараптардың міндеттері мен жауапкершілігін қарастыру;
- Тұтынушылардың құқықтарын көліктік қызмет көрсету саласында қорғау нысандарын қарастыру.
Зерттеудің объектісі: ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету саласындағы тұтынушылардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу.
Зерттеудің пәні: ҚР заңнамасына сәйкес көліктік қызмет көрсету саласын қарастыра отырып, ондағы тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың мәселелерін зерделеу.
Зерттеудің әдістемелік негізін қоғамдық процестер мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарды танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, ресми-логикалық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексiн, сонымен бірге Жол жүру ережесін қолдандық, себебі ҚР заңнамасы бойынша көліктік қызмет көрсету аясындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғау атты тақырыпты ашу үшін Жол жүру ережесінің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: "Темір жол көлігі туралы" Қазақстан Республикасы Заңы, Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 17 қаңтардағы N 284 Заңы, Автомобиль көлiгiмен мүгедектердi тасымалдау жөнiнде қызметтер көрсету қағидаларын бекіту туралы Заңы бар.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, Б.С. Антимоновтың Гражданская ответственность за вред, причиненный источником повышенной опасности оқулығы, М.Д. Блатновтың Пассажирские автомобильные перевозки кітабы, Е.П.Володин мен H.H. Громовтың Организация и планирование перевозок пас-сажиров автомобильным транспортом оқулығы, П.Н. Гетманның Организация работы автовокзала и пассажирской автостанции оқулығы, В. А. Егиазаровтың Транспортное право оқулығы, А. Ахундовтың Особенности договора перевозки пассажиров мақаласы, H.H. Белокобыльскийдің Устав автомобильного транспорта и современное гражданское законодательство деген Транспортное право журналындағы мақаласы, Л.И. Лазареваның Страхование пассажиров железнодорожного транспорта мақаласы қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Көліктегі тұтынушылардың тасымалдануын жүзеге асыруды реттеуші негізгі заңды актілердің теориялық негіздерін қарастыру
2.1 Көлік құралдарында тұтынушыларды тасымалдаушы шартының мәні мен негізі
Ең алдымен тұтынушы мен тасымалдау түсініктерінің құқықтық мазмұнын анықтап алу қажет. Әр түрлі құқықтық жағдайлар үшін бұл мазмұн тұрақты болып келмейді.
Тасымалдау термині көліктік және құқықтық мәнмәтінде бірдей қолданылады. Бірінші жағдайда тасымалдау - бұл тұтынушының кеңістігінде (немесе жүктің) қозғалу бойынша көліктік құралды қолданумен техникалық және технологиялық әрекет. Екінші жағдайда тасымалдау - бұл азаматтық заңнамамен реттелетін ерекше келісімшарттық қарым-қатынастар.
Көлік құралдарын қолданушылардың тасымалдануын үшке жіктей аламыз: ақшалай төлем төлеуші, яғни ақылы және ақысыз қызметтерді жүзеге асыру. Тасымалдаудың осындай түрлеріне автобус, таксомотор, темір жол, кеме, ауа кемесі арқылы тұтынушыларды тасымалдауды айта аламыз. Ал ардагерлер, мүгедектер, еңбек ерлері ақысыз тасымалданды, себебі бұл кезде жолаушыдан ақысыз келісімді жүзеге асыру негізінде қызмет болады; түрлі мекемелер мен басқару органдарының түрлі жұмыс қызметінің барысында орындалушы жолаушыларды тасымалдау, бірақ құқықтық негізінде тасымалдау бойынша қызметке жатады. Осындай тасымалдаудың түрін қызметтік-технологиялық тасымалдау деп атаймыз.
Оған мыналарды кіргіземіз: жұмыс көліктерінде басқару органдары мен мекемелерінің қызметкерлерін тасымалдау; тегін қызметкерлерді жұмыс орнына көлік құралдарына жеткізу. Осындай көлік тасымалдаулары үшін төлем ақы алынса (мысалға алғанда, қызметкердің еңбекақысынан белгілі бір сумманы ұстап қалумен), онда жолаушыларды көлік құралында тасымалдау бойынша қызметтерді көрсету тұлғасына, тұрмыста оларға тән, сенген немесе жалға алынған көлік құралдарын қолданылуында іске асырылады. Көлік құралдарында осындай тасымалдаудың түрлеріне отбасы мүшелерінің, туысқандарының, таныстарының және т.б. жол жүрулері жатқызылады. Жолаушыларды көлік құралында тасымалдаудың негізгі құқықтық белгілері - қаржылық негіздің болмауы және жеке мүдделерін қанағаттандыру.
Тасымалдаудың қай түрі болғанына байланысты тасымалдаушының тұтынушыға, оның қол жүгіне келтірілген зияндылығына байланысты жауапкершілік пайда болады.
Бұл ретте, тасымалдаушы технологиялық және құқықтық аспектілерде қарастырыла алынады. Бірінші жағдайда тұтынушы тасымалдаудың нысаны, жанды зат болып табылады. Екінші жағдайда тұтынушы көптеген құқықтық қатынастардың қатысушысы болып табылады. Мұндай қатынастар әр түрлі салдарларға ие болады және азаматтық, әкімшілік, қылмыстық, еңбектік, көліктік заңнамамен реттеледі. Негізінен, жеткілікті күрделі қатынастар қала көліктерінде муниципиалды тасымалдаулар кезінде пайда болады. Мұндай қатынастардың қатысушылары ретінде үш тарап болады: тұтынушы, тасымалдаушы; муниципиалды тасымалдаулардың тапсырысшысы ретіндегі мемлекеттік басқарманың органы.
Қызметтерді көрсету барысында тасымалдаушы деп тасымалдау бойынша берілген қызметті тікелей қабылдаушы болып табылатын заңды тұлға түсіндіріледі. Көлік құралындағы экипаждың мүшелері, тексеруші мен тасымалдаулардың сызықтық бақылауын жүзеге асырушы тұлғалар, бұл жағдайда тұтынушыларға жатпайды.
Қабылдаушыда кейбір құқықтардың пайда болуы үшін оның тасымалдаушының алдындағы міндеттемелерін орындау маңызды. Мысалы, қалалық автобустық хабарламада тұтынушы өзінің келесі аялдамаға дейін жол ақысын төлеуі қажет деген ереже бар. Қалалық автобусты қолданған адам тұтынушының құқығын автобусқа енген уақытында алады және келесі аялдамалық пунктіге келгенге дейін авансталған құқықтарына ие болады. Жолақыны төлегеннен кейін қызметті алушы тұтынушының құқығында бекітіледі. Егер қызметтің алушысы өз уақытында өзінің жол ақысын төлемейтін болса, онда осы бұзушылықты анықтау уақытына дейін ол қызметтерді алушы ретіндегі тұтынушының құқықтарынан айрылады. Мұндай бұзушы даулы жағдайлар пайда болғанда көлік құралымен келтірілген зиянның орнын толтыру құқығына ие болады, онда ол жоғарғы қауіптіліктің көзіне айналады. Жолақысын төлемеген адам өзінің әрекеттерінен көрсетілген қызметтің құқықсыз қолданады. Айта кетеін жайт, бұзушылар ешқандай жағдайда тұтынушының орнатылған міндеттемелерінен босатылмайды.
Басқаша жағдай көлік жағдайларында пайда болады, онда тұтынушыларға төтенше жағдайдың сәтінде көлік құралында болғандардың бәрін, бірақ осы көлік құралын басқару бойынша қызметтерді жүзеге асырмағандарды жатқызады. Сондықтан берілген жағдайда жалған жүргізуші, тексеруші мен кондуктор тұтынушының статусына ие болады.
Қызметтерді көрсетусіз тұтынушылардың тасымалдануларын жүргізген жағдайда көлік құралында болған жүргізушіден басқа тұлғалар жол қозғалысының қауіпсіздігі бойынша заңнаманың мағынасында тұтынушылар ретінде қарастырылады.
Тұтынушының құқықтарын қорғау бойынша шаралар осындай тұтынушыларға қатысты қолданылмайды, өйткені азаматтық заңнаманың мағынасында қызметтерді көрсету фактісі жоқ және Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы заңға сәйкес тұтынушылардың қатарына жатқызыла алмайды. Алайда мұндай тұтынушыларға қатысты Зиянды келтіргеннің салдарының міндеттемелері атты АК нормасы әрекет.
Тұтынушылардың тасымалына сонымен бірге қол жүгін (тұтынушыдағы заттарды), жүкті жатқызады. Заттардың көрсетілген категорияларға жатқызылуы көліктің түрлері бойынша дифференциалды анықталған.
Жүктердi тасымалдау бойынша мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiктiң жалпы негiздерi тасымалдаудың басқа да шарттары сияқты Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң 701-бабының әрекетiне негiзделедi. Тасымалдау бойынша мiндеттемелердi орындамаған немесе тиiстi түрде орындамаған кезде басқа да шарттық мiндеттемелердi бұзғаны үшiн тараптар Азаматтық кодекспен, көлiк туралы заңды актiлермен, өзге де заңды актiлермен, сондай-ақ тiкелей жүктердi тасымалдау шартымен тiкелей көзделетiн жауапкершiлiкке тартылады.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау шарттары жөнiндегi жалпы ереже бойынша заңды актiлермен белгiленген жауапкершiлiктi шектеу немесе құртуға қатысты келісімшарттар жарамсыз болып саналады.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау шартын бұзғаны үшiн жауапкершiлiк туралы негiзгi ережелер еліміздің Темiр жол көлiгi туралы Заңында айтылған. Осы заңның 73-бабының 1-тармағына сәйкес, мiндеттеменi бұзған жақты жауапқа тарту тек қана құқық бұзылған тараптың талабы бойынша іске асырылуы қажет.
Осы норманы енгiзу арнайы көлiк заңнамасы мен Азаматтық кодекстiң тағы да бiр тығыз нығая түскендiгiн дәлелдейді. Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдау келісіміне сәйкес, тараптар өзара келiсiм бойынша жауапкершiлiк көлемін ұлғайтады, сонымен бірге қосымша жауапкершiлiкке тартылуы мүмкін.
Көлік құралында тұтынушыларды тасымалдауды көптеген тасымалдаушылар жүзеге асырған жағдайда олар жүктi, теңдеме жүктi жоғалтқаны, олардың жеткiлiксiздiгi, зақымдануы, сондай-ақ жеткiзу мерзiмiн өткiзiп алғаны үшiн жүк жөнелтушi, алушы жүк алушы алдында ортақ жауапкершілікке тартылады. Тұтынушыны тасымалдаушы басқа тасымалдаушының, жүк жөнелтушiнiң, жүк алушының, тармақ иесiнiң, экспедитордың кiнәсi бойынша туындаған жауапкершiлiкке тартылатын жағдайда ол кiнәлiлерге кері талап қоя алады.
Осы заңның 74-бабында жауапкершiлiк шарасы ретiнде айып төлеу қолданудың белгiлерi анықталған. Темiр жол көлiгiмен тасымалдау шартымен айып төлеу жиi-жиi айыппұл сипатына ие екенiн атап өткен жөн. Айып төлеу мөлшерi Азаматтық кодекспен, арнайы заңнамамен немесе тiкелей тасымалдау шарттарымен анықталады. Тасымалдаушы тиесiлi төлемдердi төлеу мерзiмiн өткiзiп алғаны үшiн, ҚР Азаматтық кодексінде көрсетілгендей, өзгенің ақша қаражаттарын заңсыз пайдаланғаны үшiн жауапкершiлiк мөлшерiнде айыппұл төлеуге ұшырайды. Тұтынушыларды тасымалдау шартының тараптарында өзге келiсiм болмаса жалпы азаматтық құқықтағыдай, жүзеге асырылған төлем сомасынан ең алдымен айып төленедi, ал қалған бөлiгiмен қарыздың негiзгi сомасы өтеледi.
Тұтынушыларды көлікте тасымалдау жоспарын орындамағаны үшiн де жауапкершiлiк пайда болуы мүмкін. Осындай жауапкершілік тек темiр жол тасымалдары кезінде кездеседі. Тасымалдауды реттейтiн басқа нормативтiк актiлер бойынша жауапкершiлiк тасымалдау шарттарының немесе тасымалдауды ұйымдастыру туралы шарттардың өзiнде пайда бола алады. Қазақстан Республикасының Темiр жол көлiгi туралы Заңының 77-бабына сәйкес, шарттың екi тарабымен тасымалдау жоспарын орындамағаны үшiн айыппұл түрiндегi мүлiктiк жауапкершiлiкке тартылады. Тұтынушыларды көлік құралында тасымалдаушы қарамағынан тасымалдау жоспарын бұзу көлiк құралдарын бермеу немесе уақытысында бермеуден көрiнiс табады.
Егер мiндеттемелердi орындауға стихиялы сипаттағы құбылыстар (су тасқыны, жер сiлкiнiсi, көшкiндер, құйындар және т.с.с.) кедергi келтiрсе, онда тараптар темiр жол тасымалының жоспарын орындамағаны үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды. Тасымалдау бойынша мiндеттемелердi орындауға тыйым салу да оларды жауапкершiлiктен босату негiзi болып табылады.
Жүк жөнелтушi өзiнiң алдын ала келiсiмiнсiз тиеудi арттыру тәртiбiмен жоспардағы нормадан артық берiлген вагондарды (контейнерлердi) пайдаланбағаны үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды.
Мұндай жағдайларда жүк жіберушінің жауапкершiлiгi жалпы түрде тасымалдау жоспары орындалмағанына тәуелсіз туындайды. Жүкті жіберуші мен жеткізуші жоспардан артық және жоспардан тыс мiндеттемелердi орындамаған үшiн де, егер оларға қатысты жүк жіберушiнiң мәлiмдемелерi темiр жолмен қабылданған жағдайда, жауапкершiлiкке түседі.
Сурет 1. Жүк жөнелтушінің тасымалдау жоспарын орындамаған жағдайлардағы жауапкершілікке тартылуы
Сонымен бірге егер жүкті жіберуші күнтiзбелiк он күндiктiң жекелеген күндерi жол берiлген жүк толмаушылықтың орнын сол күнтiзбелiк он күндiк iшiнде толтырған болса, жауапкершiлiк алынып тасталынады. Мұнайды немесе оның өнiмдерiн тасымалдау жайлы сөз болатын осындай ұқсас жағдайларда жүкті жіберушінің жауапкершiлiгi пайда болмайды егер ол жүк толмаушылықтың орнын сол жүк толмаушылық орын алған айдың жартысында толтыратын болса. Алайда осындай жағдайда олардың түсiрiлуi мұнай өнiмдерiнiң құю станцияларынан немесе қайта құю жерлерімен іске асырылуға міндетті.
Темiр жолда тасымалдау жоспарын бұзған жағдайда жауапкершiлiктен алдында келтірілген себептерден басқа келесідей жағдайларда босатылады.
- Жүкті жеткізуші түсiру мен тазалауда вагондарды, контейнерлердi уақытынан кешiктiрген жағдайда. Алайда осы жағдайда темiр жол осы жүк жіберушіге көрсетілген себептер бойынша ұстап алынған және негізінде тиеуге берiле алмайтын вагондар, контейнерлер санын бермегендіктен ғана жауапкершiлiкке тартылмайды;
- егер де темiр жол күнтiзбелiк он күндiктiң жекелеген күндерi жол берiлген вагондардың, контейнерлердiң берiлмеуiнiң орнын сол он күндiк iшiнде толтыратын болса. Мұнайды және оның өнiмдерiн тасымалдау бойынша қозғалмалы құрамды берудiң орнын толтыру мерзiмi сәйкесінше жарты айды қамтиды.
Жүкті жеткізуші мүліктің мүлтiксiз сақталуын оны тасымалдауға алған сәттен бастап, жүктi жүкті қабылдаушыға, оның жауапты тұлғасына берген сәтке дейiн қамтамасыз етуге тиіс.
Көлік құралында тасымалдаушының кiнәлi жауапкершiлiгi көрсетіледі. Алайда, азаматтық құқықтағы басқа да шарттар (мiндеттемелер) бойынша міндетін орындамаған, тиiстi түрде орындамаған борышқор ретiнде оның кiнәсiнiң презумпциясына жатқызылады. Сол себептен ол жүктiң жоғалтылуы үшiн, егер жүктiң немесе теңдеме жүктiң жоғалтылуы, жетiспеушiлiгi немесе зақымдануы (бүлiнуi) оның кiнәсiнен болмағанын дәлелдемесе, онда жауапқа тартылады.
Егер тасымалдауға қабылданған жүктiң жоғалтылуы, бүлiнуi, жетiспеушiлiгi немесе зақымдануы төменде аталған жағдайларда орын алса, көлік құралында тұтынушыларды тасымалдаушының жауапкершiлiгi пайда болмауы қажет:
а) жүкті жіберуші немесе жүкті қабылдаушының кiнәсiнен;
ә) жүктiң өзгеше табиғи қасиеттерiнiң салдарынан, сонымен бірге тасымалдау немесе сақтау кезiнде жүктiң сақталуы үшiн ерекше жағдайларды немесе сақтық іс-шараларын талап ететiн оның ерекше қасиеттерiн жүк құжаттарында белгілемей жүктi тасымалдауға беру салдарынан;
б) егер тиеу немесе түсiру жіберушінің немесе қабылдаушының құралдарымен іске асырылған жағдайда болса, мүліктерді төбесi жабық вагондарға, контейнерлерге тиеу немесе түсiрумен байланысты салдарлар бойынша;
в) мүліктерді ашық қозғалмалы құрамда тасымалдаумен байланысты қарапайым себептер салдарынан;
г) жүктi жүк жіберушiнiң немесе жүк қабылдаушының жол серiгiмен бiрге тасымалдаған кезінде;
ғ) мүліктердi тасымалдауға қабылдау кезiнде сырттай қарау бойынша да анықтала алмаған ыдысы немесе буып-түйiлуiнiң кемшiлiктерi себебінен немесе ыдыста зақымдау iздерiнiң жол бойында назарға түспеген кезiнде мүліктiң қасиеттерiне немесе белгiленген стандарттарға сәйкес келмейтiн ыдысты қолданудан;
д) мүлікті жеткізуші жүк құжатында көрсеткен мәлiметтердiң дұрыс еместігi, нақты болмауы немесе толық болмауы салдарынан;
е) көрсетілген норма шектерiнде жүк салмағының орынды түрде кемуінің себебінен;
ж) жүкті тасымалдау кезiнде тасымалдану мерзiмдерi мен температуралық режим сақталғанда тез құртылатын жүктердiң бүлiнуiнің себебінен.
Жүкті жеткізуші көрсетілген негiздердiң сырттай белгiлерi болған жағдайында жалпы ереже бойынша жауапкершiлiкке тартылмайтын болады. Оны жауапкершiлiкке тартуға мүдделi жүкті жіберуші темiр жолдың сақталмаусыз жеткізуінің кiнәсiн анықтап, дәлелдеп беруі қажет.
Көлік құралдарында жеткізудің шарттары бойынша мүлiктiк жауапкершiлiктiң өзгешелiгi - оның мөлшерi келтiрiлетiн нақты шығынмен шектелетiндiгiнде. Мүліктiң жоғалтылуы немесе жетiспеушiлiгi болғанда оны өтеу көлемi жоғалтылған немесе бүлінген мүлік бағасының көлемiне тең болуы қажет. Егер жүктiң зақымдануы (бүлiнуi) болса, онда зиян көлемi мүліктің бағасы төмендетiлген сомадан есептеледi, ал бүлiнген жүктi қайта қалпына келтiру мүмкiн болмаған кезде - оның толық бағасының көлемінде өтеледi. Бағалылығы хабарлана отырып, тасымалдауға берiлген жүктi жоғалту кезiнде зиян жүктiң жарияланған бағасының көлемінде өтеледi.
Қазақстан Республикасының Сауда мақсатында теңiзде жүзу Заңындағы 105-баб бойынша, теңiз тасымалдаушысының жауапкершiлiктi шектеу құқығынан айырылу мүмкiндiгi келтірілген. Су көлігінде тасымалдауға қабылданған мүліктің жоғалтылуы, оның жетiспеуi немесе зақымдануы (бүлiнуi) немесе оны жеткiзу мерзiмiн өткiзiп алу оның қасақана немесе өрескел абайсыздығымен жасалған әрекетiнiң (әрекетсiздiгiнiң) нәтижесi екенi анықталған жағдайда теңiз тасымалдаушысы жауап беретін болады.
2.2 Тасымалдаушыларды тасымалдау мен тұтынушы түсінігінің құқықтың ерекшеліктері
ҚР АК сәйкес, азаматтық құқықтар мен міндеттемелерді орнату, өзгерту немесе тоқтату туралы екі немесе бірнеше тұлғалардың келісімі келісімшарт деп танылады.
Тұтынушыны тасымалдаудың келісімі бойынша тасымалдаушы тұтынушыны айтқан жеріне апаруға міндеттеледі, ал тұтынушының жүгін тапсырған жағдайында - айтқан жеріне апаруға және тұлғаға тапсыруға міндеттеледі, ал тұтынушы орнатылған ақыны төлеуге, ал жүгін тапсырғанда - оны алып өтуге міндеттеледі.
Осы келісімнің негізгі түсінігіндегі осыған ұқсасы АКЖ, БТБ келтірілген, онда жеке көлік түрлерінің ерекшелігі ескерілген. Мысалы, БТБ тасымалдау терминіне түсініктеме беріледі. Ол тұтынушының кемеде болу уақытын, кемеден түсу уақытын, сондай-ақ тұтынушының жағадан және кейінге жеткізілуін білдіреді, егер жеткізгені үшін ақы билеттің құнына енгізілсе, тасымалдаушымен ұсынылса. Темір жол көлігінде тұтынушыны тасымалдау тек жүктің қана тасымалдануымен бірге жүреді.
Демек, тұтынушыны және оның жүгін тасымалдауда, тұтынушы жүкті жеткізуші ретінде қызмет атқарады. Өзендік көлікке келетін болса, тараптардың осы бойынша құқықтары мен міндеттері ІСКЖ келтірілген.
Тұтынушы жолақыны төлегендіктен, тұтынушыны тасымалдаудың келісімі ақылы келісім болып табылады. Көрсетілген келісім екі жақты болып табылады, өйткені екі тарап қатысады: тасымалдаушы мен тұтынушы. Алайда егер жүктерді тасымалдау көптеген жағдайларда - шынайы келісім болса, онда тұтынушыларды тасымалдау барлық жағдайларда - келісім консенсуалды, яғни билетті немесе жүктік түбіртекті алғаннан кейін бекітілген болып табылады, ал тұтынушы тасымалдаушыдан міндеттемелерінің орындалуын талап етеді. Берілген келісім келісілген болып табылады, яғни тараптардың әрқайсысы (тұтынушы мен тасымалдаушы) құқықтарға ие болады және басқа тарапқа қатысты жауапкершілікке тартылады. Сонымен бірге, тұтынушыларды тасымалдаудың келісімі көпшіліктік болып табылады.
Тұтынушыны және оның жүгін келісімнің ортақ түсінігіне енгізу осы екі келісімнің құқықтық бірлігі туралы негіз бермейді. Олардың белгілері әр түрлі: жүктерді тасымалдау келісімі - шынайы, тұтынушыны - консенсуалды. Осы келісімдердің жазбаша рәсімделуі сондай-ақ әр түрлі: тұтынушылардың тасымалдануының келісімінің бекітілуі жол құжаттарымен куәландырылады, ал тұтынушылардың жүктерді тапсыруы, жүкті жеткізушінің түбіртектерімен сәйкесінше расталады. Осыған ұқсас тұтынушыларды ауа көлігінде тасымалдаудың ережелері бар. Тұтынушыны тасымалдау келісімі бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттемелері заңнамамен толық регламенттелген. Тасымалдаушының, тұтынушының тілегі бойынша бір тарапты келісімнің бұзылуына негіздер орнатылған.
ҚР АК ережелерін қолдана отырып, мыналарды ескеру қажет:
а) тасымалдау келісімінде тасымалдаушы ретінде тек мемлекеттік немесе муниципиалды көлік ұйымдары ғана емес, сонымен бірге жеке қаржы ұйымдары, орнатылған тәртіпте лицензияны алған жеке кәсіпкерлер бола алады;
б) тұтынушылар ретінде тек азаматтар ғана бола алады. Тұтынушымен бірге жолға бір билеттен баласымен бірге соңғысына орынды ұсынусыз жеткізіле алынады. Бұл жағдайда бала тұтынушы болып танылады, оның мүддесіндегі келісімді заңды мүдде бекіткен болатын;
в) тұтынушыны тасымалдаудың нысаны мынаған негізделеді: тасымалдаушы тұтынушыны және оның жүгін айтқан жеріне жеткізеді, ал соңғысы жол ақысы мен жүкке төлейді. Тұтынушысыз жүкті алып өтуге жалпы ереже бойынша тыйым салынады. Алайда жүкті беру тұтынушының өзіне, сонымен бірге уәкілетті тұлғаға жүргізіле алынады.
Тасымалдаудың ерекшелігі мынада: келісім сіз билетті сатып алған мерзімнен емес, поездың вагонына, автобустың салонына немесе ұшақтың бортына кіргеннен бастап әрекет етеді.
Тасымалдаудың тағы бір ерекшелігі - тұтынушының жағдайды басқара алмаушылығы. Егер сіз автобуста, поезда немесе ұшақта келе жатсаңыз, сіздің өмірінің жүргізушінің (машинисттің, ұшқыштың) кәсіпқойлығына, сондай-ақ басқа көптеген жағдайларға байланысты болады.
Тұтынушыны тасымалдау келісімі ауызша (билеттерді дайындықсыз сатумен) немесе конклюдты әрекеттерді (қала көлігін аялдамаға жеткізу, тұтынушыларды көлікке отырғызу) жасаумен бекітіледі.
Келісімді бекітудің дәлелі тасымалдау билеті болып табылады. Оны алайда келісімнің жазбаша формасы ретінде қарастыруға болмайды, өйткені ол тараптармен ҚР АК көрсетілгендей жазбаша келісім үшін қол қойылмайды.
Көбінесе билеттер тұтынушының атын көрсетусіз беріледі. Атаулы билеттерге ұшаққа, сондай-ақ алыс жолға билеттер саналады (соның ішінде жеңілдіктік).
Жеке жеңіл таксомоторларды қолданған жағдайда келісім ауызша бекітіледі, бұл ретте тұтынушыға билет берілмейді. Жолақы үшін ақының мөлшері счетчик бойынша анықталады.
Қалалық көлік түрлерінде (таксиді ескермегенде) тұтынушылардың ыңғайлылығы үшін бір немесе бірнеше көлік түрлерімен тасымалдау билеттері сатылады. Мұндай билетті алу тұтынушыны тасымалдаудың нақты келісімінің болуын білдірмейді, ол тұтынушының жекелендірілмеуімен байланысты.
Тасымалдаудың нақты келісімі бекітілген болып тек тұтынушының көлікке отырған жағдайында саналады.
Билеттердің түрлері (түбіртектердің) көліктік жарғылар мен кодекстерге сәйкес орнатылады.
Бір реттік билеттермен бірге қалалық және қаланың сыртындағы тұтынушы көлігінде қолданылатын бірнеше рет қолданудың билеттерімен рәсімделеді.
Тұтынушыларды тасымалдаудың келісімдері бір реттік және ұзақ бола алады. Соңғылары қалалық және қаладан тыс көліктерді тасымалдауда қолданылады, және абонементтік билетті алумен бекітіледі.
Еліміздің Тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы Заңы бойынша көлік құралдарын тұтынушыларды, сонымен бірге олардың жүктерін теңіз, темір жол, әуе, ішкі су жолы, автокөлікпен және қаланың электр көлігімен тасымалдауды іске асырушы тасымалдаушылардың - Қазақстан Республикасы резиденттерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігі міндетті сақтандырылуға жатады.
1. Тасымалдаушы тұлғаның азаматтық және құқықтық жауапкершілігі тұтынушылар мен олардың жүгін, сақтанушы (тасымалдаушы) және сақтандыру ұйымы (сақтандырушы) арасында, сақтандыру полисін сенім білдіріп тапсыруымен жасалған келісімге сәйкес тасымалдау үшін қолданылатын көлік құралының әр данасы бойынша сақтандырылуға тиісті. Тасымалдаушы тұлғаның жауапкершілігін міндетті сақтандыру келісімін жасамаған тасымалдаушы адамның тұтынушыларды тасымалдауына рұқсат берілмейді.
Сақтандырушы мекеменің міндетті келісім жасасуға келіспегені үшін ҚР-ның әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 175-бабының ережелерімен әкімшілік жауапкершілікке тартылады.
2. Келісімге отырған кезде тасымалдаушы сақтандырушыға, заңнама бойынша, келісімшартқа енгізуге арналған ақпараттар беруге, Шартпен көрсетілген көлемде, тәртіпте және мезгілде сақтандыру сыйлық ақысын төлеуге міндетті Сақтандыру сыйлық ақысын төлеуден бас тартуы немесе дер кезінде төлемегені, тасымалдаушының бұдан да басқа міндеттерін орындамағаны келісімшарттың жарамдылығының бұзылуына әкеліп соғады.
3. Көлік құралында тасымалдау кезінде тұтынушының өміріне, денсаулығына және (немесе) жүктеріне келтірілген зиянды өтеу бойынша тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігінің болу фактісі тасымалдаушының жауапкершілігін міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру жағдайы болып анықталады.
4. Келісімшарт жәбірленуші деп белгіленген барлық көлік құралдарын тұтынушыларға қатысты пайдалынылады. Сонда келісімшартқа сәйкес, жәбірленуші (оның қаза болған жағдайында - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жәбірленуші қаза табуына байланысты зиянды өтеуге құқылы тұлға) пайдаға кенелуші болып саналады.
5. Тұтынушыларды көлік құралында тасымалдаушы бірден, бірақ сақтандыру жағдайы басталғаны туралы мәлімделген күннен үш жұмыс күнінен асырмай, ол туралы сақтандырушыны қол жеткен тәсілмен (ауызша, жазбаша) ақпараттандыруы тиіс. Ауызша күйінде берілген анықтама кейіннен (72 сағат ішінде) жазбаша күйінде расталуына жатқызылады. Сақтанушы мен сақтандырылушы бір тұлға болмайтын жағдайда сақтандырушыны хабардар ету міндеті сақтандырылушының мойнына артылады. Егер де сақтанушы (сақтандырылушының) тұлғаның қандай да бір себепті жағдайлармен осы әрекеттерді орындауға мүмкіндігі болмайтын жағдайда ол оны құжатпен куәландыруға міндетті.
Сондай-ақ сақтандыру шарты басталғанда сақтанушы келесілерге міндетті:
Сақтанушының міндеттері
- ықтимал шығындарды болдырмау немесе азайту үшін қол жетімді және ақылға қонымды шаралар қабылдауға, оның ішінде жәбірленген адамдарға көмек көрсету және мүлкін құтқару бойынша шаралар қолдануға.
- құзыретіне орай тиісті органдарға (жол полициясының бөлімшелеріне, ішкі істер органдарына, өртке қарсы қызметі органдарына, медициналық жедел жәрдем қызметіне, авариялық қызметтеріне) хабарлауға;
- көліктегі сақтандыру жағдай туралы кесім жасау;
- сақтандыру жағдайының басталғанына жауапты тұлғаға кері талап қою құқығының сақтандырушыға өтуін қамтамасыз ету.
Сурет 2. Сақтанушының міндеттері
Жәбірленуші сақтанушының келесідей міндеттемелерін іске асыруға құқығы бар:
- сақтанушы (сақтандырылушы) тұтынушыларды және олардың жүктерін тасымалдаған жағдайында сақтандыру келісімі ережелерінің басталғаны жайлы сақтандырушыға жеткізуге;
- сақтанушының (сақтандырылушының) орнына сақтандыру төлем ақысын алу үшін қажетті құжаттарды жинастырып, сақтанушымен (сақтандырылушымен) тасымалдаушы тұлғаның жауапкершілігін міндетті сақтандыру шартын жасаған сақтандырушыға табыс етуге;
- тасымалдаушы тұлғанға келтірілген зиян көлемінің алынған сақтандыру төлем ақысынан асқан көлемінде келтірілген зиянды өтеуге талап қою.
Аталған міндеттемелер сақтандыру кесімін жасаумен қатар, сақтандыру жағдайы басталған сәтте көлікті жүргізген тұлғаның мойнына артылады.
Жәбірленуші тұлғаның құқықтары басқа адамдарға - пайдаға кенелушілерге ауыса алынады.
Сақтандыру төлем ақысын алу жайлы талап сақтандырушыға жазбаша түрде келесідей құжаттармен бірге ұсынылады:
- сақтандыру полисі (оның түпнұсқасы);
- сақтандыру жағдайының басталу жағдайын және жәбірленушіге келтірілген зиян мөлшерін растайтын құжат;
- көліктегі сақтандыру талабы жайлы тасымалдаушы жасаған келісім;
- тұтынушыға билет ұсынған жағдайда - жол жүру билеті немесе оны алмастырушы құжат немесе ҚР-ның заңдарында көрсетілген тәртіппен ресімделген куә дәлелдемелері;
- жәбірленуші тұлғаға еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі туралы денсаулық сақтау ұйымдары анықтамасының немесе мамандырылған мекемелердің мүгедектік белгілеу туралы анықтамасының көшірмесі - ол белгіленген жағдайда;
- жәбірленуші тұлғаның қайтыс болғаны туралы куәліктің нотариатта куәландырған көшірмесі және пайда алушының зиянды өтеу құқығын растайтын құжат (көшірмесі) - жәбірленуші өмірден өткен жағдайда;
- жәбірленуші адамның жоғалтып алған, жетіспеуші немесе бүлінген жүктерінің тізімі - жүктерге зиян келтірілген кезде.
Сақтандырушының, атап айтқанда жәбірленуші тұлғадан, өзге қосымша құжаттарды сұрауына жол берілмейді. Жәбірленуші тұлғадан құжаттарды қабылдаған сақтандырушы, ұсынылған құжаттардың толық тізбесін және олардың қабылданған күнін көрсетіп, анықтама беруі тиіс.
Сақтандырушы, сақтандыру жағдайы басталғаны жайлы хабарлама алған күннен бастап, жеті жұмыс күн ішінде келтірілген зиян мөлшерін анықтап, сақтандыру төлем мөлшерінің есебін көрсетуімен сақтандыру кесім жасауға және оны пайда алушыға таныстыру үшін ұсынуға тиісті.
Келесі суретте сақтандыру шарты басталған сәттегі сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары көрсетілген.
Сақтандыру жағдайы басталғанда сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары
- денсаулыққа және (немесе) мүлікке келтірілген зиян мөлшерін бағалау үшін тәуелсіз сарапшы қызметін пайдалануға;
- сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы жасаған, келтірілген зиян мөлшерін бағалаудың қорытындыларымен және сақтандыру төлем мөлшерінің есебімен танысуға;
- Заңмен белгіленген мөлшерде, тәртіпте және мерзімде сақтандыру төлемін алуға;
- Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте, сақтандырушының сақтандыру төлеуден бас тартуы немесе оның мөлшерін азайту жөніндегі шешімін даулауға.
Сурет 3. Сақтандыру шарты басталған сәттегі сақтанушы мен жәбірленушінің құқықтары
Мүлікке келтірілген зиянның мөлшеріне сақтандырушы немесе тәуелсіз сарапшы, жасаған бағалаудың нәтижелерімен келіспеген жағдайда, жәбірленуші зиянның мөлшерін бағалау үшін басқа тәуелсіз сарапшыға жүгінуге құқылы. Бұл орайда, жәбірленуші шеккен шығындарды, егер жүргізілген бағалаудың негізділігі мен объективтілігін сақтандырушы мойындаса немесе сот белгілейтін болса, сақтандыру төлемінің жүзеге асырылғанына қарамастан, сақтандырушы өтеуге тиіс.
Заңнамамен белгіленген құжаттар тізілімінің соңғысы қабылданғаннан кейін және сақтандырушымен келтірілген зиян мөлшері анықталған соң, сақтандыру төлемі жеті жұмыс күн ішінде жүзеге асырылады. Сақтандыру сомасы келтірілген зиянды толығымен өтеу үшін жеткіліксіз болған жағдайда, тасымалдаушының өзі жәбірленушіге сақтандыру сомасы мен зиянның нақты мөлшері арасындағы айырмасын төлейді.
2006 жылы 1030 теңгеге тең бір сақтандыру жағдайы (сақтандыру сомасы) бойынша сақтандырушы жауапкершілігінің шекті көлемі айлық есептік көрсеткішпен мынаны құрайды:
Кесте 1. Сақтанудырушы жауапкершілігінің шекті көлемі (айлық есептік көрсеткішпен)
1) теңіз және әуе тасымалы бойынша:
2)Темір жол, ішкі су жолы және автомобиль тасымалы бойынша:
әрбір жәбірленушінің өміріне және денсаулығына келтірілген зиян үшін және ол мыналарға әкеп соқса:
қайтыс болуға - 2 000;
мүгедектіктің I тобы белгіленсе - 1 600;
ІI тобы белгіленсе - 1 200;
ІII тобы белгіленсе - 800;
мертігуге, жарақаттануға немесе денсаулықтың мүгедектік белгіленбейтін өзге де зақымдалуына - амбулаторлық және стационарлық емдеуге жұмсаған нақты шығындар мөлшерінде, бірақ 200 аспауға тиіс.
Әрбір жәбірленушінің өміріне және денсаулығына келтірген зиян үшін және ол мыналарға әкеліп соқса:
қайтыс болуға - 1000;
мүгетектіктің I тобы белгіленсе - 800;
ІI тобы белгіленсе - 600;
ІII тобы белгіленсе - 400;
мертігуге, жарақаттануға немесе денсаулықтың мүгедектік белгіленбейтін өзге де зақымдалуына - амбулаториялық және (немесе) стационарлық емделуге жұмсалған нақты шығындар мөлшерінде, бірақ 200-ден аспауға тиісті.
Бұл ретте, сақтандыру төлемінің мөлшері стационарлық емделудің әрбір күні үшін 1,5 айлық есептік көрсеткіштен кем болмағаны дұрыс;
Әр жәбірленуші тұлғаның жүктеріне келтірілген зиян үшін - 250-ден аспайтын келтірілген зиян көлемінде.
Мұнда сақтандыру төлемінің мөлшері стационарлық емделудің әрбір күні үшін кемінде 1,5 айлық есептік көрсеткішті құрауы керек;
Әрбір жәбірленушінің мүлкіне келтірілген зиян үшін - келтірілген зиян мөлшерінде, бірақ 250-ден аспауға тиіс.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген, қайтыс болуына немесе мүгедектік белгіленуіне әкеп соққан зиян үшін сақтандыру төлемі осы жадынаманың 17 тармағында белгіленген сақтандырушы жауапкершілігінің шекті көлемінде іске асырылуы тиіс.
Көлік құралында тасымалдаушының жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарты бойынша франшиза бір сақтандыру жағдайы бойынша және әрбір жәбірленуші бойынша айлық есептік көрсеткіштің бес еселенген мөлшерін құрайды. Келтірген зиянның көлемі белгіленген франшиза көлемінен асып кеткен жағдайларда, сақтандыру төлемі толық мөлшерде жүзеге асырылады.
Жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін сақтандыру төлемі франшиза қолданылмай жүзеге асырылады.
Пайдаға кенелуші сақтандыру төлемі мөлшеріне дауласқан кездерде, сақтандырушы сақтандыру төлемінің жеті жұмыс күн ішінде қарсы болмаған мөлшерін бірден іске асыруы тиіс. Сақтандыру төлемінің дау айтылған бөлігін сақтандырушы, бітім келісімі жасалған және оны сот бекіткен күннен бастап, үш жұмыс күн ішінде, не, егер сот шешімді шұғыл түрде орындауды ұйғармаса, осы дау бойынша соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап төлеуге міндетті.
Жүктерді тасымалдау шартында тараптар көлік кәсіпорны - тасымалдаушы (теміржол, кеме шаруашылығы, әуе көлігіндегі пайдаланушы) және жүк жөнелтуші - жүктің заңды (бірінші) иесі не болмаса экспедитор немесе жүктің иесімен уәкілеттілендірілген өзге тұлға.
Тасымалдаушының міндеттеріне жүкті қабылдау және тасымалдау ғана емес, сонымен бірге оны жүк алушыға беру кіреді.
Алайда тасымалдау шартының өзінің құқықтық мәртебесі бойынша екі жақты шарт болып табылатыны анық. Бұл шарттық құқықтағы ерекше жағдай жүк алушының құқықтық жағдайы туралы мәселе бойынша заң әдебиеттерінде ұзақ және қызу пікірталас тудырудың себебі болып табылды. Жүктерді тасымалдау шарты өзінің конструкциясы бойынша кеңінен белгілі шарттық типке - шарт тарабы болып табылмайтын жүк алушыға белгілі құқықтарды пайдалануға және осы құқықтарға сәйкес міндеттерді пайдалануға мүмкіндік беретін үшінші тұлғаның пайдасына арналған шартқа жатады.
Шарт жасасуға қатыспай, жүк алушы соған қарамастан тасымалдаушыға жүкті тағайындалған пунктте беру туралы талап қою құқығын иеленеді. Тасымалдаушы жүкті алушының мекен-жайына жеткізу бойынша міндеттерді орындамағанда - соңғысы оған жүктің жоғалуы себепті талаптар, ал ол міндетін тиесілі орындамағанда жүктің жетіспеуі немесе бүлінуі себепті, сондай-ақ, оны жеткізу мерзімі өтіп кету себепті талаптар қоюға құқылы.
Сақтанушы
Міндеттері
Құқықтары
1) сақтандырушыдан міндетті сақтандыру шарттың талаптарын түсіндіруді талап етуге;
3) сақтандыру шартын мерзімнен бұрын тоқтатуға;
2) сақтандыру полисі жоғалған жағдайда оның дубликатын алуға;
1) сақтанушыны тасымалдаушының жауапкершілік міндетті сақтандыру талаптарымен таныстыруға, Шарт бойынша оның құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге;
2) Сақтанушыға сақтандыру полисін беруге;
3) сақтандыру жағдайының басталғаны туралы хабар алынған кезде оны шұғыл түрде тіркеуге;
4) сақтанушыға олардың сақтандыру кезіндегі шығындарды болдырмау немесе азайту мақсатында жұмсалған шығындарды өтеуге;
Аталғандардан басқа, сақтанушының келесідей құқықтары мен міндеттері бар:
Сурет 4. Сақтанушының құқықтары мен міндеттері
Үшінші тұлғаның пайдасына арналған шарт ретінде тасымалдау шартының ерекшелігі мынадан тұрады, жүк алушының жоғарыда белгіленген құқықтары ғана емес, сонымен бірге белгілі міндеттері бар. Сонымен, жүк тағайындалған пунктке келген соң алушы оның қабылдауға және станция, әуежай, айлақ аумағынан шығаруға міндетті. Мұндай міндет оның орындалмауының көлік кәсіпорнының қоймалық жайларының артық жүктелуіне және басқа алушылар үшін жүкті қабылдау бойынша қиындықтарға әкелуімен себептелген.
Үшінші тұлғаның пайдасына арналған шарт ретінде жүктерді тасымалдау шартына шарт құқығының негізгі бастамаларымен үйлеспейтін кейбір ережелер де тән. Бұл жерде бір мезгілде алушы да болып табылмайтын (мұндай жағдайлар болуы мүмкін) жүк жөнелтушінің және тасымалдаушының жүк алушының берілген шарт талаптарымен үнсіз келісуінен шығатыны туралы сөз болып отыр. Жүктерді тасымалдау шарты үшінші тұлғаның міндетін орындауды көздейтін шарттан ерекшеленеді.
Жүкті тасымалдау шартының елеулі талаптарының бірі онда тұтынушыға: өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына, кәсіпкерлерге және т.с.с. жүкті жеткізу мерзіміне нұсқаулар бар болуы болып табылады. Жүктерді жеткізуді жылдамдату еліміздің экономикасындағы материалдық құндылықтарды қолдану уақытын азайтуға және айналымын үдетуге мүмкіндік береді.
Тасымалдау ұзақтығы (тасымалдық уақыт) - бұл көлік жөнелту станциясындағы, жолда жүргендегі және жүк тағайындалған станциядағы (портта, әуежайда, айлақта) жүк, коммерциялық, кедендік және техникалық операциялардың бүкіл жиынтығын орындайтын уақыт.
Уақыт факторы - экономикалық қана емес, сонымен бірге заңды санат, себебі материалдық құндылықтардың барлық негізгі орын ауыстырулары заңда не болмаса тасымалдау шартында көлік міндеттемесін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz