Ағылшын тіліндегі неологизмдердің аудармада берілуі (техникалық лексиканың негізінде)
Кіріспе 4
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі «неологизм» түсінігі 6
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері 6
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары 10
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары 20
Қорытынды А 24
2 Ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктері 25
2.1 Техникалық негізді неологизмдердің қазақ тіліне аударылу мәселелерін талдау 25
2.2 Техникалық неологизмдердің аударылу негіздерін зерттеу 28
Қорытынды Б 41
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 46
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі «неологизм» түсінігі 6
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері 6
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары 10
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары 20
Қорытынды А 24
2 Ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктері 25
2.1 Техникалық негізді неологизмдердің қазақ тіліне аударылу мәселелерін талдау 25
2.2 Техникалық неологизмдердің аударылу негіздерін зерттеу 28
Қорытынды Б 41
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 46
Неологизмдер – бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен жаңа лексикалық бірлік.
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады:
- әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
- ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
- мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі. Сөздер неологизмдік қасиетін көп уақыт сақтай алмайды. Жаңа сөзіміз белсенді қолданысқа түсе бастағаннан өзінің жаңа қасиетінен айрыла бастайды, яғни бірте-бірте жаңалық кейпін жойып, жалпы тілдік сөз ретінде лексика жүйесіне енеді. Қазіргі уақытта ай бетіндегі жүруші, космодром, радар, ракета-тасушы, бағдарламалау сияқты сөздерді неологизмдер деуге болмайды. Өйткені бұл сөздер өзінің тарихи кезеңінде жаңа сөз деген атқа ие болғанымен, қазіргі уақытта тіл қолданысына еніп, қарапайым сөздер қатарына ауысқан. Көптеген ағылшын лексикографтары қазіргі уақытта «окказиональды» деп аталатын неологизмдерді қолданып жүр, яғни олардың мағынасы өзгеше немесе аяқ астынан айтылған немесе қолданылған сөздер дегенді білдіреді.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша белгілерді объективті түрде анықтауға болмайды, сондықтан да жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз - неологизм түсінігі уақытқа байланысты өзгергіш, сөздер қашан өзінің жаңалық кейпін жоғалтпайынша неологизм сөздер болып қала береді.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына жаңа сөз өнімділігі, сөз құрау, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико-семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсіл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндегі салмақтары бірдей емес. Жаңа сөз өнімділігі мен сөз құрылым сияқты тәсілдер жаңа сөз құраудың негізгісі болып табылады.
Нағыз неологизмдер өте сирек кездеседі, олардың 99% - дәлелденген. Авторлық неологизмдерді авторлар мен ғалымдар жасайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі неологизмдердің пайда болу тәсілдерін анықтай отырып, техникалық негіздегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады:
- әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
- ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
- мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі. Сөздер неологизмдік қасиетін көп уақыт сақтай алмайды. Жаңа сөзіміз белсенді қолданысқа түсе бастағаннан өзінің жаңа қасиетінен айрыла бастайды, яғни бірте-бірте жаңалық кейпін жойып, жалпы тілдік сөз ретінде лексика жүйесіне енеді. Қазіргі уақытта ай бетіндегі жүруші, космодром, радар, ракета-тасушы, бағдарламалау сияқты сөздерді неологизмдер деуге болмайды. Өйткені бұл сөздер өзінің тарихи кезеңінде жаңа сөз деген атқа ие болғанымен, қазіргі уақытта тіл қолданысына еніп, қарапайым сөздер қатарына ауысқан. Көптеген ағылшын лексикографтары қазіргі уақытта «окказиональды» деп аталатын неологизмдерді қолданып жүр, яғни олардың мағынасы өзгеше немесе аяқ астынан айтылған немесе қолданылған сөздер дегенді білдіреді.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша белгілерді объективті түрде анықтауға болмайды, сондықтан да жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз - неологизм түсінігі уақытқа байланысты өзгергіш, сөздер қашан өзінің жаңалық кейпін жоғалтпайынша неологизм сөздер болып қала береді.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына жаңа сөз өнімділігі, сөз құрау, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико-семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсіл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндегі салмақтары бірдей емес. Жаңа сөз өнімділігі мен сөз құрылым сияқты тәсілдер жаңа сөз құраудың негізгісі болып табылады.
Нағыз неологизмдер өте сирек кездеседі, олардың 99% - дәлелденген. Авторлық неологизмдерді авторлар мен ғалымдар жасайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі неологизмдердің пайда болу тәсілдерін анықтай отырып, техникалық негіздегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.
1. Александрова О.И. Неологизмы и окказионализмы [Текст] // Вопросы современного русского словообразования лексики и стилистики : науч. Труд / Самарский гос. пед. ин-т. - Самара, 2004, с. 234
2. Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка. - М.: Просвещение. 2010, с. 196
3. Заботкина В.И. Новая лексика современного английского языка. - М.: Высшая школа, 1999. - с. 137
4. Королева Н.И Лингвопереводческий анализ англоязычных неологизмов: автореф. дис. - Алматы, 2001, с. 274
5. Ворно Е.Ф., Кащеева М.А., Малишевская Е.В., Потапова И.А. Лексикология английского языка. Пособие для учителей: Л.: Просвещение, 2000, с. 341
6. Харитончик З. А. Лексикология английского языка». – Минск: 2012, с. 341
7. Волков С.С., Сенько Е.В. Неологизмы и внутренние стимулы языкового развития. М.: Наука, 2008, с. 261
8. Ахмедчина Н.В. Основные словообразовательные модели неологизмов в языке современной англоязычной прессы / Н.В. Ахмедчина, Л.П. Ковалева // Вестн. Бурят. ун-та. Сер. 14, Романо-герман. филология. - 2006. - Вып.2. – с. 165
9. Английские неологизмы. – Киев: Наукова думка, 2000, с. 98
10. Розен Е.В. Новые слова и устойчивые словосочетания в английском языке.– М.: Просвещение, 2001, с. 276
11. Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. – М.: Просвещение, 2008, с. 367
12. Неологизмы в лексике, грамматике и фонетике. // Сборник научных трудов. Рига, 2005, с. 324
13. Мешков О.Д. Слообразование современного английского языка. М., 2006, с. 562
14. Лопатин Н.М. Рождение слова. Неологизмы и окказиональные образования. – М.: Наука, 2009, с. 395
15. Хахам Л. А. Основные типы новообразований в современном английском языке и способы их перевода на русский язык: Автореф. дис. … канд. филол. наук. - М., 2010. - с. 245
16. Новые слова и значения // Под ред. Е.А. Левашова. СПб., 2007, с. 556
17. Нуркамытова А.Б. О различных подходах к проблеме классификации неологизмов // Вестник КазНУ. Сер филологич. - 2006. - № 2. - с.230
18. Морозова И.Г. Распространение англоязычных заимствований как следствие активного взаимодействия современных языков в условиях глобализации // Культура народов Причерноморья. Симферополь, 2009. Т. 2. № 168.-С. 184
19. Романов А.Ю. Англицизмы и американизмы в русском языке и отношение к ним. СПб.: Изд-во СПУ., 2000, - с. 321
20. Alexander L.G. Right Word, Wrong Word. Words and structures confused and misused by learners of English. (Seventh impression) Longman: 2001, - p. 324
21. Новые слова и значения // Под ред. Е.А. Левашова. СПб., 2007, с. 213
22. Algeo J. Where do all the new words come from // American Speech, 1980, № 55 (4), P. 321
23. Иванов А.Н. Английская неология (Проблемы лексико номинативной активности).//Сборник научных трудов. - М., 2006. - Вып. 227 С. 98
24. Котелова Н.З. Теоретические аспекты лексикографического описания новых слов. // Лексикография. М., 2008. С. 234.
25. Сергеев В.Н. Неология и терминологические пристатейные словари. В кн.: Новые слова и словари новых слов. Л., 2013. С. 194
26. Степанов Г.М. Неологизмы в теории и практике современной лексикографии (на материале русских и английских словарей новых слов). Дисс. канд. филол. наук. М., 2009, с. 324
27. Aljeo J. Problems in New-words Lexicorgaphy. // Dictionaries. 2004.15. P. 231
28. Jespersen O. A Modern English Grammar on Historical Principles. - Copenhagen, 1942. - Part VI. Morphology. – р. 460
29. Barnhart D.K. Clarence L. Barnhart and Quotations for New Words in American Dictionaries. // Dictionaries. Journal of the Dictionary Society of North America. 16. 2015. P. 234
30. Clear J. Technical Implications of Multilingual Corpus Lexicography. // International Journal of Lexicography. 2006. V. 9. № 3. P. 356
31. S.Cooper M. The Dictionary of Lexical Innovations in Early Modern English, 1500-1599. //Dictionaries. 2012. 4. P. 520
32. Macmillan English Dictionary for Advanced Learners // Bloomsbury Publishing Plc, 2002, р. 231
33. Lehrer Т. Why Neologisms are Important to Study. // Lexicology, An International Journal of the Structure of Vocabulary. 2009. V. 2, р. 134
34. Thornbury, S. An A-Z of ELT. Macmillan Books for Teachers // Macmillan Publishers Limited, 2006, р. 131
35. Тимошенко, Н. Н. Типы автомобильных неологизмов в английском языке. / Н. Н. Тимошенко // Омский научный вестник. Серия Общество. История. Современность. № 3 (109). – Омск: Издательство ОмГТУ, 2012. – С. 186
36. Oxford Advanced Learner's Dictionary. 7th ed. Oxford University Press, 2005, р. 129
37. Перевод неологизмов в научно-технических текстах. - М., 2007. – с. 195
38. Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. – М.: Просвещение, 2008, с. 125
39. Аристов Н.Б. Основы перевода. - М: Литература на иностранных языках, 2011, с. 126
40. Maurer D.W. New Words Where do they Come from and where do they Go? // American Speech. V. 55.2010. № 3.р. 216
41. Reifer M. Dictionary of New Words. N.- Y., 2004, р. 562
42. Макарова М.Е. Лексико-грамматические проблемы перевода с английского языка на русский язык на примере газетного лексикона // Вестн. Самар. гос. экон. акад. - 2003. - № 2. - С.136
2. Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка. - М.: Просвещение. 2010, с. 196
3. Заботкина В.И. Новая лексика современного английского языка. - М.: Высшая школа, 1999. - с. 137
4. Королева Н.И Лингвопереводческий анализ англоязычных неологизмов: автореф. дис. - Алматы, 2001, с. 274
5. Ворно Е.Ф., Кащеева М.А., Малишевская Е.В., Потапова И.А. Лексикология английского языка. Пособие для учителей: Л.: Просвещение, 2000, с. 341
6. Харитончик З. А. Лексикология английского языка». – Минск: 2012, с. 341
7. Волков С.С., Сенько Е.В. Неологизмы и внутренние стимулы языкового развития. М.: Наука, 2008, с. 261
8. Ахмедчина Н.В. Основные словообразовательные модели неологизмов в языке современной англоязычной прессы / Н.В. Ахмедчина, Л.П. Ковалева // Вестн. Бурят. ун-та. Сер. 14, Романо-герман. филология. - 2006. - Вып.2. – с. 165
9. Английские неологизмы. – Киев: Наукова думка, 2000, с. 98
10. Розен Е.В. Новые слова и устойчивые словосочетания в английском языке.– М.: Просвещение, 2001, с. 276
11. Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. – М.: Просвещение, 2008, с. 367
12. Неологизмы в лексике, грамматике и фонетике. // Сборник научных трудов. Рига, 2005, с. 324
13. Мешков О.Д. Слообразование современного английского языка. М., 2006, с. 562
14. Лопатин Н.М. Рождение слова. Неологизмы и окказиональные образования. – М.: Наука, 2009, с. 395
15. Хахам Л. А. Основные типы новообразований в современном английском языке и способы их перевода на русский язык: Автореф. дис. … канд. филол. наук. - М., 2010. - с. 245
16. Новые слова и значения // Под ред. Е.А. Левашова. СПб., 2007, с. 556
17. Нуркамытова А.Б. О различных подходах к проблеме классификации неологизмов // Вестник КазНУ. Сер филологич. - 2006. - № 2. - с.230
18. Морозова И.Г. Распространение англоязычных заимствований как следствие активного взаимодействия современных языков в условиях глобализации // Культура народов Причерноморья. Симферополь, 2009. Т. 2. № 168.-С. 184
19. Романов А.Ю. Англицизмы и американизмы в русском языке и отношение к ним. СПб.: Изд-во СПУ., 2000, - с. 321
20. Alexander L.G. Right Word, Wrong Word. Words and structures confused and misused by learners of English. (Seventh impression) Longman: 2001, - p. 324
21. Новые слова и значения // Под ред. Е.А. Левашова. СПб., 2007, с. 213
22. Algeo J. Where do all the new words come from // American Speech, 1980, № 55 (4), P. 321
23. Иванов А.Н. Английская неология (Проблемы лексико номинативной активности).//Сборник научных трудов. - М., 2006. - Вып. 227 С. 98
24. Котелова Н.З. Теоретические аспекты лексикографического описания новых слов. // Лексикография. М., 2008. С. 234.
25. Сергеев В.Н. Неология и терминологические пристатейные словари. В кн.: Новые слова и словари новых слов. Л., 2013. С. 194
26. Степанов Г.М. Неологизмы в теории и практике современной лексикографии (на материале русских и английских словарей новых слов). Дисс. канд. филол. наук. М., 2009, с. 324
27. Aljeo J. Problems in New-words Lexicorgaphy. // Dictionaries. 2004.15. P. 231
28. Jespersen O. A Modern English Grammar on Historical Principles. - Copenhagen, 1942. - Part VI. Morphology. – р. 460
29. Barnhart D.K. Clarence L. Barnhart and Quotations for New Words in American Dictionaries. // Dictionaries. Journal of the Dictionary Society of North America. 16. 2015. P. 234
30. Clear J. Technical Implications of Multilingual Corpus Lexicography. // International Journal of Lexicography. 2006. V. 9. № 3. P. 356
31. S.Cooper M. The Dictionary of Lexical Innovations in Early Modern English, 1500-1599. //Dictionaries. 2012. 4. P. 520
32. Macmillan English Dictionary for Advanced Learners // Bloomsbury Publishing Plc, 2002, р. 231
33. Lehrer Т. Why Neologisms are Important to Study. // Lexicology, An International Journal of the Structure of Vocabulary. 2009. V. 2, р. 134
34. Thornbury, S. An A-Z of ELT. Macmillan Books for Teachers // Macmillan Publishers Limited, 2006, р. 131
35. Тимошенко, Н. Н. Типы автомобильных неологизмов в английском языке. / Н. Н. Тимошенко // Омский научный вестник. Серия Общество. История. Современность. № 3 (109). – Омск: Издательство ОмГТУ, 2012. – С. 186
36. Oxford Advanced Learner's Dictionary. 7th ed. Oxford University Press, 2005, р. 129
37. Перевод неологизмов в научно-технических текстах. - М., 2007. – с. 195
38. Цвиллинг М.Я. Переводные эквиваленты неологизмов в словаре и тексте. – М.: Просвещение, 2008, с. 125
39. Аристов Н.Б. Основы перевода. - М: Литература на иностранных языках, 2011, с. 126
40. Maurer D.W. New Words Where do they Come from and where do they Go? // American Speech. V. 55.2010. № 3.р. 216
41. Reifer M. Dictionary of New Words. N.- Y., 2004, р. 562
42. Макарова М.Е. Лексико-грамматические проблемы перевода с английского языка на русский язык на примере газетного лексикона // Вестн. Самар. гос. экон. акад. - 2003. - № 2. - С.136
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Ағылшын тіліндегі неологизмдердің аудармада берілуі (техникалық лексиканың негізінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Ағылшын тіліндегі неологизмдердің аудармада берілуі (техникалық лексиканың негізінде)
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі неологизм түсінігі 6
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері 6
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары 10
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары 20
Қорытынды А 24
2 Ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктері 25
2.1 Техникалық негізді неологизмдердің қазақ тіліне аударылу мәселелерін талдау 25
2.2 Техникалық неологизмдердің аударылу негіздерін зерттеу 28
Қорытынды Б 41
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 46
Кіріспе
Неологизмдер - бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен жаңа лексикалық бірлік.
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады:
- әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
- ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
- мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі. Сөздер неологизмдік қасиетін көп уақыт сақтай алмайды. Жаңа сөзіміз белсенді қолданысқа түсе бастағаннан өзінің жаңа қасиетінен айрыла бастайды, яғни бірте-бірте жаңалық кейпін жойып, жалпы тілдік сөз ретінде лексика жүйесіне енеді. Қазіргі уақытта ай бетіндегі жүруші, космодром, радар, ракета-тасушы, бағдарламалау сияқты сөздерді неологизмдер деуге болмайды. Өйткені бұл сөздер өзінің тарихи кезеңінде жаңа сөз деген атқа ие болғанымен, қазіргі уақытта тіл қолданысына еніп, қарапайым сөздер қатарына ауысқан. Көптеген ағылшын лексикографтары қазіргі уақытта окказиональды деп аталатын неологизмдерді қолданып жүр, яғни олардың мағынасы өзгеше немесе аяқ астынан айтылған немесе қолданылған сөздер дегенді білдіреді.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша белгілерді объективті түрде анықтауға болмайды, сондықтан да жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз - неологизм түсінігі уақытқа байланысты өзгергіш, сөздер қашан өзінің жаңалық кейпін жоғалтпайынша неологизм сөздер болып қала береді.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына жаңа сөз өнімділігі, сөз құрау, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико-семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсіл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндегі салмақтары бірдей емес. Жаңа сөз өнімділігі мен сөз құрылым сияқты тәсілдер жаңа сөз құраудың негізгісі болып табылады.
Нағыз неологизмдер өте сирек кездеседі, олардың 99% - дәлелденген. Авторлық неологизмдерді авторлар мен ғалымдар жасайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі неологизмдердің пайда болу тәсілдерін анықтай отырып, техникалық негіздегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының мақсаты: жалпы неологизмдердің ерекшеліктерін ескере отырып, ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдердің пайда болу тәсілдерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктерін қарастыру;
- неологизмдердің жасалу жолдары мен жіктелуі, функцияларын зерттеу;
- ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктерін талдау.
Зерттеу жұмысының нысаны: ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдерді зерттеу.
Зерттеу жұмысының пәні: ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдердің пайда болу тәсілдерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізі ретінде келесі авторлардың еңбектері қолданылды: Арбекова Т.И., Арнольд И.В., Ворно Е.Ф. (Кащеева М.А., Малишевская Е.В., Потапова И.А), Волков С.С. (Сенько Е.В.), Заботкина О.А., Котелова Н.З., Мешков О.Д. (Москалева И.Н.), Хидекель С.С. (Гинзбург Р.З., Князева Г.Ю., Санкин А.А.).
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы. Зерттеудің нәтижелері ағылшын тіл білімінде аталым теориясын дамытады, уәжтану, термин жасам мен сөз жасам теориясына нақты үлес қосады. Зерттеу барысында жасалынған тұжырымдамалар мен нәтижелер неологизм мәселелерінің дамуына, қалыптасуына септігін тигізеді.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік құндылығы. Зерттеудің нәтижелері неологизмдер жөнінде жаңа пайымдаулар жасауға мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыстың негізгі материалдары мен теориялық тұжырымдарын жоғары оқу орындарында ағылшын тілін оқыту салаласынан оқулықтар мен оқу құралдарын жасауда, арнайы семинар мен арнайы курстық, аудиториялық дәріс оқуда пайдалануға болады. Сонымен, өз шешімін күтіп тұрған басқа да ұқсас құбылыстардың ара жігін ашуда септігін тигізіп, неологизмдік терминология салаларына қатысты болашақ зерттеулерге жол ашады. Ең бастысы, зерттеу барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдардың бірқатары неологизмдік аталым үдерісінің ғылыми принциптерін белгілеуге негіз болады.
Берілген жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі неологизм түсінігі
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері
Қоғамдық қатынастар, ғылым мен техника, мәдениет пен шаруашылықтың дамуымен байланысты тілде пайда болған жаңа сөздер мен сөз тіркестері неологизмдер деп аталады. Неологизмдер тілге сіңісіп, жалпыхалықтық сипат ала қоймаған жаңа сөздер деген ұғымды біддіреді. Халыққа әбден танылып болмаған, белгілі бір саладағы тар көлемде қолданылып жүрген жаңа сөздердің бәрі де неологизмдердің тобына кіреді.
Сөздің мұндай туындылары лексеманың қасиетіне ие емес, сөздік қордың бірлігін құрамайды, олардың саны шексіз, теориялық шексіз. Сөздіктер оларды бекітпейді және бекіте алмайды.
Тілдің толықтыру процесін жай ғана тілдегі жаңа сөздердің санына келтіре алмаймыз. Экстралингвистикалық факторлармен қатар, адамның жеке тілдік қызметі жаңа сөздердің пайда болуына ықпал етеді.
Жаңа туынды сөздерді неологизмдерден ажырата білу керек. Лексикологияның тағы бір мәселесі - жаңа сөздердің пайда болу процесі неге негізделеді.
Ирина Владиимировна Арнольдтың ойынша, жаңа түсінікті немесе құбылысты білдіретін жаңа сөз бе, әлде тілдегі бар сөз бе дегеніне қарай неологизмдер лексикалық және семантикалық болып бөлінеді. Негізінен бар тілдердің базасында басқа тілдерден енген сөздер ретінде лексикалық неологизмдер танылады. Семантикалықтар нақты бір стилистикалық мақсаттарда қызмет етеді. Өзінің неологизмдер туралы түсініктемесін айта отырып, ол былай дейді: Жаңа сөздер термині жаңа туындылардың, кірме сөздердің әр түрлерін біріктіреді. Бұл тек қана әдеби тілдің жаңа туынды сөздері ғана емес, сондай-ақ шет тілдерінен енген, қайта қалыптасқан, жеке авторлық сөздер.
Орыс лингвисті Заботкина Вера Ивановна жаңа сөздерді мынадай топтарға бөледі:
1) нағыз неологизмдер (формасының жаңалығы мазмұнының жаңалығы болып саналады): audiotyping аудиобасылым; bio-computer тірі ағзалардың жүйке жүйесін келтіретін компьютер; thought-processor логикалық реттелетін және идеяларды дамытушы компьютер;
2) трансформациялар, алдында басқа формамен берілген сөздің жаңалығының формасын мағынасымен үйлестіретін сөздер: sudser құнсыз опера; big С (мед.) рак; Af, houtie негр.
Пайда болуының көзқарасымен алғанда, В.И.Заботкина, Загидуллин Р.З., Королева Н.Н. неологизмдерді фонологиялық, кірме, семантикалық және синтаксистік деп бөледі.
Осылайша, берілген жіктелу бізге бұл жаңа сөздердің басқа тармақшалар бойынша таралуының мәселесін шешеді. Бірақ берілген мәселені шешу үшін белгілі бір жіктелімдегі әр неологизмнің түріне нақты анықтама беру керек.
Жеке дыбыстардың фонологиялық неологизмдері. Мұндай сөздерді кейде жасанды немесе ойлап табылған деп атайды. Дыбыстардың жаңа конфигурациялары кейде латындық немесе гректік пайда болудағы морфемалармен сәйкес келеді: perfol пластикалық таспа, acryl, perlon (синтетикалық материалдар).
Салыстыру үшін to zap ату', тісті тісіне тигізу (тура және ауыспалы мағынасында) (алғашында zap комиктерде одағай ретінде ғарыштық қарудың графикалық дыбысының формасын жеткізу үшін қолданылған);
to whee (американдық сленг) толқыту (whee дегеннен шыққан - одағай, қуанышты білдіретін сөз ретінде қолданылады).
to diddy-bop (американдық сленг) жеңіл, қарқынды, билік жүріспен жүру, qwerty баспа машинасындағы батырмалардың ресми емес атауы (стандартты машинаның жоғарғы қатарындағы бірінші q, w, e, r, t, у әріптері бойынша).
Осы топқа шартты түрде жаңа неологизмдерді де жатқызуға болады: yech [jek] немесе yuck (американдық сленгпен қолданысқа шектелген) -- қатты жек көруді білдіретін одағай (берілген одағайдан көбінесе балалардың қолданылатын yuckyyukky жек көрушілік сын есімі пайда болған).
Берілген неологизмдер жаңалық коннотациясының ең жоғарғы деңгейіне ие және күшті неологизмдердің қатарына жатқызыла алады. Олардың жоғарғы жаңалық дәрежесі олардың формасының жаңалғы мен ерекшелігімен түсіндіріледі.
Бүгінгі күндегі лингвистика бойынша сөздіктер мен ғылыми еңбектерде келтірілген неологиялық түсініктемелерді қарастырайық. Неология саласында ғана мамандар болып табылмайтын лингвистердің арасында тілдегі барлық инновацияларды жалпы неологизм терминімен біріктіру болып табылады. Алайда тілдің табиғаты көп қырлы және әр түрлі болғандықтан, барлық салалардағы жаңалықтарды бір терминге келтіру мүмкін емес болып табылады. Сондықтан да жаңаның әр түрлі аспектілерімен айналысатын ғалымдар неологизмдердің санаттарын белгілейтін жаңа терминдердің жасауына мәжбүр болады. Мұнымен неологизм түсінігінде пайда болған әр қилылықтар, сондай-ақ терминдердің көптеген анықтамалары анықталады.
Неологизм термині алдында адамдарға белгісіз болған, тілдегі бар жаңа сөз жасаушы модельдерге сәйкестендіріліп жасалады. Мысалы: reactor - ядролық реактор, biocide - биологиялық соғыс. Кейде ол тілдегі қолданыстағы сөздерді жаңарту үшін де қолданылады, мысалы, boffin (көбінесе әскери мақсаттарда құпия жұмыспен айналысатын ғалым) сөзі scientist сөзіне жақын сөз болып келеді, бірақ өзгеше семантикалық боямаға ие. Сонымен қатар, бұл лексикалық инновациялардың біркелкі емес құрамы өзінің пайда болу себептері, тілдегі тұрақтылығы, қолданылу жиілігі, әрі қарайғы тағдыры, яғни біреулері тілде берік орнығып кететіндей, екіншілері тез қолданыстан шығып кететіндей ерекшеленеді.
Сурет 1 - Жаңа туынды сөздің даму бағыттары
Неологизмдердің пайда болу себептері - қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады: жаңа әлеуметтік-экономикалық шынайылықтардың, ғылым мен техника саласындағы жаңа ашылулар, мәдениеттегі жетістіктер. Неологизмнің белгісі - сол тілде сөйлеушілер үшін мүлде жаңа ұғым болып саналуы. Сөз неологизм болып ұзақ уақыт сақталмайды. Сөз белсенді қолданыла бастағаннан, ол өзінің жаңалық белгісін жоғалтып, көпшілікпен қолданылатын сөзге айналады. Қазіргі кезде computer, cell-phone, cosmonaut сөздері неологизм болып саналмайды. Олар өздерінің тарихи кезеңіне дейін неологизм болған, ал қазір ол барлық тілдерге еніп, жаңа сөз ретінде қабылданбайды.
Жаңа сөзді жасаушы адам (originator) индивидуализм мен оригиналдылыққа ұмтылады. Кейін сөз әлеуметтену (қоғамда қабылдануы) мен лексикологияланудың (тілдік жүйеде бекітілуі) бірнеше сатысынан өтеді. Сөзді таратушылармен (purveyors) ол сөз қабылданады. Әдетте ол университеттің мұғалімдері, мектептің мұғалімдері, журналисттер, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері. Сөз басылымдарда бекітіледі. Әлеуметтенудің тағы бір сатысы - сөзді кең қоғам мүшелерінің барлығымен қабылдануы. Кейін лексикализация процесі, ал одан кейін - тілді ұстанушылардың арасында коммуникативті-прагматикалық құзыреттілігінің алынуы жүреді.
Сөздің әлеуметтену мен лексикализация үрдістері арасындағы таратушылардың әсерімен жүреді.
Ағылшын тілі басқа да тілдер сияқты үнемі өзгеріс пен қозғалыста. Тілдің ең қозғалмалы қабаты ретіндегі лексика әлеуметтік, мәдени ортадағы барлық жаңалықтарға әсер етеді.
Ағылшын тілінде сөйлеушілерде компьютерлену өмірдің әр түрлі саласында, соның ішінде тұрмыста да жүріп жатыр. тұрмыста компьютерді қолданумен байланысты көптеген неологизмдер tele- қысқартылған формасының жалғануы арқылы жасалады, мысалы: telepost - "үйдегі компьютер тұратын орын", telework, to telecommute - "өндіріске компьютерлік байланысқа ие болып, үйде жұмыс істеу", telebanking - "теледидар немесе үй компьютері арқылы клиентке банктік операцияларды орындауға мүмкіндік беретін қаржылық қызметтің түрі ", teleshopping - "телефон арқылы сауда жасау". Лексикалық бірліктердің басқа түрлері де қолданылады:dial-a-taxi - "телефон арқылы такси шақыру", dial-meal - "телефон арқылы тамаққа тапсырыс беру".
Компьютеризация ғылым мен техниканың әр түрлі салаларында қолданылады, бұл көптеген терминологиялық неологизмдердің пайда болуына алып келеді. Мысалы, лингвистика саласында: translation - "машиналық аударма", interlingual- "бірнеше тілдерге аударуға арналған машиналық аударманың жасанды түрі", electronic -translator - "ЭВМ-аудармашы"; биометрияда: biometric security - "биометрикалық қорғаныс", biometric systems- "биометрикалық қорғаныс құралы", biometric locks - "биометрикалық құлыптар", computerized card -"есікті, сейфті ашуға арналған биометрикалық құрылғысы бар карточкалар", finger-print-scanner - "қол саусақтарын тануға арналған биометрикалық құрылғы ", biometric eye-scanner - "көздің қарашығын анықтауға арналған биометрикалық құрылғы", медицинада: telemonitory systemsunit - "дәрігерге ауруларды алыс арақашықтықтан емдеуге мүмкіндік беруші құрылғы ".
Қоғамның дамуымен адамның қызметінің әр түрлі салаларында жаңа түсініктер, жаңа заттар пайда болады, олар жаңа атаулармен аталуды талап етеді, демек неологизмдер немесе жаңа сөздер пайда болады.
Әлі күнге дейін шешімін таппаған мәселе бар: неологизм түсінігін қалай бекітеміз, қандай да бір сөздік бірлікті неологизмге жатқызудағы қандай критерийлер қойылады.
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары
Неологизмдер адамның қызметінің әр түрлі салаларынан пайда болады: тұрмыстан, ғылымнан, техникадан, қоғамдық-саяси өмірден. Сондықтан неологизмдер барлық функциялық-тілдік стильдерде, сондай-ақ қазіргі заманғы әдебиеттің тілінде кездеседі.
Жаңа сөздер БАҚ, радио мен телевидения, сондай-ақ жастардың ауыз екі тілінде көрініс табады, олар жаңа сөздерді кеңінен қолданады.
Жаңа лексикалық бірліктердің жасалуы сол тілде тарихи қалыптасқан белгілі бір сөз тудырушы үлгілер арқылы жүзеге асырылады. Бұл кезде сөздің жасалуының негізгі проблемаларының бірі үлгінің өнімділігі немесе сөздің жасалуының әдісі болып табылады.
Қазіргі кезде деривациялық қарым-қатынастардың белгілері болып формасы бойынша өнімділігі мен мазмұны бойынша дәлелденуі болып табылады.
Қазіргі заманғы ағылшын тілі жаңа сөздердің жасалуының көптеген әдістеріне ие, оларға сөз тудырушылық, сөз біріктіру, конверсиялау, қысқарту, адъективтену, субстантивизациялау, кері сөз жасау, лексикалық-семантикалық әдіс, дыбыстардың алмасуы, сөздегі екпіннің ауысуы және т.б. жатады. Алайда аталған әдістердің бәрі бірдей дәрежеде қолданылмайды, олардың сөздерді жасаудағы ролі әр түрлі. Сөз тудыру мен сөзді біріктіру әдістері жаңа сөздердің жасалуының негізгі бөлігін құрайды.
Зерттеушілердің мәліметтеріне сүйенсек, олардың көмегімен 88 % жаңа сөздер жасалады. Басқа әдістері, мысалы конверсия, лексикалық-семантикалық әдістер аз көлемде ғана жаңа сөздерді жасайды, ал үшіншілері олардың қатарына дыбыстардың алмастырылуын және екпіннің алмастырылуын жатқызуға болады, өте аз қолданылады, тіпті қазіргі кезде қолданылмай, тарихта жаңа сөздердің жасалу жолдарына өтіп кеткен.
Тілде американдық болмыстағы неологизмдер бар, сондай-ақ ағылшындық және американдық техникалық, әсіресе периодты әдебиеттерде кездесетін неологизмдер бар. Оларға өздеріне тән жаргондық немесе ауыз екі сөйлеу тілінің белгілері тән. Бұл әдетте жаргондық және ауыз екі сөздер, аз таралған терминдер мен фирмалық атаулар.
Оларға, бірінші кезекте, әр түрлі зауыттар мен цехтарда пайда болатын неологизмдер жатады, яғни тек шектелген салада ғана қолданылатын терминдер - кейде бір цехтің, зауыттың, фирманың шеңберінде. Бұл сөздер негізгі мағынасында терминдер болып табылмайды, олардың болуын ағылшын және американдық техникалық әдебиеттің жағымсыз белгілеріне жатқызуға болады, өйткені олар аудару кезінде біршама қиындықтарды туындатады.
Қазіргі заманғы ағылшын тіліндегі неологизмдердің жасалуының келесідей әдістерін қарастырайық.
1) аффиксация (ол жұрнақ арқылы және сөз алдындағы қосымша арқылы жасалынатын сөздер болып бөлінеді)
2) конверсия
3) сөзді біріктіру
4) қысқарту
Аффиксация
Қосымшалық бірліктер, Кэннонның мәліметтері бойынша, барлық жаңа сөздердің жасалуының 24% құрайды және күрделі сөздерден біршама ғана қалып барады. Алайда ешқашан ағылшын тілінің тарихында аффикстер мен олардың дистрибуциясының саны қазіргі кезге қарағанда бай, әрі әр алуан болған емес.
Оларды былай бөлуге болады:
Аз өнімділікті аффикстер
Өнімділікті аффикстер
Өнімділік әр түрлі тілдік бірліктердің ең басты сипаттамаларының бірі болып табылады. Сөз жасаушы модельдерді сипаттаудағы өнімділік жаңа сөздерді жасауда орталық механизмі болып келеді.
Өнімділік сөзі аффикстерге, яғни сөз жасаушы элементтерге, сөздің жасалу жолдарына әсер ететін болғандықтан, өнімділік сөзінің семантикасы өте кең. Сондықтан болар, оның жеке аспектілері, тіпті оның негізгі сипаттамалары бойынша зерттеушілердің бір ойы жоқ.
Айта кететін жайт, сөзді жасаудың теориясында өнімділік сөзінің сөз жасаушы белсенділігі деген синонимдес термині бар, ол қандай да бір сөз жасамның, мысалы, сөз жасаушы элементтің жаңа сөздерді жасау қабілеттілігін білдіреді. Модель, аффикс, негіз жаңа сөздерді жасауда белсенді болуы мүмкін және керісінше, пассивті де болуы мүмкін, яғни олардың көмегімен тек санаулы ғана сөздер жасала алады немесе мүлдем жасалмайды. Бұл екі терминдердің қолданылу аясы мынадай:
Өнімділікті модельмен немесе сөздің жасалу жолының арасындағы қатынасын белгілеуге болады (сөзді біріктіру, конверсия және т.б.);
Сөз жасаушы белсенділік - аффикстермен, жартылай аффикстермен, негіздермен - тілдің сөз жасаушы элементтерімен.
Осылайша, өнімділік деп тілдің берілген даму сатысында жаңа сөздер жасалатын модельдерді түсінеміз.
Сөзге жұрнақтың жалғануы
XX ғасырдың басы мен XXI соңына жататын, неологизмдердің сөздіктерінде кездесетін 52% жаңа жұрнақ арқылы жасалған сөздердің жасалуы мына сызбаға сәйкес келеді: {n} + Suf - N, бұл ағылшындық қосымша арқылы жасалған сөз тудырушылардың ішіндегі ең өнімдісі болып табылады (барлық жұрнақ арқылы жасалған неологизмдердің 40%). Есімдерден жасалған зат есімдерді өндіруге қабілетті авторлар ағылшын тіліндегі 50 дейін жұрнақтарды атап көрсетеді, алайда олардың бәрі белсенді емес: қарастырылатын кезеңде сөз жасауға 26 жұрнақтар мүлдем қатыспаған: -асу, -ade, -age, -ana, -ance, -ant, -ase, -aster, -ate, -ule, -een, -eme, -en, -enne, -ifer, -fat, -ice, -i. -ina, -is, -kin, -ling, -ment, -ock, -urе, -us.
-ide жұрнағы күрделі байланысқан шет тілдік компоненттержен жасалған негіздермен сәйкес келеді. Оның туындылары химиялық заттардың атауларын білдіреді, мысалы: macrolide макролид (антибиотик); rnethysergide метисергид (дәрі); polyimide полиимид (химиялық зат).
Ғылыми-техникалық терминология саласындағы барынша өнімді жұрнақтар келесілер болып табылады: -ium-, -osis-, -ite, -ize, -ist, -ee, -ism, -er, -or, -ant, -ing.
Көп жағдайда (15%) {N) + Suf = N сызбасы бойынша жасалған сөздері мына жұрнақтан жасалады -ist. Ол күрделі негіздің бірінші компонентінде бірінші көрсетілген, нақты ғылымдарды білдіретін басым түрде -ology зат есімдерімен үйлеседі.
Осы негіздердің туындылары осы саладағы мамандардың атауларын білдіреді: astrochronology астрохронология, жұлдыздар немесе галактикалардың жасын анықтау iastrochronologist астрохронолог. Жұлдыздардың жасын анықтайтын маман; ethnomusicology - музыкалық фольклортану, халық музыкалық шығармасын зерттеу (басым. Еуропалық емес халықтардың) ethnomusicologist музыкалық фольклортану бойынша маман, fetology эмбриология fetologist - эмбриолог: futurology, ufology танылмаған ұшып жүрген объектілерді зерттеу ufologist - танылмаған ұшып жүрген объектілерді бақылаушы
Танымал саяси қызметкерлердің аттарымен үйлескен -ist жұрнағы, белгілі болғандай, осы қызметкермен өткізілетін білімнің немесе саясаттың жақтаушысы мағынасындағы туындыларды жасайды. Сонымен қатар, осындай жұрнақтардың туындылары негіз деп аталатынның жақтаушысы, сол саладағы қызметкер мағынасына ие: assemblage ассамблаж (металдан, ағаштан, қағаздан және т.б. жасалған абстрактілі композиция} assemblagist ассамблажист.
Cybemetist кибернетик зат есімі cybernetics кибернетика сөзінен -ics жұрнағын -ist жұрнағына алмастыру арқылы жасалған. Кейде - ist жұрнағы есімді негізге басқа жұрнақтармен бірге cybemetist-cybernetician синонимдерін жасау арқылы жалғанады.
Қарастырылатын кезеңде есімді негіздерімен үйлескен агентивті жұрнақтарға -er (-or), -ite, -nik, -man, -ette. -ess, -ster. -an. -ее, -у жұрнақтары жатады. -er жұрнағы зат есімдердің негіздеріне жалғана отырып, {N} + Suf = N сызбасы бойынша 8% туындылардың жасалуына қатысады.
1) сөзді жасаушы негіз көрсететін қолданумен сипатталатын адам: program - ақпараттық бағдарлама programmer - программист
2) негізбен белгіленетін топтың мүшесі: jet-set бай саяхатшылардың тар шеңбері (көрікті курорттарға және т.б. реактив ұшақтарда ұшатын
Агентивтік мағынасынан басқа er, or жұрнақтары есімді негіз көрсететінді алуға арналған құрал мағыналы дериваттарды жасай алады: process кибернетикалық құрылғыдағы мәліметтерді өңдеу, үрдіс processor 1) процессор; 2) құрастырушы бағдарлама; streamliner сүйір формалы поезд; afterburner форсажды камера (отынның жануы жүретін, synchronizer синхронизатор, pusher ауа бұрандасын итеретін эжектор
- ite жұрнағы мынадай сөздерді жасайды: coalite (түтінсіз отын), pentolite (жаңа жарылғыш зат), sylvanite (сильванит - жазба кенінің кристалы).
- ess пен - ette жұрнақтары әйел жынысты тұлға деген мағынаны білдіретін жалпы қасиеттерге ие. Екі жұрнақ та дәстүрлі ер адамдардың мамандықтарын білдіретін зат есімдерге жалғанады. Алайда олардың арасында біршама айырмашылықтар бар:
1) - ess жұрнағы өнімділігі жағынан - ette жұрнағынан артта қалады;
2) - ess жұрнағы толық мағынаға жалғанады (astronautess әйел - ғарышкер), бұл кезде -еtte жұрнағы ер адамды білдіретін жұрнақты ығыстырушы қасиетке ие, мысалы: cosmonaut ғарышкер cosmonette әйел-ғарышкер, сирек түрде purser мор. шаруашылық бөліктің бастығы purserette 1) мор шаруашылық бөліктің әйел-бастығы; 2) ав. аға стюардесса мына түрдегі жұрнақты ығыстырады.
-y(-ie) жұрнағы зат есімдердің негіздерімен үйлесе отырып, әдетте, ауыз екі тілдік немесе жаргондық сипаттағы сөздерді құрайды. Оның өнімділігі - есімдерден жасалған неологизмдердің 3%. -у жұрнағымен агентивті, қарулық мәндегі зат есімдер жасалады: prep амер. "жеке меншікті мектеп (колледжге түсуге дайындаушы)" prepie амер. ауыз. жеке меншікті орта мектептің оқушысы немесе түлегі. seg сегрегация seggie амер. ауыз. сегрегационист; расалық сегрегацияның жақтаушысы.
-an аз өнімділікті (есімдерден жасалған зат есімдіктердің 2%). Есімді негіздермен үйлесе отырып, ол мынадай мағына береді: 1) негіз деп аталған мамандығына ие: bariatrics толықтан емдеу; майдың алмасуын реттейтін терапия bariatrician толып кетуден емдеуші дәрігер; jurimetrics ғылыми әдістерді қолданумен жүретін сот сараптамасы jurimetrician сот сарапшысы.
Өте аз сөздер (1% аз) - ее жұрнағымен бірге есімді негіздерден жасалады. Олардың жалпы мағынасы - "негіз деп аталатыннан алған тұлға ": franchise қандай да бір тұлғаға оның тауарын сатуға фирмамен ұсынылған артықшылық (жеңілдікпен) franchisee "фирмадан дербес өкілділіктің құқығын алған тұлға"; vaccine вакцина vaccinee "екпені алған тұлға; consign жүк алу consignee жүкті алушы.
- ics жұрнағы бар туындылар негізге нұсқаушыны зерттейтін ғылымдардың атауы:excition экситон (бөлшексымақ) excitonics экситондарды зерттеуші ғылым; fluid сұйық, ағын fluidics флюидика, ағынды техника; ocean теңіз oceanics океанология. Кейде - ics басқа жұрнақты алмастырады: information ақпарат informatics ақпарат, ақпараттың теориясы.
- ium туындылары мынадай мағыналарға ие: 1) негіз нұсқаушы үрдістердің модельденуі жүретін ғимараттардың атауы (planetarium планетарий үлгісі бойынша): atmospherium атмосфериум (атмосфералық немесе метеорологиялық құбылыстарды модельдеуге арналған камера); atomarium атомның құрылысын көрсетуге арналған зал, атомарий; 2) химиялық элементтердің атауы: hanium ганий (нильсборийдің алдыңғы атауы - химиялық элемент); mystery жұмбақ mysterium химиялық радикал - Құс Жолының кейбір нүктелеріндегі радиосәулеленулердің көзі.
- in, -on, -oid туындылары - органикалық заттардың, жабайы өсімдіктердің, ағзалардың атауы: scotophobia қараңғылықтан қорғау scotophobin кеміргіштердің ми ұлпасынан алынатын қараңғылықтан қорқудан емдеуші зат; code код codon амин қышқылдарын өңдеуге арналған генетикалық кодты көрсетуші химиялық негіздердің тобы; proteinoid ақуыздың молекуласын сипаттайтын молекула от protein ақуыз; embryo эмбрион шыққан embryoid эмбрионның қызметін орындаушы өсімдік немесе ағза.
- let жұрнағы зат есімдерге кішірейтуші мағына береді: bomb бомба bomblet аз калибрлі бомба.
- ing жұрнағы әрекетке нұсқайтын зат есімдерді жасауға қолданылады. Мысалы, piggybacking темір жол платформаларында автофургандарды тасымалдау; контейнеризация; blitzing қырғын бомбалау; handling көлікті күту, басқару; locking құлыптау, desizing матаны шлихтадан тазарту.
- osis жұрнағы грек тілінен латын тіліне енген, әр түрлі ауруларды білдіретін зат есімдердің жасалуы үшін қолданылады: aeroneurosis ұшу кезінде ұшқыштарда жүйке жүйесінің шаршауынан пайда болатын жалпы күйгелектілік; silicosis силикоз, тас көмір шаңының және т.б. түсуінен пайда болатын өкпенің ауруы.
-ant жұрнағы жоғары емес өнімділікке ие - девербалдық зат есімдіктердің 4%. Ол химиялық заттардың атауының пайда болуының қызметін білдіреді, олар сөз тудырушы негіздің әрекетіне арналған немесе оларды сипаттайды.
Префикстердің қосылу
XXI ғасырдың шегінде пайда болған префикстер арқылы жасалған неологизмдердің саны жұрнақ арқылы жасалған неологизмдермен бірдей. Әр түрлі сөз таптарының бөліктерімен үйлесімде 47 префикстер 100 астам сөз жасаушы модельдерге айналған. Префиксалды туындылар (зат есімдер, сын есімдер, етістіктер мен үстеулер) транспонирленбейтін, транспонирленетін сызбалар арқылы пайда болған.
Префикстердің қосылуы арқылы жасалған зат есімдер барлық префиксті неологизмдердің жуықтап алғанда 57% құрайды. Олардың барлығы дерлік Pref + {N} = N транспонирленбейтін сызбасы бойынша жасалған, онда 34 префикстер, жартылай префикстер мен префиксоидты сөз жасаушы элементтер қатысқан. Ғылыми-техникалық терминология саласындағы осындай сызбасы бар барынша өнімді префикстерге келесілер жатады: re-, over-, de-, en-, inter-, under.
Жартылай префикстер префикстерге қарағанда көп дәрежеде семантикалық жүктелген және көп дәрежеде туынды бірліктің семантикасына ықпал етеді. Жартылай префикстердің негізі - латин, француз және грек тілдері: асго-, bio-, xeno-, micro-, euro-, tele- және т.б. Олардың қолданылуы, әдетте, ғылыми-техникалық салалармен шектелген. Алайда техникалық жаңартулардың тұрмыста кеңінен таралуымен жартылай префикстер жалпы қолданысқа ие болып келуде.
Мысалы: telebanking клиентке банк операцияларын теледидар немесе жеке компьютері арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржылық қызмет; telemarketing телефон бойынша сату тәжірибесі; teleshopping телефон бойынша сатып алуға тапсырыс беру.
Сөздің екінші бөлігі бөлшектеніп, өмірдің әр түрлі салаларында қолданылатын бірліктерді құрайтын жұрнақтық элементке айналған. Қазіргі кезде ең өнімдіге келесідей жартылай аффикстер жатады: -intensive, -wide, -friendly, -nomics, -speak.
Ағылшын тілінде көп жағдайда жаңа сөздер қолданыстағы сөздерден жазылуларындағы және айтылуларындағы ешқандай өзгертулерсіз пайда болады. Сөздердің мұндай жасалу жолы конверсия деп аталады. Конверсия деривация жолымен жаңа сөздердің жасалу әдісі ретінде өзінің белсенділігін төмендетіп, басқа сөздердің жасалу жолдарынан кейін тұрады. Конвертирленген бірліктер неологизмдердің жалпы санының 3% құрайды.
Конверсия
Конверсияның кеңінен таралған түріне етістіктердің зат есімдерден жасалуы жатады.
Осылайша, motor қозғалтқыш зат есімінен to motor қозғалыс режимінде жұмыс істеу етістігі пайда болған; generator зат есімінен to generator генеративті режимде жұмыс істеу етістігі пайда болған.
To power механикаландыру етістігі power зат есімінің конверсиясының арқасында пайда болған. To doctor техникалық көмек көрсету, жөндеу, кемшіліктерді жою етістігі doctor зат есімінен жасалған. To handle поезды басқару, жүйелеу, өңдеу және т.б. мағынасындағы етістік handle етістігінен пайда болған.
Кейде осы жолмен пайда болған етістіктер сөздіктерде болмайды. Оларды аударуда жеке жағдайларда контекстуалды ауыстыруларға немесе сипаттаушы аудармаларға жүгінуге болады.
Мысалы, to stretch out созу етістігі өндірісті ұйымдастыру мен нормалау бойынша әдебиетте сипатталып, екіжақты аударылады: 1) төленбейтін қосымша жұмысты жүргізу және 2) саналы түрде қарқынын төмендету.
Кері үрдіс (конверсиялау жолымен зат есімдердің етістіктерден пайда болуы) сирек байқалады, мысалы, bleed жұпты таңдау зат есімі to bleed суды ағызу етістігінен пайда болған.
Осылайша мына зат есімдер де жасалынған: layout орналасу, орналастыру to lay out етістігінен: fall-out радиоактивті түсу to fall out түсу етістігінен; follow up бақылау to follow етістігінен; trip құлату to trip құлап қалу етістігінен жасалынған.
Кейде зат есімнің мәні өзі пайда болған етістіктің мәнінен ерекшеленбейді. Мысалы, hold up кідіріс - to hold up кідірту етістігінен.
Формаларының сәйкес келуі сын есімдер мен етістіктерде де байқалады:
Staff штаттық - to staff штат жинау
Double қос - to double екі еселеу
Emty бос - to empty босату
Ескере кететін жайт, конверсиялау жолымен зат есімдерден пайда болған етістіктердің көбісінің арқасында, өз кезегінде, жаңа етістіктер пайда болды. Мысалы, to motor етістігінен re- префиксінің көмегімен to remoter қозғалтқышты ауыстыру етістігі пайда болды.
Сөздерді біріктіру
Біз жұмысымызда сөзді біріктірудің жеке жағдайын, яғни тартпа қысумен алынған неологизмдерді - телескоптық сөздерді қарастырамыз.
Телескопия деп - жаңа сөз бір сөздің толық негізіне басқа сөздің қысқартылған негізінің жалғануы арқылы немесе екі сөздің қиылған негіздерінің жалғануы арқылы жасалуды айтады. Жаңа сөздің мәнінде оның құрамына толығымен немесе бөлігімен енетін құрылымдық компоненттерінің мағынасы болады. Әдебиетте жаңа лексикалық бірліктердің жасалу әдісі тартылу, бірігу, қосылу, контаминация, қосалқы сөздің жасалуы, гибридизация және т.б. аттарымен белгілі.
Өткен ғасырдың ортасында отандық тіл мамандары тартылуды жаңа сөз жасаудың әдісі ретінде мойындамаған. Осылайша, И.М.Берман жаңа лексикалық бірліктердің жасалу басқа әдістеріне қарағанда бұл әдістің шектеулі сипатын көрсеткен, оның ойынша телескопты сөздер бекітілген сөздің жасалу әдісіне олардың біреуіне толығымен өтетіндей жасалады.
Ақыр соңында автор тартылуды ерекше сөздің жасалу жолы ретінде санау дұрыс емес деген қорытындыға келеді.
Әр түрлі жылдардағы басылымдардың сөздіктерін салыстыру оларда біртіндеп телескопизмдердің үлесі артып келеді. Осылайша, П. Бергтің ағылшындық неологизмдердің сөздігінде 1953 жылы 20 тартылулар болса, одан жиырма жыл кейін шыққан К. Барнхартаның осыған ұқсас сөздігінде олар 160-тан астам болып келеді.
Тартылудың (телескопты сөздердің) жасалуының негізгі базасы болып еркін синтаксистік құрылым табылады деген ой бар, оның стереотипті сипаттамасы мен жиі қайталанушылығы толық рәсімделген лексеманы трансформациялаудың негізгі катализаторы болып табылады. Мұнымен келісу қиын, өйткені шындығына келгенде көптеген тартылулар аббреиватураларға қарағанда бос сөз тіркестерінде сәйкестіктері жоқ, олар екі синтаксистік оқшауланған сөздердің арасында синтаксистік байланысты бекіту барысында пайда болады.
Кейде ерекше сипаттағы телескопизмдердің фрагменттері префикстермен немесе tele-, mini-, auto- және т.б. түрдегі комбинациялы формалармен қысқарады. Шындығына келгенде, префикстер мен телескоптық сөздердің фрагменттері арасындағы біршама айырмашылық бар. Қысқарған фрагменттер толық негізге емес, оның фрагментіне жалғана алады, бұл префикстерге тән емес.
Мысалы: autocade = automobile + cavalcade
Телескопия кезіндегі сөз тудырушы актінің механизмі, бір уақытта пайда болатын сөздің құрылымын әріптік белгі арқылы сипаттау ұсынылады, соның ішінде: а - алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, ab - толық алғашқы сөз, b - оның соңғы фрагменті, с - екінші алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, cd - екінші сөздің толық бір бөлігі, d- соңғы фрагмент, e - үшінші алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, ef - үшінші алғашқы толық сөз, f - оның соңғы фрагменті.
Екі құрамды тартылу сөздерінің төрт негізгі құрылымдық модельдері бар:
1) ab + cd = ad (бірінші алғашқы сөздің бастапқы фрагментінің екіншінің соңғы фрагментімен қосылуы: transceiver transmitter + receiver;
2) ab + cd = abd (бірінші алғашқы толық сөздің екіншінің соңғы фрагментімен қосылуы): datamation data + automation;
3) ab + cd = acd (бірінші алғашқы сөздің бастапқы фрагментінің екіншінің бастапқы толық сөзімен қосылуы): stratocruiser stratosphere+ cruiser;
4) ab + cd = a bc d (алғашқы сөздердің дыбыстарыныңәріптерінің өзгертілуімен қосылуы): selectric select + electric;
5) ab + cd = axd (алғашқы сөздердің фрагменттерінің қиысқан жеріндегі дыбыстардыңәріптердің өзгертілуімен қосылуы): celebreality celebr(ity) + reality;
6) ab + cd = a cd b (әр түрлі бойлықтағы сөзфрагмент қосалқы түрі бойынша басқа сөздің құрамына кіреді): insandity insanity + sand.
Талданатын материалдың санының көп болуы (98%) екіқұрамдық туындыларымен көрінеді. Тілдің даму сатысындағы барынша өнімдіге келесідей формуланы айта аламыз: ab + cd = axd (34,2%).
Алайда зерттелетін бірліктердің жартысынан көбісі дыбыстардыңәріптердің өзгеруінсіз алғашқы сөздердің компоненттерінің тартылуымен жасалған (53,3%), бұл фонетикалық фактор тартылған сөздердің жасалуында маңызды рөл атқарады. Көптеген үш және төрт компонентті бірліктер гаплологиялық типке тартылады: cruncktackular cr(azy) + (d)runk + tack(y) + (spe)ctackular, Texarcana Texa(s) + Arkansas) + (Louisi)ana және т.б.
Белгілі құрылымдық топтарды, типтерді, модельдерді бөліп көрсету тартылған сөздердің негізінде жататын белгілі құрылымдық заңдылықтардың болуы туралы айтады. Тартылған сөздердің құрылымдық жүйелік моделі қосылу ретінде көрінеді, әдетте қысқартылған екі сөздер кем дегенде олардың біреуі олардың қосылу жерінде дыбыстарәріптер өзгереді, бұл кезде алынған сөзде бірінші алғашқы сөздің алғашқы фрагменті мен екіншісінің соңғы фрагменті болады.
Жалпы алғанда осы типтегі ағылшын неологизмдерін зерттеу телескопия сөз жасаушы әдіс ретінде барынша үлкен өнімділік пен таралуға ие болып келеді.
4) Қысқартулар
Ағылшын тіліндегі лексикалық қысқартулардың қарқынды өсуі 50-60-шы жылдары байқалған. Жаңа сөздерді жасаудың бұл әдісі кейінгі онжылдықта да өнімді болған. Ауыз екі тілде және басылымдарда қолданылатын көптеген аббревиатуралар нормативті сұрыпталудан өтпегеніне қарамастан, соңғы жылдардағы ағылшын сөздіктеріне тіркеліп келе жатқан мұндай бірліктер асып келеді (неологизмдердің жалпы санының 10%).
Ағылшындық - американдық ғылыми-техникалық әдебиетте әр түрлі типтегі қысқартулар кездеседі, бұл кезде жеке сөздер мен сөз тіркестері қысқартылады. Соңғы жылдары қысқарту жолымен жаңа сөздердің жасалуы артып келеді.
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары
Неологизмдер тілдік, лексикалық, семантикалық, авторлық, жеке-стилистикалық болады.
Тілдік неологизмдер ең бастысы жаңа затты, түсінікті белгілеу үшін жасалады. Жаңалығы сақталғанға дейін сөз неологизм болып табылады. Егер түсінік өзекті болса, ал оны атайтын сөз басқа сөздермен байланысты болса, онда сөз кейіннен неологизм болудан қалады.
Лексикалық неологизмдер тілдегі бар модельдер бойынша жасалады: венероход, марстану, бестер немесе басқа тілдерден енеді: бобслей, макияж, панк, рэкет.
Семантикалық неологизмдер - танымал сөздердің жаңа мәндері: зебра өтуді білдіретін көшенің өтетін бөлігіндегі жолақтар, ұзартылған ұзартылған киносеанс; мектепте ұзартылған сабақтар, сырғақ сыдырма ілгектің құлпы, штрих машиналық сипаттаушы мәтіндегі қателерді түзеуге арналған паста.
Авторлық, жеке-стилистикалық неологизмдерді жазушылар мен ақындар шығармашылық мәтініне бейне беру үшін жасайды. Осындай типті неологизмдер контекстке бекітілген, авторы бар. Оардың жасалу мақсатына қарай олар ерекшелігін, жаңалығын сақтауға бағытталған. Нәтижелі модельдері бойынша жасалған авторлық неологизмдер потенциалды сөздер деп аталады. Окказионализмдер (лат. occaslonalis кездейсоқ) - ерекше модельдер бойынша жасалған авторлық неологизмдер. Авторлық неологизмдер семантикалық бола алады.
Неологизмдер - жеке стильдегі сөздер, кейіннен барлық ұлттық тілдің құндылығына айнала алады.
Тілдегі жасалу мақсаты мен тағайындалуына қарай авторлық неологизмдерді номинативтік және стилистикалық деп бөлуге болады. Біріншілері тілде таза номинативтік функция атқарса, екіншілері атаулары бар заттарға бейнелік сипаттама береді.
Авторлық жаңа туындылар мен барлық неологизмдер тілде үш жолмен пайда болады:
1) сөз тудырушы деривация жолымен - жаңа сөздердің тілдегі морфемалардан белгілі модельдері бойынша жасалуы (әдетте өнімді); неологизмдердің жасалуының жұрнақ жалғану, прекфиксация, префекстік-жұрнақтық әдісі, сөздерді біріктіру, сөздерді қысқарту, конверсия сынды әдістері белгілі;
2) семантикалық деривацияның, яғни танымал сөзге екенші жаңа мағына тудыртудың дамуы ;
3) басқа тілдерден сөздерді енгізу арқылы немесе берілген тілдің кодталмаған жүйелерінен алынуы арқылы - диалектілерінен, жай сөздерінен, жаргондарынан.
Неологизмдердің стилистикалық қолданылуы.
Лексиканың жағдайы қоғамнң даму деңгейін көрсетеді. Тілде әр түрлі әлеуметтік факторлар көрініс табады, атомның, телевидениенің, ғарыштың заманында да. Біздің өмірімізде болып жатқанның бәрі тілімізде көрінеді.
Неологизмдердің жасалуы, жаңа ойлар мен ескі сөздерді қайта ойластыру - автономды құбылыс емес, жалпы халықтың тілдің ағынында көрініс табады.
Көркем шығармалардағы неологизмдердің функциялары
Неологизмдер әр түрлі функциялар атқарады және жаңа түсініктер үшін жаңа сөздер тудырту үшін жасалады.
Олардың негізгі функциясы номинативтілік - алдында болмаған жаңа сөздерді белгілеу болып табылады.
Кірме сөздер арқылы жаңа сөздердің пайда болуы - табиғи үрдіс. Ол мемлекеттер мен халықтар арасындағы қарым-қатынастарды сипаттайды. Шындығына келгенде, біздің тілімізге ағылшындардың, басқа тілдердің сөздері көп кіреді, керісінше емес. Белгілі болғандай, жаңа құбылыстар мен түсініктерді белгілеу үшін сәйкес эквивалентті таңдау қиын болғанда жаңа сөздер пайда болады.
Жаңа сөздердің қатары жай, алдында сөз тіркесі болған сөзді барынша ыңғайлы түрде ету үшін пайда болады.
Неологизмдерді жиі пайда болуы жаңа заттар мен түсініктерге ат берудің қажеттілігінен емес, әлеуметтік-психологиялық себептермен және кірме сөздердің факторларымен пайда болады. Осылайша, көптеген сөйлеушілер мен жазушылар теңіздің ар жағындағылардың сөздерін барынша нәтижелі және байырғы сөздермен салыстырғанда мағыналы деп санайды. Яғни кейбір неологизмдер аталатынға өз тілінде алмастырылмайтындай бола тұра, ерекше салмақ береді.
Шет тілдің сөзі белгілі бір формасында қарапайым қатарынан шығады. Шет тілділіктің нәтижесінде, формасының айқын еместігінен оның мағынасы көбісі үшін түсініксіз болып келеді. Қазіргі орыс тіліндегі зерттеушілер көрсеткендей, бұл түсініксіздік ғылымдылықтың жеткіліксіздігінің белгісі, сондықтан шет тілдердің сөздерінен тұратын тіл көбінесе әлеуметтік нәтижелі болып саналады. Осыған орай В.Пелевиннің Сары найза шығармасындағы Гришидің сөзін келтіргіміз келеді. Ол сөйлеушісінің мына сөзіне: Мен соңғы кездері көп сөздер естимін. Бизнес, гностицизм, ваучер, копрофагия былай жауап берген: Интеллектіңмен басым болғаныңды қой да, іш".
Әлеуметтік деңгейдегі жаңа позитивті құбылыстардың номинация функциясын білдіретін неологизмдерге зұлымдықтың, бопсалаушылықтың, шантажды (рэкет, киднеппинг, пёс-неппинг), мемлекеттік дәне коммерциялық құрылымдарды техникалық жетілдірілуін (хакерлік, кибергангстерлік, киллерлік) білдіретін жағымсыздық коннотациясын ұстанушы сөздер қарама-қарсы қойылады. Мұндай пейоративті неологизмдерге адамгершілік тіреулерін, мәдениеттің құлдырауын білдіретін сөздер (рейв-культура, реберфинг немесе ребер-синг және т.б.) кіреді.
Неологизмдердің бұл тобы олардың құрылымында көрінетін семантикалық дәлділігімен ерекшеленеді; бұл сөздер грамматикалық түбір принципіне сәйкес келеді.
Қылмыстық құбылыстарды, әлеуеттің руханилығының құлдырауын білдіретін пейоративтік сипаттағы неологизмдер барынша мәнді болып келеді (киллерлік, рэйв-мәдениет, реберфинг).
Неологизмдердің басқа функцияларына мыналарды жатқызуға болады:
- мазмұны бойынша жақын, бірақ айырмашылықтары бар түсініктердің бөлінуі (ыңғайлылық - жайлылық; визажист - косметолог, шаштаразшы; имидж - бейне; автокөліктерді қоятын жер - автокөліктер тұратын жер);
- сипаттаушылық атаубір сөзбен алмастырылатын қандай да бір затты бір сөзбен белгілеу;
- қандай да бір тақырыптық салаға, мамандықтың орнатасына қызмет ететін кірме сөздер алынатын тілдердегі қалыптасқан терминдердің болуы (айқын мысал - компьютерлік техниканы қолданушылардың лексикасы);
- мода.
Аталған функциялар әдетте бір-бірімен кешенді түрде әсер етеді. Бұл кезде қандай да бір функция анықтаушы, алдыңғы болып келеді.
Қорытынды А
Бүгінгі күндегі лингвистика бойынша сөздіктер мен ғылыми еңбектерде келтірілген неологиялық түсініктемелерді қарастырайық. Неология саласында ғана мамандар болып табылмайтын лингвистердің арасында тілдегі барлық инновацияларды жалпы неологизм терминімен біріктіру болып табылады. Жаңа лексикалық бірліктердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Ағылшын тіліндегі неологизмдердің аудармада берілуі (техникалық лексиканың негізінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Ағылшын тіліндегі неологизмдердің аудармада берілуі (техникалық лексиканың негізінде)
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі неологизм түсінігі 6
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері 6
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары 10
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары 20
Қорытынды А 24
2 Ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктері 25
2.1 Техникалық негізді неологизмдердің қазақ тіліне аударылу мәселелерін талдау 25
2.2 Техникалық неологизмдердің аударылу негіздерін зерттеу 28
Қорытынды Б 41
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 46
Кіріспе
Неологизмдер - бұл қазіргі тарихи кезеңге тән түгелімен жаңа лексикалық бірлік.
Неологизмдердің пайда болуының себебі қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады:
- әлеуметтік-экономикалық жаңа сөздердің пайда болуы;
- ғылым мен техниканың қарқынды дамуы мен жаңалықтары;
- мәдениет саласындағы жетістіктер.
Неологизмнің ең басты белгісі көптеген тілдердегі сөздердің жаңа түрі. Сөздер неологизмдік қасиетін көп уақыт сақтай алмайды. Жаңа сөзіміз белсенді қолданысқа түсе бастағаннан өзінің жаңа қасиетінен айрыла бастайды, яғни бірте-бірте жаңалық кейпін жойып, жалпы тілдік сөз ретінде лексика жүйесіне енеді. Қазіргі уақытта ай бетіндегі жүруші, космодром, радар, ракета-тасушы, бағдарламалау сияқты сөздерді неологизмдер деуге болмайды. Өйткені бұл сөздер өзінің тарихи кезеңінде жаңа сөз деген атқа ие болғанымен, қазіргі уақытта тіл қолданысына еніп, қарапайым сөздер қатарына ауысқан. Көптеген ағылшын лексикографтары қазіргі уақытта окказиональды деп аталатын неологизмдерді қолданып жүр, яғни олардың мағынасы өзгеше немесе аяқ астынан айтылған немесе қолданылған сөздер дегенді білдіреді.
Неологизмдер мен жаңа сөздердің жасалуына қатысты уақытша белгілерді объективті түрде анықтауға болмайды, сондықтан да жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз - неологизм түсінігі уақытқа байланысты өзгергіш, сөздер қашан өзінің жаңалық кейпін жоғалтпайынша неологизм сөздер болып қала береді.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздердің пайда болуының көптеген әдістері бар, олардың қатарына жаңа сөз өнімділігі, сөз құрау, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико-семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі және сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсіл) және т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді және әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндегі салмақтары бірдей емес. Жаңа сөз өнімділігі мен сөз құрылым сияқты тәсілдер жаңа сөз құраудың негізгісі болып табылады.
Нағыз неологизмдер өте сирек кездеседі, олардың 99% - дәлелденген. Авторлық неологизмдерді авторлар мен ғалымдар жасайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі неологизмдердің пайда болу тәсілдерін анықтай отырып, техникалық негіздегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының мақсаты: жалпы неологизмдердің ерекшеліктерін ескере отырып, ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдердің пайда болу тәсілдерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктерін қарастыру;
- неологизмдердің жасалу жолдары мен жіктелуі, функцияларын зерттеу;
- ағылшын тіліндегі техникалық лексикалы неологизмдердің қазақ тіліне аударылуының ерекшеліктерін талдау.
Зерттеу жұмысының нысаны: ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдерді зерттеу.
Зерттеу жұмысының пәні: ағылшын тіліндегі техникалық неологизмдердің пайда болу тәсілдерін зерттеу.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізі ретінде келесі авторлардың еңбектері қолданылды: Арбекова Т.И., Арнольд И.В., Ворно Е.Ф. (Кащеева М.А., Малишевская Е.В., Потапова И.А), Волков С.С. (Сенько Е.В.), Заботкина О.А., Котелова Н.З., Мешков О.Д. (Москалева И.Н.), Хидекель С.С. (Гинзбург Р.З., Князева Г.Ю., Санкин А.А.).
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы. Зерттеудің нәтижелері ағылшын тіл білімінде аталым теориясын дамытады, уәжтану, термин жасам мен сөз жасам теориясына нақты үлес қосады. Зерттеу барысында жасалынған тұжырымдамалар мен нәтижелер неологизм мәселелерінің дамуына, қалыптасуына септігін тигізеді.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік құндылығы. Зерттеудің нәтижелері неологизмдер жөнінде жаңа пайымдаулар жасауға мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыстың негізгі материалдары мен теориялық тұжырымдарын жоғары оқу орындарында ағылшын тілін оқыту салаласынан оқулықтар мен оқу құралдарын жасауда, арнайы семинар мен арнайы курстық, аудиториялық дәріс оқуда пайдалануға болады. Сонымен, өз шешімін күтіп тұрған басқа да ұқсас құбылыстардың ара жігін ашуда септігін тигізіп, неологизмдік терминология салаларына қатысты болашақ зерттеулерге жол ашады. Ең бастысы, зерттеу барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдардың бірқатары неологизмдік аталым үдерісінің ғылыми принциптерін белгілеуге негіз болады.
Берілген жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қазіргі ағылшын тіліндегі неологизм түсінігі
1.1 Тіл бірлігі ретіндегі неологизмнің ерекшеліктері
Қоғамдық қатынастар, ғылым мен техника, мәдениет пен шаруашылықтың дамуымен байланысты тілде пайда болған жаңа сөздер мен сөз тіркестері неологизмдер деп аталады. Неологизмдер тілге сіңісіп, жалпыхалықтық сипат ала қоймаған жаңа сөздер деген ұғымды біддіреді. Халыққа әбден танылып болмаған, белгілі бір саладағы тар көлемде қолданылып жүрген жаңа сөздердің бәрі де неологизмдердің тобына кіреді.
Сөздің мұндай туындылары лексеманың қасиетіне ие емес, сөздік қордың бірлігін құрамайды, олардың саны шексіз, теориялық шексіз. Сөздіктер оларды бекітпейді және бекіте алмайды.
Тілдің толықтыру процесін жай ғана тілдегі жаңа сөздердің санына келтіре алмаймыз. Экстралингвистикалық факторлармен қатар, адамның жеке тілдік қызметі жаңа сөздердің пайда болуына ықпал етеді.
Жаңа туынды сөздерді неологизмдерден ажырата білу керек. Лексикологияның тағы бір мәселесі - жаңа сөздердің пайда болу процесі неге негізделеді.
Ирина Владиимировна Арнольдтың ойынша, жаңа түсінікті немесе құбылысты білдіретін жаңа сөз бе, әлде тілдегі бар сөз бе дегеніне қарай неологизмдер лексикалық және семантикалық болып бөлінеді. Негізінен бар тілдердің базасында басқа тілдерден енген сөздер ретінде лексикалық неологизмдер танылады. Семантикалықтар нақты бір стилистикалық мақсаттарда қызмет етеді. Өзінің неологизмдер туралы түсініктемесін айта отырып, ол былай дейді: Жаңа сөздер термині жаңа туындылардың, кірме сөздердің әр түрлерін біріктіреді. Бұл тек қана әдеби тілдің жаңа туынды сөздері ғана емес, сондай-ақ шет тілдерінен енген, қайта қалыптасқан, жеке авторлық сөздер.
Орыс лингвисті Заботкина Вера Ивановна жаңа сөздерді мынадай топтарға бөледі:
1) нағыз неологизмдер (формасының жаңалығы мазмұнының жаңалығы болып саналады): audiotyping аудиобасылым; bio-computer тірі ағзалардың жүйке жүйесін келтіретін компьютер; thought-processor логикалық реттелетін және идеяларды дамытушы компьютер;
2) трансформациялар, алдында басқа формамен берілген сөздің жаңалығының формасын мағынасымен үйлестіретін сөздер: sudser құнсыз опера; big С (мед.) рак; Af, houtie негр.
Пайда болуының көзқарасымен алғанда, В.И.Заботкина, Загидуллин Р.З., Королева Н.Н. неологизмдерді фонологиялық, кірме, семантикалық және синтаксистік деп бөледі.
Осылайша, берілген жіктелу бізге бұл жаңа сөздердің басқа тармақшалар бойынша таралуының мәселесін шешеді. Бірақ берілген мәселені шешу үшін белгілі бір жіктелімдегі әр неологизмнің түріне нақты анықтама беру керек.
Жеке дыбыстардың фонологиялық неологизмдері. Мұндай сөздерді кейде жасанды немесе ойлап табылған деп атайды. Дыбыстардың жаңа конфигурациялары кейде латындық немесе гректік пайда болудағы морфемалармен сәйкес келеді: perfol пластикалық таспа, acryl, perlon (синтетикалық материалдар).
Салыстыру үшін to zap ату', тісті тісіне тигізу (тура және ауыспалы мағынасында) (алғашында zap комиктерде одағай ретінде ғарыштық қарудың графикалық дыбысының формасын жеткізу үшін қолданылған);
to whee (американдық сленг) толқыту (whee дегеннен шыққан - одағай, қуанышты білдіретін сөз ретінде қолданылады).
to diddy-bop (американдық сленг) жеңіл, қарқынды, билік жүріспен жүру, qwerty баспа машинасындағы батырмалардың ресми емес атауы (стандартты машинаның жоғарғы қатарындағы бірінші q, w, e, r, t, у әріптері бойынша).
Осы топқа шартты түрде жаңа неологизмдерді де жатқызуға болады: yech [jek] немесе yuck (американдық сленгпен қолданысқа шектелген) -- қатты жек көруді білдіретін одағай (берілген одағайдан көбінесе балалардың қолданылатын yuckyyukky жек көрушілік сын есімі пайда болған).
Берілген неологизмдер жаңалық коннотациясының ең жоғарғы деңгейіне ие және күшті неологизмдердің қатарына жатқызыла алады. Олардың жоғарғы жаңалық дәрежесі олардың формасының жаңалғы мен ерекшелігімен түсіндіріледі.
Бүгінгі күндегі лингвистика бойынша сөздіктер мен ғылыми еңбектерде келтірілген неологиялық түсініктемелерді қарастырайық. Неология саласында ғана мамандар болып табылмайтын лингвистердің арасында тілдегі барлық инновацияларды жалпы неологизм терминімен біріктіру болып табылады. Алайда тілдің табиғаты көп қырлы және әр түрлі болғандықтан, барлық салалардағы жаңалықтарды бір терминге келтіру мүмкін емес болып табылады. Сондықтан да жаңаның әр түрлі аспектілерімен айналысатын ғалымдар неологизмдердің санаттарын белгілейтін жаңа терминдердің жасауына мәжбүр болады. Мұнымен неологизм түсінігінде пайда болған әр қилылықтар, сондай-ақ терминдердің көптеген анықтамалары анықталады.
Неологизм термині алдында адамдарға белгісіз болған, тілдегі бар жаңа сөз жасаушы модельдерге сәйкестендіріліп жасалады. Мысалы: reactor - ядролық реактор, biocide - биологиялық соғыс. Кейде ол тілдегі қолданыстағы сөздерді жаңарту үшін де қолданылады, мысалы, boffin (көбінесе әскери мақсаттарда құпия жұмыспен айналысатын ғалым) сөзі scientist сөзіне жақын сөз болып келеді, бірақ өзгеше семантикалық боямаға ие. Сонымен қатар, бұл лексикалық инновациялардың біркелкі емес құрамы өзінің пайда болу себептері, тілдегі тұрақтылығы, қолданылу жиілігі, әрі қарайғы тағдыры, яғни біреулері тілде берік орнығып кететіндей, екіншілері тез қолданыстан шығып кететіндей ерекшеленеді.
Сурет 1 - Жаңа туынды сөздің даму бағыттары
Неологизмдердің пайда болу себептері - қоғамдық және ғылыми-техникалық прогресс болып табылады: жаңа әлеуметтік-экономикалық шынайылықтардың, ғылым мен техника саласындағы жаңа ашылулар, мәдениеттегі жетістіктер. Неологизмнің белгісі - сол тілде сөйлеушілер үшін мүлде жаңа ұғым болып саналуы. Сөз неологизм болып ұзақ уақыт сақталмайды. Сөз белсенді қолданыла бастағаннан, ол өзінің жаңалық белгісін жоғалтып, көпшілікпен қолданылатын сөзге айналады. Қазіргі кезде computer, cell-phone, cosmonaut сөздері неологизм болып саналмайды. Олар өздерінің тарихи кезеңіне дейін неологизм болған, ал қазір ол барлық тілдерге еніп, жаңа сөз ретінде қабылданбайды.
Жаңа сөзді жасаушы адам (originator) индивидуализм мен оригиналдылыққа ұмтылады. Кейін сөз әлеуметтену (қоғамда қабылдануы) мен лексикологияланудың (тілдік жүйеде бекітілуі) бірнеше сатысынан өтеді. Сөзді таратушылармен (purveyors) ол сөз қабылданады. Әдетте ол университеттің мұғалімдері, мектептің мұғалімдері, журналисттер, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері. Сөз басылымдарда бекітіледі. Әлеуметтенудің тағы бір сатысы - сөзді кең қоғам мүшелерінің барлығымен қабылдануы. Кейін лексикализация процесі, ал одан кейін - тілді ұстанушылардың арасында коммуникативті-прагматикалық құзыреттілігінің алынуы жүреді.
Сөздің әлеуметтену мен лексикализация үрдістері арасындағы таратушылардың әсерімен жүреді.
Ағылшын тілі басқа да тілдер сияқты үнемі өзгеріс пен қозғалыста. Тілдің ең қозғалмалы қабаты ретіндегі лексика әлеуметтік, мәдени ортадағы барлық жаңалықтарға әсер етеді.
Ағылшын тілінде сөйлеушілерде компьютерлену өмірдің әр түрлі саласында, соның ішінде тұрмыста да жүріп жатыр. тұрмыста компьютерді қолданумен байланысты көптеген неологизмдер tele- қысқартылған формасының жалғануы арқылы жасалады, мысалы: telepost - "үйдегі компьютер тұратын орын", telework, to telecommute - "өндіріске компьютерлік байланысқа ие болып, үйде жұмыс істеу", telebanking - "теледидар немесе үй компьютері арқылы клиентке банктік операцияларды орындауға мүмкіндік беретін қаржылық қызметтің түрі ", teleshopping - "телефон арқылы сауда жасау". Лексикалық бірліктердің басқа түрлері де қолданылады:dial-a-taxi - "телефон арқылы такси шақыру", dial-meal - "телефон арқылы тамаққа тапсырыс беру".
Компьютеризация ғылым мен техниканың әр түрлі салаларында қолданылады, бұл көптеген терминологиялық неологизмдердің пайда болуына алып келеді. Мысалы, лингвистика саласында: translation - "машиналық аударма", interlingual- "бірнеше тілдерге аударуға арналған машиналық аударманың жасанды түрі", electronic -translator - "ЭВМ-аудармашы"; биометрияда: biometric security - "биометрикалық қорғаныс", biometric systems- "биометрикалық қорғаныс құралы", biometric locks - "биометрикалық құлыптар", computerized card -"есікті, сейфті ашуға арналған биометрикалық құрылғысы бар карточкалар", finger-print-scanner - "қол саусақтарын тануға арналған биометрикалық құрылғы ", biometric eye-scanner - "көздің қарашығын анықтауға арналған биометрикалық құрылғы", медицинада: telemonitory systemsunit - "дәрігерге ауруларды алыс арақашықтықтан емдеуге мүмкіндік беруші құрылғы ".
Қоғамның дамуымен адамның қызметінің әр түрлі салаларында жаңа түсініктер, жаңа заттар пайда болады, олар жаңа атаулармен аталуды талап етеді, демек неологизмдер немесе жаңа сөздер пайда болады.
Әлі күнге дейін шешімін таппаған мәселе бар: неологизм түсінігін қалай бекітеміз, қандай да бір сөздік бірлікті неологизмге жатқызудағы қандай критерийлер қойылады.
1.2 Неологизмдердің жасалу жолдары
Неологизмдер адамның қызметінің әр түрлі салаларынан пайда болады: тұрмыстан, ғылымнан, техникадан, қоғамдық-саяси өмірден. Сондықтан неологизмдер барлық функциялық-тілдік стильдерде, сондай-ақ қазіргі заманғы әдебиеттің тілінде кездеседі.
Жаңа сөздер БАҚ, радио мен телевидения, сондай-ақ жастардың ауыз екі тілінде көрініс табады, олар жаңа сөздерді кеңінен қолданады.
Жаңа лексикалық бірліктердің жасалуы сол тілде тарихи қалыптасқан белгілі бір сөз тудырушы үлгілер арқылы жүзеге асырылады. Бұл кезде сөздің жасалуының негізгі проблемаларының бірі үлгінің өнімділігі немесе сөздің жасалуының әдісі болып табылады.
Қазіргі кезде деривациялық қарым-қатынастардың белгілері болып формасы бойынша өнімділігі мен мазмұны бойынша дәлелденуі болып табылады.
Қазіргі заманғы ағылшын тілі жаңа сөздердің жасалуының көптеген әдістеріне ие, оларға сөз тудырушылық, сөз біріктіру, конверсиялау, қысқарту, адъективтену, субстантивизациялау, кері сөз жасау, лексикалық-семантикалық әдіс, дыбыстардың алмасуы, сөздегі екпіннің ауысуы және т.б. жатады. Алайда аталған әдістердің бәрі бірдей дәрежеде қолданылмайды, олардың сөздерді жасаудағы ролі әр түрлі. Сөз тудыру мен сөзді біріктіру әдістері жаңа сөздердің жасалуының негізгі бөлігін құрайды.
Зерттеушілердің мәліметтеріне сүйенсек, олардың көмегімен 88 % жаңа сөздер жасалады. Басқа әдістері, мысалы конверсия, лексикалық-семантикалық әдістер аз көлемде ғана жаңа сөздерді жасайды, ал үшіншілері олардың қатарына дыбыстардың алмастырылуын және екпіннің алмастырылуын жатқызуға болады, өте аз қолданылады, тіпті қазіргі кезде қолданылмай, тарихта жаңа сөздердің жасалу жолдарына өтіп кеткен.
Тілде американдық болмыстағы неологизмдер бар, сондай-ақ ағылшындық және американдық техникалық, әсіресе периодты әдебиеттерде кездесетін неологизмдер бар. Оларға өздеріне тән жаргондық немесе ауыз екі сөйлеу тілінің белгілері тән. Бұл әдетте жаргондық және ауыз екі сөздер, аз таралған терминдер мен фирмалық атаулар.
Оларға, бірінші кезекте, әр түрлі зауыттар мен цехтарда пайда болатын неологизмдер жатады, яғни тек шектелген салада ғана қолданылатын терминдер - кейде бір цехтің, зауыттың, фирманың шеңберінде. Бұл сөздер негізгі мағынасында терминдер болып табылмайды, олардың болуын ағылшын және американдық техникалық әдебиеттің жағымсыз белгілеріне жатқызуға болады, өйткені олар аудару кезінде біршама қиындықтарды туындатады.
Қазіргі заманғы ағылшын тіліндегі неологизмдердің жасалуының келесідей әдістерін қарастырайық.
1) аффиксация (ол жұрнақ арқылы және сөз алдындағы қосымша арқылы жасалынатын сөздер болып бөлінеді)
2) конверсия
3) сөзді біріктіру
4) қысқарту
Аффиксация
Қосымшалық бірліктер, Кэннонның мәліметтері бойынша, барлық жаңа сөздердің жасалуының 24% құрайды және күрделі сөздерден біршама ғана қалып барады. Алайда ешқашан ағылшын тілінің тарихында аффикстер мен олардың дистрибуциясының саны қазіргі кезге қарағанда бай, әрі әр алуан болған емес.
Оларды былай бөлуге болады:
Аз өнімділікті аффикстер
Өнімділікті аффикстер
Өнімділік әр түрлі тілдік бірліктердің ең басты сипаттамаларының бірі болып табылады. Сөз жасаушы модельдерді сипаттаудағы өнімділік жаңа сөздерді жасауда орталық механизмі болып келеді.
Өнімділік сөзі аффикстерге, яғни сөз жасаушы элементтерге, сөздің жасалу жолдарына әсер ететін болғандықтан, өнімділік сөзінің семантикасы өте кең. Сондықтан болар, оның жеке аспектілері, тіпті оның негізгі сипаттамалары бойынша зерттеушілердің бір ойы жоқ.
Айта кететін жайт, сөзді жасаудың теориясында өнімділік сөзінің сөз жасаушы белсенділігі деген синонимдес термині бар, ол қандай да бір сөз жасамның, мысалы, сөз жасаушы элементтің жаңа сөздерді жасау қабілеттілігін білдіреді. Модель, аффикс, негіз жаңа сөздерді жасауда белсенді болуы мүмкін және керісінше, пассивті де болуы мүмкін, яғни олардың көмегімен тек санаулы ғана сөздер жасала алады немесе мүлдем жасалмайды. Бұл екі терминдердің қолданылу аясы мынадай:
Өнімділікті модельмен немесе сөздің жасалу жолының арасындағы қатынасын белгілеуге болады (сөзді біріктіру, конверсия және т.б.);
Сөз жасаушы белсенділік - аффикстермен, жартылай аффикстермен, негіздермен - тілдің сөз жасаушы элементтерімен.
Осылайша, өнімділік деп тілдің берілген даму сатысында жаңа сөздер жасалатын модельдерді түсінеміз.
Сөзге жұрнақтың жалғануы
XX ғасырдың басы мен XXI соңына жататын, неологизмдердің сөздіктерінде кездесетін 52% жаңа жұрнақ арқылы жасалған сөздердің жасалуы мына сызбаға сәйкес келеді: {n} + Suf - N, бұл ағылшындық қосымша арқылы жасалған сөз тудырушылардың ішіндегі ең өнімдісі болып табылады (барлық жұрнақ арқылы жасалған неологизмдердің 40%). Есімдерден жасалған зат есімдерді өндіруге қабілетті авторлар ағылшын тіліндегі 50 дейін жұрнақтарды атап көрсетеді, алайда олардың бәрі белсенді емес: қарастырылатын кезеңде сөз жасауға 26 жұрнақтар мүлдем қатыспаған: -асу, -ade, -age, -ana, -ance, -ant, -ase, -aster, -ate, -ule, -een, -eme, -en, -enne, -ifer, -fat, -ice, -i. -ina, -is, -kin, -ling, -ment, -ock, -urе, -us.
-ide жұрнағы күрделі байланысқан шет тілдік компоненттержен жасалған негіздермен сәйкес келеді. Оның туындылары химиялық заттардың атауларын білдіреді, мысалы: macrolide макролид (антибиотик); rnethysergide метисергид (дәрі); polyimide полиимид (химиялық зат).
Ғылыми-техникалық терминология саласындағы барынша өнімді жұрнақтар келесілер болып табылады: -ium-, -osis-, -ite, -ize, -ist, -ee, -ism, -er, -or, -ant, -ing.
Көп жағдайда (15%) {N) + Suf = N сызбасы бойынша жасалған сөздері мына жұрнақтан жасалады -ist. Ол күрделі негіздің бірінші компонентінде бірінші көрсетілген, нақты ғылымдарды білдіретін басым түрде -ology зат есімдерімен үйлеседі.
Осы негіздердің туындылары осы саладағы мамандардың атауларын білдіреді: astrochronology астрохронология, жұлдыздар немесе галактикалардың жасын анықтау iastrochronologist астрохронолог. Жұлдыздардың жасын анықтайтын маман; ethnomusicology - музыкалық фольклортану, халық музыкалық шығармасын зерттеу (басым. Еуропалық емес халықтардың) ethnomusicologist музыкалық фольклортану бойынша маман, fetology эмбриология fetologist - эмбриолог: futurology, ufology танылмаған ұшып жүрген объектілерді зерттеу ufologist - танылмаған ұшып жүрген объектілерді бақылаушы
Танымал саяси қызметкерлердің аттарымен үйлескен -ist жұрнағы, белгілі болғандай, осы қызметкермен өткізілетін білімнің немесе саясаттың жақтаушысы мағынасындағы туындыларды жасайды. Сонымен қатар, осындай жұрнақтардың туындылары негіз деп аталатынның жақтаушысы, сол саладағы қызметкер мағынасына ие: assemblage ассамблаж (металдан, ағаштан, қағаздан және т.б. жасалған абстрактілі композиция} assemblagist ассамблажист.
Cybemetist кибернетик зат есімі cybernetics кибернетика сөзінен -ics жұрнағын -ist жұрнағына алмастыру арқылы жасалған. Кейде - ist жұрнағы есімді негізге басқа жұрнақтармен бірге cybemetist-cybernetician синонимдерін жасау арқылы жалғанады.
Қарастырылатын кезеңде есімді негіздерімен үйлескен агентивті жұрнақтарға -er (-or), -ite, -nik, -man, -ette. -ess, -ster. -an. -ее, -у жұрнақтары жатады. -er жұрнағы зат есімдердің негіздеріне жалғана отырып, {N} + Suf = N сызбасы бойынша 8% туындылардың жасалуына қатысады.
1) сөзді жасаушы негіз көрсететін қолданумен сипатталатын адам: program - ақпараттық бағдарлама programmer - программист
2) негізбен белгіленетін топтың мүшесі: jet-set бай саяхатшылардың тар шеңбері (көрікті курорттарға және т.б. реактив ұшақтарда ұшатын
Агентивтік мағынасынан басқа er, or жұрнақтары есімді негіз көрсететінді алуға арналған құрал мағыналы дериваттарды жасай алады: process кибернетикалық құрылғыдағы мәліметтерді өңдеу, үрдіс processor 1) процессор; 2) құрастырушы бағдарлама; streamliner сүйір формалы поезд; afterburner форсажды камера (отынның жануы жүретін, synchronizer синхронизатор, pusher ауа бұрандасын итеретін эжектор
- ite жұрнағы мынадай сөздерді жасайды: coalite (түтінсіз отын), pentolite (жаңа жарылғыш зат), sylvanite (сильванит - жазба кенінің кристалы).
- ess пен - ette жұрнақтары әйел жынысты тұлға деген мағынаны білдіретін жалпы қасиеттерге ие. Екі жұрнақ та дәстүрлі ер адамдардың мамандықтарын білдіретін зат есімдерге жалғанады. Алайда олардың арасында біршама айырмашылықтар бар:
1) - ess жұрнағы өнімділігі жағынан - ette жұрнағынан артта қалады;
2) - ess жұрнағы толық мағынаға жалғанады (astronautess әйел - ғарышкер), бұл кезде -еtte жұрнағы ер адамды білдіретін жұрнақты ығыстырушы қасиетке ие, мысалы: cosmonaut ғарышкер cosmonette әйел-ғарышкер, сирек түрде purser мор. шаруашылық бөліктің бастығы purserette 1) мор шаруашылық бөліктің әйел-бастығы; 2) ав. аға стюардесса мына түрдегі жұрнақты ығыстырады.
-y(-ie) жұрнағы зат есімдердің негіздерімен үйлесе отырып, әдетте, ауыз екі тілдік немесе жаргондық сипаттағы сөздерді құрайды. Оның өнімділігі - есімдерден жасалған неологизмдердің 3%. -у жұрнағымен агентивті, қарулық мәндегі зат есімдер жасалады: prep амер. "жеке меншікті мектеп (колледжге түсуге дайындаушы)" prepie амер. ауыз. жеке меншікті орта мектептің оқушысы немесе түлегі. seg сегрегация seggie амер. ауыз. сегрегационист; расалық сегрегацияның жақтаушысы.
-an аз өнімділікті (есімдерден жасалған зат есімдіктердің 2%). Есімді негіздермен үйлесе отырып, ол мынадай мағына береді: 1) негіз деп аталған мамандығына ие: bariatrics толықтан емдеу; майдың алмасуын реттейтін терапия bariatrician толып кетуден емдеуші дәрігер; jurimetrics ғылыми әдістерді қолданумен жүретін сот сараптамасы jurimetrician сот сарапшысы.
Өте аз сөздер (1% аз) - ее жұрнағымен бірге есімді негіздерден жасалады. Олардың жалпы мағынасы - "негіз деп аталатыннан алған тұлға ": franchise қандай да бір тұлғаға оның тауарын сатуға фирмамен ұсынылған артықшылық (жеңілдікпен) franchisee "фирмадан дербес өкілділіктің құқығын алған тұлға"; vaccine вакцина vaccinee "екпені алған тұлға; consign жүк алу consignee жүкті алушы.
- ics жұрнағы бар туындылар негізге нұсқаушыны зерттейтін ғылымдардың атауы:excition экситон (бөлшексымақ) excitonics экситондарды зерттеуші ғылым; fluid сұйық, ағын fluidics флюидика, ағынды техника; ocean теңіз oceanics океанология. Кейде - ics басқа жұрнақты алмастырады: information ақпарат informatics ақпарат, ақпараттың теориясы.
- ium туындылары мынадай мағыналарға ие: 1) негіз нұсқаушы үрдістердің модельденуі жүретін ғимараттардың атауы (planetarium планетарий үлгісі бойынша): atmospherium атмосфериум (атмосфералық немесе метеорологиялық құбылыстарды модельдеуге арналған камера); atomarium атомның құрылысын көрсетуге арналған зал, атомарий; 2) химиялық элементтердің атауы: hanium ганий (нильсборийдің алдыңғы атауы - химиялық элемент); mystery жұмбақ mysterium химиялық радикал - Құс Жолының кейбір нүктелеріндегі радиосәулеленулердің көзі.
- in, -on, -oid туындылары - органикалық заттардың, жабайы өсімдіктердің, ағзалардың атауы: scotophobia қараңғылықтан қорғау scotophobin кеміргіштердің ми ұлпасынан алынатын қараңғылықтан қорқудан емдеуші зат; code код codon амин қышқылдарын өңдеуге арналған генетикалық кодты көрсетуші химиялық негіздердің тобы; proteinoid ақуыздың молекуласын сипаттайтын молекула от protein ақуыз; embryo эмбрион шыққан embryoid эмбрионның қызметін орындаушы өсімдік немесе ағза.
- let жұрнағы зат есімдерге кішірейтуші мағына береді: bomb бомба bomblet аз калибрлі бомба.
- ing жұрнағы әрекетке нұсқайтын зат есімдерді жасауға қолданылады. Мысалы, piggybacking темір жол платформаларында автофургандарды тасымалдау; контейнеризация; blitzing қырғын бомбалау; handling көлікті күту, басқару; locking құлыптау, desizing матаны шлихтадан тазарту.
- osis жұрнағы грек тілінен латын тіліне енген, әр түрлі ауруларды білдіретін зат есімдердің жасалуы үшін қолданылады: aeroneurosis ұшу кезінде ұшқыштарда жүйке жүйесінің шаршауынан пайда болатын жалпы күйгелектілік; silicosis силикоз, тас көмір шаңының және т.б. түсуінен пайда болатын өкпенің ауруы.
-ant жұрнағы жоғары емес өнімділікке ие - девербалдық зат есімдіктердің 4%. Ол химиялық заттардың атауының пайда болуының қызметін білдіреді, олар сөз тудырушы негіздің әрекетіне арналған немесе оларды сипаттайды.
Префикстердің қосылу
XXI ғасырдың шегінде пайда болған префикстер арқылы жасалған неологизмдердің саны жұрнақ арқылы жасалған неологизмдермен бірдей. Әр түрлі сөз таптарының бөліктерімен үйлесімде 47 префикстер 100 астам сөз жасаушы модельдерге айналған. Префиксалды туындылар (зат есімдер, сын есімдер, етістіктер мен үстеулер) транспонирленбейтін, транспонирленетін сызбалар арқылы пайда болған.
Префикстердің қосылуы арқылы жасалған зат есімдер барлық префиксті неологизмдердің жуықтап алғанда 57% құрайды. Олардың барлығы дерлік Pref + {N} = N транспонирленбейтін сызбасы бойынша жасалған, онда 34 префикстер, жартылай префикстер мен префиксоидты сөз жасаушы элементтер қатысқан. Ғылыми-техникалық терминология саласындағы осындай сызбасы бар барынша өнімді префикстерге келесілер жатады: re-, over-, de-, en-, inter-, under.
Жартылай префикстер префикстерге қарағанда көп дәрежеде семантикалық жүктелген және көп дәрежеде туынды бірліктің семантикасына ықпал етеді. Жартылай префикстердің негізі - латин, француз және грек тілдері: асго-, bio-, xeno-, micro-, euro-, tele- және т.б. Олардың қолданылуы, әдетте, ғылыми-техникалық салалармен шектелген. Алайда техникалық жаңартулардың тұрмыста кеңінен таралуымен жартылай префикстер жалпы қолданысқа ие болып келуде.
Мысалы: telebanking клиентке банк операцияларын теледидар немесе жеке компьютері арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржылық қызмет; telemarketing телефон бойынша сату тәжірибесі; teleshopping телефон бойынша сатып алуға тапсырыс беру.
Сөздің екінші бөлігі бөлшектеніп, өмірдің әр түрлі салаларында қолданылатын бірліктерді құрайтын жұрнақтық элементке айналған. Қазіргі кезде ең өнімдіге келесідей жартылай аффикстер жатады: -intensive, -wide, -friendly, -nomics, -speak.
Ағылшын тілінде көп жағдайда жаңа сөздер қолданыстағы сөздерден жазылуларындағы және айтылуларындағы ешқандай өзгертулерсіз пайда болады. Сөздердің мұндай жасалу жолы конверсия деп аталады. Конверсия деривация жолымен жаңа сөздердің жасалу әдісі ретінде өзінің белсенділігін төмендетіп, басқа сөздердің жасалу жолдарынан кейін тұрады. Конвертирленген бірліктер неологизмдердің жалпы санының 3% құрайды.
Конверсия
Конверсияның кеңінен таралған түріне етістіктердің зат есімдерден жасалуы жатады.
Осылайша, motor қозғалтқыш зат есімінен to motor қозғалыс режимінде жұмыс істеу етістігі пайда болған; generator зат есімінен to generator генеративті режимде жұмыс істеу етістігі пайда болған.
To power механикаландыру етістігі power зат есімінің конверсиясының арқасында пайда болған. To doctor техникалық көмек көрсету, жөндеу, кемшіліктерді жою етістігі doctor зат есімінен жасалған. To handle поезды басқару, жүйелеу, өңдеу және т.б. мағынасындағы етістік handle етістігінен пайда болған.
Кейде осы жолмен пайда болған етістіктер сөздіктерде болмайды. Оларды аударуда жеке жағдайларда контекстуалды ауыстыруларға немесе сипаттаушы аудармаларға жүгінуге болады.
Мысалы, to stretch out созу етістігі өндірісті ұйымдастыру мен нормалау бойынша әдебиетте сипатталып, екіжақты аударылады: 1) төленбейтін қосымша жұмысты жүргізу және 2) саналы түрде қарқынын төмендету.
Кері үрдіс (конверсиялау жолымен зат есімдердің етістіктерден пайда болуы) сирек байқалады, мысалы, bleed жұпты таңдау зат есімі to bleed суды ағызу етістігінен пайда болған.
Осылайша мына зат есімдер де жасалынған: layout орналасу, орналастыру to lay out етістігінен: fall-out радиоактивті түсу to fall out түсу етістігінен; follow up бақылау to follow етістігінен; trip құлату to trip құлап қалу етістігінен жасалынған.
Кейде зат есімнің мәні өзі пайда болған етістіктің мәнінен ерекшеленбейді. Мысалы, hold up кідіріс - to hold up кідірту етістігінен.
Формаларының сәйкес келуі сын есімдер мен етістіктерде де байқалады:
Staff штаттық - to staff штат жинау
Double қос - to double екі еселеу
Emty бос - to empty босату
Ескере кететін жайт, конверсиялау жолымен зат есімдерден пайда болған етістіктердің көбісінің арқасында, өз кезегінде, жаңа етістіктер пайда болды. Мысалы, to motor етістігінен re- префиксінің көмегімен to remoter қозғалтқышты ауыстыру етістігі пайда болды.
Сөздерді біріктіру
Біз жұмысымызда сөзді біріктірудің жеке жағдайын, яғни тартпа қысумен алынған неологизмдерді - телескоптық сөздерді қарастырамыз.
Телескопия деп - жаңа сөз бір сөздің толық негізіне басқа сөздің қысқартылған негізінің жалғануы арқылы немесе екі сөздің қиылған негіздерінің жалғануы арқылы жасалуды айтады. Жаңа сөздің мәнінде оның құрамына толығымен немесе бөлігімен енетін құрылымдық компоненттерінің мағынасы болады. Әдебиетте жаңа лексикалық бірліктердің жасалу әдісі тартылу, бірігу, қосылу, контаминация, қосалқы сөздің жасалуы, гибридизация және т.б. аттарымен белгілі.
Өткен ғасырдың ортасында отандық тіл мамандары тартылуды жаңа сөз жасаудың әдісі ретінде мойындамаған. Осылайша, И.М.Берман жаңа лексикалық бірліктердің жасалу басқа әдістеріне қарағанда бұл әдістің шектеулі сипатын көрсеткен, оның ойынша телескопты сөздер бекітілген сөздің жасалу әдісіне олардың біреуіне толығымен өтетіндей жасалады.
Ақыр соңында автор тартылуды ерекше сөздің жасалу жолы ретінде санау дұрыс емес деген қорытындыға келеді.
Әр түрлі жылдардағы басылымдардың сөздіктерін салыстыру оларда біртіндеп телескопизмдердің үлесі артып келеді. Осылайша, П. Бергтің ағылшындық неологизмдердің сөздігінде 1953 жылы 20 тартылулар болса, одан жиырма жыл кейін шыққан К. Барнхартаның осыған ұқсас сөздігінде олар 160-тан астам болып келеді.
Тартылудың (телескопты сөздердің) жасалуының негізгі базасы болып еркін синтаксистік құрылым табылады деген ой бар, оның стереотипті сипаттамасы мен жиі қайталанушылығы толық рәсімделген лексеманы трансформациялаудың негізгі катализаторы болып табылады. Мұнымен келісу қиын, өйткені шындығына келгенде көптеген тартылулар аббреиватураларға қарағанда бос сөз тіркестерінде сәйкестіктері жоқ, олар екі синтаксистік оқшауланған сөздердің арасында синтаксистік байланысты бекіту барысында пайда болады.
Кейде ерекше сипаттағы телескопизмдердің фрагменттері префикстермен немесе tele-, mini-, auto- және т.б. түрдегі комбинациялы формалармен қысқарады. Шындығына келгенде, префикстер мен телескоптық сөздердің фрагменттері арасындағы біршама айырмашылық бар. Қысқарған фрагменттер толық негізге емес, оның фрагментіне жалғана алады, бұл префикстерге тән емес.
Мысалы: autocade = automobile + cavalcade
Телескопия кезіндегі сөз тудырушы актінің механизмі, бір уақытта пайда болатын сөздің құрылымын әріптік белгі арқылы сипаттау ұсынылады, соның ішінде: а - алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, ab - толық алғашқы сөз, b - оның соңғы фрагменті, с - екінші алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, cd - екінші сөздің толық бір бөлігі, d- соңғы фрагмент, e - үшінші алғашқы сөздің бастапқы фрагменті, ef - үшінші алғашқы толық сөз, f - оның соңғы фрагменті.
Екі құрамды тартылу сөздерінің төрт негізгі құрылымдық модельдері бар:
1) ab + cd = ad (бірінші алғашқы сөздің бастапқы фрагментінің екіншінің соңғы фрагментімен қосылуы: transceiver transmitter + receiver;
2) ab + cd = abd (бірінші алғашқы толық сөздің екіншінің соңғы фрагментімен қосылуы): datamation data + automation;
3) ab + cd = acd (бірінші алғашқы сөздің бастапқы фрагментінің екіншінің бастапқы толық сөзімен қосылуы): stratocruiser stratosphere+ cruiser;
4) ab + cd = a bc d (алғашқы сөздердің дыбыстарыныңәріптерінің өзгертілуімен қосылуы): selectric select + electric;
5) ab + cd = axd (алғашқы сөздердің фрагменттерінің қиысқан жеріндегі дыбыстардыңәріптердің өзгертілуімен қосылуы): celebreality celebr(ity) + reality;
6) ab + cd = a cd b (әр түрлі бойлықтағы сөзфрагмент қосалқы түрі бойынша басқа сөздің құрамына кіреді): insandity insanity + sand.
Талданатын материалдың санының көп болуы (98%) екіқұрамдық туындыларымен көрінеді. Тілдің даму сатысындағы барынша өнімдіге келесідей формуланы айта аламыз: ab + cd = axd (34,2%).
Алайда зерттелетін бірліктердің жартысынан көбісі дыбыстардыңәріптердің өзгеруінсіз алғашқы сөздердің компоненттерінің тартылуымен жасалған (53,3%), бұл фонетикалық фактор тартылған сөздердің жасалуында маңызды рөл атқарады. Көптеген үш және төрт компонентті бірліктер гаплологиялық типке тартылады: cruncktackular cr(azy) + (d)runk + tack(y) + (spe)ctackular, Texarcana Texa(s) + Arkansas) + (Louisi)ana және т.б.
Белгілі құрылымдық топтарды, типтерді, модельдерді бөліп көрсету тартылған сөздердің негізінде жататын белгілі құрылымдық заңдылықтардың болуы туралы айтады. Тартылған сөздердің құрылымдық жүйелік моделі қосылу ретінде көрінеді, әдетте қысқартылған екі сөздер кем дегенде олардың біреуі олардың қосылу жерінде дыбыстарәріптер өзгереді, бұл кезде алынған сөзде бірінші алғашқы сөздің алғашқы фрагменті мен екіншісінің соңғы фрагменті болады.
Жалпы алғанда осы типтегі ағылшын неологизмдерін зерттеу телескопия сөз жасаушы әдіс ретінде барынша үлкен өнімділік пен таралуға ие болып келеді.
4) Қысқартулар
Ағылшын тіліндегі лексикалық қысқартулардың қарқынды өсуі 50-60-шы жылдары байқалған. Жаңа сөздерді жасаудың бұл әдісі кейінгі онжылдықта да өнімді болған. Ауыз екі тілде және басылымдарда қолданылатын көптеген аббревиатуралар нормативті сұрыпталудан өтпегеніне қарамастан, соңғы жылдардағы ағылшын сөздіктеріне тіркеліп келе жатқан мұндай бірліктер асып келеді (неологизмдердің жалпы санының 10%).
Ағылшындық - американдық ғылыми-техникалық әдебиетте әр түрлі типтегі қысқартулар кездеседі, бұл кезде жеке сөздер мен сөз тіркестері қысқартылады. Соңғы жылдары қысқарту жолымен жаңа сөздердің жасалуы артып келеді.
1.3 Неологизмдердің жіктелуі мен функциялары
Неологизмдер тілдік, лексикалық, семантикалық, авторлық, жеке-стилистикалық болады.
Тілдік неологизмдер ең бастысы жаңа затты, түсінікті белгілеу үшін жасалады. Жаңалығы сақталғанға дейін сөз неологизм болып табылады. Егер түсінік өзекті болса, ал оны атайтын сөз басқа сөздермен байланысты болса, онда сөз кейіннен неологизм болудан қалады.
Лексикалық неологизмдер тілдегі бар модельдер бойынша жасалады: венероход, марстану, бестер немесе басқа тілдерден енеді: бобслей, макияж, панк, рэкет.
Семантикалық неологизмдер - танымал сөздердің жаңа мәндері: зебра өтуді білдіретін көшенің өтетін бөлігіндегі жолақтар, ұзартылған ұзартылған киносеанс; мектепте ұзартылған сабақтар, сырғақ сыдырма ілгектің құлпы, штрих машиналық сипаттаушы мәтіндегі қателерді түзеуге арналған паста.
Авторлық, жеке-стилистикалық неологизмдерді жазушылар мен ақындар шығармашылық мәтініне бейне беру үшін жасайды. Осындай типті неологизмдер контекстке бекітілген, авторы бар. Оардың жасалу мақсатына қарай олар ерекшелігін, жаңалығын сақтауға бағытталған. Нәтижелі модельдері бойынша жасалған авторлық неологизмдер потенциалды сөздер деп аталады. Окказионализмдер (лат. occaslonalis кездейсоқ) - ерекше модельдер бойынша жасалған авторлық неологизмдер. Авторлық неологизмдер семантикалық бола алады.
Неологизмдер - жеке стильдегі сөздер, кейіннен барлық ұлттық тілдің құндылығына айнала алады.
Тілдегі жасалу мақсаты мен тағайындалуына қарай авторлық неологизмдерді номинативтік және стилистикалық деп бөлуге болады. Біріншілері тілде таза номинативтік функция атқарса, екіншілері атаулары бар заттарға бейнелік сипаттама береді.
Авторлық жаңа туындылар мен барлық неологизмдер тілде үш жолмен пайда болады:
1) сөз тудырушы деривация жолымен - жаңа сөздердің тілдегі морфемалардан белгілі модельдері бойынша жасалуы (әдетте өнімді); неологизмдердің жасалуының жұрнақ жалғану, прекфиксация, префекстік-жұрнақтық әдісі, сөздерді біріктіру, сөздерді қысқарту, конверсия сынды әдістері белгілі;
2) семантикалық деривацияның, яғни танымал сөзге екенші жаңа мағына тудыртудың дамуы ;
3) басқа тілдерден сөздерді енгізу арқылы немесе берілген тілдің кодталмаған жүйелерінен алынуы арқылы - диалектілерінен, жай сөздерінен, жаргондарынан.
Неологизмдердің стилистикалық қолданылуы.
Лексиканың жағдайы қоғамнң даму деңгейін көрсетеді. Тілде әр түрлі әлеуметтік факторлар көрініс табады, атомның, телевидениенің, ғарыштың заманында да. Біздің өмірімізде болып жатқанның бәрі тілімізде көрінеді.
Неологизмдердің жасалуы, жаңа ойлар мен ескі сөздерді қайта ойластыру - автономды құбылыс емес, жалпы халықтың тілдің ағынында көрініс табады.
Көркем шығармалардағы неологизмдердің функциялары
Неологизмдер әр түрлі функциялар атқарады және жаңа түсініктер үшін жаңа сөздер тудырту үшін жасалады.
Олардың негізгі функциясы номинативтілік - алдында болмаған жаңа сөздерді белгілеу болып табылады.
Кірме сөздер арқылы жаңа сөздердің пайда болуы - табиғи үрдіс. Ол мемлекеттер мен халықтар арасындағы қарым-қатынастарды сипаттайды. Шындығына келгенде, біздің тілімізге ағылшындардың, басқа тілдердің сөздері көп кіреді, керісінше емес. Белгілі болғандай, жаңа құбылыстар мен түсініктерді белгілеу үшін сәйкес эквивалентті таңдау қиын болғанда жаңа сөздер пайда болады.
Жаңа сөздердің қатары жай, алдында сөз тіркесі болған сөзді барынша ыңғайлы түрде ету үшін пайда болады.
Неологизмдерді жиі пайда болуы жаңа заттар мен түсініктерге ат берудің қажеттілігінен емес, әлеуметтік-психологиялық себептермен және кірме сөздердің факторларымен пайда болады. Осылайша, көптеген сөйлеушілер мен жазушылар теңіздің ар жағындағылардың сөздерін барынша нәтижелі және байырғы сөздермен салыстырғанда мағыналы деп санайды. Яғни кейбір неологизмдер аталатынға өз тілінде алмастырылмайтындай бола тұра, ерекше салмақ береді.
Шет тілдің сөзі белгілі бір формасында қарапайым қатарынан шығады. Шет тілділіктің нәтижесінде, формасының айқын еместігінен оның мағынасы көбісі үшін түсініксіз болып келеді. Қазіргі орыс тіліндегі зерттеушілер көрсеткендей, бұл түсініксіздік ғылымдылықтың жеткіліксіздігінің белгісі, сондықтан шет тілдердің сөздерінен тұратын тіл көбінесе әлеуметтік нәтижелі болып саналады. Осыған орай В.Пелевиннің Сары найза шығармасындағы Гришидің сөзін келтіргіміз келеді. Ол сөйлеушісінің мына сөзіне: Мен соңғы кездері көп сөздер естимін. Бизнес, гностицизм, ваучер, копрофагия былай жауап берген: Интеллектіңмен басым болғаныңды қой да, іш".
Әлеуметтік деңгейдегі жаңа позитивті құбылыстардың номинация функциясын білдіретін неологизмдерге зұлымдықтың, бопсалаушылықтың, шантажды (рэкет, киднеппинг, пёс-неппинг), мемлекеттік дәне коммерциялық құрылымдарды техникалық жетілдірілуін (хакерлік, кибергангстерлік, киллерлік) білдіретін жағымсыздық коннотациясын ұстанушы сөздер қарама-қарсы қойылады. Мұндай пейоративті неологизмдерге адамгершілік тіреулерін, мәдениеттің құлдырауын білдіретін сөздер (рейв-культура, реберфинг немесе ребер-синг және т.б.) кіреді.
Неологизмдердің бұл тобы олардың құрылымында көрінетін семантикалық дәлділігімен ерекшеленеді; бұл сөздер грамматикалық түбір принципіне сәйкес келеді.
Қылмыстық құбылыстарды, әлеуеттің руханилығының құлдырауын білдіретін пейоративтік сипаттағы неологизмдер барынша мәнді болып келеді (киллерлік, рэйв-мәдениет, реберфинг).
Неологизмдердің басқа функцияларына мыналарды жатқызуға болады:
- мазмұны бойынша жақын, бірақ айырмашылықтары бар түсініктердің бөлінуі (ыңғайлылық - жайлылық; визажист - косметолог, шаштаразшы; имидж - бейне; автокөліктерді қоятын жер - автокөліктер тұратын жер);
- сипаттаушылық атаубір сөзбен алмастырылатын қандай да бір затты бір сөзбен белгілеу;
- қандай да бір тақырыптық салаға, мамандықтың орнатасына қызмет ететін кірме сөздер алынатын тілдердегі қалыптасқан терминдердің болуы (айқын мысал - компьютерлік техниканы қолданушылардың лексикасы);
- мода.
Аталған функциялар әдетте бір-бірімен кешенді түрде әсер етеді. Бұл кезде қандай да бір функция анықтаушы, алдыңғы болып келеді.
Қорытынды А
Бүгінгі күндегі лингвистика бойынша сөздіктер мен ғылыми еңбектерде келтірілген неологиялық түсініктемелерді қарастырайық. Неология саласында ғана мамандар болып табылмайтын лингвистердің арасында тілдегі барлық инновацияларды жалпы неологизм терминімен біріктіру болып табылады. Жаңа лексикалық бірліктердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz