Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсері
Кіріспе 4
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде 6
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері 6
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы 16
2 Адам құқықтары байынша халықаралық нормалардың қалыптасуына аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің әсері 37
2.1 Адам құқықтары бойынша халықаралық нормалардың қалыптасуының процедуралық мәселелері 37
2.2 Араб мемлекеттері мен Еуропа мемлекеттерінің адам құқықтары бойынша заңнамасына салыстырмалы талдау 58
Қорытынды 80
Қолданылған әдебиеттер тізімі 84
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде 6
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері 6
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы 16
2 Адам құқықтары байынша халықаралық нормалардың қалыптасуына аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің әсері 37
2.1 Адам құқықтары бойынша халықаралық нормалардың қалыптасуының процедуралық мәселелері 37
2.2 Араб мемлекеттері мен Еуропа мемлекеттерінің адам құқықтары бойынша заңнамасына салыстырмалы талдау 58
Қорытынды 80
Қолданылған әдебиеттер тізімі 84
Қарапайым нормашығармашылық процеске қойылатын, нормативтік талаптардан тұратын халықаралық құқық нормаларының тобын шартты түрде дәстүрлердің құқығы деп атауға болады. Халықаралық-құқықтық қарапайым нормалардың пайда болу процестеріне жататын ортақ нормативтік жағдайға қарапайым әрекет етудің ережесіне алып келуші мемлекеттердің жалпы тәжірибесінің болу туралы талабын айтамыз, және осы әрекет ережесін құқықтық норма ретінде қабылдайды. Халықаралық құқықтың доктринасында бұл дәстүрдің екі элементінің болу қажеттілігімен көрсетілген – мемлекеттердің тәжірибесі және opinio juris.
Халықаралық қарапайым құқық халықаралық құқық субъектілерінің тәжірибесінен пайда болады. Тәжірибедегі қарапайым нормалардың пайда болуына алып келетін мемлекеттерден басқа, халықаралық ұйымдар да қатысады. Халықаралық ұйымдардың тәжірибесінің рөлін бағалауда екі жағдайды ескеру керек. Біріншіден, жай норманың пайда болуы үшін мәні бар халықаралық ұйымдардың тәжірибесі осы ұйымдар сәйкес құзыреттіліктерге ие болған облыстарда пайда бола алады. Екіншіден, мемлекеттердің өкілдерінен тұратын халықаралық ұйым органдарының тәжірибесі мемлекет тәжірибесінің формаларының біріне жатқызыла алынады, ол осы мемлекеттердің жақсы қарым-қатынастарын реттейтін дәстүрлерді жасайды.
Халықаралық қарапайым құқық нормасы сыртқы қарым-қатынастардың облысында құзыреттілікке ие болға органмен ғана қабылдана алынады. Сондықтан opinio juris болуын білікті тәжірибенің болған жағдайында ғана пайымдауға болады, ол басқа мемлекеттерге қатысты халықаралық қауымдастықтың мүшесі ретінде ұстанымын көрсете алатын мемлекет органдары тәжірибесінің нәтижесі болып табылады.
Халықаралық қарым-қатынас тәжірибесінде қарапайым нормалардың қалыптасуының әр түрлі әдістері бар. Осылайша, мысалға алғанда, норма пайдаболушылыққа халықаралық конференциялардағы мемлекеттердің мәлімдемелері ықпал етеді. Мәселе келісімнің жағдайы қарапайым-құқықтық бола алатындығына келіп тіреледі. Қарапайым құқық бір келісімдік тәжірибенің негізінде пайда бола алатын тұжырымдама бар. Бұл тұжырымдамаға бірдей екі тарапты келісімдердің топтамасы өз бетінше қарапайым құқықты құрайтындығы, барынша радикалды теория жатады, ол көп тарапты келісім өз бетінше дәстүр құруға қабілетті екендігіне бекітіледі.
Халықаралық қарапайым құқық халықаралық құқық субъектілерінің тәжірибесінен пайда болады. Тәжірибедегі қарапайым нормалардың пайда болуына алып келетін мемлекеттерден басқа, халықаралық ұйымдар да қатысады. Халықаралық ұйымдардың тәжірибесінің рөлін бағалауда екі жағдайды ескеру керек. Біріншіден, жай норманың пайда болуы үшін мәні бар халықаралық ұйымдардың тәжірибесі осы ұйымдар сәйкес құзыреттіліктерге ие болған облыстарда пайда бола алады. Екіншіден, мемлекеттердің өкілдерінен тұратын халықаралық ұйым органдарының тәжірибесі мемлекет тәжірибесінің формаларының біріне жатқызыла алынады, ол осы мемлекеттердің жақсы қарым-қатынастарын реттейтін дәстүрлерді жасайды.
Халықаралық қарапайым құқық нормасы сыртқы қарым-қатынастардың облысында құзыреттілікке ие болға органмен ғана қабылдана алынады. Сондықтан opinio juris болуын білікті тәжірибенің болған жағдайында ғана пайымдауға болады, ол басқа мемлекеттерге қатысты халықаралық қауымдастықтың мүшесі ретінде ұстанымын көрсете алатын мемлекет органдары тәжірибесінің нәтижесі болып табылады.
Халықаралық қарым-қатынас тәжірибесінде қарапайым нормалардың қалыптасуының әр түрлі әдістері бар. Осылайша, мысалға алғанда, норма пайдаболушылыққа халықаралық конференциялардағы мемлекеттердің мәлімдемелері ықпал етеді. Мәселе келісімнің жағдайы қарапайым-құқықтық бола алатындығына келіп тіреледі. Қарапайым құқық бір келісімдік тәжірибенің негізінде пайда бола алатын тұжырымдама бар. Бұл тұжырымдамаға бірдей екі тарапты келісімдердің топтамасы өз бетінше қарапайым құқықты құрайтындығы, барынша радикалды теория жатады, ол көп тарапты келісім өз бетінше дәстүр құруға қабілетті екендігіне бекітіледі.
1. Действующее международное право: В 3-х т. / Сост. Ю. М. Колосов и Э. С. Кривчикова. Т. 1. М.: Изд-во Московского независимого института международного права, 2012, с. 67
2. Халықаралық жеке құқық- Л.Б. Нысанбекова- Алматы Жеті жарғы 2010, б. 65
3. Халықаралық жеке құқық-Сарсембаев М.А Алматы Данекер,2011, б. 79
4. Броунли Я. Международное право. Книга первая / Пер. с англ. М., 2010. . с. 15
5. Dixon М. and Mc Corquodale R. Cases and Materials on International Law. London, 2012. Р. 9
6. Лукашук И.И. Международное право. Особенная часть. М., 2007. С. 46
7. А.В Мелёхин. «Международное публичное и частное право»,М 2007г., с. 22
8. Утяшев М.М. Курс лекций по истории политических и правовых учений. – Уфа, 2009, с. 86
9. Гроций Г. О праве войны и мира. Три книги, в которых объясняются естественное право и право народов, а также принципы публичного права. М., 2014. С.56
10. Новгородцев П.Н. Нравственный идеализм в философии права. К вопросу о возрождении естественного права. – Спб., 2012. – Кн. 2. – С. 67
11. Нерсесянц В.С. Философия права: Учебник для вузов. М., 2010. С 76
12. Действующее международное право: В 3-х т. / Сост. Ю. М. Колосов и Э. С. Кривчикова. Т. 1. М.: Изд-во Московского независимого института международного права, 2012. с. 32
13. Лукашук И. И. Международное право. Общая часть. М: БЕК, 2011. С. 13
14. Комаров С. А., Малько А. В. Теория государства и права: Учебно-методическое пособие. Краткий учебник для вузов. – М.: Издательство НОРМА, 2012. – с. 23
15. Основы государства и права: Учеб. пособие для поступающих в юридические вузы / Под ред. Члена - корреспондента РАН О.Е. Кутафина. - 8-е изд., переработанное и дополненное - М.: Юрист, 2001. – с. 36
16. Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. проф. М.Н. Марченко. Том 2 Теория права. - М.: Издательство «Зерцало», 2008. - с. 14
17. Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. проф. М.Н. Марченко. Том 2 Теория права. - М.: Издательство «Зерцало», 2010. - с. 64
18. Василевич Г. А. Конституционное право Республики Беларусь: Учебник. – Мн.: Книжный дом; Интерпрессервис, 2013. – с. 56
19. Лукашук И.И. Нормы международного права. -М., 2011, с. 97
20. Манов Б.Г. ООН и содействие осуществлению соглашений о правах человека. -М., 2015, с. 48
21. Садагдар М.И. Основы мусульманского права. -М., 2010, с. 89
22. Страшун Б.А. Конституционное право зарубежных стран. -М., 2013, с. 19
23. Сюкияйнин Л.Р. Мусульманское право. -М., 2006, с. 81
24. Хассан Хуссейн Хамад. Право на социальную защиту в исламе. - Новосибирск., 2006, с. 18
25. Абашидзе А. X. Копылов М.И. Исламская концепция международного гуманитарного права. В кн. : Новое политическое мышление и международное право. - М., 2010, с. 56
26. Бекназар- юзбашев Т.Б. Права человека и международное право. -М., 2011, с. 89
27. Хассан Хуссейн Хамад. Право на труд в исламе. -Новосибирск., 2008, с. 92
28. Шестаков Л.Н. Права человека. Сб. универсальных и региональных международных документов. -М., 2013, с. 92.
29. Абдель Вахаб. Основные права и свободы человека в исламе и в современном мире. -Каир., 2011, с. 67. ( на арабск.яз.)
30. Абдель Карим Зейдан. Введение в изучение мусульманского права. - Багдад., 2011, с. 17. ( на арабск.яз.)
31. Али Абдель-Вафи. Свобода в исламе. -Каир., 2008, с. 19.(на арабск.яз)
32. Афифий М.С. Ислам и международные отношения. -Бейрут., 2011, с. 5. ( на арабск.яз.)
33. Махмуд Шариф Басюни. Права человека. СБ. международных и региональных документов по правам человека. -Бейрут., 2009, с. 86 (на арабск.яз).
34. Блищенко И.П. Ближний Восток и международное право. - М., 2012, с. 89
35. Георгиев А. Ислам и проблемы развития государственно-политических систем в мусульманском мире. 2009, N11, с. 84
36. Давид Р. Основные правовые системы современности (сравнительное право).- М., 2013, с. 98
37. Донна Гомьен. Европейская Конвенция о правах человека и Европейская социальная Хартия: право и практика. -М., 2008, с. 89
38. Жадалла Осама Камель. Исламская концепция международного права.-М., 2013, с. 46
39. Жданов Н.В. Исламская концепция миропорядка. - М., 2009, с. 23
40. Карташкин В. А. Права человека в международном и внутригосударственном праве. -М., 2009, с. 12
41. Сайд Кутуп. Социальное обеспечение в исламе. -Бейрут. 2014, с. 89.(на арабск.яз.).
42. Сами Салех. Права человека в исламе и в современном мире. - Катар., 2005. С. 54 ( на арабск.яз).
43. Франсуа Люшер. Конституционная защита прав и свобод личности. -М., 2012, 326 с.
44. Хассан Хуссейн Хамад. Право на социальную защиту в исламе. - Новосибирск., 2016, 198 с.
2. Халықаралық жеке құқық- Л.Б. Нысанбекова- Алматы Жеті жарғы 2010, б. 65
3. Халықаралық жеке құқық-Сарсембаев М.А Алматы Данекер,2011, б. 79
4. Броунли Я. Международное право. Книга первая / Пер. с англ. М., 2010. . с. 15
5. Dixon М. and Mc Corquodale R. Cases and Materials on International Law. London, 2012. Р. 9
6. Лукашук И.И. Международное право. Особенная часть. М., 2007. С. 46
7. А.В Мелёхин. «Международное публичное и частное право»,М 2007г., с. 22
8. Утяшев М.М. Курс лекций по истории политических и правовых учений. – Уфа, 2009, с. 86
9. Гроций Г. О праве войны и мира. Три книги, в которых объясняются естественное право и право народов, а также принципы публичного права. М., 2014. С.56
10. Новгородцев П.Н. Нравственный идеализм в философии права. К вопросу о возрождении естественного права. – Спб., 2012. – Кн. 2. – С. 67
11. Нерсесянц В.С. Философия права: Учебник для вузов. М., 2010. С 76
12. Действующее международное право: В 3-х т. / Сост. Ю. М. Колосов и Э. С. Кривчикова. Т. 1. М.: Изд-во Московского независимого института международного права, 2012. с. 32
13. Лукашук И. И. Международное право. Общая часть. М: БЕК, 2011. С. 13
14. Комаров С. А., Малько А. В. Теория государства и права: Учебно-методическое пособие. Краткий учебник для вузов. – М.: Издательство НОРМА, 2012. – с. 23
15. Основы государства и права: Учеб. пособие для поступающих в юридические вузы / Под ред. Члена - корреспондента РАН О.Е. Кутафина. - 8-е изд., переработанное и дополненное - М.: Юрист, 2001. – с. 36
16. Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. проф. М.Н. Марченко. Том 2 Теория права. - М.: Издательство «Зерцало», 2008. - с. 14
17. Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. проф. М.Н. Марченко. Том 2 Теория права. - М.: Издательство «Зерцало», 2010. - с. 64
18. Василевич Г. А. Конституционное право Республики Беларусь: Учебник. – Мн.: Книжный дом; Интерпрессервис, 2013. – с. 56
19. Лукашук И.И. Нормы международного права. -М., 2011, с. 97
20. Манов Б.Г. ООН и содействие осуществлению соглашений о правах человека. -М., 2015, с. 48
21. Садагдар М.И. Основы мусульманского права. -М., 2010, с. 89
22. Страшун Б.А. Конституционное право зарубежных стран. -М., 2013, с. 19
23. Сюкияйнин Л.Р. Мусульманское право. -М., 2006, с. 81
24. Хассан Хуссейн Хамад. Право на социальную защиту в исламе. - Новосибирск., 2006, с. 18
25. Абашидзе А. X. Копылов М.И. Исламская концепция международного гуманитарного права. В кн. : Новое политическое мышление и международное право. - М., 2010, с. 56
26. Бекназар- юзбашев Т.Б. Права человека и международное право. -М., 2011, с. 89
27. Хассан Хуссейн Хамад. Право на труд в исламе. -Новосибирск., 2008, с. 92
28. Шестаков Л.Н. Права человека. Сб. универсальных и региональных международных документов. -М., 2013, с. 92.
29. Абдель Вахаб. Основные права и свободы человека в исламе и в современном мире. -Каир., 2011, с. 67. ( на арабск.яз.)
30. Абдель Карим Зейдан. Введение в изучение мусульманского права. - Багдад., 2011, с. 17. ( на арабск.яз.)
31. Али Абдель-Вафи. Свобода в исламе. -Каир., 2008, с. 19.(на арабск.яз)
32. Афифий М.С. Ислам и международные отношения. -Бейрут., 2011, с. 5. ( на арабск.яз.)
33. Махмуд Шариф Басюни. Права человека. СБ. международных и региональных документов по правам человека. -Бейрут., 2009, с. 86 (на арабск.яз).
34. Блищенко И.П. Ближний Восток и международное право. - М., 2012, с. 89
35. Георгиев А. Ислам и проблемы развития государственно-политических систем в мусульманском мире. 2009, N11, с. 84
36. Давид Р. Основные правовые системы современности (сравнительное право).- М., 2013, с. 98
37. Донна Гомьен. Европейская Конвенция о правах человека и Европейская социальная Хартия: право и практика. -М., 2008, с. 89
38. Жадалла Осама Камель. Исламская концепция международного права.-М., 2013, с. 46
39. Жданов Н.В. Исламская концепция миропорядка. - М., 2009, с. 23
40. Карташкин В. А. Права человека в международном и внутригосударственном праве. -М., 2009, с. 12
41. Сайд Кутуп. Социальное обеспечение в исламе. -Бейрут. 2014, с. 89.(на арабск.яз.).
42. Сами Салех. Права человека в исламе и в современном мире. - Катар., 2005. С. 54 ( на арабск.яз).
43. Франсуа Люшер. Конституционная защита прав и свобод личности. -М., 2012, 326 с.
44. Хассан Хуссейн Хамад. Право на социальную защиту в исламе. - Новосибирск., 2016, 198 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде 6
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері 6
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы 16
2 Адам құқықтары байынша халықаралық нормалардың қалыптасуына аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің әсері 37
2.1 Адам құқықтары бойынша халықаралық нормалардың қалыптасуының процедуралық мәселелері 37
2.2 Араб мемлекеттері мен Еуропа мемлекеттерінің адам құқықтары бойынша заңнамасына салыстырмалы талдау 58
Қорытынды 80
Қолданылған әдебиеттер тізімі 84
Кіріспе
Қарапайым нормашығармашылық процеске қойылатын, нормативтік талаптардан тұратын халықаралық құқық нормаларының тобын шартты түрде дәстүрлердің құқығы деп атауға болады. Халықаралық-құқықтық қарапайым нормалардың пайда болу процестеріне жататын ортақ нормативтік жағдайға қарапайым әрекет етудің ережесіне алып келуші мемлекеттердің жалпы тәжірибесінің болу туралы талабын айтамыз, және осы әрекет ережесін құқықтық норма ретінде қабылдайды. Халықаралық құқықтың доктринасында бұл дәстүрдің екі элементінің болу қажеттілігімен көрсетілген - мемлекеттердің тәжірибесі және opinio juris.
Халықаралық қарапайым құқық халықаралық құқық субъектілерінің тәжірибесінен пайда болады. Тәжірибедегі қарапайым нормалардың пайда болуына алып келетін мемлекеттерден басқа, халықаралық ұйымдар да қатысады. Халықаралық ұйымдардың тәжірибесінің рөлін бағалауда екі жағдайды ескеру керек. Біріншіден, жай норманың пайда болуы үшін мәні бар халықаралық ұйымдардың тәжірибесі осы ұйымдар сәйкес құзыреттіліктерге ие болған облыстарда пайда бола алады. Екіншіден, мемлекеттердің өкілдерінен тұратын халықаралық ұйым органдарының тәжірибесі мемлекет тәжірибесінің формаларының біріне жатқызыла алынады, ол осы мемлекеттердің жақсы қарым-қатынастарын реттейтін дәстүрлерді жасайды.
Халықаралық қарапайым құқық нормасы сыртқы қарым-қатынастардың облысында құзыреттілікке ие болға органмен ғана қабылдана алынады. Сондықтан opinio juris болуын білікті тәжірибенің болған жағдайында ғана пайымдауға болады, ол басқа мемлекеттерге қатысты халықаралық қауымдастықтың мүшесі ретінде ұстанымын көрсете алатын мемлекет органдары тәжірибесінің нәтижесі болып табылады.
Халықаралық қарым-қатынас тәжірибесінде қарапайым нормалардың қалыптасуының әр түрлі әдістері бар. Осылайша, мысалға алғанда, норма пайдаболушылыққа халықаралық конференциялардағы мемлекеттердің мәлімдемелері ықпал етеді. Мәселе келісімнің жағдайы қарапайым-құқықтық бола алатындығына келіп тіреледі. Қарапайым құқық бір келісімдік тәжірибенің негізінде пайда бола алатын тұжырымдама бар. Бұл тұжырымдамаға бірдей екі тарапты келісімдердің топтамасы өз бетінше қарапайым құқықты құрайтындығы, барынша радикалды теория жатады, ол көп тарапты келісім өз бетінше дәстүр құруға қабілетті екендігіне бекітіледі.
Келісімдік тәжірибе мемлекеттердің тәжірибесінің басқа нормаларының болған жағдайында ғана қарапайым құқықтың жасалуына ықпал етеді.
Міне, сондықтан аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсерін зерттеу осы дипломдық жұмыстың өзектілігіне айналып отыр.
Зерттеудің мақсаты халықаралық құқықтың негіздерін қарастыра отырып, аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің оған әсерін қарастыру .
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттарын қарастыру;
- Жаратылыстық-құқықтық теория мен позитивизмнің теориясын зерттеу;
- Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсерін зерттеу;
- Халықаралық құқықтың қалыптасуы мен дамуына дәстүрлердің әсер етуін зерттеу;
- Халықаралық құқыққа дәстүрлердің әсер етуінің эволюциясын айқындау;
- Заманауи сатыдағы халықаралық құқыққа аймақтық, мәдени және діни дәстүрлердің әсер етуінің ерекшеліктерін талдау.
Зерттеудің объектісі: халықаралық құқыққа аймақтық мәдени, діни дәстүрлер.
Зерттеудің пәні: аймақтық мәдени, діни дәстүрлердің ерекшеліктерін анықтай отырып, олардың халықаралық құқыққа тигізер әсері.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері
Ғасырлардың аралығында дін өзінің өмірлік күшін дәлелдеді. Оған біздің тарихымыз куә. Барлық қуғындаулар мен тоталитарлық атеизмге қарамастан ол тірі қалды. Дін үшін ең қиын жылдардың өзінде оның принциптеі мен адамгершілігі адамдардың санасы мен әрекеттеріне әсер етті.
Діннің саясат пен құқықпен тікелей байланысы бар. Қоғамның өмірінде оған маңызды рөл тиесілі болды. Халықаралық қатынастардың облысы шіркеудің назарын ерекше аудартатын. Ежелгі Шығыстың теократиялық мемлекеттерінде саясат, құқық ортақ болатын. Еуропада дін өзінің шыңына Орта ғасырда жетті, ол теологиялық тұжырымдаманың бекітілуімен қол жеткізілді. Император мен корольдер тәжді католиктік шіркеудің басшысының қолынан алатын. Ол үшін қарудың күшімен христиан дінін таратуға міндеттелетін. Католиктік шіркеу крест жорықтарының рух берушісі болды. Папа монархтардың арасындағы даулардың арбитры ретінде қызмет атқарды. Бір келісімдерді бекіту мадақталатын, басқаларының жолында кедергі тұратын. Келісімдер діни антпен бекітілетін. Папалар осындай антын бұзғаны үшін кінәларын кешіретін.
Шіркеу жеке соғыстар әкелетін қайғыларды шектеуге тырысты, яғни феодалдардың арасындағы қарулы қақтығыстармен шектеуге тырысты. Құдай бітімі (аптаның белгілі бір күндеріндегі соғыс әрекеттеріне тыйым салу) мен Құдай тыныштығы (шіркеу қызметкерлері мен кейбір басқа тұлғалардың қол сұғылмаушылығы) орнатылды.
Жаңа кезеңде діннің әсері төмендейді, сонда да мемлекеттердің маңызды құралы болып қала береді. Ұлы державалар - 1815 ж. Қасиетті одақтың қатысушылары халықаралық қатынастарда киелі діннің парыздарын жетекшілікке алуға батылдығын көрсетті. Діни аргументтеу кеңеске қарсы саясаттың негізделуі үшін өз кезінде қолданылған болатын.
Осыған орай, келісім мен серіктестіктен бас тарту саясаты тек халықаралық құқыққа қарама-қайшы келіп қоймай, сонымен бірге христиандық канондарға қарсы келеді. Бұл шіркеулік қызметкерлермен аталып өтетін.
Ғасырлардың аралығында дін мамандары басқа дінгерлермен келісімге келу мүмкіндігі туралы талқылаулар жүргізген болатын. Халықаралық құқықтың әкесі Г.Гроций 17 ғ. өзінде оған жағымды жауап берді. Оның еңбегінде халықаралық қауымдастықтың және жалпы халықаралық құқықтың идеясы көрініс тапты. Библияға сүйене отырып, Гроций саясат пен діндегі айырмашылық ортақ халықаралық құқықтың тіршілік етуіне кедергі болмайтындығын дәлелдеді. Алайда еуропалық мемлекеттердің саясатында өзінің көрінісін таппады, олар христиандық канондардың бұзылуында 18-19 ғғ. Христиандық мемлекеттердің халықаралық құқық тұжырымдамасына дискриминациясын жасады.
Дін мен халықаралық құқықтың арасындағы өзара әрекеттестік барлық тарихтың аралығында болды. Халықаралық құқықтың пайда болғанына дейін дін халықаралық қатынастардағы маңызды нормативті фактор болды. Өз алдына, өзінің қалыптасу барысында халықаралық құқық дінге сүйене алмады, ол оның принциптері мен нормаларын алды, соның ішіндегі бейбітшілік идеясын алды: Әлемді Жаратушылар бақыт нұрына бөленген, себебі олар Құдайдың балалары болуға кесілген. Алайда Шіркеу қызметкерлерінің саясаты уағыздалатын қағидаларға үнемі сәйкес келе бермеді. Шығысты басып алу мақсатындағы ниеттелген крест жорықтарын, сонымен бірге көптеген джихадтарды еске алу жеткілікті (мұсылмандардың киелі соғыстары). Халықаралық құқық идеясының өзі белгілі бір деңгейде діннің бейбіт халықаралық қарым-қатынастарды, діни соғыстарды келтірудегі оның рөлін қамтамасыз ете алмаушы қабілет ретінде пайда болды. Өкінішке орай, әлі күнге дейін әр түрлі діндер ортақ тіл тауып, ортақ бейбітшілік үшін серіктестікке келе алмай отыр. Достоевскийдің Жындар деген романындағы Шатовтың сөздері ойымызға келеді: Әр халықтың өз құдайы бар, ол басқаларын болдырмайды.
Діндер мен діни ұйымдар қазіргі кезде саясат пен құқыққа біршама әсер етеді. Әлем мемлекеттерінің қырықтан астам конституциялары белгілі бір діннің артықшылық жағдайын бекітеді. Мемлекеттік дін ретінде бірінші орынға ислам ие, ол мұсылман мемлекеттерінің халықаралық-құқықтық актілерінде көрініс табады.
Халықаралық қатынастарда діннің рөлі туралы 2001 ж. Дипломатикалық академияда жүргізілген Дін мен дипломатия атты ғылыми-практикалық конференция дәлел болады. Конференцияда сөз сөйлеген И.С.Иванов мәселенің өзекті екендігін атай отырып, діни көшбасшылар расында да берік, әділетті әлемнің қалыптасуына үлкен үлес қосады, егер олардың сөздері мен істері халықтар мен мемлекеттердің жалпылануы мен қарама-қайшы келінуіне емес, ал шыдамдылықтың уағызына, жоғарғы құндылық - адам өмірінің құрметтелуін тәрбиелеуге бағытталған болса.
Халықаралық салада католиктік шіркеудің қызметі белсенді.
Әлемдегі заманауи діни жағдайдың ерекше белгісі діндер мен діни ұйымдардың қоғамдық пәнінің біршама өсімі, әлеуметтік саладағы барлық конфессиялардың қызметінің белсенділенуі болды. Діни ұйымдар әлеуметтік мәселелердің кең шеңберін шешуде өзінің қатысуының заңдылығына, соның ішінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында өзінің қатысуына үміттенеді. Діни саланы реттеудің халықаралық тәжірибесі әр түрлі әдістермен ұсынылған. Біреулері конституцияларда нақты діннің мемлекеттік статусын (ресми) бекітеді, мысалы, отызға жуық мұсылман мемлекеттерінде мемлекеттік дін ретінде ислам танылған. Басқа мемлекеттер діннің мемлекеттік статусын бекітпей отырып, конституцияларда немесе заңнамаларда оның қолдауы туралы ережелерден тұрады. Діни саланы реттеудің халықаралық тәжірибесін қарастыруда билік пен діни ұйымдардың келесідей статустарына, механизмдеріне, нормативтеріне және институттарына назар аудару қажет:
- діни ұйымдардың статустары мен мемлекетпен келісім механизмдері;
- мемлекеттік материалдық көмектің мүмкіндігі мен діни ұйымдарға салық салудың ерекшеліктері;
- әскери, түрмелік және ауруханалық капелландардың институттары;
- діни білімнің мүмкіндігі, діни мектептердің қызметтері мен рухани білім мекемелерінің дипломдарының статустары;
- бұқаралық ақпарат құралдаарымен діни ұйымдардың өзара әрекеттесуі.
Шындыққа айналып, өзінің қызметтерін табысты орындау үшін құқық сыртқы түріне ие болуы тиіс, оны бір ғалымдар құқықтың формасы деп атаса, екіншілері - көздері, үшіншілері - формалары мен көздері деп бір уақытта айтады.
Құқық көзінің барынша маңызды, анықтаушы сипаттамасы оның мемлекеттік қажеттіліктің күшімен қамтамасыз ету болып табылады. Ешқандай дәстүр, прецедент, нормативті акт, келісім, басқа құқықтың көзі мемлекеттің араласуынсыз болмады және жалпы міндетті мәніне ие болмады.
Жағымды құқықтың көздері құзыретті мемлекеттік органдардың нәтижесінде, яғни мемлекеттік қоғамдық байланыстардың, дәстүрлердің және нормалардың мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен бекітудің және қамтамасыз етудің нәтижесінде пайда болады. Мемлекет қоғамдық қатынастардың реттелуі мен унификациясының, қоғамдық, халықтың мүдденің әділеттілігі мен жүзеге асырылуының құралы ретінде пайда болды және дамыды. Бостандықты шектеуді тәртіп пен қауіпсіздіктің пайдасына қабылдай отырып, қоғам мемлекеттік еріктің жағымды құқығының көзі деп таниды, ол тура және жанама түрінде көрсетіледі.
Құқық көздері әр түрлі болса да, оның ішіндегі негізгілерін, ең мәнділерін бөліп көрсетуге болады. құқықтың үш негізгі көзіне ерекше назар аударуға болады: құқықтық дәстүр; құқықтық прецедент; нормативтік-құқықтық акт. Дәл соларды таңдау заманауи құқықтық жүйелердегі осы құқық көздерінің мәніне негізделген.
Құқықтық дәстүр түсінігін анықтауды дәстүр деген сөздің анықтамасынан бастаған жөн. Дәстүр - бұл көпшілікпен танылған тәртіп, ол дәстүрлі түрде қоғамдық әрекеттерді қалыптастырады. Мұндай анықтаманы осы сөздің заңды мағынасын айтқанда да сәйкес келеді деп санауға болады.
Батыс әдебиетінде дәстүр деп адамдардың әрекетіндегі қалыптасқан стереотиптер мен тенденцияларды айтады, ол танымдық, автоматты сипатқа ие. Осылайша, құқықтық дәстүр - бұл тұрақты қайталанудың нәтижесінде қалыптасқан әрекеттің ережесі және мемлекетпен мінез-құлық нормасының міндеттісі ретінде қабылданған. Құқықтық емес дәстүр, мемлекетпен санкционирленбеген күйінде құқық көзі ретінде бола алмайды, өйткені тек қоғамдық көзқараспен қолданады.
Құқықтық дәстүр демек, барынша ескі құқықтың көзі. Оның қалыптасу процесі қоғамның дамуымен тығыз байланысты. Дәстүрлер мақсатт және адамдардың мінезіне қажетті болып пайда болады.
Қоғам белгілі бір тәртіпсіз тіршілік ете алмайды, сондықтан алғашқы қоғам үшін оның мүшелері арасындағы барынша органикалық реттеуші діни және этикалық түсініктермен тығыз байланысты дәстүрлер болып табылады. Адамдардың рационалдық және қайталанатын мінез-құлықтары қарапайым құқықтық нормаларды қалыптастырады. Осы дәстүрлерден соң мәжбүрлеудің алдындағы немесе әсер етудің басқа формаларынан қорқудан емес, өңделген әдеттің және адамның табиғи қажеттілігінің есебінен дәстүрлер сақталады.
Өте жай дами отырып, дәстүрлер біраз уақыттан кейін мақсатты және рационалды адамдардың мінез-құлығына сәйкес келуден қалды, бірақ дәстүрлердің күшіне орай сақталына берді. Кейбір дәстүрлер қолданылу сиректігіне, қолданылу қиындығына, басқа дәстүрлермен ығыстырылуына немесе реттеу пәнінің өзінің жоғалуына байланысты біртіндеп жойыла бастады.
Мемлекеттің қалыптасуында оның жаратылыстық тірегі дәстүрлер болды, олар құқықтық дәстүрлердің қасиеттеріне, яғни мінез-құлық нормаларының қасиеттеріне ие болды, олар мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етіледі. Дәстүрлер мемлекеттік биліктің ең күшті серіктестіктері болып қала береді. Адамдарға және олардың арасындағы қоғамдық қатынастарға әсер ете отырып, дәстүрлер әр түрлі мемлекеттік ұстанымдарды жарықтандырады.
Алайда қазіргі замандағы дәстүрлердің мәні біртіндеп азаюда, бірақ әлі де болса жалпы маңызды болып келеді. Жердің біршама бөлігі, Азия мен Африканың модернизацияланушы бөлігі мыңжылдықтарда қалыптасқан дәстүрлерге сәйкес әлі күнге дейін күн көріп келеді. Тіпті Ұлыбритания сынды мемлекеттерде қоғамның өмірінде дәстүрлердің атқаратын рөлі маңызды болып қала береді.
Романдық-германдық құқықтық отбасыдағы құқықтық дәстүрлердің рөлі. Роман - германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында рим құқығы және оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік құқықтық келісімдердің қабылдануы. Бұл құқықтық жүйенің қалыптасып және дамуына VI ғасырда дүниеге келген. Византияның императоры Юстинианың Corpus iuris civilis деп аталатын құқықтық құжаты ерекше рөл атқарады. XVIII - XIX ғасырдың бас кезеңінде континенталдық Европа мен АҚШ - та Конституциялар мен салық қатынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚШ - тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғы Конституциялары 1804 жылы Францияда қабылданған Наполеонның азаматтық кодексі. Роман - германдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.
2. Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық - процессуалдық) және жеке болып бөлінуі (азаматтық, неке, сауда).
3. Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға сәйкес нормативтік кесімдердің қабылдануы (жарлық, қаулы, ереже, шешім және т.б.), заңнаманың делегациялануы.
4. Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.
5. Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады, құқықтық әдет ғұрыпты пайдалану жоққа тән немесе мүлдем қолданылмайды.
6. Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім, үкім шығарады.
7. Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот тәжірибесінде қолданылмайды.
Р.Давид айтқандай: роман - герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші отбасы болып табылады. Роман - германдық құқықтық жүйе Африка елін, Латын Америкасын, Шығыс және Жапония, сонымен қатар Еуропа елдерінің көп бөлігін басқан. Бұл құқықтық жүйе өзінің белгілеріне қарай екі топқа бөледі: романдық және германдық болып. Бірінші топқа Франция, Италия, Бельгия, Люксембург және Нидерландия елдерінің құқықтық жүйесі жатады. Ал, екінші топқа Германия, Австралия, Швейцария және т.б. елдерінің құқықтық жүйесін жатқызуға болады. Роман - герман құқықтық жүйе өз бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қайнар көзі Рим құқығы болып табылады. Сондықтан, бұл құқықтық жүйенің басқа құқықтық жүйелерден айырмашылығы бар.
Өзінің даму барысында роман - германдық құқықтық жүйе көп жолдардан өтті. Зерттелу нәтижесінде үш негізгі эволюциялық кезеңдерден тұрды.
Бірінші кезең - Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуы мен құрылуы оның эволюциясына XIII ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Заңгер ғалымдардың пікір бойынша XIII ғасырда Роман - герман құқықтық жүйенің дамыған уақытты - деп білуге болад. Бұл кезеңнің құқықтық қайнар көзңнен айырмашылығы қандай? Осы кезге дейін қандай бір материалдың жинақталу үлгісін мен оны континентік құқықтың роман - германдық құқықтық жүйге біріктірумен негізделді.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ - XVIII ғасыр аралығында жатады. Ол басында ХІІІ - XIV ғасырда Италияда, ал кейінірек бүкіл Батыс Еуропаға таралған Ренессанспен немесе Қайта Өрлеу дәуірімен теңестіріліп қарастырылады.
Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген салалардан соның ішінде заң саласында да көрсетті. Өз кезегіде бүкіл Батыс Еуропаға, Африканың және Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде таралған ұлы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің құқықтық дәстүрлері мен құқықтық жүйені қарату идеиясы қоғамның құқықтық мәдениетінің жаңа жағдайларда дамуына және құқықтық өмір сүруінің қажеттілігін түсінуге үлесін тигізді.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид жаңа қоғам құқық қажеттілігін қайта орнатты деп жазды. Ол Құдай талап ететін және прогресске қажетті реттілік пен қауіпсіздікті тек құқық қана қамтамсыз ете алатынын түсіндірді. Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге қалдырды. Жер бетіндегі құдай қаласын тұрғызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің өзі мұны танып, сенішілердің қоғамы - дінге қоғамды және зайырлы қоғамды, ар - намыс сотын және сот төрелігін айқын ажырата бастады. XVIII ғасырда дін мен моральді азматтық тәртіп пен құқыққа араластыруды қойды. Құқыққа қоғамдағы маңыздылығы, өз ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қоғамның алдыңғы деңгейлері бірінші орында заңгерлер мен философтар билік иеленушілерден бүкіл қоғамдық қарым - қатынастар тек құқыққа негізделіп жасауына жәнеөткен көптеген ғасырлар бойы билік еткен монархия мен өктемділікке шек қойылуын талап етті.
Роман - германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жөнінде айта отырып, англо - саксондық құқықтық жүйесіне қарағанда ол Король немесе өзге де биліктің кеңеюі мен күшеюінің, олардың орталықтануының нәтижесі емес. Роман - германдық құқықтық жүйесі Еуропа континентінде елдердің бір - бірімен берілгені ғана емес бұл бірігу идеясының өзі болмайтындай көрінген кезде пайда болды.
Континенталды Еуропаның құқықтық жүйелерінің негізіне айналған Римдік құқық алғашында жазбаша түрде бекітілген латын тайпаларының дәстүрлері болған және қарапайым сипатқа ие болды. Ортағасырлық Еуропада табу қиын және сілтемелеу қиынға соғатын, жергілікті жерден басқа жерге қарай өзгеріп отырған жергілікті дәстүрлер романдық-германдық құқықтық отбасының қарқынды даму кезеңінде 13 ғасырда сауда мен экономикалық қарым-қатынастардың дамуын кешеуілдетті. Сондықтан жергілікті дәстүрлер алынып тасталынды және күнделікті түрде римдік құқықтық универсалды нормаларымен алмастырылды, олар нормашығармашылықтың абсолютті үлгісі болып қабылданған. Біршама географиялық облыста таралымға ие болса, дәстүрлер тіршілік етуін жалғастырып, римдік құқыққа қарсы шығатын еді. Осылайша, 13 ғасырда Германияда римдік құқықтың таралуы Саксондық көрініспен соқтығысудан кейінге қалдырылды, ол Швейцарияның кейбір кантондарында құқықтық әрекет етуші көзі ретінде ұзақ уақыт бойы болып қала берді. Континентальды Еуропаның қазіргі заманғы құқықтық жүйелерінде дәстүрлер аз рөл атқарады. Судьялар заң құқықтың негізгі көзі болып табылатындығын ескерумен шешім қабылдайды. Алайда дәстүрлердің практикалық мәні бірінші көзге көрінгеннен де үлкен болып келеді. Құқық бұзушы жұмсартушы жағдайларға сүйене алады да, берілген белгі қолтаңба болып саналады ма, белгілі бір мүлік отбасылық болып табылады ма - осы сұрақтардың барлығына дәстүрлерге жүгінбестен жауап беру қиын. Басқа жағынан алғанда, дәстүрлерді қолданудың облысы кодтау процесімен шектелген. Романдық-германдық құқықтық отбасының заңгерлері өзінің ойларында тек заңнамаға сүйенуге тырысады. Дәстүрлердің қолданысы өте шектелген, тіпті егер дәстүрлер доктринамен қабылданбайтын болса. Осылайша, романдық-германдық құқықтық отбасының қалыптасуында біршама тарихи рөлді атқара отырып, дәстүрлер құқықтың жеке бір бөлігі ретінде қарастырылу құқығынан айрылды.
Ағылшындық-американдық отбасындағы құқықтық дәстүрлердің рөлі. Дәстүрлер ағылшындық құқықтың көзі ретінде қолданылады, бірақ оның мәні өздеріне тән ағылшындық-американдық құқықтық отбасыларға орын береді. Англияда қарапайым құқық жалпы құқық жүйесінің пайда болуына дейін қолданылып келген, ол кейбір жергілікті дәстүрлерді кейбір жергілікті дәстүрлерді қабылдаса да, алайда англосаксондық кезеңдегі құқықтарды мүмкіндігінше ауыстыруға тырысқан. Заманауи ағылшындық құқықта дәстүрлер жалпыға міндетті болып саналады, егер ол ескі дәстүрдің сипатына ие болса. Әлі күнге дейін қолданыстағы 1265 жылғы заң 1189 жылға дейінгі болған дәстүрлер ғана ескі болып саналады деп есептейді. Дәстүрлер заңды міндетті болып саналмайды, егер ол 1189 жылы болғаны дәлелденбеген болса. Дәстүрлердің ескі болуына талаптар жергілікті дәстүрлерге жатады, сауда дәстүрлеріне ол қолданылмайды.
Тәжірибе көрсеткендей, әр түрлі себептер бойынша жаңа дәстүрлер пайда болады. Үнемі олар нормативті акті мен сот тәжірибесімен санкцияланады. Алайда дәстүр ағылшын құқығының көзі ретінде бұрынғы мәніне ие емес, оны дұрыс бағаламау ерте. Ағылшындар үшін дәстүрлер құқық ол өмірді қалай реттейтіндігінде көрінеді. Дәстүрлер саяси өмірде басым болып келеді, алайда оған заңды сипат берілмейді, ағылшындық конституциялық құқықтың нормалары конституциялық дәстүрлерді ескермегенде дұрыс емес болар еді. Қоғамдық өмір әрекетердің ережелерімен толтырылған, оларды дәстүрлі деп қана қарастыру керек. Американдық құқықтың дамуының ерекшеліктері онда дәстүрлер туралы айтуға келмейтіндей болып келеді. Мұны американдық мемлекеттің салыстырмалы түрде жастығымен және континенттен оқшаулығымен түсіндіруге болады. сонда да, АҚШ Конституциясындағы қалып қоюшылықтар ағымдағы заңнамамен толтырылып қоймай, сонымен бірге орнатылған және қалыптасқан дәстүрлерді қабылдаудың жолымен толықтырылады. Жеке құқықтың саласында көптеген дәстүрлер таралған. Жалпылай алғанда, американдық құқық ағылшындық сияқты дәстүрлі болып қала бермейді. Ортақ құқық жүйесінде дәстүрлер өзінің мәнін сақтайды, алайда бірінші және екінші орында емес. Дәстүрлер заң мен сот тәжірибесі бар болған жерлерде әрекет етеді және қоғамдық қатынастардың реттелуіне араласуды керек емес деп санайды. Заң мен сот тәжірибесімен санкциянирленетін жаңа пайда болып жатқан дәстүрлер біртіндеп құқықтық жүйенің бір бөлігі болып келеді.
Мұсылмандық және индустық құқықтық жүйелердегі құқықтық дәстүрлердің рөлі. Доктрина дәстүрлерді ешқашан мұсылмандық құқықтың көзі ретінде қарастырмаған. Дәстүрге деген кез-келген басқа қарым-қатынас мұсылмандық құқықтың ең басты белгісіне - дінге берілген кез-келген орта үшін бірлігіне кедергі болатын. Алайда бәрі шындығында басқаша. Мұсылмандық құқықтың ең негізгі көздерінің бірі Сунна болып табылады, ол пайғамбармен байланысты дәстүрлердің жиынтығынан тұрады. Эль-Бокхари мен Мослем - исламның екі ең ірі оқытушылары - IX ғасырда пайғамбардың шынайы сөздерін, тұжырымдамаларын қалпына келтіру үшін көп еңбек сіңірді. Бүгінгі күні олардың жасаған дәстүрлері Мухаммедке қатысы бар ме дегені күмән туғызады. Алайда Сунна құқықтың екіншілік көзі болып саналады, ол исламның пайда болуына алып келген арабтардың қарапайым құқығының қалыптасуына ықпал етті. Мұсылмандық құқық дәстүрлерге қарағанда прагматикалық ұстанымға ие. Дәстүрлер құқық тыйым салатын немесе құқық міндетті деп санайтынды жоққа шығара алмайды. Бірақ дәстүр құқық нені ұсынған немесе сенімді деп санағанды, дұрыс емес немесе рұқсат бергенді жоққа шығармайды. Индустық құқықта дәстүр өте үлкен мәнге ие. Ману заңдары бойынша әрекет ету ережелеріне берілмеу, егер қоғам осы ережені қабылдамайтын болса дұрыс болып саналады. Дәстүрлер түрліше болып келеді. Әр каста өзінің дәстүрлеріне жүгінеді, олар қоғамдық көзқарасқа тіреледі.
Мұсылмандық құқық - әлемдік құқықтық мәдениет бөлімі ретінде көптеген ғасырлар бойы қуатты болып келген және қазіргі кезде де қуатты, ерекшеленген құқықтық жүйе.
Қазақстан халқының жартысынан көбі ислам дінін үстанады. Алайда, Қазақстан зайырлы мемлекет, солай болғанымен, республика халқының тарихи және дәстүрлі маңызды бөлігі өзін исламмен, мұсылман дінімен байланыстырады. Сондықтан да алдын-ала қолға алынбаған исламды, мұсылман қүқығын оқып-үйрену бүгінгі тандағы өзекті мәселе болумен қатар, кезек күттірмес міндет болып отыр.
Мұсылмандық құқық - шариат Шығыстағы мұсылман елдерінің көпшілігін мемлекет және тарихының өркендеп өсуіне ерекше әсер етті. Әлбетте, қазақтардың да мемлекет және құқық тарихы мүнан шет қалған жоқ.
Оның зандық және идеологиялық әсер ету факторының шеңбері өте кең болып, бұл елдердің қалың жүртшылығының сана-сезімі мен көзқарастарының қалыптасуы барысында өшпес із қалдырды. Оның үстіне, әлемдегі барлық діндерге қарағанда ислам діні мемлекет және құқықпен өте тығыз қабысып жатыр. Бүларды байланыстырушы күш ретінде мұсылмандық -құқық пен исламдық құқықтық идеология мықты қызмет атқарды.
Қазіргі кезде әлемдегі мұсылмандардың саны 1,5 миллиардтан астам. 30-дан астам елдерде ислам діні мемлекеттік дін болып саналады. 120 елде мұсылман қоғамдарының алар орыны басым. Бүл елдерде ең соңғы тарихи жағдайларға қарамай, ислам діні белсенділікпен өркендеп - өсуде, мұсылмандық құқық құқықтық өмірлерінде, саясаты мен идеологиясында көрнекті қызмет атқару үстінде. Сондықтан да қазіргі заманғы құқықтық жүйелерден мұсылмандық құқықты оқып-үйрену маңызды мәселе болып табылады.
Қорытындылайтын болсақ, қазіргі кезде әлемде барлық діндер мен мәдениеттер араласып кеткені анық, мұның бәрі өз кезегінде тарихи болмыстың жемісі болып табылады, осының негізінде халықаралық дәстүрлер де қалыптасып үлгерді. Романо-германдық, англо-американдық, үндіс-мұсылмандық дәстүрлердің аймақтық мәдени және діни халықаралық құқыққа әсері шексіз, өйткені ол әлі күнге дейін тамырын кеңге жайып келеді. Халықаралық құқықтарды дамыту қоғамымызда этносаралық және дінаралық келісімді қамтамасыз ету оның тұрақтылығы мен тиімді қарекетінің міндетті шарты болып табылады және мемлекеттің өте маңызды басымдықтарының саласына жатады. Бұл біздің мемлекетіміз үшін де ерекше орынға ие.
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы
Адамның құқықтарының пайда болуы туралы ғылыми түсініктердің жүйесінде екі теорияны бөліп көрсетеді: жаратылыстық-құқықтық және позитивисттік.
Жаратылыстық құқық теориясы көптеген институттардың шеңберін қамтиды: мемлекеттік институттардың пайда болуы, қызмет етуі мен рөлі, адамның құқықтары және т.б.
Б.з.д 5-4 ғасырда адамның құқықтарының пайда болуның теориясы қалыптасқан болатын.
Адамның құқығы әркімге туылғанынан тиесілі және сондықтан адамдардың бәрі бірдей құқылы. Құқықтар мен еркіндіктердің тиесілілігінің жаратылыстық, шынайы идеясы негізделеді. Адамның құқықтарының пайда болу табиғатында бар: біреулердің көзқарасы бойынша ол Құдай, Жаратушы, екіншілерінің ойынша табиғат.
Феодализмнің кезеңінде табиғи өсімнің идеясы анық діни мәнмәтінге ие болады. Кейіннен Руссо, Локк, Конт, Монтескье және т.б. көзқарастары дамыды.
Позитивисттік тұжырымдама адамның құқықтарының пайда болуын мемлекеттің саяси еркімен байланыстырады. Мемлекет жеке тұлғаларға дәстүрді, құқықтар мен еркіндіктердің көлемін сыйлайды, азаматтар емес азамат еместердегі олардың қатынасын анықтайды. Құқықтар мен бостандықтардың құқықтық реттелуі, сондай-ақ олардың жүзеге асырылуына жағдайлар жасау мен қорғау тәртібі мен қалпына келтіру бойынша өзіне міндеттемені алады. Жаратылыстық-құқықтық тұжырымдама позитивисттік тұжырымдамадан түбегейлі ажыратылады. Жаратылыстық құқық теориясына сәйкес, адамның құқықтары оның мемлекеттің қарамағынан қабылдау фактісіне тәуелді емес, мемлекет тек адамның туылғанынан бастапқы кезеңінен оның құқықтары мен міндеттерін бекітеді. Бұл ретте адам өз бетінше құқықтар мен бостандықтардың жүзеге асырылуы бойынша шешімді мемлекеттердің өркениеттерін бұзбастан, қабылдауы қажет, қандай да бір ілімнің басым болуымен жаратылыстық құқық пен позитивисттік тұжырымдаманың идеяларының кейбір қосылысы бар. Конституцияда біршама деңгейде позитивисттік тұжырымдаманың идеялары көрсетілген, оларға сәйкес мемлекет өзіне тек жеке ғана емес, сонымен бірге саяси, әлеуметтік құқықтар мен бостандықтардың қамтамасыз етілуіне міндеттемелерді алады. Конституцияның мәтінінде алғашқы рет жаратылыстық құқықтың жүзеге асырылуы көрінді: өмірге, азаматтыққа, ерік пен діни сенімнің еркінділігіне, қозғалудың еркінділігіне құқық бекітілді.
Заманауи құқықтық ілімдер үшін барынша кеңінен танымал мәселеге, адамның құқықтарының пайда болуына және мемлекеттің қарамағынан оған әсер ету деңгейі деген түрлі амалдардың болуы әсер етеді. Әр мемлекеттің заң шығарушысы адамның құқықтары мен бостандықтарының құқықтық реттелуінің сипатын анықтай отырып, саяси тәртіп, құқықтық жүйе, экономиканың жағдайы мен мүмкіндіктері, қоғамның, дәстүрлердің әлеуметтік құрылымына негізделеді. Ең танымалдардың арасынан мынадай мектептер бөлінеді: жаратылыстық-құқықтық, позитивисттік, нормативисттік, әлеуметтік, тарихи, шығыс-славяндық, либертариандық және т.б.
Демек, Каутилья тарихтағы бірінші позитивисттік құқық теориясының жақтаушысы болды. Демек, Каутилья тарихтағы бірінші позитивисттік құқық теориясының жақтаушысы болды. Каутилья б.э.д. 4 ғ. ежелгі индиялық мемлекеттік қызметкер. Ол Магадхадағы Нандтардың әулетін құлатуда және Чандрагупта Маурьдың таққа отыруында маңызды рөлге ие болды, сол кезде ол Чандрагупта Маурьдың кеңесшісі болған. Каутильяны Артхашастра саяси трактатың құраушы деп санайды, бұл трактатта тармақталған полициялық жүйесі бар және күшті патша билігі бар идеалды мемлекет сипатталады, оның бекітілуі үшін кез-келген құралдар рұқсат етіледі.
Үнді дәстүрлері бойынша, философия жеке жанның реинкарнацияның айналымынан және осы жанның абсолютті жанмен қосылуы туралы қамқорлықпен түсіндірілді. Бұл қосылу мокша деп аталынады, егер оны шартты түрде аударса - құтқару. Өмірдің барлық құндылықтары жақсылықтың (дхарма - dharma), байлықтың (артха - art-ш), рахаттанудың (кама - kama) және жанның босатылуының (мокша) заңдарына бөлінеді. Үшеуінің тобы ретінде танымал алғашқы үш құндылықтарын әдетте мокшадан бөлек қарастырды және көптеген метафизикалық теорияларда талқыланған болатын. Нәтижесінде жеке трактаттар пайда болды, олар дхармаға, артхаға және камаға арналды. Артха тек экономикалық күш қана емес, сонымен бірге саяси фактор ретінде қарастырылады. Оның барынша аяқталған түсіндірмесі Каутильенің "Артхашастра" трактатында берілген. Ол б.з.д. ғасырда Чандрагупта императорының министрі болды.
Каутильенің ойынша, монархияның басқа басқару түрлерімен салыстырғанда үлкен артықшылықтары бар. Ол халықтың әл-ауқатын монархтың әл-ауқатымен сәйкестендірді. Корольдің скипетрі ғылым мен философияның дамуын, Ведалармен бекітілген міндеттемелерді орындаушы және экономиканың өсімін қамтамасыз етуші құрал болып табылады. Корольдік скипетрдің билігі төрт мақсатқа қол жеткізуге бағытталған. Біріншіден, меншіктілікте жоқты иелену, екіншіден барын сақтау; үшіншіден, барын көбейту, төртіншіден, жинақталғанның ішіннен құрметтілерін тарату.
Бейбітшілік тәртібін ұстау корольдің биілігі қалайша қолданылатындығына байланысты. Тәртіпті сақтау үшін король өзінің күшін қолдануға дайын болуы қажет, өйткені корольдік скипетрмен белгіленуші адамды июдің жақсы күші жоқ. Скипетрсіз король - бұл адамдар үшін қорқыныштың көзі, ол скипетрді қолдануда артығымен жұмсақ, жек көрінішті болады; скипетрдің күшін қолданудағы әділ король құрметке лайық. Егер скипетрдің күші саналы түрде қолданылса және жағдайларды қатал зерттегеннен кейін болса, онда рухани қуанышқа, материалдық жайлылыққа және сезімге берілуге ие. Билік әділетсіз қолданылса, яғни құлшыныстың, ашудың немесе жек көрудің әсерінен болса, ол адамдарды жындануға алып келеді. Егер билік тіптен әрекет етпейтін болса, онда су патшалығының заңы орнайды, онда барынша күштісі барынша әлсізін жейді. Скипетрдің билігін дұрыс қолдану адамдарға қауіпсіздік пен жақсы жағдай тудырады, егер ол тәртіпке негізделген болса. Тәртіп тума, жинақталған болады, өйткені оқыту тек соған бейімделгендерді ғана тәртіпке шақырады.
Шан Ян (Китай, ? - б.з.д. 338 ж.)
Б.з.д. IV және III ғасырлардағы қытай саясаты орталық биліктің консолидацияға кіші мемлекеттердің барынша ірілеріне біріктіру жолвмен , шаруашылықтарға басыбайлылыардың билігін күшейту, салық жинақтарының және орталық үкіметтің тікелей өкілердерінің билігін жүргізу жолымен танымал болды. Осындай саяси тәжірибе легизмнің теориясын тудырды. Ерте конфуцийлік этикалық нормалармен байланысты болғанда, легизм биліктің практикалық қызметін аназидеді. Ол құқыққа позитивисттік көзқарасын білдірді, бұл халықтың әл-ауқатына қарағанда жақсы еді. Легисттерді негізінен құқық емес, ішкі саясаттағы және халықаралық қатынастардағы үкіметтің күшін күшейту қызықтырды.
Конфуцийлік пен легизмнің арасындағы айырмашылық ресми тұлғалардың рөліне назар аударуға әкелді, бұл бекітілген және тұлғасыз заңдарға қарама-қайшы болды. Конфуцийліктер заңдардың адамдар арқылы жүзеге асырылу керектігін атап көрсетті. Егер билеушілер мен оның шенеуліктері әділ болса, онда заңдардың тұрақты жиналысы керек емес болады. легисттер заңдардың біріңғай жиналуының барлық тұрғындарға қатысты қолданылуына қарсы шықты. Құқықтың қолданылуы соттардың қаралуына берілмеуі тиіс еді. Сонымен бірге, олар құқықты дербес реттелетін жүйе ретінде қарастырды, бұл билеуші өзінің жарғыларын шығаратын және әр заңсыз әрекет үшін бекітілген жазаларды орнататын, әр заңсыз әрекет қандай да бір ерекшеліктерсіз және жұмсартушы жағдайларсыз жазаланатын деген мағынасында болды.
Үндіс құқығы - бұл Үндістан құқығы емес, мұсылмандық құқық сияқты емес, мұсылмандық тұрғындары бар мемлекеттердің құқығы. Үндіс құқығы - Үндістан мен оңтүстік шығыс Азия елдерінде Индуизмді уағыздайтын қауым құқығы.Ислам секілді индуизм де өзінің жақтаушыларын тек сенімге ғана міндеттемейді, сонымен қатар басқа әлемді түсінуге итермелейді. Бұл түсінік ерекше қоғамдық құрылым мен ерекше өмір сүруді ұсынады. Жеке статуспен байланысты қатынастарды негізгі роль атқаратын доктринаны Үндістан тұрғындарының көпшілігі уағыздайды. Сонымен қатар Үндістанда ағылшын түсінігіне негізделген қоғамдық қатынастардың белгілі ортасы жалпы ұлттық нормаларымен. Регламенттелінген. Үндістан өркениеті Ислам мен Христиан өркениетінен ерекше. Мұсылмандар мен еврейлерге негізгі қағида киелі жазулар болады. Ол жазуларға сәйкес барлық адамдар жаратылысы бойынша құдайдың алдында тең. Индуизм бұл батыстың фундаментальдік концепциясын білмейді. Оған адам -қарапайым абстракция; оларға туғаннан әлеуметтік иерархиялық категорияларға бөлінетін адамдар ғана бар. Әрқайсысы өз құқық жүйесі мен міндеттерге сонымен қатар моральға ие.
Адамлардың мінез-құлқын мінездейтін нормалар шастра атанған оқулықтарда көрсетілген.
Үш түрлі шастра.
Құдайға пайда болу үшін адамды үйрететін, өзін-өзі қалай ұстайтының дхарма-шастра үйретеді.
Ерекше мамандықты пайдалана алу үшін, бай болу үшін артха-шастра үйретеді.
Рахаттану ғылымын жетілдіру үшін кама-шастра б.т.
Барлық үш шастралар дхарма, артха және кама өзіне сәйкес міндеттер мен белгілі бір тәртіпті қажет етеді. Сондықтан да әр тұлғаның қандай кастаға жататыны өз әлеуметтік деңгейіне қатысты болуы керек. Дхармаға сәйкес брахмандар, билеуші мен сатушы (саудашы) - артхамен, камамен - өз бетімен өлу күні мен өмір жолы болмайтын әйелдер тиесілі болады.
Үнді философиясы дхарма артынан белгілі приоритетті таниді, бірақта артха мен каманың оған бағынуы туралы сөзде жоқ. Дхарма өз құрамында Үнді халқының барлық көлемдегі моралін бейнелемейді, сондықтанда оның фикхтан ерекшелігі айқын, өйткені мұсылман қауымында фикхқа сөзсіз бағыну түсінігі орнатылған.Фикхтан өз мөлшерде жалпы алғанда ол өзі "құқық" сөзі ретінде қаралуы мүмкін. Былайша айтқанда дхарма қарапайым реализм мен шыдамдық белгілерін растайтын болғандықтан индуизмнің ерекше белгісі болып көрінеді.
Әдет-ғұрып. Әлемдегі өмір әлде де реттелмеген және бір ғана дхармамен реттелуі мүмкін емес. Егер де дхарма өмірлік ақиқатты белгілесе, басқалары яғни артха мен кама адамның сана сезімін, тәртібін, пайдалы және рахаттың бағасын беретін анықтамаларды қарастырады.Сауатты адам өз бойында жақсылықты рахатпен және қызығушылықпен жасаса ол нағыз адам бірақта барлық адамдардың мінезі өмірлік көз қарасы дхармаға сәйкес болады деп ойлауға болмайды. Сондықтанда дхарманың өзі әдет-дәстүрге жол береді.Егер де қоғам текстердегі тәртіпке бағынбайтын болса, оны басқа алмайтын болса Яджнавалкья және Ману зандарына сәйкес одан бас тарту қажет деп көрсетілген. Құқықтық нормалар көбінесе жағдайлар мен орнына қатысты пайда болады сондықтан да дхарма негізінде жатқан жазылмаларға байланысы жоқ. Былайша жалпы алғанда Үндік құқығы жалпы құқық болып, оның құрамында діндік доктрина яғни индуизм басшылық етеді. Ал бұл басшылық мінез-құлықтың нормаларын анықтайды, соған қарап әдет-дәстүрлер де өзгеріп анықталып жатты. Дәстүрлер әртүрлі болып келген. Әр каста өз дәстүріне бағынады.Касталар жиналысы (панчаят) өз көлемі билігінде жиналып, барлық қиыншылықтар мен даулар қоғамның шешіміне тіреледі.
Заңнама. Индуизмде қайнаркөз болып не дхарма не доктрина саналмайды.Билеушілерге заңнама етуге рұқсат беріледі. Бірақта басқару және бұқаралық құқық институты дхармаға емесе артхаға негізделген. Дхарма өз негізінде басшылардың бұйрықтарын тез арада және сөзсіз орындауға итереді бірақ өз билігі шегінде оған басқарушылардың бұйрықтары ешқандай әсер етпейді. Сондықтан да сот алдында заң да тұрса ол оған ритористикалық жол бермей қандай да болсын әдістермен әділеттікпен билікті татуластыруға мүмкіншілік жасауы керек.
Сот практикасы.Заңнама да сияқты, әділет ұйымы да артха саласына жатады. Үнді заңы сот шешімдері негізінде құрылған жоқ. Нақты сот шешімдері, бір жағдайларға сүйеніп шешілсе, дхарма сот өкілдеріне, бастапқы яғни басшылыққа алып, саналы себептермен дхарманың негізіндегі жатқан қағидаларына ешқандай зиян (қара түсірмес) деген ойда ұстанған.
Сот шешімі өз бетінше яғни табиғи көз қараста импирикалық түрде болып келген сондықтанда ол міндетті прецедент болып қаралуы мүмкін емес, оның беделі нақты шешіммен көзделген. Соған қарамастан Үнді құқығы колониалдық қатынаста болғандықтан кей өзгеріске де ұшырады. Жекеменшік және дәстүрлік құқық міндеттері жалпы құқық нормаларына айналған. Ал отбасылық және мұрагерлік құқық сонымен қатар басқада дәстүрлер ешқандай өзгеріске ұшыраған жоқ. 1864 жылға сот прецеденттері толып кетті. Сондықтан да сот прецеденттерінің тәртібі Үнді дәстүрлер құқығынан мүлдем алшақтап кеткен. Оның кейбір институттары мадификацияға және кейбір жаңартуларға ұшыраған, бірақ соған қарамасатан Үнді құқығының толық ығыстырылуы болған жоқ. Бұдан Англо-Үнді құқығы пайда болды. Оның құрамында Үнді регулятивті мағына сақталып қалған, бірақта ол өз пайдалануында шектелген.
Доктрина.Мұсылмандық және Батыс құқықтарына қарағанда дхарма құқығының нормалары басқаша нысанданып, топтастырылған. Діндік және құқықтық жазбалар өз пайдалануында араласып кеткен. Көбінесе құқықтық қатынаста көзделген нормалар дхармаларда орналастырылған, бірақ атауын алып қарасақ ол дінге қарай жақынырақ болып келген. Бұл кітап құқыққа тікелей арналса да Батыста оның түсінігі Виавахара деп аталады. Оның басында сот әділдігі және іс-жүргізу туралы айтылып, одан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде 6
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері 6
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы 16
2 Адам құқықтары байынша халықаралық нормалардың қалыптасуына аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің әсері 37
2.1 Адам құқықтары бойынша халықаралық нормалардың қалыптасуының процедуралық мәселелері 37
2.2 Араб мемлекеттері мен Еуропа мемлекеттерінің адам құқықтары бойынша заңнамасына салыстырмалы талдау 58
Қорытынды 80
Қолданылған әдебиеттер тізімі 84
Кіріспе
Қарапайым нормашығармашылық процеске қойылатын, нормативтік талаптардан тұратын халықаралық құқық нормаларының тобын шартты түрде дәстүрлердің құқығы деп атауға болады. Халықаралық-құқықтық қарапайым нормалардың пайда болу процестеріне жататын ортақ нормативтік жағдайға қарапайым әрекет етудің ережесіне алып келуші мемлекеттердің жалпы тәжірибесінің болу туралы талабын айтамыз, және осы әрекет ережесін құқықтық норма ретінде қабылдайды. Халықаралық құқықтың доктринасында бұл дәстүрдің екі элементінің болу қажеттілігімен көрсетілген - мемлекеттердің тәжірибесі және opinio juris.
Халықаралық қарапайым құқық халықаралық құқық субъектілерінің тәжірибесінен пайда болады. Тәжірибедегі қарапайым нормалардың пайда болуына алып келетін мемлекеттерден басқа, халықаралық ұйымдар да қатысады. Халықаралық ұйымдардың тәжірибесінің рөлін бағалауда екі жағдайды ескеру керек. Біріншіден, жай норманың пайда болуы үшін мәні бар халықаралық ұйымдардың тәжірибесі осы ұйымдар сәйкес құзыреттіліктерге ие болған облыстарда пайда бола алады. Екіншіден, мемлекеттердің өкілдерінен тұратын халықаралық ұйым органдарының тәжірибесі мемлекет тәжірибесінің формаларының біріне жатқызыла алынады, ол осы мемлекеттердің жақсы қарым-қатынастарын реттейтін дәстүрлерді жасайды.
Халықаралық қарапайым құқық нормасы сыртқы қарым-қатынастардың облысында құзыреттілікке ие болға органмен ғана қабылдана алынады. Сондықтан opinio juris болуын білікті тәжірибенің болған жағдайында ғана пайымдауға болады, ол басқа мемлекеттерге қатысты халықаралық қауымдастықтың мүшесі ретінде ұстанымын көрсете алатын мемлекет органдары тәжірибесінің нәтижесі болып табылады.
Халықаралық қарым-қатынас тәжірибесінде қарапайым нормалардың қалыптасуының әр түрлі әдістері бар. Осылайша, мысалға алғанда, норма пайдаболушылыққа халықаралық конференциялардағы мемлекеттердің мәлімдемелері ықпал етеді. Мәселе келісімнің жағдайы қарапайым-құқықтық бола алатындығына келіп тіреледі. Қарапайым құқық бір келісімдік тәжірибенің негізінде пайда бола алатын тұжырымдама бар. Бұл тұжырымдамаға бірдей екі тарапты келісімдердің топтамасы өз бетінше қарапайым құқықты құрайтындығы, барынша радикалды теория жатады, ол көп тарапты келісім өз бетінше дәстүр құруға қабілетті екендігіне бекітіледі.
Келісімдік тәжірибе мемлекеттердің тәжірибесінің басқа нормаларының болған жағдайында ғана қарапайым құқықтың жасалуына ықпал етеді.
Міне, сондықтан аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің халықаралық құқыққа әсерін зерттеу осы дипломдық жұмыстың өзектілігіне айналып отыр.
Зерттеудің мақсаты халықаралық құқықтың негіздерін қарастыра отырып, аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің оған әсерін қарастыру .
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттарын қарастыру;
- Жаратылыстық-құқықтық теория мен позитивизмнің теориясын зерттеу;
- Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсерін зерттеу;
- Халықаралық құқықтың қалыптасуы мен дамуына дәстүрлердің әсер етуін зерттеу;
- Халықаралық құқыққа дәстүрлердің әсер етуінің эволюциясын айқындау;
- Заманауи сатыдағы халықаралық құқыққа аймақтық, мәдени және діни дәстүрлердің әсер етуінің ерекшеліктерін талдау.
Зерттеудің объектісі: халықаралық құқыққа аймақтық мәдени, діни дәстүрлер.
Зерттеудің пәні: аймақтық мәдени, діни дәстүрлердің ерекшеліктерін анықтай отырып, олардың халықаралық құқыққа тигізер әсері.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Аймақтық, мәдени және діни дәстүрлер халықаралық құқықтың нормалардың дамуының алғышарттары ретінде
1.1 Аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің аймақтық құқықтың жүйелердің қалыптасуына әсері
Ғасырлардың аралығында дін өзінің өмірлік күшін дәлелдеді. Оған біздің тарихымыз куә. Барлық қуғындаулар мен тоталитарлық атеизмге қарамастан ол тірі қалды. Дін үшін ең қиын жылдардың өзінде оның принциптеі мен адамгершілігі адамдардың санасы мен әрекеттеріне әсер етті.
Діннің саясат пен құқықпен тікелей байланысы бар. Қоғамның өмірінде оған маңызды рөл тиесілі болды. Халықаралық қатынастардың облысы шіркеудің назарын ерекше аудартатын. Ежелгі Шығыстың теократиялық мемлекеттерінде саясат, құқық ортақ болатын. Еуропада дін өзінің шыңына Орта ғасырда жетті, ол теологиялық тұжырымдаманың бекітілуімен қол жеткізілді. Император мен корольдер тәжді католиктік шіркеудің басшысының қолынан алатын. Ол үшін қарудың күшімен христиан дінін таратуға міндеттелетін. Католиктік шіркеу крест жорықтарының рух берушісі болды. Папа монархтардың арасындағы даулардың арбитры ретінде қызмет атқарды. Бір келісімдерді бекіту мадақталатын, басқаларының жолында кедергі тұратын. Келісімдер діни антпен бекітілетін. Папалар осындай антын бұзғаны үшін кінәларын кешіретін.
Шіркеу жеке соғыстар әкелетін қайғыларды шектеуге тырысты, яғни феодалдардың арасындағы қарулы қақтығыстармен шектеуге тырысты. Құдай бітімі (аптаның белгілі бір күндеріндегі соғыс әрекеттеріне тыйым салу) мен Құдай тыныштығы (шіркеу қызметкерлері мен кейбір басқа тұлғалардың қол сұғылмаушылығы) орнатылды.
Жаңа кезеңде діннің әсері төмендейді, сонда да мемлекеттердің маңызды құралы болып қала береді. Ұлы державалар - 1815 ж. Қасиетті одақтың қатысушылары халықаралық қатынастарда киелі діннің парыздарын жетекшілікке алуға батылдығын көрсетті. Діни аргументтеу кеңеске қарсы саясаттың негізделуі үшін өз кезінде қолданылған болатын.
Осыған орай, келісім мен серіктестіктен бас тарту саясаты тек халықаралық құқыққа қарама-қайшы келіп қоймай, сонымен бірге христиандық канондарға қарсы келеді. Бұл шіркеулік қызметкерлермен аталып өтетін.
Ғасырлардың аралығында дін мамандары басқа дінгерлермен келісімге келу мүмкіндігі туралы талқылаулар жүргізген болатын. Халықаралық құқықтың әкесі Г.Гроций 17 ғ. өзінде оған жағымды жауап берді. Оның еңбегінде халықаралық қауымдастықтың және жалпы халықаралық құқықтың идеясы көрініс тапты. Библияға сүйене отырып, Гроций саясат пен діндегі айырмашылық ортақ халықаралық құқықтың тіршілік етуіне кедергі болмайтындығын дәлелдеді. Алайда еуропалық мемлекеттердің саясатында өзінің көрінісін таппады, олар христиандық канондардың бұзылуында 18-19 ғғ. Христиандық мемлекеттердің халықаралық құқық тұжырымдамасына дискриминациясын жасады.
Дін мен халықаралық құқықтың арасындағы өзара әрекеттестік барлық тарихтың аралығында болды. Халықаралық құқықтың пайда болғанына дейін дін халықаралық қатынастардағы маңызды нормативті фактор болды. Өз алдына, өзінің қалыптасу барысында халықаралық құқық дінге сүйене алмады, ол оның принциптері мен нормаларын алды, соның ішіндегі бейбітшілік идеясын алды: Әлемді Жаратушылар бақыт нұрына бөленген, себебі олар Құдайдың балалары болуға кесілген. Алайда Шіркеу қызметкерлерінің саясаты уағыздалатын қағидаларға үнемі сәйкес келе бермеді. Шығысты басып алу мақсатындағы ниеттелген крест жорықтарын, сонымен бірге көптеген джихадтарды еске алу жеткілікті (мұсылмандардың киелі соғыстары). Халықаралық құқық идеясының өзі белгілі бір деңгейде діннің бейбіт халықаралық қарым-қатынастарды, діни соғыстарды келтірудегі оның рөлін қамтамасыз ете алмаушы қабілет ретінде пайда болды. Өкінішке орай, әлі күнге дейін әр түрлі діндер ортақ тіл тауып, ортақ бейбітшілік үшін серіктестікке келе алмай отыр. Достоевскийдің Жындар деген романындағы Шатовтың сөздері ойымызға келеді: Әр халықтың өз құдайы бар, ол басқаларын болдырмайды.
Діндер мен діни ұйымдар қазіргі кезде саясат пен құқыққа біршама әсер етеді. Әлем мемлекеттерінің қырықтан астам конституциялары белгілі бір діннің артықшылық жағдайын бекітеді. Мемлекеттік дін ретінде бірінші орынға ислам ие, ол мұсылман мемлекеттерінің халықаралық-құқықтық актілерінде көрініс табады.
Халықаралық қатынастарда діннің рөлі туралы 2001 ж. Дипломатикалық академияда жүргізілген Дін мен дипломатия атты ғылыми-практикалық конференция дәлел болады. Конференцияда сөз сөйлеген И.С.Иванов мәселенің өзекті екендігін атай отырып, діни көшбасшылар расында да берік, әділетті әлемнің қалыптасуына үлкен үлес қосады, егер олардың сөздері мен істері халықтар мен мемлекеттердің жалпылануы мен қарама-қайшы келінуіне емес, ал шыдамдылықтың уағызына, жоғарғы құндылық - адам өмірінің құрметтелуін тәрбиелеуге бағытталған болса.
Халықаралық салада католиктік шіркеудің қызметі белсенді.
Әлемдегі заманауи діни жағдайдың ерекше белгісі діндер мен діни ұйымдардың қоғамдық пәнінің біршама өсімі, әлеуметтік саладағы барлық конфессиялардың қызметінің белсенділенуі болды. Діни ұйымдар әлеуметтік мәселелердің кең шеңберін шешуде өзінің қатысуының заңдылығына, соның ішінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында өзінің қатысуына үміттенеді. Діни саланы реттеудің халықаралық тәжірибесі әр түрлі әдістермен ұсынылған. Біреулері конституцияларда нақты діннің мемлекеттік статусын (ресми) бекітеді, мысалы, отызға жуық мұсылман мемлекеттерінде мемлекеттік дін ретінде ислам танылған. Басқа мемлекеттер діннің мемлекеттік статусын бекітпей отырып, конституцияларда немесе заңнамаларда оның қолдауы туралы ережелерден тұрады. Діни саланы реттеудің халықаралық тәжірибесін қарастыруда билік пен діни ұйымдардың келесідей статустарына, механизмдеріне, нормативтеріне және институттарына назар аудару қажет:
- діни ұйымдардың статустары мен мемлекетпен келісім механизмдері;
- мемлекеттік материалдық көмектің мүмкіндігі мен діни ұйымдарға салық салудың ерекшеліктері;
- әскери, түрмелік және ауруханалық капелландардың институттары;
- діни білімнің мүмкіндігі, діни мектептердің қызметтері мен рухани білім мекемелерінің дипломдарының статустары;
- бұқаралық ақпарат құралдаарымен діни ұйымдардың өзара әрекеттесуі.
Шындыққа айналып, өзінің қызметтерін табысты орындау үшін құқық сыртқы түріне ие болуы тиіс, оны бір ғалымдар құқықтың формасы деп атаса, екіншілері - көздері, үшіншілері - формалары мен көздері деп бір уақытта айтады.
Құқық көзінің барынша маңызды, анықтаушы сипаттамасы оның мемлекеттік қажеттіліктің күшімен қамтамасыз ету болып табылады. Ешқандай дәстүр, прецедент, нормативті акт, келісім, басқа құқықтың көзі мемлекеттің араласуынсыз болмады және жалпы міндетті мәніне ие болмады.
Жағымды құқықтың көздері құзыретті мемлекеттік органдардың нәтижесінде, яғни мемлекеттік қоғамдық байланыстардың, дәстүрлердің және нормалардың мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен бекітудің және қамтамасыз етудің нәтижесінде пайда болады. Мемлекет қоғамдық қатынастардың реттелуі мен унификациясының, қоғамдық, халықтың мүдденің әділеттілігі мен жүзеге асырылуының құралы ретінде пайда болды және дамыды. Бостандықты шектеуді тәртіп пен қауіпсіздіктің пайдасына қабылдай отырып, қоғам мемлекеттік еріктің жағымды құқығының көзі деп таниды, ол тура және жанама түрінде көрсетіледі.
Құқық көздері әр түрлі болса да, оның ішіндегі негізгілерін, ең мәнділерін бөліп көрсетуге болады. құқықтың үш негізгі көзіне ерекше назар аударуға болады: құқықтық дәстүр; құқықтық прецедент; нормативтік-құқықтық акт. Дәл соларды таңдау заманауи құқықтық жүйелердегі осы құқық көздерінің мәніне негізделген.
Құқықтық дәстүр түсінігін анықтауды дәстүр деген сөздің анықтамасынан бастаған жөн. Дәстүр - бұл көпшілікпен танылған тәртіп, ол дәстүрлі түрде қоғамдық әрекеттерді қалыптастырады. Мұндай анықтаманы осы сөздің заңды мағынасын айтқанда да сәйкес келеді деп санауға болады.
Батыс әдебиетінде дәстүр деп адамдардың әрекетіндегі қалыптасқан стереотиптер мен тенденцияларды айтады, ол танымдық, автоматты сипатқа ие. Осылайша, құқықтық дәстүр - бұл тұрақты қайталанудың нәтижесінде қалыптасқан әрекеттің ережесі және мемлекетпен мінез-құлық нормасының міндеттісі ретінде қабылданған. Құқықтық емес дәстүр, мемлекетпен санкционирленбеген күйінде құқық көзі ретінде бола алмайды, өйткені тек қоғамдық көзқараспен қолданады.
Құқықтық дәстүр демек, барынша ескі құқықтың көзі. Оның қалыптасу процесі қоғамның дамуымен тығыз байланысты. Дәстүрлер мақсатт және адамдардың мінезіне қажетті болып пайда болады.
Қоғам белгілі бір тәртіпсіз тіршілік ете алмайды, сондықтан алғашқы қоғам үшін оның мүшелері арасындағы барынша органикалық реттеуші діни және этикалық түсініктермен тығыз байланысты дәстүрлер болып табылады. Адамдардың рационалдық және қайталанатын мінез-құлықтары қарапайым құқықтық нормаларды қалыптастырады. Осы дәстүрлерден соң мәжбүрлеудің алдындағы немесе әсер етудің басқа формаларынан қорқудан емес, өңделген әдеттің және адамның табиғи қажеттілігінің есебінен дәстүрлер сақталады.
Өте жай дами отырып, дәстүрлер біраз уақыттан кейін мақсатты және рационалды адамдардың мінез-құлығына сәйкес келуден қалды, бірақ дәстүрлердің күшіне орай сақталына берді. Кейбір дәстүрлер қолданылу сиректігіне, қолданылу қиындығына, басқа дәстүрлермен ығыстырылуына немесе реттеу пәнінің өзінің жоғалуына байланысты біртіндеп жойыла бастады.
Мемлекеттің қалыптасуында оның жаратылыстық тірегі дәстүрлер болды, олар құқықтық дәстүрлердің қасиеттеріне, яғни мінез-құлық нормаларының қасиеттеріне ие болды, олар мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етіледі. Дәстүрлер мемлекеттік биліктің ең күшті серіктестіктері болып қала береді. Адамдарға және олардың арасындағы қоғамдық қатынастарға әсер ете отырып, дәстүрлер әр түрлі мемлекеттік ұстанымдарды жарықтандырады.
Алайда қазіргі замандағы дәстүрлердің мәні біртіндеп азаюда, бірақ әлі де болса жалпы маңызды болып келеді. Жердің біршама бөлігі, Азия мен Африканың модернизацияланушы бөлігі мыңжылдықтарда қалыптасқан дәстүрлерге сәйкес әлі күнге дейін күн көріп келеді. Тіпті Ұлыбритания сынды мемлекеттерде қоғамның өмірінде дәстүрлердің атқаратын рөлі маңызды болып қала береді.
Романдық-германдық құқықтық отбасыдағы құқықтық дәстүрлердің рөлі. Роман - германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында рим құқығы және оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік құқықтық келісімдердің қабылдануы. Бұл құқықтық жүйенің қалыптасып және дамуына VI ғасырда дүниеге келген. Византияның императоры Юстинианың Corpus iuris civilis деп аталатын құқықтық құжаты ерекше рөл атқарады. XVIII - XIX ғасырдың бас кезеңінде континенталдық Европа мен АҚШ - та Конституциялар мен салық қатынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚШ - тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғы Конституциялары 1804 жылы Францияда қабылданған Наполеонның азаматтық кодексі. Роман - германдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.
2. Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық - процессуалдық) және жеке болып бөлінуі (азаматтық, неке, сауда).
3. Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға сәйкес нормативтік кесімдердің қабылдануы (жарлық, қаулы, ереже, шешім және т.б.), заңнаманың делегациялануы.
4. Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.
5. Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады, құқықтық әдет ғұрыпты пайдалану жоққа тән немесе мүлдем қолданылмайды.
6. Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім, үкім шығарады.
7. Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот тәжірибесінде қолданылмайды.
Р.Давид айтқандай: роман - герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші отбасы болып табылады. Роман - германдық құқықтық жүйе Африка елін, Латын Америкасын, Шығыс және Жапония, сонымен қатар Еуропа елдерінің көп бөлігін басқан. Бұл құқықтық жүйе өзінің белгілеріне қарай екі топқа бөледі: романдық және германдық болып. Бірінші топқа Франция, Италия, Бельгия, Люксембург және Нидерландия елдерінің құқықтық жүйесі жатады. Ал, екінші топқа Германия, Австралия, Швейцария және т.б. елдерінің құқықтық жүйесін жатқызуға болады. Роман - герман құқықтық жүйе өз бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қайнар көзі Рим құқығы болып табылады. Сондықтан, бұл құқықтық жүйенің басқа құқықтық жүйелерден айырмашылығы бар.
Өзінің даму барысында роман - германдық құқықтық жүйе көп жолдардан өтті. Зерттелу нәтижесінде үш негізгі эволюциялық кезеңдерден тұрды.
Бірінші кезең - Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуы мен құрылуы оның эволюциясына XIII ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Заңгер ғалымдардың пікір бойынша XIII ғасырда Роман - герман құқықтық жүйенің дамыған уақытты - деп білуге болад. Бұл кезеңнің құқықтық қайнар көзңнен айырмашылығы қандай? Осы кезге дейін қандай бір материалдың жинақталу үлгісін мен оны континентік құқықтың роман - германдық құқықтық жүйге біріктірумен негізделді.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ - XVIII ғасыр аралығында жатады. Ол басында ХІІІ - XIV ғасырда Италияда, ал кейінірек бүкіл Батыс Еуропаға таралған Ренессанспен немесе Қайта Өрлеу дәуірімен теңестіріліп қарастырылады.
Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген салалардан соның ішінде заң саласында да көрсетті. Өз кезегіде бүкіл Батыс Еуропаға, Африканың және Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде таралған ұлы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің құқықтық дәстүрлері мен құқықтық жүйені қарату идеиясы қоғамның құқықтық мәдениетінің жаңа жағдайларда дамуына және құқықтық өмір сүруінің қажеттілігін түсінуге үлесін тигізді.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид жаңа қоғам құқық қажеттілігін қайта орнатты деп жазды. Ол Құдай талап ететін және прогресске қажетті реттілік пен қауіпсіздікті тек құқық қана қамтамсыз ете алатынын түсіндірді. Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге қалдырды. Жер бетіндегі құдай қаласын тұрғызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің өзі мұны танып, сенішілердің қоғамы - дінге қоғамды және зайырлы қоғамды, ар - намыс сотын және сот төрелігін айқын ажырата бастады. XVIII ғасырда дін мен моральді азматтық тәртіп пен құқыққа араластыруды қойды. Құқыққа қоғамдағы маңыздылығы, өз ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қоғамның алдыңғы деңгейлері бірінші орында заңгерлер мен философтар билік иеленушілерден бүкіл қоғамдық қарым - қатынастар тек құқыққа негізделіп жасауына жәнеөткен көптеген ғасырлар бойы билік еткен монархия мен өктемділікке шек қойылуын талап етті.
Роман - германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жөнінде айта отырып, англо - саксондық құқықтық жүйесіне қарағанда ол Король немесе өзге де биліктің кеңеюі мен күшеюінің, олардың орталықтануының нәтижесі емес. Роман - германдық құқықтық жүйесі Еуропа континентінде елдердің бір - бірімен берілгені ғана емес бұл бірігу идеясының өзі болмайтындай көрінген кезде пайда болды.
Континенталды Еуропаның құқықтық жүйелерінің негізіне айналған Римдік құқық алғашында жазбаша түрде бекітілген латын тайпаларының дәстүрлері болған және қарапайым сипатқа ие болды. Ортағасырлық Еуропада табу қиын және сілтемелеу қиынға соғатын, жергілікті жерден басқа жерге қарай өзгеріп отырған жергілікті дәстүрлер романдық-германдық құқықтық отбасының қарқынды даму кезеңінде 13 ғасырда сауда мен экономикалық қарым-қатынастардың дамуын кешеуілдетті. Сондықтан жергілікті дәстүрлер алынып тасталынды және күнделікті түрде римдік құқықтық универсалды нормаларымен алмастырылды, олар нормашығармашылықтың абсолютті үлгісі болып қабылданған. Біршама географиялық облыста таралымға ие болса, дәстүрлер тіршілік етуін жалғастырып, римдік құқыққа қарсы шығатын еді. Осылайша, 13 ғасырда Германияда римдік құқықтың таралуы Саксондық көрініспен соқтығысудан кейінге қалдырылды, ол Швейцарияның кейбір кантондарында құқықтық әрекет етуші көзі ретінде ұзақ уақыт бойы болып қала берді. Континентальды Еуропаның қазіргі заманғы құқықтық жүйелерінде дәстүрлер аз рөл атқарады. Судьялар заң құқықтың негізгі көзі болып табылатындығын ескерумен шешім қабылдайды. Алайда дәстүрлердің практикалық мәні бірінші көзге көрінгеннен де үлкен болып келеді. Құқық бұзушы жұмсартушы жағдайларға сүйене алады да, берілген белгі қолтаңба болып саналады ма, белгілі бір мүлік отбасылық болып табылады ма - осы сұрақтардың барлығына дәстүрлерге жүгінбестен жауап беру қиын. Басқа жағынан алғанда, дәстүрлерді қолданудың облысы кодтау процесімен шектелген. Романдық-германдық құқықтық отбасының заңгерлері өзінің ойларында тек заңнамаға сүйенуге тырысады. Дәстүрлердің қолданысы өте шектелген, тіпті егер дәстүрлер доктринамен қабылданбайтын болса. Осылайша, романдық-германдық құқықтық отбасының қалыптасуында біршама тарихи рөлді атқара отырып, дәстүрлер құқықтың жеке бір бөлігі ретінде қарастырылу құқығынан айрылды.
Ағылшындық-американдық отбасындағы құқықтық дәстүрлердің рөлі. Дәстүрлер ағылшындық құқықтың көзі ретінде қолданылады, бірақ оның мәні өздеріне тән ағылшындық-американдық құқықтық отбасыларға орын береді. Англияда қарапайым құқық жалпы құқық жүйесінің пайда болуына дейін қолданылып келген, ол кейбір жергілікті дәстүрлерді кейбір жергілікті дәстүрлерді қабылдаса да, алайда англосаксондық кезеңдегі құқықтарды мүмкіндігінше ауыстыруға тырысқан. Заманауи ағылшындық құқықта дәстүрлер жалпыға міндетті болып саналады, егер ол ескі дәстүрдің сипатына ие болса. Әлі күнге дейін қолданыстағы 1265 жылғы заң 1189 жылға дейінгі болған дәстүрлер ғана ескі болып саналады деп есептейді. Дәстүрлер заңды міндетті болып саналмайды, егер ол 1189 жылы болғаны дәлелденбеген болса. Дәстүрлердің ескі болуына талаптар жергілікті дәстүрлерге жатады, сауда дәстүрлеріне ол қолданылмайды.
Тәжірибе көрсеткендей, әр түрлі себептер бойынша жаңа дәстүрлер пайда болады. Үнемі олар нормативті акті мен сот тәжірибесімен санкцияланады. Алайда дәстүр ағылшын құқығының көзі ретінде бұрынғы мәніне ие емес, оны дұрыс бағаламау ерте. Ағылшындар үшін дәстүрлер құқық ол өмірді қалай реттейтіндігінде көрінеді. Дәстүрлер саяси өмірде басым болып келеді, алайда оған заңды сипат берілмейді, ағылшындық конституциялық құқықтың нормалары конституциялық дәстүрлерді ескермегенде дұрыс емес болар еді. Қоғамдық өмір әрекетердің ережелерімен толтырылған, оларды дәстүрлі деп қана қарастыру керек. Американдық құқықтың дамуының ерекшеліктері онда дәстүрлер туралы айтуға келмейтіндей болып келеді. Мұны американдық мемлекеттің салыстырмалы түрде жастығымен және континенттен оқшаулығымен түсіндіруге болады. сонда да, АҚШ Конституциясындағы қалып қоюшылықтар ағымдағы заңнамамен толтырылып қоймай, сонымен бірге орнатылған және қалыптасқан дәстүрлерді қабылдаудың жолымен толықтырылады. Жеке құқықтың саласында көптеген дәстүрлер таралған. Жалпылай алғанда, американдық құқық ағылшындық сияқты дәстүрлі болып қала бермейді. Ортақ құқық жүйесінде дәстүрлер өзінің мәнін сақтайды, алайда бірінші және екінші орында емес. Дәстүрлер заң мен сот тәжірибесі бар болған жерлерде әрекет етеді және қоғамдық қатынастардың реттелуіне араласуды керек емес деп санайды. Заң мен сот тәжірибесімен санкциянирленетін жаңа пайда болып жатқан дәстүрлер біртіндеп құқықтық жүйенің бір бөлігі болып келеді.
Мұсылмандық және индустық құқықтық жүйелердегі құқықтық дәстүрлердің рөлі. Доктрина дәстүрлерді ешқашан мұсылмандық құқықтың көзі ретінде қарастырмаған. Дәстүрге деген кез-келген басқа қарым-қатынас мұсылмандық құқықтың ең басты белгісіне - дінге берілген кез-келген орта үшін бірлігіне кедергі болатын. Алайда бәрі шындығында басқаша. Мұсылмандық құқықтың ең негізгі көздерінің бірі Сунна болып табылады, ол пайғамбармен байланысты дәстүрлердің жиынтығынан тұрады. Эль-Бокхари мен Мослем - исламның екі ең ірі оқытушылары - IX ғасырда пайғамбардың шынайы сөздерін, тұжырымдамаларын қалпына келтіру үшін көп еңбек сіңірді. Бүгінгі күні олардың жасаған дәстүрлері Мухаммедке қатысы бар ме дегені күмән туғызады. Алайда Сунна құқықтың екіншілік көзі болып саналады, ол исламның пайда болуына алып келген арабтардың қарапайым құқығының қалыптасуына ықпал етті. Мұсылмандық құқық дәстүрлерге қарағанда прагматикалық ұстанымға ие. Дәстүрлер құқық тыйым салатын немесе құқық міндетті деп санайтынды жоққа шығара алмайды. Бірақ дәстүр құқық нені ұсынған немесе сенімді деп санағанды, дұрыс емес немесе рұқсат бергенді жоққа шығармайды. Индустық құқықта дәстүр өте үлкен мәнге ие. Ману заңдары бойынша әрекет ету ережелеріне берілмеу, егер қоғам осы ережені қабылдамайтын болса дұрыс болып саналады. Дәстүрлер түрліше болып келеді. Әр каста өзінің дәстүрлеріне жүгінеді, олар қоғамдық көзқарасқа тіреледі.
Мұсылмандық құқық - әлемдік құқықтық мәдениет бөлімі ретінде көптеген ғасырлар бойы қуатты болып келген және қазіргі кезде де қуатты, ерекшеленген құқықтық жүйе.
Қазақстан халқының жартысынан көбі ислам дінін үстанады. Алайда, Қазақстан зайырлы мемлекет, солай болғанымен, республика халқының тарихи және дәстүрлі маңызды бөлігі өзін исламмен, мұсылман дінімен байланыстырады. Сондықтан да алдын-ала қолға алынбаған исламды, мұсылман қүқығын оқып-үйрену бүгінгі тандағы өзекті мәселе болумен қатар, кезек күттірмес міндет болып отыр.
Мұсылмандық құқық - шариат Шығыстағы мұсылман елдерінің көпшілігін мемлекет және тарихының өркендеп өсуіне ерекше әсер етті. Әлбетте, қазақтардың да мемлекет және құқық тарихы мүнан шет қалған жоқ.
Оның зандық және идеологиялық әсер ету факторының шеңбері өте кең болып, бұл елдердің қалың жүртшылығының сана-сезімі мен көзқарастарының қалыптасуы барысында өшпес із қалдырды. Оның үстіне, әлемдегі барлық діндерге қарағанда ислам діні мемлекет және құқықпен өте тығыз қабысып жатыр. Бүларды байланыстырушы күш ретінде мұсылмандық -құқық пен исламдық құқықтық идеология мықты қызмет атқарды.
Қазіргі кезде әлемдегі мұсылмандардың саны 1,5 миллиардтан астам. 30-дан астам елдерде ислам діні мемлекеттік дін болып саналады. 120 елде мұсылман қоғамдарының алар орыны басым. Бүл елдерде ең соңғы тарихи жағдайларға қарамай, ислам діні белсенділікпен өркендеп - өсуде, мұсылмандық құқық құқықтық өмірлерінде, саясаты мен идеологиясында көрнекті қызмет атқару үстінде. Сондықтан да қазіргі заманғы құқықтық жүйелерден мұсылмандық құқықты оқып-үйрену маңызды мәселе болып табылады.
Қорытындылайтын болсақ, қазіргі кезде әлемде барлық діндер мен мәдениеттер араласып кеткені анық, мұның бәрі өз кезегінде тарихи болмыстың жемісі болып табылады, осының негізінде халықаралық дәстүрлер де қалыптасып үлгерді. Романо-германдық, англо-американдық, үндіс-мұсылмандық дәстүрлердің аймақтық мәдени және діни халықаралық құқыққа әсері шексіз, өйткені ол әлі күнге дейін тамырын кеңге жайып келеді. Халықаралық құқықтарды дамыту қоғамымызда этносаралық және дінаралық келісімді қамтамасыз ету оның тұрақтылығы мен тиімді қарекетінің міндетті шарты болып табылады және мемлекеттің өте маңызды басымдықтарының саласына жатады. Бұл біздің мемлекетіміз үшін де ерекше орынға ие.
1.2 Жаратылыстану құқықтық теория мен позитивизм теориясының қалыптасуында аймақтық мәдени және діни дәстүрлердің ықпалы
Адамның құқықтарының пайда болуы туралы ғылыми түсініктердің жүйесінде екі теорияны бөліп көрсетеді: жаратылыстық-құқықтық және позитивисттік.
Жаратылыстық құқық теориясы көптеген институттардың шеңберін қамтиды: мемлекеттік институттардың пайда болуы, қызмет етуі мен рөлі, адамның құқықтары және т.б.
Б.з.д 5-4 ғасырда адамның құқықтарының пайда болуның теориясы қалыптасқан болатын.
Адамның құқығы әркімге туылғанынан тиесілі және сондықтан адамдардың бәрі бірдей құқылы. Құқықтар мен еркіндіктердің тиесілілігінің жаратылыстық, шынайы идеясы негізделеді. Адамның құқықтарының пайда болу табиғатында бар: біреулердің көзқарасы бойынша ол Құдай, Жаратушы, екіншілерінің ойынша табиғат.
Феодализмнің кезеңінде табиғи өсімнің идеясы анық діни мәнмәтінге ие болады. Кейіннен Руссо, Локк, Конт, Монтескье және т.б. көзқарастары дамыды.
Позитивисттік тұжырымдама адамның құқықтарының пайда болуын мемлекеттің саяси еркімен байланыстырады. Мемлекет жеке тұлғаларға дәстүрді, құқықтар мен еркіндіктердің көлемін сыйлайды, азаматтар емес азамат еместердегі олардың қатынасын анықтайды. Құқықтар мен бостандықтардың құқықтық реттелуі, сондай-ақ олардың жүзеге асырылуына жағдайлар жасау мен қорғау тәртібі мен қалпына келтіру бойынша өзіне міндеттемені алады. Жаратылыстық-құқықтық тұжырымдама позитивисттік тұжырымдамадан түбегейлі ажыратылады. Жаратылыстық құқық теориясына сәйкес, адамның құқықтары оның мемлекеттің қарамағынан қабылдау фактісіне тәуелді емес, мемлекет тек адамның туылғанынан бастапқы кезеңінен оның құқықтары мен міндеттерін бекітеді. Бұл ретте адам өз бетінше құқықтар мен бостандықтардың жүзеге асырылуы бойынша шешімді мемлекеттердің өркениеттерін бұзбастан, қабылдауы қажет, қандай да бір ілімнің басым болуымен жаратылыстық құқық пен позитивисттік тұжырымдаманың идеяларының кейбір қосылысы бар. Конституцияда біршама деңгейде позитивисттік тұжырымдаманың идеялары көрсетілген, оларға сәйкес мемлекет өзіне тек жеке ғана емес, сонымен бірге саяси, әлеуметтік құқықтар мен бостандықтардың қамтамасыз етілуіне міндеттемелерді алады. Конституцияның мәтінінде алғашқы рет жаратылыстық құқықтың жүзеге асырылуы көрінді: өмірге, азаматтыққа, ерік пен діни сенімнің еркінділігіне, қозғалудың еркінділігіне құқық бекітілді.
Заманауи құқықтық ілімдер үшін барынша кеңінен танымал мәселеге, адамның құқықтарының пайда болуына және мемлекеттің қарамағынан оған әсер ету деңгейі деген түрлі амалдардың болуы әсер етеді. Әр мемлекеттің заң шығарушысы адамның құқықтары мен бостандықтарының құқықтық реттелуінің сипатын анықтай отырып, саяси тәртіп, құқықтық жүйе, экономиканың жағдайы мен мүмкіндіктері, қоғамның, дәстүрлердің әлеуметтік құрылымына негізделеді. Ең танымалдардың арасынан мынадай мектептер бөлінеді: жаратылыстық-құқықтық, позитивисттік, нормативисттік, әлеуметтік, тарихи, шығыс-славяндық, либертариандық және т.б.
Демек, Каутилья тарихтағы бірінші позитивисттік құқық теориясының жақтаушысы болды. Демек, Каутилья тарихтағы бірінші позитивисттік құқық теориясының жақтаушысы болды. Каутилья б.э.д. 4 ғ. ежелгі индиялық мемлекеттік қызметкер. Ол Магадхадағы Нандтардың әулетін құлатуда және Чандрагупта Маурьдың таққа отыруында маңызды рөлге ие болды, сол кезде ол Чандрагупта Маурьдың кеңесшісі болған. Каутильяны Артхашастра саяси трактатың құраушы деп санайды, бұл трактатта тармақталған полициялық жүйесі бар және күшті патша билігі бар идеалды мемлекет сипатталады, оның бекітілуі үшін кез-келген құралдар рұқсат етіледі.
Үнді дәстүрлері бойынша, философия жеке жанның реинкарнацияның айналымынан және осы жанның абсолютті жанмен қосылуы туралы қамқорлықпен түсіндірілді. Бұл қосылу мокша деп аталынады, егер оны шартты түрде аударса - құтқару. Өмірдің барлық құндылықтары жақсылықтың (дхарма - dharma), байлықтың (артха - art-ш), рахаттанудың (кама - kama) және жанның босатылуының (мокша) заңдарына бөлінеді. Үшеуінің тобы ретінде танымал алғашқы үш құндылықтарын әдетте мокшадан бөлек қарастырды және көптеген метафизикалық теорияларда талқыланған болатын. Нәтижесінде жеке трактаттар пайда болды, олар дхармаға, артхаға және камаға арналды. Артха тек экономикалық күш қана емес, сонымен бірге саяси фактор ретінде қарастырылады. Оның барынша аяқталған түсіндірмесі Каутильенің "Артхашастра" трактатында берілген. Ол б.з.д. ғасырда Чандрагупта императорының министрі болды.
Каутильенің ойынша, монархияның басқа басқару түрлерімен салыстырғанда үлкен артықшылықтары бар. Ол халықтың әл-ауқатын монархтың әл-ауқатымен сәйкестендірді. Корольдің скипетрі ғылым мен философияның дамуын, Ведалармен бекітілген міндеттемелерді орындаушы және экономиканың өсімін қамтамасыз етуші құрал болып табылады. Корольдік скипетрдің билігі төрт мақсатқа қол жеткізуге бағытталған. Біріншіден, меншіктілікте жоқты иелену, екіншіден барын сақтау; үшіншіден, барын көбейту, төртіншіден, жинақталғанның ішіннен құрметтілерін тарату.
Бейбітшілік тәртібін ұстау корольдің биілігі қалайша қолданылатындығына байланысты. Тәртіпті сақтау үшін король өзінің күшін қолдануға дайын болуы қажет, өйткені корольдік скипетрмен белгіленуші адамды июдің жақсы күші жоқ. Скипетрсіз король - бұл адамдар үшін қорқыныштың көзі, ол скипетрді қолдануда артығымен жұмсақ, жек көрінішті болады; скипетрдің күшін қолданудағы әділ король құрметке лайық. Егер скипетрдің күші саналы түрде қолданылса және жағдайларды қатал зерттегеннен кейін болса, онда рухани қуанышқа, материалдық жайлылыққа және сезімге берілуге ие. Билік әділетсіз қолданылса, яғни құлшыныстың, ашудың немесе жек көрудің әсерінен болса, ол адамдарды жындануға алып келеді. Егер билік тіптен әрекет етпейтін болса, онда су патшалығының заңы орнайды, онда барынша күштісі барынша әлсізін жейді. Скипетрдің билігін дұрыс қолдану адамдарға қауіпсіздік пен жақсы жағдай тудырады, егер ол тәртіпке негізделген болса. Тәртіп тума, жинақталған болады, өйткені оқыту тек соған бейімделгендерді ғана тәртіпке шақырады.
Шан Ян (Китай, ? - б.з.д. 338 ж.)
Б.з.д. IV және III ғасырлардағы қытай саясаты орталық биліктің консолидацияға кіші мемлекеттердің барынша ірілеріне біріктіру жолвмен , шаруашылықтарға басыбайлылыардың билігін күшейту, салық жинақтарының және орталық үкіметтің тікелей өкілердерінің билігін жүргізу жолымен танымал болды. Осындай саяси тәжірибе легизмнің теориясын тудырды. Ерте конфуцийлік этикалық нормалармен байланысты болғанда, легизм биліктің практикалық қызметін аназидеді. Ол құқыққа позитивисттік көзқарасын білдірді, бұл халықтың әл-ауқатына қарағанда жақсы еді. Легисттерді негізінен құқық емес, ішкі саясаттағы және халықаралық қатынастардағы үкіметтің күшін күшейту қызықтырды.
Конфуцийлік пен легизмнің арасындағы айырмашылық ресми тұлғалардың рөліне назар аударуға әкелді, бұл бекітілген және тұлғасыз заңдарға қарама-қайшы болды. Конфуцийліктер заңдардың адамдар арқылы жүзеге асырылу керектігін атап көрсетті. Егер билеушілер мен оның шенеуліктері әділ болса, онда заңдардың тұрақты жиналысы керек емес болады. легисттер заңдардың біріңғай жиналуының барлық тұрғындарға қатысты қолданылуына қарсы шықты. Құқықтың қолданылуы соттардың қаралуына берілмеуі тиіс еді. Сонымен бірге, олар құқықты дербес реттелетін жүйе ретінде қарастырды, бұл билеуші өзінің жарғыларын шығаратын және әр заңсыз әрекет үшін бекітілген жазаларды орнататын, әр заңсыз әрекет қандай да бір ерекшеліктерсіз және жұмсартушы жағдайларсыз жазаланатын деген мағынасында болды.
Үндіс құқығы - бұл Үндістан құқығы емес, мұсылмандық құқық сияқты емес, мұсылмандық тұрғындары бар мемлекеттердің құқығы. Үндіс құқығы - Үндістан мен оңтүстік шығыс Азия елдерінде Индуизмді уағыздайтын қауым құқығы.Ислам секілді индуизм де өзінің жақтаушыларын тек сенімге ғана міндеттемейді, сонымен қатар басқа әлемді түсінуге итермелейді. Бұл түсінік ерекше қоғамдық құрылым мен ерекше өмір сүруді ұсынады. Жеке статуспен байланысты қатынастарды негізгі роль атқаратын доктринаны Үндістан тұрғындарының көпшілігі уағыздайды. Сонымен қатар Үндістанда ағылшын түсінігіне негізделген қоғамдық қатынастардың белгілі ортасы жалпы ұлттық нормаларымен. Регламенттелінген. Үндістан өркениеті Ислам мен Христиан өркениетінен ерекше. Мұсылмандар мен еврейлерге негізгі қағида киелі жазулар болады. Ол жазуларға сәйкес барлық адамдар жаратылысы бойынша құдайдың алдында тең. Индуизм бұл батыстың фундаментальдік концепциясын білмейді. Оған адам -қарапайым абстракция; оларға туғаннан әлеуметтік иерархиялық категорияларға бөлінетін адамдар ғана бар. Әрқайсысы өз құқық жүйесі мен міндеттерге сонымен қатар моральға ие.
Адамлардың мінез-құлқын мінездейтін нормалар шастра атанған оқулықтарда көрсетілген.
Үш түрлі шастра.
Құдайға пайда болу үшін адамды үйрететін, өзін-өзі қалай ұстайтының дхарма-шастра үйретеді.
Ерекше мамандықты пайдалана алу үшін, бай болу үшін артха-шастра үйретеді.
Рахаттану ғылымын жетілдіру үшін кама-шастра б.т.
Барлық үш шастралар дхарма, артха және кама өзіне сәйкес міндеттер мен белгілі бір тәртіпті қажет етеді. Сондықтан да әр тұлғаның қандай кастаға жататыны өз әлеуметтік деңгейіне қатысты болуы керек. Дхармаға сәйкес брахмандар, билеуші мен сатушы (саудашы) - артхамен, камамен - өз бетімен өлу күні мен өмір жолы болмайтын әйелдер тиесілі болады.
Үнді философиясы дхарма артынан белгілі приоритетті таниді, бірақта артха мен каманың оған бағынуы туралы сөзде жоқ. Дхарма өз құрамында Үнді халқының барлық көлемдегі моралін бейнелемейді, сондықтанда оның фикхтан ерекшелігі айқын, өйткені мұсылман қауымында фикхқа сөзсіз бағыну түсінігі орнатылған.Фикхтан өз мөлшерде жалпы алғанда ол өзі "құқық" сөзі ретінде қаралуы мүмкін. Былайша айтқанда дхарма қарапайым реализм мен шыдамдық белгілерін растайтын болғандықтан индуизмнің ерекше белгісі болып көрінеді.
Әдет-ғұрып. Әлемдегі өмір әлде де реттелмеген және бір ғана дхармамен реттелуі мүмкін емес. Егер де дхарма өмірлік ақиқатты белгілесе, басқалары яғни артха мен кама адамның сана сезімін, тәртібін, пайдалы және рахаттың бағасын беретін анықтамаларды қарастырады.Сауатты адам өз бойында жақсылықты рахатпен және қызығушылықпен жасаса ол нағыз адам бірақта барлық адамдардың мінезі өмірлік көз қарасы дхармаға сәйкес болады деп ойлауға болмайды. Сондықтанда дхарманың өзі әдет-дәстүрге жол береді.Егер де қоғам текстердегі тәртіпке бағынбайтын болса, оны басқа алмайтын болса Яджнавалкья және Ману зандарына сәйкес одан бас тарту қажет деп көрсетілген. Құқықтық нормалар көбінесе жағдайлар мен орнына қатысты пайда болады сондықтан да дхарма негізінде жатқан жазылмаларға байланысы жоқ. Былайша жалпы алғанда Үндік құқығы жалпы құқық болып, оның құрамында діндік доктрина яғни индуизм басшылық етеді. Ал бұл басшылық мінез-құлықтың нормаларын анықтайды, соған қарап әдет-дәстүрлер де өзгеріп анықталып жатты. Дәстүрлер әртүрлі болып келген. Әр каста өз дәстүріне бағынады.Касталар жиналысы (панчаят) өз көлемі билігінде жиналып, барлық қиыншылықтар мен даулар қоғамның шешіміне тіреледі.
Заңнама. Индуизмде қайнаркөз болып не дхарма не доктрина саналмайды.Билеушілерге заңнама етуге рұқсат беріледі. Бірақта басқару және бұқаралық құқық институты дхармаға емесе артхаға негізделген. Дхарма өз негізінде басшылардың бұйрықтарын тез арада және сөзсіз орындауға итереді бірақ өз билігі шегінде оған басқарушылардың бұйрықтары ешқандай әсер етпейді. Сондықтан да сот алдында заң да тұрса ол оған ритористикалық жол бермей қандай да болсын әдістермен әділеттікпен билікті татуластыруға мүмкіншілік жасауы керек.
Сот практикасы.Заңнама да сияқты, әділет ұйымы да артха саласына жатады. Үнді заңы сот шешімдері негізінде құрылған жоқ. Нақты сот шешімдері, бір жағдайларға сүйеніп шешілсе, дхарма сот өкілдеріне, бастапқы яғни басшылыққа алып, саналы себептермен дхарманың негізіндегі жатқан қағидаларына ешқандай зиян (қара түсірмес) деген ойда ұстанған.
Сот шешімі өз бетінше яғни табиғи көз қараста импирикалық түрде болып келген сондықтанда ол міндетті прецедент болып қаралуы мүмкін емес, оның беделі нақты шешіммен көзделген. Соған қарамастан Үнді құқығы колониалдық қатынаста болғандықтан кей өзгеріске де ұшырады. Жекеменшік және дәстүрлік құқық міндеттері жалпы құқық нормаларына айналған. Ал отбасылық және мұрагерлік құқық сонымен қатар басқада дәстүрлер ешқандай өзгеріске ұшыраған жоқ. 1864 жылға сот прецеденттері толып кетті. Сондықтан да сот прецеденттерінің тәртібі Үнді дәстүрлер құқығынан мүлдем алшақтап кеткен. Оның кейбір институттары мадификацияға және кейбір жаңартуларға ұшыраған, бірақ соған қарамасатан Үнді құқығының толық ығыстырылуы болған жоқ. Бұдан Англо-Үнді құқығы пайда болды. Оның құрамында Үнді регулятивті мағына сақталып қалған, бірақта ол өз пайдалануында шектелген.
Доктрина.Мұсылмандық және Батыс құқықтарына қарағанда дхарма құқығының нормалары басқаша нысанданып, топтастырылған. Діндік және құқықтық жазбалар өз пайдалануында араласып кеткен. Көбінесе құқықтық қатынаста көзделген нормалар дхармаларда орналастырылған, бірақ атауын алып қарасақ ол дінге қарай жақынырақ болып келген. Бұл кітап құқыққа тікелей арналса да Батыста оның түсінігі Виавахара деп аталады. Оның басында сот әділдігі және іс-жүргізу туралы айтылып, одан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz