Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері
Кіріспе 6
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 8
II бөлім. 2 Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері 9
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі 9
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері 14
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері 21
А тұжырымы 27
III бөлім. Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктері 28
3.1 Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлері 28
3.2 Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдары 35
Б тұжырымы 41
Қорытынды 42
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 8
II бөлім. 2 Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері 9
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі 9
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері 14
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері 21
А тұжырымы 27
III бөлім. Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктері 28
3.1 Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлері 28
3.2 Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдары 35
Б тұжырымы 41
Қорытынды 42
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл зерттеу жұмысы тақырыбының өзектілігін бірнеше факторлармен түсіндіруге болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық прогрестің барысындағы автомобильдік көліктің қарқынды дамуы. Екіншіден, жол қозғалысы қауіпсіздігінің жағдайы, көлік құралдары санының артуы, жол инфрақұрылымының дамымай қалушылығы, көлік құралдары санының артуымен салыстырғанда оның қалып қоюшылығы, темір жол мен су көлігінен автомобильдік көлікке жүк тасымалдау құралдарының ауыстырылуы, қауіпсіз жол қозғалысының саласындағы қадағалауды жүзеге асырушы органдардың тұрақты реформалануы, жүргізушілердің дайындық сапасының төмендеуі жол қозғалысы саласындағы қиындықтарға алып келеді. Үшіншіден – нашар статистика, өйткені әр санның артында адамның тағдыры, денсаулығы, мүлігінің бүтіндігі тұрады.
Жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етілуімен жағдайдың нашарлауы барлық аудандарда байқалады. 2015 жылдың өткен үш айында Қазақстан Республикасында құқықтық статистиканың нәтижелері бойынша жолдағы апаттылықтың жағдайлары 3% төмендеді. Өткен кезеңде ЖКЖ 3500 бекітілді, 5000 астам адамдар жарақаттанды. Жарақаттанғандардың саны бір адамға қысқарса, ал бекітілген жағдайлардың саны 96 қысқарды. 2015 жылдың бірінші кварталында жарақаттанған адамдардың саны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 56 адамға қысқарған. Төтенше жағдайлардың үштен бір бөлігі Алматы қаласында болды, бірақ 2015 жылы олардың саны азайды және 1163 жағдайды құрады. 44 ЖКЖ Солтүстік-Қазақстан облысында болды, ол барынша қауіпті болуын жалғастырып келеді.
Ақмола мен Қостанай облыстарындағы ЖКЖ біршама азаюы байқалды, ал Жамбыл облысында біршама ұлғаюы байқалды. Жарақаттанған адамдардың көп кездесуі Астанада болып тұр.
Айта кететін жайт, берілген мәселе жалпы әлемдік мәнге ие. XXI ғасырдың басында әлемде 500 миллион жеңіл автомобильдер, сонымен бірге 200 миллион автобустар мен жүк автомобильдері тіркелді.
Осыған орай, ЖКЕ бұзушыларға қатысты қолданылатын жауапкершіліктердің бірі – әкімшілік жауапкершілік ерекше мәнге ие болып отыр. Бүгінгі күні азамат пен мемлекеттің өзара қарым-қатынасының, құқықтық қоғамның негізінде жатыр. Жауапкершіліксіз экономиканың және жалпы мемлекеттің тұрақты күйін, қоғамның гүлденуін қамтамасыз ету мүмкін емес.
Жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етілуімен жағдайдың нашарлауы барлық аудандарда байқалады. 2015 жылдың өткен үш айында Қазақстан Республикасында құқықтық статистиканың нәтижелері бойынша жолдағы апаттылықтың жағдайлары 3% төмендеді. Өткен кезеңде ЖКЖ 3500 бекітілді, 5000 астам адамдар жарақаттанды. Жарақаттанғандардың саны бір адамға қысқарса, ал бекітілген жағдайлардың саны 96 қысқарды. 2015 жылдың бірінші кварталында жарақаттанған адамдардың саны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 56 адамға қысқарған. Төтенше жағдайлардың үштен бір бөлігі Алматы қаласында болды, бірақ 2015 жылы олардың саны азайды және 1163 жағдайды құрады. 44 ЖКЖ Солтүстік-Қазақстан облысында болды, ол барынша қауіпті болуын жалғастырып келеді.
Ақмола мен Қостанай облыстарындағы ЖКЖ біршама азаюы байқалды, ал Жамбыл облысында біршама ұлғаюы байқалды. Жарақаттанған адамдардың көп кездесуі Астанада болып тұр.
Айта кететін жайт, берілген мәселе жалпы әлемдік мәнге ие. XXI ғасырдың басында әлемде 500 миллион жеңіл автомобильдер, сонымен бірге 200 миллион автобустар мен жүк автомобильдері тіркелді.
Осыған орай, ЖКЕ бұзушыларға қатысты қолданылатын жауапкершіліктердің бірі – әкімшілік жауапкершілік ерекше мәнге ие болып отыр. Бүгінгі күні азамат пен мемлекеттің өзара қарым-қатынасының, құқықтық қоғамның негізінде жатыр. Жауапкершіліксіз экономиканың және жалпы мемлекеттің тұрақты күйін, қоғамның гүлденуін қамтамасыз ету мүмкін емес.
Оқулықтар:
1. Агапов, А.Б. Административная ответственность: учебник/ А.Б. Агапов. М.: Юрайт 2013. 564 с.
2. Бахрах, Д.Н. Административное право России: учебник / Д.Н. Бахрах. М.: Эксмо, 2006. 324 с.
3. Звоненко, Д.П. Административное право: учебник / Д.П. Звоненко, А.Ю. Малумов, Г.Ю. Малумов. М.: Юстицинформ, 2007. 326 с.
4. Кайль, А.Н. Новая система штрафов за нарушение Правил дорожного движения: Практический комментарий / А.Н. Кайль. М.: «ГроссМедиа», «РОСБУХ», 2008. 315 с.
5. Кононов, П.И., Стахов, А.И. Административное право России: учебник для бакалавров/ П.И. Кононов. М.: Юрайт, 2014, 243 с.
6. Копылов, Ю.А. Административное право: учебник для академического бакалавриата/ Ю.А. Копылов. М.: Юрайт, 2014, 324 с.
7. Королев, А.Н. Комментарий к правилам дорожного движения Российской Федерации / А.Н. Королев, Б.В. Россинский. М.: Норма, 2005. 364 с.
8. Максимов, И.В. Административные наказания / И.В. Максимов. М.: Норма, 2009. 326 с. // Система Гарант. Информационно-правовой портал.
9. Мартынов, И.А. Институт исключения деликтности деяния в административном праве: автореф. дисс…. канд. юрид. наук / И.А. Мартынов. М., 2006. 236 с.
10. Мемлекеттің және құқықтық өзекті мәселелері – Қазақ гуманитарлық заң университеті. – Астана, 2013 ж. 37 б.
11. Якубенко Н.В. Политика безопасности и сущность антропотехнической системы дорожного движения (социально-правовые и технические аспекты). - Тюмень. - 2000. - 236 с.
Нормативтік-құқықтық сілтемелер:
1. «Жол қозғалысы хауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы күшін жойып, оған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001.06.08. N 777 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P920000967_> (жүгіну күні: 7.04.2016 ж.)
2. 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының «Жол жүрісі туралы» Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
3. 2015 жылғы 13 қазандағы "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 823 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
4. 2014 жылғы 5 шілдедегі «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексі // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 10.04.2016 ж.)
5. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 2 желтоқсандағы «Көлiк құралының сәйкестендіру нөмірі бойынша көлік құралдарының жекелеген түрлерiн мемлекеттiк тiркеу және есепке алу, Механикалық көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау, Емтихандар қабылдау және жүргізуші куәліктерін беру қағидаларын бекіту туралы» № 862 бұйрығы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14C0010056> (жүгіну күні: 11.04.2016 ж.)
Мақалалар:
1. Влавацкая, Н.Ф. Изменения в правовом регулировании административной ответственности в области дорожного движения / Н.Ф. Влавацкая // Транспортное право. 2009. № 1. 365 с.
2. Давыдова Г.Е. За безопасность на дорогах // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2005. - N 29. - С.219
3. Дерюга А.Н. Принудительная эвакуация транспортного средства: конфликт власти и общества // Современное право. - 2007. - N 11. - С.156
4. Ермаков Ф.Х. Установление непосредственной причинной связи в ДТП // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.202
5. Кашкина Е.В. Национальная программа обеспечения безопасности дорожного движения // Административное и муниципальное право. - 2008. - N. с. 36
6. Клепик Н.К., Комаров Ю.Я., Потапов М.В. Влияние выбираемых параметров на выводы эксперта // Эксперт-криминалист. - 2007. - N 1. - С.126
7. Кошелкин, С.Ю. Права и обязанности военного водителя как лица, в отношении которого ведется производство по делу об административном правонарушении в области дорожного движения / С.Ю. Кошелкин // Право в Вооруженных Силах. 2007. № 3. С. 248.
8. Кузякин Ю.П., Россинский Б.В. Судебные экспертизы по делам, связанным с дорожно-транспортными происшествиями // Законы России: опыт, анализ, практика. - 2007. - N 11. - С.247
9. Лихов А.Р. Особенности правового регулирования безопасности дорожного движения // История государства и права. - 2008. - N 15. - С.165
10. Майоров В.И. Основное противоречие дорожного движения // Транспортное право. - 2008. - N 3. - С.341
11. Майоров В.И. Системный подход к обеспечению безопасности участников дорожного движения // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.120
12. Мацук А.М. Деятельность органов внутренних дел как условие формирования правовой культуры населения (на примере деятельности ГАИ - ГИБДД Республики Коми) // История государства и права. - 2008. - N 23. - С.151
13. Мачульская И.Г. Правовое регулирование и организация дорожного движения: зарубежный опыт // Аналитический вестник Совета Федерации РФ. - 2006. - N 15. - С.110
14. Никифорова, Е.И. Привлечения к административной ответственности за нарушение ПДД: порядок, итоговые процессуальные документы, их обжалование / Е.И. Никифорова // Административное право. 2008. № 4. 532 с.
15. Никишина С.Ю. Два схожих преступления - два разных приговора (влияние социальной ситуации на процесс доказывания вины при наезде на человека) // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.231
16. Парахин В.В. Вопросы анализа детского дорожно-транспортного травматизма // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2006. - N 32. - С.214
17. Россинский Б.В. Новеллы в производстве по делам об административных правонарушениях в области дорожного движения // Законы России: опыт, анализ, практика. - 2007. - N 11. - С.113.
18. Россинский, Б.В. Новеллы в производстве по делам об административных правонарушениях в области дорожного движения / Б.В. Россинский // Законы России: опыт, анализ, практика. 2007. № 11.320 с.
19. Смородина В.А. Из истории пропаганды безопасности дорожного движения // История государства и права. - 2006. - N 12. - С. 195
20. Султанов, А.Р. О кодификации законодательства об административных правонарушениях и антимонопольном законодательстве / А.Р. Султанов //Закон. 2007. № 7.269 с.
21. Трегубова Е.В. Административные запреты в разрешительной системе // Административное и муниципальное право. - 2008. - N 8. С. 156
22. Федоров, Г. Административная ответственность за нарушение Правил дорожного движения / Г. Федоров, С. Захария // Транспортное право. 2008. № 2. 236 с.
23. Халиуллин И.А. Диагностика уровня обучения детей правилам безопасного поведения на улицах и дорогах города в Республике Татарстан // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2006.0 - N 35. - С.234.
24. Хачатрян Э.Г. Проблемы развития научно-методических основ отдельных видов экспертного исследования по делам о дорожно-транспортных происшествиях // Российский следователь. - 2008. - N 5. С. 232
25. Шалыгин, Б.И. Надзор и контроль над исполнением законов в административной деятельности органов Государственной инспекции безопасности дорожного движения МВД России / Б.И. Шалыгин // Административное право. 2008. № 4.656 с.
1. Агапов, А.Б. Административная ответственность: учебник/ А.Б. Агапов. М.: Юрайт 2013. 564 с.
2. Бахрах, Д.Н. Административное право России: учебник / Д.Н. Бахрах. М.: Эксмо, 2006. 324 с.
3. Звоненко, Д.П. Административное право: учебник / Д.П. Звоненко, А.Ю. Малумов, Г.Ю. Малумов. М.: Юстицинформ, 2007. 326 с.
4. Кайль, А.Н. Новая система штрафов за нарушение Правил дорожного движения: Практический комментарий / А.Н. Кайль. М.: «ГроссМедиа», «РОСБУХ», 2008. 315 с.
5. Кононов, П.И., Стахов, А.И. Административное право России: учебник для бакалавров/ П.И. Кононов. М.: Юрайт, 2014, 243 с.
6. Копылов, Ю.А. Административное право: учебник для академического бакалавриата/ Ю.А. Копылов. М.: Юрайт, 2014, 324 с.
7. Королев, А.Н. Комментарий к правилам дорожного движения Российской Федерации / А.Н. Королев, Б.В. Россинский. М.: Норма, 2005. 364 с.
8. Максимов, И.В. Административные наказания / И.В. Максимов. М.: Норма, 2009. 326 с. // Система Гарант. Информационно-правовой портал.
9. Мартынов, И.А. Институт исключения деликтности деяния в административном праве: автореф. дисс…. канд. юрид. наук / И.А. Мартынов. М., 2006. 236 с.
10. Мемлекеттің және құқықтық өзекті мәселелері – Қазақ гуманитарлық заң университеті. – Астана, 2013 ж. 37 б.
11. Якубенко Н.В. Политика безопасности и сущность антропотехнической системы дорожного движения (социально-правовые и технические аспекты). - Тюмень. - 2000. - 236 с.
Нормативтік-құқықтық сілтемелер:
1. «Жол қозғалысы хауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қосымша шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы күшін жойып, оған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001.06.08. N 777 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P920000967_> (жүгіну күні: 7.04.2016 ж.)
2. 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының «Жол жүрісі туралы» Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
3. 2015 жылғы 13 қазандағы "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 823 қаулысы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
4. 2014 жылғы 5 шілдедегі «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексі // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
5. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 2 желтоқсандағы «Көлiк құралының сәйкестендіру нөмірі бойынша көлік құралдарының жекелеген түрлерiн мемлекеттiк тiркеу және есепке алу, Механикалық көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау, Емтихандар қабылдау және жүргізуші куәліктерін беру қағидаларын бекіту туралы» № 862 бұйрығы// «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, < http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V14C0010056> (жүгіну күні: 11.04.2016 ж.)
Мақалалар:
1. Влавацкая, Н.Ф. Изменения в правовом регулировании административной ответственности в области дорожного движения / Н.Ф. Влавацкая // Транспортное право. 2009. № 1. 365 с.
2. Давыдова Г.Е. За безопасность на дорогах // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2005. - N 29. - С.219
3. Дерюга А.Н. Принудительная эвакуация транспортного средства: конфликт власти и общества // Современное право. - 2007. - N 11. - С.156
4. Ермаков Ф.Х. Установление непосредственной причинной связи в ДТП // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.202
5. Кашкина Е.В. Национальная программа обеспечения безопасности дорожного движения // Административное и муниципальное право. - 2008. - N. с. 36
6. Клепик Н.К., Комаров Ю.Я., Потапов М.В. Влияние выбираемых параметров на выводы эксперта // Эксперт-криминалист. - 2007. - N 1. - С.126
7. Кошелкин, С.Ю. Права и обязанности военного водителя как лица, в отношении которого ведется производство по делу об административном правонарушении в области дорожного движения / С.Ю. Кошелкин // Право в Вооруженных Силах. 2007. № 3. С. 248.
8. Кузякин Ю.П., Россинский Б.В. Судебные экспертизы по делам, связанным с дорожно-транспортными происшествиями // Законы России: опыт, анализ, практика. - 2007. - N 11. - С.247
9. Лихов А.Р. Особенности правового регулирования безопасности дорожного движения // История государства и права. - 2008. - N 15. - С.165
10. Майоров В.И. Основное противоречие дорожного движения // Транспортное право. - 2008. - N 3. - С.341
11. Майоров В.И. Системный подход к обеспечению безопасности участников дорожного движения // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.120
12. Мацук А.М. Деятельность органов внутренних дел как условие формирования правовой культуры населения (на примере деятельности ГАИ - ГИБДД Республики Коми) // История государства и права. - 2008. - N 23. - С.151
13. Мачульская И.Г. Правовое регулирование и организация дорожного движения: зарубежный опыт // Аналитический вестник Совета Федерации РФ. - 2006. - N 15. - С.110
14. Никифорова, Е.И. Привлечения к административной ответственности за нарушение ПДД: порядок, итоговые процессуальные документы, их обжалование / Е.И. Никифорова // Административное право. 2008. № 4. 532 с.
15. Никишина С.Ю. Два схожих преступления - два разных приговора (влияние социальной ситуации на процесс доказывания вины при наезде на человека) // Транспортное право. - 2008. - N 2. - С.231
16. Парахин В.В. Вопросы анализа детского дорожно-транспортного травматизма // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2006. - N 32. - С.214
17. Россинский Б.В. Новеллы в производстве по делам об административных правонарушениях в области дорожного движения // Законы России: опыт, анализ, практика. - 2007. - N 11. - С.113.
18. Россинский, Б.В. Новеллы в производстве по делам об административных правонарушениях в области дорожного движения / Б.В. Россинский // Законы России: опыт, анализ, практика. 2007. № 11.320 с.
19. Смородина В.А. Из истории пропаганды безопасности дорожного движения // История государства и права. - 2006. - N 12. - С. 195
20. Султанов, А.Р. О кодификации законодательства об административных правонарушениях и антимонопольном законодательстве / А.Р. Султанов //Закон. 2007. № 7.269 с.
21. Трегубова Е.В. Административные запреты в разрешительной системе // Административное и муниципальное право. - 2008. - N 8. С. 156
22. Федоров, Г. Административная ответственность за нарушение Правил дорожного движения / Г. Федоров, С. Захария // Транспортное право. 2008. № 2. 236 с.
23. Халиуллин И.А. Диагностика уровня обучения детей правилам безопасного поведения на улицах и дорогах города в Республике Татарстан // Информационный бюллетень ДОБДД МВД Российской Федерации. - 2006.0 - N 35. - С.234.
24. Хачатрян Э.Г. Проблемы развития научно-методических основ отдельных видов экспертного исследования по делам о дорожно-транспортных происшествиях // Российский следователь. - 2008. - N 5. С. 232
25. Шалыгин, Б.И. Надзор и контроль над исполнением законов в административной деятельности органов Государственной инспекции безопасности дорожного движения МВД России / Б.И. Шалыгин // Административное право. 2008. № 4.656 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 6
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 8
II бөлім. 2 Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері 9
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі 9
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері 14
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері 21
А тұжырымы 27
III бөлім. Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктері 28
3.1 Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлері 28
3.2 Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдары 35
Б тұжырымы 41
Қорытынды 42
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл зерттеу жұмысы тақырыбының өзектілігін бірнеше факторлармен түсіндіруге болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық прогрестің барысындағы автомобильдік көліктің қарқынды дамуы. Екіншіден, жол қозғалысы қауіпсіздігінің жағдайы, көлік құралдары санының артуы, жол инфрақұрылымының дамымай қалушылығы, көлік құралдары санының артуымен салыстырғанда оның қалып қоюшылығы, темір жол мен су көлігінен автомобильдік көлікке жүк тасымалдау құралдарының ауыстырылуы, қауіпсіз жол қозғалысының саласындағы қадағалауды жүзеге асырушы органдардың тұрақты реформалануы, жүргізушілердің дайындық сапасының төмендеуі жол қозғалысы саласындағы қиындықтарға алып келеді. Үшіншіден - нашар статистика, өйткені әр санның артында адамның тағдыры, денсаулығы, мүлігінің бүтіндігі тұрады.
Жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етілуімен жағдайдың нашарлауы барлық аудандарда байқалады. 2015 жылдың өткен үш айында Қазақстан Республикасында құқықтық статистиканың нәтижелері бойынша жолдағы апаттылықтың жағдайлары 3% төмендеді. Өткен кезеңде ЖКЖ 3500 бекітілді, 5000 астам адамдар жарақаттанды. Жарақаттанғандардың саны бір адамға қысқарса, ал бекітілген жағдайлардың саны 96 қысқарды. 2015 жылдың бірінші кварталында жарақаттанған адамдардың саны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 56 адамға қысқарған. Төтенше жағдайлардың үштен бір бөлігі Алматы қаласында болды, бірақ 2015 жылы олардың саны азайды және 1163 жағдайды құрады. 44 ЖКЖ Солтүстік-Қазақстан облысында болды, ол барынша қауіпті болуын жалғастырып келеді.
Ақмола мен Қостанай облыстарындағы ЖКЖ біршама азаюы байқалды, ал Жамбыл облысында біршама ұлғаюы байқалды. Жарақаттанған адамдардың көп кездесуі Астанада болып тұр.
Айта кететін жайт, берілген мәселе жалпы әлемдік мәнге ие. XXI ғасырдың басында әлемде 500 миллион жеңіл автомобильдер, сонымен бірге 200 миллион автобустар мен жүк автомобильдері тіркелді.
Осыған орай, ЖКЕ бұзушыларға қатысты қолданылатын жауапкершіліктердің бірі - әкімшілік жауапкершілік ерекше мәнге ие болып отыр. Бүгінгі күні азамат пен мемлекеттің өзара қарым-қатынасының, құқықтық қоғамның негізінде жатыр. Жауапкершіліксіз экономиканың және жалпы мемлекеттің тұрақты күйін, қоғамның гүлденуін қамтамасыз ету мүмкін емес.
Бұл зерттеу жұмысында әкімшілік жауапкершіліктің негізгі белгілері, әкімшілік құқық бұзушылықтардың мәні, қоғамдық-қауіпті әрекеттерге қолданылатын шаралар қарастырылады.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты - жол қозғалысы саласындағы құқықтық бұзушылықтарға әкімшілік жазалау шараларының түрлерін талдау.
Зерттеу жұмысының міндеттері келесідей:
- Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктерін анықтау;
- Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізін зерттеу;
- Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілерін талдау;
- Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептерін анықтау;
- Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктерін қарастыру;
- Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлерін зерттеу;
- Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдарын іздестіру.
Зерттеу жұмысының нысаны - жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік-құқықтық жауапкершіліктер.
Зерттеу пәні - жол қозғалысы саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуші құқық нормалары, оларды жүзеге асыру барысында пайда болатын мәселелер болып табылады.
ЖКЕ бұзғанға әкімшілік жауапкершілік мәселесі үнемі зерттеушілердің назарында болып келеді және жан-жақты зерттелінген. Осы жұмысты жазу кезінде келесідей ғалымдардың еңбектері қолданылды: Бахрах Д.Н., Головко В.В., Липатов Э.Г., Сидоренко Е.Н., Королев А.Н., Ларионов Е.Л., Смоленский М.Б., Ямпольская Н.Г. және т.б.
Зерттеудің нормативтік негізі Қазақстан Республикасының Конституциясымен, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Кодексімен, Жол жүру ережесімен, ҚР Жол жүрісі туралы Заңымен ұсынылған.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде мамандандырылған кезеңді басылым мен әкімшілік жазалаулар туралы істердің сот тәжірибелері қолданылды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы заңын қолдандық, себебі Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері атты тақырыпты ашу үшін жол жүрісінің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексін, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 2 желтоқсандағы Көлiк құралының сәйкестендіру нөмірі бойынша көлік құралдарының жекелеген түрлерiн мемлекеттiк тiркеу және есепке алу, Механикалық көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау, Емтихандар қабылдау және жүргізуші куәліктерін беру қағидаларын бекіту туралы № 862 бұйрығын қолдандық.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, П.И.Кононовтың, А.И. Стаховтың Административное право России: учебник для бакалавров оқулығы, Д.П. Звоненконың Административное право оқулығы, Н.Ф. Влавацкаяның Изменения в правовом регулировании административной ответственности в области дорожного движения атты Транспортное право журналындағы мақаласы, А.Н. Кайльдің Новая система штрафов за нарушение Правил дорожного движения: Практический комментарий мақаласы және тағы басқа дерек көздерін теориялық тұрғыны қарастыру үшін қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақыттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі
Жол - мемлекеттік есепке алуға жататын және көлік құралдарының жүруіне арналған инженерлік құрылыстар кешені болып табылатын жалпы пайдаланудағы автомобиль жолы, шаруашылық автомобиль жолы, қала мен елді мекен көшесі. Жол бір немесе бірнеше жүріс бөлігін, сондай-ақ трамвай жолдарын, тротуарларды, жол жиектерін және олар болған жағдайда бөлу жолақтарын қамтиды;
Жол қозғалысы - көлiк құралдарын пайдаланып немесе оларсыз (жаяу жүргiншiлердiң) жолдың бойымен адамдардың немесе жүктердiң орын ауыстырулары кезiнде, сондай-ақ осы орын ауыстыруларды реттеу процесiнде туындайтын қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
Жол жүру кезіндегі субъектілерге жаяу жүргіншілер, автокөліктің әр түрлерінің иелері жатады, себебі олар жол қозғалысына қатысушылар болып табылады, жол қозғалысына қатысушы - қозғалыс процесiне жүргiзушi, жаяу жүргiншi, көлiк құралының жолаушысы ретiнде тiкелей қатысатын адам.
Жаяу жүргiншi - көлiк құралынан тыс және онда жұмыс жасамайтын жол бойындағы адам. Жаяу жүргiншiге двигателi жоқ мүгедектiң арбасындағы, велосипед, мопед, мотоцикл айдаушы, шана, қол арба, балалар немесе мүгедектер арбасын сүйретушi адамдар жатқызылады.
Жол-көлiк оқиғасы - көлiк құралының жол бойымен қозғалысы кезiнде және оның қатысуы процесiнде туындайтын, адамдар қаза тапқан немесе жарақат алған, көлiк құралдары, ғимараттар, жүктер бүлiнген, не өзге де материалдық зиян келтiрiлген оқиға. Халықаралық жол қозғалысымен байланысты құжаттардың ішінде 1968 жылдың 8 қарашасында Венада қабылданған Жол жүрісі туралы Халықаралық Вена конвенциясын айта аламыз. Оған әлемнің 68 мемлекеті қол қойды, бұл мемлекеттер үшін құжат автокөліктік нормативті құқықтық құжаттар жасалынуы қажет жалпы ережелерді орнатады. 1996 жылғы 15 шiлдесінде Қазақстан Республикасында Жол қозғалысының қауіпсіздігі туралы Заң әрекет еткен болатын, кейіннен ол 2014 жылдың 17 сәуірінен бастап Жол жүрісі туралы заңмен алмастырылған болатын.
ҚР Жол жүру ережесі 2015 жылдың 13 маусымынан бастап өзгерістері мен толықтыруларымен қолданысқа енгізілген. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің қалыптасу мен даму тарихын тереңінен қарастыруға болады, ол әкімшілік жауапкершілік институты мен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың қалыптасу мен дамумен тығыз байланысты. Сәйкес тарихи фактілерді талдаудың негізінде осы дипломдық жұмыста мен автомобиль құрылысының дамуы осы ғылыми-техникалық прогрестің заңнамалық реттелу тарихымен, соның ішінде оның иегерлері мен қолданушыларына заңды әсер етудің шараларын анықтау мен қолданылу мәселелерімен тікелей байланысты екендігін көрсетуге тырыстым. Әкімшілік жауапкершілік мемлекеттік заңдармен анықталады. Демек, ол өзіндік нормативтік-құқықтық негізіне ие. Әкімшілік жауапкершіліктің нормалары әкімшілік құқықтың жеке институтын құрайды.
Жол қозғалысы саласында қалыптасушы қоғамдық қатынастардың көп жоспарлылығы мен күрделілігі берілген саладағы қызметті регламенттеуші көптеген нормативті құқықтық актілердің болуын негіздейді. Осындай актілердің барлық жиынтығы белгілі бір жүйені құрайды, олар мемлекеттік заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің бұйрықиарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларын, салалық және салааралық нормативтік құқықтық актілерді, Қазақстан Республикасы субъектілерінің заңнамалық актілерін құрайды. Қазіргі кезде жол қозғалысының құқықтық реттелуі негізінен 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы Заңымен, Жол қозғалысы туралы Халықаралық Вена Конвенциясымен, ҚР Жол жүру ережесімен жүзеге асырылады, ол Қазақстан Республикасы ауданындағы жол жүрісі қауіпсіздігінің құқықтық негіздерін анықтайды және өмірдің, денсаулықтың және мүліктің сақталынуымен, қоғам мен мемлекеттің мүдделері мен құқықтарын қорғаумен байланысты мәселелерді шешеді, ол жол-көлік жағдайларын алдын алу, олардың салдарларын төмендету жолымен жүзеге асырылады. Сонымен бірге, елдің жолдарында 2015 жылдың 7 қаңтарында қабылданған Қазақстан Республикасының жол жүру ережелері қолданылады. Қазақстан үкіметінің нормативті актілері мен Қазақстанның көлік министрлігінің нормативті құқықтық актілері әрекет етеді, олар қандай да бір деңгейде автожолдар бойынша қозғалысты құқықтық реттеу мәселелеріне қатысты.
Қазақстан Республикасының нормативті актілерімен бірге, біздің еліміздің Конституциясына сәйкес, елдің ауданында халықаралық құқықтың нормалары орындауға міндетті болып келеді.
Алайда жол қозғалысымен байланысты мәселелерді реттейтін ортақ нормативті акт қазіргі кезде жоқ. Сондықтан, айта кететін жайт, 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы Заңы бүгінгі күні жол қозғалысы саласын реттейтін жалғыз мемлекеттік деңгейдегі құжат болып табылады. Жоғарыда айтқанды ескере отырып, оның мазмұны мен практикалық қолданылуын талдау жақсы болады, бұл жол қозғалысы саласындағы қандай мәселелерді шешу керектігін алдымызға мақсат ретінде қою үшін қажет. Жол жүрісі туралы Заң жол жүрісі саласындағы құқықтық реттеуді тәртіпке салуда жағымды рөл атқарды, өз алдына, елдегі жол жүрісі қауіпсіздігінің жағдайына жағымды әсер көрсетті.
2015 жылғы 13 қазандағы "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 823 қаулысы қазіргі кезде көпшілікпен кеңінен қарастырылуда.
Берілген қаулымен ҚР ауданында өздігінен жүретін машинаның және техниканың басқа да түрлерінің паспорты - жұмыс көлемі 50 текше см асатын іштен жану қозғалтқышы немесе ең жоғары (жиынтық) қуаты 4 кВт-тан асатын электр қозғалтқышы(тары) бар тракторларға, өздігінен жүретін жол-құрылысы, коммуналдық, ауыл шаруашылығы машиналары мен жер үстінде рельссіз жүретін басқа да механикалық көлік құралдарына (жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарымен жүруге арналған, ең жоғары конструктивтік жылдамдығы сағатына 50 км асатын автомотокөлік құралдарын қоспағанда) және олардың тіркемелеріне берілетіндігі бекітілген.
Осы қаулының 3 бабына сәйкес, көлік құралдарының электрондық паспорттары (көлік құралдары шассиінің паспорттары) және өздігінен жүретін машиналардың және техниканың басқа да түрлерінің электрондық паспорттары жүйелерінің жұмыс істеу тәртібін Еуразиялық экономикалық комиссия айқындайды. Көлік құралдарының электрондық паспорттарын (көлік құралдары шассиінің паспорттарын) және өздігінен жүретін машиналардың және техниканың басқа түрлерінің электрондық паспорттарын ресімдеу қағидаларын, олардың құрылымы мен форматын Еуразиялық экономикалық комиссия бекітеді.
Әкімшілік жауапкершілікті орнатушы негізгі мемлекеттік акт 2014 жылғы 5 шілдедегі Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексі болып табылады. Жол жүрісі саласындағы әкімшілік жауапкершілік осы заңның Көліктегі, жол шаруашылығындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар атты 30 - тарауында көрініс тапқан. Бұл тарауда жол жүрісіндегі нақты құқықтық бұзушылықтарға әкімшілік жазаның түрлері көрсетілген.
Қауіпсіз жол жүрісі туралы ортақ мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында 1992 жылғы 23 қарашасында N 967 қабылданған Жол қозғалысы хауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қосымша шаралар туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы күшін жойып, оған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001.06.08. N 777 қаулысымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Онда атқарушы билік мемлекеттік органы өзінің құзыретінің шеңберінде жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында ортақ ережелерді, стандарттарды, техникалық нормаларды орнату бойынша шараларды қолдана алады.
Сонымен бірге осы қаулымен Қазақстан Республикасының ішкі істер Министрлігінің жол жүру қауіпсіздігі мемлекеттік инспекциясы туралы Ереже бекітілді, жол жүру қауіпсіздігі мемлекеттік инспекциясы жол жүру қауіпсіздігінің саласындағы мемлекеттік қадағалау мен арнайы шешуші қызметтерді жүзеге асырады. Бұл рұқсат етуші функцияларына жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін әкімшілік жауапкершіліктің шараларын қолдану кіреді. Егер де шет елдік заңнамаларды талдап қарайтын болсақ, онда жол жүруді және оның қауіпсіздігін құқықтық реттеу негізінен халықаралық нормативті құжаттармен орнатылған қағидаларға сәйкес келетіндігін байқауымызға болады. Алайда бүгінгі күні біздің мемлекетіміз жол жүрісі туралы заңдар қабылданбаған мемлекеттердің қатарына жатады. Қазіргі кезде осындай заңдар бұрынғы Кеңес Одағының мемлекеттерінде - Латвияда, Эстонияда, Азербайджанда, Украинада, Белоруссияда қабылданған. 01.05.1971 ж. Еуропалық келісіммен енгізілген өзгерістерімен және 16.02.2012 түзетулерімен 1968 жылдың 8 қарашасындағы Венадағы жол жүрісі туралы Конвенция қозғалыстың ортақ ережелерін қабылдау жолымен жолдардағы қауіпсіздікті арттыру мен халықаралық қозғалысты жеңілдетуге қол қойылды. Әкімшілік жауапкершілік заңды жауапкершіліктің кеңінен таралған және қажетті түрі болып табылады. Бұл институт қоғамдық өмірдің тұрақтылығын қамтамасыз етуде және азаматтардың құқықтарының қорғалу кепілдемелерін арттыруда белсенді қатысады және сонысымен қоғамдық қатынастарға тиімді құқықтық әсерінің мәнділігіне ие болады.
Әкімшілік жауапкершілік туралы заң үнемі жетілдіріліп отырады, ол жол қозғалысы саласындағы әкімшілік жауапкершіліктің институтына қатысты.
Заң шығарушы ҚР ӘҚЖТК 30 тарауына біршама өзгерістер енгізді. Түзетулерді қарап отырып, әр баптағы санкциялардың артуын байқауымызға болады. жол жүру саласындағы әкімшілік құқықтық бұзушылықтардың минималды сомасы 2121 теңгені құрайды. Сонымен бірге, жол-көлік жағдайларындағы өлімге алып келуші құқықтық бұзушылықтарда олардың қайталанған жағдайында заңмен жоғарғы жауапкершілік енгізіледі.
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері
Әкімшілік жауапкершіліктің қарапайым және берілген қатынастардың барлық субъектілеріне тән әкімшілік жауапкершіліктің анықтамасын Овсянко Д.М. ашады, оның ойынша, әкімшілік жауапкершілік - бұл азаматтарға мемлекеттік органдармен, лауазымды тұлғалармен және биліктің өкілдерімен мемлекетпен орнатылған әкімшілік әсер ету шараларын қолдану, ал сәйкес жағдайларында - әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін ұйымдарға қолданылады, бұл анықтаманы әкімшілік жауапкершіліктің әр түрлеріне қолдануға болады, соның ішінде жол жүру саласында да қолдануға болады.
И.В.Тимошенко мен көптеген басқа ғалымдардың идеясына сүйене отырып, біз әкімшілік жауапкершіліктің деңгейі әкімшілік жауапкершілікпен бірге әкімшілік жазалаудың негізгілерінің біреуінің айналуы тиіс деген оймен қосыламыз, ол қазақстандық заңнаманың сәйкес аппаратының қалыптасуына қажет. К.С. Вельскийдің ойынша, қандай да бір құқықтық түсінікті қоғамда қолдану үшін, оның адамдардың санасында сақталып, олардың құқықтың санасының бір бөлігіне айналуы үшін оған заңнамалық актіде заңды анықтама беру қажет, ол келесідей негіздегі ҚР ӘҚБТК әкімшілік құқық бұзушылықтар мен әкімшілік жауапкершілік туралы бөлімінің толықтырылуын талап етеді. Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заң ережесінің принциптерінің мәні мынада: осы ережелерді сақтау, олардың сипаттамасы мен мән-мазмұны бойынша, iске сәйкес болған iс жүргізуді қолданысқа келмейді деп мойындауға, осы сынды іс жүргізу кезінде шығарылған шешімдердің күші жоқ деп тануға немесе осындай жақтан жинақталған мәліметтерді дәлелдеу күшіне ие емес деп тануға әкеледі.
Әкімшілік жауаптылыққа заңды жауаптылықтың барлық белгілері тән. Ол құқықтың нормаларымен реттеледі, тұлғаның құқық бұзушылығына ресми соттаудан және соған уәкілетті билік субъектілерімен құқықтық нормалардың процессуалдық формасын қолданудан тұрады. Жауаптылықтың аталған туысқандық белгілері оның түрлеріне - әкімшілік жауапкершілігіне қатысты құқықтық нормалармен нақтыланады. Әкімшілік жауапкершіліктің белгілеріне келесілер жатады:
- ол мемлекеттік заңдар мен ҚР субъектілерінің заңдарында болатын әкімшілік құқықтың нормаларымен реттеледі;
- оның қолданылуына әкімшілік құқық бұзушылық негіз болады;
- ол кінәлілерге қатысты әкімшілік жазаларды қолданудан тұрады;
- оған жеке және заңды тұлғалар тартылады;
- ол мемлекеттік биліктің атқарушы органдарының лауазымды тұлғаларымен (кәмелетке толмағандардың ісі бойынша комиссиялармен, әкімшілік комиссияларымен), сондай-ақ судьялармен (соттармен) қолданылады;
- әкімшілік жазаға тартудың тәртібі әкімшілік-процессуалдық нормалармен реттелген.
Кез-келген шынайы заңды жауаптылық үш негізге ие:
- нормативті (оның құқықтық нормаларын реттеуші жүйе);
- нақты (құқық субъектілерінің заңсыз әрекеті);
- процессуалдық (нақты субъектілерге қатысты құқықтық нормалардың санкцияларын қолдану туралы билік субъектілерінің актілері).
Әкімшілік жауаптылықтың негізгі қағидаларына келесілер жатады:
- барлықтарының заңның алдындағы теңділігі: әкімшілік құқық бұзушылықты жасаған тұлғалар заңның алдында бірдей. Жеке тұлғалар жасына, жынысына, дініне, тіліне, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты мекен-жайына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктеріне тиесілігіне және басқа жағдайларға қарамастан әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Заңды тұлғалар орналасу орнына, ұйымдастырушылық-құқықтық формаларына, бағынушылығына, басқа жағдайларына тәуелсіз әкімшілік жазаға тартылады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарастырудағы заңның алдындағы азаматтардың теңділігі барлық азаматтарға қатысты сол бір материалдық нормалар мен процессуалдық ережелер қолданылатындығын білдіреді. Әкімшілік құқық бұзушылықтарды қабылдау туралы нормалар, жауаптылыққа тарту мүмкіндігін болдырмаушы жағдайлар, істерді қарастыру тәртіптері бәріне бірдей әрекет етеді. Азаматтардың мен заңды тұлғалардың заңның алдындағы теңділігінен судьяның, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарастыруға уәкілетті органның, лауазымды тұлғаның адындағы теңділігі шығады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша істі жүргізуде барлығына ортақ ережелер қолданылады ешкімге ерекше жағдайлар қолданыла алмайды, керісінше, заңмен қарастырылмаған шектеулер орнатылған. Кінәсіздік презумпциясы: оның кінәсі орнатылған әкімшілік құқық бұзушылықтарға қатысты әкімшілік жазаға тартылады. Әкімшілік жазалануы туралы істер бойынша іс қозғалған тұлға оның кінәсі ҚР ӘҚБТК қарастырылған тәртіпте дәлелденбейтін болса және заңға енген судьяның, істі қарастырған лауазымды тұлғаның қаулысымен орнатылмағанша кінәсіз болып табылады.
Әкімшілік жауаптылыққа тартылатын тұлға өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетте емес. Әкімшілік жауапкершілікке тартылатын тұлғаның кінәлілігіне қатысты шешілмейтін күмәндар осы тұлғаның пайдасына шешіледі. Әкімшілік жауаптылық туралы заңнамадағы кінәсіздік презумпциясның қағидасы тіптен жаңа құбылыс. Көрсетілген қағида әкімшілік жауаптылық туралы заңнамада айтылмайды. Осы принциптің ҚР Конституциясымен сәйкетендіру талданатын норма кінәсіздік презумпциясы туралы конституциялық жағдайды іске асыратындығын және дамытатындығын көрсетеді, ол әкімшілік жауапкершілік туралы заңнамаға тән, соның ішінде әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді жүргізуге тән. Бұл ретте кінәсіздік презумпциясының шеңберлері кеңейтіледі және өзінің орбитасына әкімшілік жауапкершілікке тартылатын тұлғаларды кіргізеді. Барлық қағида адамгершіліктің, заңдылықтың, әділеттіліктің идеясымен ендірілген, ол әкімшілік процеске қатысушылардың барлығымен жүзеге асырылуға міндетті. Автоматты тәртіпте арнайы камералармен ЖКЕ бұзылысын бекіту мүмкіндігінің пайда болуымен жол жүру ережелерін бұзғанға жауапкершілікке заңды тұлғалардың тартылуы туралы мәселе туындады.
Өз алдына, заңды тұлға ешқандай ережелерді бұзбайды, оларды нақты автомобильдің жүргізушісі жасайды, яғни жеке тұлға жасайды. Алайда жол жүру ережелерін бұзу саласындағы жауапкершілікке тартылатын субъектілерге ҚР ӘҚБТК бойынша арнайы камералармен анықталғандар, көлік құралдаарының иегерлерімен анықталғандар жатады. Сондықтан егер автомобиль заңды тұлғаға тіркелген болса, онда ЖКЕ бұзғаны үшін жауапкершілікке заңды тұлғаның өзі тартылатын болады. ҚР ӘҚБТК бойынша, автомобильдің иегері жауапкершіліктен егер құқық бұзушылықтың тіркелген кезінде басқа тұлғаның автокөлікті отыранын дәлелдейтін болса, жауапкершіліктен босатылатын болады. Заңды тұлғаның жұмысшыларының әрекеттері заңды тұлғаның әрекеттері болып табылатындықтан, онда заңды тұлға жауапкершіліктен егер автомобильді заңды тұлғаның жұмысшысы болып табылмайтын тұлға басқарған болса босатылады. Жол жүру саласындағы әкімшілік жауаптылықтың негізгі белгілеріне әкімшілік құқық бұзушылық пен әкімшілік жаза жатады.
Әкімшілік құқық бұзушылық ретінде жеке немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы әрекеті орнатылады, ол үшін ҚР ӘҚБТК әкімшілік жауаптылықты орнатады. Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық жалпы белгісіне ие - бұл қоғамдық қауіптілік, яғни ол жеке және заңды тұлғамен жасалынған құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздік (жол қозғалысы ережелерінің, жол жүру қауіпсіздігі туралы нормативті актілердің бұзылуы) болып табылады, ол үшін заңның негізінде әкімшілік жауапкершілік қарастырылған. Алайда егер тұлғаның әрекеті (әрекетсіздігі) дәлелденбейтін болса, оған жауапкершілік қолданыла алмайды. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың нысанын сипаттау үшін әкімшілік-құқықтық нормалармен реттелетін және қорғалатын нақты қатынастарды анықтау қажет, ол көлік құралын пайдаланудың орнатылған тәртібіндегі жол жүру саласындағы бұзу үшін жауапкершілікті қарастырады.
Бұл нормалардың анализі олардың автомобильді көліктің қалыпты, ритмикалық және нақты жұмысын қамтамасыз етуші жол қозғалысы тәртібінің қатаң сақталынуына бағытталғандығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді, ол ақыр соңында, жол қозғалысының барлық қатысушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Жол құқық бұзушылықтарының қол сұғу объектісі жол қозғалысының қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдаланудың орнатылған тәртібі болып табылады. Құқық бұзушылықтың объектісі ретінде қарастырылатын жол қозғалысының қауіпсіздігі қоғамдық қатынастардың жиынтығын білдіреді, ол адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпсіздікті, материалдық құндылықтардың сақталушылығын, автокөлік құралдарының апатсыз жұмысын қамтамасыз етеді. Көлік құралдарын қолданудың орнатылған тәртібі ретінде көлік құралдарын пайдалануға рұқсат ету ережелері, автокөліктің жеке түрлері үшін техникалық пайдалану ережелерені түсіндіріледі, ол олардың қолданылу ерекшелігін, көліктің белгілі бір түрлеріндегі жолаушылар мен жүктерді тасымалдау ережелерін, көлік құралдарын қолданудың қауіпсіздігін қамтамасыз етуші қолданыстағы басқа ережелерді ескереді.
Жол қозғалыс қатысушыларымен жасалынатын құқық бұзушылықтардың қоғамдық қауіптілігі, бірінші жағынан, олармен адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіптіліктің жасалынуынан, екіншіден материалдық зиянның келтірілуінен тұрады.
Қол сұғушылықтың тікелей объектісі ретінде көлік құралдарының орнатылған тәртіпте сақталынуын, автокөлік пен оған жүктелімдерінің мемлекеттік техникалық бақылауын жүргізуді, темір жол тораптарының және өту жолдарының, қоғамдық көліктердің аялдамаларының қауіпсіз қызмет етуін және т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастарды қарастыру қажет.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін объективті жағын жол жүру, көлік құралдарын пайдалану ережесін, жолдарды ұстау мен техникалық ережелерін бұзумен байланысты кінәлі тұлғаның құқыққа қарсы әрекеті құрайды. 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Жол жүрісі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, жол жүрісі - жолдар шегінде адамдар мен жүктердi көлiк құралдары арқылы немесе оларсыз тасымалдау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз етуші негізгі қағидаларды заң орнатады: шаруашылық қызметтің экономикалық нәтижелерінен жол қозғалысына қатысушы азаматтардың өмірі мен денсаулығы артық; жол жүруге қатысушы азаматтардың жауапкершілігінен жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуші мемлекеттің жауапкершілігі басым; жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі азаматтардың, қоғамның, мемлекеттердің мүдделерін сақтау.
Айта кететін жайт, Жол жүрісі туралы Қазақстан Республикасының Заңы мен Жол қозғалысының ережелері тек жол қозғалысы саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, ол қозғалудың басқа түрлеріне қатысты қолданылмайды (мысалы, су, ауа және т.б.). Жол қылықтарын дұрыс жіктеу үшін жол - бұл реттелген немесе реттелген және көлік құралдарының қозғалысына арналған жер жолағы немесе жасанды құрылыстың беті екендігін түсіну қажет. Жол өзіне бір немесе бірнеше жүру бөліктерін, сонымен бірге трамвай жолдарын, тротуарлардың, жолдың жағасын және бөлу жолақтарын құрайды. Демек, мұнда мәселе тек жолдардың шеңберінде ғана жасалынатын қозғалыс туралы айтылып жатыр. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтың субъектісі жеке есін білетін, орнатылған жасқа жеткен тұлға - азаматтар мен лауазымды тұлғалар, сонымен бірге заңды тұлғалар болып табылады.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырлған құқық бұзушылықтардың кеңінен таралған арнайы субъектісі жүргізуші болып табылады.
Жол қозғалысы ережесі жүргізуші деп қандай да бір көлік құралын жүргізген тұлға, жол бойымен мал, табын, жүк артылған, жегілген малды немесе мініс малын айдаушы тұлға танылған. ҚР ӘҚБТК мәнінде жүргізуші - көлік құралын басқаратын адам, ол онымен көлік құралын басқаруға құқығын алуына немесе алмауынан және ол құқығынан айрылуына тәуелсіз. Жүргізушілердің жол қозғалысын бұзу кезіндегі әкімшілік жауапкершілікке тартылу жасы ҚР ӘҚБТК 30 бабында анықталған: әкімшілік жауапкершілікке әкімшілік құқық бұзушылықты жасау кезінде 16 жасқа тұлғалар жатады. Мұнымен бірге, айта кететін жайт, автокөліктерді басқару құқығына куәлік 18 жасқа толған тұлғалар ала алады, ал мотоциклдерді, мотороллерді, мопедтерді және мотоколяскаларды - 16 жас. Көлік құралының жүргізушісі көлік құралының кімнің иелігінде болуынан тәуелсіз, сонымен бірге жүргізушінің жұмыс уақыты мен орнына тәуелсіз жол құқық бұзушылығының субъектісі ретінде көрінеді.
Тұлға жүргізуші болып саналады егер автокөліктік құралды өз бетінше басқаратын болса, сонымен бірге жүргізуші-оқытушымен параллельді түрде басқаруды жүзеге асыратын болса, ол оқушыны көлік құралын басқаруға оның алдында отырып үйретеді. Заңның мағынасы бойынша жеке өзімен жасалған құқық бұзылуы үшін жауапкершілікке тартылады. Жол қозғалу ережелерін тікелей бұзушылардың жауапкершілігінің олардың қызметтік бағынуындағы тұлғаларға ауыстырылуы мүмкін емес. Бір уақытта жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін бір құқық бұзушылығының жасалынуымен байланысты екі немесе үш және одан да көп тұлғалар жауапкершілікке тартылатын жағдайлары тән. Осылайша, жарамсыз көлік құралын қолданғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке жүргізушімен бірге көліктің техникалық күйіне жауап беретін, автокөліктік өндірістің лауазымды тұлғасы тартыла алынады. Мұндай жағдайларда кінәлі тұлғалардың әкімшілік жауапкершілігі бір құқық бұзушылығына бірге қатысқандығында пайда болмайды, ал түрлі құқықтық нормалармен қарастырылған әркімнің жеке құқық бұзушылықтарын жасағандығында пайда болады.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауы бойынша пайдалануға тыйым салынған, жарамсыздықтарына ие, көлік құралын тарапқа шығару көлік құралдарының күйі мен пайдалануына жауапты тұлғаларға айыппұл салуға алып келеді. Осы заңның 606 бабына сәйкес, жол жүрiсiне қатысушының авариялық жағдай туғызуға әкеп соққан, яғни жол жүрiсiне басқа да қатысушыларды жүру жылдамдығын, бағытын күрт өзгертуге мәжбүр етiп, жол жүрiсi қағидаларын бұзуы - он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады. Жүргізушіден басқа жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субъектісі ретінде заң жаяу жүрушіні, көлік құралының жолаушысын, мопедті, велосипедті және т.б. басқарған тұлғаны таниды. ҚР ӘҚБТК 606 бабына сәйкес, жол қозғалысында басымдықты қолданған автокөліктердің жүргізушілерін есепке алмағанда, жол қозғалысы принциптерінің жаяу жүрушілерге немесе жаяу жүрудің басқа да қатысушыларына жол ұсынудың ережелерін сақтамау кезінде 10 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға ұшырайды. Көлік құралдарының пайдалануы мен техникалық күйіне, тасымалдауға, темір жол жүрулеріне жауапты тұлғалар жол қозғалысы саласындағы құқықтық бұзушылықтардың субъектілері болып табылады. ҚР ӘҚБТК 613 бабына сәйкес, 1. Ішкі істер (полиция), әскери полиция (тек қана Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының, Қарулы Күштерінің, Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери құралымдарының көлік құралын басқаратын адамды) органдары қызметкерінің көлiк құралын тоқтату туралы заңды талабын орындамау - көлік құралдарын басқару құқығынан бір жыл мерзімге айыруға, ал мұндай құқығы жоқ не одан айырылған адамдарға қатысты жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Айта кететін жайт, жол жүру ережесінің бұзылуын жасаған тұлғаның ойы жәбірленушіге осындай бұзылудың нәтижесінде денсаулығына немесе материалдық сипаттағы зиян әкелуді көздесе, онда бұл жағдайда ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша жауапкершілік пайда болады. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтың өзгешелігіне қоғамдық қатынастарға зиян көбінесе жол жүру ережелерін бұзу мен жоғарғы қауіптілік көзінің көлік құралдарын пайдаланған кезінде пайда болатындығы жатады. Көрсетілген құқық бұзушылықтардың ҚР ӘҚБТК жеке тарауы ретінде бөлінуі олардың жақындық объектісінің бірлігіне негізделген.
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері
Заң шығарушы жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылық үшін тек бір жалғыз әкімшілік жауапкершілікке тартудың негізі - әкімшілік құқық бұзушылықты атап көрсетеді.
Әкімшілік құқық бұзушылық -- бұл қоғамдық тәртіп пен мемлекетке, олардың құқықтары мен бостандықтарына, аталған басқару тәртібіне зиян келтіруші кінәлі әрекет немесе әрекетсіздіктің бір түрі. Ол үшін арнайы заңнамалық ережелерді әкімшілік жауапкершілікке тартылу қарастырылған. Әкімшілік құқық бұзушылықты кейде "әкімшілік теріс қылық" деп те атайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың белгілері ретінде құқыққа қарсылық, кінәлілік және жазаланушылық танылған:
- Құқыққа қарсылық әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңнамамен әрекеттердің (әрекетсіздіктің) тыйым салынушылығын білдіреді;
- кінәлілік субъективтік міндеттеуді білдіреді - әрекет әкімшілік құқық бұзушылық деп тұлғаның әрекетке (әрекетсіздікке) және арам ой формасы немесе абайсыздықтың формасындағы құқық қарсы салдарға психикалық жағдайын ескерумен мойындалады. Әкімшілік құқық бұзушылықты жасау кезіндегі кінәнің формалары ҚР ӘҚБТК анықталған.
- жазаланушылық ретінде әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің немесе субъектінің заңының болуын білдіреді, ол сәйкес әрекеттерді жасағаны үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуды орнатады.
Әр құқыққа қарсы әрекет үшін жазалаудың түріндегі салдар пайда болады. заңның мәні бойынша әркім тек жеке жасалған құқық бұзушылығы үшін әкімшілік жазаға тартылады. Жол қозғалу ережелерін тікелей бұзушылардың жауапкершілігінің олардың қызметтік бағынуындағы тұлғаларға ауыстырылуы мүмкін емес.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық ортақ белгісіне ие - ол қоғамдық қауіптілік, яғни жеке немесе заңды тұлғамен жасалынған құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздік, оны жасағаны үшін заңның негізінде тұлғаға жауапкершілік жазасы беріледі.
Осылайша, мысалға алғанда 2015 жылдың 27 қаңтарында Астана қаласының орталық көшесінде А азаматымен жасалған әрекетпен, ол өз әрекетімен жол қоршауының бұзысына алып келді, онысымен жол қауіпсіздігі қатер төндірді. Берілген жағдайда ол тұлға ҚР ӘҚБТК 606 бабына сәйкес жазаға тартылды, яғни жол қозғалысына қатысушының авариялық жағдайдың пайда болуына әкелген, яғни жол жүрісіндегі басқа да қатысушылардың жүру жылдамдықтарын, бағыт-бағдарын бірден өзгертуге мәжбүрлеуші, жол қозғалысы ережелерін бұзуында 10 АЕК айыппұлға міндеттеледі.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамаларды әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарауға уәкілетті органдарының лауазымды тұлғалары сәйкес органдардың құзыреттілігінің шеңберінде құрайды. Көрсетілген тұлғалардан басқа, ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған бұзушылықтар туралы хаттамаларды мыналар құрауға уәкілетті:
- жол шаруашылығының органдарының лауазымды тұлғалары - ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылық туралы.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылықтар тек прокурормен ғана қайта қарала алынады.
Жол шаруашылығындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді мыналар қарастыруға құқылы:
- судьялар;
- ішкі істер органдары (полициялар);
- қазақстандық көлік инспекциясының органдары.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама оның болған жағдайында әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс прокурордың қаулысымен, әкімшілік тергеуді жүргізу туралы анықтамамен бірге қозғалады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы құрастырылған хаттаманың болуы өз бетінше кейіннен әкімшілік жазалаудың қолданылу орны болатындығына кепілдеме бермейді.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылық анықталған және арнайы автоматты түрде жұмыс істейтін, фото- мен кино- түсірілімнің қызметіне ие, техникалық құралдарды қолданылуымен бекітілген жағдайында әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырылмайды, әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулы әкімшілік құқық бұзушылық қолданылған тұлғаға қатысты жасалады және ҚР ӘҚБТК көзделген тәртібінде рәсімделеді.
Мысал келтірейік, 2015 жылдың 13 ақпанында 18 сағ. 40 мин С.азаматы көлік құралында қауіпті жүкті тасымалдады, оның құрылымы қауіпті жүктерді тасымалдау талаптарына сәйкес келмеді. Істің материалдарына тауарлық-көліктік жүкқұжат тіркелген, онда жүктің қауіптілігі туралы белгі, көлік құралының фото бекітілімі бар. Бұл азамат ҚР ӘҚБТК заңының 616 бабы бойынша жазаға тартылды. Механикалық КҚ және олардың тiркемелерiн мiндеттi техникалық қарауды ұйымдастыру және одан өткізу принциптерін: 1) техникалық тексеруші оператордың қызметiне тексеру жүргiзу жағдайында анықталған, механикалық КҚ мен олардың тiркемелерiнiң техникалық жағдайына сәйкес келмейтiн параметрлерді көрсетіп, техникалық қараудың диагностикалық картасын ұсыну;
2) мiндеттi техникалық тексеруден өткiзуден себепсіз бас тартса;
3) механикалық КҚ мен олардың тіркеулерін мiндеттi техникалық тексерудің біртекті ақпараттық кешеніне материалдарын тапсырмау;
4) техникалық қарап-тексеру орталығы тұрғылықты жайының өзгеріп кеткендігі туралы жарияламау немесе хабар беруді ұмытып кету;
5) жұмыс орнында мiндеттi техникалық қарап-тексеруді өткiзуі жайлы қоғам мүшелеріне жарияламау;
6) мiндеттi техникалық қарап-тексеруден жүргізу кестесіне өзгерістер енгізе отырып, бұзу;
7) техникалық қарап-тексеру операторының мiндеттi техникалық қарап-тексеруден өткізбей, техникалық қарап-тексерудің диагностикалық картасын беруі;
Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы қаулылардың және автоматты түрде жұмыс істейтін арнайы фото мен кино түсірілім, видео жазба немесе фото жазба қызметтеріне ие техникалық құралдардың қолданылуымен алынған мәліметтердің көшірмелері әкімшілік құқық бұзушылық қолданылатын тұлғаға көрсетілген қаулыны шығарған үш күннің ішінде бағытталады. Бүгінгі күні қоғамымызда мазалап отырған өзекті мәселелердің бірі - көлік құралдарын басқару, соның ішінде көлікті алкогольдік мас күйде басқару. Көлік құралдарын жүргізушілердің дұрыс пайдаланбауы, яғни жүргізушінің алкогольдік мас күйде болуы әсерінен жол жүру ережелері бұзылып, қаншама адамдардың тағдырына орны толмас із қалдыруда.
Көлік құралдарын алкогольдік мас күйде басқару ережелері әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамада көрсетілген, оны бұзған тұлғалар ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 467-бабында қарастырылған әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Мемлекеттік статистикалық мәліметтерді алып қарайтын болсақ, Республика аумағында 2012 жылдың 1-жартыжылдығының көрсеткіші бойынша жүргізушілермен көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізіп әкімшілік құқық бұзушылық жасағандардың саны - 47 026, оның ішінде жүргізуші құқығынан айрылғандары - 37 471, әкімшілік қамау - 9 282 адамға қолданылған. Көріп отырғанымыздай, елімізде жыл сайын көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізушілердің саны артуда. Қазіргі кезде осы жағдайларды болдырмау мақсатында ҚР Ішкі істер органдарымен жол қозғалысы қауіпсіздігіне қатысты түрлі профилактикалық, қадағалау және бақылау шаралары атқарылып жатса да, олардың нәтижесі әлі де аз. Ғалым Жанжар Керімбек алкогольге қатысты зерттеу жұмыстарында арақ-шарап зардабын тигізбейтін бірде-бір мүше жоқ. Адамның түрлі қабілеттілігін нашарлатып жібереді десе, Ресей социология институты академия ғылымның Әлеуметтік аурулармен күрес күнделігінде: алкогольді тіпті минималды мөлшерлерінде қолдану дұрыс емес (... көлік басқаруда және т.б.) деп көрсетеді. Интернет жүйесінен алынған Алкогольдің ағзаға әсері тақырыбында мынадай зерттеу нәтижелері көрсетіледі: Алкогольдік мас күйінде болған жүргізушілер тыйым салынған белгілерін өтіп кетеді. Білімді адамдарға қойылған нәтижелермен 25-40 гр. алкогольдің мөлшерін қабылдағаннан кейін адамның миының жоғарғы функциялары тек 12-20 күннен кейін қалпына келтіріледі делінген. Егер де ішімдікті ұзақ уақыт бойы қабылдайтын болса, жоғарғы орталықтардың жұмысы қалпына келмейді деп түрлі зерттеу нәтижелері көрсеткен. Осы жүргізілген зерттеулерден көріп отырғанымыздай, көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізушілерде реакциялық жағдайларының күрт төмендеуі, толық әрекет қабілеттілігінің болмауын көрсетеді.
Жоғарыда келтірілген дәлелді мысалдарды ескере келе, көлік құралдарын жүргізушілердің алкогольдік мас күйде басқаруы қоғамымызға қауіпті екендігі сөзсіз деп тұжырымдаймыз. Адамдардың өміріне, денсаулықтарына зор қауіп төндіретін, құқыққа қайшы әрекет бұл - қылмыс.
Осылайша, тұлғаны әкімшілік жауаптылыққа тартудың процессуалдық тәртібі өзгертіледі, хаттаманың толтырылуы мен қаулыны шығару кезінде тұлғаның қатысуы қажет емес. Берілген істер бойынша белгілі бір процессуалдық әрекеттерді жасау кезінде куәгерлердің міндетті түрде қатысуы және сәйкесінше куәлер ретінде берілген куәгерлерді әкімшілік құқық бұзушылық туралы іске кірістіру процессуалдық ерекшелік болып табылады.
ҚР ӘҚБТК бойынша әкімшілік құқық бұзушылықты қарастыруды бірнеше сатыларға бөліп қарастыруға болады. 1 саты - әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттаманы толтыру. Ерекше жағдайларды алып қарамағанда, әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны туралы ҚР ӘҚБТК сәйкес хаттама толтырылады. Кодекске сәйкес, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамада хаттаманы толтырған тұлғаның аты-жөні, күні, лауазымы, орны мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 6
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 8
II бөлім. 2 Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері 9
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі 9
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері 14
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері 21
А тұжырымы 27
III бөлім. Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктері 28
3.1 Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлері 28
3.2 Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдары 35
Б тұжырымы 41
Қорытынды 42
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл зерттеу жұмысы тақырыбының өзектілігін бірнеше факторлармен түсіндіруге болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық прогрестің барысындағы автомобильдік көліктің қарқынды дамуы. Екіншіден, жол қозғалысы қауіпсіздігінің жағдайы, көлік құралдары санының артуы, жол инфрақұрылымының дамымай қалушылығы, көлік құралдары санының артуымен салыстырғанда оның қалып қоюшылығы, темір жол мен су көлігінен автомобильдік көлікке жүк тасымалдау құралдарының ауыстырылуы, қауіпсіз жол қозғалысының саласындағы қадағалауды жүзеге асырушы органдардың тұрақты реформалануы, жүргізушілердің дайындық сапасының төмендеуі жол қозғалысы саласындағы қиындықтарға алып келеді. Үшіншіден - нашар статистика, өйткені әр санның артында адамның тағдыры, денсаулығы, мүлігінің бүтіндігі тұрады.
Жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етілуімен жағдайдың нашарлауы барлық аудандарда байқалады. 2015 жылдың өткен үш айында Қазақстан Республикасында құқықтық статистиканың нәтижелері бойынша жолдағы апаттылықтың жағдайлары 3% төмендеді. Өткен кезеңде ЖКЖ 3500 бекітілді, 5000 астам адамдар жарақаттанды. Жарақаттанғандардың саны бір адамға қысқарса, ал бекітілген жағдайлардың саны 96 қысқарды. 2015 жылдың бірінші кварталында жарақаттанған адамдардың саны өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 56 адамға қысқарған. Төтенше жағдайлардың үштен бір бөлігі Алматы қаласында болды, бірақ 2015 жылы олардың саны азайды және 1163 жағдайды құрады. 44 ЖКЖ Солтүстік-Қазақстан облысында болды, ол барынша қауіпті болуын жалғастырып келеді.
Ақмола мен Қостанай облыстарындағы ЖКЖ біршама азаюы байқалды, ал Жамбыл облысында біршама ұлғаюы байқалды. Жарақаттанған адамдардың көп кездесуі Астанада болып тұр.
Айта кететін жайт, берілген мәселе жалпы әлемдік мәнге ие. XXI ғасырдың басында әлемде 500 миллион жеңіл автомобильдер, сонымен бірге 200 миллион автобустар мен жүк автомобильдері тіркелді.
Осыған орай, ЖКЕ бұзушыларға қатысты қолданылатын жауапкершіліктердің бірі - әкімшілік жауапкершілік ерекше мәнге ие болып отыр. Бүгінгі күні азамат пен мемлекеттің өзара қарым-қатынасының, құқықтық қоғамның негізінде жатыр. Жауапкершіліксіз экономиканың және жалпы мемлекеттің тұрақты күйін, қоғамның гүлденуін қамтамасыз ету мүмкін емес.
Бұл зерттеу жұмысында әкімшілік жауапкершіліктің негізгі белгілері, әкімшілік құқық бұзушылықтардың мәні, қоғамдық-қауіпті әрекеттерге қолданылатын шаралар қарастырылады.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты - жол қозғалысы саласындағы құқықтық бұзушылықтарға әкімшілік жазалау шараларының түрлерін талдау.
Зерттеу жұмысының міндеттері келесідей:
- Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктерін анықтау;
- Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізін зерттеу;
- Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілерін талдау;
- Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептерін анықтау;
- Жол қозғалысының облысындағы жасалған құқық бұзушылықтар үшін жазалау шараларын қолдану ерекшеліктерін қарастыру;
- Әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жаза түрлерін зерттеу;
- Көлік пен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтарға қолданылатын шараларды жетілдіру жолдарын іздестіру.
Зерттеу жұмысының нысаны - жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік-құқықтық жауапкершіліктер.
Зерттеу пәні - жол қозғалысы саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуші құқық нормалары, оларды жүзеге асыру барысында пайда болатын мәселелер болып табылады.
ЖКЕ бұзғанға әкімшілік жауапкершілік мәселесі үнемі зерттеушілердің назарында болып келеді және жан-жақты зерттелінген. Осы жұмысты жазу кезінде келесідей ғалымдардың еңбектері қолданылды: Бахрах Д.Н., Головко В.В., Липатов Э.Г., Сидоренко Е.Н., Королев А.Н., Ларионов Е.Л., Смоленский М.Б., Ямпольская Н.Г. және т.б.
Зерттеудің нормативтік негізі Қазақстан Республикасының Конституциясымен, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Кодексімен, Жол жүру ережесімен, ҚР Жол жүрісі туралы Заңымен ұсынылған.
Дипломдық жұмысты жазу кезінде мамандандырылған кезеңді басылым мен әкімшілік жазалаулар туралы істердің сот тәжірибелері қолданылды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы заңын қолдандық, себебі Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың өзекті мәселелері атты тақырыпты ашу үшін жол жүрісінің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексін, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 2 желтоқсандағы Көлiк құралының сәйкестендіру нөмірі бойынша көлік құралдарының жекелеген түрлерiн мемлекеттiк тiркеу және есепке алу, Механикалық көлік құралдарын жүргізушілерді даярлау, Емтихандар қабылдау және жүргізуші куәліктерін беру қағидаларын бекіту туралы № 862 бұйрығын қолдандық.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, П.И.Кононовтың, А.И. Стаховтың Административное право России: учебник для бакалавров оқулығы, Д.П. Звоненконың Административное право оқулығы, Н.Ф. Влавацкаяның Изменения в правовом регулировании административной ответственности в области дорожного движения атты Транспортное право журналындағы мақаласы, А.Н. Кайльдің Новая система штрафов за нарушение Правил дорожного движения: Практический комментарий мақаласы және тағы басқа дерек көздерін теориялық тұрғыны қарастыру үшін қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақыттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің ерекшеліктері
2.1 Жол қозғалысы саласында, құқыққа қайшы әрекеттерге жауапкершілік белгіленуінің құқықтық негізі
Жол - мемлекеттік есепке алуға жататын және көлік құралдарының жүруіне арналған инженерлік құрылыстар кешені болып табылатын жалпы пайдаланудағы автомобиль жолы, шаруашылық автомобиль жолы, қала мен елді мекен көшесі. Жол бір немесе бірнеше жүріс бөлігін, сондай-ақ трамвай жолдарын, тротуарларды, жол жиектерін және олар болған жағдайда бөлу жолақтарын қамтиды;
Жол қозғалысы - көлiк құралдарын пайдаланып немесе оларсыз (жаяу жүргiншiлердiң) жолдың бойымен адамдардың немесе жүктердiң орын ауыстырулары кезiнде, сондай-ақ осы орын ауыстыруларды реттеу процесiнде туындайтын қоғамдық қатынастардың жиынтығы.
Жол жүру кезіндегі субъектілерге жаяу жүргіншілер, автокөліктің әр түрлерінің иелері жатады, себебі олар жол қозғалысына қатысушылар болып табылады, жол қозғалысына қатысушы - қозғалыс процесiне жүргiзушi, жаяу жүргiншi, көлiк құралының жолаушысы ретiнде тiкелей қатысатын адам.
Жаяу жүргiншi - көлiк құралынан тыс және онда жұмыс жасамайтын жол бойындағы адам. Жаяу жүргiншiге двигателi жоқ мүгедектiң арбасындағы, велосипед, мопед, мотоцикл айдаушы, шана, қол арба, балалар немесе мүгедектер арбасын сүйретушi адамдар жатқызылады.
Жол-көлiк оқиғасы - көлiк құралының жол бойымен қозғалысы кезiнде және оның қатысуы процесiнде туындайтын, адамдар қаза тапқан немесе жарақат алған, көлiк құралдары, ғимараттар, жүктер бүлiнген, не өзге де материалдық зиян келтiрiлген оқиға. Халықаралық жол қозғалысымен байланысты құжаттардың ішінде 1968 жылдың 8 қарашасында Венада қабылданған Жол жүрісі туралы Халықаралық Вена конвенциясын айта аламыз. Оған әлемнің 68 мемлекеті қол қойды, бұл мемлекеттер үшін құжат автокөліктік нормативті құқықтық құжаттар жасалынуы қажет жалпы ережелерді орнатады. 1996 жылғы 15 шiлдесінде Қазақстан Республикасында Жол қозғалысының қауіпсіздігі туралы Заң әрекет еткен болатын, кейіннен ол 2014 жылдың 17 сәуірінен бастап Жол жүрісі туралы заңмен алмастырылған болатын.
ҚР Жол жүру ережесі 2015 жылдың 13 маусымынан бастап өзгерістері мен толықтыруларымен қолданысқа енгізілген. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершіліктің қалыптасу мен даму тарихын тереңінен қарастыруға болады, ол әкімшілік жауапкершілік институты мен жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың қалыптасу мен дамумен тығыз байланысты. Сәйкес тарихи фактілерді талдаудың негізінде осы дипломдық жұмыста мен автомобиль құрылысының дамуы осы ғылыми-техникалық прогрестің заңнамалық реттелу тарихымен, соның ішінде оның иегерлері мен қолданушыларына заңды әсер етудің шараларын анықтау мен қолданылу мәселелерімен тікелей байланысты екендігін көрсетуге тырыстым. Әкімшілік жауапкершілік мемлекеттік заңдармен анықталады. Демек, ол өзіндік нормативтік-құқықтық негізіне ие. Әкімшілік жауапкершіліктің нормалары әкімшілік құқықтың жеке институтын құрайды.
Жол қозғалысы саласында қалыптасушы қоғамдық қатынастардың көп жоспарлылығы мен күрделілігі берілген саладағы қызметті регламенттеуші көптеген нормативті құқықтық актілердің болуын негіздейді. Осындай актілердің барлық жиынтығы белгілі бір жүйені құрайды, олар мемлекеттік заңдарды, Қазақстан Республикасы Президентінің бұйрықиарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларын, салалық және салааралық нормативтік құқықтық актілерді, Қазақстан Республикасы субъектілерінің заңнамалық актілерін құрайды. Қазіргі кезде жол қозғалысының құқықтық реттелуі негізінен 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы Заңымен, Жол қозғалысы туралы Халықаралық Вена Конвенциясымен, ҚР Жол жүру ережесімен жүзеге асырылады, ол Қазақстан Республикасы ауданындағы жол жүрісі қауіпсіздігінің құқықтық негіздерін анықтайды және өмірдің, денсаулықтың және мүліктің сақталынуымен, қоғам мен мемлекеттің мүдделері мен құқықтарын қорғаумен байланысты мәселелерді шешеді, ол жол-көлік жағдайларын алдын алу, олардың салдарларын төмендету жолымен жүзеге асырылады. Сонымен бірге, елдің жолдарында 2015 жылдың 7 қаңтарында қабылданған Қазақстан Республикасының жол жүру ережелері қолданылады. Қазақстан үкіметінің нормативті актілері мен Қазақстанның көлік министрлігінің нормативті құқықтық актілері әрекет етеді, олар қандай да бір деңгейде автожолдар бойынша қозғалысты құқықтық реттеу мәселелеріне қатысты.
Қазақстан Республикасының нормативті актілерімен бірге, біздің еліміздің Конституциясына сәйкес, елдің ауданында халықаралық құқықтың нормалары орындауға міндетті болып келеді.
Алайда жол қозғалысымен байланысты мәселелерді реттейтін ортақ нормативті акт қазіргі кезде жоқ. Сондықтан, айта кететін жайт, 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Жол жүрісі туралы Заңы бүгінгі күні жол қозғалысы саласын реттейтін жалғыз мемлекеттік деңгейдегі құжат болып табылады. Жоғарыда айтқанды ескере отырып, оның мазмұны мен практикалық қолданылуын талдау жақсы болады, бұл жол қозғалысы саласындағы қандай мәселелерді шешу керектігін алдымызға мақсат ретінде қою үшін қажет. Жол жүрісі туралы Заң жол жүрісі саласындағы құқықтық реттеуді тәртіпке салуда жағымды рөл атқарды, өз алдына, елдегі жол жүрісі қауіпсіздігінің жағдайына жағымды әсер көрсетті.
2015 жылғы 13 қазандағы "Көлік құралы паспортының (көлік құралының шассиі паспортының) және өзі жүретін машина мен техниканың басқа да түрлері паспортының бірыңғай нысандарын енгізу және электрондық паспорттар жүйелерін ұйымдастыру туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 823 қаулысы қазіргі кезде көпшілікпен кеңінен қарастырылуда.
Берілген қаулымен ҚР ауданында өздігінен жүретін машинаның және техниканың басқа да түрлерінің паспорты - жұмыс көлемі 50 текше см асатын іштен жану қозғалтқышы немесе ең жоғары (жиынтық) қуаты 4 кВт-тан асатын электр қозғалтқышы(тары) бар тракторларға, өздігінен жүретін жол-құрылысы, коммуналдық, ауыл шаруашылығы машиналары мен жер үстінде рельссіз жүретін басқа да механикалық көлік құралдарына (жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарымен жүруге арналған, ең жоғары конструктивтік жылдамдығы сағатына 50 км асатын автомотокөлік құралдарын қоспағанда) және олардың тіркемелеріне берілетіндігі бекітілген.
Осы қаулының 3 бабына сәйкес, көлік құралдарының электрондық паспорттары (көлік құралдары шассиінің паспорттары) және өздігінен жүретін машиналардың және техниканың басқа да түрлерінің электрондық паспорттары жүйелерінің жұмыс істеу тәртібін Еуразиялық экономикалық комиссия айқындайды. Көлік құралдарының электрондық паспорттарын (көлік құралдары шассиінің паспорттарын) және өздігінен жүретін машиналардың және техниканың басқа түрлерінің электрондық паспорттарын ресімдеу қағидаларын, олардың құрылымы мен форматын Еуразиялық экономикалық комиссия бекітеді.
Әкімшілік жауапкершілікті орнатушы негізгі мемлекеттік акт 2014 жылғы 5 шілдедегі Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының № 235-V ҚРЗ Кодексі болып табылады. Жол жүрісі саласындағы әкімшілік жауапкершілік осы заңның Көліктегі, жол шаруашылығындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар атты 30 - тарауында көрініс тапқан. Бұл тарауда жол жүрісіндегі нақты құқықтық бұзушылықтарға әкімшілік жазаның түрлері көрсетілген.
Қауіпсіз жол жүрісі туралы ортақ мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында 1992 жылғы 23 қарашасында N 967 қабылданған Жол қозғалысы хауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қосымша шаралар туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы күшін жойып, оған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001.06.08. N 777 қаулысымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Онда атқарушы билік мемлекеттік органы өзінің құзыретінің шеңберінде жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында ортақ ережелерді, стандарттарды, техникалық нормаларды орнату бойынша шараларды қолдана алады.
Сонымен бірге осы қаулымен Қазақстан Республикасының ішкі істер Министрлігінің жол жүру қауіпсіздігі мемлекеттік инспекциясы туралы Ереже бекітілді, жол жүру қауіпсіздігі мемлекеттік инспекциясы жол жүру қауіпсіздігінің саласындағы мемлекеттік қадағалау мен арнайы шешуші қызметтерді жүзеге асырады. Бұл рұқсат етуші функцияларына жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін әкімшілік жауапкершіліктің шараларын қолдану кіреді. Егер де шет елдік заңнамаларды талдап қарайтын болсақ, онда жол жүруді және оның қауіпсіздігін құқықтық реттеу негізінен халықаралық нормативті құжаттармен орнатылған қағидаларға сәйкес келетіндігін байқауымызға болады. Алайда бүгінгі күні біздің мемлекетіміз жол жүрісі туралы заңдар қабылданбаған мемлекеттердің қатарына жатады. Қазіргі кезде осындай заңдар бұрынғы Кеңес Одағының мемлекеттерінде - Латвияда, Эстонияда, Азербайджанда, Украинада, Белоруссияда қабылданған. 01.05.1971 ж. Еуропалық келісіммен енгізілген өзгерістерімен және 16.02.2012 түзетулерімен 1968 жылдың 8 қарашасындағы Венадағы жол жүрісі туралы Конвенция қозғалыстың ортақ ережелерін қабылдау жолымен жолдардағы қауіпсіздікті арттыру мен халықаралық қозғалысты жеңілдетуге қол қойылды. Әкімшілік жауапкершілік заңды жауапкершіліктің кеңінен таралған және қажетті түрі болып табылады. Бұл институт қоғамдық өмірдің тұрақтылығын қамтамасыз етуде және азаматтардың құқықтарының қорғалу кепілдемелерін арттыруда белсенді қатысады және сонысымен қоғамдық қатынастарға тиімді құқықтық әсерінің мәнділігіне ие болады.
Әкімшілік жауапкершілік туралы заң үнемі жетілдіріліп отырады, ол жол қозғалысы саласындағы әкімшілік жауапкершіліктің институтына қатысты.
Заң шығарушы ҚР ӘҚЖТК 30 тарауына біршама өзгерістер енгізді. Түзетулерді қарап отырып, әр баптағы санкциялардың артуын байқауымызға болады. жол жүру саласындағы әкімшілік құқықтық бұзушылықтардың минималды сомасы 2121 теңгені құрайды. Сонымен бірге, жол-көлік жағдайларындағы өлімге алып келуші құқықтық бұзушылықтарда олардың қайталанған жағдайында заңмен жоғарғы жауапкершілік енгізіледі.
2.2 Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субьектілері
Әкімшілік жауапкершіліктің қарапайым және берілген қатынастардың барлық субъектілеріне тән әкімшілік жауапкершіліктің анықтамасын Овсянко Д.М. ашады, оның ойынша, әкімшілік жауапкершілік - бұл азаматтарға мемлекеттік органдармен, лауазымды тұлғалармен және биліктің өкілдерімен мемлекетпен орнатылған әкімшілік әсер ету шараларын қолдану, ал сәйкес жағдайларында - әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін ұйымдарға қолданылады, бұл анықтаманы әкімшілік жауапкершіліктің әр түрлеріне қолдануға болады, соның ішінде жол жүру саласында да қолдануға болады.
И.В.Тимошенко мен көптеген басқа ғалымдардың идеясына сүйене отырып, біз әкімшілік жауапкершіліктің деңгейі әкімшілік жауапкершілікпен бірге әкімшілік жазалаудың негізгілерінің біреуінің айналуы тиіс деген оймен қосыламыз, ол қазақстандық заңнаманың сәйкес аппаратының қалыптасуына қажет. К.С. Вельскийдің ойынша, қандай да бір құқықтық түсінікті қоғамда қолдану үшін, оның адамдардың санасында сақталып, олардың құқықтың санасының бір бөлігіне айналуы үшін оған заңнамалық актіде заңды анықтама беру қажет, ол келесідей негіздегі ҚР ӘҚБТК әкімшілік құқық бұзушылықтар мен әкімшілік жауапкершілік туралы бөлімінің толықтырылуын талап етеді. Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заң ережесінің принциптерінің мәні мынада: осы ережелерді сақтау, олардың сипаттамасы мен мән-мазмұны бойынша, iске сәйкес болған iс жүргізуді қолданысқа келмейді деп мойындауға, осы сынды іс жүргізу кезінде шығарылған шешімдердің күші жоқ деп тануға немесе осындай жақтан жинақталған мәліметтерді дәлелдеу күшіне ие емес деп тануға әкеледі.
Әкімшілік жауаптылыққа заңды жауаптылықтың барлық белгілері тән. Ол құқықтың нормаларымен реттеледі, тұлғаның құқық бұзушылығына ресми соттаудан және соған уәкілетті билік субъектілерімен құқықтық нормалардың процессуалдық формасын қолданудан тұрады. Жауаптылықтың аталған туысқандық белгілері оның түрлеріне - әкімшілік жауапкершілігіне қатысты құқықтық нормалармен нақтыланады. Әкімшілік жауапкершіліктің белгілеріне келесілер жатады:
- ол мемлекеттік заңдар мен ҚР субъектілерінің заңдарында болатын әкімшілік құқықтың нормаларымен реттеледі;
- оның қолданылуына әкімшілік құқық бұзушылық негіз болады;
- ол кінәлілерге қатысты әкімшілік жазаларды қолданудан тұрады;
- оған жеке және заңды тұлғалар тартылады;
- ол мемлекеттік биліктің атқарушы органдарының лауазымды тұлғаларымен (кәмелетке толмағандардың ісі бойынша комиссиялармен, әкімшілік комиссияларымен), сондай-ақ судьялармен (соттармен) қолданылады;
- әкімшілік жазаға тартудың тәртібі әкімшілік-процессуалдық нормалармен реттелген.
Кез-келген шынайы заңды жауаптылық үш негізге ие:
- нормативті (оның құқықтық нормаларын реттеуші жүйе);
- нақты (құқық субъектілерінің заңсыз әрекеті);
- процессуалдық (нақты субъектілерге қатысты құқықтық нормалардың санкцияларын қолдану туралы билік субъектілерінің актілері).
Әкімшілік жауаптылықтың негізгі қағидаларына келесілер жатады:
- барлықтарының заңның алдындағы теңділігі: әкімшілік құқық бұзушылықты жасаған тұлғалар заңның алдында бірдей. Жеке тұлғалар жасына, жынысына, дініне, тіліне, мүліктік және лауазымдық жағдайына, тұрғылықты мекен-жайына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктеріне тиесілігіне және басқа жағдайларға қарамастан әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Заңды тұлғалар орналасу орнына, ұйымдастырушылық-құқықтық формаларына, бағынушылығына, басқа жағдайларына тәуелсіз әкімшілік жазаға тартылады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарастырудағы заңның алдындағы азаматтардың теңділігі барлық азаматтарға қатысты сол бір материалдық нормалар мен процессуалдық ережелер қолданылатындығын білдіреді. Әкімшілік құқық бұзушылықтарды қабылдау туралы нормалар, жауаптылыққа тарту мүмкіндігін болдырмаушы жағдайлар, істерді қарастыру тәртіптері бәріне бірдей әрекет етеді. Азаматтардың мен заңды тұлғалардың заңның алдындағы теңділігінен судьяның, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарастыруға уәкілетті органның, лауазымды тұлғаның адындағы теңділігі шығады. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша істі жүргізуде барлығына ортақ ережелер қолданылады ешкімге ерекше жағдайлар қолданыла алмайды, керісінше, заңмен қарастырылмаған шектеулер орнатылған. Кінәсіздік презумпциясы: оның кінәсі орнатылған әкімшілік құқық бұзушылықтарға қатысты әкімшілік жазаға тартылады. Әкімшілік жазалануы туралы істер бойынша іс қозғалған тұлға оның кінәсі ҚР ӘҚБТК қарастырылған тәртіпте дәлелденбейтін болса және заңға енген судьяның, істі қарастырған лауазымды тұлғаның қаулысымен орнатылмағанша кінәсіз болып табылады.
Әкімшілік жауаптылыққа тартылатын тұлға өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетте емес. Әкімшілік жауапкершілікке тартылатын тұлғаның кінәлілігіне қатысты шешілмейтін күмәндар осы тұлғаның пайдасына шешіледі. Әкімшілік жауаптылық туралы заңнамадағы кінәсіздік презумпциясның қағидасы тіптен жаңа құбылыс. Көрсетілген қағида әкімшілік жауаптылық туралы заңнамада айтылмайды. Осы принциптің ҚР Конституциясымен сәйкетендіру талданатын норма кінәсіздік презумпциясы туралы конституциялық жағдайды іске асыратындығын және дамытатындығын көрсетеді, ол әкімшілік жауапкершілік туралы заңнамаға тән, соның ішінде әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді жүргізуге тән. Бұл ретте кінәсіздік презумпциясының шеңберлері кеңейтіледі және өзінің орбитасына әкімшілік жауапкершілікке тартылатын тұлғаларды кіргізеді. Барлық қағида адамгершіліктің, заңдылықтың, әділеттіліктің идеясымен ендірілген, ол әкімшілік процеске қатысушылардың барлығымен жүзеге асырылуға міндетті. Автоматты тәртіпте арнайы камералармен ЖКЕ бұзылысын бекіту мүмкіндігінің пайда болуымен жол жүру ережелерін бұзғанға жауапкершілікке заңды тұлғалардың тартылуы туралы мәселе туындады.
Өз алдына, заңды тұлға ешқандай ережелерді бұзбайды, оларды нақты автомобильдің жүргізушісі жасайды, яғни жеке тұлға жасайды. Алайда жол жүру ережелерін бұзу саласындағы жауапкершілікке тартылатын субъектілерге ҚР ӘҚБТК бойынша арнайы камералармен анықталғандар, көлік құралдаарының иегерлерімен анықталғандар жатады. Сондықтан егер автомобиль заңды тұлғаға тіркелген болса, онда ЖКЕ бұзғаны үшін жауапкершілікке заңды тұлғаның өзі тартылатын болады. ҚР ӘҚБТК бойынша, автомобильдің иегері жауапкершіліктен егер құқық бұзушылықтың тіркелген кезінде басқа тұлғаның автокөлікті отыранын дәлелдейтін болса, жауапкершіліктен босатылатын болады. Заңды тұлғаның жұмысшыларының әрекеттері заңды тұлғаның әрекеттері болып табылатындықтан, онда заңды тұлға жауапкершіліктен егер автомобильді заңды тұлғаның жұмысшысы болып табылмайтын тұлға басқарған болса босатылады. Жол жүру саласындағы әкімшілік жауаптылықтың негізгі белгілеріне әкімшілік құқық бұзушылық пен әкімшілік жаза жатады.
Әкімшілік құқық бұзушылық ретінде жеке немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы әрекеті орнатылады, ол үшін ҚР ӘҚБТК әкімшілік жауаптылықты орнатады. Жол жүру саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық жалпы белгісіне ие - бұл қоғамдық қауіптілік, яғни ол жеке және заңды тұлғамен жасалынған құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздік (жол қозғалысы ережелерінің, жол жүру қауіпсіздігі туралы нормативті актілердің бұзылуы) болып табылады, ол үшін заңның негізінде әкімшілік жауапкершілік қарастырылған. Алайда егер тұлғаның әрекеті (әрекетсіздігі) дәлелденбейтін болса, оған жауапкершілік қолданыла алмайды. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтардың нысанын сипаттау үшін әкімшілік-құқықтық нормалармен реттелетін және қорғалатын нақты қатынастарды анықтау қажет, ол көлік құралын пайдаланудың орнатылған тәртібіндегі жол жүру саласындағы бұзу үшін жауапкершілікті қарастырады.
Бұл нормалардың анализі олардың автомобильді көліктің қалыпты, ритмикалық және нақты жұмысын қамтамасыз етуші жол қозғалысы тәртібінің қатаң сақталынуына бағытталғандығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді, ол ақыр соңында, жол қозғалысының барлық қатысушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Жол құқық бұзушылықтарының қол сұғу объектісі жол қозғалысының қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдаланудың орнатылған тәртібі болып табылады. Құқық бұзушылықтың объектісі ретінде қарастырылатын жол қозғалысының қауіпсіздігі қоғамдық қатынастардың жиынтығын білдіреді, ол адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпсіздікті, материалдық құндылықтардың сақталушылығын, автокөлік құралдарының апатсыз жұмысын қамтамасыз етеді. Көлік құралдарын қолданудың орнатылған тәртібі ретінде көлік құралдарын пайдалануға рұқсат ету ережелері, автокөліктің жеке түрлері үшін техникалық пайдалану ережелерені түсіндіріледі, ол олардың қолданылу ерекшелігін, көліктің белгілі бір түрлеріндегі жолаушылар мен жүктерді тасымалдау ережелерін, көлік құралдарын қолданудың қауіпсіздігін қамтамасыз етуші қолданыстағы басқа ережелерді ескереді.
Жол қозғалыс қатысушыларымен жасалынатын құқық бұзушылықтардың қоғамдық қауіптілігі, бірінші жағынан, олармен адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіптіліктің жасалынуынан, екіншіден материалдық зиянның келтірілуінен тұрады.
Қол сұғушылықтың тікелей объектісі ретінде көлік құралдарының орнатылған тәртіпте сақталынуын, автокөлік пен оған жүктелімдерінің мемлекеттік техникалық бақылауын жүргізуді, темір жол тораптарының және өту жолдарының, қоғамдық көліктердің аялдамаларының қауіпсіз қызмет етуін және т.б. қамтамасыз етуші қоғамдық қатынастарды қарастыру қажет.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін объективті жағын жол жүру, көлік құралдарын пайдалану ережесін, жолдарды ұстау мен техникалық ережелерін бұзумен байланысты кінәлі тұлғаның құқыққа қарсы әрекеті құрайды. 2014 жылғы 17 сәуірдегі № 194-V ҚРЗ Жол жүрісі туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, жол жүрісі - жолдар шегінде адамдар мен жүктердi көлiк құралдары арқылы немесе оларсыз тасымалдау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз етуші негізгі қағидаларды заң орнатады: шаруашылық қызметтің экономикалық нәтижелерінен жол қозғалысына қатысушы азаматтардың өмірі мен денсаулығы артық; жол жүруге қатысушы азаматтардың жауапкершілігінен жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуші мемлекеттің жауапкершілігі басым; жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі азаматтардың, қоғамның, мемлекеттердің мүдделерін сақтау.
Айта кететін жайт, Жол жүрісі туралы Қазақстан Республикасының Заңы мен Жол қозғалысының ережелері тек жол қозғалысы саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, ол қозғалудың басқа түрлеріне қатысты қолданылмайды (мысалы, су, ауа және т.б.). Жол қылықтарын дұрыс жіктеу үшін жол - бұл реттелген немесе реттелген және көлік құралдарының қозғалысына арналған жер жолағы немесе жасанды құрылыстың беті екендігін түсіну қажет. Жол өзіне бір немесе бірнеше жүру бөліктерін, сонымен бірге трамвай жолдарын, тротуарлардың, жолдың жағасын және бөлу жолақтарын құрайды. Демек, мұнда мәселе тек жолдардың шеңберінде ғана жасалынатын қозғалыс туралы айтылып жатыр. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтың субъектісі жеке есін білетін, орнатылған жасқа жеткен тұлға - азаматтар мен лауазымды тұлғалар, сонымен бірге заңды тұлғалар болып табылады.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырлған құқық бұзушылықтардың кеңінен таралған арнайы субъектісі жүргізуші болып табылады.
Жол қозғалысы ережесі жүргізуші деп қандай да бір көлік құралын жүргізген тұлға, жол бойымен мал, табын, жүк артылған, жегілген малды немесе мініс малын айдаушы тұлға танылған. ҚР ӘҚБТК мәнінде жүргізуші - көлік құралын басқаратын адам, ол онымен көлік құралын басқаруға құқығын алуына немесе алмауынан және ол құқығынан айрылуына тәуелсіз. Жүргізушілердің жол қозғалысын бұзу кезіндегі әкімшілік жауапкершілікке тартылу жасы ҚР ӘҚБТК 30 бабында анықталған: әкімшілік жауапкершілікке әкімшілік құқық бұзушылықты жасау кезінде 16 жасқа тұлғалар жатады. Мұнымен бірге, айта кететін жайт, автокөліктерді басқару құқығына куәлік 18 жасқа толған тұлғалар ала алады, ал мотоциклдерді, мотороллерді, мопедтерді және мотоколяскаларды - 16 жас. Көлік құралының жүргізушісі көлік құралының кімнің иелігінде болуынан тәуелсіз, сонымен бірге жүргізушінің жұмыс уақыты мен орнына тәуелсіз жол құқық бұзушылығының субъектісі ретінде көрінеді.
Тұлға жүргізуші болып саналады егер автокөліктік құралды өз бетінше басқаратын болса, сонымен бірге жүргізуші-оқытушымен параллельді түрде басқаруды жүзеге асыратын болса, ол оқушыны көлік құралын басқаруға оның алдында отырып үйретеді. Заңның мағынасы бойынша жеке өзімен жасалған құқық бұзылуы үшін жауапкершілікке тартылады. Жол қозғалу ережелерін тікелей бұзушылардың жауапкершілігінің олардың қызметтік бағынуындағы тұлғаларға ауыстырылуы мүмкін емес. Бір уақытта жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін бір құқық бұзушылығының жасалынуымен байланысты екі немесе үш және одан да көп тұлғалар жауапкершілікке тартылатын жағдайлары тән. Осылайша, жарамсыз көлік құралын қолданғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке жүргізушімен бірге көліктің техникалық күйіне жауап беретін, автокөліктік өндірістің лауазымды тұлғасы тартыла алынады. Мұндай жағдайларда кінәлі тұлғалардың әкімшілік жауапкершілігі бір құқық бұзушылығына бірге қатысқандығында пайда болмайды, ал түрлі құқықтық нормалармен қарастырылған әркімнің жеке құқық бұзушылықтарын жасағандығында пайда болады.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауы бойынша пайдалануға тыйым салынған, жарамсыздықтарына ие, көлік құралын тарапқа шығару көлік құралдарының күйі мен пайдалануына жауапты тұлғаларға айыппұл салуға алып келеді. Осы заңның 606 бабына сәйкес, жол жүрiсiне қатысушының авариялық жағдай туғызуға әкеп соққан, яғни жол жүрiсiне басқа да қатысушыларды жүру жылдамдығын, бағытын күрт өзгертуге мәжбүр етiп, жол жүрiсi қағидаларын бұзуы - он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады. Жүргізушіден басқа жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтың субъектісі ретінде заң жаяу жүрушіні, көлік құралының жолаушысын, мопедті, велосипедті және т.б. басқарған тұлғаны таниды. ҚР ӘҚБТК 606 бабына сәйкес, жол қозғалысында басымдықты қолданған автокөліктердің жүргізушілерін есепке алмағанда, жол қозғалысы принциптерінің жаяу жүрушілерге немесе жаяу жүрудің басқа да қатысушыларына жол ұсынудың ережелерін сақтамау кезінде 10 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға ұшырайды. Көлік құралдарының пайдалануы мен техникалық күйіне, тасымалдауға, темір жол жүрулеріне жауапты тұлғалар жол қозғалысы саласындағы құқықтық бұзушылықтардың субъектілері болып табылады. ҚР ӘҚБТК 613 бабына сәйкес, 1. Ішкі істер (полиция), әскери полиция (тек қана Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының, Қарулы Күштерінің, Қазақстан Республикасының басқа әскерлері мен әскери құралымдарының көлік құралын басқаратын адамды) органдары қызметкерінің көлiк құралын тоқтату туралы заңды талабын орындамау - көлік құралдарын басқару құқығынан бір жыл мерзімге айыруға, ал мұндай құқығы жоқ не одан айырылған адамдарға қатысты жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Айта кететін жайт, жол жүру ережесінің бұзылуын жасаған тұлғаның ойы жәбірленушіге осындай бұзылудың нәтижесінде денсаулығына немесе материалдық сипаттағы зиян әкелуді көздесе, онда бұл жағдайда ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша жауапкершілік пайда болады. Жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылықтың өзгешелігіне қоғамдық қатынастарға зиян көбінесе жол жүру ережелерін бұзу мен жоғарғы қауіптілік көзінің көлік құралдарын пайдаланған кезінде пайда болатындығы жатады. Көрсетілген құқық бұзушылықтардың ҚР ӘҚБТК жеке тарауы ретінде бөлінуі олардың жақындық объектісінің бірлігіне негізделген.
2.3 Жол қозғалысындағы құқық бұзушылықтардың туындау себептері
Заң шығарушы жол қозғалысы саласындағы құқық бұзушылық үшін тек бір жалғыз әкімшілік жауапкершілікке тартудың негізі - әкімшілік құқық бұзушылықты атап көрсетеді.
Әкімшілік құқық бұзушылық -- бұл қоғамдық тәртіп пен мемлекетке, олардың құқықтары мен бостандықтарына, аталған басқару тәртібіне зиян келтіруші кінәлі әрекет немесе әрекетсіздіктің бір түрі. Ол үшін арнайы заңнамалық ережелерді әкімшілік жауапкершілікке тартылу қарастырылған. Әкімшілік құқық бұзушылықты кейде "әкімшілік теріс қылық" деп те атайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың белгілері ретінде құқыққа қарсылық, кінәлілік және жазаланушылық танылған:
- Құқыққа қарсылық әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңнамамен әрекеттердің (әрекетсіздіктің) тыйым салынушылығын білдіреді;
- кінәлілік субъективтік міндеттеуді білдіреді - әрекет әкімшілік құқық бұзушылық деп тұлғаның әрекетке (әрекетсіздікке) және арам ой формасы немесе абайсыздықтың формасындағы құқық қарсы салдарға психикалық жағдайын ескерумен мойындалады. Әкімшілік құқық бұзушылықты жасау кезіндегі кінәнің формалары ҚР ӘҚБТК анықталған.
- жазаланушылық ретінде әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің немесе субъектінің заңының болуын білдіреді, ол сәйкес әрекеттерді жасағаны үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуды орнатады.
Әр құқыққа қарсы әрекет үшін жазалаудың түріндегі салдар пайда болады. заңның мәні бойынша әркім тек жеке жасалған құқық бұзушылығы үшін әкімшілік жазаға тартылады. Жол қозғалу ережелерін тікелей бұзушылардың жауапкершілігінің олардың қызметтік бағынуындағы тұлғаларға ауыстырылуы мүмкін емес.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық ортақ белгісіне ие - ол қоғамдық қауіптілік, яғни жеке немесе заңды тұлғамен жасалынған құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздік, оны жасағаны үшін заңның негізінде тұлғаға жауапкершілік жазасы беріледі.
Осылайша, мысалға алғанда 2015 жылдың 27 қаңтарында Астана қаласының орталық көшесінде А азаматымен жасалған әрекетпен, ол өз әрекетімен жол қоршауының бұзысына алып келді, онысымен жол қауіпсіздігі қатер төндірді. Берілген жағдайда ол тұлға ҚР ӘҚБТК 606 бабына сәйкес жазаға тартылды, яғни жол қозғалысына қатысушының авариялық жағдайдың пайда болуына әкелген, яғни жол жүрісіндегі басқа да қатысушылардың жүру жылдамдықтарын, бағыт-бағдарын бірден өзгертуге мәжбүрлеуші, жол қозғалысы ережелерін бұзуында 10 АЕК айыппұлға міндеттеледі.
Жол қозғалысы саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамаларды әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарауға уәкілетті органдарының лауазымды тұлғалары сәйкес органдардың құзыреттілігінің шеңберінде құрайды. Көрсетілген тұлғалардан басқа, ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған бұзушылықтар туралы хаттамаларды мыналар құрауға уәкілетті:
- жол шаруашылығының органдарының лауазымды тұлғалары - ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылық туралы.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылықтар тек прокурормен ғана қайта қарала алынады.
Жол шаруашылығындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді мыналар қарастыруға құқылы:
- судьялар;
- ішкі істер органдары (полициялар);
- қазақстандық көлік инспекциясының органдары.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама оның болған жағдайында әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс прокурордың қаулысымен, әкімшілік тергеуді жүргізу туралы анықтамамен бірге қозғалады. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы құрастырылған хаттаманың болуы өз бетінше кейіннен әкімшілік жазалаудың қолданылу орны болатындығына кепілдеме бермейді.
ҚР ӘҚБТК 30 тарауында қарастырылған әкімшілік құқық бұзушылық анықталған және арнайы автоматты түрде жұмыс істейтін, фото- мен кино- түсірілімнің қызметіне ие, техникалық құралдарды қолданылуымен бекітілген жағдайында әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырылмайды, әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулы әкімшілік құқық бұзушылық қолданылған тұлғаға қатысты жасалады және ҚР ӘҚБТК көзделген тәртібінде рәсімделеді.
Мысал келтірейік, 2015 жылдың 13 ақпанында 18 сағ. 40 мин С.азаматы көлік құралында қауіпті жүкті тасымалдады, оның құрылымы қауіпті жүктерді тасымалдау талаптарына сәйкес келмеді. Істің материалдарына тауарлық-көліктік жүкқұжат тіркелген, онда жүктің қауіптілігі туралы белгі, көлік құралының фото бекітілімі бар. Бұл азамат ҚР ӘҚБТК заңының 616 бабы бойынша жазаға тартылды. Механикалық КҚ және олардың тiркемелерiн мiндеттi техникалық қарауды ұйымдастыру және одан өткізу принциптерін: 1) техникалық тексеруші оператордың қызметiне тексеру жүргiзу жағдайында анықталған, механикалық КҚ мен олардың тiркемелерiнiң техникалық жағдайына сәйкес келмейтiн параметрлерді көрсетіп, техникалық қараудың диагностикалық картасын ұсыну;
2) мiндеттi техникалық тексеруден өткiзуден себепсіз бас тартса;
3) механикалық КҚ мен олардың тіркеулерін мiндеттi техникалық тексерудің біртекті ақпараттық кешеніне материалдарын тапсырмау;
4) техникалық қарап-тексеру орталығы тұрғылықты жайының өзгеріп кеткендігі туралы жарияламау немесе хабар беруді ұмытып кету;
5) жұмыс орнында мiндеттi техникалық қарап-тексеруді өткiзуі жайлы қоғам мүшелеріне жарияламау;
6) мiндеттi техникалық қарап-тексеруден жүргізу кестесіне өзгерістер енгізе отырып, бұзу;
7) техникалық қарап-тексеру операторының мiндеттi техникалық қарап-тексеруден өткізбей, техникалық қарап-тексерудің диагностикалық картасын беруі;
Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы қаулылардың және автоматты түрде жұмыс істейтін арнайы фото мен кино түсірілім, видео жазба немесе фото жазба қызметтеріне ие техникалық құралдардың қолданылуымен алынған мәліметтердің көшірмелері әкімшілік құқық бұзушылық қолданылатын тұлғаға көрсетілген қаулыны шығарған үш күннің ішінде бағытталады. Бүгінгі күні қоғамымызда мазалап отырған өзекті мәселелердің бірі - көлік құралдарын басқару, соның ішінде көлікті алкогольдік мас күйде басқару. Көлік құралдарын жүргізушілердің дұрыс пайдаланбауы, яғни жүргізушінің алкогольдік мас күйде болуы әсерінен жол жүру ережелері бұзылып, қаншама адамдардың тағдырына орны толмас із қалдыруда.
Көлік құралдарын алкогольдік мас күйде басқару ережелері әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамада көрсетілген, оны бұзған тұлғалар ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 467-бабында қарастырылған әкімшілік жауапкершілікке тартылады. Мемлекеттік статистикалық мәліметтерді алып қарайтын болсақ, Республика аумағында 2012 жылдың 1-жартыжылдығының көрсеткіші бойынша жүргізушілермен көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізіп әкімшілік құқық бұзушылық жасағандардың саны - 47 026, оның ішінде жүргізуші құқығынан айрылғандары - 37 471, әкімшілік қамау - 9 282 адамға қолданылған. Көріп отырғанымыздай, елімізде жыл сайын көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізушілердің саны артуда. Қазіргі кезде осы жағдайларды болдырмау мақсатында ҚР Ішкі істер органдарымен жол қозғалысы қауіпсіздігіне қатысты түрлі профилактикалық, қадағалау және бақылау шаралары атқарылып жатса да, олардың нәтижесі әлі де аз. Ғалым Жанжар Керімбек алкогольге қатысты зерттеу жұмыстарында арақ-шарап зардабын тигізбейтін бірде-бір мүше жоқ. Адамның түрлі қабілеттілігін нашарлатып жібереді десе, Ресей социология институты академия ғылымның Әлеуметтік аурулармен күрес күнделігінде: алкогольді тіпті минималды мөлшерлерінде қолдану дұрыс емес (... көлік басқаруда және т.б.) деп көрсетеді. Интернет жүйесінен алынған Алкогольдің ағзаға әсері тақырыбында мынадай зерттеу нәтижелері көрсетіледі: Алкогольдік мас күйінде болған жүргізушілер тыйым салынған белгілерін өтіп кетеді. Білімді адамдарға қойылған нәтижелермен 25-40 гр. алкогольдің мөлшерін қабылдағаннан кейін адамның миының жоғарғы функциялары тек 12-20 күннен кейін қалпына келтіріледі делінген. Егер де ішімдікті ұзақ уақыт бойы қабылдайтын болса, жоғарғы орталықтардың жұмысы қалпына келмейді деп түрлі зерттеу нәтижелері көрсеткен. Осы жүргізілген зерттеулерден көріп отырғанымыздай, көлік құралдарын алкогольдік мас күйде жүргізушілерде реакциялық жағдайларының күрт төмендеуі, толық әрекет қабілеттілігінің болмауын көрсетеді.
Жоғарыда келтірілген дәлелді мысалдарды ескере келе, көлік құралдарын жүргізушілердің алкогольдік мас күйде басқаруы қоғамымызға қауіпті екендігі сөзсіз деп тұжырымдаймыз. Адамдардың өміріне, денсаулықтарына зор қауіп төндіретін, құқыққа қайшы әрекет бұл - қылмыс.
Осылайша, тұлғаны әкімшілік жауаптылыққа тартудың процессуалдық тәртібі өзгертіледі, хаттаманың толтырылуы мен қаулыны шығару кезінде тұлғаның қатысуы қажет емес. Берілген істер бойынша белгілі бір процессуалдық әрекеттерді жасау кезінде куәгерлердің міндетті түрде қатысуы және сәйкесінше куәлер ретінде берілген куәгерлерді әкімшілік құқық бұзушылық туралы іске кірістіру процессуалдық ерекшелік болып табылады.
ҚР ӘҚБТК бойынша әкімшілік құқық бұзушылықты қарастыруды бірнеше сатыларға бөліп қарастыруға болады. 1 саты - әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттаманы толтыру. Ерекше жағдайларды алып қарамағанда, әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны туралы ҚР ӘҚБТК сәйкес хаттама толтырылады. Кодекске сәйкес, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамада хаттаманы толтырған тұлғаның аты-жөні, күні, лауазымы, орны мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz