Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
Кіріспе 7
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері 11
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері 11
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері 16
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны 17
А тұжырымы 23
III бөлім. ҚР.сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері 25
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау 25
3.2 Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу 36
3.3 Өндіріс қалдықтарымен жұмыс істеудің құқықтық негіздері 45
Б тұжырымы 54
Қорытынды 56
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері 11
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері 11
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері 16
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны 17
А тұжырымы 23
III бөлім. ҚР.сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері 25
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау 25
3.2 Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу 36
3.3 Өндіріс қалдықтарымен жұмыс істеудің құқықтық негіздері 45
Б тұжырымы 54
Қорытынды 56
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күні экологиялық дағдарыс пен қоршаған ортаның ластануынан болған зардаптардан адамдардың құқықтарын өзекті мәселелерге айналып отыр. Табиғаттың дағдарыстық жағдайы қазірдің өзінде көптеген адамдардың өміріне, денсаулығына және мүлігіне қатер туғызады, оның әрі қарай тереңдей түсуі орын толмас экологиялық және биологиялық салдарға алып келуі мүмкін. Табиғатты қорғау – өмірдегі мәні бар қажеттіліктердің бірі, тіпті адам баласының тағдарын шешетін ең басты мәселеге айналды деп айтуға себеп бар.
Елімізде қолайлы қоршаған ортаға құқық адам мен азаматқа тиесілі табиғи және ажырамас құқықтардың бірі ретінде қабылданған. Заң шығарушылығының дәрежесінде бұл құқықты қабылдау оның іске асырылуын қамтамасыздандырушы заңдық қорғау құралдары мен амалдары жүйесін бекітуді қажетсінеді. Жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету үшін дамыған экологиялық заңнамамен қоса, барлық құқық қорғау және мемлекеттік жүйелердің тиімді қызметі, сонымен бірге жеке азаматтар мен қоғамдық бірлестіктерінің белсенділігі керек.
30 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 31 бабында «Қазақстан Республикасының үкіметі адамның өмір сүруі мен денсаулығына жағымды айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды» деп айтылған. Жоғарғы деңгейдегі индустриалдық қоғам пайда болғаннан бастап адамның қоршаған ортаға әсері басып болып, ол әр алуандығымен сипатталып бүгінгі күні адамзат баласы үшін әлемдік деңгейде қауіп-қатер ретінде төніп отыр. Табиғатты өнеркәсіптік өндіріс ластап жатқаны бәріне аян. Ауаның ластануы су мен топырақтың жағдайына әсер ететін қышқыл жаңбырлардың пайда болуына әкеліп соғатыны белгілі. Табиғаттың мұнай және оның өнімдерімен ластану дәрежесі гидросфера және атмосфера арасындағы газ бен су алмасуының айтарлықтай ірі өзгерістеріне алып келеді.
Негізінен ластау қасиетіне ие барлық дерлік аталған факторлар биосфераның ішінде өтіп жататын процестерге ірі әсерін тигізері анық.
Еліміздің табиғатының ластану дәрежесі мен қазіргі ахуалы оның дәлелі. 2003 жылдың желтоқсан айының 3 жұлдызындағы №1241 «2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында» Республикамыздағы көптеген жылдар бойы табиғатқа төтенше жоғарғы техногенді салмақ түсіругі, қоршаған ортаның ресурстарын қолданудың көбінесе шикізат жүйесі орнағандығы туралы айтылған. Сол себепті экологиялық ахуалдың оңалуы болмаса және ол биосфераның тұрақсыздануына, қоғамның тіршілігіне қажетті қоршаған ортаның сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыз ету қасиетінен айыруға әкелетін табиғи жүйелердің нашарлауымен сипатталады. Өнеркәсіптік өндіру қоршаған табиғи ортаның барлық құрауыштарына теріс әсер етеді.
Елімізде қолайлы қоршаған ортаға құқық адам мен азаматқа тиесілі табиғи және ажырамас құқықтардың бірі ретінде қабылданған. Заң шығарушылығының дәрежесінде бұл құқықты қабылдау оның іске асырылуын қамтамасыздандырушы заңдық қорғау құралдары мен амалдары жүйесін бекітуді қажетсінеді. Жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету үшін дамыған экологиялық заңнамамен қоса, барлық құқық қорғау және мемлекеттік жүйелердің тиімді қызметі, сонымен бірге жеке азаматтар мен қоғамдық бірлестіктерінің белсенділігі керек.
30 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 31 бабында «Қазақстан Республикасының үкіметі адамның өмір сүруі мен денсаулығына жағымды айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды» деп айтылған. Жоғарғы деңгейдегі индустриалдық қоғам пайда болғаннан бастап адамның қоршаған ортаға әсері басып болып, ол әр алуандығымен сипатталып бүгінгі күні адамзат баласы үшін әлемдік деңгейде қауіп-қатер ретінде төніп отыр. Табиғатты өнеркәсіптік өндіріс ластап жатқаны бәріне аян. Ауаның ластануы су мен топырақтың жағдайына әсер ететін қышқыл жаңбырлардың пайда болуына әкеліп соғатыны белгілі. Табиғаттың мұнай және оның өнімдерімен ластану дәрежесі гидросфера және атмосфера арасындағы газ бен су алмасуының айтарлықтай ірі өзгерістеріне алып келеді.
Негізінен ластау қасиетіне ие барлық дерлік аталған факторлар биосфераның ішінде өтіп жататын процестерге ірі әсерін тигізері анық.
Еліміздің табиғатының ластану дәрежесі мен қазіргі ахуалы оның дәлелі. 2003 жылдың желтоқсан айының 3 жұлдызындағы №1241 «2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында» Республикамыздағы көптеген жылдар бойы табиғатқа төтенше жоғарғы техногенді салмақ түсіругі, қоршаған ортаның ресурстарын қолданудың көбінесе шикізат жүйесі орнағандығы туралы айтылған. Сол себепті экологиялық ахуалдың оңалуы болмаса және ол биосфераның тұрақсыздануына, қоғамның тіршілігіне қажетті қоршаған ортаның сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыз ету қасиетінен айыруға әкелетін табиғи жүйелердің нашарлауымен сипатталады. Өнеркәсіптік өндіру қоршаған табиғи ортаның барлық құрауыштарына теріс әсер етеді.
Оқулықтар:
1. Байдельдинов Д.Л., Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан. - учебное пособие / Д.Л.Байдельдинов, С.Д. Бекишева.- Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2010.-364 с.
2. Боголюбов С.А. Экологическое право: Учебник для вузов.-М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2002.- 198 с.
3. Бринчук М.М. Экологическое право (Право окружающей среды).- М.: Юристъ, 2009.- 136 с.
4. Бринчук М.М. Экологическое право / М.М.Бринчук.- М.: Юристъ. – 2008.- 565 с.
5. Доклад председателя комитета экологии и природных ресурсов Павловского В. А. "Об оценке результативности работы по оздоровлению и улучшению качества окружающей среды", 2010 г. 423 с.
6. Дубовик О.Л. Экологическое право: Учеб. – М.: ТК Велби, Изд-во «Проспект», 2009. – 213 с.
7. Дубовик О.Л., Кремер Л., Любе-Вольфф Г. Экологическое право: Учебник / Отв. ред. О.Л. Дубовик. – М.: Изд-во «Эксмо», 2014. – 346 с.
8. Жевлаков Э.Н. Экологические правонарушения и ответственность. М., 2007, 110 с.
9. Как защитить ваши экологические права: руководство для граждан и неправительственных организаций/Под ред. В. Л.Мищенко. М.: 2009, 236 с.
10. Кикава О. Ш. и др. Строительные материалы из отходов производства//Экология и промышленность России 12/2011. 165 с.
11. Кулакова О.С. Экологическое право: Учебное пособие / О.С. Кулакова - М., Либрусек, 2012. – 346 с.
12. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан / С.Т.Культелеев. – Алматы: ТОО ИК НАС. – 2013. – 321 с.
13. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан. – Алматы: ТОО ИК HAS, 2013, 213 с.
14. ҚР мемлекетінің құқығының негіздері. Баянов.Е Алматы 2013 ж. 132 б.
15. Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства. Учебник. М., 2009, 361 с.
16. Палъгунов П.П., Сумароков М.В. Утилизация промышленных отходов. - М.: Cтройиздат, 2010. – 236 с.
17. Петров В.В. Экологическое право / В.В. Петров.- М.:БЕК. – 2005.- 326 с.
18. Петров В.В. Экологическое право: Учебник для вузов./ В.В. Петров - М.: Издательство БЕК, 2014. – 198 с.
19. Протасов В.Ф., Молчанов А.В. Экология, здоровье, природопользование в России. М.:Наука 2009. – 465 с.
20. Реймерс П.Ф.Природопользование. Словарь-справочник. М.: Мысль.2010.- 326 с.
21. Ретеюм А.Ю. Мониторинг развития. М.:Хорион. 2014. – 254 с.
22. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник / Под ред. Б.Т. Султанова / - Алматы, 2014. – 256 с.
23. Степаненко B.C. Правовые основы экологической политики Европейского Союза: цели, принципы, действия. М.:НИА Природа,РЭФИА.2014.-236 с.
24. Третьякова А.А. Экологические права граждан по законодательству государств - членов Европейского Союза. М.:Изд-во Московского университета. 2003 г. – 158 с.
25. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2013. – 364 с.
26. Экологическое право: Курс лекций. /Под ред. А.П. Анисимова. - М.: Приор-издат, 2009. – 298 с.
27. Экологическое право: Учебное пособие. – Х.: ООО «Одиссей», 2010. – 235 с.
Мақалалар:
1. Байдельдинов Д.Л. Экология и судебная практика / Вестник Министерство юстиции Республики Казахстан – 2010 - №9 – 354 с.
2. Бринчук М.М. Обеспечение экологической безопасности как правовая категория / М.М. Бринчук // Государство и право. - №9. – 2008. – 136 с.
3. Бринчук М.М. Эколого-правовая ответственность – как самостоятельный вид юридической ответственности // Государство и право, 2009, № 4. 267 с.
4. Дюсенов Е.А. Административная ответственность за экологические правонарушения / Е.А. Дюсенов // Вестник КазНУ. Серия юридическая. - №3. – 2009. – 258 с.
5. Жаригов Ю.Г. Особенности предупреждения экологических правонарушений / Ю.Г. Жаригов // Экологическое право. - № 6. – 2013. – 324 с.
6. Комар А. Г. и др. Об эффективности использования жидких и твердых отходов промышленности в строительстве//Строительные материалы 1/2010. 245 с.
7. М.Б. Каплан и др. Переработка строительных отходов//Строительные материалы 6/1998. 365 с.
8. Нарышева Н.Г. Понятие и сущность таксовой ответственности за нарушение законодательства о природных ресурсах / Н.Г. Нарышева // Государство и право. - № 10. – 2007. – 298 с.
9. Тарбагаев. А. Н.Административная ответственность в уголовном праве //Правоведение. 2012. № 2. 132 с.
10. Увалиева З.А. Гражданско-правовая ответственность за нарушение экологического законодательства / З.А. Увалиева // Юрист. - №3 – 2009.- 347 с.
11. Шубов Л.Я. и др. Концепция управления муниципальными отходами мегаполиса //Научные и технологические аспекты охраны окружающей среды. - М.: ВИНИТИ, 2011. - №6.- 213 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексі // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 2.04.2016 ж.)
2. 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
Сілтемелер:
1. Карыбаева М.А. «Защита экологии - дело каждого». Статья [Электронный ресурс].-Информационный портал - Режим доступа www.pravstat.kz
2. Ревура СВ., Ненашев А.А. Концепция создания системы управления обращения с отходами. Источник: сайт «Экология и природа Архангельской o6лacти». - Интернет-ресурс: http://www.arkhadm.gov.ru/Ecology/Есо_Nat.
1. Байдельдинов Д.Л., Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан. - учебное пособие / Д.Л.Байдельдинов, С.Д. Бекишева.- Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2010.-364 с.
2. Боголюбов С.А. Экологическое право: Учебник для вузов.-М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2002.- 198 с.
3. Бринчук М.М. Экологическое право (Право окружающей среды).- М.: Юристъ, 2009.- 136 с.
4. Бринчук М.М. Экологическое право / М.М.Бринчук.- М.: Юристъ. – 2008.- 565 с.
5. Доклад председателя комитета экологии и природных ресурсов Павловского В. А. "Об оценке результативности работы по оздоровлению и улучшению качества окружающей среды", 2010 г. 423 с.
6. Дубовик О.Л. Экологическое право: Учеб. – М.: ТК Велби, Изд-во «Проспект», 2009. – 213 с.
7. Дубовик О.Л., Кремер Л., Любе-Вольфф Г. Экологическое право: Учебник / Отв. ред. О.Л. Дубовик. – М.: Изд-во «Эксмо», 2014. – 346 с.
8. Жевлаков Э.Н. Экологические правонарушения и ответственность. М., 2007, 110 с.
9. Как защитить ваши экологические права: руководство для граждан и неправительственных организаций/Под ред. В. Л.Мищенко. М.: 2009, 236 с.
10. Кикава О. Ш. и др. Строительные материалы из отходов производства//Экология и промышленность России 12/2011. 165 с.
11. Кулакова О.С. Экологическое право: Учебное пособие / О.С. Кулакова - М., Либрусек, 2012. – 346 с.
12. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан / С.Т.Культелеев. – Алматы: ТОО ИК НАС. – 2013. – 321 с.
13. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан. – Алматы: ТОО ИК HAS, 2013, 213 с.
14. ҚР мемлекетінің құқығының негіздері. Баянов.Е Алматы 2013 ж. 132 б.
15. Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства. Учебник. М., 2009, 361 с.
16. Палъгунов П.П., Сумароков М.В. Утилизация промышленных отходов. - М.: Cтройиздат, 2010. – 236 с.
17. Петров В.В. Экологическое право / В.В. Петров.- М.:БЕК. – 2005.- 326 с.
18. Петров В.В. Экологическое право: Учебник для вузов./ В.В. Петров - М.: Издательство БЕК, 2014. – 198 с.
19. Протасов В.Ф., Молчанов А.В. Экология, здоровье, природопользование в России. М.:Наука 2009. – 465 с.
20. Реймерс П.Ф.Природопользование. Словарь-справочник. М.: Мысль.2010.- 326 с.
21. Ретеюм А.Ю. Мониторинг развития. М.:Хорион. 2014. – 254 с.
22. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник / Под ред. Б.Т. Султанова / - Алматы, 2014. – 256 с.
23. Степаненко B.C. Правовые основы экологической политики Европейского Союза: цели, принципы, действия. М.:НИА Природа,РЭФИА.2014.-236 с.
24. Третьякова А.А. Экологические права граждан по законодательству государств - членов Европейского Союза. М.:Изд-во Московского университета. 2003 г. – 158 с.
25. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2013. – 364 с.
26. Экологическое право: Курс лекций. /Под ред. А.П. Анисимова. - М.: Приор-издат, 2009. – 298 с.
27. Экологическое право: Учебное пособие. – Х.: ООО «Одиссей», 2010. – 235 с.
Мақалалар:
1. Байдельдинов Д.Л. Экология и судебная практика / Вестник Министерство юстиции Республики Казахстан – 2010 - №9 – 354 с.
2. Бринчук М.М. Обеспечение экологической безопасности как правовая категория / М.М. Бринчук // Государство и право. - №9. – 2008. – 136 с.
3. Бринчук М.М. Эколого-правовая ответственность – как самостоятельный вид юридической ответственности // Государство и право, 2009, № 4. 267 с.
4. Дюсенов Е.А. Административная ответственность за экологические правонарушения / Е.А. Дюсенов // Вестник КазНУ. Серия юридическая. - №3. – 2009. – 258 с.
5. Жаригов Ю.Г. Особенности предупреждения экологических правонарушений / Ю.Г. Жаригов // Экологическое право. - № 6. – 2013. – 324 с.
6. Комар А. Г. и др. Об эффективности использования жидких и твердых отходов промышленности в строительстве//Строительные материалы 1/2010. 245 с.
7. М.Б. Каплан и др. Переработка строительных отходов//Строительные материалы 6/1998. 365 с.
8. Нарышева Н.Г. Понятие и сущность таксовой ответственности за нарушение законодательства о природных ресурсах / Н.Г. Нарышева // Государство и право. - № 10. – 2007. – 298 с.
9. Тарбагаев. А. Н.Административная ответственность в уголовном праве //Правоведение. 2012. № 2. 132 с.
10. Увалиева З.А. Гражданско-правовая ответственность за нарушение экологического законодательства / З.А. Увалиева // Юрист. - №3 – 2009.- 347 с.
11. Шубов Л.Я. и др. Концепция управления муниципальными отходами мегаполиса //Научные и технологические аспекты охраны окружающей среды. - М.: ВИНИТИ, 2011. - №6.- 213 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексі // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
2. 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
Сілтемелер:
1. Карыбаева М.А. «Защита экологии - дело каждого». Статья [Электронный ресурс].-Информационный портал - Режим доступа www.pravstat.kz
2. Ревура СВ., Ненашев А.А. Концепция создания системы управления обращения с отходами. Источник: сайт «Экология и природа Архангельской o6лacти». - Интернет-ресурс: http://www.arkhadm.gov.ru/Ecology/Есо_Nat.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 7
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері 11
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері 11
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері 16
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны 17
А тұжырымы 23
III бөлім. ҚР-сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері 25
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау 25
3.2 Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу 36
3.3 Өндіріс қалдықтарымен жұмыс істеудің құқықтық негіздері 45
Б тұжырымы 54
Қорытынды 56
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Қысқартулар тізімі
1. ҚР - Қазақстан Республикасы
2. ТОЛ - тұрақты органикалық ластағыштар
3. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
4. ЖШС - Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік
5. ЖБШК - Жол берілген шекті концентрация
6. ӨЖ - өлшеу жүйесі
7. МҰ - мұнай өнімі
8. ҚОӘБ - Қоршаған ортаға әсерді бағалау
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күні экологиялық дағдарыс пен қоршаған ортаның ластануынан болған зардаптардан адамдардың құқықтарын өзекті мәселелерге айналып отыр. Табиғаттың дағдарыстық жағдайы қазірдің өзінде көптеген адамдардың өміріне, денсаулығына және мүлігіне қатер туғызады, оның әрі қарай тереңдей түсуі орын толмас экологиялық және биологиялық салдарға алып келуі мүмкін. Табиғатты қорғау - өмірдегі мәні бар қажеттіліктердің бірі, тіпті адам баласының тағдарын шешетін ең басты мәселеге айналды деп айтуға себеп бар.
Елімізде қолайлы қоршаған ортаға құқық адам мен азаматқа тиесілі табиғи және ажырамас құқықтардың бірі ретінде қабылданған. Заң шығарушылығының дәрежесінде бұл құқықты қабылдау оның іске асырылуын қамтамасыздандырушы заңдық қорғау құралдары мен амалдары жүйесін бекітуді қажетсінеді. Жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету үшін дамыған экологиялық заңнамамен қоса, барлық құқық қорғау және мемлекеттік жүйелердің тиімді қызметі, сонымен бірге жеке азаматтар мен қоғамдық бірлестіктерінің белсенділігі керек.
30 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 31 бабында Қазақстан Республикасының үкіметі адамның өмір сүруі мен денсаулығына жағымды айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды деп айтылған. Жоғарғы деңгейдегі индустриалдық қоғам пайда болғаннан бастап адамның қоршаған ортаға әсері басып болып, ол әр алуандығымен сипатталып бүгінгі күні адамзат баласы үшін әлемдік деңгейде қауіп-қатер ретінде төніп отыр. Табиғатты өнеркәсіптік өндіріс ластап жатқаны бәріне аян. Ауаның ластануы су мен топырақтың жағдайына әсер ететін қышқыл жаңбырлардың пайда болуына әкеліп соғатыны белгілі. Табиғаттың мұнай және оның өнімдерімен ластану дәрежесі гидросфера және атмосфера арасындағы газ бен су алмасуының айтарлықтай ірі өзгерістеріне алып келеді.
Негізінен ластау қасиетіне ие барлық дерлік аталған факторлар биосфераның ішінде өтіп жататын процестерге ірі әсерін тигізері анық.
Еліміздің табиғатының ластану дәрежесі мен қазіргі ахуалы оның дәлелі. 2003 жылдың желтоқсан айының 3 жұлдызындағы №1241 2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында Республикамыздағы көптеген жылдар бойы табиғатқа төтенше жоғарғы техногенді салмақ түсіругі, қоршаған ортаның ресурстарын қолданудың көбінесе шикізат жүйесі орнағандығы туралы айтылған. Сол себепті экологиялық ахуалдың оңалуы болмаса және ол биосфераның тұрақсыздануына, қоғамның тіршілігіне қажетті қоршаған ортаның сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыз ету қасиетінен айыруға әкелетін табиғи жүйелердің нашарлауымен сипатталады. Өнеркәсіптік өндіру қоршаған табиғи ортаның барлық құрауыштарына теріс әсер етеді.
Көріп отырғанымыздай, өнеркәсіп өндірісінен келетін қауіп өте көлемді. Өнеркәсіптік өндіріс пен ғаламдық индустриализацияның өсуімен бірге пайда болған ластануларды азайтуға жол беруге болатын шекті концентрациялар мен оның туындыларының нормативтеріне негізделген қоршаған ортаны қорғау шаралары жеткіліксіз болып жатыр. Бұл зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Зepттey жұмыcының пәнi. Қазақстан Pecпyбликаcының заңнамасындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктерін зерттеу.
Зepттey жұмыcының ныcаны: Өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану, басқарудың құқықтық негіздері.
Зepттeyдiң жұмыcының мақcаты. Бүгінгі күндегі еліміздегі өндірістік ластануға баға бере отырып, өндіріс қалдықтарын тұтынудың, пайдаланудың, басқарудың құқықтық негіздерін талдау.
Οcы мақcатқа қοл жeткiзy үшiн мынадай мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздерін қарастыру;
- Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістерін талдау;
- Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптерін айқындау;
- Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орнын қарастыру;
- Еліміздегі өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктерін зерттеу.
Зepттey жұмыcының тeοpиялық құндылығы. Зepттey жұмыcының баpыcында өндіріс қалдықтарын қолданудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері cалаcының үлкeн аpнаcы ашылып, өзiнiң epeкшe зepттey ныcаны, ғылыми ұcтанымдаpы, түpлepi мeн үлгiлepi анықталды. Зepттeyдiң нәтижeлepi құқық cалаcында қοлданyдың epeкшeлiктepiнe нақты үлec қοcады. Зepттey баpыcында жаcалынған тұжыpымдамалаp мeн нәтижeлep өндіріс қалдықтарының қолданылуының құқықтық ерекшеліктерінің дамyына, қалыптаcyына ceптiгiн тигiзeдi.
Зepттey жұмыcының пpактикалық құндылығы. Алынған мәлiмeттep экологиялық құқық бοйынша зepттey жұмыcтаpы үшiн қοлданыла алынады, кypcтық, диплοмдық, диccepтациялық жұмыcтаpды жазy үшiн дe қοлданыла алады. Cοндай-ақ бұл зepттey жұмыcы заң мамандығына зepттeyдe, пpактикалық cабақтаpда, дәpicтepдe қοлданыла алады.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мақcаты мeн мiндeтi аpқылы анықталады. Жұмыc кipicпeдeн, екі бөлiмнeн, қοpытындыдан, қοлданылған әдeбиeттepдeн тұpады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексін қолдандық, себебі Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері атты тақырыпты ашу үшін Экологиялық Кодекстің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын қолдандық.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, Д.Л.Байдельдиновтың, С.Д. Бекишеваның Экологическое право Республики Казахстан, Э.Н. Жевлаковтың Экологические правонарушения и ответственность оқулығы, Как защитить ваши экологические права: руководство для граждан и неправительственных организаций оқулығы, О. Ш. Кикаваның Строительные материалы из отходов производства оқулығы, П.П.Палъгуновтың, М.В. Сумароковтың Утилизация промышленных отходов оқулығы, Д.Л. Байдельдиновтың Экология и судебная практика мақаласы, М.М. Бринчуктың Обеспечение экологической безопасности как правовая категория мақаласы, Е.А. Дюсеновтың Административная ответственность за экологические правонарушения мақаласы және тағы басқа дерек көздерін теориялық тұрғыны қарастыру үшін қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақыттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау заңнамасының құқықтық реттелу тарихы 3 кезеңге бөлінеді: төңкеріс алды, кеңестік, Егеменді Қазақстанның даму кезеңі.
Төңкеріс алды кезеңі өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру мен табиғи ресурстарды пайдалануға бағытталуымен ерекшеленеді. Табиғат қорғау нормалары енді ғана пайда бола бастаған кезі. Өнеркәсіп жерлеріне меншік құқығы, оларды пайдаланғаны үшін төлем туралы нормалар жеткілікті түрде дамыды. Аталған нормалар Ресей империясының заңнамасы шеңберінде қалыптасты, бірақ та олардың заңдық күші белгілі уақыттарда Қазақстан аумағында таралып отырған.
Қазақстанда өнеркәсіптік өндірістің дамуы кеш басталды, өйткені қазақтар көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы-егіншілік түрде өмір сүргендіктен, өндіріс бастауларын ұлттық қолөнер деңгейінде ғана байқауға болатын еді. Ал негізінде өнеркәсіптік өндірістің дамуы 18 ғасырда басталып, 19 ғасырда қарқынды дамыды, әсіресе тау-кен өнеркәсіп орындары сол кездегі Қазақстан аумағында кеңінен таралған болатын.
Бұл кезең қарастырылып жатқан қатынастарды тікелей қорғауға бағытталған нормалардың жоқтығымен сипатталады.
2-ші Кеңестік кезең Ұлы Октябрь революциясынан - 1917 жылдан басталады және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының ыдырауы мен соның негізінде жаңа мемлекеттер құрылғанға дейін жалғасты.
Өнеркәсіптік өндіру облысындағы табиғатты қорғау туралы заңнама үш негізгі бағытпен дамып отырды: а) ауаның ластануына қорғауды қамтамасыз ету; б) жер қойнауындағы байлықтарды қорғаумен қамтамасыз ету; в) суды қорғау. Бұл тәртіпте өндіріс саласындағы қоршаған ортаны қорғау нормалары жануарлар дүниесі мен орман туралы заңнамамен аз қамтылған болатын. Өнеркәсіп жерлерін құқықтық қорғау да тиісті деңгейде қалыптаспаған кезі еді.
Кеңестік кезең заңнаманы экологиялизациялау процесінің басталуымен сипатталады. Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау заңнамасы жартылай қалыптасты. Оның негізгі бағыттары өнеркәсіптік кәсіпорындардың зиянды әсерінен жер қойнауын, суларды және атмосфералық ауаны қорғау болды.
Үшінші кезең - Егеменді Қазақстан кезеңі - өнеркәсіп саласындағы қоршаған ортаны қорғаудың нормативтік қамтамасыз етілуінің жасақталған тәжірибесімен ерекшеленеді. Жер, Орман, Су кодекстері, Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы, Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы ҚР Заңдары көп немесе аз дәрежеде болса да өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау туралы нормалармен қамтылған болатын. Бірақ Егеменді Қазақстан кезеңінің алғашқы кезеңнен айырмашылығы осы уақыттағы аталған нормалар 15 маусым 1997 жылғы Қоршаған ортаны қорғау туралы ҚР Заңы, 9 қаңтар 2007 жылғы ҚР Экологиялық кодексі сияқты қоршаған ортаны қорғау бойынша кешенді нормативтік актілерде пайда болуымен сипатталады.
Сонымен қатар, аталған кезеңде өнеркәсіптегі қауіпсіздікті жасау саласында дербес заңнамалық ережелер құрыла бастады. Бүгінгі күні өндірістегі табиғи ортаны қорғауға қатысы бар жалғыз нормативтік актіге 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын жатқыза аламыз. Бұл Заң қауіпті өндірістік объектілеріндегі апаттардың алдын алуға, жеке және заңды тұлғаларға, қоршаған ортаға және мемлекеттік апаттар салдарынан келтірілген шығындардың орнын кепілді толтыруға бағытталған.
Қазақстан Республикасында 2009 жылы маусым кезінде өндіріс мөлшері 7,2 процентке жоғарылады, соның ішінде маусым айында мамырмен салыстырғанда кен қазу саласындағы өндірісі - 6,3 процентке, өңдейтін өнеркәсібіндегі өндірісі 9,9 процентке өсті. Сондай-ақ маусымда шикі мұнай өнімдерін, металдарды өндіру, машиналарды құрастыру, металлургиялық өнеркәсіп өнімдері жоғарылаған.
Сол себепті экологиялық жағдайдың біршама оңалуы болмады және халықтың өмір сүруіне қолайлы, био ортаның тұрақсыздануына, оның табиғи орта сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыздандыру қасиетінен айыруға әкелу жолындағы табиғи жүйелердің азаюынан көрініс табады.
Өнеркәсіп өндірісі бізді қоршаған табиғи ортаның барлық бөліктеріне зиянды әсер етеді.
Бірінші кезекте атмосфералық ауаға деп айта аламыз. Ауаның басты ластану көзі келесідей өнеркәсіптердің қызметімен байланысты: түстi металлургия, жылу энергетикасы, қара металлургия, мұнай-газ кешенi кәсiпорындары мен көлiк шығарындылары. Ауаның ластануы қаупі қоғам денсаулығының күрт өзгеріп, нашарлауына және табиғаттың тозуына өз әсерін тигізеді.
Аса ластанған қалаларға еліміздің 10 қаласын жатқызуымызға болады, оның iшiнде 8 қала - атмосферасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатқызылады. Қалалардағы ауаның зиянды заттармен ластануының дәрежесінің жоғары болу себебі - өндiрiсте ескiрген технологиялармен, пайда болмайтын тазартқыш құрылыстарды қолданумен, қолданылатын отынның сапасының төмен болуымен, қуаттың жаңғыртылатын және дәстүрлi емес көздерiнiң аз пайдаланылуымен байланысты. Халықтың көп бөлiгi зиянды шығарындылардың әсерi жоғарғы деңгейдегі аймақта тұрып жатыр, өйткені кәсiпорындардың 20%-дан астамының нормативтiк санитарлық-қорғау аймағы жоқ. Атмосфераның ластануы көмiрсутегi шикiзатының бұрынғы кен орындарын дамытуына және жаңа кен орындарын игеруіне тәуелді, бұл атмосфераның күкiртсутегiмен, меркаптандармен ластану дәрежесін арттыра түседі. Алауда iлеспе газдың жағылуы қызған газдың, күкiрт пен азот оксидінiң едәуiр көлемiн атмосфераға шығарумен бірге жүредi, кен орындарының төңiрегiнде жоғары жылу аясы қалыптасады.
1993 - 2000 жылдардың аралығында зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы негiзiнен өндiрiс құлдырауының себебінен 5,1 млн. тоннадан 3,2 млн. тоннаға дейiн азайғаны мәлім. 2007 жылы ауа қабатына 185 000 тонна зиянды заттар шығарылды, оның 15 000 стационарлық көздерден, ал қалған 170 000 автокөлік көздерінен болды.
Өндірістегі келесі зиянды әсер ету нысанына су ресурстары жатады. Еліміз су қоры аз болып келетін мемлекеттердің қатарына енеді. Бүгінгі күні тау-кен өндiрісі мен металлургия және химия өнеркәсiбi, қалалардағы коммуналдық қызметтер су нысандарын қарқынды ластауда және ол нақты экологиялық апатқа әкелуі мүмкін. Iле өзендерi, Ертiс, Балқаш көлi, Сырдария, Нұра барынша ластанған. Бүгінгі күні мемлекетімізді ауыз сумет қамтамасыздандырушы жер асты суларының да халі нашар, яғни олар да ластанған.
2015 жылы еліміздің Каспийдің төңірегінен өндіретін мұнай 100 000 000 тоннаға жетті. Алдыңғы қатарлы технологиялардың көздерімен өндірілген мұнайдың өнімдерінің 0,1 % Каспий теңізіне төгілуі қауіп тудырады, себебі жылына 10 000 тонна мұнай теңізге құйылады.
Қазақстандық салада көмірсутегі шикізатын жаппай меңгеру мемлекеттің экологиялық қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін. Өнеркәсіптің өндіріс қалдықтары көп аспектілі зиян әкелуде. Радиоактивтi ластану еліміздің экологиялық қауiпсiздiгiне айтарлықтай нақты қауіп төндiредi, олардың қайнар көздерi келесідей негізгі топтарға бөлінеді:
- уақытша жұмысы тоқтап қалған уран өндіруші және оны өңдеуші өнеркәсібінің қалдықтары;
- ядролық қаруларды сынау кезінде ластанған аймақтар;
- мұнай және оның өнімдерін өндiру өнеркәсiбi мен мұнаймен жұмыс істеу құрылғыларының қалдықтары;
- иондаушы сәулеленудiң пайдаланудан шыққан көздерi болып келетін ядролық реакторлардың жұмыс iстеуi барысында пайда болған қалдықтар мен радиоизотоптық өнiм.
Елімізде табиғи радиобелсенділіктің жоғары деңгейiн беретiн уран берушi алты iрi геологиялық өңiр, көптеген кішкене кен орындары мен уран байқалатын кенiштер, уран өндiрушi кәсiпорындар мен ядролық жарылыстар жасалған жерлерде шоғырланған қалдықтар бар.
Біздің мемлекетіміздің ауданының 30 пайыздық үлесінде қоғам мен мемлекеттің мүшелеріне айтарлықтай үлкен зиян келтіруші радиоактивті газ - радонның көп деңгейде бөліну мүмкіндігі байқалған. Осындай радионуклидтермен залалданған ішетін суды қандай да бір адамның қажеттіліктеріне пайдалану зиянын келтірері анық. Республикамыздың кәсiпорындарында иондаушы сәулелердiң пайдалану нәтижесінде 50 000 артық қалған көздер мен радиациялық зерттеулердің нәтижесінде анықталған радионуклидтердің 16-сы адамның өмірі мен денсаулығына аса қатты қауіп төндіреді, сондықтан олардың 700-ден астам бақылаудан тыс қалған көздері анықтала отырып, жойылуға ұшырады.
Қазіргі кезде химиялық ластағыштардың ішіндегі ерекше қауіптісі ретінде тұрақты органикалық ластағыштарды (кейіннен - ТОЛ) айта аламыз, осыған орай еліміздің үкіметінің қолданып отырған саясатына сәйкес, 2001 жылдың мамырында ТОЛ туралы Стокгольм конвенциясына қол қойған болатын.
Тұрақты органикалық ластағыштар деп - улы қасиеттері болатын, күрделі ыдырайтын, негізінен ыдырауға тұрақтылық танытушы, биожинақтағыштығымен сипатталатын химиялық заттардың түрлi тобын айта аламыз. Осы топтың химиялық құрамы мен қоспалары ауамен, сумен, топырақ арқылы трансшекаралық жолмен таралады, сонымен бірге құрлықтың экологиялық жүйелерімен және су экологиялық жүйелерін сақталады, өздерiнiң шығарынды көздерiнен алыс қашықтықта шөгедi. Адамның қандай да дене ағзасын ластаушы химиялық улармен салыстырғанда бұл өнімдер іштегі реттеуші жүйенің қызмет етуін құртады. ТОЛ мөлшері аз болғанның өзінде ол биологиялық қызметтердің бұзылуына, гендік жолмен беріле отыруға бейім және адамның өмірі мен денсаулығына және табиғаттың тіршілік етуіне кері әсерін тигізеді.
Пестицидтер еліміздегі ТОЛ-дың біршама бөлігін құрайды. Өсімдік ортасын сақтаушы және қорғаушы жаңа технологиялардың жылдан-жылға дамып келуіне қарамастан, бүгінгі күнге дейін талдау жұмыстарын жасаудың үлгілерінде осыдан елу-алпыс жыл бұрынғы пестицидтердің көздері табылған болатын.
Өндіріс орындарының тұрақты органикалық ластағыштары энергетика мен мұнай және оның өнімдерін өңдеу, химияның басқа салаларының жұмыс істеу нәтижесінде жинақталынады және пайдалынылады.
Қазатомөнеркәсібінің мәліметтеріне сәйкес, әр жылы 5 % дүние жүзілік өндірістегі өңделетін өнімдердің 2500000 тоннасы уран өндірісіне тиесілі, ал 2009 жылы уранды өндіру 10 %-ға артты. Алайда оларды құрту немесе көму өндіруден 10 есе қымбатқа түседі, біздің еліміздің ауданында өндіріс қалдықтарының 20 млрд.тоннадан артығы жинақталған, оның 6,7 млрд. тоннасы улы заттарға тиесілі, сонымен бірге ендігі кезекте олардың санының артып келуі байқалуда. Қазіргі кездері компаниялар өндіруінің қуат көзі нашар болса да, жобаларды іске асырумен айналысып, ауадағы лас химиялық қалдықтардың мөлшерін бірнеше есе арттырып отыр.
Бұл проблема қазіргі кезде маңызды ғылыми жетістіктерді талап етеді және оны шешу үшін қоршаған ортаны және адамның денсаулығы мен өмірін сақтауға бағытталған тиімді шараларды қолданған артық етпес.
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын тікелей субъектілерге өнеркәсіптік кәсіпорындар жатады. Сонымен қатар, өнеркәсіптегі қоршаған ортаны қорғау субъектілеріне осы саладағы экологиялық бақылауды жүзеге асыратын субъектілерді де жатқызуға болады.
Өкінішке орай, өндіріс саласында қоршаған ортаны құқықтық қорғаудың арнайы қағидалары республикалық заңнамада да, ТМД елдерінің заңнамасында да әзірше жоқ. Мысалы, маңызды болып табылатын 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында қағидалардың көрсетілмегендігімен оның негізгі кемшілігіне жатқызуға болады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау қағидаларының тұжырымдамасын құруда қоршаған ортану қорғаудың жалпы қағидалары, ТМД елдерінің үлгілік заңнамасында бекітілген қағидалары, 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекітілген халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық объектілерін табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде қорғау қағидалары ескерілген.
Барлық қарастырылған қағидалардың ішінен өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаудың арнайы қағидаларының негізін құрайтындары анықталды. Арнайы қағидаларға, біздің ойымызша, келесілерді жатқызуға болады:
1) өнеркәсіп өндірісінің экологиялық қауіпсіздігі презумпциясы;
2) өнеркәсіптік кәсіпорын қызметінің тәуекелі мен зияндылық деңгейін анықтау міндеттілігі;
3) өнеркәсіптік өндірістің қоршаған ортаға әсерін бағалау мен экологиялық сараптамасының міндеттілігі;
4) қоршаған ортаға өнеркәсіптік өндірістің әсерін міндетті түрде нормалау;
5) өнеркәсіптік өндірісті міндетті лицензиялау;
6) өнеркәсіптік өндіріс саласында табиғат пайдаланудың ақылығы;
7) қоршаған ортаға келтірілген зиянды міндетті өтеу;
8) жоғары экологиялық қауіп көздері иелерінің азаматтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру қағидасы.
Өндіріс салаларындағы ластандырушы қауіп-қатерлерден табиғаттың тіршілігін және адамның өмір сүруі мен денсаулығын қорғаудың негізгі тұжырымдамалары түрлі иерархиялық деңгейде және салалық бағыттағы бөлек заңнамалық ережелерде бекітілген, осы қағидаларды еліміздің қазіргі кезде қолданылып жүрген заңнамасында, яғни Қауіпті өндіріс объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекіткен жөн.
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны
Өндірістік қызметтің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының ерекшеліктері анықталған, олардың қатарына:
а) табиғат қорғаушылық сипатты (аталған нормалардың негізгі міндеті - қоршаған ортаны өндірістің зиянды әсерінен қорғау);
б) кешенділік сипатты (бұл нормалар тек экологиялық заңнамада емес, сонымен қатар өндірістік қызметті реттейтін заңнамада да (Қауіпті өндірістік объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы) қарастырылған);
в) нормативтік-техникалық сипатты (бұл нормалар техникалық нормалармен тығыз байланысты, көбісі арнайы Техникалық регламенттерде қарастырылған) жатқызуға болады.
Өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны құқықтық қорғау нормаларының жиынтығы келесі жағдайлармен ерекшеленеді.
Біріншіден, бұл нормалардың нақты мазмұны біртектілігімен сипатталады. Өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормалары өздерінің біртекті қоғамдық қатынастар шеңберін ғана реттейді. Екіншіден, өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының заңды біртектілігі бар. Қарастырылып жатқан нормалар айрықша, аталған қатынастар тобына тән реттеудің құқықтық режимін құрайтын жалпы тұжырымдарда, арнайы құқықтық қағидаларда, арнайы құқықтық түсініктерде берілген.
Бірақ та, бүгінгі таңда өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының нормативтік оқшаулығы жеткіліксіз. Яғни құқықтық институтты құратын нормалардың тарауларында, бөлімдерінде, бөліктерінде, заңның немесе басқа да нормативтік-құқықтық актілердің құрылымдық бөлімдерінде оқшаулануы және реттелетін қатынастардың толық қарастырылғаны туралы белгі жоқ.
Сонымен, өндіріс қызметінің қоршаған ортаны қорғау туралы нормалары экологиялық заңнаманың қазіргі даму үрдісінде Шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі экологиялық талаптар деген құқықтық институттың субинституты болып табылады. Субинститут - бұл құқықтық институттың құрамдас бөлігі. Аталған институт Шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі экологиялық талаптар атты құқықтық институттың құрамында және басқа институттармен бірге экологиялық құқық саласына кіреді. Келешекте өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормалары, егер ол үшін барлық алғышарттар жасалса, дербес құқықтық институт ретінде қалыптасуы мүмкін.
Құқық нормаларымен реттелген және белгілі бір шарттарға байланысты біртұтас жүйеге жүйелеуге болатын өнеркәсіптегі қоршаған ортаны қорғауға бағытталған қызмет түрлері болып табылады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаудың бірінші белгісіне қорғауға жататын табиғи нысан жатқызылады. Ол белгі бойынша келесі түрлерін атауға болады:
- жерді өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- жер қойнауын өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- суларды өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- өсімдік дүниесін өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- жануарлар дүниесін өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- атмосфералық ауаны өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау.
Аталған жіктемеге сәйкес Қарағанды облысының өнеркәсіптік кәсіпорындарының, мұнай өңдеу кәсіпорындарының қызметі және олардың табғи ортаны қорғау бойынша жүзеге асыратын шаралары туралы тәжірибелік мысалдар келтірілген.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау құқықтық қорғаудың негізгі бағыттарының екінші белгісі болып өнеркәсіптік кәсіпорын қызметінің кезеңі табылады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны құқықтық қорғаудың негізгі бағыттарының жіктелуі, басқа да жүргізілген зерттеу нәтижелері келесі қорытындылар шығаруға мүмкіндік береді.
Біріншіден, қоршаған ортаны қорғау мұнайды өндіруді жүзеге асыру кезіндегі қоршаған ортаны қорғау туралы нормалардың айқындалуын қажет етеді, өйткені қолданыстағы жалпы экологиялық нормалар оның ерекшелігін әр кезде ескере бермейді. Екіншіден, мұнайды тасымалдаудың негізгі құралы болып табылатын құбырлы көліктің құқықтық реттеу режимін бекітетін біртұтас нормативтік-құқықтық акті жоқ. Үшіншіден, мұнайды қуаттың дәстүрлі емес көздеріне біртіндеп ауыстырылуын жүзеге асыру қажет. Қуаттың жаңартылған көздерін пайдалану оның құқықтық негізін қалауды қажет етеді.
- Республикамыздың Атмосфералық ауаны қорғау бойынша экологиялық талаптар атты дербес тарауын Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексіне толықтыру қажет, онда шаруашылықтың қызметтің сатыларына келесілерді жатқызады: ауаға әсер етуші өнеркәсіптерді, құрылыстарды және өзге нысандарды орналастыру, жобалау, салу, пайдалануға енгізуге орай ауаны қорғау бойынша нормалардан тұруы қажет.
Жаңа ережелерді қолданудың арқасында Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің өзгеруі ауаның ластану проблемасын кейіннен шешуге мүмкіндік берері анық.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысын алдын алуға, анықталуға және болдырмауға бағытталған шаралардың жүйесі, қоршаған ортаны қорғау саласындағы шаруашылық және басқа қызмет, соның ішінде нормативтер мен нормативтік құжаттардың талаптарының қамтамасыз етілуі қоршаған ортаны қорғау саласындағы бақылау болып табылады (экологиялық бақылау).
Экологиялық бақылау тек мемлекеттік қана болмайды. Заңнамаға сәйкес экологиялық бақылаудың келесідей түрлерін бөліп көрсетуге болады:
- мемлекеттік экологиялық бақылау;
- өндірістік экологиялық бақылау;
- муниципальды экологиялық бақылау;
- қоғамдық экологиялық бақылау.
Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарымен қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органдармен жүзеге асырылатын жалпы экологиялық бақылаудың түрін бөліп көрсетеді.
Көрсетілген бақылаудың кез-келгені мынадай мақсаттарда жүргізілуі қажет:
- сәйкес органдармен, заңды және жеке тұлғалармен қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың орындалуын қамтамасыз ету;
- қоршаған ортаны қорғау саласындағы талаптардың, соның ішінде нормативтер мен нормативтік құжаттардың талаптарының сақталуы;
- экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
Шаруашылық және басқа қызмет түрінің нысандарын, мемлекеттік экологиялық бақылауға тиісті табиғи нысандарды анықтау үшін заңнама қабылданған болатын.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік инспекторлардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі Қоршаған ортаны қорғау туралы заңда анықталды. Олардың ішінде келесілерді болып көрсетуге болады: ұйымды, меншік формасына тәуелсіз шаруашылық және басқа қызметтің объектілеріне, соның ішінде мемлекеттік қорғауға тиісті объектілерге, азаматтық қорғау объектілеріне тексеру мақсатында бару, мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру үшін материалдармен, құжаттармен және басқа мәліметтермен танысу; қоршаған ортаны қорғау саласындағы нормативтерінің, мемлекеттік стандарттардың және басқа нормативті құжаттардың талаптарын сақтауды, тазалау қондырғыларының және басқа залалсыздандыру құралдарының, бақылау құралдарының жұмыстарын тексеру, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша жоспарлар мен шараларды орындау; өндірістік және басқа объектілерді орналастыру, құру, пайдалануға енгізу және пайдаланудан шығару кезіндегі қоршаған ортаны қорғау саласындағы талаптарды, нормаларды және ережелерді сақтау; қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңды және жеке тұлғалармен заңнаманың бұзу кезіндегі шаруашылық және басқа қызметті тоқтату;қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысына жол берген тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тарту; заңнамамен анықталған басқа міндеттемелер.
Экологиялық бақылау қоршаған ортаны қорғауды басқару құралдарының бірі болып табылады. Қоршаған ортаның нашарлауының және өмірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайларында Қазақстандық мемлекет мемлекеттік экологиялық бақылаудың жақсартылуы мен оның құқықтық базасы бойынша шараларды қолданады. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнайы уәкілетті органдар, басқа министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен ведомствалар туралы ҚР ережелерінде тұрақты, жүйелі және жалпы экологиялық бақылауды қамтамасыз етуге бағытталған міндеттемелер қарастырылады.
Өндірістік экологиялық бақылау Қазақстан Республикасының 2007.01.09. N 212 Экологиялық Кодексіне сәйкес қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды рационалды қолдану мен қалпына келтіру бойынша шаруашылық және басқа қызметтік шараларды орындауды қамтамасыз ету мақсатында, қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнамамен орнатылған талаптарды орындаудың мақсатында жүргізіледі. Шаруашылық және басқа қызметтің субъектілері атқарушы билік органдарында және заңнамамен орнатылған тәртіпте сәйкес мемлекеттік және муниципиалды бақылауды жүзеге асыратын жергілікті өзін-өзі басқару органдарында өндірістік экологиялық бақылауды ұйымдастыру туралы мәліметтерді ұсынуға міндетті.
Өндірістік экологиялық бақылау, әдетте, заңды шаруашылық тұлғалар мен субъектілердің экологиялық қызметімен жүзеге асырылады. Бақылаудың осы түрі қоршаған ортаны қорғау бойынша жоспарларды орындауды тексеруден тұрады, соның ішінде технологиялардың жетілдірілуінен және өнімнің сапасын жақсартудан, экологиялық ережелердің, стандарттардың, өндірістік қызметтің нормативтерінің сақталуынан, табиғатты қорғау нысандарының қорғалуынан, бұзылған жерлердің рекультивациясы бойынша жұмыстарды жүргізуден, өндірістік қызметтің басқа жағымсыз салдарларын бұзудан тұрады.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бақылау (қоғамдық экологиялық бақылау) әркімнің жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету мақсатында және қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысын болдырмаудың мақсатында жүзеге асырылады. Қоғамдық экологиялық бақылау қоғамдық және басқа коммерциялық емес бірлестіктермен олардың жарғыларына сәйкес, сондай-ақ заңнамаға сәйкес азаматтармен жүзеге асырылады. ҚР мемелекеттік билік органдарына, ҚР субъектілерінің мемлекеттік басқарудың органдарына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына ұсынылған қоғамдық экологиялық бақылаудың нәтижелері заңнамамен орнатылған тәртіпте міндетті қарауға жатқызылады.
ҚР заңнамасы бойынша қоғамдық экологиялық бақылау әр түрлі формаларда жүзеге асырыла алынады: а) қоғамдық жиналыстар мен олардың өзіндік формалары - парламенттік жиналыстар; б) референдумдар; в) қоғамдық экологиялық сараптама; г) бұқаралық ақпарат құралдарына жүгіну; д) құқық қорғау органдарына және сотқа арыздардың, мәлімдемелердің, талаптардың бағытталуы.
Жоғарғы қоғамдық қауіптілікті көрсететін әрекеттер экологиялық қылмыстардың құрамына кіреді, олар үшін ҚР қылмыстық заңнамамен қылмыстық жауапкершілік орнатылған.
А тұжырымы
Қазақстанда өнеркәсіптік өндірістің дамуы кеш басталды, өйткені қазақтар көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы-егіншілік түрде өмір сүргендіктен, өндіріс бастауларын ұлттық қолөнер деңгейінде ғана байқауға болатын еді. Ал негізінде өнеркәсіптік өндірістің дамуы 18 ғасырда басталып, 19 ғасырда қарқынды дамыды, әсіресе тау-кен өнеркәсіп орындары сол кездегі Қазақстан аумағында кеңінен таралған болатын.
2-ші Кеңестік кезең Ұлы Октябрь революциясынан - 1917 жылдан басталады және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының ыдырауы мен соның негізінде жаңа мемлекеттер құрылғанға дейін жалғасты.
Өнеркәсіптік өндіру облысындағы табиғатты қорғау туралы заңнама үш негізгі бағытпен дамып отырды: а) ауаның ластануына қорғауды қамтамасыз ету; б) жер қойнауындағы байлықтарды қорғаумен қамтамасыз ету; в) суды қорғау. Бұл тәртіпте өндіріс саласындағы қоршаған ортаны қорғау нормалары жануарлар дүниесі мен орман туралы заңнамамен аз қамтылған болатын. Өнеркәсіп жерлерін құқықтық қорғау да тиісті деңгейде қалыптаспаған кезі еді.
Аса ластанған қалаларға еліміздің 10 қаласын жатқызуымызға болады, оның iшiнде 8 қала - атмосферасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатқызылады. Қалалардағы ауаның зиянды заттармен ластануының дәрежесінің жоғары болу себебі - өндiрiсте ескiрген технологиялармен, пайда болмайтын тазартқыш құрылыстарды қолданумен, қолданылатын отынның сапасының төмен болуымен, қуаттың жаңғыртылатын және дәстүрлi емес көздерiнiң аз пайдаланылуымен байланысты.
Біздің мемлекетіміздің ауданының 30 пайыздық үлесінде қоғам мен мемлекеттің мүшелеріне айтарлықтай үлкен зиян келтіруші радиоактивті газ - радонның көп деңгейде бөліну мүмкіндігі байқалған.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау қағидаларының тұжырымдамасын құруда қоршаған ортану қорғаудың жалпы қағидалары, ТМД елдерінің үлгілік заңнамасында бекітілген қағидалары, 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекітілген халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық объектілерін табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде қорғау қағидалары ескерілген.
Өндірістік қызметтің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының ерекшеліктері анықталған, олардың қатарына:
а) табиғат қорғаушылық сипатты (аталған нормалардың негізгі міндеті - қоршаған ортаны өндірістің зиянды әсерінен қорғау);
б) кешенділік сипатты (бұл нормалар тек экологиялық заңнамада емес, сонымен қатар өндірістік қызметті реттейтін заңнамада да (Қауіпті өндірістік объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы) қарастырылған);
в) нормативтік-техникалық сипатты (бұл нормалар техникалық нормалармен тығыз байланысты, көбісі арнайы Техникалық регламенттерде қарастырылған) жатқызуға болады.
ҚР заңнамасы бойынша қоғамдық экологиялық бақылау әр түрлі формаларда жүзеге асырыла алынады: а) қоғамдық жиналыстар мен олардың өзіндік формалары - парламенттік жиналыстар; б) референдумдар; в) қоғамдық экологиялық сараптама; г) бұқаралық ақпарат құралдарына жүгіну; д) құқық қорғау органдарына және сотқа арыздардың, мәлімдемелердің, талаптардың бағытталуы.
III бөлім. ҚР-сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау
Өндіріс қалдықтары Маңғыстау облысының экологиясына кері әсерін бірнеше жылдар бойы тигізіп келеді, оған химиялық өнеркәсіптердің көп шоғырлануы негізгі себеп болады. Ендігі кезекте осы Маңғыстау облысының ластану дәрежесіне назар аударып статистикалық мәліметтерге жүгінейік.
Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауаның ластануы негізінен химиялық өнеркәсіптің және энергетика жүйелерінің қызмет етуімен, құрылыс орындарының жұмыстары мен автокөліктің шығарындыларымен, мұнай және мұнай өнімдерінің қалдықтарының шектен тыс шығарылуымен, кендерді өндірумен байланысты.
Кесте 1. Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауасының ластануының 2011-2014 жылдар аралығындағы көрсеткіші
Облыстың қалалары
мен аудандары
Жылдар
2011
2012
2013
2014
Ақтау қ.
261
177
166
163
Жаңаөзен қ.
34
43
47
37
Бейнеу ауд.
28
49
52
53
Қарақия ауд.
11
48
48
55
Маңғыстау ауд.
7
28
36
45
Мұнайлы ауд.
27
41
57
47
Түпқарағай ауд.
11
60
77
66
Жалпы облыс бойынша
379
446
483
466
1-кестесінің деректері сәйкес, 2011-2014 жылдардың аралығында өнеркәсіптік кәсіпорындардың саны 379 бастап 466-ға дейін, яғни 23% артқан.
Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауасының ластануына ең ірі шығарындылардың жалпы санынан облыс орталығы Ақтау қ. кәсіпорындары енгізеді - 20%, Жаңаөзен қ. - 17%, Бейнеу ауданы - 17%.
2011 жылмен салыстырғанда 2014 жылы Маңғыстау облысының кәсіпорындарының жалпы шығарындылары 16,5 %-ға - 75,8 мың тоннадан 88,3 мың тоннаға артқан. Оның құрамында тазартқыш ғимараттармен 22,1 мың тонна тазартылды, тазартусыз атмосфераға шығарылғандар - 303,7 мың тонна болды.
Маңғыстау облысының статистика департаментінің ММ мәліметтеріне сәйкес, 2014 жылға облыс бойынша шығарындылар көлемі бойынша алғашқы орында ұшатын органикалық қоспалар - 43,2 %, одан кейін көміртек тотығы - 21 %, және көмірсутек - 18%.
Соңғы кездері облыста газды кешендік дайындау бойынша үш зауыт құрылды - бұл екі зауыт Қазмұнайтеңіз ТМК АҚ және біреуі - Қарақұдұқмұнай ЖШС, Емір Ойл ЖШС шағын газ өңдеу зауыты қызметін тоқтатқан жоқ, сонымен бірге 2012 жылдың 2-ші жартыжылдығында БузачиОперейтинг ЛТД КФ Северные Бузачи компаниясының кен орындарына пайдалануға газ дайындау құрылғысы берілген болатын.
Маңғыстау облысының Ішкі істер департаментінің деректерінің мәліметтеріне сәйкес, 2013 жылы Маңғыстау облысында 140 мың бірлікке жуық автокөліктің саны тіркелген, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 30 мың бірлікке артық.
Атмосфералық ауаның сапасының бұзылу дәрежесін анықтауды Маңғыстау гидрометеорология орталығы ЕМК облыс орталығы - Ақтау қ., Жаңаөзен қ., Морпорт Ақтау Арнайы экономикалық аймағының (АЭА) аймағында, дунга мен Жетібай кен орындарында, Баутин пос. Қошқар-Ата қалдық қоймасының аумағында іске асырады.
Негізінен, 2009 - 2011 жылдарының аралығында Ақтау қ. атмосфералық ауаның ластану дәрежесі 3,4-тен бастап 2,6-ға АЛИ5 дейін кеміген.
Өлшеніп қойылған заттардың орташа концентрациясы 2009 жылы 1,2-1,3 ЖБШК құрады. Азот диоксидінің ең жоғарғы бір жолғы концентрациясы 2,4 ЖБШК болды, өлшенген заттар - 1,4 ЖБШК, аммиак - 1,2 ЖБШК. Бұдан басқа қалған анықталатын ингредиенттердің мөлшері жол беруге болатын шекті нормаларда байқалған.
Кесте 2. Ақтау қаласының атмосфералық ауасының ластануының 2009 бен 2014 жылдардағы сипаттамасы
Қоспа
2009 жыл
2014 жыл
Орташа концентрация
Максималды бір жолғы концентрация
Орташа концентрация
Максималды бір жолғы концентрация
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
Өлшемді заттар
0,19
1,3
0,7
1,4
0,1927
1,2846
0,6
1,2
Күкірт диоксиді
0,010
0,2
0,045
0,1
0,0116
0,2321
0,12
0,24
Сульфаттар
0,005
0,02
0,002
0,0086
0,06
0,0067
Көміртек оксиді
0,07
0,02
3,0
0,6
0
0
0
0
Азот диоксиді
0,04
1,0
0,2
2,4
0,0226
0,5641
0,3
3,5294
Аммиак
0,04
0,9
0,23
1,2
0,359
0,9
0,9
Күкірт қышқылы
0,014
0,1
0,05
0,2
0,0185
0,4621
0,2
1
Көмірсутек
0,0251
0,2508
0,21
0,7
2014 жылдың алғашқы жартыжылдығында атмосфералық ауаның ластануы жоғары болғаны көрінген. Ол 3,5 тең азот диоксиді бойынша ӨЖ белгісімен және 0,7% тең келетін МҰ (жоғары деңгей) белгісімен анықталады. Негізінен қала бойынша өлшенген заттардың орташа айлық концентрациясы - 1,3 ЖБШК болды, яғни 2009 жылға қарағанда 0,6 ЖБШК төмен, басқа да ластаушы заттар - ЖБШК аспаған. Өлшемді заттар бойынша ЖБШК өсуінің жағдайларының саны - 4, азот диоксиді бойынша - 2 жағдайды қамтыды.
Бүгінгі күні облыста, толық барлық елде сынды, өндіріс пен пайдалану қалдықтарының пайда болуы көлемінің тоқтаусыз артып келе жатқаны анықталды, бұл көбіне шаруашылық қызметінің өсіп жатқан мөлшерімен және тұтыну нарығының қарқынды дамуымен негізделеді.
Кесте 3. 2011-2014 жылдардың аралығындағы Маңғыстау облысында қалдықтардың жиналу динамикасы, мың тонна
x
мың.тонн
2011ж.
493
2012ж.
478
2013ж.
470
2014ж.
365
Өнеркәсіптік қалдықтардың 37,3% үлесін құрайтын мұнай шығаратын кәсіпорын қалдықтары құрайды. Атмосфералық ауаны қорғау РҒЗО ЖШС сұранымына Маңғыстау облысы бойынша экология департаменті ММ жауабының деректеріне сәйкес, Маңғыстау облысы аумағында жиналған мұнайдан құралған қалдықтардың жалпы көлемі 2013 жылдың соңында облыстық экология департаменті дерегі бойынша 175,397 мың тоннаны, оның ішінде мұнай шламы - 23,710 мың тоннаны, өнделген бұрғылау шламы - 146,685 мың тоннаны, мұнай шикізаты мен мұнай емес өнімдер - 4,988 мың тоннаны, мұнай сіңген топырақ - 14,264 мың тоннаны құрағанын байқауымызға болады.
Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) үлесі 2013 жылы 62,7% аралығында болды. Маңғыстау облысының статистика департаментінің ММ деректеріне сәйкес, 2013 жылы облыста коммуналдық калдықтарды жинау және шығару көлемі 185 287 тоннаны құраған болатын.
Кесте 4. Өндіріс қалдықтары
Аудандар:
Барлық жиналған қалдықтар
Оның ішінде:
Үй шаруашылығы қалдықтары
Парк қалдықтары
Құрылыс қалдықтары
Өндіріс қалдықтары (тұрмыстыққа теңелген)
Көше қоқысы
Базар қалдықтары
Басқа қалдықтар
Барлық шығарылған қалдықтар
Полигонға ҚТҚ үшін
Ұйымдарқоқыс қайта өндейтін зауыт тараптарына тапсырылды
Облыс бойынша барлығы:
185 287
13 9048
8 007
8 984
8 512
1 7030
3 706
-
185 287
185 287
-
Ақтау қ.
61 066
60 926
-
-
130
10
-
-
61 066
61 066
-
Жаңаөзен қ.
39 668
29 524
-
3 684
2 776
-
3 684
-
39 668
39 668
-
Бейнеу
927
608
-
-
-
297
22
-
927
927
-
Қарақиян
40 166
11 850
6 250
5 300
4 466
12 300
-
-
40 166
40 166
-
Маңғыстау
478
4
-
-
474
-
-
-
478
478
-
Мұнайлы
40 406
35 136
1 757
-
-
3 513
-
-
40 406
40 406
-
Түпқараған
2 576
1 000
-
-
666
910
-
-
2 576
2 576
-
Әрбір кәсіпорынның келесі кезеңдепден тұратын өз өмірлік циклы бар: 1) жер учаскелерін ұсыну; 2) техникалық-экономикалық негіздеу; 3) салу; 4) пайдалануға енгізу; 5) пайдалану; 6) модернизациялау; 7) конверсиялау; 8) кәдеге жарату. Мұнда қоршаған ортаны қорғаудың екі негізгі құралдары - қоршаған ортаға әсерді бағалау және экологиялық сараптамамен қамтамасыз етілетін кәсіпорынның алғашқы төрт өмірлік кезеңіндегі экологиялық сүйемелдеу қарастырылған.
Қоршаған ортаға әсерді бағалау мен экологиялық сараптама - бір-бірімен тығыз байланысты екі қызмет түрлері. Жұмыста олардың ұқсастығы мен айырмашылығы зерделенген.
Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың басты міндеті - тапсырыс берушімен жоспарланып отырған қызметтің экологиялық заңнама талаптарын сай орындалуын қамтамасыз ету. Сонымен, қоршаған ортаға әсерді бағалауды басқа құқықтық ескертуші шараларының бірізділік жүйесіне элемент ретінде енгізу экологиялық заңнама талаптарын бұзылуына әкелетін шаруашылық және басқа да объектілердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
________________
__ _________ 20__ ж.
________________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 7
І бөлім. Әдебиеттерге шолу 10
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері 11
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері 11
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері 16
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны 17
А тұжырымы 23
III бөлім. ҚР-сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері 25
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау 25
3.2 Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу 36
3.3 Өндіріс қалдықтарымен жұмыс істеудің құқықтық негіздері 45
Б тұжырымы 54
Қорытынды 56
Қолданылған әдебиеттер тізімі 59
Қысқартулар тізімі
1. ҚР - Қазақстан Республикасы
2. ТОЛ - тұрақты органикалық ластағыштар
3. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
4. ЖШС - Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік
5. ЖБШК - Жол берілген шекті концентрация
6. ӨЖ - өлшеу жүйесі
7. МҰ - мұнай өнімі
8. ҚОӘБ - Қоршаған ортаға әсерді бағалау
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күні экологиялық дағдарыс пен қоршаған ортаның ластануынан болған зардаптардан адамдардың құқықтарын өзекті мәселелерге айналып отыр. Табиғаттың дағдарыстық жағдайы қазірдің өзінде көптеген адамдардың өміріне, денсаулығына және мүлігіне қатер туғызады, оның әрі қарай тереңдей түсуі орын толмас экологиялық және биологиялық салдарға алып келуі мүмкін. Табиғатты қорғау - өмірдегі мәні бар қажеттіліктердің бірі, тіпті адам баласының тағдарын шешетін ең басты мәселеге айналды деп айтуға себеп бар.
Елімізде қолайлы қоршаған ортаға құқық адам мен азаматқа тиесілі табиғи және ажырамас құқықтардың бірі ретінде қабылданған. Заң шығарушылығының дәрежесінде бұл құқықты қабылдау оның іске асырылуын қамтамасыздандырушы заңдық қорғау құралдары мен амалдары жүйесін бекітуді қажетсінеді. Жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету үшін дамыған экологиялық заңнамамен қоса, барлық құқық қорғау және мемлекеттік жүйелердің тиімді қызметі, сонымен бірге жеке азаматтар мен қоғамдық бірлестіктерінің белсенділігі керек.
30 тамыз 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының 31 бабында Қазақстан Республикасының үкіметі адамның өмір сүруі мен денсаулығына жағымды айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды деп айтылған. Жоғарғы деңгейдегі индустриалдық қоғам пайда болғаннан бастап адамның қоршаған ортаға әсері басып болып, ол әр алуандығымен сипатталып бүгінгі күні адамзат баласы үшін әлемдік деңгейде қауіп-қатер ретінде төніп отыр. Табиғатты өнеркәсіптік өндіріс ластап жатқаны бәріне аян. Ауаның ластануы су мен топырақтың жағдайына әсер ететін қышқыл жаңбырлардың пайда болуына әкеліп соғатыны белгілі. Табиғаттың мұнай және оның өнімдерімен ластану дәрежесі гидросфера және атмосфера арасындағы газ бен су алмасуының айтарлықтай ірі өзгерістеріне алып келеді.
Негізінен ластау қасиетіне ие барлық дерлік аталған факторлар биосфераның ішінде өтіп жататын процестерге ірі әсерін тигізері анық.
Еліміздің табиғатының ластану дәрежесі мен қазіргі ахуалы оның дәлелі. 2003 жылдың желтоқсан айының 3 жұлдызындағы №1241 2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасында Республикамыздағы көптеген жылдар бойы табиғатқа төтенше жоғарғы техногенді салмақ түсіругі, қоршаған ортаның ресурстарын қолданудың көбінесе шикізат жүйесі орнағандығы туралы айтылған. Сол себепті экологиялық ахуалдың оңалуы болмаса және ол биосфераның тұрақсыздануына, қоғамның тіршілігіне қажетті қоршаған ортаның сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыз ету қасиетінен айыруға әкелетін табиғи жүйелердің нашарлауымен сипатталады. Өнеркәсіптік өндіру қоршаған табиғи ортаның барлық құрауыштарына теріс әсер етеді.
Көріп отырғанымыздай, өнеркәсіп өндірісінен келетін қауіп өте көлемді. Өнеркәсіптік өндіріс пен ғаламдық индустриализацияның өсуімен бірге пайда болған ластануларды азайтуға жол беруге болатын шекті концентрациялар мен оның туындыларының нормативтеріне негізделген қоршаған ортаны қорғау шаралары жеткіліксіз болып жатыр. Бұл зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігін сипаттайды.
Зepттey жұмыcының пәнi. Қазақстан Pecпyбликаcының заңнамасындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктерін зерттеу.
Зepттey жұмыcының ныcаны: Өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану, басқарудың құқықтық негіздері.
Зepттeyдiң жұмыcының мақcаты. Бүгінгі күндегі еліміздегі өндірістік ластануға баға бере отырып, өндіріс қалдықтарын тұтынудың, пайдаланудың, басқарудың құқықтық негіздерін талдау.
Οcы мақcатқа қοл жeткiзy үшiн мынадай мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздерін қарастыру;
- Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістерін талдау;
- Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптерін айқындау;
- Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орнын қарастыру;
- Еліміздегі өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктерін зерттеу.
Зepттey жұмыcының тeοpиялық құндылығы. Зepттey жұмыcының баpыcында өндіріс қалдықтарын қолданудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері cалаcының үлкeн аpнаcы ашылып, өзiнiң epeкшe зepттey ныcаны, ғылыми ұcтанымдаpы, түpлepi мeн үлгiлepi анықталды. Зepттeyдiң нәтижeлepi құқық cалаcында қοлданyдың epeкшeлiктepiнe нақты үлec қοcады. Зepттey баpыcында жаcалынған тұжыpымдамалаp мeн нәтижeлep өндіріс қалдықтарының қолданылуының құқықтық ерекшеліктерінің дамyына, қалыптаcyына ceптiгiн тигiзeдi.
Зepттey жұмыcының пpактикалық құндылығы. Алынған мәлiмeттep экологиялық құқық бοйынша зepттey жұмыcтаpы үшiн қοлданыла алынады, кypcтық, диплοмдық, диccepтациялық жұмыcтаpды жазy үшiн дe қοлданыла алады. Cοндай-ақ бұл зepттey жұмыcы заң мамандығына зepттeyдe, пpактикалық cабақтаpда, дәpicтepдe қοлданыла алады.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мақcаты мeн мiндeтi аpқылы анықталады. Жұмыc кipicпeдeн, екі бөлiмнeн, қοpытындыдан, қοлданылған әдeбиeттepдeн тұpады.
І бөлім. Әдебиеттерге шолу
Бұл дипломдық жобамда Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексін қолдандық, себебі Қазақстан Республикасындағы өндіріс пен тұтыну қалдықтары айналымы мен басқарудың құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері атты тақырыпты ашу үшін Экологиялық Кодекстің нормаларын басшылыққа алуымыз керек.
Сонымен қатар, жоба тақырыбын ашу үшін басқа да құқықтық-нормативтік актілерге жүгіндік. Соның ішінде: 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын қолдандық.
Жобаны дайындауға нормативтік-құқықтық актілерден басқа, оқулықтар, ғылыми еңбектер мен мақалалар қолданылды. Мысалы, Д.Л.Байдельдиновтың, С.Д. Бекишеваның Экологическое право Республики Казахстан, Э.Н. Жевлаковтың Экологические правонарушения и ответственность оқулығы, Как защитить ваши экологические права: руководство для граждан и неправительственных организаций оқулығы, О. Ш. Кикаваның Строительные материалы из отходов производства оқулығы, П.П.Палъгуновтың, М.В. Сумароковтың Утилизация промышленных отходов оқулығы, Д.Л. Байдельдиновтың Экология и судебная практика мақаласы, М.М. Бринчуктың Обеспечение экологической безопасности как правовая категория мақаласы, Е.А. Дюсеновтың Административная ответственность за экологические правонарушения мақаласы және тағы басқа дерек көздерін теориялық тұрғыны қарастыру үшін қолданылды.
Жобаны жазуда қолданылған дерек көздер теориялық аспектілерді қамтуда қолданылды, көбісі өзінің жаңашылдығын жоғалтқанымен, сол уақыттағы көзқарастарымен танысуға мүмкіндік берді.
II бөлім. Өндірістегі қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық негіздері
2.1 Өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманың дамуының сатылары мен үрдістері
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау заңнамасының құқықтық реттелу тарихы 3 кезеңге бөлінеді: төңкеріс алды, кеңестік, Егеменді Қазақстанның даму кезеңі.
Төңкеріс алды кезеңі өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру мен табиғи ресурстарды пайдалануға бағытталуымен ерекшеленеді. Табиғат қорғау нормалары енді ғана пайда бола бастаған кезі. Өнеркәсіп жерлеріне меншік құқығы, оларды пайдаланғаны үшін төлем туралы нормалар жеткілікті түрде дамыды. Аталған нормалар Ресей империясының заңнамасы шеңберінде қалыптасты, бірақ та олардың заңдық күші белгілі уақыттарда Қазақстан аумағында таралып отырған.
Қазақстанда өнеркәсіптік өндірістің дамуы кеш басталды, өйткені қазақтар көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы-егіншілік түрде өмір сүргендіктен, өндіріс бастауларын ұлттық қолөнер деңгейінде ғана байқауға болатын еді. Ал негізінде өнеркәсіптік өндірістің дамуы 18 ғасырда басталып, 19 ғасырда қарқынды дамыды, әсіресе тау-кен өнеркәсіп орындары сол кездегі Қазақстан аумағында кеңінен таралған болатын.
Бұл кезең қарастырылып жатқан қатынастарды тікелей қорғауға бағытталған нормалардың жоқтығымен сипатталады.
2-ші Кеңестік кезең Ұлы Октябрь революциясынан - 1917 жылдан басталады және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының ыдырауы мен соның негізінде жаңа мемлекеттер құрылғанға дейін жалғасты.
Өнеркәсіптік өндіру облысындағы табиғатты қорғау туралы заңнама үш негізгі бағытпен дамып отырды: а) ауаның ластануына қорғауды қамтамасыз ету; б) жер қойнауындағы байлықтарды қорғаумен қамтамасыз ету; в) суды қорғау. Бұл тәртіпте өндіріс саласындағы қоршаған ортаны қорғау нормалары жануарлар дүниесі мен орман туралы заңнамамен аз қамтылған болатын. Өнеркәсіп жерлерін құқықтық қорғау да тиісті деңгейде қалыптаспаған кезі еді.
Кеңестік кезең заңнаманы экологиялизациялау процесінің басталуымен сипатталады. Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау заңнамасы жартылай қалыптасты. Оның негізгі бағыттары өнеркәсіптік кәсіпорындардың зиянды әсерінен жер қойнауын, суларды және атмосфералық ауаны қорғау болды.
Үшінші кезең - Егеменді Қазақстан кезеңі - өнеркәсіп саласындағы қоршаған ортаны қорғаудың нормативтік қамтамасыз етілуінің жасақталған тәжірибесімен ерекшеленеді. Жер, Орман, Су кодекстері, Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы, Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы ҚР Заңдары көп немесе аз дәрежеде болса да өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау туралы нормалармен қамтылған болатын. Бірақ Егеменді Қазақстан кезеңінің алғашқы кезеңнен айырмашылығы осы уақыттағы аталған нормалар 15 маусым 1997 жылғы Қоршаған ортаны қорғау туралы ҚР Заңы, 9 қаңтар 2007 жылғы ҚР Экологиялық кодексі сияқты қоршаған ортаны қорғау бойынша кешенді нормативтік актілерде пайда болуымен сипатталады.
Сонымен қатар, аталған кезеңде өнеркәсіптегі қауіпсіздікті жасау саласында дербес заңнамалық ережелер құрыла бастады. Бүгінгі күні өндірістегі табиғи ортаны қорғауға қатысы бар жалғыз нормативтік актіге 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңын жатқыза аламыз. Бұл Заң қауіпті өндірістік объектілеріндегі апаттардың алдын алуға, жеке және заңды тұлғаларға, қоршаған ортаға және мемлекеттік апаттар салдарынан келтірілген шығындардың орнын кепілді толтыруға бағытталған.
Қазақстан Республикасында 2009 жылы маусым кезінде өндіріс мөлшері 7,2 процентке жоғарылады, соның ішінде маусым айында мамырмен салыстырғанда кен қазу саласындағы өндірісі - 6,3 процентке, өңдейтін өнеркәсібіндегі өндірісі 9,9 процентке өсті. Сондай-ақ маусымда шикі мұнай өнімдерін, металдарды өндіру, машиналарды құрастыру, металлургиялық өнеркәсіп өнімдері жоғарылаған.
Сол себепті экологиялық жағдайдың біршама оңалуы болмады және халықтың өмір сүруіне қолайлы, био ортаның тұрақсыздануына, оның табиғи орта сапасын қалыпты деңгейде қамтамасыздандыру қасиетінен айыруға әкелу жолындағы табиғи жүйелердің азаюынан көрініс табады.
Өнеркәсіп өндірісі бізді қоршаған табиғи ортаның барлық бөліктеріне зиянды әсер етеді.
Бірінші кезекте атмосфералық ауаға деп айта аламыз. Ауаның басты ластану көзі келесідей өнеркәсіптердің қызметімен байланысты: түстi металлургия, жылу энергетикасы, қара металлургия, мұнай-газ кешенi кәсiпорындары мен көлiк шығарындылары. Ауаның ластануы қаупі қоғам денсаулығының күрт өзгеріп, нашарлауына және табиғаттың тозуына өз әсерін тигізеді.
Аса ластанған қалаларға еліміздің 10 қаласын жатқызуымызға болады, оның iшiнде 8 қала - атмосферасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатқызылады. Қалалардағы ауаның зиянды заттармен ластануының дәрежесінің жоғары болу себебі - өндiрiсте ескiрген технологиялармен, пайда болмайтын тазартқыш құрылыстарды қолданумен, қолданылатын отынның сапасының төмен болуымен, қуаттың жаңғыртылатын және дәстүрлi емес көздерiнiң аз пайдаланылуымен байланысты. Халықтың көп бөлiгi зиянды шығарындылардың әсерi жоғарғы деңгейдегі аймақта тұрып жатыр, өйткені кәсiпорындардың 20%-дан астамының нормативтiк санитарлық-қорғау аймағы жоқ. Атмосфераның ластануы көмiрсутегi шикiзатының бұрынғы кен орындарын дамытуына және жаңа кен орындарын игеруіне тәуелді, бұл атмосфераның күкiртсутегiмен, меркаптандармен ластану дәрежесін арттыра түседі. Алауда iлеспе газдың жағылуы қызған газдың, күкiрт пен азот оксидінiң едәуiр көлемiн атмосфераға шығарумен бірге жүредi, кен орындарының төңiрегiнде жоғары жылу аясы қалыптасады.
1993 - 2000 жылдардың аралығында зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы негiзiнен өндiрiс құлдырауының себебінен 5,1 млн. тоннадан 3,2 млн. тоннаға дейiн азайғаны мәлім. 2007 жылы ауа қабатына 185 000 тонна зиянды заттар шығарылды, оның 15 000 стационарлық көздерден, ал қалған 170 000 автокөлік көздерінен болды.
Өндірістегі келесі зиянды әсер ету нысанына су ресурстары жатады. Еліміз су қоры аз болып келетін мемлекеттердің қатарына енеді. Бүгінгі күні тау-кен өндiрісі мен металлургия және химия өнеркәсiбi, қалалардағы коммуналдық қызметтер су нысандарын қарқынды ластауда және ол нақты экологиялық апатқа әкелуі мүмкін. Iле өзендерi, Ертiс, Балқаш көлi, Сырдария, Нұра барынша ластанған. Бүгінгі күні мемлекетімізді ауыз сумет қамтамасыздандырушы жер асты суларының да халі нашар, яғни олар да ластанған.
2015 жылы еліміздің Каспийдің төңірегінен өндіретін мұнай 100 000 000 тоннаға жетті. Алдыңғы қатарлы технологиялардың көздерімен өндірілген мұнайдың өнімдерінің 0,1 % Каспий теңізіне төгілуі қауіп тудырады, себебі жылына 10 000 тонна мұнай теңізге құйылады.
Қазақстандық салада көмірсутегі шикізатын жаппай меңгеру мемлекеттің экологиялық қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін. Өнеркәсіптің өндіріс қалдықтары көп аспектілі зиян әкелуде. Радиоактивтi ластану еліміздің экологиялық қауiпсiздiгiне айтарлықтай нақты қауіп төндiредi, олардың қайнар көздерi келесідей негізгі топтарға бөлінеді:
- уақытша жұмысы тоқтап қалған уран өндіруші және оны өңдеуші өнеркәсібінің қалдықтары;
- ядролық қаруларды сынау кезінде ластанған аймақтар;
- мұнай және оның өнімдерін өндiру өнеркәсiбi мен мұнаймен жұмыс істеу құрылғыларының қалдықтары;
- иондаушы сәулеленудiң пайдаланудан шыққан көздерi болып келетін ядролық реакторлардың жұмыс iстеуi барысында пайда болған қалдықтар мен радиоизотоптық өнiм.
Елімізде табиғи радиобелсенділіктің жоғары деңгейiн беретiн уран берушi алты iрi геологиялық өңiр, көптеген кішкене кен орындары мен уран байқалатын кенiштер, уран өндiрушi кәсiпорындар мен ядролық жарылыстар жасалған жерлерде шоғырланған қалдықтар бар.
Біздің мемлекетіміздің ауданының 30 пайыздық үлесінде қоғам мен мемлекеттің мүшелеріне айтарлықтай үлкен зиян келтіруші радиоактивті газ - радонның көп деңгейде бөліну мүмкіндігі байқалған. Осындай радионуклидтермен залалданған ішетін суды қандай да бір адамның қажеттіліктеріне пайдалану зиянын келтірері анық. Республикамыздың кәсiпорындарында иондаушы сәулелердiң пайдалану нәтижесінде 50 000 артық қалған көздер мен радиациялық зерттеулердің нәтижесінде анықталған радионуклидтердің 16-сы адамның өмірі мен денсаулығына аса қатты қауіп төндіреді, сондықтан олардың 700-ден астам бақылаудан тыс қалған көздері анықтала отырып, жойылуға ұшырады.
Қазіргі кезде химиялық ластағыштардың ішіндегі ерекше қауіптісі ретінде тұрақты органикалық ластағыштарды (кейіннен - ТОЛ) айта аламыз, осыған орай еліміздің үкіметінің қолданып отырған саясатына сәйкес, 2001 жылдың мамырында ТОЛ туралы Стокгольм конвенциясына қол қойған болатын.
Тұрақты органикалық ластағыштар деп - улы қасиеттері болатын, күрделі ыдырайтын, негізінен ыдырауға тұрақтылық танытушы, биожинақтағыштығымен сипатталатын химиялық заттардың түрлi тобын айта аламыз. Осы топтың химиялық құрамы мен қоспалары ауамен, сумен, топырақ арқылы трансшекаралық жолмен таралады, сонымен бірге құрлықтың экологиялық жүйелерімен және су экологиялық жүйелерін сақталады, өздерiнiң шығарынды көздерiнен алыс қашықтықта шөгедi. Адамның қандай да дене ағзасын ластаушы химиялық улармен салыстырғанда бұл өнімдер іштегі реттеуші жүйенің қызмет етуін құртады. ТОЛ мөлшері аз болғанның өзінде ол биологиялық қызметтердің бұзылуына, гендік жолмен беріле отыруға бейім және адамның өмірі мен денсаулығына және табиғаттың тіршілік етуіне кері әсерін тигізеді.
Пестицидтер еліміздегі ТОЛ-дың біршама бөлігін құрайды. Өсімдік ортасын сақтаушы және қорғаушы жаңа технологиялардың жылдан-жылға дамып келуіне қарамастан, бүгінгі күнге дейін талдау жұмыстарын жасаудың үлгілерінде осыдан елу-алпыс жыл бұрынғы пестицидтердің көздері табылған болатын.
Өндіріс орындарының тұрақты органикалық ластағыштары энергетика мен мұнай және оның өнімдерін өңдеу, химияның басқа салаларының жұмыс істеу нәтижесінде жинақталынады және пайдалынылады.
Қазатомөнеркәсібінің мәліметтеріне сәйкес, әр жылы 5 % дүние жүзілік өндірістегі өңделетін өнімдердің 2500000 тоннасы уран өндірісіне тиесілі, ал 2009 жылы уранды өндіру 10 %-ға артты. Алайда оларды құрту немесе көму өндіруден 10 есе қымбатқа түседі, біздің еліміздің ауданында өндіріс қалдықтарының 20 млрд.тоннадан артығы жинақталған, оның 6,7 млрд. тоннасы улы заттарға тиесілі, сонымен бірге ендігі кезекте олардың санының артып келуі байқалуда. Қазіргі кездері компаниялар өндіруінің қуат көзі нашар болса да, жобаларды іске асырумен айналысып, ауадағы лас химиялық қалдықтардың мөлшерін бірнеше есе арттырып отыр.
Бұл проблема қазіргі кезде маңызды ғылыми жетістіктерді талап етеді және оны шешу үшін қоршаған ортаны және адамның денсаулығы мен өмірін сақтауға бағытталған тиімді шараларды қолданған артық етпес.
2.2 Өндірістік қызметтен зиянды әрекеттен қоршаған ортаны қорғаудың түсінігі мен принциптері
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын тікелей субъектілерге өнеркәсіптік кәсіпорындар жатады. Сонымен қатар, өнеркәсіптегі қоршаған ортаны қорғау субъектілеріне осы саладағы экологиялық бақылауды жүзеге асыратын субъектілерді де жатқызуға болады.
Өкінішке орай, өндіріс саласында қоршаған ортаны құқықтық қорғаудың арнайы қағидалары республикалық заңнамада да, ТМД елдерінің заңнамасында да әзірше жоқ. Мысалы, маңызды болып табылатын 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында қағидалардың көрсетілмегендігімен оның негізгі кемшілігіне жатқызуға болады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау қағидаларының тұжырымдамасын құруда қоршаған ортану қорғаудың жалпы қағидалары, ТМД елдерінің үлгілік заңнамасында бекітілген қағидалары, 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекітілген халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық объектілерін табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде қорғау қағидалары ескерілген.
Барлық қарастырылған қағидалардың ішінен өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаудың арнайы қағидаларының негізін құрайтындары анықталды. Арнайы қағидаларға, біздің ойымызша, келесілерді жатқызуға болады:
1) өнеркәсіп өндірісінің экологиялық қауіпсіздігі презумпциясы;
2) өнеркәсіптік кәсіпорын қызметінің тәуекелі мен зияндылық деңгейін анықтау міндеттілігі;
3) өнеркәсіптік өндірістің қоршаған ортаға әсерін бағалау мен экологиялық сараптамасының міндеттілігі;
4) қоршаған ортаға өнеркәсіптік өндірістің әсерін міндетті түрде нормалау;
5) өнеркәсіптік өндірісті міндетті лицензиялау;
6) өнеркәсіптік өндіріс саласында табиғат пайдаланудың ақылығы;
7) қоршаған ортаға келтірілген зиянды міндетті өтеу;
8) жоғары экологиялық қауіп көздері иелерінің азаматтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру қағидасы.
Өндіріс салаларындағы ластандырушы қауіп-қатерлерден табиғаттың тіршілігін және адамның өмір сүруі мен денсаулығын қорғаудың негізгі тұжырымдамалары түрлі иерархиялық деңгейде және салалық бағыттағы бөлек заңнамалық ережелерде бекітілген, осы қағидаларды еліміздің қазіргі кезде қолданылып жүрген заңнамасында, яғни Қауіпті өндіріс объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекіткен жөн.
2.3 Заманауи экологиялық құқық жүйесіндегі өндірістік қызметтің зиянды әрекетінен қорғау туралы нормалардың орны
Өндірістік қызметтің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының ерекшеліктері анықталған, олардың қатарына:
а) табиғат қорғаушылық сипатты (аталған нормалардың негізгі міндеті - қоршаған ортаны өндірістің зиянды әсерінен қорғау);
б) кешенділік сипатты (бұл нормалар тек экологиялық заңнамада емес, сонымен қатар өндірістік қызметті реттейтін заңнамада да (Қауіпті өндірістік объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы) қарастырылған);
в) нормативтік-техникалық сипатты (бұл нормалар техникалық нормалармен тығыз байланысты, көбісі арнайы Техникалық регламенттерде қарастырылған) жатқызуға болады.
Өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны құқықтық қорғау нормаларының жиынтығы келесі жағдайлармен ерекшеленеді.
Біріншіден, бұл нормалардың нақты мазмұны біртектілігімен сипатталады. Өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормалары өздерінің біртекті қоғамдық қатынастар шеңберін ғана реттейді. Екіншіден, өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының заңды біртектілігі бар. Қарастырылып жатқан нормалар айрықша, аталған қатынастар тобына тән реттеудің құқықтық режимін құрайтын жалпы тұжырымдарда, арнайы құқықтық қағидаларда, арнайы құқықтық түсініктерде берілген.
Бірақ та, бүгінгі таңда өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының нормативтік оқшаулығы жеткіліксіз. Яғни құқықтық институтты құратын нормалардың тарауларында, бөлімдерінде, бөліктерінде, заңның немесе басқа да нормативтік-құқықтық актілердің құрылымдық бөлімдерінде оқшаулануы және реттелетін қатынастардың толық қарастырылғаны туралы белгі жоқ.
Сонымен, өндіріс қызметінің қоршаған ортаны қорғау туралы нормалары экологиялық заңнаманың қазіргі даму үрдісінде Шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі экологиялық талаптар деген құқықтық институттың субинституты болып табылады. Субинститут - бұл құқықтық институттың құрамдас бөлігі. Аталған институт Шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі экологиялық талаптар атты құқықтық институттың құрамында және басқа институттармен бірге экологиялық құқық саласына кіреді. Келешекте өндіріс қызметінің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормалары, егер ол үшін барлық алғышарттар жасалса, дербес құқықтық институт ретінде қалыптасуы мүмкін.
Құқық нормаларымен реттелген және белгілі бір шарттарға байланысты біртұтас жүйеге жүйелеуге болатын өнеркәсіптегі қоршаған ортаны қорғауға бағытталған қызмет түрлері болып табылады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғаудың бірінші белгісіне қорғауға жататын табиғи нысан жатқызылады. Ол белгі бойынша келесі түрлерін атауға болады:
- жерді өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- жер қойнауын өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- суларды өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- өсімдік дүниесін өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- жануарлар дүниесін өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау;
- атмосфералық ауаны өндірістік қызметтің теріс әсерінен құқықтық қорғау.
Аталған жіктемеге сәйкес Қарағанды облысының өнеркәсіптік кәсіпорындарының, мұнай өңдеу кәсіпорындарының қызметі және олардың табғи ортаны қорғау бойынша жүзеге асыратын шаралары туралы тәжірибелік мысалдар келтірілген.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау құқықтық қорғаудың негізгі бағыттарының екінші белгісі болып өнеркәсіптік кәсіпорын қызметінің кезеңі табылады.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны құқықтық қорғаудың негізгі бағыттарының жіктелуі, басқа да жүргізілген зерттеу нәтижелері келесі қорытындылар шығаруға мүмкіндік береді.
Біріншіден, қоршаған ортаны қорғау мұнайды өндіруді жүзеге асыру кезіндегі қоршаған ортаны қорғау туралы нормалардың айқындалуын қажет етеді, өйткені қолданыстағы жалпы экологиялық нормалар оның ерекшелігін әр кезде ескере бермейді. Екіншіден, мұнайды тасымалдаудың негізгі құралы болып табылатын құбырлы көліктің құқықтық реттеу режимін бекітетін біртұтас нормативтік-құқықтық акті жоқ. Үшіншіден, мұнайды қуаттың дәстүрлі емес көздеріне біртіндеп ауыстырылуын жүзеге асыру қажет. Қуаттың жаңартылған көздерін пайдалану оның құқықтық негізін қалауды қажет етеді.
- Республикамыздың Атмосфералық ауаны қорғау бойынша экологиялық талаптар атты дербес тарауын Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының N 212 Экологиялық Кодексіне толықтыру қажет, онда шаруашылықтың қызметтің сатыларына келесілерді жатқызады: ауаға әсер етуші өнеркәсіптерді, құрылыстарды және өзге нысандарды орналастыру, жобалау, салу, пайдалануға енгізуге орай ауаны қорғау бойынша нормалардан тұруы қажет.
Жаңа ережелерді қолданудың арқасында Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің өзгеруі ауаның ластану проблемасын кейіннен шешуге мүмкіндік берері анық.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысын алдын алуға, анықталуға және болдырмауға бағытталған шаралардың жүйесі, қоршаған ортаны қорғау саласындағы шаруашылық және басқа қызмет, соның ішінде нормативтер мен нормативтік құжаттардың талаптарының қамтамасыз етілуі қоршаған ортаны қорғау саласындағы бақылау болып табылады (экологиялық бақылау).
Экологиялық бақылау тек мемлекеттік қана болмайды. Заңнамаға сәйкес экологиялық бақылаудың келесідей түрлерін бөліп көрсетуге болады:
- мемлекеттік экологиялық бақылау;
- өндірістік экологиялық бақылау;
- муниципальды экологиялық бақылау;
- қоғамдық экологиялық бақылау.
Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарымен қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органдармен жүзеге асырылатын жалпы экологиялық бақылаудың түрін бөліп көрсетеді.
Көрсетілген бақылаудың кез-келгені мынадай мақсаттарда жүргізілуі қажет:
- сәйкес органдармен, заңды және жеке тұлғалармен қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың орындалуын қамтамасыз ету;
- қоршаған ортаны қорғау саласындағы талаптардың, соның ішінде нормативтер мен нормативтік құжаттардың талаптарының сақталуы;
- экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
Шаруашылық және басқа қызмет түрінің нысандарын, мемлекеттік экологиялық бақылауға тиісті табиғи нысандарды анықтау үшін заңнама қабылданған болатын.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік инспекторлардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі Қоршаған ортаны қорғау туралы заңда анықталды. Олардың ішінде келесілерді болып көрсетуге болады: ұйымды, меншік формасына тәуелсіз шаруашылық және басқа қызметтің объектілеріне, соның ішінде мемлекеттік қорғауға тиісті объектілерге, азаматтық қорғау объектілеріне тексеру мақсатында бару, мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыру үшін материалдармен, құжаттармен және басқа мәліметтермен танысу; қоршаған ортаны қорғау саласындағы нормативтерінің, мемлекеттік стандарттардың және басқа нормативті құжаттардың талаптарын сақтауды, тазалау қондырғыларының және басқа залалсыздандыру құралдарының, бақылау құралдарының жұмыстарын тексеру, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау бойынша жоспарлар мен шараларды орындау; өндірістік және басқа объектілерді орналастыру, құру, пайдалануға енгізу және пайдаланудан шығару кезіндегі қоршаған ортаны қорғау саласындағы талаптарды, нормаларды және ережелерді сақтау; қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңды және жеке тұлғалармен заңнаманың бұзу кезіндегі шаруашылық және басқа қызметті тоқтату;қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысына жол берген тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тарту; заңнамамен анықталған басқа міндеттемелер.
Экологиялық бақылау қоршаған ортаны қорғауды басқару құралдарының бірі болып табылады. Қоршаған ортаның нашарлауының және өмірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайларында Қазақстандық мемлекет мемлекеттік экологиялық бақылаудың жақсартылуы мен оның құқықтық базасы бойынша шараларды қолданады. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнайы уәкілетті органдар, басқа министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен ведомствалар туралы ҚР ережелерінде тұрақты, жүйелі және жалпы экологиялық бақылауды қамтамасыз етуге бағытталған міндеттемелер қарастырылады.
Өндірістік экологиялық бақылау Қазақстан Республикасының 2007.01.09. N 212 Экологиялық Кодексіне сәйкес қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды рационалды қолдану мен қалпына келтіру бойынша шаруашылық және басқа қызметтік шараларды орындауды қамтамасыз ету мақсатында, қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнамамен орнатылған талаптарды орындаудың мақсатында жүргізіледі. Шаруашылық және басқа қызметтің субъектілері атқарушы билік органдарында және заңнамамен орнатылған тәртіпте сәйкес мемлекеттік және муниципиалды бақылауды жүзеге асыратын жергілікті өзін-өзі басқару органдарында өндірістік экологиялық бақылауды ұйымдастыру туралы мәліметтерді ұсынуға міндетті.
Өндірістік экологиялық бақылау, әдетте, заңды шаруашылық тұлғалар мен субъектілердің экологиялық қызметімен жүзеге асырылады. Бақылаудың осы түрі қоршаған ортаны қорғау бойынша жоспарларды орындауды тексеруден тұрады, соның ішінде технологиялардың жетілдірілуінен және өнімнің сапасын жақсартудан, экологиялық ережелердің, стандарттардың, өндірістік қызметтің нормативтерінің сақталуынан, табиғатты қорғау нысандарының қорғалуынан, бұзылған жерлердің рекультивациясы бойынша жұмыстарды жүргізуден, өндірістік қызметтің басқа жағымсыз салдарларын бұзудан тұрады.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы қоғамдық бақылау (қоғамдық экологиялық бақылау) әркімнің жағымды қоршаған ортаға құқығын қамтамасыз ету мақсатында және қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылысын болдырмаудың мақсатында жүзеге асырылады. Қоғамдық экологиялық бақылау қоғамдық және басқа коммерциялық емес бірлестіктермен олардың жарғыларына сәйкес, сондай-ақ заңнамаға сәйкес азаматтармен жүзеге асырылады. ҚР мемелекеттік билік органдарына, ҚР субъектілерінің мемлекеттік басқарудың органдарына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына ұсынылған қоғамдық экологиялық бақылаудың нәтижелері заңнамамен орнатылған тәртіпте міндетті қарауға жатқызылады.
ҚР заңнамасы бойынша қоғамдық экологиялық бақылау әр түрлі формаларда жүзеге асырыла алынады: а) қоғамдық жиналыстар мен олардың өзіндік формалары - парламенттік жиналыстар; б) референдумдар; в) қоғамдық экологиялық сараптама; г) бұқаралық ақпарат құралдарына жүгіну; д) құқық қорғау органдарына және сотқа арыздардың, мәлімдемелердің, талаптардың бағытталуы.
Жоғарғы қоғамдық қауіптілікті көрсететін әрекеттер экологиялық қылмыстардың құрамына кіреді, олар үшін ҚР қылмыстық заңнамамен қылмыстық жауапкершілік орнатылған.
А тұжырымы
Қазақстанда өнеркәсіптік өндірістің дамуы кеш басталды, өйткені қазақтар көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшы-егіншілік түрде өмір сүргендіктен, өндіріс бастауларын ұлттық қолөнер деңгейінде ғана байқауға болатын еді. Ал негізінде өнеркәсіптік өндірістің дамуы 18 ғасырда басталып, 19 ғасырда қарқынды дамыды, әсіресе тау-кен өнеркәсіп орындары сол кездегі Қазақстан аумағында кеңінен таралған болатын.
2-ші Кеңестік кезең Ұлы Октябрь революциясынан - 1917 жылдан басталады және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының ыдырауы мен соның негізінде жаңа мемлекеттер құрылғанға дейін жалғасты.
Өнеркәсіптік өндіру облысындағы табиғатты қорғау туралы заңнама үш негізгі бағытпен дамып отырды: а) ауаның ластануына қорғауды қамтамасыз ету; б) жер қойнауындағы байлықтарды қорғаумен қамтамасыз ету; в) суды қорғау. Бұл тәртіпте өндіріс саласындағы қоршаған ортаны қорғау нормалары жануарлар дүниесі мен орман туралы заңнамамен аз қамтылған болатын. Өнеркәсіп жерлерін құқықтық қорғау да тиісті деңгейде қалыптаспаған кезі еді.
Аса ластанған қалаларға еліміздің 10 қаласын жатқызуымызға болады, оның iшiнде 8 қала - атмосферасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатқызылады. Қалалардағы ауаның зиянды заттармен ластануының дәрежесінің жоғары болу себебі - өндiрiсте ескiрген технологиялармен, пайда болмайтын тазартқыш құрылыстарды қолданумен, қолданылатын отынның сапасының төмен болуымен, қуаттың жаңғыртылатын және дәстүрлi емес көздерiнiң аз пайдаланылуымен байланысты.
Біздің мемлекетіміздің ауданының 30 пайыздық үлесінде қоғам мен мемлекеттің мүшелеріне айтарлықтай үлкен зиян келтіруші радиоактивті газ - радонның көп деңгейде бөліну мүмкіндігі байқалған.
Өндіріс саласында қоршаған ортаны қорғау қағидаларының тұжырымдамасын құруда қоршаған ортану қорғаудың жалпы қағидалары, ТМД елдерінің үлгілік заңнамасында бекітілген қағидалары, 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ Азаматтық қорғау туралы Қазақстан Республикасының Заңында бекітілген халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық объектілерін табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде қорғау қағидалары ескерілген.
Өндірістік қызметтің зиянды әсерінен қоршаған ортаны қорғау нормаларының ерекшеліктері анықталған, олардың қатарына:
а) табиғат қорғаушылық сипатты (аталған нормалардың негізгі міндеті - қоршаған ортаны өндірістің зиянды әсерінен қорғау);
б) кешенділік сипатты (бұл нормалар тек экологиялық заңнамада емес, сонымен қатар өндірістік қызметті реттейтін заңнамада да (Қауіпті өндірістік объектілеріндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ҚР Заңы, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы ҚР Заңы) қарастырылған);
в) нормативтік-техникалық сипатты (бұл нормалар техникалық нормалармен тығыз байланысты, көбісі арнайы Техникалық регламенттерде қарастырылған) жатқызуға болады.
ҚР заңнамасы бойынша қоғамдық экологиялық бақылау әр түрлі формаларда жүзеге асырыла алынады: а) қоғамдық жиналыстар мен олардың өзіндік формалары - парламенттік жиналыстар; б) референдумдар; в) қоғамдық экологиялық сараптама; г) бұқаралық ақпарат құралдарына жүгіну; д) құқық қорғау органдарына және сотқа арыздардың, мәлімдемелердің, талаптардың бағытталуы.
III бөлім. ҚР-сындағы өндіріс қалдықтарын тұтыну, пайдалану мен басқару және оның құқықтық және процессуалдық ерекшеліктері
3.1 Өндіріс қалдықтарын жинау, тұтыну, залалсыздандыру, сақтау
Өндіріс қалдықтары Маңғыстау облысының экологиясына кері әсерін бірнеше жылдар бойы тигізіп келеді, оған химиялық өнеркәсіптердің көп шоғырлануы негізгі себеп болады. Ендігі кезекте осы Маңғыстау облысының ластану дәрежесіне назар аударып статистикалық мәліметтерге жүгінейік.
Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауаның ластануы негізінен химиялық өнеркәсіптің және энергетика жүйелерінің қызмет етуімен, құрылыс орындарының жұмыстары мен автокөліктің шығарындыларымен, мұнай және мұнай өнімдерінің қалдықтарының шектен тыс шығарылуымен, кендерді өндірумен байланысты.
Кесте 1. Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауасының ластануының 2011-2014 жылдар аралығындағы көрсеткіші
Облыстың қалалары
мен аудандары
Жылдар
2011
2012
2013
2014
Ақтау қ.
261
177
166
163
Жаңаөзен қ.
34
43
47
37
Бейнеу ауд.
28
49
52
53
Қарақия ауд.
11
48
48
55
Маңғыстау ауд.
7
28
36
45
Мұнайлы ауд.
27
41
57
47
Түпқарағай ауд.
11
60
77
66
Жалпы облыс бойынша
379
446
483
466
1-кестесінің деректері сәйкес, 2011-2014 жылдардың аралығында өнеркәсіптік кәсіпорындардың саны 379 бастап 466-ға дейін, яғни 23% артқан.
Маңғыстау облысындағы атмосфералық ауасының ластануына ең ірі шығарындылардың жалпы санынан облыс орталығы Ақтау қ. кәсіпорындары енгізеді - 20%, Жаңаөзен қ. - 17%, Бейнеу ауданы - 17%.
2011 жылмен салыстырғанда 2014 жылы Маңғыстау облысының кәсіпорындарының жалпы шығарындылары 16,5 %-ға - 75,8 мың тоннадан 88,3 мың тоннаға артқан. Оның құрамында тазартқыш ғимараттармен 22,1 мың тонна тазартылды, тазартусыз атмосфераға шығарылғандар - 303,7 мың тонна болды.
Маңғыстау облысының статистика департаментінің ММ мәліметтеріне сәйкес, 2014 жылға облыс бойынша шығарындылар көлемі бойынша алғашқы орында ұшатын органикалық қоспалар - 43,2 %, одан кейін көміртек тотығы - 21 %, және көмірсутек - 18%.
Соңғы кездері облыста газды кешендік дайындау бойынша үш зауыт құрылды - бұл екі зауыт Қазмұнайтеңіз ТМК АҚ және біреуі - Қарақұдұқмұнай ЖШС, Емір Ойл ЖШС шағын газ өңдеу зауыты қызметін тоқтатқан жоқ, сонымен бірге 2012 жылдың 2-ші жартыжылдығында БузачиОперейтинг ЛТД КФ Северные Бузачи компаниясының кен орындарына пайдалануға газ дайындау құрылғысы берілген болатын.
Маңғыстау облысының Ішкі істер департаментінің деректерінің мәліметтеріне сәйкес, 2013 жылы Маңғыстау облысында 140 мың бірлікке жуық автокөліктің саны тіркелген, бұл 2009 жылмен салыстырғанда 30 мың бірлікке артық.
Атмосфералық ауаның сапасының бұзылу дәрежесін анықтауды Маңғыстау гидрометеорология орталығы ЕМК облыс орталығы - Ақтау қ., Жаңаөзен қ., Морпорт Ақтау Арнайы экономикалық аймағының (АЭА) аймағында, дунга мен Жетібай кен орындарында, Баутин пос. Қошқар-Ата қалдық қоймасының аумағында іске асырады.
Негізінен, 2009 - 2011 жылдарының аралығында Ақтау қ. атмосфералық ауаның ластану дәрежесі 3,4-тен бастап 2,6-ға АЛИ5 дейін кеміген.
Өлшеніп қойылған заттардың орташа концентрациясы 2009 жылы 1,2-1,3 ЖБШК құрады. Азот диоксидінің ең жоғарғы бір жолғы концентрациясы 2,4 ЖБШК болды, өлшенген заттар - 1,4 ЖБШК, аммиак - 1,2 ЖБШК. Бұдан басқа қалған анықталатын ингредиенттердің мөлшері жол беруге болатын шекті нормаларда байқалған.
Кесте 2. Ақтау қаласының атмосфералық ауасының ластануының 2009 бен 2014 жылдардағы сипаттамасы
Қоспа
2009 жыл
2014 жыл
Орташа концентрация
Максималды бір жолғы концентрация
Орташа концентрация
Максималды бір жолғы концентрация
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
мгм3
ЖБШК асуының еселігі
Өлшемді заттар
0,19
1,3
0,7
1,4
0,1927
1,2846
0,6
1,2
Күкірт диоксиді
0,010
0,2
0,045
0,1
0,0116
0,2321
0,12
0,24
Сульфаттар
0,005
0,02
0,002
0,0086
0,06
0,0067
Көміртек оксиді
0,07
0,02
3,0
0,6
0
0
0
0
Азот диоксиді
0,04
1,0
0,2
2,4
0,0226
0,5641
0,3
3,5294
Аммиак
0,04
0,9
0,23
1,2
0,359
0,9
0,9
Күкірт қышқылы
0,014
0,1
0,05
0,2
0,0185
0,4621
0,2
1
Көмірсутек
0,0251
0,2508
0,21
0,7
2014 жылдың алғашқы жартыжылдығында атмосфералық ауаның ластануы жоғары болғаны көрінген. Ол 3,5 тең азот диоксиді бойынша ӨЖ белгісімен және 0,7% тең келетін МҰ (жоғары деңгей) белгісімен анықталады. Негізінен қала бойынша өлшенген заттардың орташа айлық концентрациясы - 1,3 ЖБШК болды, яғни 2009 жылға қарағанда 0,6 ЖБШК төмен, басқа да ластаушы заттар - ЖБШК аспаған. Өлшемді заттар бойынша ЖБШК өсуінің жағдайларының саны - 4, азот диоксиді бойынша - 2 жағдайды қамтыды.
Бүгінгі күні облыста, толық барлық елде сынды, өндіріс пен пайдалану қалдықтарының пайда болуы көлемінің тоқтаусыз артып келе жатқаны анықталды, бұл көбіне шаруашылық қызметінің өсіп жатқан мөлшерімен және тұтыну нарығының қарқынды дамуымен негізделеді.
Кесте 3. 2011-2014 жылдардың аралығындағы Маңғыстау облысында қалдықтардың жиналу динамикасы, мың тонна
x
мың.тонн
2011ж.
493
2012ж.
478
2013ж.
470
2014ж.
365
Өнеркәсіптік қалдықтардың 37,3% үлесін құрайтын мұнай шығаратын кәсіпорын қалдықтары құрайды. Атмосфералық ауаны қорғау РҒЗО ЖШС сұранымына Маңғыстау облысы бойынша экология департаменті ММ жауабының деректеріне сәйкес, Маңғыстау облысы аумағында жиналған мұнайдан құралған қалдықтардың жалпы көлемі 2013 жылдың соңында облыстық экология департаменті дерегі бойынша 175,397 мың тоннаны, оның ішінде мұнай шламы - 23,710 мың тоннаны, өнделген бұрғылау шламы - 146,685 мың тоннаны, мұнай шикізаты мен мұнай емес өнімдер - 4,988 мың тоннаны, мұнай сіңген топырақ - 14,264 мың тоннаны құрағанын байқауымызға болады.
Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) үлесі 2013 жылы 62,7% аралығында болды. Маңғыстау облысының статистика департаментінің ММ деректеріне сәйкес, 2013 жылы облыста коммуналдық калдықтарды жинау және шығару көлемі 185 287 тоннаны құраған болатын.
Кесте 4. Өндіріс қалдықтары
Аудандар:
Барлық жиналған қалдықтар
Оның ішінде:
Үй шаруашылығы қалдықтары
Парк қалдықтары
Құрылыс қалдықтары
Өндіріс қалдықтары (тұрмыстыққа теңелген)
Көше қоқысы
Базар қалдықтары
Басқа қалдықтар
Барлық шығарылған қалдықтар
Полигонға ҚТҚ үшін
Ұйымдарқоқыс қайта өндейтін зауыт тараптарына тапсырылды
Облыс бойынша барлығы:
185 287
13 9048
8 007
8 984
8 512
1 7030
3 706
-
185 287
185 287
-
Ақтау қ.
61 066
60 926
-
-
130
10
-
-
61 066
61 066
-
Жаңаөзен қ.
39 668
29 524
-
3 684
2 776
-
3 684
-
39 668
39 668
-
Бейнеу
927
608
-
-
-
297
22
-
927
927
-
Қарақиян
40 166
11 850
6 250
5 300
4 466
12 300
-
-
40 166
40 166
-
Маңғыстау
478
4
-
-
474
-
-
-
478
478
-
Мұнайлы
40 406
35 136
1 757
-
-
3 513
-
-
40 406
40 406
-
Түпқараған
2 576
1 000
-
-
666
910
-
-
2 576
2 576
-
Әрбір кәсіпорынның келесі кезеңдепден тұратын өз өмірлік циклы бар: 1) жер учаскелерін ұсыну; 2) техникалық-экономикалық негіздеу; 3) салу; 4) пайдалануға енгізу; 5) пайдалану; 6) модернизациялау; 7) конверсиялау; 8) кәдеге жарату. Мұнда қоршаған ортаны қорғаудың екі негізгі құралдары - қоршаған ортаға әсерді бағалау және экологиялық сараптамамен қамтамасыз етілетін кәсіпорынның алғашқы төрт өмірлік кезеңіндегі экологиялық сүйемелдеу қарастырылған.
Қоршаған ортаға әсерді бағалау мен экологиялық сараптама - бір-бірімен тығыз байланысты екі қызмет түрлері. Жұмыста олардың ұқсастығы мен айырмашылығы зерделенген.
Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың басты міндеті - тапсырыс берушімен жоспарланып отырған қызметтің экологиялық заңнама талаптарын сай орындалуын қамтамасыз ету. Сонымен, қоршаған ортаға әсерді бағалауды басқа құқықтық ескертуші шараларының бірізділік жүйесіне элемент ретінде енгізу экологиялық заңнама талаптарын бұзылуына әкелетін шаруашылық және басқа да объектілердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz