ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері
Кіріспе 7
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері 10
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері 10
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері 16
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі 24
II ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері 29
2.1 Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі 29
2.2 Мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер 34
III Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары 37
3.1 Саяси мемлекеттік қызметшілердің қызметін жетілдіру бағыттары 37
3.2 Әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызметінің тиімділігін бағалау 39
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері 10
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері 10
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері 16
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі 24
II ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері 29
2.1 Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі 29
2.2 Мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер 34
III Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары 37
3.1 Саяси мемлекеттік қызметшілердің қызметін жетілдіру бағыттары 37
3.2 Әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызметінің тиімділігін бағалау 39
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Бүгінгі күні мемлекеттік билік жүйесін орталықсыздандыру мен қоғамды демократияландырудың шеңберінде мемлекеттік басқаруды жаңарту өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Президенттің «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында жемқорлықпен күресті күшейтіп, мемлекеттік қызметті жетілдіруге баса назар аударылғаны белгілі. Құжатта мемлекеттік органдарға, оның ішінде құқық қорғау органдарының барлық қызметкерлеріне қатысты мемлекеттік қызмет туралы жаңа заң қабылдау қажеттілігі көрсетілген болатын. Сол үшін Қостанай облысында арнайы жұмыс тобы құрылды. Мемлекеттік қызметшілер мен заң өкілдерінен және ғалымдардан жасақталған топ алғашқы жартыжылдықта жүздің үстінде кездесулер өткізіп, 6 мыңнан астам адаммен пікірлескен. Сөйтіп 18 беттен тұратын ұсыныс әзірлеп, тиісті орынға жолдаған. «100 нақты қадам» – мемлекеттік қызметкерге үлкен міндет жүктейтін бағдарлама.
Қазақстан барлық Орталық Азия өңірінде маңызды тұрақтандырушы факторға айналып отыр. Ендігі жерде біздің өркендеуіміз көршілес елдердің дамуымен тығыз байланысты. Президент болашақтағы ұлттық демократиялық даму жолында көршілес елдер арасындағы достық қатынасты дұрыс, бірқалыпты ұстап отыр. Саяси салада нысанаға алған мақсаттарды тиімді іске асыруға қажетті, барлық қолайлы жағдайлар жасалған. Міне, сондықтан да, елімізде әкімшілік реформалау ауқымында әкімдерді сайлау институтын енгізуге байланысты үкімет тарапынан саяси және экономикалық эксперименттер басталды және жуық арада, билік органдары саяси жаңаруды жеделдету үшін бірқатар шаралар қолдануға ниет білдіріп отыр.
Демократиялық таңдаудың біржола жасалғаны жөнінде Президент Назарбаев былай деп мәлімдеді: «Біздің таңдауымыз айқындалды, мақсат белгіленді. Дегенмен де, біздің алдымызда демократиялық дамудың үлгісін таңдау проблемасы тұр».
Стратегиялық мақсатымыз – дербес, экономикалық тәуелсіз, өркениетті мемлекет құру. Оған ішкі саяси тұрақтылық пен көпэтностық қоғамды іштей топтастыруды қамтамасыз етпей, қол жеткізу мүмкін емес. Бейімделген біздің жаңару жолымыз біздегі жағдайларға ыңғайлы.
Қазақстандағы дамудың жаңа үлгілерін іздестіру тұрақтылық, әлеуметтік қауіпсіздік, тәртіп сақтау, әлеуметтік жағынан бағдарланған жүйелі реформаларды жүргізуде, орталықсыздандырылған нұсқаулар идеясын бірінші орынға қойды. Бұл жерде, біздің ойымызша, орталықсызданду мен демократияландыру процестері, еліміздің саяси басшылығы арқасында оңтайлы демократияны кезең-кезеңмен жылжытуға қажетті алғышарттарға байланысты басталып кеткен.
Президенттің «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында жемқорлықпен күресті күшейтіп, мемлекеттік қызметті жетілдіруге баса назар аударылғаны белгілі. Құжатта мемлекеттік органдарға, оның ішінде құқық қорғау органдарының барлық қызметкерлеріне қатысты мемлекеттік қызмет туралы жаңа заң қабылдау қажеттілігі көрсетілген болатын. Сол үшін Қостанай облысында арнайы жұмыс тобы құрылды. Мемлекеттік қызметшілер мен заң өкілдерінен және ғалымдардан жасақталған топ алғашқы жартыжылдықта жүздің үстінде кездесулер өткізіп, 6 мыңнан астам адаммен пікірлескен. Сөйтіп 18 беттен тұратын ұсыныс әзірлеп, тиісті орынға жолдаған. «100 нақты қадам» – мемлекеттік қызметкерге үлкен міндет жүктейтін бағдарлама.
Қазақстан барлық Орталық Азия өңірінде маңызды тұрақтандырушы факторға айналып отыр. Ендігі жерде біздің өркендеуіміз көршілес елдердің дамуымен тығыз байланысты. Президент болашақтағы ұлттық демократиялық даму жолында көршілес елдер арасындағы достық қатынасты дұрыс, бірқалыпты ұстап отыр. Саяси салада нысанаға алған мақсаттарды тиімді іске асыруға қажетті, барлық қолайлы жағдайлар жасалған. Міне, сондықтан да, елімізде әкімшілік реформалау ауқымында әкімдерді сайлау институтын енгізуге байланысты үкімет тарапынан саяси және экономикалық эксперименттер басталды және жуық арада, билік органдары саяси жаңаруды жеделдету үшін бірқатар шаралар қолдануға ниет білдіріп отыр.
Демократиялық таңдаудың біржола жасалғаны жөнінде Президент Назарбаев былай деп мәлімдеді: «Біздің таңдауымыз айқындалды, мақсат белгіленді. Дегенмен де, біздің алдымызда демократиялық дамудың үлгісін таңдау проблемасы тұр».
Стратегиялық мақсатымыз – дербес, экономикалық тәуелсіз, өркениетті мемлекет құру. Оған ішкі саяси тұрақтылық пен көпэтностық қоғамды іштей топтастыруды қамтамасыз етпей, қол жеткізу мүмкін емес. Бейімделген біздің жаңару жолымыз біздегі жағдайларға ыңғайлы.
Қазақстандағы дамудың жаңа үлгілерін іздестіру тұрақтылық, әлеуметтік қауіпсіздік, тәртіп сақтау, әлеуметтік жағынан бағдарланған жүйелі реформаларды жүргізуде, орталықсыздандырылған нұсқаулар идеясын бірінші орынға қойды. Бұл жерде, біздің ойымызша, орталықсызданду мен демократияландыру процестері, еліміздің саяси басшылығы арқасында оңтайлы демократияны кезең-кезеңмен жылжытуға қажетті алғышарттарға байланысты басталып кеткен.
Оқулықтар:
1. Аганбегян А. Г Управление и эффективность М., 2011, с. 65
2. Бейсембаев А. Система государственной службы Республики Казахстан: тенденции и перспективы // Вопросы государственного и муниципального управления, 2010, № 3, с. 36
3. Беливанов, А.Н. Государственная служба в странах Западной Европы / А.Н., Беливанов. - М. : Логос, 2005. – с. 35
4. Василенко И.А. Административно-государственное управление в странах Запада. - М., 2000. С. 18
5. Василенко, И.П. Административно-государственное управление в странах Запада: США, Великобритания, Франция, Германия / И.П., Василенко. - Томск. : Томский печатный двор, 2007. – с. 67
6. Глазунова Н.И. Система государственного управления: Учебник для вузов. - М.: Изд-во ЮНИТИ-ДАНА, 2004, с. 25
7. Гончаров В. В. В поисках совершенства управления: Руководство высшего управленческого персонала. М., 2003, с. 54
8. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. - 2-е изд. - М.: Дело, 2000. – с. 13
9. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. — 2-е изд. М.: Дело, 2010. С. 34
10. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. — 2-е изд. М.: Дело, 2000. С. 12
11. Государственная служба в зарубежных странах. Сборник обзоров законодательства. М., 1996. – с. 58
12. Государственное и муниципальное управление ред. А. Я Понамарева С-П., 2007, с. 76
13. Есимова Ш. Экономическая эффективность системы государственного управления Республики Казахстан: теория, методология, практика. Автореферат на соискание ученой степени доктора экон. наук – Туркестан, 2010, с. 24
14. Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления: Курс лекций. - М.: Изд-во «МарТ», 2005.с. 46
15. Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления: Курс лекций. - М.: Изд-во «МарТ», 2005. С. 18
16. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2011. – с. 34
17. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2001. – с. 37
18. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2001. – с. 75
19. Игнатов В.Г. Государственное и муниципальное управление как специальность и система научных знаний: Учебное пособие. - Ростов н/Д.: Изд-во СКАГС, 2004.с. 41
20. Игнатов В.Г. Государственное и муниципальное управление как специальность и система научных знаний: Учебное пособие. - Ростов н/Д.: Изд-во СКАГС, 2004. С. 41
21. Игнатов В.Г., Бутов В.И. Зарубежный опыт местного самоуправления и его реформирования: Учебное пособие. - Ростов н/Д: Изд-во СКАГС, 2004.с. 23
22. Клепцов М. Я Информационные системы органов государственного управления М., 2006, с. 84
23. Кочетков А. Эффективность системы государственной власти // Власть. 2007 номер 5, с. 34
24. М. Вебер Избранные произведения М., 2010, с. 51
25. Омаров А. М Социальное управление. Некоторые вопросы теории и практики М., 2011, с. 35
26. Пикулькин А. Система государственного управления – М.: ООО «Издательство ЮНИТИ-ДАНА», 2010, с. 13
27. Питерс Т., Уотермен Р. В поисках эффективного управления. М., 1986 (пер. с англ.), с. 25
28. Правовые проблемы реформирования государственной службы в РК: Колл. монография под ред. профессора Г.С. Сапаргалиева. - Астана, 2003. с. 16
29. Сборник нормативных правовых актов по вопросам государственной службы. Юрист, 2007.с. 46
30. Скидмор М. Дж., Трапп М. К. Американская система государственного управления. М., 2003 (пер. с англ.), с. 34
31. Теоретические проблемы государственного управления и государственной службы. Ред. Бессонов Б. Н М., 2007, с. 23
32. Тихомиров М. М Система информационной и интеллектуальной поддержки управленческой деятельности в структурах государственной службы. М., 2006, с.56
33. Токтыбеков А. А Теоретические основы механизма государственного управления. М., 2006, с. 44
34. Уваров В.Н. Государственная служба и управление. - Петропавловск, 2004. с. 32
35. Уваров В.Н. Теория государственного управления: Учебник. - Петропавловск: Северо-Казахстанская юридическая академия, 2006. с. 30
36. Эффективность государственного управления ред. С. А Батчиков и С. Ю Глазьев М., 1998 (пер. с англ.), с. 67
37. Ярмишин, Н.Я. Государственная служба как социальный институт / Н.Я., Ярмишин. - М. : Высш. шк., 1998. – с. 87
38. Ярмишин, Н.Я. Государственная служба как социальный институт / Н.Я., Ярмишин. - М. : Высш. шк., 1998. - 301 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. 2015 жылғы 23 қарашадағы № 416-V ҚРЗ «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі, (жүгіну күні: 09.04.2016 ж.)
Мақалалар:
1. От чего зависит действенность государственного управления // Проблемы теории и практики управления 2006 номер 1, с. 67
1. Аганбегян А. Г Управление и эффективность М., 2011, с. 65
2. Бейсембаев А. Система государственной службы Республики Казахстан: тенденции и перспективы // Вопросы государственного и муниципального управления, 2010, № 3, с. 36
3. Беливанов, А.Н. Государственная служба в странах Западной Европы / А.Н., Беливанов. - М. : Логос, 2005. – с. 35
4. Василенко И.А. Административно-государственное управление в странах Запада. - М., 2000. С. 18
5. Василенко, И.П. Административно-государственное управление в странах Запада: США, Великобритания, Франция, Германия / И.П., Василенко. - Томск. : Томский печатный двор, 2007. – с. 67
6. Глазунова Н.И. Система государственного управления: Учебник для вузов. - М.: Изд-во ЮНИТИ-ДАНА, 2004, с. 25
7. Гончаров В. В. В поисках совершенства управления: Руководство высшего управленческого персонала. М., 2003, с. 54
8. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. - 2-е изд. - М.: Дело, 2000. – с. 13
9. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. — 2-е изд. М.: Дело, 2010. С. 34
10. Государственная служба (комплексный подход): Учеб. пособие. — 2-е изд. М.: Дело, 2000. С. 12
11. Государственная служба в зарубежных странах. Сборник обзоров законодательства. М., 1996. – с. 58
12. Государственное и муниципальное управление ред. А. Я Понамарева С-П., 2007, с. 76
13. Есимова Ш. Экономическая эффективность системы государственного управления Республики Казахстан: теория, методология, практика. Автореферат на соискание ученой степени доктора экон. наук – Туркестан, 2010, с. 24
14. Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления: Курс лекций. - М.: Изд-во «МарТ», 2005.с. 46
15. Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления: Курс лекций. - М.: Изд-во «МарТ», 2005. С. 18
16. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2011. – с. 34
17. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2001. – с. 37
18. Зубарев, А.А. Государственная служба / А.А., Зубарев. - СПб. : Изд-во С.-Петерб. гос. ун-та государственной службы, 2001. – с. 75
19. Игнатов В.Г. Государственное и муниципальное управление как специальность и система научных знаний: Учебное пособие. - Ростов н/Д.: Изд-во СКАГС, 2004.с. 41
20. Игнатов В.Г. Государственное и муниципальное управление как специальность и система научных знаний: Учебное пособие. - Ростов н/Д.: Изд-во СКАГС, 2004. С. 41
21. Игнатов В.Г., Бутов В.И. Зарубежный опыт местного самоуправления и его реформирования: Учебное пособие. - Ростов н/Д: Изд-во СКАГС, 2004.с. 23
22. Клепцов М. Я Информационные системы органов государственного управления М., 2006, с. 84
23. Кочетков А. Эффективность системы государственной власти // Власть. 2007 номер 5, с. 34
24. М. Вебер Избранные произведения М., 2010, с. 51
25. Омаров А. М Социальное управление. Некоторые вопросы теории и практики М., 2011, с. 35
26. Пикулькин А. Система государственного управления – М.: ООО «Издательство ЮНИТИ-ДАНА», 2010, с. 13
27. Питерс Т., Уотермен Р. В поисках эффективного управления. М., 1986 (пер. с англ.), с. 25
28. Правовые проблемы реформирования государственной службы в РК: Колл. монография под ред. профессора Г.С. Сапаргалиева. - Астана, 2003. с. 16
29. Сборник нормативных правовых актов по вопросам государственной службы. Юрист, 2007.с. 46
30. Скидмор М. Дж., Трапп М. К. Американская система государственного управления. М., 2003 (пер. с англ.), с. 34
31. Теоретические проблемы государственного управления и государственной службы. Ред. Бессонов Б. Н М., 2007, с. 23
32. Тихомиров М. М Система информационной и интеллектуальной поддержки управленческой деятельности в структурах государственной службы. М., 2006, с.56
33. Токтыбеков А. А Теоретические основы механизма государственного управления. М., 2006, с. 44
34. Уваров В.Н. Государственная служба и управление. - Петропавловск, 2004. с. 32
35. Уваров В.Н. Теория государственного управления: Учебник. - Петропавловск: Северо-Казахстанская юридическая академия, 2006. с. 30
36. Эффективность государственного управления ред. С. А Батчиков и С. Ю Глазьев М., 1998 (пер. с англ.), с. 67
37. Ярмишин, Н.Я. Государственная служба как социальный институт / Н.Я., Ярмишин. - М. : Высш. шк., 1998. – с. 87
38. Ярмишин, Н.Я. Государственная служба как социальный институт / Н.Я., Ярмишин. - М. : Высш. шк., 1998. - 301 с.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. 2015 жылғы 23 қарашадағы № 416-V ҚРЗ «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы // «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі,
Мақалалар:
1. От чего зависит действенность государственного управления // Проблемы теории и практики управления 2006 номер 1, с. 67
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:
ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері атты диплом жобасына
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қарастырылып отырған диплом жобасында мемлекеттік қызмет саласындағы туындаған өзекті мәселелердің шешімін іздестіруге негізделген.
Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері, шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері, саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі, мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер жайлы мәліметтер жүйелі түрде келтірілген.
Ал дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары іздестірілген.
Жалпы, диплом жобасының тақырыбы Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері толықтай ашылды.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_____________
__ _________ 20__ ж.
_____________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 7
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері 10
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері 10
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері 16
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі 24
II ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері 29
2.1 Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі 29
2.2 Мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер 34
III Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары 37
3.1 Саяси мемлекеттік қызметшілердің қызметін жетілдіру бағыттары 37
3.2 Әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызметінің тиімділігін бағалау 39
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Қысқартулар тізбесі
ҚР - Қазақстан Республикасы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
т.б. - тағы басқа
КСРО - Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
Кіріспе
Бүгінгі күні мемлекеттік билік жүйесін орталықсыздандыру мен қоғамды демократияландырудың шеңберінде мемлекеттік басқаруды жаңарту өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Президенттің 100 нақты қадам Ұлт жоспарында жемқорлықпен күресті күшейтіп, мемлекеттік қызметті жетілдіруге баса назар аударылғаны белгілі. Құжатта мемлекеттік органдарға, оның ішінде құқық қорғау органдарының барлық қызметкерлеріне қатысты мемлекеттік қызмет туралы жаңа заң қабылдау қажеттілігі көрсетілген болатын. Сол үшін Қостанай облысында арнайы жұмыс тобы құрылды. Мемлекеттік қызметшілер мен заң өкілдерінен және ғалымдардан жасақталған топ алғашқы жартыжылдықта жүздің үстінде кездесулер өткізіп, 6 мыңнан астам адаммен пікірлескен. Сөйтіп 18 беттен тұратын ұсыныс әзірлеп, тиісті орынға жолдаған. 100 нақты қадам - мемлекеттік қызметкерге үлкен міндет жүктейтін бағдарлама.
Қазақстан барлық Орталық Азия өңірінде маңызды тұрақтандырушы факторға айналып отыр. Ендігі жерде біздің өркендеуіміз көршілес елдердің дамуымен тығыз байланысты. Президент болашақтағы ұлттық демократиялық даму жолында көршілес елдер арасындағы достық қатынасты дұрыс, бірқалыпты ұстап отыр. Саяси салада нысанаға алған мақсаттарды тиімді іске асыруға қажетті, барлық қолайлы жағдайлар жасалған. Міне, сондықтан да, елімізде әкімшілік реформалау ауқымында әкімдерді сайлау институтын енгізуге байланысты үкімет тарапынан саяси және экономикалық эксперименттер басталды және жуық арада, билік органдары саяси жаңаруды жеделдету үшін бірқатар шаралар қолдануға ниет білдіріп отыр.
Демократиялық таңдаудың біржола жасалғаны жөнінде Президент Назарбаев былай деп мәлімдеді: Біздің таңдауымыз айқындалды, мақсат белгіленді. Дегенмен де, біздің алдымызда демократиялық дамудың үлгісін таңдау проблемасы тұр.
Стратегиялық мақсатымыз - дербес, экономикалық тәуелсіз, өркениетті мемлекет құру. Оған ішкі саяси тұрақтылық пен көпэтностық қоғамды іштей топтастыруды қамтамасыз етпей, қол жеткізу мүмкін емес. Бейімделген біздің жаңару жолымыз біздегі жағдайларға ыңғайлы.
Қазақстандағы дамудың жаңа үлгілерін іздестіру тұрақтылық, әлеуметтік қауіпсіздік, тәртіп сақтау, әлеуметтік жағынан бағдарланған жүйелі реформаларды жүргізуде, орталықсыздандырылған нұсқаулар идеясын бірінші орынға қойды. Бұл жерде, біздің ойымызша, орталықсызданду мен демократияландыру процестері, еліміздің саяси басшылығы арқасында оңтайлы демократияны кезең-кезеңмен жылжытуға қажетті алғышарттарға байланысты басталып кеткен.
Шынында да, Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесінің бұрынғы жағдайы, оның орталыққа тәуелділігінің жоғары деңгейімен сипатталады. Орталықтандыру бұрынғы кеңес дәуірі кеңістігінде түбегейлі қанат жайған, мемлекеттік және саяси жүйе қалыптасуының ақиқатты шарты болып табылатын. Алайда, тәуелсіз Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық және саяси процестердің келешектегі дамуы мен тереңдетілуінің қажеттілігі мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруды және республикада жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуын қажет етеді.
Осы замандағы ғылыми әдебиеттерде, ғалымдардың мемлекеттік басқаруды жаңарту проблемасының тарихи, экономикалық, заңи тұрғысынан зерттеулер жүргізуге қызығушылығы күшейіп келеді. Ресей ғалымдары В.Д. Гражданның Басқару теориясы және В.В. Лобановтың Мемлекеттік басқару және қоғамдық саясат атты оқу құралдарында мемлекеттік басқарудың жалпы теориялық сипаттамасы беріліп, басқару субъектісі мен объектісі талданады. А.В. Кружковтың, Ю.Б. Корчунюктің, А.В. Васильчиковтің, А.Д. Градовский мен В. Д. Нечаевтың зерттеулері, Ресейдегі жергілікті мемлекеттік басқару институтын қалыптастыру проблемаларына, орыс және шет елдік земстволық және қоғамдық мекемелердің тәжірибесіне, Батыс Еуропа мен Ресейдегі жергілікті өзін-өзі басқару жүйелерінің салыстырмалы талдамаларына арналған.
Ал Қазақстанға тоқталатын болсақ, онда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың еңбектерінде мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыру және саяси жаңару проблемаларын зерттеудің белгілі бір ғылыми-теориялық және практикалық негізі бар. Мұндай күрделі де қиын проблема жалпы түрде Т.Парсонс, Истон Давид, Г.Холлис, А.Плоккер, Дж. Эхдай, Р.Эвель және тағы басқа батыс ғалымдарының еңбектерінде зерттелген.
Біртұтас унитарлық мемлекеттегі жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың конституциялық, құқықтық және саясаттанулық негіздері Қазақстан авторлары А.К.Котовтың, Ж.Мұрзалин мен Е.Кариннің, А.Жаманбаевтың, А.Аянбаевтың, Г.Т.Телебаевтың, А.Чеботаревтың, Р.С.Сакиеваның, А.Тарановтың, А.М. Беліспаевтың, О.О.Оқанбаевтың, М.Лукьяненко мен В.Мамоновтың, К.Е.Кубаевтың, У.Құдайбергеновтің, Б.Құрманғалиевтің, Ж.медиеваның және тағы басқалардың еңбектерінде қарастырылады.
Зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің түсінігін және оның қырларын зерттей отырып, саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшелектерін зерттеу.
Ал дипломдық жұмыстың мақсаты: еліміздегі саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті атқару ерекшеліктері мен мемлекеттік қызметті тоқтатуына себептерді қарастыру және талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттарын, міндеттерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдерін зерттеу;
- шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесіне талдау жүргізу;
- ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктерін айқындау;
- саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібін қарастыру;
- мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулерді талдау;
- Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдарын іздестіру.
Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметті өткеруіндегі қоғамдық қатынас
Дипломдық жұмыстың обьектісі-ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілер.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері
Мемлекет - қоғамдық мәнге ие бола отырып, сол қоғамды реттейтін және оның құрылуын қамтамасыздандырушы арнайы билеуші және мәжбүрлеуші аппараты болатын бұқаралық биліктің саяси-аймақтық, тәуелсіз мекемесі болып табылады.
Мемлекетті алғашқы рулық қауымның әлеуметтік басқаруынан ерекшелендіруге жол беретін келесідей негізгі белгілерімен суреттеледі:
1. Бұқаралық басқару.
2.Тұрғындарды аудандық жіктеу.
3.Салық салу жүйесі.
4. Тәуелсіздік.
5. Құқық жүйесі.
Әлеуметтік биліктің ерекше бір түрі - мемлекеттік билік. Ол мемлекет тарапынан мәжбүрлеуге негізделетін субъектілердің арасындағы үстемдік пен бағынудың саяси-бұқаралық қарым-қатынасы. Бұқаралық, аппараттық, легитимдік биліктерден мемлекеттік билеу жүйесінің өзгешеліктері көрінеді.
Мемлекет пен құқық теориясының басты міндеттерінің бірі - мемлекеттің мәнін түсіндіру болып табылады. Мемлекеттің мәні мынаған негізделген - осы жағдайдың мазмұнына, мақсатына, қызмет етуіне.
Таптық және жалпы әлеуметтік тәсілдер мемлекеттің мәнін айқындауда қолданылады.
Мемлекеттің түрі сәйкес тарихи кезеңде пайда болған оның маңызды қырлары мен жақтарының қатаң жүйесін білдіреді. Белгілі бір тарихи кезеңде пайда болған мемлекеттердің белгілері ұқсас болып келеді. Елдердің тұрпаттамасы негізінен формациялық және өркениеттік сынды екі тәсіл арқылы жүргізіледі.
Мемлекеттің қызметтері - бұл мемлекеттің мәні мен мақсат-міндетін ашатын функцияларының басты бағдарлары. Мемлекеттің қызметтері оның мақсаты мен міндетімен байланысты, оның мәніне тәуелді болып келеді және оның өзгеруіне тәуелді, басқа түрдегі мәніне өтуіне қарай өзгеріске ұшырайды. Осылайша, мемлекеттің қызметтері - бұл өзгеріске ұщырайшы деңгей.
Мемлекеттің қызметтерін қолданыста болу ұзақтығына қарай тұрақты және уақытша, мағызына қарай басты және қосымша, қоғамдық өмірдің қандай саласында іске асырылуына қарай ішкі және сыртқы болып бөледі.
Мемлекеттің қызметтерін іске асыру объектілері - бұл мемлекеттің қызметтерін іске асырушы оның органдарының біркелкі қызметі. Оны құқықтық пен ұйымдық объектілерге бөледі.
Құқықтық объектілерге құқық шығармашылық, құқық қолданушылық, құқық қорғаушы сындыларды жатқызамыз.
Ұйымдық - регламенттеуші (реттеуші), ұйымдық, ұйымдық-идеологиялық ұйымдық объектілерге жатады.
Мемлекеттің тетігі - бұл мемлекеттік міндеттер мен қызметтерді іске асыруға арналған мемлекет органдарының жүйесі. Мемлекет апаратының, оның бөліктерінің мазмұнын қоғам өмірінің барлық дерлік салаларының сәйкес ұйымдастырылуын және пайдалы қызметін қамтамасыздандыруға бағытталған билеуші, ұйымдастырушы жұмыстар құрайды.
Осы функцияның объектілері негізінен билеу кезінде заңдар, құқық тетіктері қандай деңгейде қолданылатындығына тәуелді, бұдан шығатыны мемлекеттік аппараттың функциясының объектілеріне тікелей басқарушылықты, құқықтық нысандарды жатқызуға болады.
Мемлекеттік органдар, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар, мемлекеттік қызметшілер, ұйымдастырушы құралдар мен қаражаттар, сонымен бірге мемлекеттік аппараттың қызметін қамтамасыздандыруға керекті мәжбүрлеу күштер мемлекет механизмінің құрылымын құрайды.
Мемлекет аппаратын ұйымдастыру мен жұмыс істеуінің принциптері - бұл мемлекеттік органды жасау және жұмыс істеуіндегі бірінші бастаулар, ойлар, анықтаушы негізгі амалдар. Оған адам мен азамат құқықтары мен еркіндігінің басымдылық принципі, демократиялылық принципі, биліктің бөліну принципі, заңдылық принципі, жариялылық принципі, кәсіпқойлық принципі, алқалылық және дара басшылықтың сәйкес келу принципіғ сайланушылық және тағайындалушылықтың сәйкес келу принципі, иерархиялылық принципі жатады.
Мемлекеттік орган деп - мемлекеттік міндеттемелерді атқарушы және сол үшін сәйкес биліктік өкілеттіліктер берілген ұйыммекеме. Әр мемлекеттік органның келесілері болады:
а) оның жедел басқаруында болатын мемлекеттік, қазыналық мүлкі;
б) қаражаттары, банктегі есебі, бюджеттен қаржыландыратын қайнар көздері;
в)өзіне белгіленген ұйымдық құрылымы, осыған байланысты қызметтік бағыныштылығы және қызметтік тәртібінің жүйесі;
г) қажетті биліктік өкілеттілігі
Соның нәтижесінде лауазымды тұлғалар және алқалы органдар заңды және міндетті іс-қимылдар жасайды.
Келесі суреттен мемлекеттік органдардың жіктелуін көруімізге болады.
Мемлекеттік органдардың жіктелуі
1. Мемлекеттік қызметті жүзеге асыру нысаны бойынша
өкілді
соттық
атқарушы- бұйырушы
прокурорлық
2. Биліктің бөліну қағидасы бойынша
атқарушы
заң шығарушы
сот
3. Қызметінің құқықтық нысаны бойынша
құқық шығармашылық
құқық қолданушылық
құқық қорғаушы
4. Иерархия бойынша
республикалық
жергілікті
Сурет 1 - Мемлекеттік органдардың жіктелуі
Сонымен бірге, мемлекеттік органдар өкілеттіліктерінің мерзіміне қарай тұрақты және уақыта болып бөлінеді, ал құзырлығының сипатына қарай - жалпы құзырлықтағы және арнайы құзырлықтағы деп жіктеуге болады.
Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері мен негізгі қағидалары келесі суретте келтірілген.
Мемлекеттік қызметтің белгілері
Мемлекеттік қызметтің қағидалары
1) мемлекеттік ұйымдастырушы қызметінің бір түрі;
2) әкімшілік, еңбек, азаматтық, қаржы және басқа да құқық салаларының нормаларымен реттеледі;
3) ақылы түрде кәсіби негізде жүзеге асыралады, яғни арнайы даярланған қызметкерлрмен - мемлекеттік қызметкерлермен жүзеге асырылады;
4) олардың қызметінің мәні - мемлекеттің міндеттері мен функцияларын практикада жүзеге асыру.
1) заңдылық;
2) қазақстандық патриотизм;
3) мемлекеттік биліктің заң шығарушылық, атқарушылық және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастығы;
4) азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерінің мемлекет мүддесі алдында басымдылығы;
5) жалпының қол жетушілігі, яғни ҚР азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз қабілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет бойынша жоғарылатылуына тең құқылығы;
6) азаматтардың мемлекеттік қызметке кіруінің еріктілігі;
7) мемлекеттік қызметшілердің кәсіпқойлығы мен жоғарғы біліктілігі;
Сурет 2 - Мемлекеттік қызметтің белгілері мен қағидалары
Мемлекеттік қызмет - мемлекеттік органдарда мемлекеттік қызметшінің мемлекеттік билік міндеттері мен қызметтерін іске асыруға бағытталған лауазымдық міндеттемелерді орындау бойынша ресми жұмысы.
Мемлекетімізде мемлкеттік қызмет республикалық және жергілікті деңгейде іске асырылады.
Ол 2015 жылғы 23 қарашадағы № 416-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңымен реттеледі. Бұл заң бойынша мемлекеттік қызмет деп - мемлекеттік мекемелердегі мемлекеттік органдардың атқарушы міндеттері мен қызметтерін айтамыз. Мемлекеттік қызмет түсінігін заң әдебиеттерінде тар және кең мағынада қарастырады.
Мемлекеттік қызмет (кең мағынасындағы ұғым) деп - жұмысшылар және шаруалардың жұмысынан өзгеше, мемлекеттік органдарда, мекемелерде, кәсіпорындарда, сонымен бірге ұйымдарда іске асырылатын қызметтің түрі, тар мағынасында - бұл мемлекеттік органдардың (мемлекеттік аппараттың) жұмысшыларының әр күн сайын атқаратын еңбек қызметі. Осылайша, мемлекеттік қызмет деп - құқық нормасымен жүйеленген, кәсіби негізде, ақылы түрде мемлекеттік органдардың жұмысшыларының мемлекет міндеттері мен қызметтерін іске асыру мақсатында іске асырылатын, мемлекеттің шеңберіндегі адамдардың жұмыс істеуінің жеке дербес түрі. Міне сондықтан мемлекеттік лауазымдар белгіленеді. Мемлекеттік лауазым деп - нормативті-құқықты актілерімен көрсетілген лауазымдық өкілеттілік пен лауазымдық міндетемелердің көлемі жүктелген мемлекеттік органның құрылымдық бірлігі.
Негізінен мемлекеттің қызметтің қағидалары - мемлекеттік қызметтің негізіне сүйенуші және оның мәнін білдіруші негізгі ойлар, бастамаға алынушы бастаулар, ол ҚР Мемлекеттік қызмет туралы заңында бекітілген.
Әр мемлекеттік орган қызметінің сенімділігі және табыстылығы негізінен онда жұмыс істеуші жандарға - мемлекеттік жұмысшыларға тәуелді болып келеді. Мемлекеттің әр органының құзырлығы оның қызметкерлерінің (негізінен ең алдымен органның басқарушыларының, орынбасаларының және оның құрылымдық бөлімдерінің басшыларының) іс-қимылдарында жүзеге асырылады. Міне сол үшін мемлекеттік басқару органдарында қызмет атқарып жүрген тұлғалар мемлекеттік қызметшілер болып саналады, ал олармен атқаратын қызметі мемлекеттік қызмет деп аталады.
Мемлекеттік қызмет иелерінің әр күндегі жұмысы адамның еңбек етуінің өзгеше түріне жатады.
Мемлекеттік қызметшілерді әкімшілік және саяси қызметші деп екіге бөліп қарастыруға болады.
Мемлекеттік қызметшілердің түрлері
1) Мемлекеттік әкімшілік қызметші - бұл мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттілікті атқаратын мемлекеттік қызметкер.
2) Мемлекеттік саяси қызметші - тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және қызмет етуі саяси сипатта болатын және саяси мақсат-міндеттерді жүзеге асыру үшін жауаптылық жүктелген мемлекеттік қызметкер.
Сурет 3 - Мемлекеттік қызметшілердің түрлері
Қызметкердің жұмыс істеуінің жұмысшының еңбек атқаруынан ажыратушы көптеген ерекшеліктері бар:
1) мемлекеттік қызметкердің жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттері нақты бір құқықтық салдарларды тудырады, соған орай қызметшілердің қызметінің негізгі тараптары құқық нормаларымен жүйеленеді, ал жұмысшының еңбек ету барысындағы іс-әрекеттері ешқандай заңды салдарларға әкелмейді;
2) қызметкердің еңбек ету сипаттамасы оның мемлекеттік билеу аппаратындағы алатын лауазымына қарай анықталады, анық құқықтық мәртебесі бар, ал мамандығы бойынша жұмыс істейтін жұмысшының еңбегі тек өндіріс құралдарын жөнімен қолдану ілімін ғана қажетсінеді;
3) мемлекеттік қызметкердің еңбегі қалыптастырылған, ал еңбегі - сағат бойынша есептелсе, ал жұмысшының еңбегі қатаң нормаға сәйкестендірілген, және жалақысының төлемі еңбегінің көлемі мен сапасына тәуелді болып келеді;
4) әр мемлекеттік қызметші мемлекеттік аппаратта қатаң анықталған ұйымдық-құқықтық әдіс бойынша лауазымға ие болады, ал жұмысшы - тек келісім негізінде ғана орналасады.
Осылайша, мемлекеттік қызметші - мемлекеттік органда заң актілерінде белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджет қорынан немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы төленетін жұмысты атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті іске асыратын Қазақстан Республикасының азаматы.
Мемлекеттік әкімшілік қызметкерлерлерге санаттар белгіленеді, лауазым санаттары мен әкімшілік лауазымды санатқа жатқызу ретін өкілетті органның ұсынысына сәйкес мемлекетіміздің Президенті бекітеді.
Мемлекеттік саяси қызметшілердің құқықтық мәртебесі заңнамада анық көрсетілген, ол бойынша саяси лауазымдарға ҚР Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын, ҚР парламентінің Палаталары және оның төрағалары тағайындайтын және сайлайтын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын, ҚР Конституциясына сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын мемлекеттік саяси қызметкерлерін, Орталық атқару органдары мен ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын жатқызамыз.
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері
Мемлекетіміз тәуелсіз мемлекет атанып, нарықтық экономикаға өте бастағаннан еліміздегі экономика мен әлеуметтік өзгерістерді индикативті жоспарлау үлгісі пайдаланылды.
Қазіргі кезде еліміз біртіпдеп дами отырып, мемлекеттік қызметшілерді таңдау мен саралаудың өзіндік ережелерін алдыға шығарған болатын, алайда мұнда көп жылдық тарих жатыр. Енді соларға тоқталатын боламыз
Қазан төңкерісінің ең бірінші заңдық актісі 1917 жылғы 26 қазандағы Бүкілресейлік кеңестер съезінің қаулысы, онда былай деп белгіленген болатын: жергілікті орындардағы барлық билк жұмысшылардың, әскерилер мен шаруа депутаттарының кеңестеріне беріледі.... 1917 жылғы қазан айындағы төңкерістен кейін, кеңес мемлекетінің орталық органдары жергілікті оррындардағы кеңестердің қызметі өріс алуына және олар арқылы Орталық нұсқаулары мен сілтемелерін іске асыруға орасан мән бере бастады. Кеңестер жергілікті орындардағы билік органдары бола отырып, жергілікті сипаттағы мәселелерді шешуге ерікті, бірақ үнемі, орталық Кеңес билігінің және өздері құрамына кіретін, ірі кеңестік бірлестіктердің декреттері мен қаулыларына сай қызмет етті. Біздің ойымызша, негізінде мемлекеттік билік органдары арасындағы құрылыс пен өзара іс-қимыл принципі ретінде демократиялық централизм принципі қолданылған.
Одақтық республиканың құрамындағы Қазақ КСР-ның жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің басқа республикалардан айырмашылығы шамалы ғана болатын. Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесі толығымен тоталитарлық мемлекеттің талатары мен қажеттіліктеріне, мемлекеттік билік органдарының тым асыра орталықтандырылуына сәйкес болатын. Өкінішке орай, сталиндік тоталитарлық режим үдеп тұрған жылдарда, атап айтқанда, бұдан кейін де заңдылық, демократиялық және парасаттылық қағидаттарын, соның ішінде ұлттық-мемлекеттік құрылыста да бұрмалауларға жол берілді.
Кеңес Одағының саяси тарихы жергілікті басқару жүйесінде бірнеше рет жаңарту әрекеттері жасалып көргенін, белгілі бір реформалар жүргізілгенін куәландырады. Жергілікті басқару жүйесін нығайту және күшейту оның басты мақсаты болған. Көбінесе, КСРО-дағы жергілікті басқару жүйесіндегі қайта құру әрекеттері мен оны іске асыру жобалары тек қағаз бетінде қалып қойды, ал мәлімделген саяси өзгертулер логикалық соңына да жеткізілмей, кейде сәтсіз аяқталатын.
Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарында КСРО-да басталған реформалар сәтсіз қайта құрулардың тәжірибесін растады. Осы кезеңде, тоталитарлық режим өз жұмысында сүбелі жаңылыстар жібере бастады. Халық ас бөлмедегі жасырын әңгімелерін қойып, сол кездегі кеңес қоғамы мен мемлекет құндылықтарын ашық сынауға көшті. Наразылық білдіру ашық айтыла басталды.
Шүйке бас ел басқара алады деген лениндік принциптен бастау алып, депутаттар арасында тракторшылар, шопандар, механизаторлар, сауыншылар, машинистер, крановщиктер, бетонщиктер, күріш дихандары тәріздес кәсіптер өкілдері ұсынылды. Алайда, біздің ойымызша, осы тезисті, сондай-ақ демократиялық централизм принципін жаңсақ ұғыну - саналы түрдегі бұрмалау болып табылды.
Жалғыз бір тоталитарлық идеологияның үстемділігі; партиялық және мемлекеттік аппараттардың бір-біріне ұластырылуына әкеп соқтыратыны, бір партияның билеуші партия ретіндегі монополиялық үстемділігі; мемлекеттік басқару аппараты санының асыра ұлғаюы; қоғамның өмірлік іс-әрекетінің барлық салаларын, сондай-ақ әрбір адамды мемлекет тарапынан қатаң бақылауы және реттеуі; халық еркін білдіруге талпынуы; бұрынғы әлеуметтік құрылым мен дәстүрлі әлеуметтік байланыстардың ыдырауы; таптық құндылықтардың - бұл жерде, пролетариаттың артықшылығы; жазалау жүйесінің бар болуына себепкер болған зорлық, террор, тұншықтыру әдістерінің басым болуы, Кеңес үлгісіндегі тоталитарлық жүйенің негізін қалаушы институттық кескіні болып табылады. Әсіресе, сталиндік кезеңдегі жаппай тоталитарлық бақылау, елдің басқарушылық аппаратының жоғары, орта және төменгі буынын қосқанда, өмірдің барлық саласында өріс алды.
Дегенмен де, кеңестік мемлекеттің тарихы дәстүрлі түрде тоталитарлы үлгіде ұйымдастырылған қоғам мен мемлекетті қайта құрудың кейбір әрекеттерін біледі. Хрущев жылымылығы, Горбачевтің қайта құруы кеңес қоғамы мен мемлекеттің нәтидесіз жаңаруының өзіндік тәліміне айналды. Өткізілген жаңару реформаларының сәтсіздіктері тоталитарлық жүйенің тек сыртқы сипатын ғана өзгертуге талпынды. Бұл ретте аталмыш реформалар тоталитаризм негіздерін елемей айналып өтетін, ал қоғамдық дамудың шынайы тоқырау себептері дәл сол жерде жасырынған болатын. Сондықтан жергілікті мемлекеттік басқарудың кеңестік моделі демократиялық үрдіске сәйкес келеді.
Біздің пікірімізше, Қазақстандағы жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің қоғамды демократияландыру аясында қалыптасуы мен дамуын 1990 жылғы 25 қазанда республика егеменділгі туралы Декларция қабылданған сәттен басталады деп қарастыруымыз орынды.
1991 жылы Қазақстан Республикасы жаңа тәуелсіз мемлекет ретінде өзінің жеке саяси даму жолын таңдап алуы керек болды. Бұл жағдай елеулі және маңызды болды, себебі мемлекет әлемдік қауымдастықта өзінің орнын тауып, халықаралық кеңістікте өз орнын алуы қажет еді. Ішкі саяси кеңістікте демократиялық саяси жүйені қалыптастыру шеңберінде жаңадан құрылатын мемлекеттік басқаруды, саяси институттарды қалыптастыру қажет болды.
Тәуелсіз Қазақстанға кеңес дәуіріндегі үкіметтен құрамында 19 облыс, 2 республикалық мәндегі қала, жалпы халық саны кемінде 16,5 млн. Адамнан тұратын 216 аудандық әкімшілік-аумақтық бірлігі бар мұра қалғаны бәрімізге белгілі.
Ал қазіргі кезде, Қазақстан Республикасында әкімшілік-аумақтық құрылғыны қайта құру нәтижесінде 14 облыс, 2 республикалық мәндегі қала, 160 аудан, 84 қала, 195 кент, 2150 ауылдық округтер пайда болды.
Күшті президенттік басқару нысанының шеңберінде мемлекет басшысының мәртебесі оған биліктің үш тармағының үстінде болуына мүмкіндік берді, осының арқасында өтпелі кезең жағдайында мемлекеттік билік органдарының келісілген қызмет етуін қамтамасыз етуге, демократиялық қайта құрулардың келешектегі дамуы үшін қолайлы алғышарттар қалыптасуына мүмкіндік берді.
Тәуелсіздік алып, мемлекеттік басқарудың ырықтандырылған нысандарына ауысқаннан кейін де, орталық-шеткері аймаққа қатысты жаңа тәуелсіз мемлекеттің орталығы әлі де үстемдік жағдайда қалғаны шүбәсіз. Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару органдары 2001 жылға дейін Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілеттік және атқару органдары туралы Заңына сай қызмет еткенін айта кеткеніміз жөн. Осы Заңның бірқатар кемшіліктері болды, мысалы, онда облыстық және аудандық билік деңгейлері арасындағы атқарымдар мен өкілеттіліктер шектелмеген және де орталық пен аймақтардың өкілеттіктері арасында айқын шегі белгіленбеген. Кейіннен 2001 жылда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін тәртіпке келтіретін және айқындығын көрсететін, барлық деңгейлердегі жергілікті атқару органдарының өкілеттіктерін, өзара қарым-қатынастарының ерекшеліктерін және т.б. белгілейтін Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңы қабылданды.
Сонымен, 1991 жылда тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдары Қазақстан алдында көптеген мақсаттар тұрды. Олардың ішінде ұлттық мүдде негізінде жаңа мемлекеттің негіздерін қалау, елдің тәуелсіздігін нығайту, территориялық біртұтастылықты сақтап қалу және т.б. секілді ортақ мақсаттар басым болды. Осы кезеңде қолданылған мемлекеттік билікті орталықтандыру шарасы орынды еді. Алайда қазіргі кезде, биліктің белгілі дәрежеден тым артық орталықтандырылуы елдің оңды демократиялық саяси дамуына кедергі келтіріп отыр. Бұл ретте басқарудың аумақтық құрылымының өзгертілуі және оны жан-жақты орталықсыздандыру плюралистік демократияны құру және азаматтық қоғам құрылысының үрдісіндегі маңызды мақсат деп қарастырылды.
Орталықсыздандыру және демократияландыру үрдістерінің байланысы жөнінде әлемдік компаративистикада сан алуан көзқарастар бар. Белгілі теоретик Д.Рондинелли өз еңбектерінде, орталықсыздандыру дегеніміз билік пен өкілеттіліктерді басқару жүйесінің ірі бөлімшелерінен бұдан да кіші ұяшықтарға табыстау болып табылады, ал жекеленген азамат оның ең кіші ұяшығы болып табылады деп жазады. Мемлекеттің мүлтіксіз өктемдігіне қарама-қарсы азаматтық қоғамға өту әлеуеті ретінде жұртшылық пен жеке тұлға рөлі артуының әлеуетті мүмкіндіктері осымен түсіндіріледі. Д.Рондинеллидің бұл теориясына келіспеушілік білдіргендер де бар, атап айтқанда, Н.Мак-Гинн мен С.Стрит орталықсыздандыру деген бақылауды мүдделі адамдардың бір тобына оны үкіметтік машина ішіндегі келесі топқа табыстау үрдісі ғана болып табылады және жекеленген азаматтың мемлекетке ықпал ету шамасына ешбір әсер етпейді деп есептейді.
Осы пікірталаста орталықсыздандыруды жүзеге асыру формалары принципті екендігі ақиқат. Оларды қандай құндылықтарға артықшылық беретініне қарай айыруға болады: билік өкілеттіктерін құқықтық үлестіру, көрсетілетін қызметтердің сапасы немесе қолда бар қорларды тиімді пайдалану.
Қандай болмасын елдегі орталықсыздандыру мәнін түсіну үшін профессор Брэем енгізген анықтамаларды қолданған өте қолайлы: билікті бөлшектеу - жеке бір атқарымдарды жергілікті мемлекеттік органдарға немесе аумақтық бөлімшелерге табыстау, бұл жерде орталық уысынан билік өкілеттіктерін шығармайды, орталық тек орнын ауыстырады; орталық үкімет ведомствосының шеңберінде орталықтың ұлттық-аумақтық бөлімшелерге шешімдер қабылдау құқығын табыстауы және соңында орталықта тек үйлестіру, ақпарат жинау және онымен алмасу атқарымдары ғана сақталып қалып, орталық үкіметтің кейбір міндеттерін жартылай мемлекеттік ведомстволарға тапсыру.
Сонымен бірге, біздің ойымызша, Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдарының орталыққа тәуелділігін азайту үрдісін бүгінгі таңда көкейкесті ету заңды. Себебі тап қазір Қазақстан Республикаында мемлекетті дамытуда сапалы ілгерілеулер бар және бұл қазақстандық қоғамның өмірлік іс-әрекетінің барлық салаларындағы елеулі өзгерістерге әкеп соқтырады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру стратегиясының негізгі принциптерінің бірі мемлекеттік атқарымдардың орталықтан аймақтарға берілуі деп белгілегені кездейсоқтық емес. Қазақстан Республикасының осы даму кезеңінде билік органдарының орталыққа тәуелділігін нәтижелі азайтуға қажетті саяси, әлеуметтік-мәдени, экономикалық, рухани және т.б. секілді басқа да алғышарттары бар деп сеніммен айтуға болады. Әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың нәтижелері бойынша Қазақстан Республикасы тек Орталық-Азиялық аумақта орналасқан елдердің ішінде ғана емес, ТМД-ға енген басқа да мемлекеттердің ішінде жетекші мемлекет болып табылады. Билік органдарын орталықсыздандыру үрдісінің заңдылығы жүйені жаңарту кезеңінде болып өткен сапалы ілгерілеулермен анықталады. Сондықтан, тиімді орталықсыздандыру теориясы негізінде билік органдарын орталықсыздандыру үрдісі қоғамда белгілі бір сандық өзгерістер жүргізілгенде ғана, мемлекеттік билік жүйесінің өзгеруі нәтижесінде, биліктер бөлінгенде, қоғам демократияландырылған кезде, тұрғындар саяси-құқықтық бостандыққа қол жеткізген кезде, жеке меншікті енгізу, мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру үрдісінде, әсіресе тым орталықтандырылған тоталитарлық мемлекет ыдыраған кезде ғана мүмкін деп тұжырым жасауға болады. Бүгінгі таңда билік органдарын орталықсыздандыру үшін негіз бола алатын қазақстандық қоғам өміріндегі әлеуметтік-экономикалық, саяси, құқықтық, мәдени салаларда көптеген алғышарттар пайда болды.
Мемлекеттік билікті орталықсыздандыру және демократияландыру үрдісін талдау келесі заңдылықтарды айқындауға мүмкіндік береді:
- біріншіден, тұрғындардың үлкен тобы сайлау органдары арқылы басқару мәселелеріне тікелей қатысу немесе жергілікті сайлау арқылы және өкімет қызметіне бақылау жүргізу арқылы - жанамалай қатысу мүмкіндігін алады;
- екіншіден, төменгі деңгейлерде, жалпы мемлекеттік дәрежедегі саясатқа қатысу үшін қажетті саяси дағдылар мен атқарымдарды игере алатын, жаңа бетке ұстарлардың - жергілікті саяси элитаның пайда болуына мүмкіндік береді;
- үшіншіден, төмен тұрған басқару органдары белгілі бір дәрежеде орталық билікке қатысты тепе-теңдік немесе тежеуіш ретінде қызмет етеді;
- төртіншіден, орталықсыздандыру жергілікті және аумақтарда қызмет етіп жүрген жетекшілердің жергілікті және аймақтық экономикалық және әлеуметтік даму үрдісіне тартылуын жігерлендіреді;
- бесіншіден, өкілеттіктерді жергілікті билік органдарына табыстау орталықтағы шиеленісті болдырмауға көмектеседі.
Мемлекеттік басқарудың әлеуметтік-саяси қатынастардағы құрылымы, қызметтері, институттары, үрдістері мен әдістері қоғамдық өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерімен тығыз байланысты. Мемлекеттік басқарудың тиімділігі бірімен-бірі ұштасқан екі міндетке байланысты десек артық болмайды:
А) мемлекеттік билік органдары иерархиялық жүйесінің құрылымдық және қызметтік бірлігін қамтамасыз ету;
Ә) басты әлеуметтік факторлардың барынша мүмкін жалпы ұлттық келісімге қол жеткізу негізінде сол жүйенің қоғамдық өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерімен тиімді арақатынастарын табу.
Бірінші аталған шарт стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған, негізгі билік қызметтерді орталықтандыру қазіргі қоғам сияқты күрделі ұйымдастырылған жүйеде қосымша басқарма мекемелерінің орталықсыздандырыуымен үйлесуі қажет.
Екінші шартта билік пен халық арасындағы алшақтық, бір-бірін өзара жатсынуы қоғамдық үрдістер мен институттарды өзінің партикулярлық мүдделеріне бағындыру арқылы өктемдік және өктемшіл тәртіп орнату ұмтылысының нәтижесі ретінде қаралуы мүмкін екендігін, сондай-ақ социумның аяқ асты пайда болған өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерінің ымырашыл мадақтау салдарынан болатындығын ескеру қажет.
Бұл аталған билік институттары мен әлеуметтік құрылымдардың өзара жатсыну үрдістері қоғамның жүйелілік бірлігін бұзудың іс жүзіндегі үлгісі болып табылады. Тұтастық ретінде қоғам өз бойына басқарушы және бағынушы қосалқы жүйелерді өзінің қажетті құрамдас бөліктері ретінде енгізеді. Сондықтан мемлекет қоғамнан жоғары тұратын институт емес, қоғамның өзін-өзі ұйымдастыратын ерекше саяси нысаны болып табылады.
Мемлекеттің пайда болуы - өзін-өзі ұйымдастырудың қажетті сатысы, ал институт - социумның ең басты өзін-өзі ұйымдастыратын нысаны, оның негізін қалаушы саяси тетігі.
Жергілікті мемлекеттік басқару біртұтас саяси үрдісте де, жалпы мемлекеттік жүйеде де басты орын алатынына күмән жоқ. Жергілікті мемлекеттік басқаруда, бір жағынан, ресми шешімдерді қабылдау арналары бойынша әлеуметтің ұжымдық еркі шоғырланады және беріледі, екінші жағынан - институттық тетіктер мен саяси-аспаптық құралдар арқылы сол көпшіліктің еркі қоғамдық істерді реттеуге қолданылады.
Біріншіден, қазақстандық мемлекет алдында мемлекеттік құрылым жүйесін демократияландыруға, жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің тиімділігін жандандыруға қатысты біраз мәселелер тұр. Атауға тұратын мәселелердің бірнеше топтамасы бар. Біріншіден, ұлттық, аймақтық және жергілікті деңгейде әсерлі және ұтқыр мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мәселесі. Бұл жерде акциялар мен интеракциялар мейлінше уақытқа сай, мемлекеттің саяси даму деңгейіне және еліміздің азаматтарының талаптарына сәйкес болуы қажет. Мұнда орталықтандыру және оқшауландыру, қалай орталық пен жергілікті мемлекеттік басқару арасындағы, солай осы органдардың ішкі деңгейаралық қарым-қатынастары тұрғысынан қызметтік міндеттемелерді нақты бөлу, бүтін бір жүйе ретінде мемлекеттік басқаруды іштей деңгейаралық мемлекеттік басқару арасындағы, солай осы органдардың ішкі деңгейаралық қарым-қатынастары тұрғысынан қызметтік міндеттемелерді нақты бөлу, бүтін бір жүйе ретінде мемлекеттік басқаруды іштей үйлестіру мәселелері де жатады.
Екіншіден, өз бойына бірқатар мәселелерді енгізетін, мемлекеттік қызмет органдарына кәсіби кадрларды даярлау және қалыптастыру. Атап айтқанда, олар барлық деңгейдегі мемлекеттік аппарат штаттық қызметкерлерінің оңтайлы құрамы туралы мәселені және мемлекеттік қызметкерлерге менеджментті ұйымдастыру үрдісін меңгеру міндетін, демократиялық принциптерге сәйкес мемлекеттік қызметшілердің жұмыс әдісін өзгерту, төрешілдікті азайту және демократиялық басқару әдісі мәселелерін шешуге қатысты.
Мәселелердің үшінші топтамасы мемлекеттік қызметтің техникасы тұрғысына байланысты. Ол демократиялық негізде шешім қабылдау рәсімі, саяси кеңес беру және болжамдау, дағдарыстық және қақтығыстық жағдайларда әкімшілік-мемлекеттік басқару әдісі, мемлекеттің әкімшілігі мен БАҚ-ның демократиялық және барынша ашық, анық интеракция технологиялары сияқты мәселелер.
Қандай болмасын елдің нақты бір жағдайларында ең оңтайлысы ретінде қандай үлгі таңдап алынғанына қарамастан, оның тиімді қызмет етуі мемлекет тарапынан, сондай-ақ азаматтық қоғам тарапынан да қорлардың шоғырлануымен қамтамасыз етілуі тиіс. Менің ойымша, біріктірілген мемлекеттік-қоғамдық басқару жүйелерін қалыптастыру, осы тұрғыда келешегі бар жаңару үлгісі болып табылады. Алайда, осы тәріздес жүйелерді құру мемлекеттік-әкімшілік аппараттың қатал сатылас иерархиясы мен азаматтық қоғамның өзін-өзі басқаруының деңгейлес байланыстарына құрылымдық сыйымсыздығы секілді іргелі шектеулерге соқтығады.
Әлеуметтік-саяси басқару жүйесін, соның ішінде жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарын жаңарту проблемасының мәнісі әлеуметтік онтология маңызын, оның мәдени-тарихи нысандары мен заманалық кезеңге сай түрлендірудің негізгі беталыстарының сан алуандылығын түсіндіреді. Қазақстан - 2030 стратегиясында Елбасы Н.Назарбаев Біздің стратегиялық міндетіміз - тұрған халықтың көптеген топтарының бірлігін сақтап қалу, біздің қоғамымыздың келісімділігі-иерархиялық дәстүрлерін толықтырып отыратын, жеке тұлға және қоғамдық бастауларды парасатты үйлестіру - деп атап өтті. Осы міндетті шешуде басты орын жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру мәселесіне беріліп отыр.
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі
Мемлекеттік қызмет түсінігі Еуропалық Кеңес мемлекеттерінің барлығының Конституциясында қолданылады. Ұлыбритания мен Ирландия ерекше болып табылады. Ұлыбританияда жазылған Конституция жоқ, сонымен бірге бұл мемлекетте көптеген нормативті актілер жасалған, мемлекеттік қызметтің принциптері орнатылған, яғни мұнда да мемлекеттік қызметтің конституциялық принциптері орнатылған. Ұлыбританияның үкіметтік комиссиясы мемлекеттік қызметтің институтын ұйымдастырған кезде АҚШ мен Францияның тәжірибесіне сүйенді, сондықтан ағылшындық мемлекеттік қызметтің даму ерекшеліктеріне қарамастан, мемлекеттік қызметтік қалыптасуының көптеген жерлері осы мемлекеттердікіне ұқсайды.
Франция мен Германияның Конституциясында мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуы мен қызмет етуінің маңызды сұрақтары анық көрсетілген (кәсіби шенеулік). Бұл Конституцияларда қоғамдық биліктің ресми және материалдық принциптері, шенеуліктерге қолданылатын нормаларын жасау бойынша парламент пен үкіметтің құзыреттілігінің бөлінісі қалыптасқан.
Айта кететін жайт, мемлекеттік аппараттағы қызметкердің мамандануының концепциясы басым болып келетін АҚШ мен Германиядан айырмашылығы мынада: Франция мен Ұлыбританияда әкімшілік және техникалық қызметтерді орындау үшін кең дайындықтың қажеттілігі туралы айтылған. Француздық мемлекеттік қызмет жалпы мәдениеті жоғары, әр түрлі қызметтерді орындауға қабілетті шенеуліктерді таңдауға тырысады.
Германиядағы сияқты Франциядағы бюрократиялық кәсіптің негізгі элементі жұмыс өтілі бойынша біртіндеп, жайлап көтерілуі немесе берілген мекемеде болуының мерзімі бойынша көтерілуі болып табылады. Бұл принцип АҚШ жоқ, онда қызметтік саты бойынша автоматты көтеріліс жоқ.
Саяси салада француздық құқықтық доктрина барынша анық сипатқа ие. Жалпы статусының арқасында француздық шенеуліктер Ұлыбританияның, Германияның, АҚШ мемлекеттік қызметкерлеріне қарағанда ірі саяси құқықтары мен еркіндіктеріне ие. Мысалы, батысгерманиялық, американдық және ағылшындық құқық мемлекеттік билік қызметкерлерінің адал болу міндеттілігін білдіреді. Басқаша сөзбен айтқанда, осы мемлекеттердің әкімшілік құқығы шенеуліктердің тек кәсіби қызметін ғана реттеп қоймай, сондай-ақ саяси қызметін де бақылайды. Францияда керісінше, шенеуліктердің жеке ісінде саяси, діни немесе философиялық көзқарастар туралы айтылмауы керек.
Германияда рангтар туралы табель 16 шенеуліктердің тобын білдіреді. Шенеулік мемлекеттің құлы, органы және өкілі және оның идеялары болып саналады. Шенеулік туралы Заң осы лауазымға лайықты болуға мүмкіндік беретін ерекше қасиеттерді атап көрсетеді. Ең алдымен, Негізгі заңның 116 бабында неміс болу талап етіледі. Ерекше тәртіпте заң шенеуліктің шет елдік азаматтың болуын қарастырады. Францияда шет елдік азамат мемлекеттік қызметші бола алмайды. Германияда қажетті кәсіби дайындыққа ие болуы қажет, ол қызметтің иерархиясының деңгейіне сәйкес орнатылады. Осы талаптарға қосымша әр түрлі деңгейлердегі лауазымдарға жіберуде жастық кедергілер орнатылады. Мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Қарастырылып отырған диплом жобасында мемлекеттік қызмет саласындағы туындаған өзекті мәселелердің шешімін іздестіруге негізделген.
Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері, шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде қарастырылған.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері, саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі, мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер жайлы мәліметтер жүйелі түрде келтірілген.
Ал дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары іздестірілген.
Жалпы, диплом жобасының тақырыбы Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері толықтай ашылды.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
______________________
ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КАЗГЮУ Университеті АҚ
________________________
________________________
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшеліктері
мамандығы _________ - ___________
Орындаған:
_______________________
Ғылыми жетекшісі:
_______________________
Астана, 2016
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_____________
__ _________ 20__ ж.
_____________
Диплом жобасын дайындаудың күнтізбелік жоспары
Жоба кезеңдерінің атауы
Белгіленген мерзім
Жоба кезеңдерін жүзеге асыру туралы белгі
Орындаудың нақты мерзімі
Жобаның орындалған кезеңдерінің дайындық дәрежесі
Студенттің (студенттердің)
қолы
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) қолы
Әдебиеттер мен практикалық материалдарға шолу жасауды жүзеге асыру
Әдіснаманы әзірлеу
Деректерді жинау мен өңдеу
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру
Жоба бойынша ұсыныстарды әзірлеу
Кіріспе мен қорытындыны дайындау
Диплом жобасын ресімдеу: Жобаның I бөлімін дайындау
Жобаның II бөлімін дайындау
Жобаның III бөлімін дайындау
Ғылыми жетекшінің (ғылыми жетекшілердің) пікірін алу
Баяндама, көрнекі құралдар мен таныстырылымды дайындау
Диплом жобасын қорғау
Диплом жұмысының ғылыми жетекшісі__________________________ ___
___________________________________ _______________________
(Аты-жөні, лауазымы мен қолы[)]
Жоспарды орындауға:_________________________ ______________
қабылдадым (Аты-жөні, лауазымы мен қолы)
Мазмұны
Кіріспе 7
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері 10
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері 10
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері 16
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі 24
II ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктері 29
2.1 Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібі 29
2.2 Мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулер 34
III Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдары 37
3.1 Саяси мемлекеттік қызметшілердің қызметін жетілдіру бағыттары 37
3.2 Әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызметінің тиімділігін бағалау 39
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Қысқартулар тізбесі
ҚР - Қазақстан Республикасы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
т.б. - тағы басқа
КСРО - Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
Кіріспе
Бүгінгі күні мемлекеттік билік жүйесін орталықсыздандыру мен қоғамды демократияландырудың шеңберінде мемлекеттік басқаруды жаңарту өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Президенттің 100 нақты қадам Ұлт жоспарында жемқорлықпен күресті күшейтіп, мемлекеттік қызметті жетілдіруге баса назар аударылғаны белгілі. Құжатта мемлекеттік органдарға, оның ішінде құқық қорғау органдарының барлық қызметкерлеріне қатысты мемлекеттік қызмет туралы жаңа заң қабылдау қажеттілігі көрсетілген болатын. Сол үшін Қостанай облысында арнайы жұмыс тобы құрылды. Мемлекеттік қызметшілер мен заң өкілдерінен және ғалымдардан жасақталған топ алғашқы жартыжылдықта жүздің үстінде кездесулер өткізіп, 6 мыңнан астам адаммен пікірлескен. Сөйтіп 18 беттен тұратын ұсыныс әзірлеп, тиісті орынға жолдаған. 100 нақты қадам - мемлекеттік қызметкерге үлкен міндет жүктейтін бағдарлама.
Қазақстан барлық Орталық Азия өңірінде маңызды тұрақтандырушы факторға айналып отыр. Ендігі жерде біздің өркендеуіміз көршілес елдердің дамуымен тығыз байланысты. Президент болашақтағы ұлттық демократиялық даму жолында көршілес елдер арасындағы достық қатынасты дұрыс, бірқалыпты ұстап отыр. Саяси салада нысанаға алған мақсаттарды тиімді іске асыруға қажетті, барлық қолайлы жағдайлар жасалған. Міне, сондықтан да, елімізде әкімшілік реформалау ауқымында әкімдерді сайлау институтын енгізуге байланысты үкімет тарапынан саяси және экономикалық эксперименттер басталды және жуық арада, билік органдары саяси жаңаруды жеделдету үшін бірқатар шаралар қолдануға ниет білдіріп отыр.
Демократиялық таңдаудың біржола жасалғаны жөнінде Президент Назарбаев былай деп мәлімдеді: Біздің таңдауымыз айқындалды, мақсат белгіленді. Дегенмен де, біздің алдымызда демократиялық дамудың үлгісін таңдау проблемасы тұр.
Стратегиялық мақсатымыз - дербес, экономикалық тәуелсіз, өркениетті мемлекет құру. Оған ішкі саяси тұрақтылық пен көпэтностық қоғамды іштей топтастыруды қамтамасыз етпей, қол жеткізу мүмкін емес. Бейімделген біздің жаңару жолымыз біздегі жағдайларға ыңғайлы.
Қазақстандағы дамудың жаңа үлгілерін іздестіру тұрақтылық, әлеуметтік қауіпсіздік, тәртіп сақтау, әлеуметтік жағынан бағдарланған жүйелі реформаларды жүргізуде, орталықсыздандырылған нұсқаулар идеясын бірінші орынға қойды. Бұл жерде, біздің ойымызша, орталықсызданду мен демократияландыру процестері, еліміздің саяси басшылығы арқасында оңтайлы демократияны кезең-кезеңмен жылжытуға қажетті алғышарттарға байланысты басталып кеткен.
Шынында да, Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесінің бұрынғы жағдайы, оның орталыққа тәуелділігінің жоғары деңгейімен сипатталады. Орталықтандыру бұрынғы кеңес дәуірі кеңістігінде түбегейлі қанат жайған, мемлекеттік және саяси жүйе қалыптасуының ақиқатты шарты болып табылатын. Алайда, тәуелсіз Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық және саяси процестердің келешектегі дамуы мен тереңдетілуінің қажеттілігі мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыруды және республикада жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуын қажет етеді.
Осы замандағы ғылыми әдебиеттерде, ғалымдардың мемлекеттік басқаруды жаңарту проблемасының тарихи, экономикалық, заңи тұрғысынан зерттеулер жүргізуге қызығушылығы күшейіп келеді. Ресей ғалымдары В.Д. Гражданның Басқару теориясы және В.В. Лобановтың Мемлекеттік басқару және қоғамдық саясат атты оқу құралдарында мемлекеттік басқарудың жалпы теориялық сипаттамасы беріліп, басқару субъектісі мен объектісі талданады. А.В. Кружковтың, Ю.Б. Корчунюктің, А.В. Васильчиковтің, А.Д. Градовский мен В. Д. Нечаевтың зерттеулері, Ресейдегі жергілікті мемлекеттік басқару институтын қалыптастыру проблемаларына, орыс және шет елдік земстволық және қоғамдық мекемелердің тәжірибесіне, Батыс Еуропа мен Ресейдегі жергілікті өзін-өзі басқару жүйелерінің салыстырмалы талдамаларына арналған.
Ал Қазақстанға тоқталатын болсақ, онда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың еңбектерінде мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыру және саяси жаңару проблемаларын зерттеудің белгілі бір ғылыми-теориялық және практикалық негізі бар. Мұндай күрделі де қиын проблема жалпы түрде Т.Парсонс, Истон Давид, Г.Холлис, А.Плоккер, Дж. Эхдай, Р.Эвель және тағы басқа батыс ғалымдарының еңбектерінде зерттелген.
Біртұтас унитарлық мемлекеттегі жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың конституциялық, құқықтық және саясаттанулық негіздері Қазақстан авторлары А.К.Котовтың, Ж.Мұрзалин мен Е.Кариннің, А.Жаманбаевтың, А.Аянбаевтың, Г.Т.Телебаевтың, А.Чеботаревтың, Р.С.Сакиеваның, А.Тарановтың, А.М. Беліспаевтың, О.О.Оқанбаевтың, М.Лукьяненко мен В.Мамоновтың, К.Е.Кубаевтың, У.Құдайбергеновтің, Б.Құрманғалиевтің, Ж.медиеваның және тағы басқалардың еңбектерінде қарастырылады.
Зерттеу жұмысының тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің түсінігін және оның қырларын зерттей отырып, саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілерінің мемлекеттік қызметті: өткеруі мен тоқтатуының ерекшелектерін зерттеу.
Ал дипломдық жұмыстың мақсаты: еліміздегі саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті атқару ерекшеліктері мен мемлекеттік қызметті тоқтатуына себептерді қарастыру және талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттарын, міндеттерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдерін зерттеу;
- шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесіне талдау жүргізу;
- ҚР Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық мәртебесі мен қызмет өткеру ерекшеліктерін айқындау;
- саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің қызмет өткеру тәртібін қарастыру;
- мемлекеттік қызметшілерге қойылатын шектеулерді талдау;
- Қазақстан Республикасындағы саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметті өткеруін дамыту жолдарын іздестіру.
Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметті өткеруіндегі қоғамдық қатынас
Дипломдық жұмыстың обьектісі-ҚР саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілер.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
I Мемлекеттік қызмет институтының қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік қызметтің түсінігі және мақсаттары, міндеттері
Мемлекет - қоғамдық мәнге ие бола отырып, сол қоғамды реттейтін және оның құрылуын қамтамасыздандырушы арнайы билеуші және мәжбүрлеуші аппараты болатын бұқаралық биліктің саяси-аймақтық, тәуелсіз мекемесі болып табылады.
Мемлекетті алғашқы рулық қауымның әлеуметтік басқаруынан ерекшелендіруге жол беретін келесідей негізгі белгілерімен суреттеледі:
1. Бұқаралық басқару.
2.Тұрғындарды аудандық жіктеу.
3.Салық салу жүйесі.
4. Тәуелсіздік.
5. Құқық жүйесі.
Әлеуметтік биліктің ерекше бір түрі - мемлекеттік билік. Ол мемлекет тарапынан мәжбүрлеуге негізделетін субъектілердің арасындағы үстемдік пен бағынудың саяси-бұқаралық қарым-қатынасы. Бұқаралық, аппараттық, легитимдік биліктерден мемлекеттік билеу жүйесінің өзгешеліктері көрінеді.
Мемлекет пен құқық теориясының басты міндеттерінің бірі - мемлекеттің мәнін түсіндіру болып табылады. Мемлекеттің мәні мынаған негізделген - осы жағдайдың мазмұнына, мақсатына, қызмет етуіне.
Таптық және жалпы әлеуметтік тәсілдер мемлекеттің мәнін айқындауда қолданылады.
Мемлекеттің түрі сәйкес тарихи кезеңде пайда болған оның маңызды қырлары мен жақтарының қатаң жүйесін білдіреді. Белгілі бір тарихи кезеңде пайда болған мемлекеттердің белгілері ұқсас болып келеді. Елдердің тұрпаттамасы негізінен формациялық және өркениеттік сынды екі тәсіл арқылы жүргізіледі.
Мемлекеттің қызметтері - бұл мемлекеттің мәні мен мақсат-міндетін ашатын функцияларының басты бағдарлары. Мемлекеттің қызметтері оның мақсаты мен міндетімен байланысты, оның мәніне тәуелді болып келеді және оның өзгеруіне тәуелді, басқа түрдегі мәніне өтуіне қарай өзгеріске ұшырайды. Осылайша, мемлекеттің қызметтері - бұл өзгеріске ұщырайшы деңгей.
Мемлекеттің қызметтерін қолданыста болу ұзақтығына қарай тұрақты және уақытша, мағызына қарай басты және қосымша, қоғамдық өмірдің қандай саласында іске асырылуына қарай ішкі және сыртқы болып бөледі.
Мемлекеттің қызметтерін іске асыру объектілері - бұл мемлекеттің қызметтерін іске асырушы оның органдарының біркелкі қызметі. Оны құқықтық пен ұйымдық объектілерге бөледі.
Құқықтық объектілерге құқық шығармашылық, құқық қолданушылық, құқық қорғаушы сындыларды жатқызамыз.
Ұйымдық - регламенттеуші (реттеуші), ұйымдық, ұйымдық-идеологиялық ұйымдық объектілерге жатады.
Мемлекеттің тетігі - бұл мемлекеттік міндеттер мен қызметтерді іске асыруға арналған мемлекет органдарының жүйесі. Мемлекет апаратының, оның бөліктерінің мазмұнын қоғам өмірінің барлық дерлік салаларының сәйкес ұйымдастырылуын және пайдалы қызметін қамтамасыздандыруға бағытталған билеуші, ұйымдастырушы жұмыстар құрайды.
Осы функцияның объектілері негізінен билеу кезінде заңдар, құқық тетіктері қандай деңгейде қолданылатындығына тәуелді, бұдан шығатыны мемлекеттік аппараттың функциясының объектілеріне тікелей басқарушылықты, құқықтық нысандарды жатқызуға болады.
Мемлекеттік органдар, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар, мемлекеттік қызметшілер, ұйымдастырушы құралдар мен қаражаттар, сонымен бірге мемлекеттік аппараттың қызметін қамтамасыздандыруға керекті мәжбүрлеу күштер мемлекет механизмінің құрылымын құрайды.
Мемлекет аппаратын ұйымдастыру мен жұмыс істеуінің принциптері - бұл мемлекеттік органды жасау және жұмыс істеуіндегі бірінші бастаулар, ойлар, анықтаушы негізгі амалдар. Оған адам мен азамат құқықтары мен еркіндігінің басымдылық принципі, демократиялылық принципі, биліктің бөліну принципі, заңдылық принципі, жариялылық принципі, кәсіпқойлық принципі, алқалылық және дара басшылықтың сәйкес келу принципіғ сайланушылық және тағайындалушылықтың сәйкес келу принципі, иерархиялылық принципі жатады.
Мемлекеттік орган деп - мемлекеттік міндеттемелерді атқарушы және сол үшін сәйкес биліктік өкілеттіліктер берілген ұйыммекеме. Әр мемлекеттік органның келесілері болады:
а) оның жедел басқаруында болатын мемлекеттік, қазыналық мүлкі;
б) қаражаттары, банктегі есебі, бюджеттен қаржыландыратын қайнар көздері;
в)өзіне белгіленген ұйымдық құрылымы, осыған байланысты қызметтік бағыныштылығы және қызметтік тәртібінің жүйесі;
г) қажетті биліктік өкілеттілігі
Соның нәтижесінде лауазымды тұлғалар және алқалы органдар заңды және міндетті іс-қимылдар жасайды.
Келесі суреттен мемлекеттік органдардың жіктелуін көруімізге болады.
Мемлекеттік органдардың жіктелуі
1. Мемлекеттік қызметті жүзеге асыру нысаны бойынша
өкілді
соттық
атқарушы- бұйырушы
прокурорлық
2. Биліктің бөліну қағидасы бойынша
атқарушы
заң шығарушы
сот
3. Қызметінің құқықтық нысаны бойынша
құқық шығармашылық
құқық қолданушылық
құқық қорғаушы
4. Иерархия бойынша
республикалық
жергілікті
Сурет 1 - Мемлекеттік органдардың жіктелуі
Сонымен бірге, мемлекеттік органдар өкілеттіліктерінің мерзіміне қарай тұрақты және уақыта болып бөлінеді, ал құзырлығының сипатына қарай - жалпы құзырлықтағы және арнайы құзырлықтағы деп жіктеуге болады.
Мемлекеттік қызметтің негізгі белгілері мен негізгі қағидалары келесі суретте келтірілген.
Мемлекеттік қызметтің белгілері
Мемлекеттік қызметтің қағидалары
1) мемлекеттік ұйымдастырушы қызметінің бір түрі;
2) әкімшілік, еңбек, азаматтық, қаржы және басқа да құқық салаларының нормаларымен реттеледі;
3) ақылы түрде кәсіби негізде жүзеге асыралады, яғни арнайы даярланған қызметкерлрмен - мемлекеттік қызметкерлермен жүзеге асырылады;
4) олардың қызметінің мәні - мемлекеттің міндеттері мен функцияларын практикада жүзеге асыру.
1) заңдылық;
2) қазақстандық патриотизм;
3) мемлекеттік биліктің заң шығарушылық, атқарушылық және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан, мемлекеттік қызмет жүйесінің біртұтастығы;
4) азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерінің мемлекет мүддесі алдында басымдылығы;
5) жалпының қол жетушілігі, яғни ҚР азаматтарының мемлекеттік қызметке қол жеткізуге және өз қабілеттері мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттік қызмет бойынша жоғарылатылуына тең құқылығы;
6) азаматтардың мемлекеттік қызметке кіруінің еріктілігі;
7) мемлекеттік қызметшілердің кәсіпқойлығы мен жоғарғы біліктілігі;
Сурет 2 - Мемлекеттік қызметтің белгілері мен қағидалары
Мемлекеттік қызмет - мемлекеттік органдарда мемлекеттік қызметшінің мемлекеттік билік міндеттері мен қызметтерін іске асыруға бағытталған лауазымдық міндеттемелерді орындау бойынша ресми жұмысы.
Мемлекетімізде мемлкеттік қызмет республикалық және жергілікті деңгейде іске асырылады.
Ол 2015 жылғы 23 қарашадағы № 416-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңымен реттеледі. Бұл заң бойынша мемлекеттік қызмет деп - мемлекеттік мекемелердегі мемлекеттік органдардың атқарушы міндеттері мен қызметтерін айтамыз. Мемлекеттік қызмет түсінігін заң әдебиеттерінде тар және кең мағынада қарастырады.
Мемлекеттік қызмет (кең мағынасындағы ұғым) деп - жұмысшылар және шаруалардың жұмысынан өзгеше, мемлекеттік органдарда, мекемелерде, кәсіпорындарда, сонымен бірге ұйымдарда іске асырылатын қызметтің түрі, тар мағынасында - бұл мемлекеттік органдардың (мемлекеттік аппараттың) жұмысшыларының әр күн сайын атқаратын еңбек қызметі. Осылайша, мемлекеттік қызмет деп - құқық нормасымен жүйеленген, кәсіби негізде, ақылы түрде мемлекеттік органдардың жұмысшыларының мемлекет міндеттері мен қызметтерін іске асыру мақсатында іске асырылатын, мемлекеттің шеңберіндегі адамдардың жұмыс істеуінің жеке дербес түрі. Міне сондықтан мемлекеттік лауазымдар белгіленеді. Мемлекеттік лауазым деп - нормативті-құқықты актілерімен көрсетілген лауазымдық өкілеттілік пен лауазымдық міндетемелердің көлемі жүктелген мемлекеттік органның құрылымдық бірлігі.
Негізінен мемлекеттің қызметтің қағидалары - мемлекеттік қызметтің негізіне сүйенуші және оның мәнін білдіруші негізгі ойлар, бастамаға алынушы бастаулар, ол ҚР Мемлекеттік қызмет туралы заңында бекітілген.
Әр мемлекеттік орган қызметінің сенімділігі және табыстылығы негізінен онда жұмыс істеуші жандарға - мемлекеттік жұмысшыларға тәуелді болып келеді. Мемлекеттің әр органының құзырлығы оның қызметкерлерінің (негізінен ең алдымен органның басқарушыларының, орынбасаларының және оның құрылымдық бөлімдерінің басшыларының) іс-қимылдарында жүзеге асырылады. Міне сол үшін мемлекеттік басқару органдарында қызмет атқарып жүрген тұлғалар мемлекеттік қызметшілер болып саналады, ал олармен атқаратын қызметі мемлекеттік қызмет деп аталады.
Мемлекеттік қызмет иелерінің әр күндегі жұмысы адамның еңбек етуінің өзгеше түріне жатады.
Мемлекеттік қызметшілерді әкімшілік және саяси қызметші деп екіге бөліп қарастыруға болады.
Мемлекеттік қызметшілердің түрлері
1) Мемлекеттік әкімшілік қызметші - бұл мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттілікті атқаратын мемлекеттік қызметкер.
2) Мемлекеттік саяси қызметші - тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және қызмет етуі саяси сипатта болатын және саяси мақсат-міндеттерді жүзеге асыру үшін жауаптылық жүктелген мемлекеттік қызметкер.
Сурет 3 - Мемлекеттік қызметшілердің түрлері
Қызметкердің жұмыс істеуінің жұмысшының еңбек атқаруынан ажыратушы көптеген ерекшеліктері бар:
1) мемлекеттік қызметкердің жұмыс істеу барысындағы іс-әрекеттері нақты бір құқықтық салдарларды тудырады, соған орай қызметшілердің қызметінің негізгі тараптары құқық нормаларымен жүйеленеді, ал жұмысшының еңбек ету барысындағы іс-әрекеттері ешқандай заңды салдарларға әкелмейді;
2) қызметкердің еңбек ету сипаттамасы оның мемлекеттік билеу аппаратындағы алатын лауазымына қарай анықталады, анық құқықтық мәртебесі бар, ал мамандығы бойынша жұмыс істейтін жұмысшының еңбегі тек өндіріс құралдарын жөнімен қолдану ілімін ғана қажетсінеді;
3) мемлекеттік қызметкердің еңбегі қалыптастырылған, ал еңбегі - сағат бойынша есептелсе, ал жұмысшының еңбегі қатаң нормаға сәйкестендірілген, және жалақысының төлемі еңбегінің көлемі мен сапасына тәуелді болып келеді;
4) әр мемлекеттік қызметші мемлекеттік аппаратта қатаң анықталған ұйымдық-құқықтық әдіс бойынша лауазымға ие болады, ал жұмысшы - тек келісім негізінде ғана орналасады.
Осылайша, мемлекеттік қызметші - мемлекеттік органда заң актілерінде белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджет қорынан немесе Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы төленетін жұмысты атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті іске асыратын Қазақстан Республикасының азаматы.
Мемлекеттік әкімшілік қызметкерлерлерге санаттар белгіленеді, лауазым санаттары мен әкімшілік лауазымды санатқа жатқызу ретін өкілетті органның ұсынысына сәйкес мемлекетіміздің Президенті бекітеді.
Мемлекеттік саяси қызметшілердің құқықтық мәртебесі заңнамада анық көрсетілген, ол бойынша саяси лауазымдарға ҚР Президенті тағайындайтын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын, ҚР парламентінің Палаталары және оның төрағалары тағайындайтын және сайлайтын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын, ҚР Конституциясына сәйкес Президент пен Үкіметтің өкілдері болып табылатын мемлекеттік саяси қызметкерлерін, Орталық атқару органдары мен ведомстволарды басқаратын мемлекеттік саяси қызметшілер және олардың орынбасарларын жатқызамыз.
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет институтының даму кезеңдері
Мемлекетіміз тәуелсіз мемлекет атанып, нарықтық экономикаға өте бастағаннан еліміздегі экономика мен әлеуметтік өзгерістерді индикативті жоспарлау үлгісі пайдаланылды.
Қазіргі кезде еліміз біртіпдеп дами отырып, мемлекеттік қызметшілерді таңдау мен саралаудың өзіндік ережелерін алдыға шығарған болатын, алайда мұнда көп жылдық тарих жатыр. Енді соларға тоқталатын боламыз
Қазан төңкерісінің ең бірінші заңдық актісі 1917 жылғы 26 қазандағы Бүкілресейлік кеңестер съезінің қаулысы, онда былай деп белгіленген болатын: жергілікті орындардағы барлық билк жұмысшылардың, әскерилер мен шаруа депутаттарының кеңестеріне беріледі.... 1917 жылғы қазан айындағы төңкерістен кейін, кеңес мемлекетінің орталық органдары жергілікті оррындардағы кеңестердің қызметі өріс алуына және олар арқылы Орталық нұсқаулары мен сілтемелерін іске асыруға орасан мән бере бастады. Кеңестер жергілікті орындардағы билік органдары бола отырып, жергілікті сипаттағы мәселелерді шешуге ерікті, бірақ үнемі, орталық Кеңес билігінің және өздері құрамына кіретін, ірі кеңестік бірлестіктердің декреттері мен қаулыларына сай қызмет етті. Біздің ойымызша, негізінде мемлекеттік билік органдары арасындағы құрылыс пен өзара іс-қимыл принципі ретінде демократиялық централизм принципі қолданылған.
Одақтық республиканың құрамындағы Қазақ КСР-ның жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің басқа республикалардан айырмашылығы шамалы ғана болатын. Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесі толығымен тоталитарлық мемлекеттің талатары мен қажеттіліктеріне, мемлекеттік билік органдарының тым асыра орталықтандырылуына сәйкес болатын. Өкінішке орай, сталиндік тоталитарлық режим үдеп тұрған жылдарда, атап айтқанда, бұдан кейін де заңдылық, демократиялық және парасаттылық қағидаттарын, соның ішінде ұлттық-мемлекеттік құрылыста да бұрмалауларға жол берілді.
Кеңес Одағының саяси тарихы жергілікті басқару жүйесінде бірнеше рет жаңарту әрекеттері жасалып көргенін, белгілі бір реформалар жүргізілгенін куәландырады. Жергілікті басқару жүйесін нығайту және күшейту оның басты мақсаты болған. Көбінесе, КСРО-дағы жергілікті басқару жүйесіндегі қайта құру әрекеттері мен оны іске асыру жобалары тек қағаз бетінде қалып қойды, ал мәлімделген саяси өзгертулер логикалық соңына да жеткізілмей, кейде сәтсіз аяқталатын.
Өткен ғасырдың 80-90-шы жылдарында КСРО-да басталған реформалар сәтсіз қайта құрулардың тәжірибесін растады. Осы кезеңде, тоталитарлық режим өз жұмысында сүбелі жаңылыстар жібере бастады. Халық ас бөлмедегі жасырын әңгімелерін қойып, сол кездегі кеңес қоғамы мен мемлекет құндылықтарын ашық сынауға көшті. Наразылық білдіру ашық айтыла басталды.
Шүйке бас ел басқара алады деген лениндік принциптен бастау алып, депутаттар арасында тракторшылар, шопандар, механизаторлар, сауыншылар, машинистер, крановщиктер, бетонщиктер, күріш дихандары тәріздес кәсіптер өкілдері ұсынылды. Алайда, біздің ойымызша, осы тезисті, сондай-ақ демократиялық централизм принципін жаңсақ ұғыну - саналы түрдегі бұрмалау болып табылды.
Жалғыз бір тоталитарлық идеологияның үстемділігі; партиялық және мемлекеттік аппараттардың бір-біріне ұластырылуына әкеп соқтыратыны, бір партияның билеуші партия ретіндегі монополиялық үстемділігі; мемлекеттік басқару аппараты санының асыра ұлғаюы; қоғамның өмірлік іс-әрекетінің барлық салаларын, сондай-ақ әрбір адамды мемлекет тарапынан қатаң бақылауы және реттеуі; халық еркін білдіруге талпынуы; бұрынғы әлеуметтік құрылым мен дәстүрлі әлеуметтік байланыстардың ыдырауы; таптық құндылықтардың - бұл жерде, пролетариаттың артықшылығы; жазалау жүйесінің бар болуына себепкер болған зорлық, террор, тұншықтыру әдістерінің басым болуы, Кеңес үлгісіндегі тоталитарлық жүйенің негізін қалаушы институттық кескіні болып табылады. Әсіресе, сталиндік кезеңдегі жаппай тоталитарлық бақылау, елдің басқарушылық аппаратының жоғары, орта және төменгі буынын қосқанда, өмірдің барлық саласында өріс алды.
Дегенмен де, кеңестік мемлекеттің тарихы дәстүрлі түрде тоталитарлы үлгіде ұйымдастырылған қоғам мен мемлекетті қайта құрудың кейбір әрекеттерін біледі. Хрущев жылымылығы, Горбачевтің қайта құруы кеңес қоғамы мен мемлекеттің нәтидесіз жаңаруының өзіндік тәліміне айналды. Өткізілген жаңару реформаларының сәтсіздіктері тоталитарлық жүйенің тек сыртқы сипатын ғана өзгертуге талпынды. Бұл ретте аталмыш реформалар тоталитаризм негіздерін елемей айналып өтетін, ал қоғамдық дамудың шынайы тоқырау себептері дәл сол жерде жасырынған болатын. Сондықтан жергілікті мемлекеттік басқарудың кеңестік моделі демократиялық үрдіске сәйкес келеді.
Біздің пікірімізше, Қазақстандағы жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің қоғамды демократияландыру аясында қалыптасуы мен дамуын 1990 жылғы 25 қазанда республика егеменділгі туралы Декларция қабылданған сәттен басталады деп қарастыруымыз орынды.
1991 жылы Қазақстан Республикасы жаңа тәуелсіз мемлекет ретінде өзінің жеке саяси даму жолын таңдап алуы керек болды. Бұл жағдай елеулі және маңызды болды, себебі мемлекет әлемдік қауымдастықта өзінің орнын тауып, халықаралық кеңістікте өз орнын алуы қажет еді. Ішкі саяси кеңістікте демократиялық саяси жүйені қалыптастыру шеңберінде жаңадан құрылатын мемлекеттік басқаруды, саяси институттарды қалыптастыру қажет болды.
Тәуелсіз Қазақстанға кеңес дәуіріндегі үкіметтен құрамында 19 облыс, 2 республикалық мәндегі қала, жалпы халық саны кемінде 16,5 млн. Адамнан тұратын 216 аудандық әкімшілік-аумақтық бірлігі бар мұра қалғаны бәрімізге белгілі.
Ал қазіргі кезде, Қазақстан Республикасында әкімшілік-аумақтық құрылғыны қайта құру нәтижесінде 14 облыс, 2 республикалық мәндегі қала, 160 аудан, 84 қала, 195 кент, 2150 ауылдық округтер пайда болды.
Күшті президенттік басқару нысанының шеңберінде мемлекет басшысының мәртебесі оған биліктің үш тармағының үстінде болуына мүмкіндік берді, осының арқасында өтпелі кезең жағдайында мемлекеттік билік органдарының келісілген қызмет етуін қамтамасыз етуге, демократиялық қайта құрулардың келешектегі дамуы үшін қолайлы алғышарттар қалыптасуына мүмкіндік берді.
Тәуелсіздік алып, мемлекеттік басқарудың ырықтандырылған нысандарына ауысқаннан кейін де, орталық-шеткері аймаққа қатысты жаңа тәуелсіз мемлекеттің орталығы әлі де үстемдік жағдайда қалғаны шүбәсіз. Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару органдары 2001 жылға дейін Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілеттік және атқару органдары туралы Заңына сай қызмет еткенін айта кеткеніміз жөн. Осы Заңның бірқатар кемшіліктері болды, мысалы, онда облыстық және аудандық билік деңгейлері арасындағы атқарымдар мен өкілеттіліктер шектелмеген және де орталық пен аймақтардың өкілеттіктері арасында айқын шегі белгіленбеген. Кейіннен 2001 жылда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін тәртіпке келтіретін және айқындығын көрсететін, барлық деңгейлердегі жергілікті атқару органдарының өкілеттіктерін, өзара қарым-қатынастарының ерекшеліктерін және т.б. белгілейтін Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы Заңы қабылданды.
Сонымен, 1991 жылда тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдары Қазақстан алдында көптеген мақсаттар тұрды. Олардың ішінде ұлттық мүдде негізінде жаңа мемлекеттің негіздерін қалау, елдің тәуелсіздігін нығайту, территориялық біртұтастылықты сақтап қалу және т.б. секілді ортақ мақсаттар басым болды. Осы кезеңде қолданылған мемлекеттік билікті орталықтандыру шарасы орынды еді. Алайда қазіргі кезде, биліктің белгілі дәрежеден тым артық орталықтандырылуы елдің оңды демократиялық саяси дамуына кедергі келтіріп отыр. Бұл ретте басқарудың аумақтық құрылымының өзгертілуі және оны жан-жақты орталықсыздандыру плюралистік демократияны құру және азаматтық қоғам құрылысының үрдісіндегі маңызды мақсат деп қарастырылды.
Орталықсыздандыру және демократияландыру үрдістерінің байланысы жөнінде әлемдік компаративистикада сан алуан көзқарастар бар. Белгілі теоретик Д.Рондинелли өз еңбектерінде, орталықсыздандыру дегеніміз билік пен өкілеттіліктерді басқару жүйесінің ірі бөлімшелерінен бұдан да кіші ұяшықтарға табыстау болып табылады, ал жекеленген азамат оның ең кіші ұяшығы болып табылады деп жазады. Мемлекеттің мүлтіксіз өктемдігіне қарама-қарсы азаматтық қоғамға өту әлеуеті ретінде жұртшылық пен жеке тұлға рөлі артуының әлеуетті мүмкіндіктері осымен түсіндіріледі. Д.Рондинеллидің бұл теориясына келіспеушілік білдіргендер де бар, атап айтқанда, Н.Мак-Гинн мен С.Стрит орталықсыздандыру деген бақылауды мүдделі адамдардың бір тобына оны үкіметтік машина ішіндегі келесі топқа табыстау үрдісі ғана болып табылады және жекеленген азаматтың мемлекетке ықпал ету шамасына ешбір әсер етпейді деп есептейді.
Осы пікірталаста орталықсыздандыруды жүзеге асыру формалары принципті екендігі ақиқат. Оларды қандай құндылықтарға артықшылық беретініне қарай айыруға болады: билік өкілеттіктерін құқықтық үлестіру, көрсетілетін қызметтердің сапасы немесе қолда бар қорларды тиімді пайдалану.
Қандай болмасын елдегі орталықсыздандыру мәнін түсіну үшін профессор Брэем енгізген анықтамаларды қолданған өте қолайлы: билікті бөлшектеу - жеке бір атқарымдарды жергілікті мемлекеттік органдарға немесе аумақтық бөлімшелерге табыстау, бұл жерде орталық уысынан билік өкілеттіктерін шығармайды, орталық тек орнын ауыстырады; орталық үкімет ведомствосының шеңберінде орталықтың ұлттық-аумақтық бөлімшелерге шешімдер қабылдау құқығын табыстауы және соңында орталықта тек үйлестіру, ақпарат жинау және онымен алмасу атқарымдары ғана сақталып қалып, орталық үкіметтің кейбір міндеттерін жартылай мемлекеттік ведомстволарға тапсыру.
Сонымен бірге, біздің ойымызша, Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдарының орталыққа тәуелділігін азайту үрдісін бүгінгі таңда көкейкесті ету заңды. Себебі тап қазір Қазақстан Республикаында мемлекетті дамытуда сапалы ілгерілеулер бар және бұл қазақстандық қоғамның өмірлік іс-әрекетінің барлық салаларындағы елеулі өзгерістерге әкеп соқтырады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Жолдауында мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру стратегиясының негізгі принциптерінің бірі мемлекеттік атқарымдардың орталықтан аймақтарға берілуі деп белгілегені кездейсоқтық емес. Қазақстан Республикасының осы даму кезеңінде билік органдарының орталыққа тәуелділігін нәтижелі азайтуға қажетті саяси, әлеуметтік-мәдени, экономикалық, рухани және т.б. секілді басқа да алғышарттары бар деп сеніммен айтуға болады. Әлеуметтік-экономикалық қайта құрулардың нәтижелері бойынша Қазақстан Республикасы тек Орталық-Азиялық аумақта орналасқан елдердің ішінде ғана емес, ТМД-ға енген басқа да мемлекеттердің ішінде жетекші мемлекет болып табылады. Билік органдарын орталықсыздандыру үрдісінің заңдылығы жүйені жаңарту кезеңінде болып өткен сапалы ілгерілеулермен анықталады. Сондықтан, тиімді орталықсыздандыру теориясы негізінде билік органдарын орталықсыздандыру үрдісі қоғамда белгілі бір сандық өзгерістер жүргізілгенде ғана, мемлекеттік билік жүйесінің өзгеруі нәтижесінде, биліктер бөлінгенде, қоғам демократияландырылған кезде, тұрғындар саяси-құқықтық бостандыққа қол жеткізген кезде, жеке меншікті енгізу, мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру үрдісінде, әсіресе тым орталықтандырылған тоталитарлық мемлекет ыдыраған кезде ғана мүмкін деп тұжырым жасауға болады. Бүгінгі таңда билік органдарын орталықсыздандыру үшін негіз бола алатын қазақстандық қоғам өміріндегі әлеуметтік-экономикалық, саяси, құқықтық, мәдени салаларда көптеген алғышарттар пайда болды.
Мемлекеттік билікті орталықсыздандыру және демократияландыру үрдісін талдау келесі заңдылықтарды айқындауға мүмкіндік береді:
- біріншіден, тұрғындардың үлкен тобы сайлау органдары арқылы басқару мәселелеріне тікелей қатысу немесе жергілікті сайлау арқылы және өкімет қызметіне бақылау жүргізу арқылы - жанамалай қатысу мүмкіндігін алады;
- екіншіден, төменгі деңгейлерде, жалпы мемлекеттік дәрежедегі саясатқа қатысу үшін қажетті саяси дағдылар мен атқарымдарды игере алатын, жаңа бетке ұстарлардың - жергілікті саяси элитаның пайда болуына мүмкіндік береді;
- үшіншіден, төмен тұрған басқару органдары белгілі бір дәрежеде орталық билікке қатысты тепе-теңдік немесе тежеуіш ретінде қызмет етеді;
- төртіншіден, орталықсыздандыру жергілікті және аумақтарда қызмет етіп жүрген жетекшілердің жергілікті және аймақтық экономикалық және әлеуметтік даму үрдісіне тартылуын жігерлендіреді;
- бесіншіден, өкілеттіктерді жергілікті билік органдарына табыстау орталықтағы шиеленісті болдырмауға көмектеседі.
Мемлекеттік басқарудың әлеуметтік-саяси қатынастардағы құрылымы, қызметтері, институттары, үрдістері мен әдістері қоғамдық өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерімен тығыз байланысты. Мемлекеттік басқарудың тиімділігі бірімен-бірі ұштасқан екі міндетке байланысты десек артық болмайды:
А) мемлекеттік билік органдары иерархиялық жүйесінің құрылымдық және қызметтік бірлігін қамтамасыз ету;
Ә) басты әлеуметтік факторлардың барынша мүмкін жалпы ұлттық келісімге қол жеткізу негізінде сол жүйенің қоғамдық өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерімен тиімді арақатынастарын табу.
Бірінші аталған шарт стратегиялық мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған, негізгі билік қызметтерді орталықтандыру қазіргі қоғам сияқты күрделі ұйымдастырылған жүйеде қосымша басқарма мекемелерінің орталықсыздандырыуымен үйлесуі қажет.
Екінші шартта билік пен халық арасындағы алшақтық, бір-бірін өзара жатсынуы қоғамдық үрдістер мен институттарды өзінің партикулярлық мүдделеріне бағындыру арқылы өктемдік және өктемшіл тәртіп орнату ұмтылысының нәтижесі ретінде қаралуы мүмкін екендігін, сондай-ақ социумның аяқ асты пайда болған өзін-өзі ұйымдастыру үрдістерінің ымырашыл мадақтау салдарынан болатындығын ескеру қажет.
Бұл аталған билік институттары мен әлеуметтік құрылымдардың өзара жатсыну үрдістері қоғамның жүйелілік бірлігін бұзудың іс жүзіндегі үлгісі болып табылады. Тұтастық ретінде қоғам өз бойына басқарушы және бағынушы қосалқы жүйелерді өзінің қажетті құрамдас бөліктері ретінде енгізеді. Сондықтан мемлекет қоғамнан жоғары тұратын институт емес, қоғамның өзін-өзі ұйымдастыратын ерекше саяси нысаны болып табылады.
Мемлекеттің пайда болуы - өзін-өзі ұйымдастырудың қажетті сатысы, ал институт - социумның ең басты өзін-өзі ұйымдастыратын нысаны, оның негізін қалаушы саяси тетігі.
Жергілікті мемлекеттік басқару біртұтас саяси үрдісте де, жалпы мемлекеттік жүйеде де басты орын алатынына күмән жоқ. Жергілікті мемлекеттік басқаруда, бір жағынан, ресми шешімдерді қабылдау арналары бойынша әлеуметтің ұжымдық еркі шоғырланады және беріледі, екінші жағынан - институттық тетіктер мен саяси-аспаптық құралдар арқылы сол көпшіліктің еркі қоғамдық істерді реттеуге қолданылады.
Біріншіден, қазақстандық мемлекет алдында мемлекеттік құрылым жүйесін демократияландыруға, жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің тиімділігін жандандыруға қатысты біраз мәселелер тұр. Атауға тұратын мәселелердің бірнеше топтамасы бар. Біріншіден, ұлттық, аймақтық және жергілікті деңгейде әсерлі және ұтқыр мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мәселесі. Бұл жерде акциялар мен интеракциялар мейлінше уақытқа сай, мемлекеттің саяси даму деңгейіне және еліміздің азаматтарының талаптарына сәйкес болуы қажет. Мұнда орталықтандыру және оқшауландыру, қалай орталық пен жергілікті мемлекеттік басқару арасындағы, солай осы органдардың ішкі деңгейаралық қарым-қатынастары тұрғысынан қызметтік міндеттемелерді нақты бөлу, бүтін бір жүйе ретінде мемлекеттік басқаруды іштей деңгейаралық мемлекеттік басқару арасындағы, солай осы органдардың ішкі деңгейаралық қарым-қатынастары тұрғысынан қызметтік міндеттемелерді нақты бөлу, бүтін бір жүйе ретінде мемлекеттік басқаруды іштей үйлестіру мәселелері де жатады.
Екіншіден, өз бойына бірқатар мәселелерді енгізетін, мемлекеттік қызмет органдарына кәсіби кадрларды даярлау және қалыптастыру. Атап айтқанда, олар барлық деңгейдегі мемлекеттік аппарат штаттық қызметкерлерінің оңтайлы құрамы туралы мәселені және мемлекеттік қызметкерлерге менеджментті ұйымдастыру үрдісін меңгеру міндетін, демократиялық принциптерге сәйкес мемлекеттік қызметшілердің жұмыс әдісін өзгерту, төрешілдікті азайту және демократиялық басқару әдісі мәселелерін шешуге қатысты.
Мәселелердің үшінші топтамасы мемлекеттік қызметтің техникасы тұрғысына байланысты. Ол демократиялық негізде шешім қабылдау рәсімі, саяси кеңес беру және болжамдау, дағдарыстық және қақтығыстық жағдайларда әкімшілік-мемлекеттік басқару әдісі, мемлекеттің әкімшілігі мен БАҚ-ның демократиялық және барынша ашық, анық интеракция технологиялары сияқты мәселелер.
Қандай болмасын елдің нақты бір жағдайларында ең оңтайлысы ретінде қандай үлгі таңдап алынғанына қарамастан, оның тиімді қызмет етуі мемлекет тарапынан, сондай-ақ азаматтық қоғам тарапынан да қорлардың шоғырлануымен қамтамасыз етілуі тиіс. Менің ойымша, біріктірілген мемлекеттік-қоғамдық басқару жүйелерін қалыптастыру, осы тұрғыда келешегі бар жаңару үлгісі болып табылады. Алайда, осы тәріздес жүйелерді құру мемлекеттік-әкімшілік аппараттың қатал сатылас иерархиясы мен азаматтық қоғамның өзін-өзі басқаруының деңгейлес байланыстарына құрылымдық сыйымсыздығы секілді іргелі шектеулерге соқтығады.
Әлеуметтік-саяси басқару жүйесін, соның ішінде жергілікті мемлекеттік басқару құрылымдарын жаңарту проблемасының мәнісі әлеуметтік онтология маңызын, оның мәдени-тарихи нысандары мен заманалық кезеңге сай түрлендірудің негізгі беталыстарының сан алуандылығын түсіндіреді. Қазақстан - 2030 стратегиясында Елбасы Н.Назарбаев Біздің стратегиялық міндетіміз - тұрған халықтың көптеген топтарының бірлігін сақтап қалу, біздің қоғамымыздың келісімділігі-иерархиялық дәстүрлерін толықтырып отыратын, жеке тұлға және қоғамдық бастауларды парасатты үйлестіру - деп атап өтті. Осы міндетті шешуде басты орын жергілікті мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру мәселесіне беріліп отыр.
1.3 Шетелдегі мемлекеттік қызмет тәжірибесі
Мемлекеттік қызмет түсінігі Еуропалық Кеңес мемлекеттерінің барлығының Конституциясында қолданылады. Ұлыбритания мен Ирландия ерекше болып табылады. Ұлыбританияда жазылған Конституция жоқ, сонымен бірге бұл мемлекетте көптеген нормативті актілер жасалған, мемлекеттік қызметтің принциптері орнатылған, яғни мұнда да мемлекеттік қызметтің конституциялық принциптері орнатылған. Ұлыбританияның үкіметтік комиссиясы мемлекеттік қызметтің институтын ұйымдастырған кезде АҚШ мен Францияның тәжірибесіне сүйенді, сондықтан ағылшындық мемлекеттік қызметтің даму ерекшеліктеріне қарамастан, мемлекеттік қызметтік қалыптасуының көптеген жерлері осы мемлекеттердікіне ұқсайды.
Франция мен Германияның Конституциясында мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуы мен қызмет етуінің маңызды сұрақтары анық көрсетілген (кәсіби шенеулік). Бұл Конституцияларда қоғамдық биліктің ресми және материалдық принциптері, шенеуліктерге қолданылатын нормаларын жасау бойынша парламент пен үкіметтің құзыреттілігінің бөлінісі қалыптасқан.
Айта кететін жайт, мемлекеттік аппараттағы қызметкердің мамандануының концепциясы басым болып келетін АҚШ мен Германиядан айырмашылығы мынада: Франция мен Ұлыбританияда әкімшілік және техникалық қызметтерді орындау үшін кең дайындықтың қажеттілігі туралы айтылған. Француздық мемлекеттік қызмет жалпы мәдениеті жоғары, әр түрлі қызметтерді орындауға қабілетті шенеуліктерді таңдауға тырысады.
Германиядағы сияқты Франциядағы бюрократиялық кәсіптің негізгі элементі жұмыс өтілі бойынша біртіндеп, жайлап көтерілуі немесе берілген мекемеде болуының мерзімі бойынша көтерілуі болып табылады. Бұл принцип АҚШ жоқ, онда қызметтік саты бойынша автоматты көтеріліс жоқ.
Саяси салада француздық құқықтық доктрина барынша анық сипатқа ие. Жалпы статусының арқасында француздық шенеуліктер Ұлыбританияның, Германияның, АҚШ мемлекеттік қызметкерлеріне қарағанда ірі саяси құқықтары мен еркіндіктеріне ие. Мысалы, батысгерманиялық, американдық және ағылшындық құқық мемлекеттік билік қызметкерлерінің адал болу міндеттілігін білдіреді. Басқаша сөзбен айтқанда, осы мемлекеттердің әкімшілік құқығы шенеуліктердің тек кәсіби қызметін ғана реттеп қоймай, сондай-ақ саяси қызметін де бақылайды. Францияда керісінше, шенеуліктердің жеке ісінде саяси, діни немесе философиялық көзқарастар туралы айтылмауы керек.
Германияда рангтар туралы табель 16 шенеуліктердің тобын білдіреді. Шенеулік мемлекеттің құлы, органы және өкілі және оның идеялары болып саналады. Шенеулік туралы Заң осы лауазымға лайықты болуға мүмкіндік беретін ерекше қасиеттерді атап көрсетеді. Ең алдымен, Негізгі заңның 116 бабында неміс болу талап етіледі. Ерекше тәртіпте заң шенеуліктің шет елдік азаматтың болуын қарастырады. Францияда шет елдік азамат мемлекеттік қызметші бола алмайды. Германияда қажетті кәсіби дайындыққа ие болуы қажет, ол қызметтің иерархиясының деңгейіне сәйкес орнатылады. Осы талаптарға қосымша әр түрлі деңгейлердегі лауазымдарға жіберуде жастық кедергілер орнатылады. Мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz