Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеу: сатып алу-сату шарты, лизинг шарты және франчайзинг шарты
Кіріспе 6
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты 10
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты 10
1.2 Сыртқы экономикалық мәмілелердің негізгі түрлері және субъектілері 21
1.3 Сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу тәртібі 29
II Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық.құқықтық реттеудің механизмдері 37
2.1 Материалдық. құқықтық реттеу 37
2.2 Халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу 46
2.3 Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу 50
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 64
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты 10
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты 10
1.2 Сыртқы экономикалық мәмілелердің негізгі түрлері және субъектілері 21
1.3 Сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу тәртібі 29
II Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық.құқықтық реттеудің механизмдері 37
2.1 Материалдық. құқықтық реттеу 37
2.2 Халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу 46
2.3 Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу 50
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 64
Қазіргі таңда әлемдегі, экономиканың жаһандану үдерісі ұлғайып, мемлекеттер арасындағы экономикалық қатынастар қарқынды түрде дамып, жыл сайын жасалынатын шарттар мен келісімдердің саны артып келеді.
Сыртқы экономикалық қызмет, барлық мемлекеттердің экономикалық дамуының ең негізгі факторы бола отырып, жылдан-жылға үлкен маңызға иемденіп келеді. Осыған қатысты сауда айналымын халықаралық-құқықтық реттеу мәселесіне мемлекеттер және халықаралық ұйымдар тарапынан көңіл бөлініп жатыр. Сыртқы экономикалық қызмет бұл - экономика саласындағы басқа мемлекеттермен қатынастардың дамуын көздейтін, жария-құқықтық сипат білдіретін, мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметін және халықаралық жеке құқықпен реттелінетін шетел элементі бар кәсіпкерлік қызметті, заңды және жеке тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет деп атаймыз. Мемлекеттердің сыртқы экономикалық қызметіне негізінен «сыртқы экономикалық байланыстар» терминін қолданады және ол халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні болып саналады. Ал жеке және заңды тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет, сыртқы экономикалық мәмілелермен реттеледі. Осы сыртқы экономикалық мәмілелер, қарастырылып жатқан дипломдық жұмыс тақырыбының пәні болып табылады.
2010 жылғы 29 қаңтарындағы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында көрсетілгендей, 2009 жылға экономиканың өсімі 1,1 % құрады, өндірісте 1,7%. Біз жағымды өсу қарқыны бар мемлекеттердің тобына ендік.
Алдағы онжылдыққа мынадай әрекеттерді жүзеге асыру жоспарланған болатын:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
2. Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізу;
Расында да, республикамыз соңғы жылдары көптеген жетістіктерге қол жеткізді. 2010 жылы болған маңызды құбылыстардың бірі республиканың Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кедендік Одаққа кіруі болды.
Отандық кәсіпорындардың қажетті дамуы мен жұмыс істеуіне қажетті қондырғылар мен техниканы елге енгізу мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен импорттық кедендік баж салық салуларының жеңілдік нормалары қарастырылған.
Лизингтің ендірілуі мен дамуы отандық заңнамалардың негізінің жаңаруын жеделдетуге мүмкіндік берді, өйткені лизингтің негізінің өзі кепілдік ретінде көрінеді және қосымша кепілдемені қажет етпейді.
Сыртқы экономикалық қызмет, барлық мемлекеттердің экономикалық дамуының ең негізгі факторы бола отырып, жылдан-жылға үлкен маңызға иемденіп келеді. Осыған қатысты сауда айналымын халықаралық-құқықтық реттеу мәселесіне мемлекеттер және халықаралық ұйымдар тарапынан көңіл бөлініп жатыр. Сыртқы экономикалық қызмет бұл - экономика саласындағы басқа мемлекеттермен қатынастардың дамуын көздейтін, жария-құқықтық сипат білдіретін, мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметін және халықаралық жеке құқықпен реттелінетін шетел элементі бар кәсіпкерлік қызметті, заңды және жеке тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет деп атаймыз. Мемлекеттердің сыртқы экономикалық қызметіне негізінен «сыртқы экономикалық байланыстар» терминін қолданады және ол халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні болып саналады. Ал жеке және заңды тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет, сыртқы экономикалық мәмілелермен реттеледі. Осы сыртқы экономикалық мәмілелер, қарастырылып жатқан дипломдық жұмыс тақырыбының пәні болып табылады.
2010 жылғы 29 қаңтарындағы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында көрсетілгендей, 2009 жылға экономиканың өсімі 1,1 % құрады, өндірісте 1,7%. Біз жағымды өсу қарқыны бар мемлекеттердің тобына ендік.
Алдағы онжылдыққа мынадай әрекеттерді жүзеге асыру жоспарланған болатын:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
2. Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізу;
Расында да, республикамыз соңғы жылдары көптеген жетістіктерге қол жеткізді. 2010 жылы болған маңызды құбылыстардың бірі республиканың Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кедендік Одаққа кіруі болды.
Отандық кәсіпорындардың қажетті дамуы мен жұмыс істеуіне қажетті қондырғылар мен техниканы елге енгізу мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен импорттық кедендік баж салық салуларының жеңілдік нормалары қарастырылған.
Лизингтің ендірілуі мен дамуы отандық заңнамалардың негізінің жаңаруын жеделдетуге мүмкіндік берді, өйткені лизингтің негізінің өзі кепілдік ретінде көрінеді және қосымша кепілдемені қажет етпейді.
1. Конвенция о праве, применимом к международной купле - продаже товаров. Гаага, 15 июня 1955 года. Регистр текстов международных конвенций и других документов, касающихся права международной торговли. Том 1. // ООН. Нью-Йорк, 1999, с. 340
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексi. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қаулысымен қолданысқа енгізілді.
3. Конвенция ООН о договорах международной купли-продажи товаров. Вена, 1998 год. Документ ООН A/CONF.97/18 Annex 1 (по источнику 22, стр. 230).
4. Статус Конвенций. Объединенные Нации. Генеральная Ассамблея. Документ А/СN/.9/401. Комиссия ООН по праву международной торговли. Двадцать седьмая сессия. Нью-Йорк, 31 мая-17 июня 1994 года (по источнику 21, стр.272).
5. Зыкин И.С. Внешнеэкономические операции: право и практика. М.: Междунар. отношения. 1994. Такой подход поддерживается в современной литературе по международному частному праву См. например, Нешатаева Т.Н. Международное частное право и международный гражданский процесс. Учеб. курс в трех частях. М.: ОАО Изд. дом "Городец". 2004. С. 250.
6. Ануфриева Л.П. Международное частное право: В 3 т. Т.2. Особенная часть: Учебник. М., 2005, с. 235
7. Гарагуля М.И. К вопросу понятия "внешнеэкономическая сделка" в международном частном праве// Наука и образование: хозяйство и экономика; предпринимательство, 2010 г., с. 235
8. Внешнеэкономические сделки. Правовое регулирование / Канашевский В.А. - М.: Международные отношения, 2005, с. 346
9. Дмитриева Г.К. Международный коммерческий арбитраж. М.: Проспект, 2007, с. 245
10. Кабатов В. Применимое право при разрешении споров в Международном коммерческом арбитражном суде при Торгово-промышленной палате РФ // Хозяйство и право. 2007. №5. С.198.
11. Цветков И.В. К вопросу о квалификации внешнеторговых сделок // Коммерческое право. 2006. N 7. С.320.
12. Гражданский кодекс Республики Казахстан: Учебно-практическое пособие. - Алматы: Издательство НОРМА-К, 2002. 352 с.
13. Канашевский В.А. Международное частное право: Учебник. Изд. 2-ое, доп. - М.: Междунар. отношения, 2009. - 336 с.
14. Комментарий к Гражданскому Кодексу Республики Казахстан БИЗНЕС, ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ,НАУКА и УЧЕБА Автор: Басин, Сулейменов, 2005, с. 180.
15. Зыкин И.С. Внешнеэкономические операции: право и практика. М.: Междунар. отношения. 2004, с. 215.
16. Покровская В. В. Организация и регулирование внешнеэкономической деятельности: Учебник. - М.: Юристъ, 2002, с. 281.
17. Мусин В.А. Международные торговые контракты. Учебное пособие. Л., 2006, с. 234.
18. Дмитриева Г.К. Международное торговое право: расчеты по контрактам: Учеб. пособие. - М., 2003, с. 364.
19. Международные правила толкования торговых терминов "Инкотермс"// Публикация Международной торговой палаты №460, 2010 г. С. 257.
20. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право. М.: Эксмо, 2005. с. 209.
21. Кудашкин В.В. Актуальные вопросы международного частного права, М.: Волтерс Клувер, 2004 г. С. 321
22. Мосс Д. К. Автономия воли в практике международного коммерческого арбитража. М., 2006. С.253.
23. Международное частное право: Учебник / Отв. ред. Г.К. Дмитриева. - М., 2004. – С.214.
24. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. - М.,2007. – С.276.
25. Зыкин И. С. Внешнеэкономические операции: право и практика. - М.: Междунар.отношения, 2010. - С. 245.
26. Богуславский М. М. Международное частное право: учебник. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Юрист, 2009.- С. 197
27. Борисова А.Б. Дистрибьюторский договор // Журнал российского права. 2005. N 3.с. 546
28. Ахмадиева Гульмира Досымбековна. Правовое регулирование внешнеэкономических контрактов в Республике Казахстан. Диссертации по праву: на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Алматы – 1996, Казахский государственный национальный университет им. Аль-Фараби. с. 213
29. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий. Изд. 2-е,испр. И доп.,с использованием судебной практики. Под редакцией. М.К.Сулейменова,Ю.Г.Басина. – Алматы:Жетi – жарғы, 2003.С-89
30. Вилкова Н.Г. Унификация коллизионных норм в рамках СНГ // Журнал российского права. 2007, с. 146. N 10.
31. Вилкова Н.Г. Договорное право в международном обороте. М., 2002., с. 234
32. Вольвач Я.В. К вопросу о внешнеэкономической сделке // Законодательство и экономика. 2005, с. 324, N 9.
33. Галенская Л.Н. Действие общих принципов международного права в сфере международного частного права // Журнал международного частного права. 2005. N 4 (10) - 2 (11 - 12), с. 198
34. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. М., 2005, с. 236
35. Гражданское и торговое право капиталистических государств. Ч. II / Отв. ред. проф. Р.Л. Нарышкина. М., 2014, с. 356
36. Гражданское и торговое право зарубежных государств: Учебник / Отв. ред. Е.А. Васильев, А.С. Комаров. 4-е изд., перераб. и доп. Т. II. М., 2006, с. 324
37. Даниленко Г.М. Процесс создания обычных норм в современном международном праве // СЕМП 2012, с. 326.
38. Дашян М.С. Дистрибьюторский договор в международном коммерческом обороте // Право и политика. 2004, с. 195, N 10.
39. Мусин В. А. Международные торговые контракты. - Л.: Изд-во ЛГУ, 2006. - С. 235;
40. Елисеев И. В. Гражданско-правовое регулирование международной купли-продажи товаров. - СПб.: Юрид. центр «Пресс», 2002. - С. 293; Поздняков В. С., Садиков О. Н.
41. Елисеев И. В. Гражданско-правовое регулирование международной купли-продажи товаров. - СПб.: Юрид. центр «Пресс», 2002. - С. 393.
42. Тынелъ А., Функ Я., Хвалей В. Курс международного торгового права. - 2-е изд. - Минск: Амалфея, 2000. - С. 248.
43. Муранов А. И. Термин «импорт услуг» в российском валютном праве. Понятия «сделка с иностранным элементом» и «внешнеэкономическая сделка» // Московский журнал междунар. права. - 2001 . - № 2 . - С . 321.
44. Вабищевич С. С. Внешнеэкономическая деятельность в Республике Беларусь: правовые перспективы. - Минск: Молодежное науч. об-во, 2005. - С. 234.
45. Канашевский В. А. Внешнеэкономические сделки. - М.: Междунар. отношения, 2005. - С. 131.
46. Международное частное право: Учебник / Отв. ред. Г.К. Дмитриева. - М., 2004. – С.214.
47. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. - М.,2007. – С.276.
48. Базедов Ю. Свобода договоров в Европейском союзе // Журнал высшей школы экономики. – 2011. – №2. - С.105-107.
49. ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЛИЗИНГА И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ. Айтбаев К.Ж. магистрант АГУ при Президенте РК, с. 7.
50. Қаржы лизингі туралы. Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі N 78 Заңы
51. Сагадиев К.А., Смагулов А.С., Мырзахметов А.И. Лизинг в Казахстане: теория и практика. - Алматы: Агроуниверситет, 2000 г.
1. Шебанова Н. Некоторые вопросы рассмотрения споров с участием иностранных лиц в арбитражных судах Российской Федерации // Вестник ВАС РФ. 2000. N 5.
1. Шмиттгофф К.М. Экспорт: право и практика международной торговли / Пер. с англ. М., 2013.
2. "Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 18 қазан N 1339
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексi. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қаулысымен қолданысқа енгізілді.
3. Конвенция ООН о договорах международной купли-продажи товаров. Вена, 1998 год. Документ ООН A/CONF.97/18 Annex 1 (по источнику 22, стр. 230).
4. Статус Конвенций. Объединенные Нации. Генеральная Ассамблея. Документ А/СN/.9/401. Комиссия ООН по праву международной торговли. Двадцать седьмая сессия. Нью-Йорк, 31 мая-17 июня 1994 года (по источнику 21, стр.272).
5. Зыкин И.С. Внешнеэкономические операции: право и практика. М.: Междунар. отношения. 1994. Такой подход поддерживается в современной литературе по международному частному праву См. например, Нешатаева Т.Н. Международное частное право и международный гражданский процесс. Учеб. курс в трех частях. М.: ОАО Изд. дом "Городец". 2004. С. 250.
6. Ануфриева Л.П. Международное частное право: В 3 т. Т.2. Особенная часть: Учебник. М., 2005, с. 235
7. Гарагуля М.И. К вопросу понятия "внешнеэкономическая сделка" в международном частном праве// Наука и образование: хозяйство и экономика; предпринимательство, 2010 г., с. 235
8. Внешнеэкономические сделки. Правовое регулирование / Канашевский В.А. - М.: Международные отношения, 2005, с. 346
9. Дмитриева Г.К. Международный коммерческий арбитраж. М.: Проспект, 2007, с. 245
10. Кабатов В. Применимое право при разрешении споров в Международном коммерческом арбитражном суде при Торгово-промышленной палате РФ // Хозяйство и право. 2007. №5. С.198.
11. Цветков И.В. К вопросу о квалификации внешнеторговых сделок // Коммерческое право. 2006. N 7. С.320.
12. Гражданский кодекс Республики Казахстан: Учебно-практическое пособие. - Алматы: Издательство НОРМА-К, 2002. 352 с.
13. Канашевский В.А. Международное частное право: Учебник. Изд. 2-ое, доп. - М.: Междунар. отношения, 2009. - 336 с.
14. Комментарий к Гражданскому Кодексу Республики Казахстан БИЗНЕС, ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ,НАУКА и УЧЕБА Автор: Басин, Сулейменов, 2005, с. 180.
15. Зыкин И.С. Внешнеэкономические операции: право и практика. М.: Междунар. отношения. 2004, с. 215.
16. Покровская В. В. Организация и регулирование внешнеэкономической деятельности: Учебник. - М.: Юристъ, 2002, с. 281.
17. Мусин В.А. Международные торговые контракты. Учебное пособие. Л., 2006, с. 234.
18. Дмитриева Г.К. Международное торговое право: расчеты по контрактам: Учеб. пособие. - М., 2003, с. 364.
19. Международные правила толкования торговых терминов "Инкотермс"// Публикация Международной торговой палаты №460, 2010 г. С. 257.
20. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право. М.: Эксмо, 2005. с. 209.
21. Кудашкин В.В. Актуальные вопросы международного частного права, М.: Волтерс Клувер, 2004 г. С. 321
22. Мосс Д. К. Автономия воли в практике международного коммерческого арбитража. М., 2006. С.253.
23. Международное частное право: Учебник / Отв. ред. Г.К. Дмитриева. - М., 2004. – С.214.
24. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. - М.,2007. – С.276.
25. Зыкин И. С. Внешнеэкономические операции: право и практика. - М.: Междунар.отношения, 2010. - С. 245.
26. Богуславский М. М. Международное частное право: учебник. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Юрист, 2009.- С. 197
27. Борисова А.Б. Дистрибьюторский договор // Журнал российского права. 2005. N 3.с. 546
28. Ахмадиева Гульмира Досымбековна. Правовое регулирование внешнеэкономических контрактов в Республике Казахстан. Диссертации по праву: на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Алматы – 1996, Казахский государственный национальный университет им. Аль-Фараби. с. 213
29. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий. Изд. 2-е,испр. И доп.,с использованием судебной практики. Под редакцией. М.К.Сулейменова,Ю.Г.Басина. – Алматы:Жетi – жарғы, 2003.С-89
30. Вилкова Н.Г. Унификация коллизионных норм в рамках СНГ // Журнал российского права. 2007, с. 146. N 10.
31. Вилкова Н.Г. Договорное право в международном обороте. М., 2002., с. 234
32. Вольвач Я.В. К вопросу о внешнеэкономической сделке // Законодательство и экономика. 2005, с. 324, N 9.
33. Галенская Л.Н. Действие общих принципов международного права в сфере международного частного права // Журнал международного частного права. 2005. N 4 (10) - 2 (11 - 12), с. 198
34. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. М., 2005, с. 236
35. Гражданское и торговое право капиталистических государств. Ч. II / Отв. ред. проф. Р.Л. Нарышкина. М., 2014, с. 356
36. Гражданское и торговое право зарубежных государств: Учебник / Отв. ред. Е.А. Васильев, А.С. Комаров. 4-е изд., перераб. и доп. Т. II. М., 2006, с. 324
37. Даниленко Г.М. Процесс создания обычных норм в современном международном праве // СЕМП 2012, с. 326.
38. Дашян М.С. Дистрибьюторский договор в международном коммерческом обороте // Право и политика. 2004, с. 195, N 10.
39. Мусин В. А. Международные торговые контракты. - Л.: Изд-во ЛГУ, 2006. - С. 235;
40. Елисеев И. В. Гражданско-правовое регулирование международной купли-продажи товаров. - СПб.: Юрид. центр «Пресс», 2002. - С. 293; Поздняков В. С., Садиков О. Н.
41. Елисеев И. В. Гражданско-правовое регулирование международной купли-продажи товаров. - СПб.: Юрид. центр «Пресс», 2002. - С. 393.
42. Тынелъ А., Функ Я., Хвалей В. Курс международного торгового права. - 2-е изд. - Минск: Амалфея, 2000. - С. 248.
43. Муранов А. И. Термин «импорт услуг» в российском валютном праве. Понятия «сделка с иностранным элементом» и «внешнеэкономическая сделка» // Московский журнал междунар. права. - 2001 . - № 2 . - С . 321.
44. Вабищевич С. С. Внешнеэкономическая деятельность в Республике Беларусь: правовые перспективы. - Минск: Молодежное науч. об-во, 2005. - С. 234.
45. Канашевский В. А. Внешнеэкономические сделки. - М.: Междунар. отношения, 2005. - С. 131.
46. Международное частное право: Учебник / Отв. ред. Г.К. Дмитриева. - М., 2004. – С.214.
47. Гетьман-Павлова И.В. Международное частное право: Учебник. - М.,2007. – С.276.
48. Базедов Ю. Свобода договоров в Европейском союзе // Журнал высшей школы экономики. – 2011. – №2. - С.105-107.
49. ПРАВОВАЯ ОСНОВА ЛИЗИНГА И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ. Айтбаев К.Ж. магистрант АГУ при Президенте РК, с. 7.
50. Қаржы лизингі туралы. Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі N 78 Заңы
51. Сагадиев К.А., Смагулов А.С., Мырзахметов А.И. Лизинг в Казахстане: теория и практика. - Алматы: Агроуниверситет, 2000 г.
1. Шебанова Н. Некоторые вопросы рассмотрения споров с участием иностранных лиц в арбитражных судах Российской Федерации // Вестник ВАС РФ. 2000. N 5.
1. Шмиттгофф К.М. Экспорт: право и практика международной торговли / Пер. с англ. М., 2013.
2. "Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 18 қазан N 1339
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
______________________
Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеу: сатып алу-сату шарты, лизинг шарты және франчайзинг шарты
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеу: сатып алу-сату шарты, лизинг шарты және франчайзинг шарты
мамандығы _________ - ___________
Орындаған: ______________________
Ғылыми жетекшісі:
...доцент _______________________
Астана, 2016
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
_____________________ факультеті
_____________________ мамандығы
_____________________кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
________________________студенті
Аты-жөні
___________________________________ _
Курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы___________________________________ __
___________________________________ _____________________________
__ _________ 20__ ж. ректордың бұйрығымен бекітілген
2. Аяқталған жұмысты студенттің тапсыру мерзімі __ _________ 20__ ж.
3. Жұмысқа алғашқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ __________
4. Дипломдық жұмыста өңдеуге тиісті мәселелердің тізімі __________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________________
5. Графикалық мәліметтердің тізімі (суреттер, кестелер, диаграммалар мен т.б.)
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _________________
6. Негізгі ұсынылатын мәліметтердің тізімі _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _________________
7. Жұмыс бойынша кеңестер (жұмыс бөлімдеріне тиісті көрсетілумен)
Нөмір, бөлімнің, тараудың атауы
Ғылыми жетекшісі, кеңесшісі
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берген (қолы)
Тапсырманы қабылданған (қолы)
8. Дипломдық жұмысты орындау тәртібі
№
Жұмыстың сатылары
Жұмыстың сатыларын орындау кезеңдері
Ескертулер
1
2
3
4
5
6
7
8
Тапсырманы беру уақыты __ _________ 20__ ж.
Ғылыми жетекшісі __________________________________
Тапсырманы қабылдаған: студент ______________________
Мазмұны
Кіріспе 6
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты 10
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты 10
1.2 Сыртқы экономикалық мәмілелердің негізгі түрлері және субъектілері 21
1.3 Сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу тәртібі 29
II Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеудің механизмдері 37
2.1 Материалдық- құқықтық реттеу 37
2.2 Халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу 46
2.3 Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу 50
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 64
Кіріспе
Қазіргі таңда әлемдегі, экономиканың жаһандану үдерісі ұлғайып, мемлекеттер арасындағы экономикалық қатынастар қарқынды түрде дамып, жыл сайын жасалынатын шарттар мен келісімдердің саны артып келеді.
Сыртқы экономикалық қызмет, барлық мемлекеттердің экономикалық дамуының ең негізгі факторы бола отырып, жылдан-жылға үлкен маңызға иемденіп келеді. Осыған қатысты сауда айналымын халықаралық-құқықтық реттеу мәселесіне мемлекеттер және халықаралық ұйымдар тарапынан көңіл бөлініп жатыр. Сыртқы экономикалық қызмет бұл - экономика саласындағы басқа мемлекеттермен қатынастардың дамуын көздейтін, жария-құқықтық сипат білдіретін, мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметін және халықаралық жеке құқықпен реттелінетін шетел элементі бар кәсіпкерлік қызметті, заңды және жеке тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет деп атаймыз. Мемлекеттердің сыртқы экономикалық қызметіне негізінен сыртқы экономикалық байланыстар терминін қолданады және ол халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні болып саналады. Ал жеке және заңды тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет, сыртқы экономикалық мәмілелермен реттеледі. Осы сыртқы экономикалық мәмілелер, қарастырылып жатқан дипломдық жұмыс тақырыбының пәні болып табылады.
2010 жылғы 29 қаңтарындағы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында көрсетілгендей, 2009 жылға экономиканың өсімі 1,1 % құрады, өндірісте 1,7%. Біз жағымды өсу қарқыны бар мемлекеттердің тобына ендік.
Алдағы онжылдыққа мынадай әрекеттерді жүзеге асыру жоспарланған болатын:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
2. Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізу;
Расында да, республикамыз соңғы жылдары көптеген жетістіктерге қол жеткізді. 2010 жылы болған маңызды құбылыстардың бірі республиканың Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кедендік Одаққа кіруі болды.
Отандық кәсіпорындардың қажетті дамуы мен жұмыс істеуіне қажетті қондырғылар мен техниканы елге енгізу мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен импорттық кедендік баж салық салуларының жеңілдік нормалары қарастырылған.
Лизингтің ендірілуі мен дамуы отандық заңнамалардың негізінің жаңаруын жеделдетуге мүмкіндік берді, өйткені лизингтің негізінің өзі кепілдік ретінде көрінеді және қосымша кепілдемені қажет етпейді.
2010-2020 жылдарға құқықтық саясаттың тұжырымдамасында құқық шығармашылық қызметтің болжамдық-аналитикалық қамтамасыз етілуіне ерекше мән берілген, ол құқық пен құқық жүйелерінің даму салаларының тұрақты мониторингісіне, нормативті құқықтық актілердің қолданылу тәжірибесінің анализіне негізделген.
Лизингтік қызметтің шешуші шарттарының бірі - оның берік құқықтық қамтамасыз етілуі болып табылады. Серіктестермен қатынастардың құқықтық белгісіздігі лизингтік келісімдердің деңгейін арттырады және кәсіпкерлік ынтаны ұстайды.
Осылайша, лизингтік қатынастарды құқықтық реттеу мен лизингтің даму келешегі туралы мәселенің өзектілігі көптеген жағдайлармен байланысты:
- біріншіден, Президентпен белгіленген 2020 жылға дейінгі елдің индустриалдық дамуы жаңа сауда-индустриалдық қатынастардың дамуын білдіреді, онда лизингке ерекше мән берілетін болады;
- екіншіден, Қазақстанның Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кеден одағына кіруі өзара сауда мен лизинг туралы ішкі заңнаманың қайта қарастырылуына алып келеді.
- үшіншіден, құқықтық саясаттың жаңа тұжырымдамасының қабылдануы қолданыстағы нормативті құқықтық актілердің қайта ойластырылуына және Қазақстанмен қол қойылмаған халықаралық актілердің толық зерттелуіне міндеттейді, бұл республиканың құқықтық жүйесін жетілдіру үшін жүргізіледі.
Лизингтің құқықтық қамтамасыз етілуіндегі маңызды саты 2000 жылдың 5 шілдесінде қабылданған Қаржы лизингі туралы заң болды. Мұнда мыналар көрініс тапқан: қаржы лизингісінің құқықтық реттелуі, лизингтің негізгі түсініктері мен пәні, лизингтің түрлері мен формалары, сублизинг. Лизингтік қатынастардың құқықтық негіздері: лизинг келісімі қатысушыларының құқықтары мен міндеттері, лизингке қатысушылардың жауапкершілігі, лизинг келісімі, лизингтік төлемдер, лизингтік қызметті жүзеге асыру тәртібі. Заңда келесідей жағымды аспектілер анықталған:
- Лизингтің негізгі анықтамалары мен терминдерінің болуы;
- Келісімдік қатынастардың жеткілікті түрдегі бостандығы;
- Лизингтік қондырғылардың жеделдетілген амортизациясы;
- Өнімнің өзіндік құнына келісімдерді жүзеге асыру шығындарының енгізілуі.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі - халықаралық және аймақтық деңгейдегі мемлекет экономикасының қарқынды интеграциясы жағдайында, экономикалық байланыстардың дамуы мен артуы, мемлекет экономикасының даму бағытының негізгі талабы ретінде, сыртқы экономикалық қызметтің құқықтық нысаны саналатын, сыртқы экономикалық мәмілелердің, нақты құқықтық реттелуін белгілеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - әрекет ететін ұлттық заңнамалар нормаларын, сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу кезеңдерінің негізін реттейтін халықаралық құқықтың нормаларын зерттеу және оларға анализ жасау, әрекет ететін заңнаманың олқылықтарын анықтау.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей бір негізгі міндеттер жүзеге асырылуы керек:
- сыртқы экономикалық қызметтің негізгі түсінігін, сипатын қарастыру;
- сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеуде кейбір олқылықтар мен қайшылықтарды анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеудің негізгі мәселелерін қарастыру;
- сыртқы экономикалық мәмілелерді реттеу аясындағы, заңнаманың даму келешегін анықтау;
Осы жұмыстың объектісі ретінде сыртқы экономикалық қызметтің жасалу мен орындалуына байланысты құқықтық қатынастар болып келеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының пәні - сыртқы экономикалық мәмілелер аясындағы халықаралық жеке құқықтық қатынастарды жариялайтын нормативтік құқықтық актілер және осы мәселенің негізгі теориялық және практикалық аспектілері.
Аталған жұмыстың негізгі теориялық еңбектері ретінде Канашевский В.А., "Международное частное право", Шумилов В.М., "Международное публичное экономическое право", Богуславский М.М. "Международное частное право", Фаминский И.П. "Основы внешнеэкономических знаний" Ерпылева М.И. "Международное частное право", Щербина О.Е. "Правовое регулирование внешнеэкономической деятельности", Зыкина И.С. "Договор во внешнеэкономической деятельности", сонымен қатар, отандық авторлардың еңбектерінен, М.К.Сүлейменовтың Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық қызмет және құқық, Азаматтық құқық бойынша таңдамалы еңбектер жинағы Ю.Г. Басин, Сарсембаев М.А., Халықаралық жеке құқық және тағы басқа ғылыми еңбектері алынған.
Жұмыстың тақырыбын өңдеу кезінде монографиялық зерттеулер, ғылыми мақалалар және келесідей еңбектер қолданылды: Канашевский В.А., Внешнеэкономические сделки: материально правовое и коллизионное регулированиеб отандық авторлардан Сейтмухабетовой Л., "Понятие и особенности правового регулирования внешнеэкономических сделок по гражданскому законодательству РК", Ахмадиева Г.Д., Правовое регулирование внешнеэкономических контрактов в Республике Казахстан және т.б.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін, Халықаралық сатып алу-сату туралы БҰҰ-ның Вена Конвенциясы 1980 жылғы, Халықаралық қаржы лизингі туралы УНИДРУА Конвенциясы 1988 ж., Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі, Қаржы лизингі туралы № 78-II Заңы, (29.10.2015 ж. өзгертулер мен толықтырулар), Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 24 мамырдағы, Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы , № 330 Заңы, Сауда терминдерін талқылаудың халықаралық ережелері Инкотермс 2010, Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жылы 30 тамыз, ҚР Азаматтық кодексі, және т.б.
Аталған мақсаттар мен міндеттер дипломдық жұмыстың құрылымын белгіледі.
Дипломдық жұмыс кіріспе, екі тарау және қорытынды бөлімнен тұрады.
Кіріспеде, аталған мәселенің өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, тараулардың қысқаша мазмұны, зерттеу кезінде қолданылған әдебиет көздеріне анализ және жұмыстың жалпы мақсаты көрсетілген.
Бірінші тарауда Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты, сыртқы экономикалық мәмілелер жасаудың негізгі сипаты, олардың түрлері және субъектілері, сонымен бірге, сыртқы экономикалық мәмілелерді реттейтін негізгі қайнар көздер көрсетілген.
Екінші тарауда Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеудің механизмдері, яғни халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу және материалдық құқықтық реттеудің негізгі аспектілері, жолдары көрсетілген.Сонымен қоса, бұл тарауда, шетел мемлекеттерінің сыртқы экономикалық мәмілелерді реттеу кезіндегі тәжірибесі, нормативтік құқықтық актілері, ұлттық заңдары ескеріледі. Одан басқа, Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің, яғни, сатып алу- сату, лизинг және франчайзинг шарттарының сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу жолдары туралы сөз қозғалады. Қазақстан Республикасындағы осы шарттарға қатысты қабылданған заңдар, нормативтік құқықтық актілер аталынады.
Қорытынды бөлімінде, жалпы жұмыс бойынша қысқаша тұжырымдар берілген, сонымен қатар, сыртқы экономикалық қызметті жетілдіруге байланысты бірнеше ұсыныстар жасалынған.
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты
Бүгінгі күні халықаралық шаруашылық қызметті реттеудің әр түрлі құқықтық құралдарын қолдануды талап ететін, әр түрлі формалары мен түрлері бар. Нарықтық экономиканың жағдайында олардың ішінде басым болып келетіні жеке тұлғалардың (жеке және заңды) қызметі болып табылады, олардың арасындағы қарым-қатынастар жеке құқықпен, ең алдымен азаматтық құқықпен және халықаралық жеке құқықпен реттеледі. Сондықтан жеке-құқықтық келісім (азаматтық-құқықтық) негізгі құқықтық форма болып табылады, ол ақыр соңында сауда қызметін қоса алғанда халықаралық экономиканы жанамалайды.
Осылайша, сыртқыэкономикалық келісім халықаралық экономикалық (сауда, қаржы) операцияларды жанамалаушы құқықтық форма болып табылады, олар өз кезегінде тауарды, қызметті, ғылыми-техникалық және өндірістік серіктестіктің нәтижелерін жасаумен байланысты операциялардың күйінде келтіріледі.
Сыртқы экономикалық келісімнің түсінігін халықаралық құжаттардан іздей отырып, біз оған нақты және анық анықтама берілмегендігіне келеміз, алайда келісімді сыртқыэкономикалық деп анықтау үшін әр құжат белгілерден тұрады.
1980 ж. тауарларды халықаралық сатып алу-сату туралы БҰҰ Конвенциясына сәйкес, Конвенция тараптар арасындағы тауарларды сатып алу-сату келісімдеріне қолданылатындығына ерекше мән беріледі, олардың қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде орналасқан [1, б. 56].
1974 ж. тауарларды сатып алу-сатуда арыздың ескілігі туралы БҰҰ Конвенциясы мынадай анықтама береді: тауарларды сатып алу-сату келісімі халықаралық болып табылады, егер келісімді бекіту кезінде сатып алушы мен сатушының қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде болса.
1988 ж. (Оттава Конвенциясы) халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының нормалары қолданылуы үшін Конвенцияның ережелері жалға алушы мен жалға берушінің қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде болуын және келісімнің мемлекеттері, сонымен бірге жеткізуші өзінің қаржы өнеркәсібі болатын мемлекеттер Конвенцияның қатысушылары болуын талап етеді.
ҚР ұлттық заңнаманың сыртқы экономикалық келісімінің деңгейі негізгі соларға тән белгілері мен талаптарын анықтайды, бірақ нақты анықтама бермейді. Осылайша, ҚР АК 153 бабының 3 пунктіне сәйкес, сыртқы экономикалық келісімнің жай жазбаша формасын сақтамау оның жарамсыздығына алып келеді. Сондай-ақ АК 1104 бабының 2 пунктісі мынаны атап көрсетеді: кем дегенде бір қатысушысы қазақстандық заңды тұлға немесе Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын сыртқы экономикалық келісім келісімді бекіту орнына тәуелсіз, жазбаша түрде толтырылады [2].
Бұдан басқа, ҚР АК мынаны бекітеді: келісім ретінде қазақстандық заңнамаға сәйкес, азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнатуға, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған азаматтардың және заңды тұлғалардың әрекеттері танылады. Сонымен бірге, айта кететін жайт, Қазақстан 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының (1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы Вена конвенциясы), 1988 жылғы халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының (Ресей Федерациясымен салыстырғанда) сынды халықаралық келісімдердің қатысушысы болып табылмайды, оларда тараптың қаржы өнеркәсібі түсінігі көрініс табады. Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасы мұндай анықтамадан тұрмайды.
Осылайша, сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасы үшін осындай келісімдердің сипаттамасы үшін әр түрлі мемлекеттердегі тараптардың қаржы кәсіпорындарын табу белгісі негіз бола алмайды. Мұнымен бірге, айта кететін жайт, жоғарыда аталған халықаралық келісімдер тек міндеттемелердің жеке түрлерін реттейді, олар өзінің жиынтығындағы барлық сыртқыэкономикалық келісімдерді қамтымайды, бұл оларға сілтеме жасау жолымен сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін анықтауда қиындық туғызады.
Доктриалды анықтамаға келетін болсақ, берілген мәселе жеткілікті түрде даулы болып келетінін айта аламыз, өйткені сыртқы экономикалық келісімді анықтау белгілер бойынша авторлардың көзқарасы әр түрлі. Осылайша, әр автор өзінің көзқарастары бойынша беретін, сыртқы экономикалық келісімдерге тән, біз көптеген анықтамаларға ие боламыз.
Бірінші белгіде, тараптың қаржы кәсіпорны 1980 жылғы тауарларды сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының және 1988 ж. халықаралық қаржы лизингі туралы УНИДРУА Конвенциясының мәнмәтінінде қарастырылады, оларда берілген термин арнайы мәнге ие және құқықтық субъектісін емес, тараптың негізгі қызметінің орнын, іскерлік операцияларды жүзеге асырудың тұрақты орнын сипаттайды (place of business). Осылайша, келісімді сыртқы экономикалық деп тану үшін ұлттың мәні, басқаша сөзбен айтқанда, келісім тарабының мемлекеттік тиесілігі шешуші рөл атқармайды. Мысалға келесідей нұсқаны қарастыруға болады - қазақстандық заңды тұлға (яғни, Қазақстанның ауданында тіркелген ұйым) өзінің қызметін шет мемлекеттің ауданында жүзеге асыра алады (яғни онда өзінің қаржы кәсіпорнына ие бола алады). Демек, қазақстандық заңды тұлға мен басқа қазақстандық ұйымның арасында бекітілген осындай контракт сыртқыэкономикалық келісім ретінде қарастырылатын болады [3, б. 12].
Сыртқы экономикалық келісімнің екінші міндетті белгісі келісімнің кәсіпкерлік қызметпен байланысы болып табылады, бұл бірінші белгіден шығады. Демек, қаржы кәсіпорындары тек кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілеріне ғана ие бола алады. Келісімнің кәсіпкерлік қызметпен байланысы жеке, тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған келісімдерді сыртқы экономикалық жатқызуға мүмкіндік бермейді, олар өздерінің құқықтық табиғаты бойынша шет елдік элементпен күрделенген, жеке құқықтық келісімдерге жатады [4, б. 31].
Жоғарыда айтқаннан шығатыны, И.С.Зыкинның берген анықтамасы тиімді болып келеді: сыртқы экономикалық келісімдерге тұлғалар арасында жасалған кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылу барысында жасалатындар жатады, олардың қаржы кәсіпорындары әр түрлі мемлекеттерде болады.
Сыртқы экономикалық келісімдердің факультативтік белгілері туралы айта отырып, доктринада олардың келесідей тізімін бөліп көрсететінін атап өтейік:
1) Мемлекеттік шекара арқылы тауарлардың тасымалдануы.
Тауардың шекара арқылы өткізілуі келісімге кедендік заңнаманың қолданылуына алып келеді, ол өзінің табиғаты бойынша әкімшілік. Берілген белгі барлық дерлік сыртқы экономикалық келісімдерге тән емес.
2) Бір контрагенттердің түрлі ұлтқа (мемлекетке) тиесілілігі.
Көптеген жағдайларда сыртқыэкономикалық келісім шет елдік серіктеспен бекітілетіндігімен сипатталады. Басқаша сөзбен айтқанда, көптеген жағдайларда тараптардың ұлты (мемлекеттік тиесілілігі) олардың қаржы кәсіпорындарының орналасу жерімен сәйкес келеді (американдық фирманың АҚШ қаржы кәсіпорны бар, француздық - Францияда және т.б.)
3) Контрагентпен есептесулерде шет елдік валютаны қолдану.
Сыртқы экономикалық келісімдер бойынша есептеулерде кем дегенде бір тарап үшін шет елдік болып табылатын валюта қолданылады. Берілген белгі факультативті болып табылады, өйткені тараптардың арасындағы есептесулер халықаралық есептік бірліктерді (ақшаларды) қолданумен жүргізіле алынады.
4) Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды қарастырудың өзгешелігі [5, б. 46].
Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды екі категорияға бөлуге болады: а) жеке құқықтық даулар - контрагентпен келісім бойынша; б) қоғамдық-құқықтық даулар - кедендік, салық, валюталық заңнаманың бұзылуымен байланысты бақылаушы органдармен. Даулардың бірінші тобы халықаралық қаржы арбитраждарының қарастыру пәні болып қоймай, сонымен бірге мемлекеттік соттардың да қарастыру пәніне айнала алады. Мұндай даулар ұлттық тиесілілігі бар мемлекеттерде төрелік соттармен қарастырылып қоймай, сонымен бірге шет елдерде де қарастырыла алынады. Қоғамдық-құқықтық даулар тек мемлекеттік соттарда қарастырылады. Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды қарастырудың өзгешелігі факультативті белгі болып табылады, өйткені тараптардың арасындағы даулар пайда болмауы да мүмкін.
5) Келісімді реттеуші қайнар көздердің ерекше шеңбері.
Сыртқы экономикалық келісім - бұл азаматтық-құқықтық келісім. Сыртқы экономикалық келісімнің белгілері реттеудің ерекше тәртібіне түсетіндігін білдіреді. Біріншіден, ішкі келісімге қарағанда, сыртқы экономикалық келісім бірнеше мемлекеттердің азаматтық құқығының әрекет ету саласында болады. Демек, осындай келісімді реттеу үшін қолданылатын ұлттық құқықтың таңдалынуының мәселесі туындайды. Екіншіден, мемлекет халықаралық келісімдерді реттеу, сыртқы экономикалық келісімдерді бекіту, орындау, тотату бірлігін реттеу үшін бекітеді. Үшіншіден, мұндай келісімдердің мазмұны келісімге қолданылатын халықаралық сауда дәстүрлерімен де анықталады. Келісімді реттейтін қайнар көздердің өзіндік шеңбері факультативті белгілерге жатады, өйткені өздерінің міндеттемелерін орындау кезінде тараптар қандай да бір нормативті актілерді ережелеріне жүгінбей, нақты келісімнің ережелеріне жетекшілік ете алады [6, б. 74].
Бұдан басқа, Гарагули М.И. көзқарасымен алғанда, сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін анықтауға көптеген амалдар бар. Бір авторлар, соның ішінде Л.А. Лунц, келісімді сыртқы экономикалық келісімге жатқызудың осындай белгісін экспорттық-импорттық операциялардың өндірісі ретінде бөліп көрсетеді, онда тауарлардың, қызмет көрсетулердің және жұмыстардың шет елге шығарылуы мен шет елден енгізілуі орын алатын болса. Л.А. Лунцтың айтуынша, сыртқы экономикалық келісімдерге кем дегенде бір тарап шет елдік болып табылатын (шет елдік азамат немесе шет елдік заңды тұлға) жатады, келісімнің мазмұны болып шет елден қандай да бір тауарды енгізу немесе шығару болып келеді. Мұнда, демек, ең алдымен, шет елден енгізлуі тиіс сатып алу-сату тауарлары, сонымен бірге тауарлық экспортпен немесе импортпен байланысты тауарлар, комиссиялар, тасымалдаулар, кредиттік-есептік келісімдер және т.б. жатқызылады [7, б. 89].
И.С. Зыкинның ойынша сыртқы экономикалық келісімнің белгілеріне әр түрлі мемлекеттердегі тараптардың қаржы кәсіпорындары жатады. Оның айтуынша, сыртқы экономикалық келісімдерге тұлғалар арасындағы кәсіпкерлік қызметті орындау барысында жүзеге асырылатындар жатқызылады, олардың қаржы кәсіпорындары әр түрлі мемлекеттерде болады. Берілген амалда тараптардың қаржы кәсіпорындары деген термин құқықтың субъектісін емес, қызметтің жүзеге асырылу орнын, іскерлік операцияларды жүзеге асырудың тұрақты орнын білдіретін, халықаралық термин екендігін нақтылау керек. Берілген тұжырымдама 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының (1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы Вена конвенциясы), 1988 жылғы халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының сынды халықаралық келісімдерде бекітілген. Бұл көзқарастың жақтаушыларына мынадай авторлар жатады: Ануфриева Л.П., Богуславский М.М., Вольвач Я.В., Гетьман-Павлова И.В., Дмитриева Г.К., Ерпылева Н.Ю., Звеков В.П. және т.б.
Берілген амалға жақын келесідей белгіні - келісім тараптарының әр түрлі ұлт негізіндегі сыртқы экономикалық келісімге жатқызылу белгісін бөліп көрсету болып табылады. Берілген мәнмәтінде, В.А. Мусин сыртқы экономикалық келісімдерді қаржы мақсаттарында әр түрлі мемлекеттік тиесілік тұлғаларымен жасалатын және материалдық құндылықдың немесе адам қызметі нәтижесінің жасалуымен байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатуына алып келуші ретінде анықтады. Осылайша, әр түрлі авторлармен келісімді сыртқы экономикалық келісімге жатқызудың әр түрлі белгілері көрсетіледі.
Канашевский В.А. Зыкина И.С. мен оның жақтаушыларының сыртқы экономикалық келісімнің басты белгісі қаржы кәсіпорындарының әр түрлі мемлекеттерде болу туралы көзқарасымен қосылады [8, б. 96].
Айта кететін жайт, сыртқыэкономикалық келісім терминімен бірге жеке авторлар басқа доктриналды анықтамаларды қолданады: сыртқы экономикалық келісім, халықаралық қаржы келісімі, халықаралық сауда келісімі, олар бірінші кезекте универсалды анақтама - сыртқы экономикалық келісімге қатысты кейбір ерекшеліктеріне ие. Осылайша, осындай айырмашылықты көрсету Халықаралық қаржы келісімі мен Сыртқы экономикалық келісім анықтамаларының мысалында алынуы мүмкін.
Сыртқы экономикалық келісім бір мемлекеттің ұстанымын көрсетеді: бір мемлекеттің, оның азаматтарының және заңды тұлғаларының халықарылық экономикалық серіктестікке қатысуы сыртқы экономикалық қызмет болып табылады, ол сыртқы экономикалық келісімдердің жасалынуымен рәсімделеді. Сол қызмет екі немесе одан да көп мемлекеттердің қатысуымен халықаралық шаруашылық қызмет болып табылады, ал оны жанамалаушы келісімдер халықаралық қаржы келісімдері болады [9, б. 82].
Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген мағынаға ие. Экономикалық категория ретінде лизинг машиналарды , құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын , өндірістік сипаттағы құрылғылардың ұзақ мерзімге жалға берілу негізіндегі қатынастарды білдіреді. Лизинг қажетті құрал-жабдықты көп ақшалай қаражат шығындарынсыз-ақ белгілі бір мерзімге жалға алуға мүмкіндік береді. Машиналарды, құрал-жабдықтарды, ЭЕМ-ді жалға алу өндіріс құралдарының моральдық тозуымен байланысты жоғалтуларды болдырмайды.
Қазақстанда лизингтің дамуының өзектілігі сол, еліміз әзірше шикізат ресурстарының әлемдік бағаларына тәуелді және бұл тәуелділік көмірсутекті шикізат экспортының көлемінің ұлғаюына байланысты алдағы орта мерзімді болашақта сақталып әрі өсе түсуде. Ұзақ мерзімде ел экономикасын мұнай бағасының тұрақсыздығынан қорғау мақсатында Қазақстанда мұнай экспортынан түскен табыстың ауқымды мөлшерінен көлемі 3 млрд. АҚШ долларынан асатын Ұлттық қор қалыптастырылды, сақталып әрі өсе түсуде. Ұзақ мерзімде ел экономикасын мұнай бағасының тұрақсыздығынан қорғау мақсатында Қазақстанда мұнай экспортынан түскен табыстың ауқымды мөлшерінен көлемі 3 млрд. АҚШ долларынан асатын Ұлттық қор қалыптастырылды.
Біздің іс жүзінде барынша тиімділік беретін үздік халықаралық тәжірибелерді енгізуіміз қажет , - деп атап көрсетілген Президенттің Қазақстан халқына жолдауында.
Қазақстан экономикасын шикізат ресурстарының бағалары тұрақсыздығынан қорғаудың тағы да бір тетігі отандық өндірістің дамуы болып табылады. Бұл жағдайда елдегі құрал-жабдықтардың 80 пайызы тозғанын, алдағы бірнеше жылда оларды алмастыру қажеттігін ескерген жөн. Осы мәселені шешудің бір жолы жалға алудың басқа түрлерімен салыстырғанда кешенді сипаты бар сыртқы - экономикалық , несиелік және инвестициялық операциялар элементтерін біріктіретін лизинг болмақ.
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша әсер етеді. Ол шағын және орта кәсіпорындарға өз өндірісін құру мен жетілдіруге мүмкіндік бере отырып , шағын және орта бизнестің әрі қарай дамуына көмектеседі. Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады , сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып , негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәсекелестік туғызады. Лизинг пайда болысымен қаржыландыру құны төмендеп , қаржылық қызметтер нарығы кеңейеді. Ол кәсіпорындардың банкке қарыздарының жоғарылауына жол бермей , негізгі құралдарды иемденуде банктік несиеге балама болып табылады.
Сонымен қоса , макродеңгейде кең көлемді шетел инвестициялары лизинг арқылы елдің төлем балансы пассивіне әсер етеді және әлемдік нарықта қарыз беруші рейтингін төмендетпейді , өйткені Халықаралық валюта қоры тәртібі бойынша лизингтен туындайтын міндеттемелер мемлекеттің сыртқы қарыз көлеміне енгізілмейді. Сондықтан халықаралық лизинг көптеген дамыған және дамып келе жатқан елдерде мемлекеттік қолдау табады.
Лизинг сөзі to lease ағылшын тілінен аударғанда жалға беру дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы - жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса , ал лизингте үш қатысушы: лизинг беруші , лизинг алушы және жабдықтаушы болады [10, б. 56].
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал - жабдықтарды , машиналарды , ЭЕМ , ұйымдастыру техникаларды , өндіріске , сауда - саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу тартымын , белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциясымен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтік несиеден бір айырмашылығын келісім шартта көрсетілген төлемдер төленіп , метзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.
Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
1. Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда , оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
2. Қаржы лизинг - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын мынадай түрлері бар:
Ішкі лизинг - бұл оның қатысушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.
Халықаралық лизинг - бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды.
Сыртқы лизинг - экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизнг алушы болса , импорттық лизнгте шетел лизинг беруші болып табылады.
Лизинг алушы мен лизинг беруші арасындағы қатынастарды ұйымдастыру ерекшеліктеріне орай тура және жанама лизингті бөліп қарастыруға болады. Тура лизинг жағдайында лизинг беруші мүлікті дайындаушы және мүлік иесі болады , ал жанама лизинг жалға беру үшінші тұлға арқылы жүзеге асырылғанда көрініс табады. Несие беру әдісі бойынша ол жедел және қалпына келетін лизинг болып бөлінеді. Жедел лизинг кезінде жалға беру бір рет жүзеге асырылады , қалпына келетін лизингте келісім-шарт мерзімі аяқталысымен қалпына келеді.
Бүгінгі күні әлемдік экономикалық қауымдастықта лизинг түсінігі өте кең түрде пайдаланылады.
Әлемдік лизингтік нарықтың дамуын лизингтік қатынастардың сипатының сапалық өзгеруіне және лизингтік келісімдердің санының өсуіне байланысты шартты түрде 5 кезеңге бөліп қарастыруға болады.
Енді осы кезеңдердің әрқайсысына толығырақ талдау жасап кетейін.
Лизингтік қатынастар эволюциясының 1- кезеңі үшін лизинг түсінігін мүлікті жалдау операцияларының барлық түрлеріне араластырып жатқызу тән болды. Осыған байланысты , әсіресе , ағылшын тілді елдер үшін lease термині феодалдық қауымдастық құрылыс кезеңінің соңында жерді жалдау , мүлікті жалдау туралы келісім шарт түрінде пайдаланылды. Содан кейін бірте-бірте лизингті кез келген мүліктерді , яғни , үйлерді , көліктік құралдар мен механизмдерді және т.б. жалдау ретінде түсіне бастады. Американдық континентте leasing сөзі , негізінен өнеркәсіпте , көлік , байланыс қызметінде және әртүрлі қызмет көрсету салаларындағы мүліктерді жалдау операцияларын көрсету үшін қолданылады.
Осы уақыттан шамамен 300-400 жыл бұрын АҚШ-да мүлікті жалдау операциялары , техникалар мен құрылғылардың әртүрлі түрлерін жалдау операцияларын қаржыландыру белсенді түрде қолданылған. Мысалы , мүлікті жалдау туралы алғашқы келісім - шарт Солтүстік Америкада ХVIII ғасырдың басында тіркелген. Көптеген зерттеушілер лизингті ХХ ғасырдың 40 - жылдарының басында американдық кәсіпкерлер мұхит арқылы Еуропаға әкелінген американдық өнертабыс деп есептейді. Ал , кейбір ағылшын авторлары бұл пікірге қарама- қайшы пікірлер айтады: яғни олар лизинг алғаш Англияда пайда болған және содан кейін ХХ ғасырдың 2-ші жартысында кейбір өзгерістермен тағы да Еуропаға келген деген көзқарасты қолдайды. Шынында да , мүліктердің әртурлі түрлерін лизингке беру операциялары орта ғасырларда Еуропада кеңінен пайдаланылған. Лизинг туралы алғашқы Заңдардың бірі ретінде 1284 жылғы Уэльс Заңын айтуға болады. Сол уақытта лизингтік операциялардың нысаны ретінде негізінен фермерлік құрылғылар мен аттар болған. Бірақ , лизингке ұқсас операциялардың орта ғасырларда Англияда жүргізілгендігіне қарамастан , көптеген зерттеушілер қазіргі түсініктегі лизингтің отаны ретінде АҚШ - ын санайды. Менде осы пікірге толығымен қосыламын. Осы зерттеушілердің пікірі бойынша лизинг түсінігінің қазіргі мәні ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде , яғни , 1877 жылы Бэлл телефон компаниясы өзінің шығарған телефон аппараттарын сатпай , оларды уақытша пайдалануға беру туралы шешім қабылдауымен байланысты пайдалануға енген. Осыған байланысты лизингтің көмегімен ХІХ ғасырдың соңынан бастап сату көлемін кеңейту және ноу - хау қорғау сұрақтары өз шешімін таба бастады. Сонымен , әлемдік лизингтік нарықтың дамуының 1- кезеңінде лизинг әлі де болса өзіндік сала ретінде бөлініп қарастырылмағанын атап өткен жөн. Лизинг тек айналыста артық тауарлар болған уақытта ғана тұтынушыларды тарту және кейбір маңызды міндеттерді шешу үшін пайдаланылған [11, б. 64].
1950 жылдың басында АҚШ - да лизингтік қатынастардың нағыз төңкерісі басталды. Сондықтанда осы кезеңді - американдық кезең және әлемдік лизингтік нарықтың дамуының ІІ-кезеңі деп атауға болады.
1950-жылдары АҚШ-та технологиялық құрылғылар, машиналар , механизмдер ,ұшақтар және т.б. өндіріс көлемдері көп көлемде жаппай лизингке беріле бастады. Осы жағдайда АҚШ-тың өкіметі өте жоғары деңгейде бағалады , яғни АҚШ-да лизингті ынталандыру бойынша мемлекеттік бағдарламалар жасалынып , олар өте тез қарқынмен іске асырыла бастады.
United States Leasing Corporation - бұл АҚШ - ғы қызметінің негізгі түрі лизингтік операциялар болып табылатын ең бірінші лизингтік компания болды. Бұл компания Сан - Франциско қаласында 1952 жылы құрылған Компанияның негізін құрушы Генри Шонфельд болды. Ол ең алғашында осы компанияны нақты бір келісімді жүргізу үшін ғана құрған. Содан кейін кәсіпкер лизингтік бизнестің болашағы бар қызмет түрі екенін түсініп , осы бизнесті дамыта түсті. Әлемдегі ең біріңші құрылған мамандандырылған осы лизингтік компания лизингтік бизнестің әлемдік деңгейде дамуына күшті серпіліс берді , яғни лизингтік келісімдермен айналысатын жүздеген фирмалардың ашылуына септігін тигізді. Осы кезеңде , әлемдік лизингтік нарықтың дамуының ІІ-кезеңінде лизингті қаржылық - делдалдық операциялардың мамандандырылған институты ретінде қалыптастыру жүзеге асты. 1950- жылдардың соңында АҚШ-да және т.б. елдерде де лизингтік операцияларды жүргізуді іске асыра бастаған лизингтік фирмалардың тұрақты құрылымы қызмет жасады.
Лизингтік қатынастардың дамуының ІІІ - кезеңі АҚШ - ң көмегімен Батыс Еуропа және Шығыс Азия елдерінде мүлікті жалдау құрылымын қайта қаржыландыру процесімен сипатталады. Мүлікті жалдау қатынастарын қайта қаржыландыру сапалық жағынан басқа деңгейде жүзеге аса бастады , яғни , өнеркәсіптік және саудалық компаниялардың лизингтік операцияларын мамандандырылған лизингтік қызмет алмастырды. 1960-жылдары лизингтік операциялар АҚШ-тың шекарасын тез асып өтіп , бүкіл әлемге тарай бастады. Соған байланысты осы кезеңде халықаралық лизинг деген лизингтік бизнестің дамуы үшін өте маңызды түсінік пайда болды.
1960 жылы United States Leasing International ( қазір ЮС Лизинг Интэнэшнл Инкваер деп аталады ) компаниясының әсерімен Англияда Мекентайл лизинг деген бірінші британдық лизингтік компания құрылды . Осы компанияның капиталының 80 % Мекентайл кредит деген ағылшын компаниясының үлесінде болды. Осыдан кейін лизингтік компаниялар әлемнің т.б. елдерінде пайда бола бастады.
Сонымен , ХХ ғасырдың 60- жылдарындағы лизингтің танымалдылығы 100% қаржыландырудың қамтамасыз етілуімен , лизинг мерзімін таңдау және лизингтік төлемдер сапасының икемділігімен түсіндіріледі. Ең бастысы көптеген клиенттер несие алу үшін банк мекемелеріне қарағанда лизингтік компаниялармен іскерлік қатынаста болу тез және қолайлы екендігін түсінді. Сонымен бірге , клиенттерге берілген салықтық жеңілдіктер АҚШ-да лизингтік қатынастардың даму жетістігін дәлелдеді. Бірақ салықтық жеңілдіктерге келісім - шарт тек АҚШ-тың Қаржы Министрлігінің ішкі табыстар Басқармасының мүліктерді жалдау үшін белгіленген Ережелерге сәйкес келгенде ғана ие болады. Ондай ережелерге төмендегілер жатқызылды:
- Лизинг мерзімінің ұзақтығы 30 жылдан төмен болу қажет;
- Лизинг мүлікті сатып алу мүмкіндігін нарықтық бағадан төменгі деңгейде қарастырмау қажет;
- Лизинг төлем графигін алғашқы жылдарда жоғары , содан кейін төмен сомада қарастырмау керек. Бұл талап лизингті салықтан жалтару құралы ретінде пайдалануды куәландырмау үшін негізілген;
- Лизинг лизинг берушіге қалыпты нарықтық деңегйде пайда алуды қамтамасыз етуі қажет;
- Мерзім соңында лизинг объектісінің қалдық құны оның алғашқы құнының 20% - нен аз болмауы керек;
- Лизинг мерзімін ұзарту мүмкіндігі құрылғының нарықтық құнын ескеруі керек;
Осындай жеңілдіктерге байланысты 60-жылдары лизинг АҚШ-да өте жылдам қарқынмен дамыды [12, б. 75].
1970-жылдар мен 1980 мамандандырылған лизингтік компаниялар мен лизингтік ассоцияциялар пайда бола бастады.
Лизингтік қатынастардың дамуының осы IV-кезеңінің тағы бір сипаттық белгісі - лизингтік қызметтің диверсификациялануы болып табылады , яғни , лизингтік операциялардың жаңа түрлері мен формалары көптеп пайда бола бастады. ( мысалы, левередж-лизинг , вендер-лизинг , лизинг-бэк , бөлінетін лизинг және т.б. ) .
Сонымен , әлемдік лизинктік қатынастардың дамуының IV-кезеңінің маңыздылығы - ол лизингтік байланыстардың интернациализациялануы болып табылады , яғни көптеген лизингтік фирмалар шет елдерде сол елдердің жергілікті фирмаларымен бірлесе отырып өздерінің филиалдарын аша бастады. Олар бірлесе отырып лизингтік қаржыландыру бойынша әртүрлі келісімдерге қатысып отырды. Осы кезеңнің тағы бір ерекше сипаты - ұлттық лизингтік ассоцияциялардың , яғни 1971 жылы Ұлыбританияда Эквипмент лизинг ассосиэйшэн , 1971 жылы Германияда Неміс лизингтік одағы , 1972 жылы Жапонияда Джапан лизинг ассосиэйшэн және Халықаралық лизингтік клубтар деп аталған лизингтік ассоцияциялардың құрылуы болып табылады. Сонымен бірге , осы кезеңдегі маңызды оқиғалардың бірі ретінде 1972 жылы мамыр айында Евролиз лизингтік компаниялар ассоцияциясының Еуропалық Федерациясының Кеңесінің құрылуын атауға болады. Осы лизингтік ассоцияция әлемдегі неғұрлым ірі ассоцияциялардың бірі болып табылады және еворпалық лизингтік нарықтың 90% көбі осында жинақталған.
1980 жылдан бастап әлемдік лизингтік нарықтың дамуының жаңа кезеңі V-кезеңі басталды және ол бүгінгі күнге дейін жалғасуда. Бұл кезең өзіне ғана тән ерекше белгілермен ерекшеленеді. Ең алдымен , лизингтік операциялар өте жақсы дамыған көптеген мемлекеттерде оның даму қарақынының бірден төмендеуі байқалды. Оның негізгі себептеріне мыналар жатады:
- Лизингтік келісімдерге деген сұраныстардың көбеюі лизингтік фирмалардың қызметтерін диверсификациялауға әкеледі;
- Лизинг тәжірибесінде неғұрлым ірі объектілердің көбеюі;
- Жергілікті лизингтік компаниялар капиталының шетелдік филиалдарға аударылуы;
- Лизингтік компаниялардың халықаралық қызметтерінің ұлғаюы.
Сонымен бірге , лизингтік келісімдерге көптеген салықтық және амортизациялық жеңілдіктер беріп келген елдерде лизингтік операцияларға салық салуға байланысты жаңа заңды актілердің қабылдануы лизингтік қатынастардың даму қарқынын төмендетті [13, б. 85].
Әлемдік инвестициялық процестегі лизингтік қатынастардың ролін бағалай отырып , көптеген зерттеуішілер 2000 жылы лизингтің көмегімен әлемде 400 млрд. АҚШ долларынан көп сомада жаңа құрылғылар мен машиналарды қаржыландыру келісімдері жасалынған және бұл сома тікелей шетелдік инвестиция көлеміне тең келетінін айтады.
Қазіргі уақытта экономикасы дамыған елдердегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициядағы лизингтің үлесі 25-30 , болса ал , дамушы елдер экономикасындағы оның үлесі 10-20 құрайды
Осылайша, халықаралық және ұлттық заңнама бойынша сыртқы экономикалық келісімнің негізгі белгілерін қарастыра отырып, мынадай қорытындыға келеміз: жоғарыда аталған анықтамалар мен түсініктемелер сыртқы экономикалық келісім түсінігіне толық және ашық анықтама беру үшін қажет.
Франчайзинг терминінің өзі franchise (жеңілдік, артықшылық) деген француз сөзінен шыққан, ол бастапқы мәнде экономикалық, оның ішінде отандық лексикаға франчайзинг туралы айта бастағанға дейін енді. Бастапқыда артықшылықтар заң бойынша (мемлекет) берілді және жергілікті салықтарды жинауға, жәрмеңкелер ұйымдастыруға, кітаптар басып шығаруға, ішімдік шығаруға қатысты болды, яғни артықшылықтар қызметтің белгілі бір түріне мемлекеттің монополиясымен байланысты болды. Алайда 1840 жылдан бастап франчайзинг сөзі қазіргі мағынасында да (жеке фирмиалар беретін артықшылықтар) пайдаланыла бастады. Ол кезде Германияда сыра шығарушылар франшизаны бакалея тауарларының белгілі бір дүкендеріне берілді, олар осылайша тиісті тауарларды сатуға эксклюзивтік құқық алды. Ағылшын тілінде XX ғасырда franchise терминінен кәсіпкерлік қызметтің жаңа құбылысымен байланысты түсініктерді белгілеу үшін туынды сөздер пайда болды: franchising, franchiser, franchisee.
I-саты. Дәстүрлі франчайзинг (1880-1950). Мынадай салаларда берілген:
- Автомобильдермен тұрмыстық техниканы сату. Singer неміс фирмасы франчайзинг сызбасын 1860 жылдан бастап пайдаланып келеді, ал американдық General Motors компаниясы - 1911 жылдан бастап. Соңғысы өз өнімінің 95% франчайзинг бойынша сатады.
Салқын сусындарды құю және сату. Бұл саладағы алғашқы ашушылар Coca-Cola компаниясы, ол франчайзингті 1886 жылдан бастады, одан кейін Pepsico және басқа ұқсас кәсіпорындар [14, б. 86].
Мұнай өнімдерін сату. Мұнай компаниялары жанармай құю станцияларына өз өнімін бөлшек сауда қызметінен босана отырып, франчайзинг ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
______________________
Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеу: сатып алу-сату шарты, лизинг шарты және франчайзинг шарты
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеу: сатып алу-сату шарты, лизинг шарты және франчайзинг шарты
мамандығы _________ - ___________
Орындаған: ______________________
Ғылыми жетекшісі:
...доцент _______________________
Астана, 2016
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
_____________________ факультеті
_____________________ мамандығы
_____________________кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
________________________студенті
Аты-жөні
___________________________________ _
Курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы___________________________________ __
___________________________________ _____________________________
__ _________ 20__ ж. ректордың бұйрығымен бекітілген
2. Аяқталған жұмысты студенттің тапсыру мерзімі __ _________ 20__ ж.
3. Жұмысқа алғашқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ __________
4. Дипломдық жұмыста өңдеуге тиісті мәселелердің тізімі __________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________________
5. Графикалық мәліметтердің тізімі (суреттер, кестелер, диаграммалар мен т.б.)
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _________________
6. Негізгі ұсынылатын мәліметтердің тізімі _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _________________
7. Жұмыс бойынша кеңестер (жұмыс бөлімдеріне тиісті көрсетілумен)
Нөмір, бөлімнің, тараудың атауы
Ғылыми жетекшісі, кеңесшісі
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берген (қолы)
Тапсырманы қабылданған (қолы)
8. Дипломдық жұмысты орындау тәртібі
№
Жұмыстың сатылары
Жұмыстың сатыларын орындау кезеңдері
Ескертулер
1
2
3
4
5
6
7
8
Тапсырманы беру уақыты __ _________ 20__ ж.
Ғылыми жетекшісі __________________________________
Тапсырманы қабылдаған: студент ______________________
Мазмұны
Кіріспе 6
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты 10
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты 10
1.2 Сыртқы экономикалық мәмілелердің негізгі түрлері және субъектілері 21
1.3 Сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу тәртібі 29
II Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеудің механизмдері 37
2.1 Материалдық- құқықтық реттеу 37
2.2 Халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу 46
2.3 Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу 50
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 64
Кіріспе
Қазіргі таңда әлемдегі, экономиканың жаһандану үдерісі ұлғайып, мемлекеттер арасындағы экономикалық қатынастар қарқынды түрде дамып, жыл сайын жасалынатын шарттар мен келісімдердің саны артып келеді.
Сыртқы экономикалық қызмет, барлық мемлекеттердің экономикалық дамуының ең негізгі факторы бола отырып, жылдан-жылға үлкен маңызға иемденіп келеді. Осыған қатысты сауда айналымын халықаралық-құқықтық реттеу мәселесіне мемлекеттер және халықаралық ұйымдар тарапынан көңіл бөлініп жатыр. Сыртқы экономикалық қызмет бұл - экономика саласындағы басқа мемлекеттермен қатынастардың дамуын көздейтін, жария-құқықтық сипат білдіретін, мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметін және халықаралық жеке құқықпен реттелінетін шетел элементі бар кәсіпкерлік қызметті, заңды және жеке тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет деп атаймыз. Мемлекеттердің сыртқы экономикалық қызметіне негізінен сыртқы экономикалық байланыстар терминін қолданады және ол халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні болып саналады. Ал жеке және заңды тұлғалар арасындағы сыртқы экономикалық қызмет, сыртқы экономикалық мәмілелермен реттеледі. Осы сыртқы экономикалық мәмілелер, қарастырылып жатқан дипломдық жұмыс тақырыбының пәні болып табылады.
2010 жылғы 29 қаңтарындағы Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында көрсетілгендей, 2009 жылға экономиканың өсімі 1,1 % құрады, өндірісте 1,7%. Біз жағымды өсу қарқыны бар мемлекеттердің тобына ендік.
Алдағы онжылдыққа мынадай әрекеттерді жүзеге асыру жоспарланған болатын:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
2. Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне қол жеткізу;
Расында да, республикамыз соңғы жылдары көптеген жетістіктерге қол жеткізді. 2010 жылы болған маңызды құбылыстардың бірі республиканың Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кедендік Одаққа кіруі болды.
Отандық кәсіпорындардың қажетті дамуы мен жұмыс істеуіне қажетті қондырғылар мен техниканы елге енгізу мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен импорттық кедендік баж салық салуларының жеңілдік нормалары қарастырылған.
Лизингтің ендірілуі мен дамуы отандық заңнамалардың негізінің жаңаруын жеделдетуге мүмкіндік берді, өйткені лизингтің негізінің өзі кепілдік ретінде көрінеді және қосымша кепілдемені қажет етпейді.
2010-2020 жылдарға құқықтық саясаттың тұжырымдамасында құқық шығармашылық қызметтің болжамдық-аналитикалық қамтамасыз етілуіне ерекше мән берілген, ол құқық пен құқық жүйелерінің даму салаларының тұрақты мониторингісіне, нормативті құқықтық актілердің қолданылу тәжірибесінің анализіне негізделген.
Лизингтік қызметтің шешуші шарттарының бірі - оның берік құқықтық қамтамасыз етілуі болып табылады. Серіктестермен қатынастардың құқықтық белгісіздігі лизингтік келісімдердің деңгейін арттырады және кәсіпкерлік ынтаны ұстайды.
Осылайша, лизингтік қатынастарды құқықтық реттеу мен лизингтің даму келешегі туралы мәселенің өзектілігі көптеген жағдайлармен байланысты:
- біріншіден, Президентпен белгіленген 2020 жылға дейінгі елдің индустриалдық дамуы жаңа сауда-индустриалдық қатынастардың дамуын білдіреді, онда лизингке ерекше мән берілетін болады;
- екіншіден, Қазақстанның Ресей мен Белорусь Республикасымен бірге Кеден одағына кіруі өзара сауда мен лизинг туралы ішкі заңнаманың қайта қарастырылуына алып келеді.
- үшіншіден, құқықтық саясаттың жаңа тұжырымдамасының қабылдануы қолданыстағы нормативті құқықтық актілердің қайта ойластырылуына және Қазақстанмен қол қойылмаған халықаралық актілердің толық зерттелуіне міндеттейді, бұл республиканың құқықтық жүйесін жетілдіру үшін жүргізіледі.
Лизингтің құқықтық қамтамасыз етілуіндегі маңызды саты 2000 жылдың 5 шілдесінде қабылданған Қаржы лизингі туралы заң болды. Мұнда мыналар көрініс тапқан: қаржы лизингісінің құқықтық реттелуі, лизингтің негізгі түсініктері мен пәні, лизингтің түрлері мен формалары, сублизинг. Лизингтік қатынастардың құқықтық негіздері: лизинг келісімі қатысушыларының құқықтары мен міндеттері, лизингке қатысушылардың жауапкершілігі, лизинг келісімі, лизингтік төлемдер, лизингтік қызметті жүзеге асыру тәртібі. Заңда келесідей жағымды аспектілер анықталған:
- Лизингтің негізгі анықтамалары мен терминдерінің болуы;
- Келісімдік қатынастардың жеткілікті түрдегі бостандығы;
- Лизингтік қондырғылардың жеделдетілген амортизациясы;
- Өнімнің өзіндік құнына келісімдерді жүзеге асыру шығындарының енгізілуі.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі - халықаралық және аймақтық деңгейдегі мемлекет экономикасының қарқынды интеграциясы жағдайында, экономикалық байланыстардың дамуы мен артуы, мемлекет экономикасының даму бағытының негізгі талабы ретінде, сыртқы экономикалық қызметтің құқықтық нысаны саналатын, сыртқы экономикалық мәмілелердің, нақты құқықтық реттелуін белгілеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - әрекет ететін ұлттық заңнамалар нормаларын, сыртқы экономикалық мәмілелердің жасалу кезеңдерінің негізін реттейтін халықаралық құқықтың нормаларын зерттеу және оларға анализ жасау, әрекет ететін заңнаманың олқылықтарын анықтау.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей бір негізгі міндеттер жүзеге асырылуы керек:
- сыртқы экономикалық қызметтің негізгі түсінігін, сипатын қарастыру;
- сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеуде кейбір олқылықтар мен қайшылықтарды анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық мәмілелерді құқықтық реттеудің негізгі мәселелерін қарастыру;
- сыртқы экономикалық мәмілелерді реттеу аясындағы, заңнаманың даму келешегін анықтау;
Осы жұмыстың объектісі ретінде сыртқы экономикалық қызметтің жасалу мен орындалуына байланысты құқықтық қатынастар болып келеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының пәні - сыртқы экономикалық мәмілелер аясындағы халықаралық жеке құқықтық қатынастарды жариялайтын нормативтік құқықтық актілер және осы мәселенің негізгі теориялық және практикалық аспектілері.
Аталған жұмыстың негізгі теориялық еңбектері ретінде Канашевский В.А., "Международное частное право", Шумилов В.М., "Международное публичное экономическое право", Богуславский М.М. "Международное частное право", Фаминский И.П. "Основы внешнеэкономических знаний" Ерпылева М.И. "Международное частное право", Щербина О.Е. "Правовое регулирование внешнеэкономической деятельности", Зыкина И.С. "Договор во внешнеэкономической деятельности", сонымен қатар, отандық авторлардың еңбектерінен, М.К.Сүлейменовтың Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық қызмет және құқық, Азаматтық құқық бойынша таңдамалы еңбектер жинағы Ю.Г. Басин, Сарсембаев М.А., Халықаралық жеке құқық және тағы басқа ғылыми еңбектері алынған.
Жұмыстың тақырыбын өңдеу кезінде монографиялық зерттеулер, ғылыми мақалалар және келесідей еңбектер қолданылды: Канашевский В.А., Внешнеэкономические сделки: материально правовое и коллизионное регулированиеб отандық авторлардан Сейтмухабетовой Л., "Понятие и особенности правового регулирования внешнеэкономических сделок по гражданскому законодательству РК", Ахмадиева Г.Д., Правовое регулирование внешнеэкономических контрактов в Республике Казахстан және т.б.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін, Халықаралық сатып алу-сату туралы БҰҰ-ның Вена Конвенциясы 1980 жылғы, Халықаралық қаржы лизингі туралы УНИДРУА Конвенциясы 1988 ж., Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі, Қаржы лизингі туралы № 78-II Заңы, (29.10.2015 ж. өзгертулер мен толықтырулар), Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 24 мамырдағы, Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы , № 330 Заңы, Сауда терминдерін талқылаудың халықаралық ережелері Инкотермс 2010, Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жылы 30 тамыз, ҚР Азаматтық кодексі, және т.б.
Аталған мақсаттар мен міндеттер дипломдық жұмыстың құрылымын белгіледі.
Дипломдық жұмыс кіріспе, екі тарау және қорытынды бөлімнен тұрады.
Кіріспеде, аталған мәселенің өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері, тараулардың қысқаша мазмұны, зерттеу кезінде қолданылған әдебиет көздеріне анализ және жұмыстың жалпы мақсаты көрсетілген.
Бірінші тарауда Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты, сыртқы экономикалық мәмілелер жасаудың негізгі сипаты, олардың түрлері және субъектілері, сонымен бірге, сыртқы экономикалық мәмілелерді реттейтін негізгі қайнар көздер көрсетілген.
Екінші тарауда Сыртқы экономикалық мәмілелерді халықаралық-құқықтық реттеудің механизмдері, яғни халықаралық жеке құқықтағы сыртқы экономикалық мәмілелерді коллизиялық жолмен реттеу және материалдық құқықтық реттеудің негізгі аспектілері, жолдары көрсетілген.Сонымен қоса, бұл тарауда, шетел мемлекеттерінің сыртқы экономикалық мәмілелерді реттеу кезіндегі тәжірибесі, нормативтік құқықтық актілері, ұлттық заңдары ескеріледі. Одан басқа, Қазақстан Республикасында қолданыстағы сыртқы экономикалық мәмілелер түрлерінің, яғни, сатып алу- сату, лизинг және франчайзинг шарттарының сипаттамасы және оларды құқықтық реттеу жолдары туралы сөз қозғалады. Қазақстан Республикасындағы осы шарттарға қатысты қабылданған заңдар, нормативтік құқықтық актілер аталынады.
Қорытынды бөлімінде, жалпы жұмыс бойынша қысқаша тұжырымдар берілген, сонымен қатар, сыртқы экономикалық қызметті жетілдіруге байланысты бірнеше ұсыныстар жасалынған.
I Сыртқы экономикалық мәмілелердің түсінігі, құқықтық табиғаты
1.1 Сыртқы экономикалық мәмілелердің мәні және негізгі сипаты
Бүгінгі күні халықаралық шаруашылық қызметті реттеудің әр түрлі құқықтық құралдарын қолдануды талап ететін, әр түрлі формалары мен түрлері бар. Нарықтық экономиканың жағдайында олардың ішінде басым болып келетіні жеке тұлғалардың (жеке және заңды) қызметі болып табылады, олардың арасындағы қарым-қатынастар жеке құқықпен, ең алдымен азаматтық құқықпен және халықаралық жеке құқықпен реттеледі. Сондықтан жеке-құқықтық келісім (азаматтық-құқықтық) негізгі құқықтық форма болып табылады, ол ақыр соңында сауда қызметін қоса алғанда халықаралық экономиканы жанамалайды.
Осылайша, сыртқыэкономикалық келісім халықаралық экономикалық (сауда, қаржы) операцияларды жанамалаушы құқықтық форма болып табылады, олар өз кезегінде тауарды, қызметті, ғылыми-техникалық және өндірістік серіктестіктің нәтижелерін жасаумен байланысты операциялардың күйінде келтіріледі.
Сыртқы экономикалық келісімнің түсінігін халықаралық құжаттардан іздей отырып, біз оған нақты және анық анықтама берілмегендігіне келеміз, алайда келісімді сыртқыэкономикалық деп анықтау үшін әр құжат белгілерден тұрады.
1980 ж. тауарларды халықаралық сатып алу-сату туралы БҰҰ Конвенциясына сәйкес, Конвенция тараптар арасындағы тауарларды сатып алу-сату келісімдеріне қолданылатындығына ерекше мән беріледі, олардың қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде орналасқан [1, б. 56].
1974 ж. тауарларды сатып алу-сатуда арыздың ескілігі туралы БҰҰ Конвенциясы мынадай анықтама береді: тауарларды сатып алу-сату келісімі халықаралық болып табылады, егер келісімді бекіту кезінде сатып алушы мен сатушының қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде болса.
1988 ж. (Оттава Конвенциясы) халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының нормалары қолданылуы үшін Конвенцияның ережелері жалға алушы мен жалға берушінің қаржы өнеркәсіптері әр түрлі мемлекеттерде болуын және келісімнің мемлекеттері, сонымен бірге жеткізуші өзінің қаржы өнеркәсібі болатын мемлекеттер Конвенцияның қатысушылары болуын талап етеді.
ҚР ұлттық заңнаманың сыртқы экономикалық келісімінің деңгейі негізгі соларға тән белгілері мен талаптарын анықтайды, бірақ нақты анықтама бермейді. Осылайша, ҚР АК 153 бабының 3 пунктіне сәйкес, сыртқы экономикалық келісімнің жай жазбаша формасын сақтамау оның жарамсыздығына алып келеді. Сондай-ақ АК 1104 бабының 2 пунктісі мынаны атап көрсетеді: кем дегенде бір қатысушысы қазақстандық заңды тұлға немесе Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын сыртқы экономикалық келісім келісімді бекіту орнына тәуелсіз, жазбаша түрде толтырылады [2].
Бұдан басқа, ҚР АК мынаны бекітеді: келісім ретінде қазақстандық заңнамаға сәйкес, азаматтық құқықтар мен міндеттерді орнатуға, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған азаматтардың және заңды тұлғалардың әрекеттері танылады. Сонымен бірге, айта кететін жайт, Қазақстан 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының (1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы Вена конвенциясы), 1988 жылғы халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының (Ресей Федерациясымен салыстырғанда) сынды халықаралық келісімдердің қатысушысы болып табылмайды, оларда тараптың қаржы өнеркәсібі түсінігі көрініс табады. Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасы мұндай анықтамадан тұрмайды.
Осылайша, сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасы үшін осындай келісімдердің сипаттамасы үшін әр түрлі мемлекеттердегі тараптардың қаржы кәсіпорындарын табу белгісі негіз бола алмайды. Мұнымен бірге, айта кететін жайт, жоғарыда аталған халықаралық келісімдер тек міндеттемелердің жеке түрлерін реттейді, олар өзінің жиынтығындағы барлық сыртқыэкономикалық келісімдерді қамтымайды, бұл оларға сілтеме жасау жолымен сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін анықтауда қиындық туғызады.
Доктриалды анықтамаға келетін болсақ, берілген мәселе жеткілікті түрде даулы болып келетінін айта аламыз, өйткені сыртқы экономикалық келісімді анықтау белгілер бойынша авторлардың көзқарасы әр түрлі. Осылайша, әр автор өзінің көзқарастары бойынша беретін, сыртқы экономикалық келісімдерге тән, біз көптеген анықтамаларға ие боламыз.
Бірінші белгіде, тараптың қаржы кәсіпорны 1980 жылғы тауарларды сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының және 1988 ж. халықаралық қаржы лизингі туралы УНИДРУА Конвенциясының мәнмәтінінде қарастырылады, оларда берілген термин арнайы мәнге ие және құқықтық субъектісін емес, тараптың негізгі қызметінің орнын, іскерлік операцияларды жүзеге асырудың тұрақты орнын сипаттайды (place of business). Осылайша, келісімді сыртқы экономикалық деп тану үшін ұлттың мәні, басқаша сөзбен айтқанда, келісім тарабының мемлекеттік тиесілігі шешуші рөл атқармайды. Мысалға келесідей нұсқаны қарастыруға болады - қазақстандық заңды тұлға (яғни, Қазақстанның ауданында тіркелген ұйым) өзінің қызметін шет мемлекеттің ауданында жүзеге асыра алады (яғни онда өзінің қаржы кәсіпорнына ие бола алады). Демек, қазақстандық заңды тұлға мен басқа қазақстандық ұйымның арасында бекітілген осындай контракт сыртқыэкономикалық келісім ретінде қарастырылатын болады [3, б. 12].
Сыртқы экономикалық келісімнің екінші міндетті белгісі келісімнің кәсіпкерлік қызметпен байланысы болып табылады, бұл бірінші белгіден шығады. Демек, қаржы кәсіпорындары тек кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілеріне ғана ие бола алады. Келісімнің кәсіпкерлік қызметпен байланысы жеке, тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған келісімдерді сыртқы экономикалық жатқызуға мүмкіндік бермейді, олар өздерінің құқықтық табиғаты бойынша шет елдік элементпен күрделенген, жеке құқықтық келісімдерге жатады [4, б. 31].
Жоғарыда айтқаннан шығатыны, И.С.Зыкинның берген анықтамасы тиімді болып келеді: сыртқы экономикалық келісімдерге тұлғалар арасында жасалған кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылу барысында жасалатындар жатады, олардың қаржы кәсіпорындары әр түрлі мемлекеттерде болады.
Сыртқы экономикалық келісімдердің факультативтік белгілері туралы айта отырып, доктринада олардың келесідей тізімін бөліп көрсететінін атап өтейік:
1) Мемлекеттік шекара арқылы тауарлардың тасымалдануы.
Тауардың шекара арқылы өткізілуі келісімге кедендік заңнаманың қолданылуына алып келеді, ол өзінің табиғаты бойынша әкімшілік. Берілген белгі барлық дерлік сыртқы экономикалық келісімдерге тән емес.
2) Бір контрагенттердің түрлі ұлтқа (мемлекетке) тиесілілігі.
Көптеген жағдайларда сыртқыэкономикалық келісім шет елдік серіктеспен бекітілетіндігімен сипатталады. Басқаша сөзбен айтқанда, көптеген жағдайларда тараптардың ұлты (мемлекеттік тиесілілігі) олардың қаржы кәсіпорындарының орналасу жерімен сәйкес келеді (американдық фирманың АҚШ қаржы кәсіпорны бар, француздық - Францияда және т.б.)
3) Контрагентпен есептесулерде шет елдік валютаны қолдану.
Сыртқы экономикалық келісімдер бойынша есептеулерде кем дегенде бір тарап үшін шет елдік болып табылатын валюта қолданылады. Берілген белгі факультативті болып табылады, өйткені тараптардың арасындағы есептесулер халықаралық есептік бірліктерді (ақшаларды) қолданумен жүргізіле алынады.
4) Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды қарастырудың өзгешелігі [5, б. 46].
Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды екі категорияға бөлуге болады: а) жеке құқықтық даулар - контрагентпен келісім бойынша; б) қоғамдық-құқықтық даулар - кедендік, салық, валюталық заңнаманың бұзылуымен байланысты бақылаушы органдармен. Даулардың бірінші тобы халықаралық қаржы арбитраждарының қарастыру пәні болып қоймай, сонымен бірге мемлекеттік соттардың да қарастыру пәніне айнала алады. Мұндай даулар ұлттық тиесілілігі бар мемлекеттерде төрелік соттармен қарастырылып қоймай, сонымен бірге шет елдерде де қарастырыла алынады. Қоғамдық-құқықтық даулар тек мемлекеттік соттарда қарастырылады. Сыртқы экономикалық келісімдерден шығатын дауларды қарастырудың өзгешелігі факультативті белгі болып табылады, өйткені тараптардың арасындағы даулар пайда болмауы да мүмкін.
5) Келісімді реттеуші қайнар көздердің ерекше шеңбері.
Сыртқы экономикалық келісім - бұл азаматтық-құқықтық келісім. Сыртқы экономикалық келісімнің белгілері реттеудің ерекше тәртібіне түсетіндігін білдіреді. Біріншіден, ішкі келісімге қарағанда, сыртқы экономикалық келісім бірнеше мемлекеттердің азаматтық құқығының әрекет ету саласында болады. Демек, осындай келісімді реттеу үшін қолданылатын ұлттық құқықтың таңдалынуының мәселесі туындайды. Екіншіден, мемлекет халықаралық келісімдерді реттеу, сыртқы экономикалық келісімдерді бекіту, орындау, тотату бірлігін реттеу үшін бекітеді. Үшіншіден, мұндай келісімдердің мазмұны келісімге қолданылатын халықаралық сауда дәстүрлерімен де анықталады. Келісімді реттейтін қайнар көздердің өзіндік шеңбері факультативті белгілерге жатады, өйткені өздерінің міндеттемелерін орындау кезінде тараптар қандай да бір нормативті актілерді ережелеріне жүгінбей, нақты келісімнің ережелеріне жетекшілік ете алады [6, б. 74].
Бұдан басқа, Гарагули М.И. көзқарасымен алғанда, сыртқы экономикалық келісім түсінігінің мәнін анықтауға көптеген амалдар бар. Бір авторлар, соның ішінде Л.А. Лунц, келісімді сыртқы экономикалық келісімге жатқызудың осындай белгісін экспорттық-импорттық операциялардың өндірісі ретінде бөліп көрсетеді, онда тауарлардың, қызмет көрсетулердің және жұмыстардың шет елге шығарылуы мен шет елден енгізілуі орын алатын болса. Л.А. Лунцтың айтуынша, сыртқы экономикалық келісімдерге кем дегенде бір тарап шет елдік болып табылатын (шет елдік азамат немесе шет елдік заңды тұлға) жатады, келісімнің мазмұны болып шет елден қандай да бір тауарды енгізу немесе шығару болып келеді. Мұнда, демек, ең алдымен, шет елден енгізлуі тиіс сатып алу-сату тауарлары, сонымен бірге тауарлық экспортпен немесе импортпен байланысты тауарлар, комиссиялар, тасымалдаулар, кредиттік-есептік келісімдер және т.б. жатқызылады [7, б. 89].
И.С. Зыкинның ойынша сыртқы экономикалық келісімнің белгілеріне әр түрлі мемлекеттердегі тараптардың қаржы кәсіпорындары жатады. Оның айтуынша, сыртқы экономикалық келісімдерге тұлғалар арасындағы кәсіпкерлік қызметті орындау барысында жүзеге асырылатындар жатқызылады, олардың қаржы кәсіпорындары әр түрлі мемлекеттерде болады. Берілген амалда тараптардың қаржы кәсіпорындары деген термин құқықтың субъектісін емес, қызметтің жүзеге асырылу орнын, іскерлік операцияларды жүзеге асырудың тұрақты орнын білдіретін, халықаралық термин екендігін нақтылау керек. Берілген тұжырымдама 1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы БҰҰ Конвенциясының (1980 жылғы тауарларды халықаралық сатып алу-сату келісімі туралы Вена конвенциясы), 1988 жылғы халықаралық қаржы лизингісі туралы УНИДРУА Конвенциясының сынды халықаралық келісімдерде бекітілген. Бұл көзқарастың жақтаушыларына мынадай авторлар жатады: Ануфриева Л.П., Богуславский М.М., Вольвач Я.В., Гетьман-Павлова И.В., Дмитриева Г.К., Ерпылева Н.Ю., Звеков В.П. және т.б.
Берілген амалға жақын келесідей белгіні - келісім тараптарының әр түрлі ұлт негізіндегі сыртқы экономикалық келісімге жатқызылу белгісін бөліп көрсету болып табылады. Берілген мәнмәтінде, В.А. Мусин сыртқы экономикалық келісімдерді қаржы мақсаттарында әр түрлі мемлекеттік тиесілік тұлғаларымен жасалатын және материалдық құндылықдың немесе адам қызметі нәтижесінің жасалуымен байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатуына алып келуші ретінде анықтады. Осылайша, әр түрлі авторлармен келісімді сыртқы экономикалық келісімге жатқызудың әр түрлі белгілері көрсетіледі.
Канашевский В.А. Зыкина И.С. мен оның жақтаушыларының сыртқы экономикалық келісімнің басты белгісі қаржы кәсіпорындарының әр түрлі мемлекеттерде болу туралы көзқарасымен қосылады [8, б. 96].
Айта кететін жайт, сыртқыэкономикалық келісім терминімен бірге жеке авторлар басқа доктриналды анықтамаларды қолданады: сыртқы экономикалық келісім, халықаралық қаржы келісімі, халықаралық сауда келісімі, олар бірінші кезекте универсалды анақтама - сыртқы экономикалық келісімге қатысты кейбір ерекшеліктеріне ие. Осылайша, осындай айырмашылықты көрсету Халықаралық қаржы келісімі мен Сыртқы экономикалық келісім анықтамаларының мысалында алынуы мүмкін.
Сыртқы экономикалық келісім бір мемлекеттің ұстанымын көрсетеді: бір мемлекеттің, оның азаматтарының және заңды тұлғаларының халықарылық экономикалық серіктестікке қатысуы сыртқы экономикалық қызмет болып табылады, ол сыртқы экономикалық келісімдердің жасалынуымен рәсімделеді. Сол қызмет екі немесе одан да көп мемлекеттердің қатысуымен халықаралық шаруашылық қызмет болып табылады, ал оны жанамалаушы келісімдер халықаралық қаржы келісімдері болады [9, б. 82].
Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген мағынаға ие. Экономикалық категория ретінде лизинг машиналарды , құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын , өндірістік сипаттағы құрылғылардың ұзақ мерзімге жалға берілу негізіндегі қатынастарды білдіреді. Лизинг қажетті құрал-жабдықты көп ақшалай қаражат шығындарынсыз-ақ белгілі бір мерзімге жалға алуға мүмкіндік береді. Машиналарды, құрал-жабдықтарды, ЭЕМ-ді жалға алу өндіріс құралдарының моральдық тозуымен байланысты жоғалтуларды болдырмайды.
Қазақстанда лизингтің дамуының өзектілігі сол, еліміз әзірше шикізат ресурстарының әлемдік бағаларына тәуелді және бұл тәуелділік көмірсутекті шикізат экспортының көлемінің ұлғаюына байланысты алдағы орта мерзімді болашақта сақталып әрі өсе түсуде. Ұзақ мерзімде ел экономикасын мұнай бағасының тұрақсыздығынан қорғау мақсатында Қазақстанда мұнай экспортынан түскен табыстың ауқымды мөлшерінен көлемі 3 млрд. АҚШ долларынан асатын Ұлттық қор қалыптастырылды, сақталып әрі өсе түсуде. Ұзақ мерзімде ел экономикасын мұнай бағасының тұрақсыздығынан қорғау мақсатында Қазақстанда мұнай экспортынан түскен табыстың ауқымды мөлшерінен көлемі 3 млрд. АҚШ долларынан асатын Ұлттық қор қалыптастырылды.
Біздің іс жүзінде барынша тиімділік беретін үздік халықаралық тәжірибелерді енгізуіміз қажет , - деп атап көрсетілген Президенттің Қазақстан халқына жолдауында.
Қазақстан экономикасын шикізат ресурстарының бағалары тұрақсыздығынан қорғаудың тағы да бір тетігі отандық өндірістің дамуы болып табылады. Бұл жағдайда елдегі құрал-жабдықтардың 80 пайызы тозғанын, алдағы бірнеше жылда оларды алмастыру қажеттігін ескерген жөн. Осы мәселені шешудің бір жолы жалға алудың басқа түрлерімен салыстырғанда кешенді сипаты бар сыртқы - экономикалық , несиелік және инвестициялық операциялар элементтерін біріктіретін лизинг болмақ.
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша әсер етеді. Ол шағын және орта кәсіпорындарға өз өндірісін құру мен жетілдіруге мүмкіндік бере отырып , шағын және орта бизнестің әрі қарай дамуына көмектеседі. Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады , сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып , негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәсекелестік туғызады. Лизинг пайда болысымен қаржыландыру құны төмендеп , қаржылық қызметтер нарығы кеңейеді. Ол кәсіпорындардың банкке қарыздарының жоғарылауына жол бермей , негізгі құралдарды иемденуде банктік несиеге балама болып табылады.
Сонымен қоса , макродеңгейде кең көлемді шетел инвестициялары лизинг арқылы елдің төлем балансы пассивіне әсер етеді және әлемдік нарықта қарыз беруші рейтингін төмендетпейді , өйткені Халықаралық валюта қоры тәртібі бойынша лизингтен туындайтын міндеттемелер мемлекеттің сыртқы қарыз көлеміне енгізілмейді. Сондықтан халықаралық лизинг көптеген дамыған және дамып келе жатқан елдерде мемлекеттік қолдау табады.
Лизинг сөзі to lease ағылшын тілінен аударғанда жалға беру дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы - жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса , ал лизингте үш қатысушы: лизинг беруші , лизинг алушы және жабдықтаушы болады [10, б. 56].
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал - жабдықтарды , машиналарды , ЭЕМ , ұйымдастыру техникаларды , өндіріске , сауда - саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу тартымын , белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциясымен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтік несиеден бір айырмашылығын келісім шартта көрсетілген төлемдер төленіп , метзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.
Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.
1. Шұғыл лизинг - бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда , оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.
2. Қаржы лизинг - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын мынадай түрлері бар:
Ішкі лизинг - бұл оның қатысушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.
Халықаралық лизинг - бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды.
Сыртқы лизинг - экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизнг алушы болса , импорттық лизнгте шетел лизинг беруші болып табылады.
Лизинг алушы мен лизинг беруші арасындағы қатынастарды ұйымдастыру ерекшеліктеріне орай тура және жанама лизингті бөліп қарастыруға болады. Тура лизинг жағдайында лизинг беруші мүлікті дайындаушы және мүлік иесі болады , ал жанама лизинг жалға беру үшінші тұлға арқылы жүзеге асырылғанда көрініс табады. Несие беру әдісі бойынша ол жедел және қалпына келетін лизинг болып бөлінеді. Жедел лизинг кезінде жалға беру бір рет жүзеге асырылады , қалпына келетін лизингте келісім-шарт мерзімі аяқталысымен қалпына келеді.
Бүгінгі күні әлемдік экономикалық қауымдастықта лизинг түсінігі өте кең түрде пайдаланылады.
Әлемдік лизингтік нарықтың дамуын лизингтік қатынастардың сипатының сапалық өзгеруіне және лизингтік келісімдердің санының өсуіне байланысты шартты түрде 5 кезеңге бөліп қарастыруға болады.
Енді осы кезеңдердің әрқайсысына толығырақ талдау жасап кетейін.
Лизингтік қатынастар эволюциясының 1- кезеңі үшін лизинг түсінігін мүлікті жалдау операцияларының барлық түрлеріне араластырып жатқызу тән болды. Осыған байланысты , әсіресе , ағылшын тілді елдер үшін lease термині феодалдық қауымдастық құрылыс кезеңінің соңында жерді жалдау , мүлікті жалдау туралы келісім шарт түрінде пайдаланылды. Содан кейін бірте-бірте лизингті кез келген мүліктерді , яғни , үйлерді , көліктік құралдар мен механизмдерді және т.б. жалдау ретінде түсіне бастады. Американдық континентте leasing сөзі , негізінен өнеркәсіпте , көлік , байланыс қызметінде және әртүрлі қызмет көрсету салаларындағы мүліктерді жалдау операцияларын көрсету үшін қолданылады.
Осы уақыттан шамамен 300-400 жыл бұрын АҚШ-да мүлікті жалдау операциялары , техникалар мен құрылғылардың әртүрлі түрлерін жалдау операцияларын қаржыландыру белсенді түрде қолданылған. Мысалы , мүлікті жалдау туралы алғашқы келісім - шарт Солтүстік Америкада ХVIII ғасырдың басында тіркелген. Көптеген зерттеушілер лизингті ХХ ғасырдың 40 - жылдарының басында американдық кәсіпкерлер мұхит арқылы Еуропаға әкелінген американдық өнертабыс деп есептейді. Ал , кейбір ағылшын авторлары бұл пікірге қарама- қайшы пікірлер айтады: яғни олар лизинг алғаш Англияда пайда болған және содан кейін ХХ ғасырдың 2-ші жартысында кейбір өзгерістермен тағы да Еуропаға келген деген көзқарасты қолдайды. Шынында да , мүліктердің әртурлі түрлерін лизингке беру операциялары орта ғасырларда Еуропада кеңінен пайдаланылған. Лизинг туралы алғашқы Заңдардың бірі ретінде 1284 жылғы Уэльс Заңын айтуға болады. Сол уақытта лизингтік операциялардың нысаны ретінде негізінен фермерлік құрылғылар мен аттар болған. Бірақ , лизингке ұқсас операциялардың орта ғасырларда Англияда жүргізілгендігіне қарамастан , көптеген зерттеушілер қазіргі түсініктегі лизингтің отаны ретінде АҚШ - ын санайды. Менде осы пікірге толығымен қосыламын. Осы зерттеушілердің пікірі бойынша лизинг түсінігінің қазіргі мәні ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде , яғни , 1877 жылы Бэлл телефон компаниясы өзінің шығарған телефон аппараттарын сатпай , оларды уақытша пайдалануға беру туралы шешім қабылдауымен байланысты пайдалануға енген. Осыған байланысты лизингтің көмегімен ХІХ ғасырдың соңынан бастап сату көлемін кеңейту және ноу - хау қорғау сұрақтары өз шешімін таба бастады. Сонымен , әлемдік лизингтік нарықтың дамуының 1- кезеңінде лизинг әлі де болса өзіндік сала ретінде бөлініп қарастырылмағанын атап өткен жөн. Лизинг тек айналыста артық тауарлар болған уақытта ғана тұтынушыларды тарту және кейбір маңызды міндеттерді шешу үшін пайдаланылған [11, б. 64].
1950 жылдың басында АҚШ - да лизингтік қатынастардың нағыз төңкерісі басталды. Сондықтанда осы кезеңді - американдық кезең және әлемдік лизингтік нарықтың дамуының ІІ-кезеңі деп атауға болады.
1950-жылдары АҚШ-та технологиялық құрылғылар, машиналар , механизмдер ,ұшақтар және т.б. өндіріс көлемдері көп көлемде жаппай лизингке беріле бастады. Осы жағдайда АҚШ-тың өкіметі өте жоғары деңгейде бағалады , яғни АҚШ-да лизингті ынталандыру бойынша мемлекеттік бағдарламалар жасалынып , олар өте тез қарқынмен іске асырыла бастады.
United States Leasing Corporation - бұл АҚШ - ғы қызметінің негізгі түрі лизингтік операциялар болып табылатын ең бірінші лизингтік компания болды. Бұл компания Сан - Франциско қаласында 1952 жылы құрылған Компанияның негізін құрушы Генри Шонфельд болды. Ол ең алғашында осы компанияны нақты бір келісімді жүргізу үшін ғана құрған. Содан кейін кәсіпкер лизингтік бизнестің болашағы бар қызмет түрі екенін түсініп , осы бизнесті дамыта түсті. Әлемдегі ең біріңші құрылған мамандандырылған осы лизингтік компания лизингтік бизнестің әлемдік деңгейде дамуына күшті серпіліс берді , яғни лизингтік келісімдермен айналысатын жүздеген фирмалардың ашылуына септігін тигізді. Осы кезеңде , әлемдік лизингтік нарықтың дамуының ІІ-кезеңінде лизингті қаржылық - делдалдық операциялардың мамандандырылған институты ретінде қалыптастыру жүзеге асты. 1950- жылдардың соңында АҚШ-да және т.б. елдерде де лизингтік операцияларды жүргізуді іске асыра бастаған лизингтік фирмалардың тұрақты құрылымы қызмет жасады.
Лизингтік қатынастардың дамуының ІІІ - кезеңі АҚШ - ң көмегімен Батыс Еуропа және Шығыс Азия елдерінде мүлікті жалдау құрылымын қайта қаржыландыру процесімен сипатталады. Мүлікті жалдау қатынастарын қайта қаржыландыру сапалық жағынан басқа деңгейде жүзеге аса бастады , яғни , өнеркәсіптік және саудалық компаниялардың лизингтік операцияларын мамандандырылған лизингтік қызмет алмастырды. 1960-жылдары лизингтік операциялар АҚШ-тың шекарасын тез асып өтіп , бүкіл әлемге тарай бастады. Соған байланысты осы кезеңде халықаралық лизинг деген лизингтік бизнестің дамуы үшін өте маңызды түсінік пайда болды.
1960 жылы United States Leasing International ( қазір ЮС Лизинг Интэнэшнл Инкваер деп аталады ) компаниясының әсерімен Англияда Мекентайл лизинг деген бірінші британдық лизингтік компания құрылды . Осы компанияның капиталының 80 % Мекентайл кредит деген ағылшын компаниясының үлесінде болды. Осыдан кейін лизингтік компаниялар әлемнің т.б. елдерінде пайда бола бастады.
Сонымен , ХХ ғасырдың 60- жылдарындағы лизингтің танымалдылығы 100% қаржыландырудың қамтамасыз етілуімен , лизинг мерзімін таңдау және лизингтік төлемдер сапасының икемділігімен түсіндіріледі. Ең бастысы көптеген клиенттер несие алу үшін банк мекемелеріне қарағанда лизингтік компаниялармен іскерлік қатынаста болу тез және қолайлы екендігін түсінді. Сонымен бірге , клиенттерге берілген салықтық жеңілдіктер АҚШ-да лизингтік қатынастардың даму жетістігін дәлелдеді. Бірақ салықтық жеңілдіктерге келісім - шарт тек АҚШ-тың Қаржы Министрлігінің ішкі табыстар Басқармасының мүліктерді жалдау үшін белгіленген Ережелерге сәйкес келгенде ғана ие болады. Ондай ережелерге төмендегілер жатқызылды:
- Лизинг мерзімінің ұзақтығы 30 жылдан төмен болу қажет;
- Лизинг мүлікті сатып алу мүмкіндігін нарықтық бағадан төменгі деңгейде қарастырмау қажет;
- Лизинг төлем графигін алғашқы жылдарда жоғары , содан кейін төмен сомада қарастырмау керек. Бұл талап лизингті салықтан жалтару құралы ретінде пайдалануды куәландырмау үшін негізілген;
- Лизинг лизинг берушіге қалыпты нарықтық деңегйде пайда алуды қамтамасыз етуі қажет;
- Мерзім соңында лизинг объектісінің қалдық құны оның алғашқы құнының 20% - нен аз болмауы керек;
- Лизинг мерзімін ұзарту мүмкіндігі құрылғының нарықтық құнын ескеруі керек;
Осындай жеңілдіктерге байланысты 60-жылдары лизинг АҚШ-да өте жылдам қарқынмен дамыды [12, б. 75].
1970-жылдар мен 1980 мамандандырылған лизингтік компаниялар мен лизингтік ассоцияциялар пайда бола бастады.
Лизингтік қатынастардың дамуының осы IV-кезеңінің тағы бір сипаттық белгісі - лизингтік қызметтің диверсификациялануы болып табылады , яғни , лизингтік операциялардың жаңа түрлері мен формалары көптеп пайда бола бастады. ( мысалы, левередж-лизинг , вендер-лизинг , лизинг-бэк , бөлінетін лизинг және т.б. ) .
Сонымен , әлемдік лизинктік қатынастардың дамуының IV-кезеңінің маңыздылығы - ол лизингтік байланыстардың интернациализациялануы болып табылады , яғни көптеген лизингтік фирмалар шет елдерде сол елдердің жергілікті фирмаларымен бірлесе отырып өздерінің филиалдарын аша бастады. Олар бірлесе отырып лизингтік қаржыландыру бойынша әртүрлі келісімдерге қатысып отырды. Осы кезеңнің тағы бір ерекше сипаты - ұлттық лизингтік ассоцияциялардың , яғни 1971 жылы Ұлыбританияда Эквипмент лизинг ассосиэйшэн , 1971 жылы Германияда Неміс лизингтік одағы , 1972 жылы Жапонияда Джапан лизинг ассосиэйшэн және Халықаралық лизингтік клубтар деп аталған лизингтік ассоцияциялардың құрылуы болып табылады. Сонымен бірге , осы кезеңдегі маңызды оқиғалардың бірі ретінде 1972 жылы мамыр айында Евролиз лизингтік компаниялар ассоцияциясының Еуропалық Федерациясының Кеңесінің құрылуын атауға болады. Осы лизингтік ассоцияция әлемдегі неғұрлым ірі ассоцияциялардың бірі болып табылады және еворпалық лизингтік нарықтың 90% көбі осында жинақталған.
1980 жылдан бастап әлемдік лизингтік нарықтың дамуының жаңа кезеңі V-кезеңі басталды және ол бүгінгі күнге дейін жалғасуда. Бұл кезең өзіне ғана тән ерекше белгілермен ерекшеленеді. Ең алдымен , лизингтік операциялар өте жақсы дамыған көптеген мемлекеттерде оның даму қарақынының бірден төмендеуі байқалды. Оның негізгі себептеріне мыналар жатады:
- Лизингтік келісімдерге деген сұраныстардың көбеюі лизингтік фирмалардың қызметтерін диверсификациялауға әкеледі;
- Лизинг тәжірибесінде неғұрлым ірі объектілердің көбеюі;
- Жергілікті лизингтік компаниялар капиталының шетелдік филиалдарға аударылуы;
- Лизингтік компаниялардың халықаралық қызметтерінің ұлғаюы.
Сонымен бірге , лизингтік келісімдерге көптеген салықтық және амортизациялық жеңілдіктер беріп келген елдерде лизингтік операцияларға салық салуға байланысты жаңа заңды актілердің қабылдануы лизингтік қатынастардың даму қарқынын төмендетті [13, б. 85].
Әлемдік инвестициялық процестегі лизингтік қатынастардың ролін бағалай отырып , көптеген зерттеуішілер 2000 жылы лизингтің көмегімен әлемде 400 млрд. АҚШ долларынан көп сомада жаңа құрылғылар мен машиналарды қаржыландыру келісімдері жасалынған және бұл сома тікелей шетелдік инвестиция көлеміне тең келетінін айтады.
Қазіргі уақытта экономикасы дамыған елдердегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициядағы лизингтің үлесі 25-30 , болса ал , дамушы елдер экономикасындағы оның үлесі 10-20 құрайды
Осылайша, халықаралық және ұлттық заңнама бойынша сыртқы экономикалық келісімнің негізгі белгілерін қарастыра отырып, мынадай қорытындыға келеміз: жоғарыда аталған анықтамалар мен түсініктемелер сыртқы экономикалық келісім түсінігіне толық және ашық анықтама беру үшін қажет.
Франчайзинг терминінің өзі franchise (жеңілдік, артықшылық) деген француз сөзінен шыққан, ол бастапқы мәнде экономикалық, оның ішінде отандық лексикаға франчайзинг туралы айта бастағанға дейін енді. Бастапқыда артықшылықтар заң бойынша (мемлекет) берілді және жергілікті салықтарды жинауға, жәрмеңкелер ұйымдастыруға, кітаптар басып шығаруға, ішімдік шығаруға қатысты болды, яғни артықшылықтар қызметтің белгілі бір түріне мемлекеттің монополиясымен байланысты болды. Алайда 1840 жылдан бастап франчайзинг сөзі қазіргі мағынасында да (жеке фирмиалар беретін артықшылықтар) пайдаланыла бастады. Ол кезде Германияда сыра шығарушылар франшизаны бакалея тауарларының белгілі бір дүкендеріне берілді, олар осылайша тиісті тауарларды сатуға эксклюзивтік құқық алды. Ағылшын тілінде XX ғасырда franchise терминінен кәсіпкерлік қызметтің жаңа құбылысымен байланысты түсініктерді белгілеу үшін туынды сөздер пайда болды: franchising, franchiser, franchisee.
I-саты. Дәстүрлі франчайзинг (1880-1950). Мынадай салаларда берілген:
- Автомобильдермен тұрмыстық техниканы сату. Singer неміс фирмасы франчайзинг сызбасын 1860 жылдан бастап пайдаланып келеді, ал американдық General Motors компаниясы - 1911 жылдан бастап. Соңғысы өз өнімінің 95% франчайзинг бойынша сатады.
Салқын сусындарды құю және сату. Бұл саладағы алғашқы ашушылар Coca-Cola компаниясы, ол франчайзингті 1886 жылдан бастады, одан кейін Pepsico және басқа ұқсас кәсіпорындар [14, б. 86].
Мұнай өнімдерін сату. Мұнай компаниялары жанармай құю станцияларына өз өнімін бөлшек сауда қызметінен босана отырып, франчайзинг ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz