Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын ҚР еңбек заңнамаларында имплементациялау
Кіріспе 3
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу 6
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары 6
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі 11
1.3 Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализі 19
2 Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау 32
2.1 Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым.қатынастың дамуы 32
2.2 Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау 42
2.3 Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттары 53
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу 6
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары 6
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі 11
1.3 Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализі 19
2 Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау 32
2.1 Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым.қатынастың дамуы 32
2.2 Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау 42
2.3 Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттары 53
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
«Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу» түсінігінен «халықаралық еңбектік қатынастарды құқықтық реттеу» түсінігі ерекшеленеді. Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу дегеннің мәнін толық ашуға тырысайық. Халықаралық Еңбек Ұйымының алдыңғы қатарлы сарапшысы, В.Савиновтың ойынша, еңбекті халықаралық құқықтық реттеу – еңбекті реттеу бойынша халықаралық келісімдермен бекітілген стандарттардың жүйесі, олардың мемлекеттер сәйкес халықаралы келісімге қосылғаннан кейін ұлттық еңбек заңнамасында қолданады. Бұл анықтама зерттелінетін құбылыстың болмысын толықтай ашады және оны қоғамдық-құқықтық тәртіпте көрсетеді. Сонымен бірге, осындай көзқарасты құқық бойынша келесідей ғалымдар қолдайды: К.Н. Гусов, В.Н. Толкунова, А.М. Куренной, Л.П. Ануфриева, И.В. Гетьман-Павлова.
Халықаралық құқықтың теориясына сүйене отырып, халықаралық еңбек құқығы халықаралық жеке құқықтың зерттелу субъектісі болып табылады деген ойға келуге болады, алайда, кез-келген демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекеттің еңбектік қатынастарын реттеудің заманауи конвенциялық сипатын ескере отырып, халықаралық еңбек құқығы қоғамдық сипатқа иеленеді. Бұл бір жағынан еңбектік қатынастарды реттеудің мемлекет аралық, ұйым аралық сипатында көрінсе, екінші жағынан, қоғамдылық азаматтардың өздерінің еңбек құқықтарын міндетті қатысуында көрінеді.
Халықаралық еңбек қатынастарын құқықтық реттеу түсінігін талдап өтейік. Халықаралық құқық теориясы мен халықаралық еңбек құқығы түсінігінде халықаралық еңбек қатынастары түсінігіне анықтама берілмейді екендігін атап өтуді жөн көрдік. Біздің ойымызша мұндай түсініктеменің астарында «шет елдік элементі бар құқықтық қатынастар» халықаралық еңбек құқығының түсінігі түсіндіріледі. Осылайша, берілген түсінікте мыналар негізделетін – ҚР шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлалардың еңбектік қызметі, сыртқы еңбектік миграциясы, еңбек етуші-мигранттардың құқықтарын қорғау бойынша халықаралық нормалар мен еңбек дауларын реттеудің коллизиялық әдістері (Қазақстан Республикасының азаматтық және еңбектік заңнамасы коллизиялық нормалардан тұрмайды).
Алайда біздің ойымызша, халықаралық еңбектік қатынастар ретінд халықаралық құқық жүйесіндегі жеке құқықтық және қоғамдық-құқықтық аспектілерге ие еңбектік қатынастар түсіндіріледі. Еңбектік қатынастардың саласындағы ұлттық заңнамада имплементациялық процестерді зерттеудің шекті қажеттілік пен өзектілік жағдайында біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда халықаралық қоғамдық құқық жүйесіндегі еңбектік қатынастарды зерттеуге бағыттауды жөн көрдік.
Жоғарыда айтқандарға орай, зерттеу жұмысының нысаны ішкі заңнамамен реттелетін еңбектік қатынастар болып табылады, ол заманауи халықаралық құқықтың жағдайында халықаралық нормаларға сәйкес реттеледі. Демек, зерттеу жұмысының пәні еңбектік қатынастарды реттеуші ұлттық заңнама мен халықаралық-құқықтық нормалар болып табылады.
Халықаралық құқықтың теориясына сүйене отырып, халықаралық еңбек құқығы халықаралық жеке құқықтың зерттелу субъектісі болып табылады деген ойға келуге болады, алайда, кез-келген демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекеттің еңбектік қатынастарын реттеудің заманауи конвенциялық сипатын ескере отырып, халықаралық еңбек құқығы қоғамдық сипатқа иеленеді. Бұл бір жағынан еңбектік қатынастарды реттеудің мемлекет аралық, ұйым аралық сипатында көрінсе, екінші жағынан, қоғамдылық азаматтардың өздерінің еңбек құқықтарын міндетті қатысуында көрінеді.
Халықаралық еңбек қатынастарын құқықтық реттеу түсінігін талдап өтейік. Халықаралық құқық теориясы мен халықаралық еңбек құқығы түсінігінде халықаралық еңбек қатынастары түсінігіне анықтама берілмейді екендігін атап өтуді жөн көрдік. Біздің ойымызша мұндай түсініктеменің астарында «шет елдік элементі бар құқықтық қатынастар» халықаралық еңбек құқығының түсінігі түсіндіріледі. Осылайша, берілген түсінікте мыналар негізделетін – ҚР шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлалардың еңбектік қызметі, сыртқы еңбектік миграциясы, еңбек етуші-мигранттардың құқықтарын қорғау бойынша халықаралық нормалар мен еңбек дауларын реттеудің коллизиялық әдістері (Қазақстан Республикасының азаматтық және еңбектік заңнамасы коллизиялық нормалардан тұрмайды).
Алайда біздің ойымызша, халықаралық еңбектік қатынастар ретінд халықаралық құқық жүйесіндегі жеке құқықтық және қоғамдық-құқықтық аспектілерге ие еңбектік қатынастар түсіндіріледі. Еңбектік қатынастардың саласындағы ұлттық заңнамада имплементациялық процестерді зерттеудің шекті қажеттілік пен өзектілік жағдайында біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда халықаралық қоғамдық құқық жүйесіндегі еңбектік қатынастарды зерттеуге бағыттауды жөн көрдік.
Жоғарыда айтқандарға орай, зерттеу жұмысының нысаны ішкі заңнамамен реттелетін еңбектік қатынастар болып табылады, ол заманауи халықаралық құқықтың жағдайында халықаралық нормаларға сәйкес реттеледі. Демек, зерттеу жұмысының пәні еңбектік қатынастарды реттеуші ұлттық заңнама мен халықаралық-құқықтық нормалар болып табылады.
1. Аленина А.В. О системе принципов трудового права// Вестник Омского университета. Серия «Право». 2008. № 3 (16), с. 243
2. Вороновский А.А., Войцех Я.М. Правовое регулирование деятельности финансово-промышленных групп в некоторых странах ЕС//Проблемы теории и практики управления, 2009, №5, с. 235
3. Иванов С.А. Обеспечение реализации международных стандартов труда// Социальное и пенсионное право, 2008, N 2, с. 342
4. Игнатенко Г.В. Международное право. Учебник для вузов.- М.: НОРМА-ИНФРА М, 2005, с. 346
5. Лужников А. М. Международная защита трудовых прав: история, теория и перспективы развития: сборник научных трудов Яр.ГУ им. П. Г. Демидова / под ред. В. В. Бутнева. Ярославль., 2005, с. 357
6. Лукашук И.И. Международное право. Общая часть. - М.: Волтерс Клувер, 2010, с. 369
7. Сафонова О.Н. Соотношение и взаимодействие национального права Республики Казахстан и международного права: Дис. канд. - ВКГУ, 1999
8. Симонов В.И. Правовые гарантии защиты трудовых прав с применением конституционных и международных норм//Международное публичное и частное право, 2009, № 3, с. 279
9. Шумилов О.В. Международно-правовая защита трудовых прав.// Внешнеторговое право, 2006, №2, с. 265
10. Нургалиева Е.Н. Қазақстан Республикасының Еңбек құқығы бойынша практикумы. Астана, 2011, б. 231
11. Европейские трудовые советы: Специфика защиты работников малого бизнеса, транснациональных корпораций и реструктуризируемых предприятий. Европейский опыт и рекомендации для России — М.: Права человека, 2011, с. 366.
12. Шайбеков Д.К. Трудовое правоотношение Республики Казахстан и рынок. Монография -Алматы, 1997.
13. Лучина И.В. Гармонизация корпоративного права государств-членов ЕС // Труды Московской юридической академии. М., 2009, с. 328.
14. Ниццский договор и Хартия основных прав Европейского Союза., под ред. Энтина Л.М. Перевод с французского Луканина Д.В. НОРМА, 2013, с. 297.
15. Право Европейского Союза в вопросах и ответах. Учебное пособие под ред. Кашкина С.Ю., М. Проспект, 2005, с. 197.
16. Право Совета Европы. Конвенция о защите прав человека и основных свобод. Абашидзе А.Х., Алисиевич Е.С. М., 2007 г. С. 364
17. Топорнин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 2012, с. 246.
18. Хартли Т.К. Основы права Европейского Сообщества. Введение в конституционное и административное право Европейского Сообщества. М., 2008, с. 346.
19. Barnard. "The External Dimension of Community Social Policy". The European Union and World Trade Law (Wiley, 2010) р. 264.
20. Cram, Policy-making in the EU: conceptual lenses and the integration process (Routledge, 2007), р. 204.
21. Evans A. The Integration of the European Community and Third States in Europe. Oxford, 2006, р. 109.
22. Pierson and Leibfried, 'Multitiered Institutions and the Making of Social Policy' in Leibfried and Pierson European Social Policy: Between Fragmentation and Integration (Brookings, 2005), р. 203.
23. Weiss M. The Significance of Maastricht for European Community Social Policy. The International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 2012, р. 326.
24. Weatherill. EC Consumer Law and Policy, Longman, 2007, р. 364.
25. Ризаева А.Р. Правовое обеспечение свободы передвижения работников в Европейском союзе: статья // Современное право. - 2006. - № 2. – 1 п.л., с. 198
26. Сыдықов Е.Б. Қазақстан және Еуропалық Одақ.//Қазақстан Республикасының Сыртқы саясаты. -Алматы, 2012 ж. б. 347
27. Құнхожаев Н.Р. Еуропа Одағының әлеуметтік саясаты.//"Қазіргі Қазақстанның экономикасы". -Алматы., 2004 ж. б. 405
28. Право Европейского союза: Документы и комментарии/ Под.ред. С.Ю. Кашкина. М., 2009, с. 402.
29. Европейский союз и Совет Европы: политика в области образования / Б.И. Бражник, Д.Н. Барышников. - СПб.:ЛИК, 2012, с. 341.
30. Европейский союз: эволюция концепций и опыт реформ / В.А. Дадалко, Д.А. Пешко, О.Е. Максимович.- Минск, 2010, с. 249.
31. Бережной В.А. Роль международной организации труда в механизме защиты прав и свобод в сфере труда / В.А. Бережной // Российская юстиция. - 2007. - №3. - с.174.
32. Нургалиева Е.Н., Сабильянов Н.С Правовое регулирование оплаты труда работников (монография). Алматы, Print-S, 2005, 5 п.л.
33. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне түсініктеме. Қарағанды, «Болашақ-Баспа» РББ, 2012 – 878 б.
34. Иванова И. Заключение о трудовых отношениях (Международная организация труда) / И. Иванова // Труд за рубежом. - 2005. - №4. - с.133.
35. Международная организация труда. Рекомендации МОТ 2006 года о трудовом правоотношении (№198): Международные трудовые нормы: от 31.05.06 г. // Труд за рубежом. - 2007. - №2. - с.161.
36. Труханович, Л.В. Визит Генерального директора МОТ Хуана Сомавия в Россию / Л.В. Труханович // Труд за рубежом. - 2002. - №3. - с.134.
37. Бородко Н.П. Международная организация труда: структура и деятельность: учеб. пособие / Н.П. Бородко, А.А. Греченков, Л.А. Киселева. - М: Изд-во деловой и учебной литературы, 2006. - 124 с.
38. Мазин А.Л. Экономика труда: учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по специальности 080104 "Экономика труда" / А.Л. Мазин. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007. - 575 с.
39. Международное право в схемах и таблицах: учебное пособие. - М.: Международный Университет Бизнеса и Управления, 2007. - 96 с.
40. Нобелевская премия. Мир. Т.4: 1963-1975. - М.: Физико-математическая литература, 2006. - 470 с.
41. Рынок труда. Учебник. Под ред. проф.В.С. Буланова и проф. Н.А. Волгина. - М.: "Экзамен", 2000. - 448 с.
42. Семигин Г.Ю. Социальное партнерство в современном мире / Г.Ю. Семигин. - М: Мысль, 2006. - 208 с.
43. В. Волкова. Особенности международно-правовых обязательств в сфере труда. // Юрист 2014. №4, с. 148
44. Васильева М. Конвенция МОТ как источник трудового права. // Экономика и жизнь.2014. №21 (май) с.122
45. Аметистов Э.М. Международное право и труд: факторы имплементации международных норм о труде. М.,2009г., с. 245
46. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V «Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі» Кодексі
47. Зарубежное трудовое право. (учебник) / Кисилёв И.Я. Москва., Норма 2009 г. 263 с.
48. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды
49. Абайдельдинов Т.М., Саданова Ж.К. «О двойственности» принципа права на свободу труда. - Вестник КазГУ, 1999, № 2(11)
50. Нургалиева Е.Н. Механизм правового регулирования труда - Алматы: «Жеты Жаргы», 1996, с. 243.
51. Шайбеков К А. Трудовое право Республики Казахстан. - Алматы, 1996, с. 78.
52. Трудовая деятельность иностранных граждан в РК./ Скала В.И. Алматы; LЕМ, 2000г. 256 с.
53. Димитрова С.А. Правовые проблемы труда и занятости населения. - Алматы: Жеты Жаргы, 1997, с. 346
2. Вороновский А.А., Войцех Я.М. Правовое регулирование деятельности финансово-промышленных групп в некоторых странах ЕС//Проблемы теории и практики управления, 2009, №5, с. 235
3. Иванов С.А. Обеспечение реализации международных стандартов труда// Социальное и пенсионное право, 2008, N 2, с. 342
4. Игнатенко Г.В. Международное право. Учебник для вузов.- М.: НОРМА-ИНФРА М, 2005, с. 346
5. Лужников А. М. Международная защита трудовых прав: история, теория и перспективы развития: сборник научных трудов Яр.ГУ им. П. Г. Демидова / под ред. В. В. Бутнева. Ярославль., 2005, с. 357
6. Лукашук И.И. Международное право. Общая часть. - М.: Волтерс Клувер, 2010, с. 369
7. Сафонова О.Н. Соотношение и взаимодействие национального права Республики Казахстан и международного права: Дис. канд. - ВКГУ, 1999
8. Симонов В.И. Правовые гарантии защиты трудовых прав с применением конституционных и международных норм//Международное публичное и частное право, 2009, № 3, с. 279
9. Шумилов О.В. Международно-правовая защита трудовых прав.// Внешнеторговое право, 2006, №2, с. 265
10. Нургалиева Е.Н. Қазақстан Республикасының Еңбек құқығы бойынша практикумы. Астана, 2011, б. 231
11. Европейские трудовые советы: Специфика защиты работников малого бизнеса, транснациональных корпораций и реструктуризируемых предприятий. Европейский опыт и рекомендации для России — М.: Права человека, 2011, с. 366.
12. Шайбеков Д.К. Трудовое правоотношение Республики Казахстан и рынок. Монография -Алматы, 1997.
13. Лучина И.В. Гармонизация корпоративного права государств-членов ЕС // Труды Московской юридической академии. М., 2009, с. 328.
14. Ниццский договор и Хартия основных прав Европейского Союза., под ред. Энтина Л.М. Перевод с французского Луканина Д.В. НОРМА, 2013, с. 297.
15. Право Европейского Союза в вопросах и ответах. Учебное пособие под ред. Кашкина С.Ю., М. Проспект, 2005, с. 197.
16. Право Совета Европы. Конвенция о защите прав человека и основных свобод. Абашидзе А.Х., Алисиевич Е.С. М., 2007 г. С. 364
17. Топорнин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 2012, с. 246.
18. Хартли Т.К. Основы права Европейского Сообщества. Введение в конституционное и административное право Европейского Сообщества. М., 2008, с. 346.
19. Barnard. "The External Dimension of Community Social Policy". The European Union and World Trade Law (Wiley, 2010) р. 264.
20. Cram, Policy-making in the EU: conceptual lenses and the integration process (Routledge, 2007), р. 204.
21. Evans A. The Integration of the European Community and Third States in Europe. Oxford, 2006, р. 109.
22. Pierson and Leibfried, 'Multitiered Institutions and the Making of Social Policy' in Leibfried and Pierson European Social Policy: Between Fragmentation and Integration (Brookings, 2005), р. 203.
23. Weiss M. The Significance of Maastricht for European Community Social Policy. The International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 2012, р. 326.
24. Weatherill. EC Consumer Law and Policy, Longman, 2007, р. 364.
25. Ризаева А.Р. Правовое обеспечение свободы передвижения работников в Европейском союзе: статья // Современное право. - 2006. - № 2. – 1 п.л., с. 198
26. Сыдықов Е.Б. Қазақстан және Еуропалық Одақ.//Қазақстан Республикасының Сыртқы саясаты. -Алматы, 2012 ж. б. 347
27. Құнхожаев Н.Р. Еуропа Одағының әлеуметтік саясаты.//"Қазіргі Қазақстанның экономикасы". -Алматы., 2004 ж. б. 405
28. Право Европейского союза: Документы и комментарии/ Под.ред. С.Ю. Кашкина. М., 2009, с. 402.
29. Европейский союз и Совет Европы: политика в области образования / Б.И. Бражник, Д.Н. Барышников. - СПб.:ЛИК, 2012, с. 341.
30. Европейский союз: эволюция концепций и опыт реформ / В.А. Дадалко, Д.А. Пешко, О.Е. Максимович.- Минск, 2010, с. 249.
31. Бережной В.А. Роль международной организации труда в механизме защиты прав и свобод в сфере труда / В.А. Бережной // Российская юстиция. - 2007. - №3. - с.174.
32. Нургалиева Е.Н., Сабильянов Н.С Правовое регулирование оплаты труда работников (монография). Алматы, Print-S, 2005, 5 п.л.
33. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне түсініктеме. Қарағанды, «Болашақ-Баспа» РББ, 2012 – 878 б.
34. Иванова И. Заключение о трудовых отношениях (Международная организация труда) / И. Иванова // Труд за рубежом. - 2005. - №4. - с.133.
35. Международная организация труда. Рекомендации МОТ 2006 года о трудовом правоотношении (№198): Международные трудовые нормы: от 31.05.06 г. // Труд за рубежом. - 2007. - №2. - с.161.
36. Труханович, Л.В. Визит Генерального директора МОТ Хуана Сомавия в Россию / Л.В. Труханович // Труд за рубежом. - 2002. - №3. - с.134.
37. Бородко Н.П. Международная организация труда: структура и деятельность: учеб. пособие / Н.П. Бородко, А.А. Греченков, Л.А. Киселева. - М: Изд-во деловой и учебной литературы, 2006. - 124 с.
38. Мазин А.Л. Экономика труда: учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по специальности 080104 "Экономика труда" / А.Л. Мазин. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007. - 575 с.
39. Международное право в схемах и таблицах: учебное пособие. - М.: Международный Университет Бизнеса и Управления, 2007. - 96 с.
40. Нобелевская премия. Мир. Т.4: 1963-1975. - М.: Физико-математическая литература, 2006. - 470 с.
41. Рынок труда. Учебник. Под ред. проф.В.С. Буланова и проф. Н.А. Волгина. - М.: "Экзамен", 2000. - 448 с.
42. Семигин Г.Ю. Социальное партнерство в современном мире / Г.Ю. Семигин. - М: Мысль, 2006. - 208 с.
43. В. Волкова. Особенности международно-правовых обязательств в сфере труда. // Юрист 2014. №4, с. 148
44. Васильева М. Конвенция МОТ как источник трудового права. // Экономика и жизнь.2014. №21 (май) с.122
45. Аметистов Э.М. Международное право и труд: факторы имплементации международных норм о труде. М.,2009г., с. 245
46. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V «Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі» Кодексі
47. Зарубежное трудовое право. (учебник) / Кисилёв И.Я. Москва., Норма 2009 г. 263 с.
48. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды
49. Абайдельдинов Т.М., Саданова Ж.К. «О двойственности» принципа права на свободу труда. - Вестник КазГУ, 1999, № 2(11)
50. Нургалиева Е.Н. Механизм правового регулирования труда - Алматы: «Жеты Жаргы», 1996, с. 243.
51. Шайбеков К А. Трудовое право Республики Казахстан. - Алматы, 1996, с. 78.
52. Трудовая деятельность иностранных граждан в РК./ Скала В.И. Алматы; LЕМ, 2000г. 256 с.
53. Димитрова С.А. Правовые проблемы труда и занятости населения. - Алматы: Жеты Жаргы, 1997, с. 346
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
______________________
Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын ҚР еңбек заңнамаларында имплементациялау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын ҚР еңбек заңнамаларында имплементациялау
мамандығы _________ - ___________
Орындаған: ______________________
Ғылыми жетекшісі:
...доцент _______________________
Астана, 2016
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
_____________________ факультеті
_____________________ мамандығы
_____________________кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
________________________студенті
Аты-жөні
___________________________________ _
Курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы___________________________________ __
___________________________________ _____________________________
__ _________ 20__ ж. ректордың бұйрығымен бекітілген
2. Аяқталған жұмысты студенттің тапсыру мерзімі __ _________ 20__ ж.
3. Жұмысқа алғашқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ __________
4. Дипломдық жұмыста өңдеуге тиісті мәселелердің тізімі __________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________________
5. Графикалық мәліметтердің тізімі (суреттер, кестелер, диаграммалар мен т.б.)
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________
6. Негізгі ұсынылатын мәліметтердің тізімі _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________
7. Жұмыс бойынша кеңестер (жұмыс бөлімдеріне тиісті көрсетілумен)
Нөмір, бөлімнің, тараудың атауы
Ғылыми жетекшісі, кеңесшісі
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берген (қолы)
Тапсырманы қабылданған (қолы)
8. Дипломдық жұмысты орындау тәртібі
№
Жұмыстың сатылары
Жұмыстың сатыларын орындау кезеңдері
Ескертулер
1
2
3
4
5
6
7
8
Тапсырманы беру уақыты __ _________ 20__ ж.
Ғылыми жетекшісі __________________________________
Тапсырманы қабылдаған: студент ______________________
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу 6
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары 6
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі 11
1.3 Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализі 19
2 Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау 32
2.1 Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым-қатынастың дамуы 32
2.2 Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау 42
2.3 Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттары 53
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу түсінігінен халықаралық еңбектік қатынастарды құқықтық реттеу түсінігі ерекшеленеді. Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу дегеннің мәнін толық ашуға тырысайық. Халықаралық Еңбек Ұйымының алдыңғы қатарлы сарапшысы, В.Савиновтың ойынша, еңбекті халықаралық құқықтық реттеу - еңбекті реттеу бойынша халықаралық келісімдермен бекітілген стандарттардың жүйесі, олардың мемлекеттер сәйкес халықаралы келісімге қосылғаннан кейін ұлттық еңбек заңнамасында қолданады. Бұл анықтама зерттелінетін құбылыстың болмысын толықтай ашады және оны қоғамдық-құқықтық тәртіпте көрсетеді. Сонымен бірге, осындай көзқарасты құқық бойынша келесідей ғалымдар қолдайды: К.Н. Гусов, В.Н. Толкунова, А.М. Куренной, Л.П. Ануфриева, И.В. Гетьман-Павлова.
Халықаралық құқықтың теориясына сүйене отырып, халықаралық еңбек құқығы халықаралық жеке құқықтың зерттелу субъектісі болып табылады деген ойға келуге болады, алайда, кез-келген демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекеттің еңбектік қатынастарын реттеудің заманауи конвенциялық сипатын ескере отырып, халықаралық еңбек құқығы қоғамдық сипатқа иеленеді. Бұл бір жағынан еңбектік қатынастарды реттеудің мемлекет аралық, ұйым аралық сипатында көрінсе, екінші жағынан, қоғамдылық азаматтардың өздерінің еңбек құқықтарын міндетті қатысуында көрінеді.
Халықаралық еңбек қатынастарын құқықтық реттеу түсінігін талдап өтейік. Халықаралық құқық теориясы мен халықаралық еңбек құқығы түсінігінде халықаралық еңбек қатынастары түсінігіне анықтама берілмейді екендігін атап өтуді жөн көрдік. Біздің ойымызша мұндай түсініктеменің астарында шет елдік элементі бар құқықтық қатынастар халықаралық еңбек құқығының түсінігі түсіндіріледі. Осылайша, берілген түсінікте мыналар негізделетін - ҚР шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлалардың еңбектік қызметі, сыртқы еңбектік миграциясы, еңбек етуші-мигранттардың құқықтарын қорғау бойынша халықаралық нормалар мен еңбек дауларын реттеудің коллизиялық әдістері (Қазақстан Республикасының азаматтық және еңбектік заңнамасы коллизиялық нормалардан тұрмайды).
Алайда біздің ойымызша, халықаралық еңбектік қатынастар ретінд халықаралық құқық жүйесіндегі жеке құқықтық және қоғамдық-құқықтық аспектілерге ие еңбектік қатынастар түсіндіріледі. Еңбектік қатынастардың саласындағы ұлттық заңнамада имплементациялық процестерді зерттеудің шекті қажеттілік пен өзектілік жағдайында біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда халықаралық қоғамдық құқық жүйесіндегі еңбектік қатынастарды зерттеуге бағыттауды жөн көрдік.
Жоғарыда айтқандарға орай, зерттеу жұмысының нысаны ішкі заңнамамен реттелетін еңбектік қатынастар болып табылады, ол заманауи халықаралық құқықтың жағдайында халықаралық нормаларға сәйкес реттеледі. Демек, зерттеу жұмысының пәні еңбектік қатынастарды реттеуші ұлттық заңнама мен халықаралық-құқықтық нормалар болып табылады.
Зерттеу жұмысының өзектілігін осы мәселенің Қазақстан Республикасында жеткіліксіз зерттелуі негіздейді. Сонымен бірге халықаралық құқықтың заманауи даму сатысында және Қазақстанның өзінің даму сатысында халықаралық құқықтың субъектісі ретінде ұлттық заңнамадағы халықаралық құқықтың қағидалары мен нормаларын әрі қарайғы ендірілуі туралы мәселесі өте маңызды болып келеді. Осы нормалар мен қағидалардың әрекет етуінің бір саласы - бұл әлеуметтік-еңбектік қатынастардың саласы болып табылады. Әр мемлекет пен әлемдік қауымдастық халықаралық стандарттары мен нормаларын қабылдау мен реттеудің көмегімен еңбектік қатынастарды тиімді құқықтық реттеуді және оның әрі қарайғы міндетті имплементациялауын өзінің алдына міндет етіп қояды.
Зерттеу жұмысының зерттелу деңгейі: Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу бұл отандық заң ғылымындағы ең зерттелмеген және аз зерттелген бағыттарының бірі болып табылады. Сонымен бірге әлеуметтік саланың, соның ішінде еңбектік қатынастардың халықаралық құқықтық реттелуінің мәселелері алыс шет елдердің, ресейдің ғалымдарының еңбектерінде қолданылды, соның ішінде Бенинг В.Р., Р.Бланпэн, Бернар К., Ширу Р., Ланфранч М.П. сынды шет ел ғалымдары мен Хамзин А.Ш., Хамзина. Ж.А, Хамзина Л.А., Уваров В.Н., Абайдельдинов Е.М., Абайдельдинов Т.М., Ахметов А., Ахметова Г., Сафонова О.Н., Шайбеков К.А., Нургалиева Е.Н. сынды ресейлік және қазақстандық ғалымдар бар.
Халықаралық еңбек құқығы мен еңбек құқығының теориясы бойынша ғалым-мамандардың еңбектері талданған: Бекяшев Д.К., Киселев И.Я., Ануфриева Л.П., Гусов К.Н., Толкунова В.Н., Шиян В.И, Энтин Л.М., Созонтова А.В., Кашкин Ю.С., Орловский Ю.П., Дмитриева С.А., Марочкин С.Ю., Кантари Е.А.
Зерттеудің эмпирикалық негізін Қазақстан Республикасының заңнамасы мен халықаралық құқықтық актілер құрады: ХЕҰ Конвенциялары мен ұсыныстары, 1948 ж. адам құқығының жалпы декларациясы, 1966 ж. азаматтық құқықтар туралы Халықаралық пакт, 1966 ж. экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пакт, 1998 ж. еңбек саласындағы негізін қалаушы принциптер мен құқықтар туралы Декларация, 1995 ж. ҚР Конституциясы, 2007 ж. ҚР Еңбек Кодексі, Еуропалық Кеңестік Директивалары, ТМД шеңберіндегі серіктестік туралы келісімдер.
Зерттеу жұмысының өзектілігі отандық заң ғылымында еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеудің жалпы талдануының болмауына негізделген, халықаралық құқықтық реттеудің жеке бағыттары бойынша зерттеулер фрагментарлы сипатқа ие.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Берілген жұмыстың мақсаты қазақстандық заңнамаға халықаралық еңбектік стандарттарды трансформациялау мен имплементациялау процесін зерттеу, берілген процестің теориялық және практикалық мәселелерін анықтау болып табылады.
Берілген мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей зерттеу міндеттері анықталды:
- Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігін, субъектілерін, негізгі қағидаларын қарастыру;
- Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі н талдау;
- Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау ын анықтау;
- Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым-қатынастың дамуын зерттеу;
- Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау;
- Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттарын қарастыру.
Зерттеу әдістері. Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі өзара толықтырушы құқықтық, философиялық, ғылыми және арнайы әдістердің жүйесі болып табылады, олар кешенді, жүйелік, құрылымдық-функционалдық амалдың ұстанымымен алғанда толық, объективті және келешегі бар нәтижелерді алуға бағытталған.
Алынған нәтижелердің теориялық және практикалық мәнділігі дипломдық жұмыстың нәтижелері еңбектік құқықтың халықаралық және ішкі мемлекеттік жаңа мүмкіндіктерін ашуға негізделеді.
Олар көптеген ғылыми мәселелердің негізінде қолданыола алынады. Осы жұмыстың жағдайлары қолданыстағы мәселелерді жоюға мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыстың нәтижелерінің мәнділігі мәселенің қойылуының жаңалығымен, көптеген қорытындылардың болжамдық сипатымен, ғылыми-зерттеу жұмысындағы негізгі жағдайларды апробацияланғандығымен негізделеді. Дипломда келтірілген қорытындылар мен ұсыныстар практикалық қызмет үшін маңызды
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы зерттелінетін мәліметтердің көлеміне қарай кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен құралады.
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары
Әдебиетте еңбектік қатынастарды халықаралық-құқықтық реттеудің бірнеше анықтамалары бар. Осылайша, Д.В.Черняевтың айтуынша, әлеуметтік-еңбектік саланы халықаралық-құқықтық реттеу кешенді сипатқа ие негізінен құқықтың екі саласының - еңбектік жіне халықаралық қауымдық, бір уақытта саласының бірі болып табылады, оның міндетіне қандай да бір халықаралық қауымдастықтың шеңберіндегі әлеуметтік-еңбектік мәселелерді құқықтық реттеге үлгілік әдістерді орнату мен іске асыру кіреді.
Өз кезегінде Ю.П. Орловский еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу деп еңбекті қолданумен, оның жағдайларын жақсартумен, еңбекті қорғаумен, жұмысшылардың жеке және ұжымдық мүдделерін қорғаумен байланысты мәселелермен мемлекеттерді халықаралық келісімдерінің көмегімен регламенттеуді түсінеді.
Кейбір ғалымдар еңбекті халықаралық-құқықтық реттеуді заманауи толық және өзара байланысты әлемнің әлеуметтік шынайылығын сипаттаушы маңызды факторы деп атайды. Басқалары еңбекті реттеу бойынша стандарттарды халықаралық актілермен орнатылған жүйесі ретінде анықтайды, оларды сәйкес халықаралық келісімге қосылған мемлекеттер ұлттық еңбектік заңнамада қолданады [1, б. 32].
Жоғарыда аталған көзқарастан мынадай қорытынды шығаруға болады: еңбектік құқық ғылымында еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу деп жалпы мағынасында халықаралық келісімдердің көмегімен жұмысшылардың еңбек шарттары мен заңды құқықтарын қорғау түсіндіріледі. Ол сонымен бірге адам құқықтарын қорғаудың бір түрі ретінде қарастырылады, оның институты қазіргі кезде заманауи еңбектік құқықта табысты бекітілді.
Көптеген ғалымдар атап көрсеткендей, ұлттық және халықаралық еңбектік құқықтың пәні сәйкес келеді: бұл еңбектік және онымен тікелей байланысты қатыснастар. Осылайша оларға дәстүрлі түрде жұмысбастылық пен жұмысқа орнату көмектесу бойынша қатынастарды, жұмысшылардың жұмыс берушімен және кәсіподақтың жұмыс берушімен қатынастарды ұйымдастырушылық-басқару қатынастарын, әлеуметтік-серіктестік қатынастарды, еңбек заңнамасын бақылау мен қадағалау бойынша қатынастарды, жұмысшылардың кәсіби дайындығы мен қайта біліктілігін алу бойынша қатынастарды, жұмысшылар мен жұмыс берушілердің материалдық жауапкершілігі бойынша қатынастарды, сонымен бірге еңбек дауларын шешу бойынша қатынастарды жатқызады.
Алайда тағы да айта кететін жайт, саланың халықаралық-құқықтық сипаты реттеу пәніне біршама өз орнын қалдырады. Осылайша, менің ойымша, халыралық қауымның шеңберіндегі әлеуметтік-еңбектік мәселелерді құқықтық реттеудің түрлік амалдарын орнату мен қолдану бойынша қоғамдық қатынастар ретіндегі халықаралық еңбектік құқығының пәнін барынша нақты анықтау болып табылады, ол өз кезегінде, әлеуметтік тыныштыққа қол жеткізу, адам өмірлерінің сапасын жоғарылату, лайықты жалақыны және жағымды еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, сонымен бірге әлемнің әр мемлекетіндегі әлеуметтік мемлекеттік қалыптастыру сынды өзекті мәселелерінің шешілуіне бағытталған.
Осы мәселелерді шешудің маңызды элементі, негізінен, өндірістік процестерді ұйымдастыру мен басқарудың заманауи әдістерін тарату, үйлесімді жұмыс ортасын қалыптастыру, адамның жұмысы мен жеке өмірінің балансын қамтамасыз ету, кедейлікпен, теңсіздікпен жұмысшылардың және тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған қабаттарының құқықтарының бұзылуымен күресу және т.б..
Құқықтың кез-келген саласы әдісінің мәні құқық субъектілеріне мемлекеттік әсер ету әдістері мен амалдарының ерекшелігіне, олардың қатынастарын реттеу мақсатында бекітіледі. Халықаралық еңбектік құқықтың мәнінің өзгешелігі өзіне халықаралық және еңбектік құқықтың әдістерін енгізеді. Осылайша, еңбектік құқық, екі жақты жеке-қоғамдық сипатын негіздеді. Мұндай сипат халықаралық еңбектік құқықтың әдісінің басты ерекшелігін қалыптастырды: келісімдік және заңнамалық реттеудің өзгеше үйлесімі (немесе диспозитивті және императивті).
Алайда құқықтық берілген саласының қоғамдық-құқықтық сипаты туралы ұмытпаған жөн, ол Д.В.Черняевтың айтуынша, оның әдістерінің іске асырылуы билік пен бағынудың есебінен толық жүруінен көрінеді, ол оның субъектілерінің арасында оларды біріктіруші, оған кірістірілген мәселелер бойынша оның барлық қатысушыларының еркін үйлестіру жағдайында бекітілетін, халықаралық қауымның біріктірілуі туралы халықаралық келісімнің негізінде орнатылған [2, б. 34].
Жоғарыда аталғанның бәрі халықаралық-құқықтық еңбекті реттеудің және әсіресе еңбектің халықаралық нормаларының мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Құқықтың кез-келген саласының қағидасы негізгі идеялар мен амалдар болып саналады, олардың негізінде нақты саланың нормативті мазмұны қалыптасады. Сондықтан олардың мазмұны әрдайым зерттеуге қызықты және бір уақытта даулы мәселе болып табылады.
Еңбек құқығының ғылымында қағидалардың мазмұны мен жіктелуіне қатысты көптеген көзқарастар болады. алайда еңбекті құқықтық реттеудің негізгі халықаралық қағидаларының тізімі 1998 жылдың 18 маусымында Халықаралық еңбек ұйымымен қабылданған Еңбек саласындағы негізін салушы қағидалар мен құқықтар туралы Декларациясында өзінің бекітілуін тапты. Берілген актіні қабылдаудың қажеттілігі көптеген мемлекеттер - Халықаралық еңбек ұйымының мемлекет-мүшелері негізгі конвенцияларын ратификацияламауымен айтып жазылды.
Халықаралық еңбек ұйымының барлық міндетті қатысушы мемлекеттерінің негізгі қағидаларының бір ретінде мыналар аталды: а) бірлестіктердің еркіндігі мен ұжымдық келіссөздерді жүргізуге құқықты шынайы мойындау (әлеуметтік диалог қағидасы); б) мәжбүрлі немесе міндетті еңбектің барлық түрлерінің қысқартылуы; в) бала еңбегіне нақты тыйым салу; г) еңбек пен сабақтар саласындағы кемсітуге жол бермеу [3, б. 45].
Ұжымдық келіссөздерді жүргізуге біріктіру еркіндігі мен нақты құқықтың қабылдануы еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидаларының ішінде бірінші орынға шығаруға Халықаралық еңбек ұйымымен жайдан-жай қойылмаған. Осылайша Аленина А.В. осыған орай мынаны атап айтады: бұл қағиданы жүзеге асыру бір уақытта мақсат пен құралды көрсетеді, егер жұмысшылар толыққанды кәсіподақтарды біріктіру мен ұжымдық келіссөздерді жүргізуге құқығын жүзеге асыра алатын болса, олар келісімдік тәртіпте кез-келген әлеуметтік құқықты алуы мүмкін. Алайда, атап өтетін жайт, бірлестіктің шынайы еркіндігін қамтамасыз ету үшін заңнамадағы қандай да бір құқықтардың жай бекітілуі жеткіліксіз, бұл қоғамның өзінде жұмыс берушінің азаматтық қоғамының институты ретіндегі тәуелсіз кәсіподақтар мен бірлестіктердің қуатты жүйесінің пайда болуы үшін қажет.
Мәжбүрлі еңбекпен байланысты мәселелер, ең біріншілері болып табылады, олар еңбекті халықаралық-құқықтық реттеуде шешілді. Шестерякова И.В. атап өткендей, 1815 жылдан бастап әлемде құлдық пен мәжбүрлі еңбекке тыйым салуға бағытталған үш жүзден астам халықаралық актілер бекітілді. Мәжбүрлі еңбекке тыйым салуға мемлекетті мәжбүрлі және міндетті еңбекті оның барлық формалары мен көріністерінде қолдануды қысқартуға мемлекетті міндеттеуші, және қылмыстық құқық бұзылуы ретіндегі мәжбүрлі еңбектің қолданылуын бағалауды ұсынушы, Халықаралық еңбек ұйымының екі конвенциясы мен екі ұсыныстары арналған. Қазақстандық еңбек құқығында мәжбүрлі еңбекке тыйым салу қағидасының нақты мазмұны ҚР ЕК ашылған.
Бала еңбегінің мәселесімен Халықаралық еңбек ұйымы Халықаралық еңбек конференциясының бірінші сессиясынан бастап айналысты, ол 1919 жылы өтті, ол бойынша өндіріске балаларды жұмысқа қабылдау үшін минималды жасы туралы 1919 ж. Конвенция мен өндірістегі жасөспірімдердің кешкі еңбегі туралы Конвенция қабылданды. Балалар мен жасөспірімдердің еңбегі мәселесі Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінде, Қазақстан Республикасының Конституциясында және Қазақстан Республикасының ҚР баланың құқықтары туралы Заңда көрсетілген, 18 жасқа дейінгі жұмысшылардың еңбегін құқықтық реттеуге қатысты [4, б. 94].
Кемсітуге тыйым салу қағидасы әділеттілік сынды жалпы құқықтық қағиданың көрінісі болып табылады. Бұл ретте кемсіту деп А.В.Аленинамен берілген анықтамаға сәйкес, жынысы, ділі, терісінің түрі, ұлты, тілі, жасы, тұрғылықты мекен-жайы, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылық, дін мен жұмысшының іскерлік қасиеттерімен байланысты емес басқа жағдайларға қатысты белгілері бойынша кез-келген айырмашылық, рұқсат етпеушілік, жоққа шығару немесе артық көру ретінде түсінуге болады. Халықаралық еңбек құқығы тең еңбек төлемін 1919 ж. өзінің Жарғысында, кейін 1944 ж. Филадельфиялық декларацияда бекітті. Әділетті ғаламданудың мақсатында,ы 2008 ж. әлеуметтік әділеттілік туралы Халықаралық еңбек ұйымының Декларациясында мынаны атап көрсетуге болады: лайықты еңбек бағдарламасын жүзеге асыру үшін стратегиялық мақсаттардың бірі тендерлік теңділікті және кемсітуге тыйым салуды қамтамасыз етудің стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады.
Еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу қағидаларының қатарына жұмысшылардың негізгі құқықтарын жатқызуға болады, олар өзінің бекітілуін адам құқығының Жалпы декларациясында (1948 ж.), азаматтық және саяси құқықтары туралы Халықаралық пактіде (1966 ж.), экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде (1973 ж.) тапты. Олардың басым бөлігі бүгінгі күні ҚР ЕК көрініс тапты.
Өз алдына, Б.С.Рощинмен аталған факт жағымды болып табылады: қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Халықаралық еңбек ұйымының 8 барлық Конвенцияларын ратификациялады, онда төрт негізгі қағида нормативтік дамуына ие болды, ол Еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидалар мен құқықтар туралы Халықаралық еңбек ұйымында жарияланған. Алайда, айта кететін жайт, берілген қағидалар тек ұлттық заңнамада ғана дамып қоймай, сонымен бірге құқықты қолдану қызметінің негізі болуы қажет.
Халықаралық еңбек құқығының субъектілері - бұл еңбекті халықаралық-құқықтық реттеудің қатысушылары, олар халықаралық құқықтар мен міндеттемелерге ие, оларды субъектілер халықаралық құқықтық актінің негізінде жүзеге асырады.
Оларды екі топқа бөлуге болады: халықаралық ұйымлар мен трансұлттық корпорациялар. Өз кезегінде, халықаралық ұйымдар халықаралық үкіметтік және халықаралық үкіметтік емес ұйымдар болып бөлінеді. Мұндай жіктелу Н.Л.Лютовпен және П.Е.Морозовпен ұсынылған және халықаралық қоғамдық құқықтың теориясында кеңінен таралған.
Халықаралық үкіметтік ұйымдар тұрақты негіздегі мемлекеттердің бірігуін білдіреді, олар құрылтай құжатының немесе келесідей мақсатқа қол жеткізу үшін халықаралық келісімнің базасында жасалынады: белгілі бір халықаралық мәселелерді шешу, жан-жақты серіктестікке көмектесу. Берілген субъектілердің ерекшелігін олардың құқықтық субъектілігі мемлекеттердің құқық субъектілігінен ерекшелеуші жағдайы жасайды, өйткені суверенитеттен шықпайды. Барлық халықаралық үкіметтік ұйымдар екі түрге - әлемдік және аймақтыққа бөлінеді [5, б. 94].
Әлемдік ұйымдардың жүйесінде басым орынды Біріккен Ұлттардың Ұйымы мен Халықаралық еңбек ұйымы иеленеді. Өз кезегінде, аймақтық халықаралық үкіметтік ұйымдарға Еуропа Кеңесін, Еуропалық Одақты, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің Ассоциациясын, Америка мемлекеттерінің Ұйымын, африкалық Бірліктің Ұйымын, ТМД, ОБСЕ, НАФТА жатқызуға болады.
Халықаралық үкіметтік емес ұйым көптеген белгілеріне ие, олар жалпы халықаралық құқықтың ерекше және жеке халықаралық еңбек құқығының субъектісі ретінде анықтауға мүмкіндік береді: біріншіден, ол үкіметаралық келісімнің негізінде құрылады; екіншіден, оның мүшелері әр түрлі мемлекеттердегі жеке және заңды тұлғалар субъектілері бола алады; үшіншіден, кем дегенде бір мемлекетпен мойындалуы немесе халықаралық үкіметаралық ұйымдардағы кеңестік статустың болуы қажет; ақыр соңында, халықаралық құқық субъектілігі халықаралық келісіммен анықталған.
Әлемдік ұйымдардың жүйесіне кәсіподақтардың Халықаралық конфедерациясы, кәсіподақтардың Әлемдік федерациясы, Ғаламдық кәсіподақтық федерациялар кіреді.
Трансұлттық корпорация ретінде әдетте бірнеше мемлекеттерде өзінің өндірістік қуаттарына ие компанияны түсінеді, ол үшін халықаралық экономикалық қызмет маңызды болып табылады. Бұл ретте БҰҰ өзінің анықтамасын береді: ТҰК ретінде екі және одан да көп мемлекеттерде бірліктерден тұратын компания түсіндіріледі, ол келісілген саясатты жүргізуге мүмкіндік беретін және онда жеке бірліктер меншіктіліктің құралымен байланысты, шешімдерді қабылдау жүйесінің шеңберінде жасалынады.
Менің ойымша, халықаралық еңбек құқығының субъектісі ретіндегі Халықаралық еңбек ұйымы маңызды рөл атқарады, өйткені әлеуметтік-еңбектік мәселелерді реттеуде шешуші рөл атқарады. Мұнымен қоса, Халықаралық еңбек ұйымының шеңберінде қабылданған актілер заманауи әлемдік қоғаммен қабылданған, еңбектің халықаралық стандарттарының негізгі корпусын құрайды [6, б. 37].
Халықаралық еңбек ұйымы Ұлттар Лигасының құрылымдық бөлімшесі ретіндегі Версальдық бейбітшілік келісімінің негізінде 1919 жылы жасалынды. 1946 жылы бұл ұйым еңбектік қатынастарды реттеумен айналысатын, БҰҰ мамандандырылған мекеменің статусына ие болды.
Осылайша, 1944 ж. Халықаралық еңбек ұйымының Филадельфиялық декларациясының 3 бабына сәйкес, Халықаралық еңбек ұйымының міндеті бағдарламаларға халықаралық көмектесу болып табылады, оның мақсаты келесідей: толық жұмыс бастылық пен өмір деңгейін арттыру; осындай жұмыстардағы еңбек етушілердің жұмыс бастылығы, онда олар өзінің шеберлігіне толық шамадағы көріністерге қанағаттандыруды иелене алады; жалақы саласындағы тең бастауларда қатысуға мүмкіндіктерді ұсыну; ұжымдық келіссөздерге құқықты тиімді қабылдау; әрекеттердің барлық түрлеріндегі еңбек етушілердің өмірі мен денсаулығын сәйкес қорғау; балалардың әлеуметтік қамтамасыз етілуі мен аналықты қорғау; сәйкес қоректендіруді, тұрғын үйді, демалу мен мәдениет үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз ету; жалпы және кәсіби білім саласындағы мүмкіндіктердің теңділігін қамтамасыз ету.
Халықаралық еңбек ұйымының Жарғысына сәйкес, жоғарғы атқарушы орган Әкімшілік кеңес болып табылады. Ол Халықаралық еңбек ұйымына кіретін, 14 мемлекеттердің мемлекеттік органдарының өкілдерінен, осы мемлекеттердің жалпы мемлекеттік бірлестіктер өкілдерінің жұмысшыларынан, жұмыс берушілердің 14 жалпы мемлекеттік бірлестіктердің сәйкес өкілдерінен тұрады. Халықаралық еңбек ұйымының Жарғысының 14 бабына сәйкес, Кеңестің міндетіне Халықаралық еңбек ұйымының саясатына қатысты шешімдерді қабылдау, Халықаралық Еңбек Конференциясының кезекті сессиясының күн тәртібін, Халықаралық еңбек ұйымының бюджетін және т.б. жасау кіреді. Әкімшілік кеңес Халықаралық еңбек бюросының Бас директорын таңдайды.
Халықаралық еңбек ұйымының әкімшілік-басқару құрылымы ретінде Халықаралық еңбек бюросы қызмет етеді. ХЕБ құрамында біріккен, аймақтық және жергілікті бөлімдер мен бюроның жиынтығы Халықаралық еңбек бюросының құзыреттілігіне кіретін, барлық әкімшілік, зерттеу, баспа және т.б. жұмыстарды жүзеге асырады. Халықаралық еңбек ұйымының құрылымында дәл Халықаралық еңбек бюросы конвенциялар мен ұсыныстардың мәтіндерін Халықаралық еңбек ұйымының кезекті сессиясын қабылдауға дайындау бойынша алдын ала жұмыстардың үлкен бөлігіне жауап береді [7, б. 100].
Халықаралық еңбек ұйымының құрылымында сот функциясын жүзеге асырушы орган - Әкімшілік трибунал болады. Оны сот органы деп атауға болмайды, алайда еңбек саласындағы сот қызметтерін орындауға шақырылған. И.И.Лукашук атап көрсеткендей, оның құзыреттілігі тек Халықаралық еңбек ұйымы жұмысшыларының және берілген Трибуналдың құзыреттілігіне сәйкестігін мойындайтын өзінің жұмыс берушілерімен басқа халықаралық ұйымдардың дауларына қатысты қолданылады.
Халықаралық еңбек ұйымының жарғысына сәйкес, ғылыми-аналитикалық, кеңестік-ақпараттық және білім қызметтері Турин қаласындағы Халықаралық оқыту орталығымен, Женава қаласындағы (Швейцария) Халықаралық әлеуметтік-еңбектік зерттеулердің институтымен және Мультитәртіптік кеңестік топтармен іске асырылады, оның қызметі Халықаралық еңбек ұйымына кіретін мемлекеттерге көмекке бағытталған.
Халықаралық құжаттардың, соның ішінде БҰҰ, ХЕҰ Жарғылардың, Филадельфиялық декларациялардың және т.б. анализі дәл Халықаралық еңбек ұйымы еңбектік құқықтық қатыснастарды халықаралық-құқықтық реттеудің негізгі бағыттарын анықтайды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі
Халықаралық еңбек ұйымы (International Labour Organization) - бұл Ұлттар Лигасының мамандандырылған мекемесі, ал екінші дүниежүзілік соғыстан кейін - 1919 жылы әр түрлі мемлекеттердің үкіметтерімен негізін салған Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) қызметі барлық әлемде бейбітшілікті қамтамасыз етуге, еңбек қатынастарын жақсартуға бағытталған.
ХЕҰ қызметіне жұмыс берушілердің өкілдері, жұмысшылардың ұйымдары мен үкіметтік құрылымдардың өкілдері қатысады. 1946 жылы ХЕҰ БҰҰ маманданған алғашқы мекемесіне айналды, қазіргі кезде ХЕҰ қатысушылары 170 мемлекет болып табылады.
ХЕҰ басты мақсаты әлеуметтік-экономикалық прогреске ықпал етуге, әл-ауқатының артуына және адамдардың еңбек жағдайларын жақсартуға және адамдардың құқықтарын қорғауға негізделеді.
ХЕҰ негізгі міндеттеріне келесілер жатады:
- әлеуметтік-еңбектік мәселелерді шешуге бағытталған келіскен саясат пен бағдарламаны жасау;
- конвенциялар мен ұсыныстар күйіндегі халықаралық еңбек нормаларын жасау мен қабылдау және олардың орындалуын бақылау;
- жұмыс бастылық мәселесін шешуде қатысушы-мемлекеттерге көмектесу, жұмыссыздықты азайту және миграцияны реттеу;
- адам құқықтарының қорғалуы (еңбек етуге, бірігуге, ұжымдық келіссөздерге, мәжбүрлі еңбектен және кемсітуден қорғау және т.б. құқығы);
- кедейлікпен күрес, жұмысшылардың өмір деңгейін арттыру, әлеуметтік қамтамасыздандыруды дамыту;
- кәсіби дайындыққа ықпал ету және жұмыс істеушілер мен жұмыссыздарды қайта дайындау;
- еңбек пен өндірістік, қауіпсіздік ережесі мен еңбек гигиенасы, қоршаған ортаны қорғау мен қалпына келтіру саласындағы шарттарды жақсарту бағдарламаларын жасау мен жүзеге асыру;
- әлеуметтік-еңбектік қатынастарды реттеу бойынша үкіметтік жұмыстармен ұйымдардың қызметкерлері мен кәсіпкерлеріне көмектесу;
- тұрғындардың осал топтарын қорғау бойынша шараларды жасау мен жүзеге асыру (әйелдер, жастар, зейнеткерлер, мигрант-жұмысшылар).
ХЕҰ қызметінің негізгі мақсаттары оның Жарғысының кіріспесінде қалыптасқан, ал кейін еңбектік қатынастарды реттеудегі жаңа тенденциялардың ескерілуімен, Халықаралық еңбек ұйымының мақсаты мен міндеттері туралы 1944 ж. 10 мамырдағы Филадельфиялық декларацияда және 1998 жылдың 18 маусымындағы еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидалар мен құқықтар туралы Декларацияда анық түсіндірілген [8, б. 94].
Филодельфиялық декларацияға сәйкес, ХЕҰ негізгі мақсаты әлеуметтік әділеттілік пен экономикалық және әлеуметтік қамтамасыз етудің негізіндегі жалпы және берік бейбітшілікті орнату болып табылады.
Филадельфиялық декларация негізгі қағидаларын растады, оған Ұйым негізделеді, ол оның міндеттемелерін біршама кеңейтті, міндеттемелері еңбек шартының шеңберінен шығады және өмір жағдайының кең саласына қатысты. Құжатта экономикалық және әлеуметтік саланың, сонымен бірге әлеуметтік мақсаттарға қол жеткізудегі еңбек заңнамасының рөлі көрсетілген.
ХЕҰ басты мақсаттарына келесілер жатады:
- жоғарғы жұмыс бастылықты қамтамасыз ету мен өмір деңгейін арттыру;
- кім осындай қорғанысты және жан-жақты медициналық қызмет көрсетуді қажет ететін болса, соларға негізгі табысты қамтамасыз ету үшін әлеуметтік қамтамасыздандыруды кеңейту;
- тиісті тамақтануды, тұрғын үйді, демалу мен мәдени даму үшін жағдайларды қамтамасыз ету;
- білім мен мамандықты алу үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
- балаларды және аналарды қорғау.
ХЕҰ келесідей облыстарда техникалық көмекті жүзеге асырады:
- кәсіби дайындық пен қайта дайындау;
- жұмыс бастылық саясаты;
- еңбекті басқару;
- өндіріс саласындағы еңбектік құқық пен қатынастар;
- еңбек жағдайлары;
- менеджменті дамыту;
- кооперация;
- әлеуметтік қауіпсіздік;
- еңбек статистикасы, кәсіби қауіпсіздік пен жұмысшылардың денсаулығы.
ХЕҰ ерекше белгілі - үш жақты құрылым, оның шеңберінде еңбек етушілер мен кәсіпкерлердің үкіметтерінің, ұйымдарының арасындағы келіссөздер жүзеге асырылады. Осы үш топтың делегаттары ұсынылады және олардың негіздемесіндегі деңгейде кеңес беріледі [9, б. 68].
ХЕҰ құрылымы жеткілікті түрде күрделі және тармақталған болып табылады.
ХЕҰ жоғарғы басқару органы Халықаралық еңбек конференциялары болып табылады, оның жұмысы ХЕК арнайы регламентімен анықталады, ХЕК жыл сайын жиналады, әдетте маусымның басында Женевада осы ұйымның құрылымы қатысушы-мемлекеттердің қорларының есебінен қалыптасады. Әлеуметтік-еңбектік қатынастардың мәселелеріне, әлеуметтік-экономикалық мәселелерін іздестіруді қамтамасыз ету үшін үш тарапты серіктестікті ұйымдастыруға үлкен мән беріледі. ХЕК негізгі міндеттеріне келесілер жатады:
- ХЕҰ жалпы жұмысының бағыттарын анықтау;
- еңбектің әлеуметтік жағдайының әлеуметтік мәселелерін талқылау;
- конвенциялар мен ұсыныстар күйіндегі халықаралық еңбек нормаларын жасау мен бекіту;
- ұйым қызметінің жеке мәселелері бойынша резолюцияларды қабылдау.
Еңбектің аймақтық конференциялары ХЕҰ тұрақты байланыстарын қолдау үшін жиналады. Салалық комитеттер конференциядан тыс әлеуметтік-еңбектік мәселелерді халық шаруашылығының жеке салаларына тиісті халықаралық деңгейде талқылау үшін жасалған [10, б. 60].
Халықаралық еңбек бюросы келесідей негізгі міндеттерін орындайды:
- еңбек жағдайларын реттеу мен жұмыс жағдайларын реттеу мәселелері бойынша ақпараттардың жинақталуы мен таралуын жүзеге асырады;
- екі жылдық бағдарламалармен қарастырылған әр түрлі арнайы зерттеулерді жүргізеді;
- конференцияның және әкімшілік кеңестің күн тәртібінің мәселелері бойынша құжаттаманы дайындайды;
- олардың сұрауы бойынша үкіметтерге көмек көрсетеді және өзінің мүмкіндіктеріне сәйкес, ұлттық заңнамалық актілердің дайындауға көмек көрсетеді;
- қабылданған және ратификацияланған конвенциялардың сақталынуын бақылайды;
- халықаралық қызығушылықты ұсынудың әлеуметтік-еңбектік мәселелері бойынша еңбектерді шығарады;
ХЕҰ нормашығармашылық қызметінің механизмі оның жұмысының төрт негізгі әдісін қамтиды:
- жұмысшылар мен кәсіпкерлердің ұйымдарының, үкіметтерінің әлеуметтік серіктестігінің дамуы;
- халықаралық еңбектік нормаларды жасау мен қабылдау;
- конвенциялар мен ұсыныстарды бекіту және олардың орындалуын бақылау (нормошығармашылық қызмет);
- әлеуметтік-еңбектік мәселелерді шешудегі мемлекеттерге көмек көрсету.
Халықаралық еңбек ұйымы қазіргі кезде халықаралық-құқықтық еңбекті реттеу субъектілерінің арасында маңызды орынға ие. Халықаралық еңбек ұйымы келесідей мәселелерді шешумен айналысады:
- еңбек етушілердің еңбек жағдайларын және өмірін жақсартуға бағытталған, халықаралық саясат пен бағдарламаны жасайды;
- берілген саясаттың жүзеге асырылуына арналған негіз болатын халықаралық еңбектік нормаларды қабылдайды;
- үкіметтерге көмек көрсету үшін халықаралық техникалық серіктестіктің кең бағдарламасын жүргізеді;
- жалпы және кәсіби білімді алуға ықпал етеді, зерттеу мен басылымдық жұмысты жүргізеді, бұл оның бағдарламаларының орындалуына ықпал етеді.
1919 бен 2002 жылдың аралығында 184 конвенциялар мен 191 ұсыныстар қабылданды. Халықаралық еңбек ұйымы өзіне мыналарды біріктіреді: Бас конференцияны, Әкімшілік кеңес пен Халықаралық еңбек бюросын. ХЕҰ Жарғысының 3 бабына сәйкес, Бас конференция ХЕҰ жоғарғы нормативті органы болып табылады. Ол ХЕҰ қатысушы-мемлекеттердің делагаттарынан құралады. ХЕҰ Бас Конференциясы жағдайлар қажет етілген жағдайда әр жолы шақырылады, бірақ жылына бір реттен кем емес. Оған әр мемлекеттен төрт өкілден қатысады, олардың екеуі өкілдік делегаттар болып табылады, ал қалған екеуі мыналарды көрсетеді: біреуі - кәсіпкерлік, екіншісі - еңбек етушілердің [11, б. 13].
Бас конференцияның құзыреттілігіне мыналар кіреді:
- ХЕҰ негізгі міндеттері мен бағыттарын анықтау;
- ХЕҰ Жарғысына өзгерістер мен қосымшаларды енгізу;
- еңбектік қатынастар саласындағы халықаралық конвенциялар мен ұсыныстарды жасау мен қабылдау;
- ХЕҰ жеке мемлекеттерінің мүшесіне қабылдау;
- мемлекеттермен ратификацияланған конвенциялар мен ұсыныстарды қолдануға бақылау.
ХЕҰ Бас конференция органынан кейінгі өзінің мәнділігі бойынша екіншісі Әкімшілік кеңес болып табылады. Ол үш жылға сайланады. Өзінің құрамынан Әкімшілік кеңес төрағаны және оның екі орын басушыларын сайлайды, олардың ішінде біреуі үкіметтің өкілі, біреуі - кәсіпкерлердің өкілі және біреуі - еңбек етушілердің өкілі болып табылады. Ол жеке тәртіпті орнатады және отырыстардың уақытын анықтайды.
ХЕҰ органдарының құрылымында үшінші орынды Халықаралық еңбек бюросы алады. ХЕҰ басшылығында бас директор тұрады, ол Әкімшілік кеңеспен тағайындалады және оның нұсқаулықтарына сәйкес оның алдында Бюроның тиімді жұмысына және оған қойылған кез-келген міндеттерді орындауға жауап береді. Бас директор немесе оның орын басушылары Әкімшілік кеңестің барлық отырыстарында болады [12, б. 85].
ХЕҰ негізгі қызметтеріне еңбек жағдайлары мен еңбек етушілердің жағдайларын реттеуге қатысты барлық мәселелер бойынша мәліметтерді жинау мен тарату, әр түрлі арнайы зерттеулерді жүргізу болып табылады.
Халықаралық-құқықтық еңбекті реттеудің субъектілеріне мемлекеттердің әр түрлі бірлестіктері жатады. Мысалы, қазіргі кезде осындай реттеу бойынша жеке міндеттемелерге Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының мүшелері ие.
Реттеу саласы бойынша еңбекті халықаралық-құқықтық реттеудің барлық көздерінің ішінде саны мен мәні бойынша ХЕҰ конвенциялары үлкен орынға ие. ХЕҰ конвенциялары мен ұсыныстары еңбек, кәсіби, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды реттеудің көптеген мәселелер бойынша қабылданған.
Конвенциялар заңды құжаттар болып табылады, ол халықаралық келісімнің күшіне ие, оның құқықтық статусы халықаралық міндеттемелерді, олардың әрекеттілік шарттарын тоқтату, өзгерту, бекіту тәртіптерін анықтайды.
Конвенция күшіне кем дегенде екі ХЕҰ қатысушы-мемлекетпен ратификациялаудың жағдайына енеді. ХЕҰ әр қатысушы-мемлекетіне келетін болсақ, онда конвенция мемлекеттік биліктің жоғарғы органымен ратификациялау сәтінен бастап заңды күшіне енеді.
Осы Конвенцияның жағдайларын қолдану ұжымлық келісімдермен, артибтражды шешімдермен немесе кез-келген ұлттық тәжірибеге сәйкес келетін басқа әдіспен қамтамасыз етіледі. еңбектік қатынастардың мәселелерімен байланысты келесідей төрт ұсыныстарды қарастырған жөн, олар арыздарды қарастырудың кеңестерінің, байланыстарының, механизмдерінің мәселелеріне арналған, онда нормалар көптеген жағдайларда жетекші ретінде қызмет етті және кеңінен танылды [13, б. 67].
Бүкіл әлемнің ең өткір проблемаларынан біріне айналып отырған жұмыссыздықпен күрес мәселесі әлемнің әр шалғайындағы саясаткерлерді, ғалымдарды, адамзаттың алдыңғы қатарлы өкілдерін қатты толғандыруда. Қазіргі күні жаһандық проблемаға айналып отырған бұл дертпен ұйымдасып күресу мақсатында бірқатар халықаралық ұйымдар жұмыс істеп келеді. Солардың алдыңғы қатарында Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) бар. БҰҰ-ның осы саладағы маманданған мекемесі болып табылатын бұл ұйым 1919 жылы Версаль шарты негізінде құрылған болатын. 1946 жылдан бастап ол БҰҰ аясында ресми мәртебеге ие болды. Халықаралық еңбек ұйымы жұмыс уақытын регламенттеу, жұмыс күшін іріктеуді регламенттеу, жұмыссыздықпен күрес, өндірістегі қайғылы оқиғалармен, кәсіптік аурулармен күрес, еңбек қатынастарында балалардың, жасөспірімдердің және әйелдердің құқықтарын қорғау, кәсіптік-техникалық білімді ұйымдастыру секілді мәселелермен шұғылданады [14, б. 64].
Міне, осы әлем бойынша еңбекпен қамту, жұмыссыздықпен күрес мәселелерімен шұғылданатын халықаралық ең беделді ұйым 2010 жылғы өзінің қорытынды есебінде аталған проблеманың барған сайын белең ала түскендігін атап көрсеткен. ХЕҰ есебі бойынша 2010 жылы әлемде 250 миллион адам жұмыссыздықтың зардабын тартқан. Бұл көрсеткіш 2007 жылғы қорытындымен салыстырғанда жұмыссыздар қатарының 27,6 миллион адамға арта түскендігін білдіреді.
ХЕҰ болжамы бойынша 2011 жылы жұмыссыздық жағдайы әлемдегі ең ауқымды проблемалардың бірі болып қала береді. Бұл жылы болжам бойынша 203,3 миллион адам жұмыссыз ретінде тіркеледі.
Сонымен қатар, халықаралық еңбек ұйымы 2007-2010 жылдар аралығында халықтың жұмыссыздық деңгейі әсіресе, дамыған елдерде өсе түскендігін мәлімдей келе, жұмыссыздықпен күрес мәселесінде Бразилия, Қазақстан, Тайланд секілді елдер жақсы жетістіктерге жетіп келе жатқандығын атап көрсеткен.
Сөйтіп, қазіргі күндері бүкіл әлем бойынша алғанда Қазақстан өз ішіндегі жұмыссыздықты ауыздықтай алған санаулы елдердің арасынан бой көрсетіп отыр. Бұл әрине, үлкен жақсылық. Елбасының еліміздегі халықтың әлеуметтік проблемаларын белсенді түрде шешу, әлемді кернеген дағдарыспен күресу жөнінде Үкіметке берген тапсырмаларының сәтті орындала бастағандығының бір көрінісі [15, б. 34].
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты бағдарламалық мақаласында, бірінші кезекте, адамның және бүкіл қоғамның еңбекке қатынасы мәселесіне назар аударады. Жалпыға Ортақ Еңбек адамның еңбекке жауапкершілігі артқан кезде ғана мүмкін болады. Қолға алынып отырған әлеуметтік жаңғырту еңбекті адам өміріндегі аса маңызды құндылық ретінде бағаланатындай жағдайда әкелуі тиіс. Қазір еңбекке, жаңа еңбек этикасына қатысты ерекше көзқарас қалыптастыру қажеттігі көкейкесті бола түсуде.
Оның үстіне 2010 жылдың наурыз айында Қазақстанда Жұмыспен қамту- 2020 бағдарламасы қабылданды. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты тұрақты және нәтижелі жұмыспен қамту арқылы халықтың тұрмыс деңгейі мен табысын арттыру болып табылады.
Түрлі табиғи факторлар мен адамзат өркениетінің, соның ішінде өнеркәсіптің кенжелеп дамуына байланысты жер шарының халқы планета аумағында өте әркелкі орналасқан. Мәселен, қазіргі күні Жер шары халқының 70 пайызы планетаның құрғақ бөлігінің 7 пайызында ғана өмір сүріп жатыр. Соның ішінде Шығыс жарты шарында әлем халқының 80 пайызы шоғырланса, Солтүстік жарты шарда 0,9 пайызы ғана тұрады.
Жер шарында әрбір шаршы шақырымға орта есеппен алғанда 40 адамнан келеді. Алайда осы орта көрсеткіш әлемнің әртүрлі бөлігінде әртүрлі деңгейде, Халық тығыз орналасқан жерлерде әрбір шаршы шақырымға 2000 адамнан келсе, енді бір жерлерде бір адамнан да айналмайды. Мәселен, Батыс Еуропа мен Азияда 1 шаршы шақырымға 100 адамнан келсе, Солтүстік және Оңтүстік Америкада 20 адамнан, Австралия мен Океанияда 4 адамнан келеді. Бельгия, Нидерланды, Ұлыбритания, Израиль, Ливан, Бангладеш, Кореяда 1 шаршы шақырымда 200 адамнан тұрып жатса, Моңғолия, Ливия, Намибия, Гренландияда 2 адамнан тұрады [16, б. 65].
Міне, Жер шарында халықтың әркелкі орналасуы табиғи ресурстардың тапшылығының үлкен себебі болып отыр. Осы мәселе қазіргі күні халықаралық еңбек миграциясы арқылы шешімін таба бастады.
Әлемдік тәжірибеде халықты еңбекпен қамту ісін басқарудың әртүрлі модельдері қолданылады. Мәселен, америкалық модель еңбекке қабілетті азаматтардың елеулі бөлігі үшін еңбек өнімділігі төмен, бірақ халықтың қалың бөлігін кеңінен қамтуға ұмтылатын жұмыс орындарын құрумен ерекшеленеді. Сарапшылардың пікірінше, мұндай жағдайда жұмыссыздар қатары азайғанымен, халықтың кедей бөлігінің жағдайы онша жақсара қоймайды. Ал скандинавиялық модель мемлекеттік секторда табысы орташа, еңбекақысы қанағаттанарлық жағдайдағы жұмыс орындарын көптеп аша отырып, жұмыс күштерін солай қарай тартуға бейімделген. Бұл модель негізінен мемлекеттік қаржы қаражатына арқа сүйейді. Үшінші еуропалық модель еңбек өнімділігін арттыру арқылы халықты жұмыспен қамту мәселесіне орайластырылған. Мұндай жағдайда жұмысшылардың жалақылары біршама жоғары болады. Қазақстанның қазіргі қолға алған шаралары осы модельге келіңкірейді, бірақ өзіндік ерекшеліктері аз емес [17, б. 34].
Біздің Қазақстанда жұмыспен қамтудың осы жаңа ағымдық құбылыстары алдын-ала ескеріліп отыр деп айта аламыз. Елбасымыз жастардың ортасында болған кезде әр адам өз кәсібінің шыңына шығу үшін ол ең алдымен білімді болуы керек деген сөзді жиі айтады. Осы қағида біздің мемлекетіміздің білім саласындағы саясатының басты өзегін құрайды. Мұны орта білім жүйесінің 12 жылдық оқытуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
______________________
Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын ҚР еңбек заңнамаларында имплементациялау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
мамандығы _________ - ___________
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
___________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын ҚР еңбек заңнамаларында имплементациялау
мамандығы _________ - ___________
Орындаған: ______________________
Ғылыми жетекшісі:
...доцент _______________________
Астана, 2016
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
_____________________ факультеті
_____________________ мамандығы
_____________________кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________________
__ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
________________________студенті
Аты-жөні
___________________________________ _
Курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы___________________________________ __
___________________________________ _____________________________
__ _________ 20__ ж. ректордың бұйрығымен бекітілген
2. Аяқталған жұмысты студенттің тапсыру мерзімі __ _________ 20__ ж.
3. Жұмысқа алғашқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ __________
4. Дипломдық жұмыста өңдеуге тиісті мәселелердің тізімі __________________
___________________________________ _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________________
5. Графикалық мәліметтердің тізімі (суреттер, кестелер, диаграммалар мен т.б.)
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________
6. Негізгі ұсынылатын мәліметтердің тізімі _____________________________
___________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _____________
7. Жұмыс бойынша кеңестер (жұмыс бөлімдеріне тиісті көрсетілумен)
Нөмір, бөлімнің, тараудың атауы
Ғылыми жетекшісі, кеңесшісі
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырманы берген (қолы)
Тапсырманы қабылданған (қолы)
8. Дипломдық жұмысты орындау тәртібі
№
Жұмыстың сатылары
Жұмыстың сатыларын орындау кезеңдері
Ескертулер
1
2
3
4
5
6
7
8
Тапсырманы беру уақыты __ _________ 20__ ж.
Ғылыми жетекшісі __________________________________
Тапсырманы қабылдаған: студент ______________________
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу 6
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары 6
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі 11
1.3 Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализі 19
2 Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау 32
2.1 Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым-қатынастың дамуы 32
2.2 Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау 42
2.3 Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттары 53
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу түсінігінен халықаралық еңбектік қатынастарды құқықтық реттеу түсінігі ерекшеленеді. Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу дегеннің мәнін толық ашуға тырысайық. Халықаралық Еңбек Ұйымының алдыңғы қатарлы сарапшысы, В.Савиновтың ойынша, еңбекті халықаралық құқықтық реттеу - еңбекті реттеу бойынша халықаралық келісімдермен бекітілген стандарттардың жүйесі, олардың мемлекеттер сәйкес халықаралы келісімге қосылғаннан кейін ұлттық еңбек заңнамасында қолданады. Бұл анықтама зерттелінетін құбылыстың болмысын толықтай ашады және оны қоғамдық-құқықтық тәртіпте көрсетеді. Сонымен бірге, осындай көзқарасты құқық бойынша келесідей ғалымдар қолдайды: К.Н. Гусов, В.Н. Толкунова, А.М. Куренной, Л.П. Ануфриева, И.В. Гетьман-Павлова.
Халықаралық құқықтың теориясына сүйене отырып, халықаралық еңбек құқығы халықаралық жеке құқықтың зерттелу субъектісі болып табылады деген ойға келуге болады, алайда, кез-келген демократиялық, құқықтық, әлеуметтік мемлекеттің еңбектік қатынастарын реттеудің заманауи конвенциялық сипатын ескере отырып, халықаралық еңбек құқығы қоғамдық сипатқа иеленеді. Бұл бір жағынан еңбектік қатынастарды реттеудің мемлекет аралық, ұйым аралық сипатында көрінсе, екінші жағынан, қоғамдылық азаматтардың өздерінің еңбек құқықтарын міндетті қатысуында көрінеді.
Халықаралық еңбек қатынастарын құқықтық реттеу түсінігін талдап өтейік. Халықаралық құқық теориясы мен халықаралық еңбек құқығы түсінігінде халықаралық еңбек қатынастары түсінігіне анықтама берілмейді екендігін атап өтуді жөн көрдік. Біздің ойымызша мұндай түсініктеменің астарында шет елдік элементі бар құқықтық қатынастар халықаралық еңбек құқығының түсінігі түсіндіріледі. Осылайша, берілген түсінікте мыналар негізделетін - ҚР шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлалардың еңбектік қызметі, сыртқы еңбектік миграциясы, еңбек етуші-мигранттардың құқықтарын қорғау бойынша халықаралық нормалар мен еңбек дауларын реттеудің коллизиялық әдістері (Қазақстан Республикасының азаматтық және еңбектік заңнамасы коллизиялық нормалардан тұрмайды).
Алайда біздің ойымызша, халықаралық еңбектік қатынастар ретінд халықаралық құқық жүйесіндегі жеке құқықтық және қоғамдық-құқықтық аспектілерге ие еңбектік қатынастар түсіндіріледі. Еңбектік қатынастардың саласындағы ұлттық заңнамада имплементациялық процестерді зерттеудің шекті қажеттілік пен өзектілік жағдайында біз өзіміздің зерттеу жұмысымызда халықаралық қоғамдық құқық жүйесіндегі еңбектік қатынастарды зерттеуге бағыттауды жөн көрдік.
Жоғарыда айтқандарға орай, зерттеу жұмысының нысаны ішкі заңнамамен реттелетін еңбектік қатынастар болып табылады, ол заманауи халықаралық құқықтың жағдайында халықаралық нормаларға сәйкес реттеледі. Демек, зерттеу жұмысының пәні еңбектік қатынастарды реттеуші ұлттық заңнама мен халықаралық-құқықтық нормалар болып табылады.
Зерттеу жұмысының өзектілігін осы мәселенің Қазақстан Республикасында жеткіліксіз зерттелуі негіздейді. Сонымен бірге халықаралық құқықтың заманауи даму сатысында және Қазақстанның өзінің даму сатысында халықаралық құқықтың субъектісі ретінде ұлттық заңнамадағы халықаралық құқықтың қағидалары мен нормаларын әрі қарайғы ендірілуі туралы мәселесі өте маңызды болып келеді. Осы нормалар мен қағидалардың әрекет етуінің бір саласы - бұл әлеуметтік-еңбектік қатынастардың саласы болып табылады. Әр мемлекет пен әлемдік қауымдастық халықаралық стандарттары мен нормаларын қабылдау мен реттеудің көмегімен еңбектік қатынастарды тиімді құқықтық реттеуді және оның әрі қарайғы міндетті имплементациялауын өзінің алдына міндет етіп қояды.
Зерттеу жұмысының зерттелу деңгейі: Еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеу бұл отандық заң ғылымындағы ең зерттелмеген және аз зерттелген бағыттарының бірі болып табылады. Сонымен бірге әлеуметтік саланың, соның ішінде еңбектік қатынастардың халықаралық құқықтық реттелуінің мәселелері алыс шет елдердің, ресейдің ғалымдарының еңбектерінде қолданылды, соның ішінде Бенинг В.Р., Р.Бланпэн, Бернар К., Ширу Р., Ланфранч М.П. сынды шет ел ғалымдары мен Хамзин А.Ш., Хамзина. Ж.А, Хамзина Л.А., Уваров В.Н., Абайдельдинов Е.М., Абайдельдинов Т.М., Ахметов А., Ахметова Г., Сафонова О.Н., Шайбеков К.А., Нургалиева Е.Н. сынды ресейлік және қазақстандық ғалымдар бар.
Халықаралық еңбек құқығы мен еңбек құқығының теориясы бойынша ғалым-мамандардың еңбектері талданған: Бекяшев Д.К., Киселев И.Я., Ануфриева Л.П., Гусов К.Н., Толкунова В.Н., Шиян В.И, Энтин Л.М., Созонтова А.В., Кашкин Ю.С., Орловский Ю.П., Дмитриева С.А., Марочкин С.Ю., Кантари Е.А.
Зерттеудің эмпирикалық негізін Қазақстан Республикасының заңнамасы мен халықаралық құқықтық актілер құрады: ХЕҰ Конвенциялары мен ұсыныстары, 1948 ж. адам құқығының жалпы декларациясы, 1966 ж. азаматтық құқықтар туралы Халықаралық пакт, 1966 ж. экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пакт, 1998 ж. еңбек саласындағы негізін қалаушы принциптер мен құқықтар туралы Декларация, 1995 ж. ҚР Конституциясы, 2007 ж. ҚР Еңбек Кодексі, Еуропалық Кеңестік Директивалары, ТМД шеңберіндегі серіктестік туралы келісімдер.
Зерттеу жұмысының өзектілігі отандық заң ғылымында еңбектік қатынастарды халықаралық құқықтық реттеудің жалпы талдануының болмауына негізделген, халықаралық құқықтық реттеудің жеке бағыттары бойынша зерттеулер фрагментарлы сипатқа ие.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Берілген жұмыстың мақсаты қазақстандық заңнамаға халықаралық еңбектік стандарттарды трансформациялау мен имплементациялау процесін зерттеу, берілген процестің теориялық және практикалық мәселелерін анықтау болып табылады.
Берілген мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей зерттеу міндеттері анықталды:
- Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігін, субъектілерін, негізгі қағидаларын қарастыру;
- Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі н талдау;
- Еуропалық Одақтағы еңбек қатынастарын реттеудің құқықтық анализін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында Халықаралық еңбек ұйымының стандарттарын имплементациялау ын анықтау;
- Қазақстан Республикасы және Халықаралық еңбек ұйымы арасындағы қарым-қатынастың дамуын зерттеу;
- Қазақстан Республикасындағы еңбек қатынастарын реттейтін заңнаманы талдау;
- Халықаралық еңбек ұйымының Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында имплементацияланған және имплементациялау көзделген стандарттарын қарастыру.
Зерттеу әдістері. Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі өзара толықтырушы құқықтық, философиялық, ғылыми және арнайы әдістердің жүйесі болып табылады, олар кешенді, жүйелік, құрылымдық-функционалдық амалдың ұстанымымен алғанда толық, объективті және келешегі бар нәтижелерді алуға бағытталған.
Алынған нәтижелердің теориялық және практикалық мәнділігі дипломдық жұмыстың нәтижелері еңбектік құқықтың халықаралық және ішкі мемлекеттік жаңа мүмкіндіктерін ашуға негізделеді.
Олар көптеген ғылыми мәселелердің негізінде қолданыола алынады. Осы жұмыстың жағдайлары қолданыстағы мәселелерді жоюға мүмкіндік береді. Дипломдық жұмыстың нәтижелерінің мәнділігі мәселенің қойылуының жаңалығымен, көптеген қорытындылардың болжамдық сипатымен, ғылыми-зерттеу жұмысындағы негізгі жағдайларды апробацияланғандығымен негізделеді. Дипломда келтірілген қорытындылар мен ұсыныстар практикалық қызмет үшін маңызды
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы зерттелінетін мәліметтердің көлеміне қарай кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен құралады.
1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеу
1.1 Еңбек қатынастарын халықаралық құқықтық реттеудің түсінігі, субъектілері, негізгі қағидалары
Әдебиетте еңбектік қатынастарды халықаралық-құқықтық реттеудің бірнеше анықтамалары бар. Осылайша, Д.В.Черняевтың айтуынша, әлеуметтік-еңбектік саланы халықаралық-құқықтық реттеу кешенді сипатқа ие негізінен құқықтың екі саласының - еңбектік жіне халықаралық қауымдық, бір уақытта саласының бірі болып табылады, оның міндетіне қандай да бір халықаралық қауымдастықтың шеңберіндегі әлеуметтік-еңбектік мәселелерді құқықтық реттеге үлгілік әдістерді орнату мен іске асыру кіреді.
Өз кезегінде Ю.П. Орловский еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу деп еңбекті қолданумен, оның жағдайларын жақсартумен, еңбекті қорғаумен, жұмысшылардың жеке және ұжымдық мүдделерін қорғаумен байланысты мәселелермен мемлекеттерді халықаралық келісімдерінің көмегімен регламенттеуді түсінеді.
Кейбір ғалымдар еңбекті халықаралық-құқықтық реттеуді заманауи толық және өзара байланысты әлемнің әлеуметтік шынайылығын сипаттаушы маңызды факторы деп атайды. Басқалары еңбекті реттеу бойынша стандарттарды халықаралық актілермен орнатылған жүйесі ретінде анықтайды, оларды сәйкес халықаралық келісімге қосылған мемлекеттер ұлттық еңбектік заңнамада қолданады [1, б. 32].
Жоғарыда аталған көзқарастан мынадай қорытынды шығаруға болады: еңбектік құқық ғылымында еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу деп жалпы мағынасында халықаралық келісімдердің көмегімен жұмысшылардың еңбек шарттары мен заңды құқықтарын қорғау түсіндіріледі. Ол сонымен бірге адам құқықтарын қорғаудың бір түрі ретінде қарастырылады, оның институты қазіргі кезде заманауи еңбектік құқықта табысты бекітілді.
Көптеген ғалымдар атап көрсеткендей, ұлттық және халықаралық еңбектік құқықтың пәні сәйкес келеді: бұл еңбектік және онымен тікелей байланысты қатыснастар. Осылайша оларға дәстүрлі түрде жұмысбастылық пен жұмысқа орнату көмектесу бойынша қатынастарды, жұмысшылардың жұмыс берушімен және кәсіподақтың жұмыс берушімен қатынастарды ұйымдастырушылық-басқару қатынастарын, әлеуметтік-серіктестік қатынастарды, еңбек заңнамасын бақылау мен қадағалау бойынша қатынастарды, жұмысшылардың кәсіби дайындығы мен қайта біліктілігін алу бойынша қатынастарды, жұмысшылар мен жұмыс берушілердің материалдық жауапкершілігі бойынша қатынастарды, сонымен бірге еңбек дауларын шешу бойынша қатынастарды жатқызады.
Алайда тағы да айта кететін жайт, саланың халықаралық-құқықтық сипаты реттеу пәніне біршама өз орнын қалдырады. Осылайша, менің ойымша, халыралық қауымның шеңберіндегі әлеуметтік-еңбектік мәселелерді құқықтық реттеудің түрлік амалдарын орнату мен қолдану бойынша қоғамдық қатынастар ретіндегі халықаралық еңбектік құқығының пәнін барынша нақты анықтау болып табылады, ол өз кезегінде, әлеуметтік тыныштыққа қол жеткізу, адам өмірлерінің сапасын жоғарылату, лайықты жалақыны және жағымды еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, сонымен бірге әлемнің әр мемлекетіндегі әлеуметтік мемлекеттік қалыптастыру сынды өзекті мәселелерінің шешілуіне бағытталған.
Осы мәселелерді шешудің маңызды элементі, негізінен, өндірістік процестерді ұйымдастыру мен басқарудың заманауи әдістерін тарату, үйлесімді жұмыс ортасын қалыптастыру, адамның жұмысы мен жеке өмірінің балансын қамтамасыз ету, кедейлікпен, теңсіздікпен жұмысшылардың және тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған қабаттарының құқықтарының бұзылуымен күресу және т.б..
Құқықтың кез-келген саласы әдісінің мәні құқық субъектілеріне мемлекеттік әсер ету әдістері мен амалдарының ерекшелігіне, олардың қатынастарын реттеу мақсатында бекітіледі. Халықаралық еңбектік құқықтың мәнінің өзгешелігі өзіне халықаралық және еңбектік құқықтың әдістерін енгізеді. Осылайша, еңбектік құқық, екі жақты жеке-қоғамдық сипатын негіздеді. Мұндай сипат халықаралық еңбектік құқықтың әдісінің басты ерекшелігін қалыптастырды: келісімдік және заңнамалық реттеудің өзгеше үйлесімі (немесе диспозитивті және императивті).
Алайда құқықтық берілген саласының қоғамдық-құқықтық сипаты туралы ұмытпаған жөн, ол Д.В.Черняевтың айтуынша, оның әдістерінің іске асырылуы билік пен бағынудың есебінен толық жүруінен көрінеді, ол оның субъектілерінің арасында оларды біріктіруші, оған кірістірілген мәселелер бойынша оның барлық қатысушыларының еркін үйлестіру жағдайында бекітілетін, халықаралық қауымның біріктірілуі туралы халықаралық келісімнің негізінде орнатылған [2, б. 34].
Жоғарыда аталғанның бәрі халықаралық-құқықтық еңбекті реттеудің және әсіресе еңбектің халықаралық нормаларының мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Құқықтың кез-келген саласының қағидасы негізгі идеялар мен амалдар болып саналады, олардың негізінде нақты саланың нормативті мазмұны қалыптасады. Сондықтан олардың мазмұны әрдайым зерттеуге қызықты және бір уақытта даулы мәселе болып табылады.
Еңбек құқығының ғылымында қағидалардың мазмұны мен жіктелуіне қатысты көптеген көзқарастар болады. алайда еңбекті құқықтық реттеудің негізгі халықаралық қағидаларының тізімі 1998 жылдың 18 маусымында Халықаралық еңбек ұйымымен қабылданған Еңбек саласындағы негізін салушы қағидалар мен құқықтар туралы Декларациясында өзінің бекітілуін тапты. Берілген актіні қабылдаудың қажеттілігі көптеген мемлекеттер - Халықаралық еңбек ұйымының мемлекет-мүшелері негізгі конвенцияларын ратификацияламауымен айтып жазылды.
Халықаралық еңбек ұйымының барлық міндетті қатысушы мемлекеттерінің негізгі қағидаларының бір ретінде мыналар аталды: а) бірлестіктердің еркіндігі мен ұжымдық келіссөздерді жүргізуге құқықты шынайы мойындау (әлеуметтік диалог қағидасы); б) мәжбүрлі немесе міндетті еңбектің барлық түрлерінің қысқартылуы; в) бала еңбегіне нақты тыйым салу; г) еңбек пен сабақтар саласындағы кемсітуге жол бермеу [3, б. 45].
Ұжымдық келіссөздерді жүргізуге біріктіру еркіндігі мен нақты құқықтың қабылдануы еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидаларының ішінде бірінші орынға шығаруға Халықаралық еңбек ұйымымен жайдан-жай қойылмаған. Осылайша Аленина А.В. осыған орай мынаны атап айтады: бұл қағиданы жүзеге асыру бір уақытта мақсат пен құралды көрсетеді, егер жұмысшылар толыққанды кәсіподақтарды біріктіру мен ұжымдық келіссөздерді жүргізуге құқығын жүзеге асыра алатын болса, олар келісімдік тәртіпте кез-келген әлеуметтік құқықты алуы мүмкін. Алайда, атап өтетін жайт, бірлестіктің шынайы еркіндігін қамтамасыз ету үшін заңнамадағы қандай да бір құқықтардың жай бекітілуі жеткіліксіз, бұл қоғамның өзінде жұмыс берушінің азаматтық қоғамының институты ретіндегі тәуелсіз кәсіподақтар мен бірлестіктердің қуатты жүйесінің пайда болуы үшін қажет.
Мәжбүрлі еңбекпен байланысты мәселелер, ең біріншілері болып табылады, олар еңбекті халықаралық-құқықтық реттеуде шешілді. Шестерякова И.В. атап өткендей, 1815 жылдан бастап әлемде құлдық пен мәжбүрлі еңбекке тыйым салуға бағытталған үш жүзден астам халықаралық актілер бекітілді. Мәжбүрлі еңбекке тыйым салуға мемлекетті мәжбүрлі және міндетті еңбекті оның барлық формалары мен көріністерінде қолдануды қысқартуға мемлекетті міндеттеуші, және қылмыстық құқық бұзылуы ретіндегі мәжбүрлі еңбектің қолданылуын бағалауды ұсынушы, Халықаралық еңбек ұйымының екі конвенциясы мен екі ұсыныстары арналған. Қазақстандық еңбек құқығында мәжбүрлі еңбекке тыйым салу қағидасының нақты мазмұны ҚР ЕК ашылған.
Бала еңбегінің мәселесімен Халықаралық еңбек ұйымы Халықаралық еңбек конференциясының бірінші сессиясынан бастап айналысты, ол 1919 жылы өтті, ол бойынша өндіріске балаларды жұмысқа қабылдау үшін минималды жасы туралы 1919 ж. Конвенция мен өндірістегі жасөспірімдердің кешкі еңбегі туралы Конвенция қабылданды. Балалар мен жасөспірімдердің еңбегі мәселесі Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінде, Қазақстан Республикасының Конституциясында және Қазақстан Республикасының ҚР баланың құқықтары туралы Заңда көрсетілген, 18 жасқа дейінгі жұмысшылардың еңбегін құқықтық реттеуге қатысты [4, б. 94].
Кемсітуге тыйым салу қағидасы әділеттілік сынды жалпы құқықтық қағиданың көрінісі болып табылады. Бұл ретте кемсіту деп А.В.Аленинамен берілген анықтамаға сәйкес, жынысы, ділі, терісінің түрі, ұлты, тілі, жасы, тұрғылықты мекен-жайы, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылық, дін мен жұмысшының іскерлік қасиеттерімен байланысты емес басқа жағдайларға қатысты белгілері бойынша кез-келген айырмашылық, рұқсат етпеушілік, жоққа шығару немесе артық көру ретінде түсінуге болады. Халықаралық еңбек құқығы тең еңбек төлемін 1919 ж. өзінің Жарғысында, кейін 1944 ж. Филадельфиялық декларацияда бекітті. Әділетті ғаламданудың мақсатында,ы 2008 ж. әлеуметтік әділеттілік туралы Халықаралық еңбек ұйымының Декларациясында мынаны атап көрсетуге болады: лайықты еңбек бағдарламасын жүзеге асыру үшін стратегиялық мақсаттардың бірі тендерлік теңділікті және кемсітуге тыйым салуды қамтамасыз етудің стратегиялық мақсаттарының бірі болып табылады.
Еңбекті халықаралық-құқықтық реттеу қағидаларының қатарына жұмысшылардың негізгі құқықтарын жатқызуға болады, олар өзінің бекітілуін адам құқығының Жалпы декларациясында (1948 ж.), азаматтық және саяси құқықтары туралы Халықаралық пактіде (1966 ж.), экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде (1973 ж.) тапты. Олардың басым бөлігі бүгінгі күні ҚР ЕК көрініс тапты.
Өз алдына, Б.С.Рощинмен аталған факт жағымды болып табылады: қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Халықаралық еңбек ұйымының 8 барлық Конвенцияларын ратификациялады, онда төрт негізгі қағида нормативтік дамуына ие болды, ол Еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидалар мен құқықтар туралы Халықаралық еңбек ұйымында жарияланған. Алайда, айта кететін жайт, берілген қағидалар тек ұлттық заңнамада ғана дамып қоймай, сонымен бірге құқықты қолдану қызметінің негізі болуы қажет.
Халықаралық еңбек құқығының субъектілері - бұл еңбекті халықаралық-құқықтық реттеудің қатысушылары, олар халықаралық құқықтар мен міндеттемелерге ие, оларды субъектілер халықаралық құқықтық актінің негізінде жүзеге асырады.
Оларды екі топқа бөлуге болады: халықаралық ұйымлар мен трансұлттық корпорациялар. Өз кезегінде, халықаралық ұйымдар халықаралық үкіметтік және халықаралық үкіметтік емес ұйымдар болып бөлінеді. Мұндай жіктелу Н.Л.Лютовпен және П.Е.Морозовпен ұсынылған және халықаралық қоғамдық құқықтың теориясында кеңінен таралған.
Халықаралық үкіметтік ұйымдар тұрақты негіздегі мемлекеттердің бірігуін білдіреді, олар құрылтай құжатының немесе келесідей мақсатқа қол жеткізу үшін халықаралық келісімнің базасында жасалынады: белгілі бір халықаралық мәселелерді шешу, жан-жақты серіктестікке көмектесу. Берілген субъектілердің ерекшелігін олардың құқықтық субъектілігі мемлекеттердің құқық субъектілігінен ерекшелеуші жағдайы жасайды, өйткені суверенитеттен шықпайды. Барлық халықаралық үкіметтік ұйымдар екі түрге - әлемдік және аймақтыққа бөлінеді [5, б. 94].
Әлемдік ұйымдардың жүйесінде басым орынды Біріккен Ұлттардың Ұйымы мен Халықаралық еңбек ұйымы иеленеді. Өз кезегінде, аймақтық халықаралық үкіметтік ұйымдарға Еуропа Кеңесін, Еуропалық Одақты, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің Ассоциациясын, Америка мемлекеттерінің Ұйымын, африкалық Бірліктің Ұйымын, ТМД, ОБСЕ, НАФТА жатқызуға болады.
Халықаралық үкіметтік емес ұйым көптеген белгілеріне ие, олар жалпы халықаралық құқықтың ерекше және жеке халықаралық еңбек құқығының субъектісі ретінде анықтауға мүмкіндік береді: біріншіден, ол үкіметаралық келісімнің негізінде құрылады; екіншіден, оның мүшелері әр түрлі мемлекеттердегі жеке және заңды тұлғалар субъектілері бола алады; үшіншіден, кем дегенде бір мемлекетпен мойындалуы немесе халықаралық үкіметаралық ұйымдардағы кеңестік статустың болуы қажет; ақыр соңында, халықаралық құқық субъектілігі халықаралық келісіммен анықталған.
Әлемдік ұйымдардың жүйесіне кәсіподақтардың Халықаралық конфедерациясы, кәсіподақтардың Әлемдік федерациясы, Ғаламдық кәсіподақтық федерациялар кіреді.
Трансұлттық корпорация ретінде әдетте бірнеше мемлекеттерде өзінің өндірістік қуаттарына ие компанияны түсінеді, ол үшін халықаралық экономикалық қызмет маңызды болып табылады. Бұл ретте БҰҰ өзінің анықтамасын береді: ТҰК ретінде екі және одан да көп мемлекеттерде бірліктерден тұратын компания түсіндіріледі, ол келісілген саясатты жүргізуге мүмкіндік беретін және онда жеке бірліктер меншіктіліктің құралымен байланысты, шешімдерді қабылдау жүйесінің шеңберінде жасалынады.
Менің ойымша, халықаралық еңбек құқығының субъектісі ретіндегі Халықаралық еңбек ұйымы маңызды рөл атқарады, өйткені әлеуметтік-еңбектік мәселелерді реттеуде шешуші рөл атқарады. Мұнымен қоса, Халықаралық еңбек ұйымының шеңберінде қабылданған актілер заманауи әлемдік қоғаммен қабылданған, еңбектің халықаралық стандарттарының негізгі корпусын құрайды [6, б. 37].
Халықаралық еңбек ұйымы Ұлттар Лигасының құрылымдық бөлімшесі ретіндегі Версальдық бейбітшілік келісімінің негізінде 1919 жылы жасалынды. 1946 жылы бұл ұйым еңбектік қатынастарды реттеумен айналысатын, БҰҰ мамандандырылған мекеменің статусына ие болды.
Осылайша, 1944 ж. Халықаралық еңбек ұйымының Филадельфиялық декларациясының 3 бабына сәйкес, Халықаралық еңбек ұйымының міндеті бағдарламаларға халықаралық көмектесу болып табылады, оның мақсаты келесідей: толық жұмыс бастылық пен өмір деңгейін арттыру; осындай жұмыстардағы еңбек етушілердің жұмыс бастылығы, онда олар өзінің шеберлігіне толық шамадағы көріністерге қанағаттандыруды иелене алады; жалақы саласындағы тең бастауларда қатысуға мүмкіндіктерді ұсыну; ұжымдық келіссөздерге құқықты тиімді қабылдау; әрекеттердің барлық түрлеріндегі еңбек етушілердің өмірі мен денсаулығын сәйкес қорғау; балалардың әлеуметтік қамтамасыз етілуі мен аналықты қорғау; сәйкес қоректендіруді, тұрғын үйді, демалу мен мәдениет үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз ету; жалпы және кәсіби білім саласындағы мүмкіндіктердің теңділігін қамтамасыз ету.
Халықаралық еңбек ұйымының Жарғысына сәйкес, жоғарғы атқарушы орган Әкімшілік кеңес болып табылады. Ол Халықаралық еңбек ұйымына кіретін, 14 мемлекеттердің мемлекеттік органдарының өкілдерінен, осы мемлекеттердің жалпы мемлекеттік бірлестіктер өкілдерінің жұмысшыларынан, жұмыс берушілердің 14 жалпы мемлекеттік бірлестіктердің сәйкес өкілдерінен тұрады. Халықаралық еңбек ұйымының Жарғысының 14 бабына сәйкес, Кеңестің міндетіне Халықаралық еңбек ұйымының саясатына қатысты шешімдерді қабылдау, Халықаралық Еңбек Конференциясының кезекті сессиясының күн тәртібін, Халықаралық еңбек ұйымының бюджетін және т.б. жасау кіреді. Әкімшілік кеңес Халықаралық еңбек бюросының Бас директорын таңдайды.
Халықаралық еңбек ұйымының әкімшілік-басқару құрылымы ретінде Халықаралық еңбек бюросы қызмет етеді. ХЕБ құрамында біріккен, аймақтық және жергілікті бөлімдер мен бюроның жиынтығы Халықаралық еңбек бюросының құзыреттілігіне кіретін, барлық әкімшілік, зерттеу, баспа және т.б. жұмыстарды жүзеге асырады. Халықаралық еңбек ұйымының құрылымында дәл Халықаралық еңбек бюросы конвенциялар мен ұсыныстардың мәтіндерін Халықаралық еңбек ұйымының кезекті сессиясын қабылдауға дайындау бойынша алдын ала жұмыстардың үлкен бөлігіне жауап береді [7, б. 100].
Халықаралық еңбек ұйымының құрылымында сот функциясын жүзеге асырушы орган - Әкімшілік трибунал болады. Оны сот органы деп атауға болмайды, алайда еңбек саласындағы сот қызметтерін орындауға шақырылған. И.И.Лукашук атап көрсеткендей, оның құзыреттілігі тек Халықаралық еңбек ұйымы жұмысшыларының және берілген Трибуналдың құзыреттілігіне сәйкестігін мойындайтын өзінің жұмыс берушілерімен басқа халықаралық ұйымдардың дауларына қатысты қолданылады.
Халықаралық еңбек ұйымының жарғысына сәйкес, ғылыми-аналитикалық, кеңестік-ақпараттық және білім қызметтері Турин қаласындағы Халықаралық оқыту орталығымен, Женава қаласындағы (Швейцария) Халықаралық әлеуметтік-еңбектік зерттеулердің институтымен және Мультитәртіптік кеңестік топтармен іске асырылады, оның қызметі Халықаралық еңбек ұйымына кіретін мемлекеттерге көмекке бағытталған.
Халықаралық құжаттардың, соның ішінде БҰҰ, ХЕҰ Жарғылардың, Филадельфиялық декларациялардың және т.б. анализі дәл Халықаралық еңбек ұйымы еңбектік құқықтық қатыснастарды халықаралық-құқықтық реттеудің негізгі бағыттарын анықтайды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
1.2 Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті құқықтық реттеуі
Халықаралық еңбек ұйымы (International Labour Organization) - бұл Ұлттар Лигасының мамандандырылған мекемесі, ал екінші дүниежүзілік соғыстан кейін - 1919 жылы әр түрлі мемлекеттердің үкіметтерімен негізін салған Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) қызметі барлық әлемде бейбітшілікті қамтамасыз етуге, еңбек қатынастарын жақсартуға бағытталған.
ХЕҰ қызметіне жұмыс берушілердің өкілдері, жұмысшылардың ұйымдары мен үкіметтік құрылымдардың өкілдері қатысады. 1946 жылы ХЕҰ БҰҰ маманданған алғашқы мекемесіне айналды, қазіргі кезде ХЕҰ қатысушылары 170 мемлекет болып табылады.
ХЕҰ басты мақсаты әлеуметтік-экономикалық прогреске ықпал етуге, әл-ауқатының артуына және адамдардың еңбек жағдайларын жақсартуға және адамдардың құқықтарын қорғауға негізделеді.
ХЕҰ негізгі міндеттеріне келесілер жатады:
- әлеуметтік-еңбектік мәселелерді шешуге бағытталған келіскен саясат пен бағдарламаны жасау;
- конвенциялар мен ұсыныстар күйіндегі халықаралық еңбек нормаларын жасау мен қабылдау және олардың орындалуын бақылау;
- жұмыс бастылық мәселесін шешуде қатысушы-мемлекеттерге көмектесу, жұмыссыздықты азайту және миграцияны реттеу;
- адам құқықтарының қорғалуы (еңбек етуге, бірігуге, ұжымдық келіссөздерге, мәжбүрлі еңбектен және кемсітуден қорғау және т.б. құқығы);
- кедейлікпен күрес, жұмысшылардың өмір деңгейін арттыру, әлеуметтік қамтамасыздандыруды дамыту;
- кәсіби дайындыққа ықпал ету және жұмыс істеушілер мен жұмыссыздарды қайта дайындау;
- еңбек пен өндірістік, қауіпсіздік ережесі мен еңбек гигиенасы, қоршаған ортаны қорғау мен қалпына келтіру саласындағы шарттарды жақсарту бағдарламаларын жасау мен жүзеге асыру;
- әлеуметтік-еңбектік қатынастарды реттеу бойынша үкіметтік жұмыстармен ұйымдардың қызметкерлері мен кәсіпкерлеріне көмектесу;
- тұрғындардың осал топтарын қорғау бойынша шараларды жасау мен жүзеге асыру (әйелдер, жастар, зейнеткерлер, мигрант-жұмысшылар).
ХЕҰ қызметінің негізгі мақсаттары оның Жарғысының кіріспесінде қалыптасқан, ал кейін еңбектік қатынастарды реттеудегі жаңа тенденциялардың ескерілуімен, Халықаралық еңбек ұйымының мақсаты мен міндеттері туралы 1944 ж. 10 мамырдағы Филадельфиялық декларацияда және 1998 жылдың 18 маусымындағы еңбек саласындағы негізін қалаушы қағидалар мен құқықтар туралы Декларацияда анық түсіндірілген [8, б. 94].
Филодельфиялық декларацияға сәйкес, ХЕҰ негізгі мақсаты әлеуметтік әділеттілік пен экономикалық және әлеуметтік қамтамасыз етудің негізіндегі жалпы және берік бейбітшілікті орнату болып табылады.
Филадельфиялық декларация негізгі қағидаларын растады, оған Ұйым негізделеді, ол оның міндеттемелерін біршама кеңейтті, міндеттемелері еңбек шартының шеңберінен шығады және өмір жағдайының кең саласына қатысты. Құжатта экономикалық және әлеуметтік саланың, сонымен бірге әлеуметтік мақсаттарға қол жеткізудегі еңбек заңнамасының рөлі көрсетілген.
ХЕҰ басты мақсаттарына келесілер жатады:
- жоғарғы жұмыс бастылықты қамтамасыз ету мен өмір деңгейін арттыру;
- кім осындай қорғанысты және жан-жақты медициналық қызмет көрсетуді қажет ететін болса, соларға негізгі табысты қамтамасыз ету үшін әлеуметтік қамтамасыздандыруды кеңейту;
- тиісті тамақтануды, тұрғын үйді, демалу мен мәдени даму үшін жағдайларды қамтамасыз ету;
- білім мен мамандықты алу үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
- балаларды және аналарды қорғау.
ХЕҰ келесідей облыстарда техникалық көмекті жүзеге асырады:
- кәсіби дайындық пен қайта дайындау;
- жұмыс бастылық саясаты;
- еңбекті басқару;
- өндіріс саласындағы еңбектік құқық пен қатынастар;
- еңбек жағдайлары;
- менеджменті дамыту;
- кооперация;
- әлеуметтік қауіпсіздік;
- еңбек статистикасы, кәсіби қауіпсіздік пен жұмысшылардың денсаулығы.
ХЕҰ ерекше белгілі - үш жақты құрылым, оның шеңберінде еңбек етушілер мен кәсіпкерлердің үкіметтерінің, ұйымдарының арасындағы келіссөздер жүзеге асырылады. Осы үш топтың делегаттары ұсынылады және олардың негіздемесіндегі деңгейде кеңес беріледі [9, б. 68].
ХЕҰ құрылымы жеткілікті түрде күрделі және тармақталған болып табылады.
ХЕҰ жоғарғы басқару органы Халықаралық еңбек конференциялары болып табылады, оның жұмысы ХЕК арнайы регламентімен анықталады, ХЕК жыл сайын жиналады, әдетте маусымның басында Женевада осы ұйымның құрылымы қатысушы-мемлекеттердің қорларының есебінен қалыптасады. Әлеуметтік-еңбектік қатынастардың мәселелеріне, әлеуметтік-экономикалық мәселелерін іздестіруді қамтамасыз ету үшін үш тарапты серіктестікті ұйымдастыруға үлкен мән беріледі. ХЕК негізгі міндеттеріне келесілер жатады:
- ХЕҰ жалпы жұмысының бағыттарын анықтау;
- еңбектің әлеуметтік жағдайының әлеуметтік мәселелерін талқылау;
- конвенциялар мен ұсыныстар күйіндегі халықаралық еңбек нормаларын жасау мен бекіту;
- ұйым қызметінің жеке мәселелері бойынша резолюцияларды қабылдау.
Еңбектің аймақтық конференциялары ХЕҰ тұрақты байланыстарын қолдау үшін жиналады. Салалық комитеттер конференциядан тыс әлеуметтік-еңбектік мәселелерді халық шаруашылығының жеке салаларына тиісті халықаралық деңгейде талқылау үшін жасалған [10, б. 60].
Халықаралық еңбек бюросы келесідей негізгі міндеттерін орындайды:
- еңбек жағдайларын реттеу мен жұмыс жағдайларын реттеу мәселелері бойынша ақпараттардың жинақталуы мен таралуын жүзеге асырады;
- екі жылдық бағдарламалармен қарастырылған әр түрлі арнайы зерттеулерді жүргізеді;
- конференцияның және әкімшілік кеңестің күн тәртібінің мәселелері бойынша құжаттаманы дайындайды;
- олардың сұрауы бойынша үкіметтерге көмек көрсетеді және өзінің мүмкіндіктеріне сәйкес, ұлттық заңнамалық актілердің дайындауға көмек көрсетеді;
- қабылданған және ратификацияланған конвенциялардың сақталынуын бақылайды;
- халықаралық қызығушылықты ұсынудың әлеуметтік-еңбектік мәселелері бойынша еңбектерді шығарады;
ХЕҰ нормашығармашылық қызметінің механизмі оның жұмысының төрт негізгі әдісін қамтиды:
- жұмысшылар мен кәсіпкерлердің ұйымдарының, үкіметтерінің әлеуметтік серіктестігінің дамуы;
- халықаралық еңбектік нормаларды жасау мен қабылдау;
- конвенциялар мен ұсыныстарды бекіту және олардың орындалуын бақылау (нормошығармашылық қызмет);
- әлеуметтік-еңбектік мәселелерді шешудегі мемлекеттерге көмек көрсету.
Халықаралық еңбек ұйымы қазіргі кезде халықаралық-құқықтық еңбекті реттеу субъектілерінің арасында маңызды орынға ие. Халықаралық еңбек ұйымы келесідей мәселелерді шешумен айналысады:
- еңбек етушілердің еңбек жағдайларын және өмірін жақсартуға бағытталған, халықаралық саясат пен бағдарламаны жасайды;
- берілген саясаттың жүзеге асырылуына арналған негіз болатын халықаралық еңбектік нормаларды қабылдайды;
- үкіметтерге көмек көрсету үшін халықаралық техникалық серіктестіктің кең бағдарламасын жүргізеді;
- жалпы және кәсіби білімді алуға ықпал етеді, зерттеу мен басылымдық жұмысты жүргізеді, бұл оның бағдарламаларының орындалуына ықпал етеді.
1919 бен 2002 жылдың аралығында 184 конвенциялар мен 191 ұсыныстар қабылданды. Халықаралық еңбек ұйымы өзіне мыналарды біріктіреді: Бас конференцияны, Әкімшілік кеңес пен Халықаралық еңбек бюросын. ХЕҰ Жарғысының 3 бабына сәйкес, Бас конференция ХЕҰ жоғарғы нормативті органы болып табылады. Ол ХЕҰ қатысушы-мемлекеттердің делагаттарынан құралады. ХЕҰ Бас Конференциясы жағдайлар қажет етілген жағдайда әр жолы шақырылады, бірақ жылына бір реттен кем емес. Оған әр мемлекеттен төрт өкілден қатысады, олардың екеуі өкілдік делегаттар болып табылады, ал қалған екеуі мыналарды көрсетеді: біреуі - кәсіпкерлік, екіншісі - еңбек етушілердің [11, б. 13].
Бас конференцияның құзыреттілігіне мыналар кіреді:
- ХЕҰ негізгі міндеттері мен бағыттарын анықтау;
- ХЕҰ Жарғысына өзгерістер мен қосымшаларды енгізу;
- еңбектік қатынастар саласындағы халықаралық конвенциялар мен ұсыныстарды жасау мен қабылдау;
- ХЕҰ жеке мемлекеттерінің мүшесіне қабылдау;
- мемлекеттермен ратификацияланған конвенциялар мен ұсыныстарды қолдануға бақылау.
ХЕҰ Бас конференция органынан кейінгі өзінің мәнділігі бойынша екіншісі Әкімшілік кеңес болып табылады. Ол үш жылға сайланады. Өзінің құрамынан Әкімшілік кеңес төрағаны және оның екі орын басушыларын сайлайды, олардың ішінде біреуі үкіметтің өкілі, біреуі - кәсіпкерлердің өкілі және біреуі - еңбек етушілердің өкілі болып табылады. Ол жеке тәртіпті орнатады және отырыстардың уақытын анықтайды.
ХЕҰ органдарының құрылымында үшінші орынды Халықаралық еңбек бюросы алады. ХЕҰ басшылығында бас директор тұрады, ол Әкімшілік кеңеспен тағайындалады және оның нұсқаулықтарына сәйкес оның алдында Бюроның тиімді жұмысына және оған қойылған кез-келген міндеттерді орындауға жауап береді. Бас директор немесе оның орын басушылары Әкімшілік кеңестің барлық отырыстарында болады [12, б. 85].
ХЕҰ негізгі қызметтеріне еңбек жағдайлары мен еңбек етушілердің жағдайларын реттеуге қатысты барлық мәселелер бойынша мәліметтерді жинау мен тарату, әр түрлі арнайы зерттеулерді жүргізу болып табылады.
Халықаралық-құқықтық еңбекті реттеудің субъектілеріне мемлекеттердің әр түрлі бірлестіктері жатады. Мысалы, қазіргі кезде осындай реттеу бойынша жеке міндеттемелерге Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының мүшелері ие.
Реттеу саласы бойынша еңбекті халықаралық-құқықтық реттеудің барлық көздерінің ішінде саны мен мәні бойынша ХЕҰ конвенциялары үлкен орынға ие. ХЕҰ конвенциялары мен ұсыныстары еңбек, кәсіби, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды реттеудің көптеген мәселелер бойынша қабылданған.
Конвенциялар заңды құжаттар болып табылады, ол халықаралық келісімнің күшіне ие, оның құқықтық статусы халықаралық міндеттемелерді, олардың әрекеттілік шарттарын тоқтату, өзгерту, бекіту тәртіптерін анықтайды.
Конвенция күшіне кем дегенде екі ХЕҰ қатысушы-мемлекетпен ратификациялаудың жағдайына енеді. ХЕҰ әр қатысушы-мемлекетіне келетін болсақ, онда конвенция мемлекеттік биліктің жоғарғы органымен ратификациялау сәтінен бастап заңды күшіне енеді.
Осы Конвенцияның жағдайларын қолдану ұжымлық келісімдермен, артибтражды шешімдермен немесе кез-келген ұлттық тәжірибеге сәйкес келетін басқа әдіспен қамтамасыз етіледі. еңбектік қатынастардың мәселелерімен байланысты келесідей төрт ұсыныстарды қарастырған жөн, олар арыздарды қарастырудың кеңестерінің, байланыстарының, механизмдерінің мәселелеріне арналған, онда нормалар көптеген жағдайларда жетекші ретінде қызмет етті және кеңінен танылды [13, б. 67].
Бүкіл әлемнің ең өткір проблемаларынан біріне айналып отырған жұмыссыздықпен күрес мәселесі әлемнің әр шалғайындағы саясаткерлерді, ғалымдарды, адамзаттың алдыңғы қатарлы өкілдерін қатты толғандыруда. Қазіргі күні жаһандық проблемаға айналып отырған бұл дертпен ұйымдасып күресу мақсатында бірқатар халықаралық ұйымдар жұмыс істеп келеді. Солардың алдыңғы қатарында Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) бар. БҰҰ-ның осы саладағы маманданған мекемесі болып табылатын бұл ұйым 1919 жылы Версаль шарты негізінде құрылған болатын. 1946 жылдан бастап ол БҰҰ аясында ресми мәртебеге ие болды. Халықаралық еңбек ұйымы жұмыс уақытын регламенттеу, жұмыс күшін іріктеуді регламенттеу, жұмыссыздықпен күрес, өндірістегі қайғылы оқиғалармен, кәсіптік аурулармен күрес, еңбек қатынастарында балалардың, жасөспірімдердің және әйелдердің құқықтарын қорғау, кәсіптік-техникалық білімді ұйымдастыру секілді мәселелермен шұғылданады [14, б. 64].
Міне, осы әлем бойынша еңбекпен қамту, жұмыссыздықпен күрес мәселелерімен шұғылданатын халықаралық ең беделді ұйым 2010 жылғы өзінің қорытынды есебінде аталған проблеманың барған сайын белең ала түскендігін атап көрсеткен. ХЕҰ есебі бойынша 2010 жылы әлемде 250 миллион адам жұмыссыздықтың зардабын тартқан. Бұл көрсеткіш 2007 жылғы қорытындымен салыстырғанда жұмыссыздар қатарының 27,6 миллион адамға арта түскендігін білдіреді.
ХЕҰ болжамы бойынша 2011 жылы жұмыссыздық жағдайы әлемдегі ең ауқымды проблемалардың бірі болып қала береді. Бұл жылы болжам бойынша 203,3 миллион адам жұмыссыз ретінде тіркеледі.
Сонымен қатар, халықаралық еңбек ұйымы 2007-2010 жылдар аралығында халықтың жұмыссыздық деңгейі әсіресе, дамыған елдерде өсе түскендігін мәлімдей келе, жұмыссыздықпен күрес мәселесінде Бразилия, Қазақстан, Тайланд секілді елдер жақсы жетістіктерге жетіп келе жатқандығын атап көрсеткен.
Сөйтіп, қазіргі күндері бүкіл әлем бойынша алғанда Қазақстан өз ішіндегі жұмыссыздықты ауыздықтай алған санаулы елдердің арасынан бой көрсетіп отыр. Бұл әрине, үлкен жақсылық. Елбасының еліміздегі халықтың әлеуметтік проблемаларын белсенді түрде шешу, әлемді кернеген дағдарыспен күресу жөнінде Үкіметке берген тапсырмаларының сәтті орындала бастағандығының бір көрінісі [15, б. 34].
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам атты бағдарламалық мақаласында, бірінші кезекте, адамның және бүкіл қоғамның еңбекке қатынасы мәселесіне назар аударады. Жалпыға Ортақ Еңбек адамның еңбекке жауапкершілігі артқан кезде ғана мүмкін болады. Қолға алынып отырған әлеуметтік жаңғырту еңбекті адам өміріндегі аса маңызды құндылық ретінде бағаланатындай жағдайда әкелуі тиіс. Қазір еңбекке, жаңа еңбек этикасына қатысты ерекше көзқарас қалыптастыру қажеттігі көкейкесті бола түсуде.
Оның үстіне 2010 жылдың наурыз айында Қазақстанда Жұмыспен қамту- 2020 бағдарламасы қабылданды. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты тұрақты және нәтижелі жұмыспен қамту арқылы халықтың тұрмыс деңгейі мен табысын арттыру болып табылады.
Түрлі табиғи факторлар мен адамзат өркениетінің, соның ішінде өнеркәсіптің кенжелеп дамуына байланысты жер шарының халқы планета аумағында өте әркелкі орналасқан. Мәселен, қазіргі күні Жер шары халқының 70 пайызы планетаның құрғақ бөлігінің 7 пайызында ғана өмір сүріп жатыр. Соның ішінде Шығыс жарты шарында әлем халқының 80 пайызы шоғырланса, Солтүстік жарты шарда 0,9 пайызы ғана тұрады.
Жер шарында әрбір шаршы шақырымға орта есеппен алғанда 40 адамнан келеді. Алайда осы орта көрсеткіш әлемнің әртүрлі бөлігінде әртүрлі деңгейде, Халық тығыз орналасқан жерлерде әрбір шаршы шақырымға 2000 адамнан келсе, енді бір жерлерде бір адамнан да айналмайды. Мәселен, Батыс Еуропа мен Азияда 1 шаршы шақырымға 100 адамнан келсе, Солтүстік және Оңтүстік Америкада 20 адамнан, Австралия мен Океанияда 4 адамнан келеді. Бельгия, Нидерланды, Ұлыбритания, Израиль, Ливан, Бангладеш, Кореяда 1 шаршы шақырымда 200 адамнан тұрып жатса, Моңғолия, Ливия, Намибия, Гренландияда 2 адамнан тұрады [16, б. 65].
Міне, Жер шарында халықтың әркелкі орналасуы табиғи ресурстардың тапшылығының үлкен себебі болып отыр. Осы мәселе қазіргі күні халықаралық еңбек миграциясы арқылы шешімін таба бастады.
Әлемдік тәжірибеде халықты еңбекпен қамту ісін басқарудың әртүрлі модельдері қолданылады. Мәселен, америкалық модель еңбекке қабілетті азаматтардың елеулі бөлігі үшін еңбек өнімділігі төмен, бірақ халықтың қалың бөлігін кеңінен қамтуға ұмтылатын жұмыс орындарын құрумен ерекшеленеді. Сарапшылардың пікірінше, мұндай жағдайда жұмыссыздар қатары азайғанымен, халықтың кедей бөлігінің жағдайы онша жақсара қоймайды. Ал скандинавиялық модель мемлекеттік секторда табысы орташа, еңбекақысы қанағаттанарлық жағдайдағы жұмыс орындарын көптеп аша отырып, жұмыс күштерін солай қарай тартуға бейімделген. Бұл модель негізінен мемлекеттік қаржы қаражатына арқа сүйейді. Үшінші еуропалық модель еңбек өнімділігін арттыру арқылы халықты жұмыспен қамту мәселесіне орайластырылған. Мұндай жағдайда жұмысшылардың жалақылары біршама жоғары болады. Қазақстанның қазіргі қолға алған шаралары осы модельге келіңкірейді, бірақ өзіндік ерекшеліктері аз емес [17, б. 34].
Біздің Қазақстанда жұмыспен қамтудың осы жаңа ағымдық құбылыстары алдын-ала ескеріліп отыр деп айта аламыз. Елбасымыз жастардың ортасында болған кезде әр адам өз кәсібінің шыңына шығу үшін ол ең алдымен білімді болуы керек деген сөзді жиі айтады. Осы қағида біздің мемлекетіміздің білім саласындағы саясатының басты өзегін құрайды. Мұны орта білім жүйесінің 12 жылдық оқытуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz