Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
Қысқарту тізімі 3
Кіріспе 4
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері 7
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты 7
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары 13
А тұжырымы 23
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері 25
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері 25
2.2. Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілері 29
Б тұжырымы 38
Қорытынды 40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 43
Кіріспе 4
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері 7
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты 7
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары 13
А тұжырымы 23
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері 25
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері 25
2.2. Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілері 29
Б тұжырымы 38
Қорытынды 40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 43
Зерттеу жұмысының өзектілігі. 1995 жылы 30 тамызда референдум арқылы қабылданған ҚР Конституциясының 12 бабында көрсетілгендей, адамның құқықтары мен бостандықтары әр тұлғаға туылғанынан беріледі, олар абсолюттік болып саналады, олардан ешкім айыруы мүмкін емес, заңдар мен басқа да нормативтік-құқықтық актілердің мазмұны мен іске асырылуы осыған байланысты анықталады. Аталмыш мәселеге Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында айтарлықтай көңіл бөлінген.
Бұл жеке тұлғаның құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудің мемлекеттілікті қалыптастыру үшін маңыздылығын аңғартады. Мемлекет алдындағы аталған міндеттерге қол жеткізуде прокуратура органдарының орны ерекше. Себебі құқықтық кеңістікте жеке тұрғалардың құқықтары мен бостандықтар тек құқықтық ықпал ету механизмдері арқылы ғана қамтамасыз етіледі. Осы орайда прокуратура органдарының заңнамамен анықталған құзіреттері жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қадағалауды қамтамасыз ететін механизм болып табылады. Сонымен қатар Құқықтық мемлекетті құру кезеңінде үлкен қастандық әрекетсідік және мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың тарапынан зандарды және занға сәйкес актілерді сөзсіз тікелей бұзуы болып табылады. Осыған сәйкес мемлекеттік билік органдары қызметтеріндегі зандылық пен тәртіпті мемлекет тиімді қамтамасыз етуге тиіс... Көрсетілген міндеттерге қол жеткізуде прокуратураның рөлі маңызды.
Прокуратураның мемлекеттік билік органдар арасындағы орны мен рөлін бөліп қарастыру бүгінгі күнде өзекті болып отыр, мемлекетте қылмыс пен құқық бұзушылықтар күнделікті өсіп отыр, оның криминогендік сипаты нашарлауда, сыбайлас жемқорлықпен ұштасып отырған қылмыстар көбеюде, құқықтық нигилизм өсуде, қоғамдық қатынастардың барлығында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары сақтала бермейді, азаматтардың құқыққорғау органдарына сенімсіздігі бар. Осының бәрі прокуратура органдарының орны мен оның қызметін қарастыруға септігін тигізді.
Бұл жеке тұлғаның құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудің мемлекеттілікті қалыптастыру үшін маңыздылығын аңғартады. Мемлекет алдындағы аталған міндеттерге қол жеткізуде прокуратура органдарының орны ерекше. Себебі құқықтық кеңістікте жеке тұрғалардың құқықтары мен бостандықтар тек құқықтық ықпал ету механизмдері арқылы ғана қамтамасыз етіледі. Осы орайда прокуратура органдарының заңнамамен анықталған құзіреттері жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қадағалауды қамтамасыз ететін механизм болып табылады. Сонымен қатар Құқықтық мемлекетті құру кезеңінде үлкен қастандық әрекетсідік және мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың тарапынан зандарды және занға сәйкес актілерді сөзсіз тікелей бұзуы болып табылады. Осыған сәйкес мемлекеттік билік органдары қызметтеріндегі зандылық пен тәртіпті мемлекет тиімді қамтамасыз етуге тиіс... Көрсетілген міндеттерге қол жеткізуде прокуратураның рөлі маңызды.
Прокуратураның мемлекеттік билік органдар арасындағы орны мен рөлін бөліп қарастыру бүгінгі күнде өзекті болып отыр, мемлекетте қылмыс пен құқық бұзушылықтар күнделікті өсіп отыр, оның криминогендік сипаты нашарлауда, сыбайлас жемқорлықпен ұштасып отырған қылмыстар көбеюде, құқықтық нигилизм өсуде, қоғамдық қатынастардың барлығында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары сақтала бермейді, азаматтардың құқыққорғау органдарына сенімсіздігі бар. Осының бәрі прокуратура органдарының орны мен оның қызметін қарастыруға септігін тигізді.
Нормативті-құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті жарғы, 2014. (7 қазандағы 1998 жылғы, 22 қазандағы 2007 жылғы және 2 ақпан 2011 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен) // http: adilet.zan.kz
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. - 2012.- 14 желтоқсан // http: adilet.zan.kz
3. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы «Прокуратура туралы» № 2709 Заңы
4. 2009 жылғы 17-шілдедегі «Қазақстан Республикасының жедел-іздестіру мәселелеріне қатысты кейбір заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚРЗ
Кітаптар:
1. Скворцов К.Ф. Правоохранительные органы. Москва, 2011, с. 325
2. Ломовский В.Д. Прокурорский надзор за исполнением законодательства о защите прав потребителей / М. Институт повышения квалификации руководящих кадров Генпрокуратуры РФ. 2005.
3. Яровиков К.Ю. Права человека и власть закона. - М.: ТОО «Иван». 2010.
4. Ибраева А.С., Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 2010, б. 245
5. Журсимбаев С.К. Прокурорский надзор в Казахстане. Алматы, 2004, с. 325
6. Кондрат И.Н. Деятельность органов прокуратуры Северо - Западного федерального округа по защите конституционного права граждан на своевременную оплату труда / Защита прав граждан в сфере трудовых отношений и роль прокуратуры в их реализации: материалы научно-практической конференции / СПб, Спб юридический институт Генпрокуратуры РФ. 2006. С.536.
7. Чиркин В.Е. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007.
8. Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Астана, 2006, б. 256.
9. Козлова Ю.М.Әкімшілік құқық. М,«Юристь»,2009, б. 246
10. Карпов H.H. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 265.
11. Бақтыбаев И.Ж. «Концептуальные основы деятельности прокуратуры Республики Казахстан по обеспечению законности» Алматы, 2008, с. 125.
12. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Алиев М.М. Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау. Астана, 2011, б. 194.
13. Викторов И.С. Социально-экономическое развитие России: позитивные и негативные последствия этого процесса / Актуальные проблемы совершенствования прокурорского надзора в социально- экономической сфере: Сборник научных трудов / М. НИИ проблем укрепления законности и правопорядка при Генпрокуратуре РФ. 2012, с. 321.
14. Винокуров А.Ю., Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор за исполнением законодательства о защите прав потребителей / М. Институт повышения квалификации руководящих кадров Генпрокуратуры РФ. 2010, с. 325.
15. Жуйков В.М. Права человека и власть закона. - М.: ТОО «Иван». 2010, с. 346
16. Карпов H.H. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 134.
17. Мурашин Г.А., Петухов Г.С. Некоторые вопросы взаимодействия прокуратуры и суда в обеспечении законности актов государственного управления // Вопросы теории и практики прокурорского надзора. 4.1. М.2014, с. 640.
18. Никитин Е.Л. Функции прокуратуры и отрасли прокурорской деятельности: понятие, сущность, классификация / Труды Санкт-Петербургского юридического института Генеральной прокуратуры Российской Федерации. 2004. №6. С.225.
19. Организация работы городской (районной) прокуратуры: Методическое пособие. М.2011, с. 264.
20. Казарина А.Х. Предмет и пределы прокурорского надзора за исполнением законов / М.2005, с. 236.
21. Абузова Г.А., Казарина А.Х., Соколова И.А. Прокурорский надзор за законностью правовых актов субъектов Российской Федерации: Учеб. пособие для прокуроров. М.2003, с. 267.
22. Карпов H.H. Права и свободы человека и гражданина в российском и международном праве: методические материалы / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2006, с. 420.
23. Карпов H.H. Прокуратура в системе государственной власти Российской Федерации: Монография / М.: Издательство ЮНИТИ-ДАНА. 2007, с. 360.
24. Кони А.Ф. Приемы и задачи прокуратуры / Казанцев С.М. Дореволюционные юристы о прокуратуре / СПб.: Юридический центр Пресс. 2011, с. 401
25. Коробейников Б.В. Прокурорский надзор: Курс лекций, практикум / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генепрокуратуры РФ. Экзамен. 2010, с. 326.
26. Кригер В.И Система органов межведомственного контроля: пособие для прокуроров / М. НИИ проблем укрепления законности и правопорядка Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 360.
27. Мелкумов В.Г. Деятельность прокуратуры: функции, задачи, основные направления, стадии. Сверловск, 2011, с. 198.
28. Организация работы городской (районной) прокуратуры: Методическое пособие. М.2011, с. 203.
29. Практика прокурорского надзора за исполнением законов и законностью правовых актов / Актуальные проблемы прокурорского надзора. М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2006, с. 316.
30. Прокурорский надзор: Курс лекций и практикум / Под ред. Винокурова Ю.Е. / М.: Экзамен, 2010, с. 240.
31. Винокуров Ю.Е. және басқалары. Прокурорский надзор, 3-ші басылым. – М.: 2011 ж., 352 б.
32. Басков В.И. Курс прокурорского надзора. – М.: Зерцало, 2012 ж., б. 124.
33. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор Республики Казахстан. Алматы 2012 г. – 384 с.
34. Өтебаев Ғ.К. Мемлекеттік айыпталушының соттағы сөзі. Оқулық. – Алматы, 2014 ж. – 259 б.
Мақалалар:
1. Шарипов Ш.М. «Сот процесіндегі прокурордың сөз шеберлігі», б. 325, 2010 ж.
2. Бахтыбаев И.Ж. «Понятие, структура и система функций прокуратуры» Заң және заман №1 (98) қаңтар, 2009, с. 260.
3. Өтебаев Ғ. «Роль прокуратуры в координационной деятельности правоохранительных органов» Заң және заман №1 (89) қаңтар-ақпан, 2011, с. 163.
4. Темиралиев Т. «Право производства предварительного следствия – неотъемлемый элемент функции уголовного преследования, осуществляемого прокурором» Заң және заман №6 (64) қыркүйек, 2009, с. 346.
5. Коллегия Генеральной Прокуратуры РК «Основные итоги работы прокуратуры» Заң және заман №1 (98) қаңтар, 2009, с. 264.
6. Сапарғалиев Ғ. «Принятие Конституции Республики – событие историческое» Заң және заман.№5, 2012, с. 246.
7. Кикоть В.Я. Теория и практика социально-правовой защиты конституционных прав, свобод и интересов граждан Российской Федерации / Права человека в России и правозащитная деятельность государства /СПб. Юридический центр Пресс. 2003. С.673.
8. Коробейников Б.В. Прокурорский надзор: Курс лекций, практикум / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генепрокуратуры РФ. Экзамен. 2010, с. 349.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті жарғы, 2014. (7 қазандағы 1998 жылғы, 22 қазандағы 2007 жылғы және 2 ақпан 2011 жылғы өзгерістер мен толықтырулармен) // http: adilet.zan.kz
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы. - 2012.- 14 желтоқсан // http: adilet.zan.kz
3. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы «Прокуратура туралы» № 2709 Заңы
4. 2009 жылғы 17-шілдедегі «Қазақстан Республикасының жедел-іздестіру мәселелеріне қатысты кейбір заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңы
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚРЗ
Кітаптар:
1. Скворцов К.Ф. Правоохранительные органы. Москва, 2011, с. 325
2. Ломовский В.Д. Прокурорский надзор за исполнением законодательства о защите прав потребителей / М. Институт повышения квалификации руководящих кадров Генпрокуратуры РФ. 2005.
3. Яровиков К.Ю. Права человека и власть закона. - М.: ТОО «Иван». 2010.
4. Ибраева А.С., Сапарғалиев Ғ.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы, 2010, б. 245
5. Журсимбаев С.К. Прокурорский надзор в Казахстане. Алматы, 2004, с. 325
6. Кондрат И.Н. Деятельность органов прокуратуры Северо - Западного федерального округа по защите конституционного права граждан на своевременную оплату труда / Защита прав граждан в сфере трудовых отношений и роль прокуратуры в их реализации: материалы научно-практической конференции / СПб, Спб юридический институт Генпрокуратуры РФ. 2006. С.536.
7. Чиркин В.Е. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007.
8. Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Астана, 2006, б. 256.
9. Козлова Ю.М.Әкімшілік құқық. М,«Юристь»,2009, б. 246
10. Карпов H.H. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 265.
11. Бақтыбаев И.Ж. «Концептуальные основы деятельности прокуратуры Республики Казахстан по обеспечению законности» Алматы, 2008, с. 125.
12. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Алиев М.М. Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау. Астана, 2011, б. 194.
13. Викторов И.С. Социально-экономическое развитие России: позитивные и негативные последствия этого процесса / Актуальные проблемы совершенствования прокурорского надзора в социально- экономической сфере: Сборник научных трудов / М. НИИ проблем укрепления законности и правопорядка при Генпрокуратуре РФ. 2012, с. 321.
14. Винокуров А.Ю., Винокуров Ю.Е. Прокурорский надзор за исполнением законодательства о защите прав потребителей / М. Институт повышения квалификации руководящих кадров Генпрокуратуры РФ. 2010, с. 325.
15. Жуйков В.М. Права человека и власть закона. - М.: ТОО «Иван». 2010, с. 346
16. Карпов H.H. Конституционно-правовые отношения и роль прокуратуры в обеспечении их стабильности: Монография / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 134.
17. Мурашин Г.А., Петухов Г.С. Некоторые вопросы взаимодействия прокуратуры и суда в обеспечении законности актов государственного управления // Вопросы теории и практики прокурорского надзора. 4.1. М.2014, с. 640.
18. Никитин Е.Л. Функции прокуратуры и отрасли прокурорской деятельности: понятие, сущность, классификация / Труды Санкт-Петербургского юридического института Генеральной прокуратуры Российской Федерации. 2004. №6. С.225.
19. Организация работы городской (районной) прокуратуры: Методическое пособие. М.2011, с. 264.
20. Казарина А.Х. Предмет и пределы прокурорского надзора за исполнением законов / М.2005, с. 236.
21. Абузова Г.А., Казарина А.Х., Соколова И.А. Прокурорский надзор за законностью правовых актов субъектов Российской Федерации: Учеб. пособие для прокуроров. М.2003, с. 267.
22. Карпов H.H. Права и свободы человека и гражданина в российском и международном праве: методические материалы / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2006, с. 420.
23. Карпов H.H. Прокуратура в системе государственной власти Российской Федерации: Монография / М.: Издательство ЮНИТИ-ДАНА. 2007, с. 360.
24. Кони А.Ф. Приемы и задачи прокуратуры / Казанцев С.М. Дореволюционные юристы о прокуратуре / СПб.: Юридический центр Пресс. 2011, с. 401
25. Коробейников Б.В. Прокурорский надзор: Курс лекций, практикум / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генепрокуратуры РФ. Экзамен. 2010, с. 326.
26. Кригер В.И Система органов межведомственного контроля: пособие для прокуроров / М. НИИ проблем укрепления законности и правопорядка Генпрокуратуры РФ. 2007, с. 360.
27. Мелкумов В.Г. Деятельность прокуратуры: функции, задачи, основные направления, стадии. Сверловск, 2011, с. 198.
28. Организация работы городской (районной) прокуратуры: Методическое пособие. М.2011, с. 203.
29. Практика прокурорского надзора за исполнением законов и законностью правовых актов / Актуальные проблемы прокурорского надзора. М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генпрокуратуры РФ. 2006, с. 316.
30. Прокурорский надзор: Курс лекций и практикум / Под ред. Винокурова Ю.Е. / М.: Экзамен, 2010, с. 240.
31. Винокуров Ю.Е. және басқалары. Прокурорский надзор, 3-ші басылым. – М.: 2011 ж., 352 б.
32. Басков В.И. Курс прокурорского надзора. – М.: Зерцало, 2012 ж., б. 124.
33. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор Республики Казахстан. Алматы 2012 г. – 384 с.
34. Өтебаев Ғ.К. Мемлекеттік айыпталушының соттағы сөзі. Оқулық. – Алматы, 2014 ж. – 259 б.
Мақалалар:
1. Шарипов Ш.М. «Сот процесіндегі прокурордың сөз шеберлігі», б. 325, 2010 ж.
2. Бахтыбаев И.Ж. «Понятие, структура и система функций прокуратуры» Заң және заман №1 (98) қаңтар, 2009, с. 260.
3. Өтебаев Ғ. «Роль прокуратуры в координационной деятельности правоохранительных органов» Заң және заман №1 (89) қаңтар-ақпан, 2011, с. 163.
4. Темиралиев Т. «Право производства предварительного следствия – неотъемлемый элемент функции уголовного преследования, осуществляемого прокурором» Заң және заман №6 (64) қыркүйек, 2009, с. 346.
5. Коллегия Генеральной Прокуратуры РК «Основные итоги работы прокуратуры» Заң және заман №1 (98) қаңтар, 2009, с. 264.
6. Сапарғалиев Ғ. «Принятие Конституции Республики – событие историческое» Заң және заман.№5, 2012, с. 246.
7. Кикоть В.Я. Теория и практика социально-правовой защиты конституционных прав, свобод и интересов граждан Российской Федерации / Права человека в России и правозащитная деятельность государства /СПб. Юридический центр Пресс. 2003. С.673.
8. Коробейников Б.В. Прокурорский надзор: Курс лекций, практикум / М.: Ин-т повышения квалификации руковод. кадров Генепрокуратуры РФ. Экзамен. 2010, с. 349.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КазГЗУ Университеті АҚ
Қинуарбек Т.Е
Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы 5В030100- құқықтану
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КазГЮУ Университеті АҚ
Мемлекетік-құқықтық пәндер кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
мамандығы 5В030100- Құқықтану
Орындаған: Қинуарбек Т.Е
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Бейсенбеков А.С.
Астана, 2016
КазГЮУ Университеті АҚ
Мемлекеттік-құқықтық пәндер кафедрасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫН ЖАЗУ БОЙЫНША СТУДЕНТКЕ ТАПСЫРМАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚИНУАРБЕК ТЕМІРЛАН ЕРЛАНҰЛЫ
Мамандығы В5030100 - Құқықтану
Диплом жұмысының тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
Диплом жұмысының жобасы
№ р\с
Диплом жұмысын жазу кестесі
Орындалу мен ұыснумерзімі
Ескертулер
1.
Дерек көздерін іздестіру мен қалыптастыру
01 желтоқсан
20 желтоқсанға дейін
Жұмыс диплом жұмысының жетекшілігімен жүзеге асырылады.
2.
Диплом жұмысынң жоспары
20 желтоқсаннан
31 желтоқсанға дейін
3.
Негізгі бөлімі
01 қаңтардан
01 ақпанға дейін
4.
Кіріспе
01 ақпаннан
09 наурызға дейін
5.
Қорытынды
09 наурыздан
01 сәуірге дейін
6.
Диплом жұмысын плагиатқа тексеру және мәтіннің түпнұсқалық көрсеткішін анықтауға анықтама алу
01 сәуірден
15 сәуірге дейін
ҚОО қызметкері жүзеге асырады
7.
Ғылыми жетекшіден пікір алу
15 сәуірден
29 сәуірге дейін
Ғылыми жетекші береді
8.
Сырттан пікір берушінің пікірін алу
02 мамырдан
11 мамырға дейін
Рецензент береді
9.
Диплом жұмысын ресімдеу
15 мамырға дейін
Аталған ереженің талаптарына сәйкес қатты мұқабада жасаушының ресімдеуі және барлық материалдарды ҚОО-ға өткізу
10.
Диплом жұмысын СД-дискке көшіру
Студенттің аты-жөні мен қолы_______________________________
Ғылыми жетекшінің аты-жөні мен қолы __________________
Мазмұны
Қысқарту тізімі 3
Кіріспе 4
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері 7
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты 7
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары 13
А тұжырымы 23
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері 25
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері 25
2.2. Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілері 29
Б тұжырымы 38
Қорытынды 40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 43
Қысқарту тізімі
1. ҚР - Қазақстан Республикасы
2. ҰТКЖ - Ұжымдық тұтынуды көрсету жүйесі
3. КСРО - Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
4. ҚР ҚПК - Қазақстан Республикасының Процессуалдық Кодексі
5. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
6. ҚР БП - Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасы
7. ҚР ІІМ - Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігі
8. ҚР ЖС - Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
9. ҚР КК - Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
10. НҚА - нормативтік құқықтық актілер
11. РФ - Ресей Федерациясы
12. АҚШ - Америка Құрама Штаттары
13. БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
14. АЕК - айлық есептік көрсеткіш
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. 1995 жылы 30 тамызда референдум арқылы қабылданған ҚР Конституциясының 12 бабында көрсетілгендей, адамның құқықтары мен бостандықтары әр тұлғаға туылғанынан беріледі, олар абсолюттік болып саналады, олардан ешкім айыруы мүмкін емес, заңдар мен басқа да нормативтік-құқықтық актілердің мазмұны мен іске асырылуы осыған байланысты анықталады. Аталмыш мәселеге Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында айтарлықтай көңіл бөлінген.
Бұл жеке тұлғаның құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудің мемлекеттілікті қалыптастыру үшін маңыздылығын аңғартады. Мемлекет алдындағы аталған міндеттерге қол жеткізуде прокуратура органдарының орны ерекше. Себебі құқықтық кеңістікте жеке тұрғалардың құқықтары мен бостандықтар тек құқықтық ықпал ету механизмдері арқылы ғана қамтамасыз етіледі. Осы орайда прокуратура органдарының заңнамамен анықталған құзіреттері жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қадағалауды қамтамасыз ететін механизм болып табылады. Сонымен қатар Құқықтық мемлекетті құру кезеңінде үлкен қастандық әрекетсідік және мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың тарапынан зандарды және занға сәйкес актілерді сөзсіз тікелей бұзуы болып табылады. Осыған сәйкес мемлекеттік билік органдары қызметтеріндегі зандылық пен тәртіпті мемлекет тиімді қамтамасыз етуге тиіс... Көрсетілген міндеттерге қол жеткізуде прокуратураның рөлі маңызды.
Прокуратураның мемлекеттік билік органдар арасындағы орны мен рөлін бөліп қарастыру бүгінгі күнде өзекті болып отыр, мемлекетте қылмыс пен құқық бұзушылықтар күнделікті өсіп отыр, оның криминогендік сипаты нашарлауда, сыбайлас жемқорлықпен ұштасып отырған қылмыстар көбеюде, құқықтық нигилизм өсуде, қоғамдық қатынастардың барлығында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары сақтала бермейді, азаматтардың құқыққорғау органдарына сенімсіздігі бар. Осының бәрі прокуратура органдарының орны мен оның қызметін қарастыруға септігін тигізді.
Прокуротураның басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Прокуратураның алдындағы міндет - мемлекеттегі заңдардың үстем болуын, заңдылықтың бекітілуін мен құқық қорғау тәртібін қамтамасыз ету. Барлық қызметіндегі оның міндеттері азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету; республиканың тәуелсіз құқықтарын, бағыныштылығына қарамастан, оның саяси және экономикалық жүйесін, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың құқықтарын, меншік нысандары мен құрамдарын кез-келген қол сұғушылықтан қорғау; лауазымды тұлғалар мен азаматтардың құқықты тануы мен құқықтық мәдениетін көтеру болып табылады.
Демократиялық, зайырлы, біртұтас мемлекетіміздің ең қымбат қазынасы - адам және азаматтың өмірі, бостандықтары мен адамның бұлжымас құқықтары. Осы тұрғыдан прокуратура оның қызметінің аясында мемлекетіміздің шегінде заңдардың дәл әрі біріңғай орындалуына қадағалауды іске асыруға, қажетті жағдайларда, ол сол уақытта белгіленген заңдар шеңберінде қылмыстық қудалауды іске асыруға, сондай-ақ істердің сот талқылауына қатысуға тиіс.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы Прокуратура туралы заңында басымдылық бағыттары ретінде адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақталуына қадағалау функциясы анықталған және жалпы қадағалау ұғымы енгізілген.
Бұл заңнамада прокурордың ерікті тәртібіндегі қаулылары мен ұсыныстарын орындамау кезіндегі іс-әрекеттердің тәртібі көзделген. Енді мұндай жағдайлар туындаған кезде прокурор актілерге енгізілген прокурорлық реттеуді мәжбүрлеп орындау туралы қаулысын шығаруға және уәкілетті мемлекеттік органға мәжбүрлеп орындау үшін оны жіберуге құқықты, ал ол кезегінде оны бұлжытпай және дереу арада орындау үшін шаралар қолдануға міндетті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының негізгі рөлін анықтай отырып, жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлін қарастыру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында жоғарыда көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі міндеттер анықталды:
- Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсатын айқындау;
- Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидаларын қарастыру;
- Прокуратура органдарның жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлерін зерттеу;
- Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілерін талдау.
Зерттеудің объектісі болып ҚР Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етуге бағытталған функциялары мен құзіреттерінен туындайтын және тиісті нормативтік құқықтық актілермен реттелетін қатынастар.
Зерттеудің пәні болып, ҚР Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз етудегі құзыреттерін, өкілеттіктерін және осы саладағы тәжіребесін анықтаудағы теориялық және тәжірибелік сипатағы зертеулер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Адам құқықтарын қамтамасыз етудегі прокуратура органдарының құқықтық рөлін теориялық, тәжірибелік және тарихи тұрғыда отандық ғалымдар белсенді зерттеді. Сондай-ақ оның қалыптасу эволюциясы отандық құқықтанушылардың назарындағы негізгі тақырыптардың бірі. Бұл мәселеге Қазақстанда М.С. Нәрікбаев, Н. Алиев, Р.Н.Ақпарова, Ғ.Қ. Өтебаевсынды заңгер ғалымдар теориялық зерттеулер жүргізіп, өз ой-пікірлерін, көзқарастарымен үлес қосты.
Зерттеудің әдістемелік негізін прокуратура органдарының қызметі мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарын танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты
Прокуратура мемлекеттік қорғау жүйесінің маңызды буыны, ол өзінің конституциялық қорғау функциясын пайдалана отырып, ең алдымен, Республика Президентінің өкілеттілігін қамтамасыз етеді және заң тұрғысынан биліктің барлық тармағына ықпал етуге, олардың қызметін қадағалауға құқылы. Бұл жерде прокуратура биліктің өкілдік, атқарушы және сот органдарын алмастырмайды, өз өкілеттіліктерін тиімді пайдалана отырып оларды толықтырады.
Прокурордың басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Ғалымдар мен тәжірибесі бар адамдардың басым көпшілігі прокуратура өзінше дербес билік органы деген сенімде. Заңдылық пен құқық тәртібін нығайту мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, заң ғылымдарының докторы, профессор К.Ф. Скворцовтың пікірі бойынша, Ресейдің Конституциясындағы прокуратураға арналған бап, прокуратураның сот билігін жүзеге асырмайтыны бәріне белгілі болса да, жаңылып, Сот билігі атты тарауына енгізілген. Прокурорлық жүйе ұйымдығына қарай мемлекеттік биліктің бірде бір құрамына кіруге тиісті емес. Бірақ, бұл прокуратураның қандай да бір төртінші билікке айналдырушы жағдайға жатпайды. Прокуратура биліктің бүкіл құрылымының мүдделері үшін әрекет етеді, олармен өзара іс-әрекетті іске асырады, бір жағынан оларға қызмет көрсетеді. Прокуратура - бүкіл мемлекеттік билік құрылымдарының өкілеттіктерінің жүзеге асырылуын, заңды актілердің нақты орындалуын жоғары бақылау әдісімен қадағалау құралы, механизмі. Ол биліктердің өзара іс-қимыл жасау заңның үстінен қараушылық биліктердің жік-жік болып ажырасуына және бір-біріне қарсы тұруына емес, құқықтық мемлекеттің ең маңызды қағидаттарының бірі ретінде барлық биліктердің заңды қатаң сақталу механизмінде ерекше орын алуға тиісті.
Қазіргі кезде прокуратураны заң шығарушы билікке жатқызу туралы алдын ала болжамдар айтылып жүр.
Мысалы, В.Д.Ломовский прокуратураны заң шығару, атқарушы билікпен қатар қояды. Прокурорлық қадағалау жоғары заңнама билігіне тән заңдылықтың бірлігін қамтамасыз ету функцияларын орындау үшін құрылған, қызмет атқарады.
Сонымен бірге прокурорлық қадағалау заңды қамтамасыз ету, заңдылық бірлігі саласында және өзге де мәселелерді шешуде заң шығару билігін, Конституциялық кеңесті, әкімшіліктердің орнын ауыстыра алмайды. осыған байланысты Белорусь Республикасының тәжірибесі қызықты. Белорусь Республикасының Прокуратура туралы заңының 1-бабына сәйкес, прокуратура мемлекет атынан заңдардың орындалуына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Белорусь Республикасының Жоғарғы Кеңесіне есеп беретін дербес орган ретінде қаралады. Бұл баптың мәнінен прокуратура ерекше өкілеттік берілген заңнамалық билік органы болып табылатындығы айқын көрінеді. Қазақстан Республикасында прокуратура сонымен бірге заң шығару билігіне жақындасады. Бақылауды, былай айтқанда, парламент қабылдаған заңдардың орындалуын үздіксіз қадағалай отырып, ол парламент функциясының бір бөлігін атқарады деуге болады. Қазіргі таңда прокуратураны президенттік билікке жатқызуды жақтаушылар да бар.
К.Ю.Яровиков пен С.Шалумов прокуратура биліктің бірде бір тармағына кірмейді деп пайымдайды. Прокуратураның бірде бір заң шығару, атқарушы және сот өкілеттігі болмауына байланысты оның билік бөлісу жүйесіне кірмейді Бірақ, бұған қарамастан, М.С.Шалумов прокуратура тыйым салу және қарама-қарсылық жүйесіне қатысады, біз де сондай пікірді қолдаймы.
Прокуратураны ұйымдастыру және оның жұмыс істеу тәртібі, прокурорлардың өкілеттілігі Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы Прокуратура туралы № 2709 Заңында, заң актілерінде, Қазақстан Республикасы бекітілген халықаралық шарттарда, сондай-ақ Бас прокурордың бұйрықтарында анықталған.
Ежелден бері келе жатқан сот ісін жүргізуге қарағанда XIII-XIV ғасырларда Еуропада прокуратура пайда болды. Франция королі 1302 жылы прокуратураны монарх мүддесін қорғайтын орган ретінде құрды.
Франциск I-нің 1539 жылғы эдикті корольдік іздестіру жүйесін әрі қарай дамытты, оған сәйкес, король лейтенанттары деп аталатын судьялар мен олардың көмекшілері процестерді тікелей өздері жүргізетін болды. Тергеу жүргізетін судья мен қорытынды жасайтын прокурордың өзара әрекеттестігі міндетті еді. 1586 жылы Францияда прокуратураны ұйымдастыру және оның қызметі туралы заң шықты, онда прокурордың мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны анықталды. Прокурорлық қадағалаудың өкілеттік аясына заң: прокурордың әкімшілік-саяси сипаттағы қызметін; тергеу жүргізуді қадағалауды; сот-құқықтық қызметті кіргізді.
Францияның қылмыстық процесі үшін 1670 жылғы Ордананстың маңызы зор болды, ол азаматтық және қылмыстық талаптарды сотта тергеуді бөлектеді, ал жария король прокурорлары жасаған қылмысы үшін қатаң жазаға алып келетін айып тағуға құқылы болды.
Кейін Франция прокуратурасы әрқилы өзгерістерге ұшырады. Бірақ оның негізгі міндеті өзгеріссіз қалды, ол - мемлекеттегі жоғары билік иесінің мызғымастығын қамтамасыз ету еді. Прокуратураның бұл функциясы қазына ұрлау, пара алу көп болып кеткен кезде қажет болды, ал оны шет мемлекеттер, соның ішінде Ресей тез қабылдады.
Ресейде прокуратураның құрылуы Петр 1-нің кезеңінде болды, мемлекеттік басқаруды реформалау барысында ол заңдардың орындалуын қадағалайтын және қазына ұрлайтын, пара алатын шенеуліктермен күресетін арнайы аппарат керек деген тұжырымға келді.
Сол үшін Петр 1 өзінің 1722 жылдың 12-қаңтарындағы Жарлығымен заңдардың орындалуын қадағалаушы біріңғай, жалпы мемлекеттік және қатаң орталықтандырылған жүйе ретінде прокуратура құрды, ол заңдылық пен құқық тәртібінің тұтастығын сақтайтын.
Әр түрлі шенеуліктердің қызметін айрықша бақылайтын, жоғарғы билік пен мемлекет мүддесінің сақталуын қадағалайтын органға айналды. Бұл шетелдік үлгіні көшіріп алу емес еді.
Егер Францияда прокурор өз қызметін толықтай король мүддесін қорғауға арнаса, корольдің атынан сот процесіне қатысатын болса, Ресей мемлекетінде прокурор жалпы мемлекеттік маңызы бар қадағалау-бақылау функцияларын атқарды.
Прокурор және прокуратура сөздері латыннан аударғанда қамқор боламын, басқарамын деген ұғымды береді.
Сот реформасына дейін, 1862 жылы Ресей империясының Мемлекеттік кеңесі Прокуратура туралы негізгі Ережені қабылдады, онда прокурорлық қадағалаудың мемлекеттік маңыздылығы, оның мазмұны, прокурорлардың міндеттері мен өкілеттіктері анықталды. Прокуратураның міндеті: ресей империясында заңдардың дәл және біркелкі орындалуын қадағалау деп нақты көрсетілді.
19 ғасырдың 20-40 жылдары Ресейді әкімшілік басқару саласында едәуір түзетулер енгізілді, ол кезде Қазақстанның солтүстік-шығыс және батыс аймақтары Ресейге қарайтын Орта және Кіші жүзде хан билігі ресми түрде жойылды, әкімшілік-отаршылдық басқару жүйесі құрылды. Сонымен 19 ғасырдың ортасында қазақ даласындағы стряпчий прокуратура өкімі ретінде атқарушы билік органы болып саналды, ол қылмыстық сот ісін жүргізгенде қылмыстық қуғындау қызметін атқарды, Сенат пен губернаторлармен бірге мемлекет мүддесін қорғады, барлық қызмет органдарындағы лауазымды адамдардың, азаматтардың заңдылықты сақтауына жалпы қадағалау жүргізді.
Қазақстан аумағындағы мемлекеттік прокуратура органдары 1922 жылы 13 маусымдағы 2-шақырылған Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 3-сессиясында құрылды, ол Прокурорлық қадағалау туралы Ережені бекітті. Бірақ, мемлекеттік прокуратура заңдардың сақталуын қадағалауды қамтамасыз ету мақсатында және қылмыскерлікпен күресу мәселесін дұрыс қою үшін Әділет комиссариатының құрамында құрылды.
Жыл асқан сайын прокуратура құзыры кеңейді, прокуратураны жалпы мемлекеттік масштабтағы өзінше дербес орган етіп қайта құру қажеттілігі туындады. Қазақстан одақтық республика мәртебесін алғаннан кейін прокуратураның жаңа даму кезеңі басталды.
1955 жылы СОКП Орталық Комитетінің бастамасымен заң актісі - КСРО-дағы прокурорлық қадағалау туралы Ереже қабылдады. Ондағы прокурорлық қадағалау нормалары В.И.Лениннің кеңес прокуратурасын ұйымдастыру және оның қызметі туралы идеяларына негізделді. Прокуратура туралы заңдар 70-жылдары қарқынды даму алды. 1977 жылғы Конституция қабылданғаннан кейін 1979 жылы КСРО Прокуратурасы жайлы заң қабылданған болатын, ол Кеңес үкіметі тарап, бұрынғы одақтас республикалар прокуратура туралы өз заңдарын қабылдағанға дейін күшінде болды.
Тек 2009 жылы ғана прокурорлық араласудың арқасында 190 мың жұмыскерге 8,8 млрд-тың шамасында жалақының төленуіне алып келді. Арыз жазып немесе сенім телефоны арқылы көмек сұраған кәсіпкерлердің құқығын қорғау үшін арнайы мобильдік топтар ұйымдастырылды. Нәтижесінде, қадағалау органдарының қызметкерлері бизнесмендерге қатысты жүзге жуық құқық бұзушылықтың жолын кесті. Құрылыс саласындағы жағдайды тұрақтандыруға, үлескерлер құқығын қалпына келтіруге бөлінген бюджеттің есебінен мақсатты пайдалануын қадағалауда прокуратураға жауаптылығы жоғары міндет жүктелді. Үлескерлерді құқықтық қорғау жөнінде топтар ұйымдастырылды. 9 мыңнан аса азамат жәбірленгендер болып саналды, оларға 50 млрд-тан асатын теңге көлемінде зиян келтірілген. Үй тұрғызушылардың мүліктерін бағалап, оларға тыйым салудың мақсатында прокурорлар қажетті іс-шараларды қолданады. Елуге жуық қылмыстық іс қозғалды, сотқа жіберілген істер бойынша 38 адам сотталды.
Сонымен қатар, әлемдегі іргелі өзгерістер мен жаһандандыру процесі, сондай-ақ ел ішіндегі даму қозғалысы ұлттық құқықтың, оның ішінде құқық қорғау органдары қызметінің халықаралық стандарттарға сәйкес болуын талап етеді.
Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2010-2020 жылдарға арналған Тұжырымдамасында прокуратура органдары қызметінің іс жүргізу негіздерін әрі қарай жетілдіру қажеттігі көрсетілген. Осы жұмыстың шеңберінде прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізудегі рөлі мен жауапкершілігін арттыру, оның қоғамға қауіпті қылмыстар туралы істерді тергеп-анықтауына қатысуы мақсат ретінде алынған.
Бүгінгі күні прокурорлар өздерінде тергеу бөлімшелерінің, тым болмаса қайратты құрылымдардың қызметкерлері жасаған қылмыстарды тергейтін бөлімшелердің құрылатынына үміттенеді.
Прокуратура органдарының тергеушілік қызметінің негіздерін 2009 жылғы 17-шілдедегі Қазақстан Республикасының жедел-іздестіру мәселелеріне қатысты кейбір заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Заңды растап отыр, онда кейіннен қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеу істерін Ұлттық қауіпсіздік комитеті, ішкі істер органдары мен қаржы билігі тергеушілері ғана емес, сонымен бірге еліміздің ҚК қарастырылған жағдайларда прокурорлар да жүргізеді делінген.
Сонымен қатар, жаңа Тұжырымдамада прокуратура органдарының құқық қорғау қызметіне қатысты үйлестіру функциясының тиімділігін әрі қарай көтерудің маңыздылығына назар аударылған.
Прокуратура - қызметі заң бұзушылықты анықтап, оны жоюға бағытталған, Конституция мен заңдардың, өзге де нормативтік актілердің құқық субъектілерінің барлығымен, олардың мемлекеттік билік органдарындағы орны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан дәлме дәл, әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүргізетін жалғыз мемлекеттік орган. Прокуратура заңдылықты және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ете отырып, барлық мемлекеттік органдармен тығыз қарым-қатынаста болады. Мұнда қадағалау актілерінің адресаттары, яғни заңсыз акті шығарған орган немесе одан жоғары тұрған органдарды атап кеткеніміз жөн. Прокуратура өзінің қадағалау актілерін Президент Әкімшілігі, Парламент, Үкімет, орталық мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы және өкілді органдар, соттарға жібере алады.
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз ету - қызметіндегі негізгі бағыт болатын органдар тек сот немесе прокуратура ғана емес, сондай-ақ ішкі істер қызметінің органдары, ұлттық қауіпсіздік органдары және тағы басқалары. Бұл органдардың көбі өз функциясын құқықбұзушылық анықталған, яғни фактінің орны болған кезде ғана жүзеге асырады, олардың қызметі бұзылған құқықты қалпына келтіру емес, құқық бұзушыны ұстау мен оны сотқа беру болып отыр.
Атақты орыс ғалымы В.Е.Чиркин мемлекеттік биліктегі ерекше тармақ ретінде қадағалаушы билік, яғни прокуратураны, сондай-ақ Конституциялық Кеңесті қарастырады. Өз ұстанымын ол келесідей негіздейді: Олар басқа билік тармақтарынан дербес, өз қызметін тәуелсіз жүзеге асырады.
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары
Прокурордың құқықтық мәртебесі өз қызметін іске асыру кезінде прокуратура органдары шешетін міндеттердің жүйесімен тығыз байланысты. Әрбір істі жан-жақты, толық және объективті тергеу және қарау үшін заңда көзделген шараларды қабылдау, сотталушының жеке және мүліктік құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету осындай міндеттердің қатарына жатады
Прокурордың өз құзыреті шегіндегі нұсқаулықтары жазбаша түрде беріледі және анықтама мен тергеу жүргізуші адамдар үшін міндетті.
Осы құқықтар ҚР ҚПК көзделген прокурордың өзге де өкілеттіліктеріне қайшы келмейді. Сонымен, прокурор сотталушыға қатысты тергеушінің сеніміне қарамастан айыпталушыға қатысты бұлтартпау шараларын қолдануға, қажет болған жағдайда оқиға болған жерге тексеріс жүргізуге, сараптама және т.б. тағайындауға құқықты.
Прокурор қылмыстық істі қозғау құқығына ие бола отырып, қылмыстық іс қозғау заңдылығын қадағалауды іске асырады. Прокурордың құқықты әрекеттерінің сынаушысы заң болып табылады. Олардың қабылдаған шешімдерінің негізділігі мен заңдылығы сотта істі қарау кезінде немесе алдын ала тергеу процесінде бағалануы мүмкін.
Қылмыстық сот ісін жүргізудегі прокурордың рөлі жан-жақты: прокурор айыпталушыға қатысы бойынша айыпталушының өтініш, шағым, арыз жасай алатын сатысы болып табылады, дегенмен де, сол бір айыпталушыға қатысты сотта прокурор мемлекеттік айыптаушы болуы мүмкін.
Прокурор процестің басқа қатысушылары ретінде сотта қаралатын нақты істер шегінде соттың бақылауында болады. Мысалға: сотта ол төрағалық етушінің талаптарына бағынады, сондай-ақ төрағалық етушінің талаптарын орындамаған кезде соңғы Қылмыстық-процестік санкциясын қодануға құқықты, сот прокурордың және т.б. өтініштерін тоқтатуы мүмкін.
Халық бірлігінің және мемлекеттік биліктің нышаны мен кепілі болып табылатын Қазақстан Республикасы Президентінің мәртебесі және билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігін ескере отырып, олар тым болмаса өтпелі кезеңде прокуратураны президент билігінің құрылымы ретінде құруды қисынды деп санайды. Республика прокуратурасын президенттік билікке жатқызудың тағы бір дәлелі, ол Бас прокурордың Президентке тоқсан сайын республика бойынша заңдылықтың жағдайы туралы есеп беріп отыруға міндетті болуы. Прокуратура президенттік биліктің маңызды және қажетті тірегі болуы тиіс, бұл қоғамдағы тұрақсыз құқықтық қарым-қатынастар жағдайында өте қажет. Заңдардың және президенттің заң күші бар жарлықтарының орындалуын үнемі жүйелі түрде қадағалау прокуратура қызметінің нысаны болуы тиіс, әрі реформаларды жүргізу және құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуде оның маңызы өте зор қажет.
Қадағалау функциясына қатысты прокуратура мен Президенттің өзара қатынасын атап кету аса маңызды болады. Мұндай екі аспектіні бөліп алу қажет.
Біріншіден, Президенттің жарлықтарын дұрыс және біркелкі қолдану бойынша прокуратураның жоғарғы қадағалауы, басқаша айтқанда прокурорлық қадағалау Президенттің жарлықтарын дұрыс және біркелкі қолдануға бағытталған.
Екіншіден, Конституция мен заңдарға қайшы келетін елбасының құқықтық актілеріне Бас прокурор наразылық білдіру Конституциясын, басқаша айтқанда конституциялық қадағалау яғни функциясының бөлігін болжайды.
Алайда Президентке есеп беруші орган ретінде Прокуратураның мәртебесі осындай наразылық білдіру мәселесі дөрекілікті тудырады. Осы жағдайда, Бас прокурор Конституция мен заңдарға қайшы келетін құқықтық актілері жөнінде Елбасына мәлімдеуі керек.
Республика Президентінің тікелей бақылауындағы және оған есеп беретін, жаңа сайланған Президент лауазымына тағайындалған кезінен бастап мемлекеттік органдар басшыларының өкілеттіктері жойылады. Онымен қоса осы органдардың басшылары Елбасымен тағайындалғанша өз қызметтерін атқарады.
Президент Әкімшілігі Елбасы тікелей өзіне бағынышты және есеп беруші мемлекеттік органдарға және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы кеңестік органына қатысты.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентімен қатынасу кезінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалуын жүзеге асырады.
Прокуратура органдары жергілікті органдардан тәуелді және тек ҚР Бас прокурорына бағынып, мемлекет атынан Президент бақылауы бойынша жүзеге асуы - Прокурорлық қадағалаудың мәні болып табылады. Президенттің бақылауында болуды прокуратура Президенттен тәуелді деп тануға болмайды. Осы институттардың міндеттері бөлек, олар Елбасы тапсырыстарын орындау және нормалаушы қызметте қатысу, Президент тарапынан прокуратура құрылымы мен тағы басқаларды қаоыптастыру арқылы өз міндеттерін шешеді.
Қазақстан Республикасында прокуратура тәуелсіз орган бола тұрып, заң шығару үкіметіне жақын болып келеді. Үзіліссіз қадағалауды жүзеге асыра отырып, парламентпен қабылданған орындауда эпизодтық сипаттағы емес, парламенттің функцияларының жартысын орындайтын орган.
Прокуратура органдарымен құқық шығармашылық қызметіне қатысу функцияларын іске асырудағы негізгі бағыттар:
1. Заң шығарушы органдарға заң шығару қызметінің жалпы стратегиясын және басылымдығын анықтауда заң шығару органдарына көмек көрсету.
2. Заң шығарушы органдарға заң жобасын, оларды қарауда кәсіптік деңгейді қамтамасыз етуге көмек көрсету.
3. Оларды қабылдау құзыреттігіне кіргенде, белгіленген тәртіпте органдарға қарауға енгізуге және заң жобаларын және басқа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу.
4. Прокурорлық қадағалаудың материалына негізделген қолданыстағы заңдарды жүйелі талдау қателіктері қарама-қайшылықтарды, қоғамдық қатынастарды реттеудің басқа түрлерін құқықтық жетілдірілмеуінің құбылыстарын анықтау мақсатында.
Прокуратураның қызметкері ретінде депутат өз қызметінің мәселелері бойынша мемлекеттік органдарға, оның ішінде прокуратура органдарына кедергісіз кіруге құқылы және бұл жағдайда осы органның басшысы кідіріссіз депутатты қабылдауға құқылы. Депутаттың дербес қол сұғылмаушылық, қамауға алынбау, әкімшілік қылмыстық жауапкершілікке тартылмау құқығына ие болады. Депутаттық иммунитетті жою туралы мәселені шешу үшін Бас прокурордың Парламентпен өзара әрекетінде ерекше тәртіп бар.
Бас прокурордың құқығына қол сұғушылықты жою шараларына осы тәртіп Бас прокурормен Парламентке ұсынымды қайта енгізу мүмкіндігін қарастырмайтындығымен ерекшеленеді. Дегенмен, ТМД елдерінің Парлементтік тәжірибесі көрсеткендей, кейде құқыққа қол сұғылпаушылық мәртебесі халық қаулыларын жауапкершіліктен алып кетті. Сондықтан біздің ойымызша осы мәселені Парламенттің регламентіне өзгерістер енгізумен реттеу қажет. Қайта ауытқушылық жағдайында бұл мәселе Бас прокурормен қайтадан енгізіле алмайды. Республиканың мемлекеттік органдарының басшылары қадағалауды жүзеге асыру үшін Бас прокурорға істі берген жағдайында Сенат депутатына қатысты қылмыстық істі анықтау, алдын ала тергеу және іс жөнінде өндірістің аяқталуы бойынша ішкі қадағалауды жүзеге асырады.
Жыл сайын Бас прокурордың баяндамасы прокуратура қызметінің деректі бағыттарын аша отырып, елдегі заңдылық жағдайының барлық аспектілеріне қатысты болу керек. Мұндай баяндама жолдамаға қарама-қарсы болмау керек. Баяндаманы тыңдау Парламент Палатасының бірлескен отырысында жүргізу мақсатқа сай болады. Сондықтан Бас прокурор Парламенттің алдында сөз сөйлеу өкілеттігін енгізуі қажет деп санаймыз. Бас прокурордың баяндамасын тыңдау тәртібі Парламент Палатасының регламентінде бектіліуі қажет.
Парламент және Прокуратура өзара тығыз байланыста әрекет ететін екі орган, Прокуратура парламенттің заң шығарушылық негізін осы актілердің дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету функциясымен жүзеге асырады. Прокуратураны Парламент құрылымына енгізілуінің қажеттілігі жоқ, өйткені прокуратура қызметінің өзіндік ерекшелігі бар. Парламентпен өзара қарым-қатынаста прокуратура органдарына басқа парламентпен қабылданған актілерге қарама-қайшылыққа жол бермеуге ерекше көңіл бөлінуі керек.
Конституцияның 80-бабында және Прокуратура туралы заңының 4-бабында айтылғандай, прокуратура мемлекет атынан сотта мемлекет мүддесін қорғайды. Сотта мемлекеттің мүддесін қорғай отырып, қылмыстық, азаматтық немесе басқа сот ісі барысында шағым арыз және қадағалау тәртібіндегі прокурор прокуратура туралы заңға сәйкес, өз өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға беруге құқылы. Егер шешімдер, үкімдер және басқа соттың қаулылары заң күшіне енсе, прокурор өз құзыреті шегінде істі соттан талап етуге құқылы.
Мемлекеттік айыпталушының функциясы және оның барлық әрекеттері айыптауға байланысты бола ды, оларды прокурор толық мөлшерде қолдауға немесе өзгертуге және айыптаудан тіпті бас тартуға құқылы. Істі сотта қараған кезде, прокурор өзі мемлекеттік айыптаушы функцияларын атқаратын қылмыстық процесс тарапынан сөйлейді. Прокурор үшін іс себебіне баға беру және сот отырысында қаралған дәлелдер маңызды болып табылады.
Азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау міндеттемелерінен шығатын, басқа да азаматтық істер бойынша сот қарауында қатысу жоғары тұрған прокурормен анықталады. Прокурор өз бастамасымен қозғаған сот талқылауында қатысып, тараптардың теңдік және жарыс принциптерін басшылыққа ала тұра, дәлелдерді зерделеуге қатысуға міндетті, дауға тікелей байланысты қорытынды шығаруға тиісті. Сот талқылауына қатысу-қатыспауына қарамастан, прокурор апелляциялық қабылдаған шешімдердің заңдылығын тексеріп, ол сот заңсыз шешім қабылдаса, оған наразылық білдіреді. Сот талқылауында немесе істі зерделеген кезде өрескел заң бұзушылықтар анықталған жағдайда прокурор қосымша тексеріс өткізу туралы және айыптыларды заңда белгіленген, оның ішінде қылмыстық жауапкершіоікке тарту жөнінде шаралар қолданады.
Сот шешімдерінің заңдылығынан және осы істер бойынша жойылған және өзгертілген сот шешімдерінің санынан есептеліп, апелляциялық наразылық берулер бойынша азаматтық іс жүргізуде прокурорлық қадағалау жағдайы бағаланады. Апелляциялық тәртіпте азаматтық істерді облыстық және оларға теңестірілген соттар қараған кезде апелляциялық наразылықтар бойынша прокурордың қатысуы қажет.
ҚР Бас прокуратурасы Басқармасының прокурорлары және ҚР Бас прокурорының наразылығы және де Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының тапсырысы бойынша, сот алқасының отырыстарында заңнамада қарастырылған істерде қатысып отыруды қамтамасыз етеді. Осындай отырыстарда қатысып отырған класстық дәрежелері бар прокурорлар формалық киімде болу тиіс.
Прокурор шаруашылық істер бойынша сот қаулылары заңдылығының қадағалауын жүзеге асырады. Мұндағы прокурорлық қадағалаудың басым бағыттары - азаматтардың, кәсіпкерлер мен тұтынушылардың, заңды тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерінің конституциялық және тағы басқа құқықтарын қорғау, экономика және басқару саласында заңдылықты бекіту болып табылады..
Бұл қылмыстық және азаматтық сот ісінде тергеу жүргізу және алдын ала жауап алу органдарымен үкімді орындау кезеңінде, соттардың ұйғарымдары мен қаулыларында заңдарды орындауда осы саланы басқа салалардан шектейді.
Прокуратураның қадағалау қызметі басқа үкімет органдарымен қарым-қатынасты анықтауды шешуші маңызы бар. Прокуратура билік тармақтарының өзара келісімді қызмет атқаруына жәрдемдеседі. Олардың бәрі және Прокуратура заңды сақтауға және заңдылықты нығайтуға мүдделі. Заңдылықсыз мемлекетте қызметін табысты да, мықты орындаған билік болуы мүмкін емес.
Осы уақытта прокуратурадан қадағалау қызметін алып, қылмыстық қудалау қызметін қалдыру керек деген пікірлер бар. Бірақ профессор О.М.Темушкин ол тек алып қызметтен қадағалау алынып қаралғанда ғана, ол толық қылмыстық қудалау қызметі болады. Қарама-қарсы жағдайда ол екі ортада қалып жоққа шығарылады деп санайды.
Жалпы нысандағы прокуратура қызметінің мәні Қазақстан Республикасы Конституциясын дұрыс сақтауға, Қазақстан Республикасы аумағында қолданыстағы заңдардың дұрыс және біріңғай орындалуын жоғары қадағалау ретінде анықталады. Атқарушылық қызмет саласында Прокурорлық қадағалаудың мәні мен шегі Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы заңында, Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бұйрығында анық әрі толық анықталған.
Атқарушылық билік саласында прокурорлық қадағалау объектілерінің санына Үкімет, министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, қызметтер, басқа да атқарушы органдар, өкімет құрылымына кіретін жергілікті өзін-өзі басқару органдары кіреді.
Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңы атқарушылық билік саласында қадағалауды жүзеге асыруда прокуратура құзыреттігін толығымен жеткілікті атқарады. Олар өз қызметінде қатаң түрде Заңның ережелерін басшылыққа алады және басқа мемлекеттік органдармен орнын ауыстырмайды. Мұндай орын ауыстырудың қауіптілігі біріншіден, өзінің тікелей міндеттерін шешу бойынша прокуратура күшінің тиімділігін төмендетеді, екіншіден, өзінің тікелей функциясын орындауын қиындатып, осы органдардың қызметіне кедергі келтіреді. Соңында прокуратураға жүктелген учаскелері мен мемлекеттік органмен жүктелген міндеттерді орындаудан жойылатын нақты тапсырманың керекті көлемде қамтамасыз етілмей қалуына әкеледі.
Прокурорлық қадағалаудың атқарушылық үкімет саласындағы маңызды бағыты құқықтық актілердің заңдылығын қадағалау. Қадағалаудың мәніне министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, қызметтер, жергілікті өзін-өзі басқару атқарушы органдар, әкімшілік аумақтық бірліктегі мемлекеттік үкіметтің атқарушы органдар, басқа атқарушы органдардың және лауазымдық тұлғалардың құқықтық актілерінің заңдылығы мен негіздемелілігі енеді.
Прокурорларға заңға сәйкес келмейтін құқықтық актілерді шығаруға алдын ала ескерту мүмкіндіктерін пайдалануына болады. Лауазымдық тұлғалар мен өкімет органдары норма шығармашылық нәтижелерін түзету үшін прокурорлар заңсыз құқықтық актілерді шығаруға наразылық білдіруге немесе осы мәселемен сотқа өтінішпен жүгіне алады.
Прокурорлық қадағалаудың атқарушылық өкімет саласындағы маңызды бағытының бірі соттық емес әкімшілік юрисдикция органдарымен заңның орындалуына қадағалау бағыты болып табылады. Прокурорлар прокурорлық қадағалау ықпал етудің әр түрін пайдалана отырып, сот ісінде әкімшілік құқық бұзушылық істері жөнінде заңдарды сақтауға қадағалауды жүзеге асырады.
Прокуратура қызметіне қызметтің әлеуметтік жағдайларының өзгеруіне, құқық мәдениетінің қажеттілігі бойынша қажетті түзетулер енгізіледі. Қазіргі кездегі прокуратураның қадағалау функцияларының аясында міндеттерді атқаратын дербес жаңа органдардың құрылуын жоққа шығармайды. Сонымен қатар жоғары тұрған прокурорлар мен прокуратураның мемлекеттік органдар қызметін қадағалауға қатысты ерекше жауапкершілігін атап өту керек. Өйткені прокуратура заңсыз акт бұзылатындықтан олар өз қадағалауын олар өз қадағалауын бірінші кезекте орталық мемлекеттік органдарына бағыттауы керек.
Прокуратура органдарының негізгі міндеті парламентпен өзара іс-әрекетте заңға қайшы келетін заңсыз актілерді шығаруға ескерту, оның бірден-бір кепілдігі ретінде азаматтардың бас бостандығы мен құқығын, мемлекеттің және заңды тұлғалардың заңды мүддесін қорғау болып табылады. Сонымен қатар осы актілерді дайындайтын және шығаратын дептуттардың құқықтық білімдерін арттыру да міндеттердің юірі болып табылады. Прокуратура органдарына заң шығару бастамасының құқығын беру қажет. Бұл құқық бас прокуратураға берілуі керек.
Осы ретте прокурорлардың жаңа заң қабылдауы және қолданыстағы заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ұсыныстары ерекше назарда қарастырылып отыр. Әрине ҚР бас прокурорының заң шығару бастамасын Конституцияда және Прокуратура туралы заңында бекітілуі қажет. Прокурорларға заң шығару бастамасын беру міндетті түрде ұсынылған заң жобасына заң шығару органының күн тәртібінде енгізілуі керек деген мағынаны білдіреді. Прокуратура мен соттың өзара қарым-қатынасы қылмыстық істерді қарауда ынтымақтастық және кәсіптік өзара толықтыру бақылауы бастауында құқық қорғау қызметінің тиімділігі мен заң деңгейін арттыру мақсатында жүзеге асырылуы керек. Прокуратура шаруашылық істері бойынша сот қаулыларының заңдылығын қадағалауды жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаудың осы саласын жетілдірудің басымды бағыттарының бірі азаматтардың, кәсіпкерлердің, заңды тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделердің құқығын заңмен қорғау және конституциялық қорғауды, экономика және басқару саласында заңдылықты бекітуді қамтамасыз ету болып табылады.
Прокуратура заңдардың, сот шешімінің орындалуына заңдылыққа жоғары қадағалаудың мемлекеттік институты ретінде ғана ықпал етпей, құқық қорғау органдары жүйесінде үйлестіру функциясын атқарады. Прокуратура ұйымдастыру жөнінде заңдылық қызметімен мамандандырылған дербес институт ретінде қалуы керек деген қорытындыға келу керек. Құқықтық мемлекеттегі прокурорлық қадағалау конституциялық кепілдікті жүзеге асыру және құқық тәртібін нығайтудың заңдылығын қамтамасыз етудің көп арналық жүйесіндегі маңызды буыны болуы керек.
Прокуратура азаматтарды шенеуліктердің еріктілігінен қорғайтын жоғарғы тиімді, кәсіптік және мемлекеттік орган болуы керек. Бұл үшін прокуратураның барлық өкілеттігі бар.
Прокуратураның қызметін одан әрі жетілдіруді қарастыра отырып, оны қылмыстық қудалауды қызметіне ұштастыруға болмайды.
А тұжырымы
Прокурордың басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Қазақстан аумағындағы мемлекеттік прокуратура органдары 1922 жылы 13 маусымдағы 2-шақырылған Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 3-сессиясында құрылды, ол Прокурорлық қадағалау туралы Ережені бекітті. Бірақ, мемлекеттік прокуратура заңдардың сақталуын қадағалауды қамтамасыз ету мақсатында және қылмыскерлікпен күресу мәселесін дұрыс қою үшін Әділет комиссариатының құрамында құрылды.
Тек 2009 жылы ғана прокурорлық араласудың арқасында 190 мың жұмыскерге 8,8 млрд-тан аса теңге жалақы төленді. Арыз жазып немесе сенім телефоны арқылы көмек сұраған кәсіпкерлердің құқығын қорғау үшін арнайы мобильдік топтар ұйымдастырылды. Нәтижесінде, қадағалау органдарының қызметкерлері бизнесмендерге қатысты жүзге жуық құқық бұзушылықтың жолын кесті. Құрылыс саласындағы жағдайды тұрақтандыруға, үлескерлер құқығын қалпына келтіруге бөлінген бюджет қаражатының мақсатты пайдалануын бақылауда прокуратураға аса жауапты міндет жүктелді. Үлескерлерді құқықтық қорғау жөнінде топтар ұйымдастырылды. 9 мыңнан аса азамат жәбірленгендер деп танылды, оларға 50 млрд-тан аса теңге зиян келген. Үй тұрғызушылардың мүліктерін анықтап, оларға тыйым салу үшін прокурорлар нақты шаралар қабылдады. 50 қылмыстық іс қозғалды, сотқа жіберілген істер бойынша 38 адам сотталды.
Прокуратура - қызметі заң бұзушылықты анықтап, оны жоюға бағытталған, Конституция мен заңдардың, өзге де нормативтік актілердің құқық субъектілерінің барлығымен, олардың мемлекеттік билік органдарындағы орны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан дәлме дәл, әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүргізетін жалғыз мемлекеттік орган. Прокуратура заңдылықты және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ете отырып, барлық мемлекеттік органдармен тығыз қарым-қатынаста болады. Мұнда қадағалау актілерінің адресаттары, яғни заңсыз акті шығарған орган немесе одан жоғары тұрған органдарды атап кеткеніміз жөн. Прокуратура өзінің қадағалау актілерін Президент Әкімшілігі, Парламент, Үкімет, орталық мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы және өкілді органдар, соттарға жібере алады.
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз ету - қызметіндегі негізгі бағыт болатын органдар тек сот немесе прокуратура ғана емес, сондай-ақ ішкі істер қызметінің органдары, ұлттық қауіпсіздік органдары және тағы басқалары. Бұл органдардың көбі өз функциясын құқықбұзушылық анықталған, яғни фактінің орны болған кезде ғана жүзеге асырады, олардың қызметі бұзылған құқықты қалпына келтіру емес, құқық бұзушыны ұстау мен оны сотқа беру болып отыр.
Прокурордың құқықтық мәртебесі өз қызметін іске асыру кезінде прокуратура органдары шешетін міндеттердің жүйесімен әрбір істі жан-жақты, толық және объективті тергеу және қарау үшін заңда көзделген шараларды қабылдау, сотталушының жеке және мүліктік құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету сынды міндеттермен тығыз байланысты.
Прокуратура органдарымен құқық шығармашылық қызметіне қатысу функцияларын іске асырудағы негізгі бағыттар:
1. Заң шығарушы органдарға заң шығару қызметінің жалпы стратегиясын және басылымдығын анықтауда заң шығару органдарына көмек көрсету.
2. Заң шығарушы органдарға заң жобасын, оларды қарауда кәсіптік деңгейді қамтамасыз етуге көмек көрсету.
3. Оларды қабылдау құзыреттігіне кіргенде, белгіленген тәртіпте органдарға қарауға енгізуге және заң жобаларын және басқа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу.
4. Прокурорлық қадағалаудың материалына негізделген қолданыстағы заңдарды жүйелі талдау қателіктері қарама-қайшылықтарды, қоғамдық қатынастарды реттеудің басқа түрлерін құқықтық жетілдірілмеуінің құбылыстарын анықтау мақсатында.
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері
Заң бұзушылыққа әкелетін жағдайларды және кінәлі тұлғаларды анықтай отырып, прокурор оларды жою және келешекте оларды болдырмау, сондай-ақ кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту үшін шаралар қолданады.
Анықтау және алдын ала тергеу органдарында заңдардың орындалуына қадағалауды іске асыру кезінде прокурорлар енгізілген актілер кейбір өзгешеліктермен ерекшеленеді. Ұсынымдарды қоспағанда, осы актілер анықтау және алдына ала тергеу органдарын белгілі бір әрекеттерді атқаруға міндеттейтін тарату сипатына ие болады.
Прокурорлық қадағалау актілері - қандай да бір фактілермен байланысты өзге органдарға және лауазымды адамдарға арналған жеке актілер. Реттеу құралдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КазГЗУ Университеті АҚ
Қинуарбек Т.Е
Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБАСЫ
мамандығы 5В030100- құқықтану
Астана, 2016
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КазГЮУ Университеті АҚ
Мемлекетік-құқықтық пәндер кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
мамандығы 5В030100- Құқықтану
Орындаған: Қинуарбек Т.Е
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Бейсенбеков А.С.
Астана, 2016
КазГЮУ Университеті АҚ
Мемлекеттік-құқықтық пәндер кафедрасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫН ЖАЗУ БОЙЫНША СТУДЕНТКЕ ТАПСЫРМАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚИНУАРБЕК ТЕМІРЛАН ЕРЛАНҰЛЫ
Мамандығы В5030100 - Құқықтану
Диплом жұмысының тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлі
Диплом жұмысының жобасы
№ р\с
Диплом жұмысын жазу кестесі
Орындалу мен ұыснумерзімі
Ескертулер
1.
Дерек көздерін іздестіру мен қалыптастыру
01 желтоқсан
20 желтоқсанға дейін
Жұмыс диплом жұмысының жетекшілігімен жүзеге асырылады.
2.
Диплом жұмысынң жоспары
20 желтоқсаннан
31 желтоқсанға дейін
3.
Негізгі бөлімі
01 қаңтардан
01 ақпанға дейін
4.
Кіріспе
01 ақпаннан
09 наурызға дейін
5.
Қорытынды
09 наурыздан
01 сәуірге дейін
6.
Диплом жұмысын плагиатқа тексеру және мәтіннің түпнұсқалық көрсеткішін анықтауға анықтама алу
01 сәуірден
15 сәуірге дейін
ҚОО қызметкері жүзеге асырады
7.
Ғылыми жетекшіден пікір алу
15 сәуірден
29 сәуірге дейін
Ғылыми жетекші береді
8.
Сырттан пікір берушінің пікірін алу
02 мамырдан
11 мамырға дейін
Рецензент береді
9.
Диплом жұмысын ресімдеу
15 мамырға дейін
Аталған ереженің талаптарына сәйкес қатты мұқабада жасаушының ресімдеуі және барлық материалдарды ҚОО-ға өткізу
10.
Диплом жұмысын СД-дискке көшіру
Студенттің аты-жөні мен қолы_______________________________
Ғылыми жетекшінің аты-жөні мен қолы __________________
Мазмұны
Қысқарту тізімі 3
Кіріспе 4
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері 7
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты 7
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары 13
А тұжырымы 23
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері 25
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері 25
2.2. Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілері 29
Б тұжырымы 38
Қорытынды 40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 43
Қысқарту тізімі
1. ҚР - Қазақстан Республикасы
2. ҰТКЖ - Ұжымдық тұтынуды көрсету жүйесі
3. КСРО - Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
4. ҚР ҚПК - Қазақстан Республикасының Процессуалдық Кодексі
5. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
6. ҚР БП - Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасы
7. ҚР ІІМ - Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігі
8. ҚР ЖС - Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
9. ҚР КК - Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
10. НҚА - нормативтік құқықтық актілер
11. РФ - Ресей Федерациясы
12. АҚШ - Америка Құрама Штаттары
13. БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
14. АЕК - айлық есептік көрсеткіш
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. 1995 жылы 30 тамызда референдум арқылы қабылданған ҚР Конституциясының 12 бабында көрсетілгендей, адамның құқықтары мен бостандықтары әр тұлғаға туылғанынан беріледі, олар абсолюттік болып саналады, олардан ешкім айыруы мүмкін емес, заңдар мен басқа да нормативтік-құқықтық актілердің мазмұны мен іске асырылуы осыған байланысты анықталады. Аталмыш мәселеге Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында айтарлықтай көңіл бөлінген.
Бұл жеке тұлғаның құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудің мемлекеттілікті қалыптастыру үшін маңыздылығын аңғартады. Мемлекет алдындағы аталған міндеттерге қол жеткізуде прокуратура органдарының орны ерекше. Себебі құқықтық кеңістікте жеке тұрғалардың құқықтары мен бостандықтар тек құқықтық ықпал ету механизмдері арқылы ғана қамтамасыз етіледі. Осы орайда прокуратура органдарының заңнамамен анықталған құзіреттері жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қадағалауды қамтамасыз ететін механизм болып табылады. Сонымен қатар Құқықтық мемлекетті құру кезеңінде үлкен қастандық әрекетсідік және мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың тарапынан зандарды және занға сәйкес актілерді сөзсіз тікелей бұзуы болып табылады. Осыған сәйкес мемлекеттік билік органдары қызметтеріндегі зандылық пен тәртіпті мемлекет тиімді қамтамасыз етуге тиіс... Көрсетілген міндеттерге қол жеткізуде прокуратураның рөлі маңызды.
Прокуратураның мемлекеттік билік органдар арасындағы орны мен рөлін бөліп қарастыру бүгінгі күнде өзекті болып отыр, мемлекетте қылмыс пен құқық бұзушылықтар күнделікті өсіп отыр, оның криминогендік сипаты нашарлауда, сыбайлас жемқорлықпен ұштасып отырған қылмыстар көбеюде, құқықтық нигилизм өсуде, қоғамдық қатынастардың барлығында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары сақтала бермейді, азаматтардың құқыққорғау органдарына сенімсіздігі бар. Осының бәрі прокуратура органдарының орны мен оның қызметін қарастыруға септігін тигізді.
Прокуротураның басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Прокуратураның алдындағы міндет - мемлекеттегі заңдардың үстем болуын, заңдылықтың бекітілуін мен құқық қорғау тәртібін қамтамасыз ету. Барлық қызметіндегі оның міндеттері азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету; республиканың тәуелсіз құқықтарын, бағыныштылығына қарамастан, оның саяси және экономикалық жүйесін, кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың құқықтарын, меншік нысандары мен құрамдарын кез-келген қол сұғушылықтан қорғау; лауазымды тұлғалар мен азаматтардың құқықты тануы мен құқықтық мәдениетін көтеру болып табылады.
Демократиялық, зайырлы, біртұтас мемлекетіміздің ең қымбат қазынасы - адам және азаматтың өмірі, бостандықтары мен адамның бұлжымас құқықтары. Осы тұрғыдан прокуратура оның қызметінің аясында мемлекетіміздің шегінде заңдардың дәл әрі біріңғай орындалуына қадағалауды іске асыруға, қажетті жағдайларда, ол сол уақытта белгіленген заңдар шеңберінде қылмыстық қудалауды іске асыруға, сондай-ақ істердің сот талқылауына қатысуға тиіс.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы Прокуратура туралы заңында басымдылық бағыттары ретінде адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақталуына қадағалау функциясы анықталған және жалпы қадағалау ұғымы енгізілген.
Бұл заңнамада прокурордың ерікті тәртібіндегі қаулылары мен ұсыныстарын орындамау кезіндегі іс-әрекеттердің тәртібі көзделген. Енді мұндай жағдайлар туындаған кезде прокурор актілерге енгізілген прокурорлық реттеуді мәжбүрлеп орындау туралы қаулысын шығаруға және уәкілетті мемлекеттік органға мәжбүрлеп орындау үшін оны жіберуге құқықты, ал ол кезегінде оны бұлжытпай және дереу арада орындау үшін шаралар қолдануға міндетті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы прокуратура органдарының негізгі рөлін анықтай отырып, жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі рөлін қарастыру.
Дипломдық жұмысты жазу барысында жоғарыда көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі міндеттер анықталды:
- Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсатын айқындау;
- Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидаларын қарастыру;
- Прокуратура органдарның жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлерін зерттеу;
- Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етудегі қабылдайтын актілерін талдау.
Зерттеудің объектісі болып ҚР Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтық мәртебесін қамтамасыз етуге бағытталған функциялары мен құзіреттерінен туындайтын және тиісті нормативтік құқықтық актілермен реттелетін қатынастар.
Зерттеудің пәні болып, ҚР Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтарын қамтамасыз етудегі құзыреттерін, өкілеттіктерін және осы саладағы тәжіребесін анықтаудағы теориялық және тәжірибелік сипатағы зертеулер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Адам құқықтарын қамтамасыз етудегі прокуратура органдарының құқықтық рөлін теориялық, тәжірибелік және тарихи тұрғыда отандық ғалымдар белсенді зерттеді. Сондай-ақ оның қалыптасу эволюциясы отандық құқықтанушылардың назарындағы негізгі тақырыптардың бірі. Бұл мәселеге Қазақстанда М.С. Нәрікбаев, Н. Алиев, Р.Н.Ақпарова, Ғ.Қ. Өтебаевсынды заңгер ғалымдар теориялық зерттеулер жүргізіп, өз ой-пікірлерін, көзқарастарымен үлес қосты.
Зерттеудің әдістемелік негізін прокуратура органдарының қызметі мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарын танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Прокуратура органдарымен жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуінің теоретикалық негіздері
1.1. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің түсінігі және мақсаты
Прокуратура мемлекеттік қорғау жүйесінің маңызды буыны, ол өзінің конституциялық қорғау функциясын пайдалана отырып, ең алдымен, Республика Президентінің өкілеттілігін қамтамасыз етеді және заң тұрғысынан биліктің барлық тармағына ықпал етуге, олардың қызметін қадағалауға құқылы. Бұл жерде прокуратура биліктің өкілдік, атқарушы және сот органдарын алмастырмайды, өз өкілеттіліктерін тиімді пайдалана отырып оларды толықтырады.
Прокурордың басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Ғалымдар мен тәжірибесі бар адамдардың басым көпшілігі прокуратура өзінше дербес билік органы деген сенімде. Заңдылық пен құқық тәртібін нығайту мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, заң ғылымдарының докторы, профессор К.Ф. Скворцовтың пікірі бойынша, Ресейдің Конституциясындағы прокуратураға арналған бап, прокуратураның сот билігін жүзеге асырмайтыны бәріне белгілі болса да, жаңылып, Сот билігі атты тарауына енгізілген. Прокурорлық жүйе ұйымдығына қарай мемлекеттік биліктің бірде бір құрамына кіруге тиісті емес. Бірақ, бұл прокуратураның қандай да бір төртінші билікке айналдырушы жағдайға жатпайды. Прокуратура биліктің бүкіл құрылымының мүдделері үшін әрекет етеді, олармен өзара іс-әрекетті іске асырады, бір жағынан оларға қызмет көрсетеді. Прокуратура - бүкіл мемлекеттік билік құрылымдарының өкілеттіктерінің жүзеге асырылуын, заңды актілердің нақты орындалуын жоғары бақылау әдісімен қадағалау құралы, механизмі. Ол биліктердің өзара іс-қимыл жасау заңның үстінен қараушылық биліктердің жік-жік болып ажырасуына және бір-біріне қарсы тұруына емес, құқықтық мемлекеттің ең маңызды қағидаттарының бірі ретінде барлық биліктердің заңды қатаң сақталу механизмінде ерекше орын алуға тиісті.
Қазіргі кезде прокуратураны заң шығарушы билікке жатқызу туралы алдын ала болжамдар айтылып жүр.
Мысалы, В.Д.Ломовский прокуратураны заң шығару, атқарушы билікпен қатар қояды. Прокурорлық қадағалау жоғары заңнама билігіне тән заңдылықтың бірлігін қамтамасыз ету функцияларын орындау үшін құрылған, қызмет атқарады.
Сонымен бірге прокурорлық қадағалау заңды қамтамасыз ету, заңдылық бірлігі саласында және өзге де мәселелерді шешуде заң шығару билігін, Конституциялық кеңесті, әкімшіліктердің орнын ауыстыра алмайды. осыған байланысты Белорусь Республикасының тәжірибесі қызықты. Белорусь Республикасының Прокуратура туралы заңының 1-бабына сәйкес, прокуратура мемлекет атынан заңдардың орындалуына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Белорусь Республикасының Жоғарғы Кеңесіне есеп беретін дербес орган ретінде қаралады. Бұл баптың мәнінен прокуратура ерекше өкілеттік берілген заңнамалық билік органы болып табылатындығы айқын көрінеді. Қазақстан Республикасында прокуратура сонымен бірге заң шығару билігіне жақындасады. Бақылауды, былай айтқанда, парламент қабылдаған заңдардың орындалуын үздіксіз қадағалай отырып, ол парламент функциясының бір бөлігін атқарады деуге болады. Қазіргі таңда прокуратураны президенттік билікке жатқызуды жақтаушылар да бар.
К.Ю.Яровиков пен С.Шалумов прокуратура биліктің бірде бір тармағына кірмейді деп пайымдайды. Прокуратураның бірде бір заң шығару, атқарушы және сот өкілеттігі болмауына байланысты оның билік бөлісу жүйесіне кірмейді Бірақ, бұған қарамастан, М.С.Шалумов прокуратура тыйым салу және қарама-қарсылық жүйесіне қатысады, біз де сондай пікірді қолдаймы.
Прокуратураны ұйымдастыру және оның жұмыс істеу тәртібі, прокурорлардың өкілеттілігі Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21-желтоқсандағы Прокуратура туралы № 2709 Заңында, заң актілерінде, Қазақстан Республикасы бекітілген халықаралық шарттарда, сондай-ақ Бас прокурордың бұйрықтарында анықталған.
Ежелден бері келе жатқан сот ісін жүргізуге қарағанда XIII-XIV ғасырларда Еуропада прокуратура пайда болды. Франция королі 1302 жылы прокуратураны монарх мүддесін қорғайтын орган ретінде құрды.
Франциск I-нің 1539 жылғы эдикті корольдік іздестіру жүйесін әрі қарай дамытты, оған сәйкес, король лейтенанттары деп аталатын судьялар мен олардың көмекшілері процестерді тікелей өздері жүргізетін болды. Тергеу жүргізетін судья мен қорытынды жасайтын прокурордың өзара әрекеттестігі міндетті еді. 1586 жылы Францияда прокуратураны ұйымдастыру және оның қызметі туралы заң шықты, онда прокурордың мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны анықталды. Прокурорлық қадағалаудың өкілеттік аясына заң: прокурордың әкімшілік-саяси сипаттағы қызметін; тергеу жүргізуді қадағалауды; сот-құқықтық қызметті кіргізді.
Францияның қылмыстық процесі үшін 1670 жылғы Ордананстың маңызы зор болды, ол азаматтық және қылмыстық талаптарды сотта тергеуді бөлектеді, ал жария король прокурорлары жасаған қылмысы үшін қатаң жазаға алып келетін айып тағуға құқылы болды.
Кейін Франция прокуратурасы әрқилы өзгерістерге ұшырады. Бірақ оның негізгі міндеті өзгеріссіз қалды, ол - мемлекеттегі жоғары билік иесінің мызғымастығын қамтамасыз ету еді. Прокуратураның бұл функциясы қазына ұрлау, пара алу көп болып кеткен кезде қажет болды, ал оны шет мемлекеттер, соның ішінде Ресей тез қабылдады.
Ресейде прокуратураның құрылуы Петр 1-нің кезеңінде болды, мемлекеттік басқаруды реформалау барысында ол заңдардың орындалуын қадағалайтын және қазына ұрлайтын, пара алатын шенеуліктермен күресетін арнайы аппарат керек деген тұжырымға келді.
Сол үшін Петр 1 өзінің 1722 жылдың 12-қаңтарындағы Жарлығымен заңдардың орындалуын қадағалаушы біріңғай, жалпы мемлекеттік және қатаң орталықтандырылған жүйе ретінде прокуратура құрды, ол заңдылық пен құқық тәртібінің тұтастығын сақтайтын.
Әр түрлі шенеуліктердің қызметін айрықша бақылайтын, жоғарғы билік пен мемлекет мүддесінің сақталуын қадағалайтын органға айналды. Бұл шетелдік үлгіні көшіріп алу емес еді.
Егер Францияда прокурор өз қызметін толықтай король мүддесін қорғауға арнаса, корольдің атынан сот процесіне қатысатын болса, Ресей мемлекетінде прокурор жалпы мемлекеттік маңызы бар қадағалау-бақылау функцияларын атқарды.
Прокурор және прокуратура сөздері латыннан аударғанда қамқор боламын, басқарамын деген ұғымды береді.
Сот реформасына дейін, 1862 жылы Ресей империясының Мемлекеттік кеңесі Прокуратура туралы негізгі Ережені қабылдады, онда прокурорлық қадағалаудың мемлекеттік маңыздылығы, оның мазмұны, прокурорлардың міндеттері мен өкілеттіктері анықталды. Прокуратураның міндеті: ресей империясында заңдардың дәл және біркелкі орындалуын қадағалау деп нақты көрсетілді.
19 ғасырдың 20-40 жылдары Ресейді әкімшілік басқару саласында едәуір түзетулер енгізілді, ол кезде Қазақстанның солтүстік-шығыс және батыс аймақтары Ресейге қарайтын Орта және Кіші жүзде хан билігі ресми түрде жойылды, әкімшілік-отаршылдық басқару жүйесі құрылды. Сонымен 19 ғасырдың ортасында қазақ даласындағы стряпчий прокуратура өкімі ретінде атқарушы билік органы болып саналды, ол қылмыстық сот ісін жүргізгенде қылмыстық қуғындау қызметін атқарды, Сенат пен губернаторлармен бірге мемлекет мүддесін қорғады, барлық қызмет органдарындағы лауазымды адамдардың, азаматтардың заңдылықты сақтауына жалпы қадағалау жүргізді.
Қазақстан аумағындағы мемлекеттік прокуратура органдары 1922 жылы 13 маусымдағы 2-шақырылған Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 3-сессиясында құрылды, ол Прокурорлық қадағалау туралы Ережені бекітті. Бірақ, мемлекеттік прокуратура заңдардың сақталуын қадағалауды қамтамасыз ету мақсатында және қылмыскерлікпен күресу мәселесін дұрыс қою үшін Әділет комиссариатының құрамында құрылды.
Жыл асқан сайын прокуратура құзыры кеңейді, прокуратураны жалпы мемлекеттік масштабтағы өзінше дербес орган етіп қайта құру қажеттілігі туындады. Қазақстан одақтық республика мәртебесін алғаннан кейін прокуратураның жаңа даму кезеңі басталды.
1955 жылы СОКП Орталық Комитетінің бастамасымен заң актісі - КСРО-дағы прокурорлық қадағалау туралы Ереже қабылдады. Ондағы прокурорлық қадағалау нормалары В.И.Лениннің кеңес прокуратурасын ұйымдастыру және оның қызметі туралы идеяларына негізделді. Прокуратура туралы заңдар 70-жылдары қарқынды даму алды. 1977 жылғы Конституция қабылданғаннан кейін 1979 жылы КСРО Прокуратурасы жайлы заң қабылданған болатын, ол Кеңес үкіметі тарап, бұрынғы одақтас республикалар прокуратура туралы өз заңдарын қабылдағанға дейін күшінде болды.
Тек 2009 жылы ғана прокурорлық араласудың арқасында 190 мың жұмыскерге 8,8 млрд-тың шамасында жалақының төленуіне алып келді. Арыз жазып немесе сенім телефоны арқылы көмек сұраған кәсіпкерлердің құқығын қорғау үшін арнайы мобильдік топтар ұйымдастырылды. Нәтижесінде, қадағалау органдарының қызметкерлері бизнесмендерге қатысты жүзге жуық құқық бұзушылықтың жолын кесті. Құрылыс саласындағы жағдайды тұрақтандыруға, үлескерлер құқығын қалпына келтіруге бөлінген бюджеттің есебінен мақсатты пайдалануын қадағалауда прокуратураға жауаптылығы жоғары міндет жүктелді. Үлескерлерді құқықтық қорғау жөнінде топтар ұйымдастырылды. 9 мыңнан аса азамат жәбірленгендер болып саналды, оларға 50 млрд-тан асатын теңге көлемінде зиян келтірілген. Үй тұрғызушылардың мүліктерін бағалап, оларға тыйым салудың мақсатында прокурорлар қажетті іс-шараларды қолданады. Елуге жуық қылмыстық іс қозғалды, сотқа жіберілген істер бойынша 38 адам сотталды.
Сонымен қатар, әлемдегі іргелі өзгерістер мен жаһандандыру процесі, сондай-ақ ел ішіндегі даму қозғалысы ұлттық құқықтың, оның ішінде құқық қорғау органдары қызметінің халықаралық стандарттарға сәйкес болуын талап етеді.
Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2010-2020 жылдарға арналған Тұжырымдамасында прокуратура органдары қызметінің іс жүргізу негіздерін әрі қарай жетілдіру қажеттігі көрсетілген. Осы жұмыстың шеңберінде прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізудегі рөлі мен жауапкершілігін арттыру, оның қоғамға қауіпті қылмыстар туралы істерді тергеп-анықтауына қатысуы мақсат ретінде алынған.
Бүгінгі күні прокурорлар өздерінде тергеу бөлімшелерінің, тым болмаса қайратты құрылымдардың қызметкерлері жасаған қылмыстарды тергейтін бөлімшелердің құрылатынына үміттенеді.
Прокуратура органдарының тергеушілік қызметінің негіздерін 2009 жылғы 17-шілдедегі Қазақстан Республикасының жедел-іздестіру мәселелеріне қатысты кейбір заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Заңды растап отыр, онда кейіннен қылмыстық істер бойынша алдын ала тергеу істерін Ұлттық қауіпсіздік комитеті, ішкі істер органдары мен қаржы билігі тергеушілері ғана емес, сонымен бірге еліміздің ҚК қарастырылған жағдайларда прокурорлар да жүргізеді делінген.
Сонымен қатар, жаңа Тұжырымдамада прокуратура органдарының құқық қорғау қызметіне қатысты үйлестіру функциясының тиімділігін әрі қарай көтерудің маңыздылығына назар аударылған.
Прокуратура - қызметі заң бұзушылықты анықтап, оны жоюға бағытталған, Конституция мен заңдардың, өзге де нормативтік актілердің құқық субъектілерінің барлығымен, олардың мемлекеттік билік органдарындағы орны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан дәлме дәл, әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүргізетін жалғыз мемлекеттік орган. Прокуратура заңдылықты және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ете отырып, барлық мемлекеттік органдармен тығыз қарым-қатынаста болады. Мұнда қадағалау актілерінің адресаттары, яғни заңсыз акті шығарған орган немесе одан жоғары тұрған органдарды атап кеткеніміз жөн. Прокуратура өзінің қадағалау актілерін Президент Әкімшілігі, Парламент, Үкімет, орталық мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы және өкілді органдар, соттарға жібере алады.
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз ету - қызметіндегі негізгі бағыт болатын органдар тек сот немесе прокуратура ғана емес, сондай-ақ ішкі істер қызметінің органдары, ұлттық қауіпсіздік органдары және тағы басқалары. Бұл органдардың көбі өз функциясын құқықбұзушылық анықталған, яғни фактінің орны болған кезде ғана жүзеге асырады, олардың қызметі бұзылған құқықты қалпына келтіру емес, құқық бұзушыны ұстау мен оны сотқа беру болып отыр.
Атақты орыс ғалымы В.Е.Чиркин мемлекеттік биліктегі ерекше тармақ ретінде қадағалаушы билік, яғни прокуратураны, сондай-ақ Конституциялық Кеңесті қарастырады. Өз ұстанымын ол келесідей негіздейді: Олар басқа билік тармақтарынан дербес, өз қызметін тәуелсіз жүзеге асырады.
1.2. Прокуратура органдарының құқыққорғау қызметінің міндеттері және қағидалары
Прокурордың құқықтық мәртебесі өз қызметін іске асыру кезінде прокуратура органдары шешетін міндеттердің жүйесімен тығыз байланысты. Әрбір істі жан-жақты, толық және объективті тергеу және қарау үшін заңда көзделген шараларды қабылдау, сотталушының жеке және мүліктік құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету осындай міндеттердің қатарына жатады
Прокурордың өз құзыреті шегіндегі нұсқаулықтары жазбаша түрде беріледі және анықтама мен тергеу жүргізуші адамдар үшін міндетті.
Осы құқықтар ҚР ҚПК көзделген прокурордың өзге де өкілеттіліктеріне қайшы келмейді. Сонымен, прокурор сотталушыға қатысты тергеушінің сеніміне қарамастан айыпталушыға қатысты бұлтартпау шараларын қолдануға, қажет болған жағдайда оқиға болған жерге тексеріс жүргізуге, сараптама және т.б. тағайындауға құқықты.
Прокурор қылмыстық істі қозғау құқығына ие бола отырып, қылмыстық іс қозғау заңдылығын қадағалауды іске асырады. Прокурордың құқықты әрекеттерінің сынаушысы заң болып табылады. Олардың қабылдаған шешімдерінің негізділігі мен заңдылығы сотта істі қарау кезінде немесе алдын ала тергеу процесінде бағалануы мүмкін.
Қылмыстық сот ісін жүргізудегі прокурордың рөлі жан-жақты: прокурор айыпталушыға қатысы бойынша айыпталушының өтініш, шағым, арыз жасай алатын сатысы болып табылады, дегенмен де, сол бір айыпталушыға қатысты сотта прокурор мемлекеттік айыптаушы болуы мүмкін.
Прокурор процестің басқа қатысушылары ретінде сотта қаралатын нақты істер шегінде соттың бақылауында болады. Мысалға: сотта ол төрағалық етушінің талаптарына бағынады, сондай-ақ төрағалық етушінің талаптарын орындамаған кезде соңғы Қылмыстық-процестік санкциясын қодануға құқықты, сот прокурордың және т.б. өтініштерін тоқтатуы мүмкін.
Халық бірлігінің және мемлекеттік биліктің нышаны мен кепілі болып табылатын Қазақстан Республикасы Президентінің мәртебесі және билік органдарының халық алдындағы жауапкершілігін ескере отырып, олар тым болмаса өтпелі кезеңде прокуратураны президент билігінің құрылымы ретінде құруды қисынды деп санайды. Республика прокуратурасын президенттік билікке жатқызудың тағы бір дәлелі, ол Бас прокурордың Президентке тоқсан сайын республика бойынша заңдылықтың жағдайы туралы есеп беріп отыруға міндетті болуы. Прокуратура президенттік биліктің маңызды және қажетті тірегі болуы тиіс, бұл қоғамдағы тұрақсыз құқықтық қарым-қатынастар жағдайында өте қажет. Заңдардың және президенттің заң күші бар жарлықтарының орындалуын үнемі жүйелі түрде қадағалау прокуратура қызметінің нысаны болуы тиіс, әрі реформаларды жүргізу және құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуде оның маңызы өте зор қажет.
Қадағалау функциясына қатысты прокуратура мен Президенттің өзара қатынасын атап кету аса маңызды болады. Мұндай екі аспектіні бөліп алу қажет.
Біріншіден, Президенттің жарлықтарын дұрыс және біркелкі қолдану бойынша прокуратураның жоғарғы қадағалауы, басқаша айтқанда прокурорлық қадағалау Президенттің жарлықтарын дұрыс және біркелкі қолдануға бағытталған.
Екіншіден, Конституция мен заңдарға қайшы келетін елбасының құқықтық актілеріне Бас прокурор наразылық білдіру Конституциясын, басқаша айтқанда конституциялық қадағалау яғни функциясының бөлігін болжайды.
Алайда Президентке есеп беруші орган ретінде Прокуратураның мәртебесі осындай наразылық білдіру мәселесі дөрекілікті тудырады. Осы жағдайда, Бас прокурор Конституция мен заңдарға қайшы келетін құқықтық актілері жөнінде Елбасына мәлімдеуі керек.
Республика Президентінің тікелей бақылауындағы және оған есеп беретін, жаңа сайланған Президент лауазымына тағайындалған кезінен бастап мемлекеттік органдар басшыларының өкілеттіктері жойылады. Онымен қоса осы органдардың басшылары Елбасымен тағайындалғанша өз қызметтерін атқарады.
Президент Әкімшілігі Елбасы тікелей өзіне бағынышты және есеп беруші мемлекеттік органдарға және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы кеңестік органына қатысты.
Прокуратура органдары Қазақстан Республикасы Президентімен тығыз қарым-қатынас жасайды. Прокуратура Президентімен қатынасу кезінде барлық заңнама мен Президент актілерінің дұрыс және біркелкі орындалуының қадағалуын жүзеге асырады.
Прокуратура органдары жергілікті органдардан тәуелді және тек ҚР Бас прокурорына бағынып, мемлекет атынан Президент бақылауы бойынша жүзеге асуы - Прокурорлық қадағалаудың мәні болып табылады. Президенттің бақылауында болуды прокуратура Президенттен тәуелді деп тануға болмайды. Осы институттардың міндеттері бөлек, олар Елбасы тапсырыстарын орындау және нормалаушы қызметте қатысу, Президент тарапынан прокуратура құрылымы мен тағы басқаларды қаоыптастыру арқылы өз міндеттерін шешеді.
Қазақстан Республикасында прокуратура тәуелсіз орган бола тұрып, заң шығару үкіметіне жақын болып келеді. Үзіліссіз қадағалауды жүзеге асыра отырып, парламентпен қабылданған орындауда эпизодтық сипаттағы емес, парламенттің функцияларының жартысын орындайтын орган.
Прокуратура органдарымен құқық шығармашылық қызметіне қатысу функцияларын іске асырудағы негізгі бағыттар:
1. Заң шығарушы органдарға заң шығару қызметінің жалпы стратегиясын және басылымдығын анықтауда заң шығару органдарына көмек көрсету.
2. Заң шығарушы органдарға заң жобасын, оларды қарауда кәсіптік деңгейді қамтамасыз етуге көмек көрсету.
3. Оларды қабылдау құзыреттігіне кіргенде, белгіленген тәртіпте органдарға қарауға енгізуге және заң жобаларын және басқа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу.
4. Прокурорлық қадағалаудың материалына негізделген қолданыстағы заңдарды жүйелі талдау қателіктері қарама-қайшылықтарды, қоғамдық қатынастарды реттеудің басқа түрлерін құқықтық жетілдірілмеуінің құбылыстарын анықтау мақсатында.
Прокуратураның қызметкері ретінде депутат өз қызметінің мәселелері бойынша мемлекеттік органдарға, оның ішінде прокуратура органдарына кедергісіз кіруге құқылы және бұл жағдайда осы органның басшысы кідіріссіз депутатты қабылдауға құқылы. Депутаттың дербес қол сұғылмаушылық, қамауға алынбау, әкімшілік қылмыстық жауапкершілікке тартылмау құқығына ие болады. Депутаттық иммунитетті жою туралы мәселені шешу үшін Бас прокурордың Парламентпен өзара әрекетінде ерекше тәртіп бар.
Бас прокурордың құқығына қол сұғушылықты жою шараларына осы тәртіп Бас прокурормен Парламентке ұсынымды қайта енгізу мүмкіндігін қарастырмайтындығымен ерекшеленеді. Дегенмен, ТМД елдерінің Парлементтік тәжірибесі көрсеткендей, кейде құқыққа қол сұғылпаушылық мәртебесі халық қаулыларын жауапкершіліктен алып кетті. Сондықтан біздің ойымызша осы мәселені Парламенттің регламентіне өзгерістер енгізумен реттеу қажет. Қайта ауытқушылық жағдайында бұл мәселе Бас прокурормен қайтадан енгізіле алмайды. Республиканың мемлекеттік органдарының басшылары қадағалауды жүзеге асыру үшін Бас прокурорға істі берген жағдайында Сенат депутатына қатысты қылмыстық істі анықтау, алдын ала тергеу және іс жөнінде өндірістің аяқталуы бойынша ішкі қадағалауды жүзеге асырады.
Жыл сайын Бас прокурордың баяндамасы прокуратура қызметінің деректі бағыттарын аша отырып, елдегі заңдылық жағдайының барлық аспектілеріне қатысты болу керек. Мұндай баяндама жолдамаға қарама-қарсы болмау керек. Баяндаманы тыңдау Парламент Палатасының бірлескен отырысында жүргізу мақсатқа сай болады. Сондықтан Бас прокурор Парламенттің алдында сөз сөйлеу өкілеттігін енгізуі қажет деп санаймыз. Бас прокурордың баяндамасын тыңдау тәртібі Парламент Палатасының регламентінде бектіліуі қажет.
Парламент және Прокуратура өзара тығыз байланыста әрекет ететін екі орган, Прокуратура парламенттің заң шығарушылық негізін осы актілердің дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету функциясымен жүзеге асырады. Прокуратураны Парламент құрылымына енгізілуінің қажеттілігі жоқ, өйткені прокуратура қызметінің өзіндік ерекшелігі бар. Парламентпен өзара қарым-қатынаста прокуратура органдарына басқа парламентпен қабылданған актілерге қарама-қайшылыққа жол бермеуге ерекше көңіл бөлінуі керек.
Конституцияның 80-бабында және Прокуратура туралы заңының 4-бабында айтылғандай, прокуратура мемлекет атынан сотта мемлекет мүддесін қорғайды. Сотта мемлекеттің мүддесін қорғай отырып, қылмыстық, азаматтық немесе басқа сот ісі барысында шағым арыз және қадағалау тәртібіндегі прокурор прокуратура туралы заңға сәйкес, өз өкілеттігін жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаусыз осы кезеңдерде құқық қорғау толыққанды болмайды. Қылмыстық сот ісінде жалпы қорғауды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы көпшіліктің мүддесін еске салу қажет. Заңға сәйкес келмейтін дәлелдер мен істер бойынша, соттың шешімімен, үкімімен, соттың басқа қаулысымен келіспеушілік, бас тарту немесе жоғары тұрған сотқа соттың наразылығы туралы қаулысын өзгерту мақсатында, прокурор істі қайта қарауға беруге құқылы. Егер шешімдер, үкімдер және басқа соттың қаулылары заң күшіне енсе, прокурор өз құзыреті шегінде істі соттан талап етуге құқылы.
Мемлекеттік айыпталушының функциясы және оның барлық әрекеттері айыптауға байланысты бола ды, оларды прокурор толық мөлшерде қолдауға немесе өзгертуге және айыптаудан тіпті бас тартуға құқылы. Істі сотта қараған кезде, прокурор өзі мемлекеттік айыптаушы функцияларын атқаратын қылмыстық процесс тарапынан сөйлейді. Прокурор үшін іс себебіне баға беру және сот отырысында қаралған дәлелдер маңызды болып табылады.
Азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау міндеттемелерінен шығатын, басқа да азаматтық істер бойынша сот қарауында қатысу жоғары тұрған прокурормен анықталады. Прокурор өз бастамасымен қозғаған сот талқылауында қатысып, тараптардың теңдік және жарыс принциптерін басшылыққа ала тұра, дәлелдерді зерделеуге қатысуға міндетті, дауға тікелей байланысты қорытынды шығаруға тиісті. Сот талқылауына қатысу-қатыспауына қарамастан, прокурор апелляциялық қабылдаған шешімдердің заңдылығын тексеріп, ол сот заңсыз шешім қабылдаса, оған наразылық білдіреді. Сот талқылауында немесе істі зерделеген кезде өрескел заң бұзушылықтар анықталған жағдайда прокурор қосымша тексеріс өткізу туралы және айыптыларды заңда белгіленген, оның ішінде қылмыстық жауапкершіоікке тарту жөнінде шаралар қолданады.
Сот шешімдерінің заңдылығынан және осы істер бойынша жойылған және өзгертілген сот шешімдерінің санынан есептеліп, апелляциялық наразылық берулер бойынша азаматтық іс жүргізуде прокурорлық қадағалау жағдайы бағаланады. Апелляциялық тәртіпте азаматтық істерді облыстық және оларға теңестірілген соттар қараған кезде апелляциялық наразылықтар бойынша прокурордың қатысуы қажет.
ҚР Бас прокуратурасы Басқармасының прокурорлары және ҚР Бас прокурорының наразылығы және де Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының тапсырысы бойынша, сот алқасының отырыстарында заңнамада қарастырылған істерде қатысып отыруды қамтамасыз етеді. Осындай отырыстарда қатысып отырған класстық дәрежелері бар прокурорлар формалық киімде болу тиіс.
Прокурор шаруашылық істер бойынша сот қаулылары заңдылығының қадағалауын жүзеге асырады. Мұндағы прокурорлық қадағалаудың басым бағыттары - азаматтардың, кәсіпкерлер мен тұтынушылардың, заңды тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерінің конституциялық және тағы басқа құқықтарын қорғау, экономика және басқару саласында заңдылықты бекіту болып табылады..
Бұл қылмыстық және азаматтық сот ісінде тергеу жүргізу және алдын ала жауап алу органдарымен үкімді орындау кезеңінде, соттардың ұйғарымдары мен қаулыларында заңдарды орындауда осы саланы басқа салалардан шектейді.
Прокуратураның қадағалау қызметі басқа үкімет органдарымен қарым-қатынасты анықтауды шешуші маңызы бар. Прокуратура билік тармақтарының өзара келісімді қызмет атқаруына жәрдемдеседі. Олардың бәрі және Прокуратура заңды сақтауға және заңдылықты нығайтуға мүдделі. Заңдылықсыз мемлекетте қызметін табысты да, мықты орындаған билік болуы мүмкін емес.
Осы уақытта прокуратурадан қадағалау қызметін алып, қылмыстық қудалау қызметін қалдыру керек деген пікірлер бар. Бірақ профессор О.М.Темушкин ол тек алып қызметтен қадағалау алынып қаралғанда ғана, ол толық қылмыстық қудалау қызметі болады. Қарама-қарсы жағдайда ол екі ортада қалып жоққа шығарылады деп санайды.
Жалпы нысандағы прокуратура қызметінің мәні Қазақстан Республикасы Конституциясын дұрыс сақтауға, Қазақстан Республикасы аумағында қолданыстағы заңдардың дұрыс және біріңғай орындалуын жоғары қадағалау ретінде анықталады. Атқарушылық қызмет саласында Прокурорлық қадағалаудың мәні мен шегі Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы заңында, Қазақстан Республикасы Бас прокурорының бұйрығында анық әрі толық анықталған.
Атқарушылық билік саласында прокурорлық қадағалау объектілерінің санына Үкімет, министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, қызметтер, басқа да атқарушы органдар, өкімет құрылымына кіретін жергілікті өзін-өзі басқару органдары кіреді.
Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңы атқарушылық билік саласында қадағалауды жүзеге асыруда прокуратура құзыреттігін толығымен жеткілікті атқарады. Олар өз қызметінде қатаң түрде Заңның ережелерін басшылыққа алады және басқа мемлекеттік органдармен орнын ауыстырмайды. Мұндай орын ауыстырудың қауіптілігі біріншіден, өзінің тікелей міндеттерін шешу бойынша прокуратура күшінің тиімділігін төмендетеді, екіншіден, өзінің тікелей функциясын орындауын қиындатып, осы органдардың қызметіне кедергі келтіреді. Соңында прокуратураға жүктелген учаскелері мен мемлекеттік органмен жүктелген міндеттерді орындаудан жойылатын нақты тапсырманың керекті көлемде қамтамасыз етілмей қалуына әкеледі.
Прокурорлық қадағалаудың атқарушылық үкімет саласындағы маңызды бағыты құқықтық актілердің заңдылығын қадағалау. Қадағалаудың мәніне министрліктер, мемлекеттік комитеттер, агенттіктер, қызметтер, жергілікті өзін-өзі басқару атқарушы органдар, әкімшілік аумақтық бірліктегі мемлекеттік үкіметтің атқарушы органдар, басқа атқарушы органдардың және лауазымдық тұлғалардың құқықтық актілерінің заңдылығы мен негіздемелілігі енеді.
Прокурорларға заңға сәйкес келмейтін құқықтық актілерді шығаруға алдын ала ескерту мүмкіндіктерін пайдалануына болады. Лауазымдық тұлғалар мен өкімет органдары норма шығармашылық нәтижелерін түзету үшін прокурорлар заңсыз құқықтық актілерді шығаруға наразылық білдіруге немесе осы мәселемен сотқа өтінішпен жүгіне алады.
Прокурорлық қадағалаудың атқарушылық өкімет саласындағы маңызды бағытының бірі соттық емес әкімшілік юрисдикция органдарымен заңның орындалуына қадағалау бағыты болып табылады. Прокурорлар прокурорлық қадағалау ықпал етудің әр түрін пайдалана отырып, сот ісінде әкімшілік құқық бұзушылық істері жөнінде заңдарды сақтауға қадағалауды жүзеге асырады.
Прокуратура қызметіне қызметтің әлеуметтік жағдайларының өзгеруіне, құқық мәдениетінің қажеттілігі бойынша қажетті түзетулер енгізіледі. Қазіргі кездегі прокуратураның қадағалау функцияларының аясында міндеттерді атқаратын дербес жаңа органдардың құрылуын жоққа шығармайды. Сонымен қатар жоғары тұрған прокурорлар мен прокуратураның мемлекеттік органдар қызметін қадағалауға қатысты ерекше жауапкершілігін атап өту керек. Өйткені прокуратура заңсыз акт бұзылатындықтан олар өз қадағалауын олар өз қадағалауын бірінші кезекте орталық мемлекеттік органдарына бағыттауы керек.
Прокуратура органдарының негізгі міндеті парламентпен өзара іс-әрекетте заңға қайшы келетін заңсыз актілерді шығаруға ескерту, оның бірден-бір кепілдігі ретінде азаматтардың бас бостандығы мен құқығын, мемлекеттің және заңды тұлғалардың заңды мүддесін қорғау болып табылады. Сонымен қатар осы актілерді дайындайтын және шығаратын дептуттардың құқықтық білімдерін арттыру да міндеттердің юірі болып табылады. Прокуратура органдарына заң шығару бастамасының құқығын беру қажет. Бұл құқық бас прокуратураға берілуі керек.
Осы ретте прокурорлардың жаңа заң қабылдауы және қолданыстағы заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ұсыныстары ерекше назарда қарастырылып отыр. Әрине ҚР бас прокурорының заң шығару бастамасын Конституцияда және Прокуратура туралы заңында бекітілуі қажет. Прокурорларға заң шығару бастамасын беру міндетті түрде ұсынылған заң жобасына заң шығару органының күн тәртібінде енгізілуі керек деген мағынаны білдіреді. Прокуратура мен соттың өзара қарым-қатынасы қылмыстық істерді қарауда ынтымақтастық және кәсіптік өзара толықтыру бақылауы бастауында құқық қорғау қызметінің тиімділігі мен заң деңгейін арттыру мақсатында жүзеге асырылуы керек. Прокуратура шаруашылық істері бойынша сот қаулыларының заңдылығын қадағалауды жүзеге асырады. Прокурорлық қадағалаудың осы саласын жетілдірудің басымды бағыттарының бірі азаматтардың, кәсіпкерлердің, заңды тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделердің құқығын заңмен қорғау және конституциялық қорғауды, экономика және басқару саласында заңдылықты бекітуді қамтамасыз ету болып табылады.
Прокуратура заңдардың, сот шешімінің орындалуына заңдылыққа жоғары қадағалаудың мемлекеттік институты ретінде ғана ықпал етпей, құқық қорғау органдары жүйесінде үйлестіру функциясын атқарады. Прокуратура ұйымдастыру жөнінде заңдылық қызметімен мамандандырылған дербес институт ретінде қалуы керек деген қорытындыға келу керек. Құқықтық мемлекеттегі прокурорлық қадағалау конституциялық кепілдікті жүзеге асыру және құқық тәртібін нығайтудың заңдылығын қамтамасыз етудің көп арналық жүйесіндегі маңызды буыны болуы керек.
Прокуратура азаматтарды шенеуліктердің еріктілігінен қорғайтын жоғарғы тиімді, кәсіптік және мемлекеттік орган болуы керек. Бұл үшін прокуратураның барлық өкілеттігі бар.
Прокуратураның қызметін одан әрі жетілдіруді қарастыра отырып, оны қылмыстық қудалауды қызметіне ұштастыруға болмайды.
А тұжырымы
Прокурордың басты міндеті - заңның бұзылғандығын айқындау, оны жоюға қол жеткізу, кінәсіздерді қорғау, заң бұзушылардың жауапкершілігі туралы мәселе көтеру.
Қазақстан аумағындағы мемлекеттік прокуратура органдары 1922 жылы 13 маусымдағы 2-шақырылған Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 3-сессиясында құрылды, ол Прокурорлық қадағалау туралы Ережені бекітті. Бірақ, мемлекеттік прокуратура заңдардың сақталуын қадағалауды қамтамасыз ету мақсатында және қылмыскерлікпен күресу мәселесін дұрыс қою үшін Әділет комиссариатының құрамында құрылды.
Тек 2009 жылы ғана прокурорлық араласудың арқасында 190 мың жұмыскерге 8,8 млрд-тан аса теңге жалақы төленді. Арыз жазып немесе сенім телефоны арқылы көмек сұраған кәсіпкерлердің құқығын қорғау үшін арнайы мобильдік топтар ұйымдастырылды. Нәтижесінде, қадағалау органдарының қызметкерлері бизнесмендерге қатысты жүзге жуық құқық бұзушылықтың жолын кесті. Құрылыс саласындағы жағдайды тұрақтандыруға, үлескерлер құқығын қалпына келтіруге бөлінген бюджет қаражатының мақсатты пайдалануын бақылауда прокуратураға аса жауапты міндет жүктелді. Үлескерлерді құқықтық қорғау жөнінде топтар ұйымдастырылды. 9 мыңнан аса азамат жәбірленгендер деп танылды, оларға 50 млрд-тан аса теңге зиян келген. Үй тұрғызушылардың мүліктерін анықтап, оларға тыйым салу үшін прокурорлар нақты шаралар қабылдады. 50 қылмыстық іс қозғалды, сотқа жіберілген істер бойынша 38 адам сотталды.
Прокуратура - қызметі заң бұзушылықты анықтап, оны жоюға бағытталған, Конституция мен заңдардың, өзге де нормативтік актілердің құқық субъектілерінің барлығымен, олардың мемлекеттік билік органдарындағы орны мен ведомстволық бағыныстылығына қарамастан дәлме дәл, әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүргізетін жалғыз мемлекеттік орган. Прокуратура заңдылықты және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ете отырып, барлық мемлекеттік органдармен тығыз қарым-қатынаста болады. Мұнда қадағалау актілерінің адресаттары, яғни заңсыз акті шығарған орган немесе одан жоғары тұрған органдарды атап кеткеніміз жөн. Прокуратура өзінің қадағалау актілерін Президент Әкімшілігі, Парламент, Үкімет, орталық мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы және өкілді органдар, соттарға жібере алады.
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз ету - қызметіндегі негізгі бағыт болатын органдар тек сот немесе прокуратура ғана емес, сондай-ақ ішкі істер қызметінің органдары, ұлттық қауіпсіздік органдары және тағы басқалары. Бұл органдардың көбі өз функциясын құқықбұзушылық анықталған, яғни фактінің орны болған кезде ғана жүзеге асырады, олардың қызметі бұзылған құқықты қалпына келтіру емес, құқық бұзушыны ұстау мен оны сотқа беру болып отыр.
Прокурордың құқықтық мәртебесі өз қызметін іске асыру кезінде прокуратура органдары шешетін міндеттердің жүйесімен әрбір істі жан-жақты, толық және объективті тергеу және қарау үшін заңда көзделген шараларды қабылдау, сотталушының жеке және мүліктік құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету сынды міндеттермен тығыз байланысты.
Прокуратура органдарымен құқық шығармашылық қызметіне қатысу функцияларын іске асырудағы негізгі бағыттар:
1. Заң шығарушы органдарға заң шығару қызметінің жалпы стратегиясын және басылымдығын анықтауда заң шығару органдарына көмек көрсету.
2. Заң шығарушы органдарға заң жобасын, оларды қарауда кәсіптік деңгейді қамтамасыз етуге көмек көрсету.
3. Оларды қабылдау құзыреттігіне кіргенде, белгіленген тәртіпте органдарға қарауға енгізуге және заң жобаларын және басқа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу.
4. Прокурорлық қадағалаудың материалына негізделген қолданыстағы заңдарды жүйелі талдау қателіктері қарама-қайшылықтарды, қоғамдық қатынастарды реттеудің басқа түрлерін құқықтық жетілдірілмеуінің құбылыстарын анықтау мақсатында.
2 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етудің құқықтық негіздері
2.1 Прокуратура органдарының жеке тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етуінің құқықтық негіздері, бағыттары және түрлері
Заң бұзушылыққа әкелетін жағдайларды және кінәлі тұлғаларды анықтай отырып, прокурор оларды жою және келешекте оларды болдырмау, сондай-ақ кінәлі адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту үшін шаралар қолданады.
Анықтау және алдын ала тергеу органдарында заңдардың орындалуына қадағалауды іске асыру кезінде прокурорлар енгізілген актілер кейбір өзгешеліктермен ерекшеленеді. Ұсынымдарды қоспағанда, осы актілер анықтау және алдына ала тергеу органдарын белгілі бір әрекеттерді атқаруға міндеттейтін тарату сипатына ие болады.
Прокурорлық қадағалау актілері - қандай да бір фактілермен байланысты өзге органдарға және лауазымды адамдарға арналған жеке актілер. Реттеу құралдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz