Бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы балалардың шығармашылығын қалыптастыру
КІРІСПЕ 3
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ 5
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері 5
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі 8
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 16
2.1 Сурет салу сабағы . балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы 16
2.2 Дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлері 22
2.3. Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс.тәсілдерді пайдалану тиімділігі 43
ҚОРЫТЫНДЫ 45
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ 5
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері 5
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі 8
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС.ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 16
2.1 Сурет салу сабағы . балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы 16
2.2 Дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлері 22
2.3. Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс.тәсілдерді пайдалану тиімділігі 43
ҚОРЫТЫНДЫ 45
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңа талап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді.
Қазіргі кезде жасөспірім жеке тұлғаны тәрбиелеуде өнердің, соның ішінде бейнелеу өнерінің ықпалы зор екендігін педагогика, психология ғылымдары дәлелдеп берді.
Бейнелеу өнеріне оқыту барысында балалардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік және сұлулық сезімі дамиды, әрине бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз.
Бейнелеу сабақтары балалардың қоршаған ортаға қызығушылығын арттыру арқылы сұлулық сезімін оятады, дүниетанымын қалыптастырады, шығармашылық белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, жеке тұлғаны ұқыптылыққа, дербестікке, еңбексүйгіштікке бейімдейді.
Бейнелеу іс-әрекеті барысында сурет салу біліктілігі мен іскерлігін меңгеріп, қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды байқап зерттеуді үйренеді. Демек, бейнелеу қоршаған ортаны тану, кеңістікті қабылдау, есте ұстау, қиял, сезім сияқты тағы басқа психологиялық процестердің дамуына көмектеседі.
Көбінесе бейнелеу іс-әрекеті барысында баланың ерекше белсенділігін байқауға болады. Ол, әсіресе танымдық шығармашылығын белсенділік тұрғысында байқалады. Бұдан жеке тұлға өз белсенділігін қоршаған ортамен сезімдік қарым-қатынас, жұмыс (қоршаған ортаны бейнелеу) процесінде арттыратындығын көруге болады. Ұстазтың ұйымдастыруымен өткізілген сабақтағы немесе сыныптан тыс шаралардағы танымдық, эстетикалық тәрбие балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастырады. Сондықтан да педагогика ғылымының оқыту мен тәрбиені ажыратпай тұтас қарастыруы бейнелеу өнерін оқытудың негізі болып табылады.
Сабақ жүйесіне енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер балалардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құрауға мүмкіндік жасайды. Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды. Бейнелеу өнерінің сезімдік әсерін түсініп, оған қызығушылығы артады. Өзінің және өзгенің жұмысына құрметпен қарап, саналы түрде талдап баға беруге, өнерді өз өмірінің құрамдас бір бөлігі ретінде көруге тәрбиеленеді.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді.
Қазіргі кезде жасөспірім жеке тұлғаны тәрбиелеуде өнердің, соның ішінде бейнелеу өнерінің ықпалы зор екендігін педагогика, психология ғылымдары дәлелдеп берді.
Бейнелеу өнеріне оқыту барысында балалардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік және сұлулық сезімі дамиды, әрине бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз.
Бейнелеу сабақтары балалардың қоршаған ортаға қызығушылығын арттыру арқылы сұлулық сезімін оятады, дүниетанымын қалыптастырады, шығармашылық белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, жеке тұлғаны ұқыптылыққа, дербестікке, еңбексүйгіштікке бейімдейді.
Бейнелеу іс-әрекеті барысында сурет салу біліктілігі мен іскерлігін меңгеріп, қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды байқап зерттеуді үйренеді. Демек, бейнелеу қоршаған ортаны тану, кеңістікті қабылдау, есте ұстау, қиял, сезім сияқты тағы басқа психологиялық процестердің дамуына көмектеседі.
Көбінесе бейнелеу іс-әрекеті барысында баланың ерекше белсенділігін байқауға болады. Ол, әсіресе танымдық шығармашылығын белсенділік тұрғысында байқалады. Бұдан жеке тұлға өз белсенділігін қоршаған ортамен сезімдік қарым-қатынас, жұмыс (қоршаған ортаны бейнелеу) процесінде арттыратындығын көруге болады. Ұстазтың ұйымдастыруымен өткізілген сабақтағы немесе сыныптан тыс шаралардағы танымдық, эстетикалық тәрбие балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастырады. Сондықтан да педагогика ғылымының оқыту мен тәрбиені ажыратпай тұтас қарастыруы бейнелеу өнерін оқытудың негізі болып табылады.
Сабақ жүйесіне енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер балалардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құрауға мүмкіндік жасайды. Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды. Бейнелеу өнерінің сезімдік әсерін түсініп, оған қызығушылығы артады. Өзінің және өзгенің жұмысына құрметпен қарап, саналы түрде талдап баға беруге, өнерді өз өмірінің құрамдас бір бөлігі ретінде көруге тәрбиеленеді.
1 Возрастная и педагогическая психология. Тексты. - М.: МГУ, 1992.
2 Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М., 1991.
3 Грэйс Крайг. Психология развития. - СПб., 2000.
4 Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. - М., 1996.
5 Кулагина И.А. Возрастная психология: Развитие ребенка от рождения до 17 лет. – М., 1998.
6 Леонтьев А.Н. Проблемы развитие психики - М., 1981.
7 Мухина В.С. Возрастная психология. - М., 1998.
8 Обухова Л.Ф. Детская психология: Теория, факты, проблемы. – М., 1995.
9 Оклендер В. Окна в мир ребенка. / Руководства по детской психотерапии. – М., 1997
10 Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері. Атырау., “Өнер”., 2005
11 Қ.Әмірғази. Қазақтың бейнелеу өнері. Алматы., “Өнер”., 1969
12 Мизамбаев Р. Живопись және оның негізгі мәселелері. Алматы., “Өнер”., 1999
13 Л.Любимов. Батыс Европа өнері. Алматы .,“Өнер”., 1982
14 Кузьмина М.Т. Юному художнику. Москва., “Просвещения”., 1963
15 А.С.Шипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер Алматы .,“Мектеп”., 1986
16 Е.В.Шорохов. Композиция. Москва., “Просвещения”., 1986
17 Ә.Төлебиев .«Сурет сала білесің бе ?» Алматы., «Өнер»., 1990
18 Федеоров С.Изобразительное искусство Москва.,“Просвещения”., 1977
19 Л.Любимов Искусство деревного руси. Москва., “Просвещения”., 1981.
20 Ғалиев В.З. Қазақстан ХІХ ғасыр суретшілерінің шығармаларында.
Алматы., “Өнер”., 2005
2 Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М., 1991.
3 Грэйс Крайг. Психология развития. - СПб., 2000.
4 Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. - М., 1996.
5 Кулагина И.А. Возрастная психология: Развитие ребенка от рождения до 17 лет. – М., 1998.
6 Леонтьев А.Н. Проблемы развитие психики - М., 1981.
7 Мухина В.С. Возрастная психология. - М., 1998.
8 Обухова Л.Ф. Детская психология: Теория, факты, проблемы. – М., 1995.
9 Оклендер В. Окна в мир ребенка. / Руководства по детской психотерапии. – М., 1997
10 Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері. Атырау., “Өнер”., 2005
11 Қ.Әмірғази. Қазақтың бейнелеу өнері. Алматы., “Өнер”., 1969
12 Мизамбаев Р. Живопись және оның негізгі мәселелері. Алматы., “Өнер”., 1999
13 Л.Любимов. Батыс Европа өнері. Алматы .,“Өнер”., 1982
14 Кузьмина М.Т. Юному художнику. Москва., “Просвещения”., 1963
15 А.С.Шипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер Алматы .,“Мектеп”., 1986
16 Е.В.Шорохов. Композиция. Москва., “Просвещения”., 1986
17 Ә.Төлебиев .«Сурет сала білесің бе ?» Алматы., «Өнер»., 1990
18 Федеоров С.Изобразительное искусство Москва.,“Просвещения”., 1977
19 Л.Любимов Искусство деревного руси. Москва., “Просвещения”., 1981.
20 Ғалиев В.З. Қазақстан ХІХ ғасыр суретшілерінің шығармаларында.
Алматы., “Өнер”., 2005
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы балалардың шығармашылығын қалыптастыру
Студент:________________
Жетекшісі:______________
2013 - 2014 оқу жылы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ 5
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері 5
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі 8
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 16
2.1 Сурет салу сабағы - балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы 16
2.2 Дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлері 22
2.3. Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі 43
ҚОРЫТЫНДЫ 45
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
КІРІСПЕ
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңа талап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді.
Қазіргі кезде жасөспірім жеке тұлғаны тәрбиелеуде өнердің, соның ішінде бейнелеу өнерінің ықпалы зор екендігін педагогика, психология ғылымдары дәлелдеп берді.
Бейнелеу өнеріне оқыту барысында балалардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік және сұлулық сезімі дамиды, әрине бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз.
Бейнелеу сабақтары балалардың қоршаған ортаға қызығушылығын арттыру арқылы сұлулық сезімін оятады, дүниетанымын қалыптастырады, шығармашылық белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, жеке тұлғаны ұқыптылыққа, дербестікке, еңбексүйгіштікке бейімдейді.
Бейнелеу іс-әрекеті барысында сурет салу біліктілігі мен іскерлігін меңгеріп, қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды байқап зерттеуді үйренеді. Демек, бейнелеу қоршаған ортаны тану, кеңістікті қабылдау, есте ұстау, қиял, сезім сияқты тағы басқа психологиялық процестердің дамуына көмектеседі.
Көбінесе бейнелеу іс-әрекеті барысында баланың ерекше белсенділігін байқауға болады. Ол, әсіресе танымдық шығармашылығын белсенділік тұрғысында байқалады. Бұдан жеке тұлға өз белсенділігін қоршаған ортамен сезімдік қарым-қатынас, жұмыс (қоршаған ортаны бейнелеу) процесінде арттыратындығын көруге болады. Ұстазтың ұйымдастыруымен өткізілген сабақтағы немесе сыныптан тыс шаралардағы танымдық, эстетикалық тәрбие балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастырады. Сондықтан да педагогика ғылымының оқыту мен тәрбиені ажыратпай тұтас қарастыруы бейнелеу өнерін оқытудың негізі болып табылады.
Сабақ жүйесіне енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер балалардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құрауға мүмкіндік жасайды. Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды. Бейнелеу өнерінің сезімдік әсерін түсініп, оған қызығушылығы артады. Өзінің және өзгенің жұмысына құрметпен қарап, саналы түрде талдап баға беруге, өнерді өз өмірінің құрамдас бір бөлігі ретінде көруге тәрбиеленеді.
Тақырыптың өзектілігі - мектеп жасына дейінгі балалардың баланың эстетикалық, шығармашылық дамуын дәстүрлі емес сурет салу әдістерімен жетілдіру.
Зерттеу жұмысының мақсаты - дәстүрден тыс сурет салу тәсілдері арқылы балабақшадағы балаларды ұқыптылыққа, тиянақтылыққа бейімдеп, қоршаған ортаны, сурет өнерінің кең аясымен таныстыру.
Зерттеудің міндеттері:
- мектеп жасына дейінгі балаларда шығармашылық қабілеттерінің дамуын қарастыру;
- мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктерін талдау;
- арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуін зерттеу;
- бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы балалардың шығармашылығын қалыптастыру;
- балаларға дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлерін меңгерту;
- бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігін анықтау.
Күтілетін нәтиже:
- баланың бойында табиғатқа деген эстетикалық-жағымды қарым-қатынастарды оны өз шығармашылығында бейнелеу арқылы қалыптастыру.
- балалардың білім өрісін және қоршаған орта туралы түсініктер аясын кеңейту, жабайы болып өсетін мойылдың сыртқы түрімен, оның гүлденген сабақтарымен таныстыру.
- балаларға сурет салу өнерінің жаңа әдістерін - үйрету;
- балаларды табиғатты тану арқылы шығармашылық қабілеттерін ояту;
- балалардың түсті, композицияны қабылдау сезімдерін жетілдіру.
- баланың ойлау жүйесін, қиялын, шығармашылық қызметін дамыту;
- балалардың қозғалыстар координациясын дамыту, қолдың ұсақ моторикасын жетілдіру.
Зерттеу жұмысының зерттеу объектісі - бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, қазақстандық және шет елдердің мектеп жасына дейінгі балаларға сурет салу әдістеріне үйретуге арналған оқулықтары қолданылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері
Жақсы тәрбиеші міндетті түрде өзінің жұмысын күнделігіне жазып отыру керек, оған бақылаудағы кейбір байқағандарын, балалардың қырын танытатын жағдайларды, баласының алға басуын жазып, әр түрлі жастағы балалардың бәрінің басында кездесетін дағдарысын немесе бетбұрыс жағдайларына талдау жасап, жазып отыруға тиіс.
А.С. Макаренко
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдері:
Сәбилік кезең.
Мектепке дейінгі кезең.
Бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалы.
Сәбилік кезең. Бала өмірінің екінші жылы бөбектік шақ деп аталады. Бұл шақта даму біршама баяулап, денесі мен психикасы жағынан жетілуі одан әрі жалғасады. 2 жасқа дейінгі кезеңде дербестікке ұмтылғыш, бірақ қабілет дәрежесі жетілмеген болады. Дене бітімі шымырланып, жүрісі қалыптаса бастайды. Артық қимылы аз, жүйке жүйесінің қабілеті артады, 5-5,5 сағат сергек, ояу жүреді. Бөбектер музыкаға, биге еліктеп, ән сазына, ырғағына түрлі қимылдар жасайды. Осы шақта жағдайға оңай бейімделіп, қоршаған ортаның әсерін қабылдауға қабілеті жетеді. Сенсорлық қабілеті артып, заттардың түсіне, көлеміне қарай ұқсастықтарын белгілеп, салыстыра бастайды, екі түсті шардан өзіне қажеттісін тауып алады. Осы кезде көріп қабылдауы да жетіле түседі: терезе алдында тұрған гүлді немесе ілініп перденің өзгергенін байқайды. Бағдарлауы тұрақты мақсатты сипат алады. Мысыққа, итке, суретке қарай алады (7-8 мин.). Бұл кезде олармен ойын-сабақтар өткізу жан-жақты дамытуға әсер етеді. Атап айтсақ: қимылын жетілдіру; тілін, ойын дамыту; төңіректі болжай білу; заттармен әрекет жасау, дидактикалық, құрылыс материалдарын, ойыншықтарды пайдалану; іс-әрекеті мен қимыл-қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, құбылыстар мен заттарды қарап көру, ұстап сезіну; музыка сазы, ырғағы, әуенін есту; сезіну, сол арқылы эстетикалық тәрбие беру; адамгершілікке баулу мақсаты көзделеді. Ойын сабаққа бірінші жарты жылдықта көңіл көтеру ойындары, екінші жарты жылдықта ережелі, қимылды ойындар енгізіледі. Сабақтар мазмұны бірте-бірте күрделеніп отырады [2].
Сәби өзінің оңды әрекетіне, ісіне қуанады, қылығына ұялады, үлкендерге көмектескісі, бірлесіп бір істі орындағысы келеді, бұл сәбиге тән жаңа талап-тілек. 3-4 жастағы балалардың аталған ерекшеліктеріне сәйкес, жүргізілетін күн тәртібі мен бағдарлама бойынша өткізілетін сабақтар бар.
Естиярлар тобы (5 жас) оқу әрекеті сәбилер тобы-мен салыстырғанда мазмұн жағынан күрделене түседі. Жалпы дамуында адамгершілік, еңбек тәрбиесі мәнді бола бастайды, дәл осы шақта үлкендерге қамқорлық, мейірімді қатынастың негізі қаланады. Сол сияқты үлкендердің тарапынан да жылы қатынас, жанашырлық білдіру, еркелету, аялау, табысын мадақтау, қолдау, оны талап қоюмен үйлестіру, мінез-құлқында көрініс тапқан теріс қылықтарын көрсету, әділ айыптау, баланың іс-әрекетіне оң қарау үлкендерге деген сенімін арттырады. Олардың ерекшелігі көпшіліктің, құрдастарының пікіріне құлақ аса бастайды, бағынады, олармен есептеседі, өзге балалардың іс-әрекетін бағалауы мазмұнды бола бастайды. Бала психикасының дамуына әсер ететін күнделікті іс-әрекеттерінде (оқу, еңбек, ойын, т.б.) бала белгілі түпкі себепті басшылыққа алады:
үлкендерге ұқсағысы келіп, соларша іс-әрекет жасауға ұмтылады;
ойын (кез-келген істі ойынға айналдырады);
үлкендермен, құрдастарымен жақсы қарым-қатынасын сақтау;
4) топта балалардың жақсы бағасы мен сүйіспеншілігіне ие болу тілегі;
5) намыс, өзін таныту тілегі, ойында басшы рөлді орындауға дәмеленеді;
6) жарыс (бірінші болуға тырысады, ағаттықтарына қатты қайғырады), адамгершілік мінез-құлықтың дамуы (өзге адамдарға оң қарым-қатынасын көрсетеді) [1].
1. Ересектер тобындағы балалардың дамыған ақыл-ой қабілетін мінез-құлқымен көрсете алмайды, оны көрсету тәрбие жағдайына, жеке мүмкіндіктеріне, қызығуына байланысты: баланың қызығушылығы жас шамасына қарай өзгеріп отырады, сондықтан баланың ақыл-ой қабілеті, қиялы ықыласпен орындалатын ойыны мен іс-әрекетінің нәтижесінде көрінеді.
2. Ересектер тобындағы даму ерекшелігінің бірі - танымдық қарым-қатынастан (Бұл не? Не үшін керек? т.б.) адамдық қарым-қатынасқа ауысуы мінез-құлық ережелерін, ұжымдық қарым-қатынасты меңгеруі. Бұл жаста бала дербестігінің жетілуіне байланысты өзін көрсеткісі келіп тұрады. Бұл үлкендер тарапынан дұрыс бағдар беруді талап ететін ерекшелік.
Бұл жастағы даму ерекшеліктерінің енді бірі - жаңа білімді игеру арқылы жаңа қасиеттер мен жаңа қажет-тілектердің пайда болуының көрініс табуы. Ересектер тобында даму ерекшеліктеріне сәйкес күн тәртібін жасауда олардың өзіндік ерекшеліктеріне назар аударылады:
1. Ересектердің өмірін, денсаулығын сақтау, ағзасын шынықтыру, қорғау бұрынғыша мәнді болып табылады.
Ересектердің күнделікті өмірін ұйымдастыруда дербестікке талпынысын ескеру және сақтау қажет.
Ересектер өзінің және құрбы-достарының мінез-құлқын бақылауға қабілетті.
Ересектер қимылды көп қажет етеді.
Ересектер өздігінен киіне, жуына, шешіне, тамақтана алады, оның бәрін тез орындай алу қабілетіне ие.
Ересектер сабақтың ұзақтығы мен қарқындылығынан тез шаршап, жаттығулар мен серуенді қажет етеді.
Күн тәртібіне сәйкес балалармен жүргізілетін оқу-тәрбие шаралары олардың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталады.
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің жоғарыда аталған даму мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңаталап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн.
4. Бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалы. Педагогикалық жағынан дұрыс ұйымдастырылған кез-келген іс-әрекет баланың ақыл-ойының, нышанының, еркінің, қабілетінің, танымдық күшінің жан-жақты дамуына әсер етеді. Іс-әрекет белгілері бір мақсатқа бағытталады, жоспарланады, нәтижесі алдын-ала бағдарланады, әдістері мен тәсілдері, жолдары белгіленеді, қорытындысы, нәтижесі бағаланады. Іс-әрекетті ұйымдастыру дәрежесі жоғарылаған сайын бала дамуына тигізетін ықпалы да күшті болады. Жас ерекшелігінің әр сатысында бала іс-әрекетінің түрі ғана өзгеріп қоймайды, оның мазмұны да, тәсілі де, сипаты да, ниеті де өзгереді.
Іс-әрекет түрлері:
1) ойын әрекеті - баланың барлық нышандарының дамуына мүмкіндік тудыратын өзіндік ерекшелігі бар зияткерлік (интеллектуалдық) мектеп. Ойында іс-әрекет әдістерін, жолдарын меңгереді: емдейді, оқытады, үй салады, атқа мініп шабады және т.б. Ойын әрекеті баланың ерік-жігерін, ақыл-ойын дамытады, шапшаңдыққа, шымырлыққа, ұқыптылыққа жаттықтырады, талдауға, жинақтауға үйретеді;
2) оқу әрекеті - жоспарлы, жүйелі түрде бірте-бірте жүргізіліп, ақыл-ойының, өмірге дұрыс қатынасының дамып, адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық талғамын қалыптастыруға мүмкіндік тудырады;
3) еңбек әрекеті - бала алдымен өзіне, содан соң басқаларға септігі тиетін кезден бастап жүргізіледі де, еңбек мазмұны, әдіс-тәсілі, түрі жыл озған сайын өзгеріп, күрделеніп отырады;
4) қоғамдық әрекетке ұжымдық жалпы тапсырмалар, қоғамдық жұмыстар жатады. Бұлар баланың жауапкершілігін, көпшілікпен жұмыс істей білуін қалыптастырады;
5) көркем өнер әрекеті үстінде баланың көркемдік ойы, қиялы, арманы, елестетуі, сезімі, логикасы дамиды;
6) спорттық әрекетке дене шынықтыру сабақтары, спорттық ойындар мен жарыстар, т.б. жатады, олар баланың қимыл-қозғалысын, жауап ретіндегі іс-әрекетінің тездігін дамытады [3].
Іс-әрекет үстінде бала жан-жақты дамиды, айналадағы дүниеге, адамдарға қарым-қатынасы қалыптасады. Сонымен, іс-әрекет - баланың дамуының негізі. Іс-әрекетсіз дамуы жөн. Бұл - педагогиканың ерекше заңдылықтарының бірі.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді. Бұл болашақта бала бақшада жас топтарымен жұмыс жасауда басшылыққа алуда маңызды.
Әдістемелік нұсқау. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жас шамасына қарай бөліну ерекшелігіне нақты түсіну үшін жас топтарының айырмашылығын балалар жақсы білуі шарт. Әр жас тобының сипаттамасын түсініп, тереңдетіп оқу қажет. Бала дамуының жас ерекшелігі көрсеткіштері таратпа материал ретінде ұсынылады, ондағы жас топтарын бір-бірімен салыстыра отырып, даму айырмашылықтарына талдау жасап, ең негізгі белгілерін сипаттап жазады. Антропометриялық карта толтырады. Негізгі іс-әрекет түрлерін анықтап, ой қорыту жасайды. Жас ерекшелігін жақсы танып білу болашақ мамандығы балабақша тәрбиешісі, әдіскері немесе балабақша меңгерушісі болып қызмет етуде негіз болатынын сезініп, түсінуі керек.
Қорыта айтқанда, сәбилер бойындағы балаларды жан-жақты дамытуға мүмкіндіктер мол. Оқыту барысында берілетін таным-білімге үлкендер тарапынан ықпал етудің маңызы ерекше. Үлкендер балаларға білім мазмұнын игерумен қатар, олардың мінез-құлқын зерттейтін моральдық ережелерді, жағымды әдеттерді игеруді меңгертеді. Сондай-ақ үлкендердің бағалауы, іс-әрекеті, сөзі, әңгіме-ертегілері, өлең-тақпақтары, құрметті адамдар мен құрдастарының жағымды қылықтары, әдеби кейіпкерлердің істері сәбилерге әсер етіп, бірте-бірте оның мінез-құлқына айналады.
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің даму мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңа талап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн [4].
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді. Бұл болашақта бала бақшада жас топтарымен жұмыс жасауда басшылыққа алуда маңызды.
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі
Еліміз жаңа принциптерге негізделген егемен мемлекет құруда Үкіметіміз білім беру мекемелеріне Тәуелсіз мемлекетімізді өркениетті елдер қатарына жеткізетін ұл-қыз тәрбиелеуді талап етуде.
Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда соны әрі айрықша шешім қабылдайтын жеке тұлғаның алдына үлкен талаптар қояды. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және оны тәрбиелеу - бүгінгі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі. Шығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкіл халықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.
Баланың шығармашылығын дамытатын тәрбиеші өзі шығармашылықпен жұмыс жасауы керек.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында өткізілетін ұйымдастырылған оқу-іс әрекеті барысында жаңа технология элементтерін пайдалану тиімді. Бұл орайды баланы жалықтырып алмаудың жолдарын қарастырып, төмендегі тәсілдерді тиімді қолдану қажет:
- Бала қабілетін ашуда тіл шеберлігіне көңіл бөлу;
- Білімін қосымша әдебиеттермен толықтыру;
- Жылы сөздер арқылы сенің қолыңнан келеді, сенің болашағың зор - деп, үнемі балаға шабыт беріп отыру.
Әр тәрбиешінің алдындағы сәулелі мұрат шәкіртіне білім, тәрбие беріп қана қоймай, әр баланың менін ашу. Сол менді шығармашылық тұлғаға айналдыру. Күллі ғажайыптың ішіндегі ең тамашасы - жақсы тәрбиеленген адам. Сәбиді жоғары деңгейдегі білім мен адамгершілікке баулитын тәрбиешінің бойында барлық асыл қасиеттердің табылуы тиіс. Өйткені, тәрбиеші бала болмысын, жүзін көріп түзелер айна іспетті. Бала қабілетінің ашылуы үшін тәрбиеші жаңашыл, білімді, іскер, қабілетті, жауапкершілік сезімді, жаңа технологияны толық менгерген, өз ісінің шебері болуы керек.
Бала қабілетінің ашылуы үшін:
1 Тәрбиеші білімін ұдайы жетілдіріп, кәсібі шеберлігін шыңдауы тиіс.
2 Бала білімі мен қабілетіне сеніммен қарау керек.
3 Баланы ақпарат, жаңалықпен қамтамасыз етіп отыру қажет.
4 Ата-анамен тығыз байланыс орнағаны жөн.
5 Баланы өмірге бейімдеуде дәл, дұрыс бағыт беріп, жеке ерекшелігіне көңіл бөлінуі керек [5].
Оқу мен тәрбиенің егіз екенін бір сәт те естен шығармаған жөн, соның нәтижесінде ғана сапалы білім мен саналы тәрбиеге қол жеткізуге болады. Ол жайлы Әл - Фараби: Адамға ең бірінші білім емес, рухани тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі-деген.
Баланың ойында не бар, ол не істей алады, жасы өскен сайын ол қалай өзгеріп, нені үйреніп келеді дегенді анықтау, оған әсер ететін себептері іздестіру балалар психологиясының маңызды міндеті. Балалар психологиясын зерттеудің негізгі әдістері: бақылау және экспиримент.
Бағдарламаның ерекшілігі баланың жалпы тәрбиесіне, дамуына әсері зор. Бала шығармашылық қабілеттері арқылы өсіп көптеген ойындарға тартылады (сюжетті - рөлдік, драматизация ойындары, сахналау, көріністер).
Блок арқылы құралған бағдарлама :
1 блок - толтырынды кезең (кіріспе)
2 блок - моделдендірілінген
Толтырынды кезінде кіріспе шығармашылыққа илікші көп әсер келтіреді.
Бұл кезде бала бойына илікшілік және уайымшылдық қабылетіне бітеді. Бұл жерде бас рөлде тәрбиешінің өзі болады.
Екінші кезең баланың өз еркіндігімен және тапқырлығымен байланысты. Моделдік қасиеттер - айналадағы араластықтан және әр түрлі еліктеуден пайда болады. Блок арқылы жұмыс реттік бойынша, жеңілден ауырға немесе біртіндеп жеке өткізіледі (ойнаған, ертегілер қойған кезінде немесе тындаған күйінде). Бұл бағдарлама баланың шығармашылық қабілетін қуыршақ театр ойыншықтар, ойын сахналау, ойын - еліктеуші, сюжетті рөлдік ойындар арқылы дамып отырады.
Бағдарлама ерекшелігін оқу - іс әрекет кезінде тағы да басқа тәсілдер қолдануда. Реттік жұмыстары:
1 Шығармашылық қабылеттерін дамыту кезінде тағы да басқа тәсілдер және тәсілден тыс әрекеттерді қолдану.
2 Коммуникативтіқ әсерді жою.
3 Меңгерілген шығармашылық қабілеттерін қолдану және іске асыру [6].
Оқу кезеңде іс - әрекет аптасына 1 сағат бөлінеді. Жылдық жоспарда 36 сағат ұйымдастырылады. Шығармашылық салалары ауысып отырып театр көрнісі тәсілден тыс, практикалық әрекет т.б.
1 кесте - Топтағы балалардың шығармашылық тақырыптың жоспарының үлгілері:
Рс
Ұйымдастырылған оқу - әрекетінің тақырыптарының бөлімдері
Іс - әрекет
Берілген сағат
1
Өз еркімен сурет салу. Таңдаған суретіңді сал, Мен. Танысу тренингі.
Тәсілден тыс. тәжірибелік әрекет,
1 сағат
2
Дымқыл қағазға сурет салу Оригами Алтын балық
тәжірибелік әрекет
1 сағат
3
Жапсыру Күзгі сурет Жапырақ арқылы сурет Күзгі жаңбыр.
Тәсілден тыс. тәжірибелік әрекет.
1 сағат
4
Күзгі мереке. Ойын, драматикалық көрініс.
Театр арқылы әрекет.
1 сағат
5
Мүсіндеу сазбалшықпен Сүйікті ертегім
тәжірибелік әрекет.
1 сағат
6
Ойыншықтар театры. Театрмен танысу. Ертегі орман аңдары.
Театр көрініс.
1 сағат
1 - кестенің жалғасы
7
Бояумен сурет салу. Сиқырлы жіптер. Шығармашылықты арттыратын жұмыс.
тәжірибелік әрекет.
1 сағат
8
Майшаммен сурет Қысқы ағаш.
Тәсілден тыс.
1 сағат
9
Оригами Торғай. Қуыршақ театры Шалқан. Кейіпкерлер театры.
тәжірибелік әрекет.
Театр көрініс.
1 сағат
10
Жапсыру
Ертегі бақ. Қорытынды сабақ. Кіші көрініс. Өлең, сахналау көріністері.
Тәжірибелік көрініс. Тәсілден тыс.
1 сағат
Музыкалық, яғни, сазды - сахналық өнерге екінші кішкентайлар тобынан даярлық тобына дейінгі балдырғандарды қамту. Мұның барлығы балалардың шығармашылық қабілет - дарынын дамытып, оны қоршаған ортаның ерекшеліктеріне орай бейімдеп, сонымен тығыз байланыстыра отырып ұғындырып, олардың өмірді түсінуіне жағдай жасап, қиял армандарын жетілдіруге тырысу. Осы жұмыстарды педагогикалық талаптарға сай ешбір күштеп, зорлаусыз-ақ, өздерінің әдеттегі ойындарын қызықты да әсерлі етіп ұйымдастырған шақта балалар одан сайын ынталанып, оның жемісі де айтарлықтай болады. Жалпы театрландырылған ойындарда балалардың шығармашылық қабілет-мүмкіндіктері айқын аңғарылады. Бұған пайдаланылатын шығарманың сюжеті мен ойындық қимылдары оның мазмұны бойынша анықталады, ал рөлдерді орындау тәсілдері мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып, іске асырылады. Бұл ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар жасауға, өздеріне тапсырылған ролдерді толық игеріп, кірісіп кетулеріне көп көңіл аудару. Олардың тиісті бейнелерді дұрыс жасаулары үшін іс-әрекет, қимылдарын көрсетіп, жетілдіруіне көмектесіп, кейіпкерлердің сөздерін, көңіл-күй, сезімін, мінез-қалпының қандай болуы керектігін түсіндіріп, ұғындырып отыру. Сөйтіп ойын барысында олардың тартымды бейнелер жасай білуіне қол жеткізу. Оған тәрбиешілер жан тәндерімен кірісіп, көп еңбек сіңіру керек.
Тәрбиешілер балалардың өздеріне тән жеке қасиеттерін анықтай түсу мақсатымен жылдың басында және аяғында театрландырылған жұмыстар арқылы Құпия сынақ (эксперименталдық) ойындар өткізіп отыруы. Бұл ойындардың өн бойында музыканың тигізер әсері мол. Бұл ойындарда қабілеті бар деген балалар өздерін еркін ұстайтын, ал ұялшақ, ұяң балаларға жәй ролдер беріледі. Бұдан кейін өздерін тиісті ролдерде ойнай алатын қабілетті балаларды театрландырылған жұмысқа кіргізіп отыру. Осындай 5-6 баламен жекелей жұмыс жүргізу. Оларға қуыршақты қалай ұстау керектігін, мимика, дауыс ырғақтарын үйрету. Театрландырылған ойындардың мазмұнына ерекше мән беру. Бұл - негізінен адамгершілік, достық, кішіпейілдік, ерлік, батылдық, адалдық, әділдік, шыншылдық қасиеттерді уағыздаудан тұрады. Әдетте балалардың өздері жақсы көретін кейіпкерлеріне еліктеп өсетіні белгілі. Осыған қарап, шапшаң, ширақ балаларға жуас, қарапайым ролдер, ал мінездері салмақты байыпты балаларға жағымсыз ролдер тапсырылады. Бұл арқылы біз балалардың шындық өмірге тереңірек үңіліп, ненің жаман, ненің жақсы екенін айқындырақ ұғынып, жаманнан жиіркеніп, жақсыдан үйренуге, өз қылықтарын дұрыс бағалап, жақсы кейіпкерлерге еліктеуге үйрету. Театрландырылған ойындарды ұйымдастыру үшін қолайлы жағдайлар керек.
Осыны ескере отырып, әрбір топта театрбұрыштары жасалады. Бибабо саусақтары, үстелдік және саусақты- қолғап, тағы да басқа түрлері қолданылып отырады [7].
Екінші кішкентайлар тобының балалары сахналық өнердің қарапайым көріністерін ғана бейнелеуге, өлеңдердің мағынасын қимылмен көрсетуге үйретіледі. Алғашында балалар жануарларға еліктеп, олардың сыртқы кейпін салып келтірді, бірақ жануарлардың мінез-құлқын ашуға қиынсынды. Мысалы: Тауық пен балапандар, Қоян мен көжектер, Аю мен қонжық, Түлкі мен қасқыр деп аталатын ойындарда балаларға кішкентай көңілді құстардың қанаттарын қалай қағатынын, олардың балапандап жүретінін көрсету. Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті мен күнделікті өмірде балалар тұрмысынан көріністер ойналады. Мысалы: қуыршақ алып, осы ойыншық туралы кішкентай сюжет ойлап құрастыру және соны ойлап беру жаттығулары жүргізіледі. Қозғалыс әдеттерін жетілдіру жұмысында мына әдістерді қолданамыз:
1. Қимылды көрсету.
2. Жеке баламен немесе топпен жаттығу жасау.
Сөздік суреттеме бере отырып, балаларды ролдерін толық орындауға үйрету, өздерінің ролдерін қызықты ойнаған балаларды көтермелеп, мадақтап отыру. Естиярлар мен ересектер тобының балалары сахналық өнерді үйреніп, сезіне бастағанда олардың тілі, ойлау түйсігі, өнерге құштарлығы артты. Қандай да сахналық қойылымның алдында балалармен бірнеше кіріспе жұмыс жүргіздік.
1. Тәрбиешілер балаларға ертегі, әңгімелер оқып, не әңгімелеген кезде ертегідегі кейіпкерлердің міңез-құлқына, дауысының ырғағына, қимылдарына назар аударылды.
2. Әр кейіпкерлердің киіміне көңіл бөлінді. Қуыршақ театрында қуыршақтардың киімі өзгертіліп отырады. Мысалы: орыс ертегілерінде түлкі басына орамал тартады, қазақ ертеглеірінде түлкіге жейде кигізіледі.
3. Сұрақ-жауап арқылы кейіпкерлердің қимылын, іс-әрекетін байқап, бағалап отырамыз.
4. Қимыл мен сөз арасындағы байланысын қадағалаймыз.
Мысалы: Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай туралы ертегіні оқып бергеннен кейін тәрбиеші балаларға мынадай сұрақтар қойды:
1. Алдар көсеннің мінез-құлқы қандай?
2. Алдардың жүрісін кім көрсете алады?
3. Байдың міңезі қандай?
4. Оның жүріс-тұрысын кім көрсете алады?
5. Кім бай мен Алдар көсе болып ойнай алады?
Балалардың тілін жаттықтыру үшін, қазақ халқының асыл сөздерімен сусындата отырып, әрбір сахналық қойылымның алдында қазақ әндерін, қазақтын ауыз әдебиетіндегі отірік өлеңдерді, мақал-мәтерлдерді, жаңылтпаштарды, санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық ойындарды, ән-күйлер мен билерді кіріктіріп отырдық. Мысалы, Үйшік ертегісінде әр кейіпкерлердің сахнаға шығуын Қонақ келсе күт деген мақалмен бастадық. Театрлық ойынға қатысушы даярлық тобының балалалрыкейіпкерлердің міңезін, жүріс-тұрысын, әдеттерін айнытпай салып көрерменге иланымды етіп ойнауы үшін, талмай жаттығып, қажетті элементтерін меңгеріп алуға тырысты. Ол үшін балалармен жоғарыда айтылып кеткен арнаулы жаттығулар жүргізілді. Одан басқа Сәлеметсіз бе? және т.б. дағдылы сөздерді әртүрлі дауыс ырғағына сап айтып үйренуге жаттықтырдық. Сахналық өнерге баулыған балалар жаттаған сөзінің мағынасына сәйкес, күйінікті-сүйінікті сезімдеріне сәйкес тебірене мәнерлеп айта білуге үйренеді. Сосын нәтижесінде олардың шығармашылық қабілеттері оянады. Бейнелеу, көркем әдебиет, тіл дамыту оқу іс-әрекеттерін байланыстырып өткізгенде, әр оқу іс-әрекеттін соңы әрқашанда дерлік ертегі сюжетімен байланысты қойылымдармен аяқталып отырды. Сонымен қатар, балалардың сөздік қоры толықтырады, сөйтіп олардың белсенділігі арттырады, оқу іс-әрекеттері мен сауық кештері еркін де қызықты түрде өтетін болады. Балалар өздерін еркін де бос ұстап, оқу іс-әрекеттерде ынталана, құштарланып қатысып отырады. Осы жұмыстарды өткізген кезенде әрбір ұлттық халық ертегілерінен көріністер қойылады.
Балалар өз беттерімен ойнаған дербес іс-әрекетінде де театр ойындарының түрлерін жиірек қолданатын болды. Драмалық жанрға бейімделген ойындар өздігінен туындап тәрбие жұмыстарының барысында ертегілер, сюжетті көріністер де жиі қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бөліктері өзгертіліп отырылды. Топ ішінде емін-еркін жүріп, өздеріне оқу іс-әрекетінде уақытында керкті ойын құралдарын өздері таңдап алып отырды.
Балалардың шығармашылығы тек ролдерді орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, декорациялар даындағанда да көрінді. Қуыршақтардың түр-түрін, шымылдықтар, декорация жасау кезендегі ұжымдық жұмысатр балалардың үйымшылдығы мен белсендігін арттырды. Ата - аналармен жұмыс жүргізілді. Балалардың өз үйлерінде ата-аналармен, туыс туғандармен арсында болатын қарым - қатынастары туралы ата-аналармен әңгіме, кеңестер өткізіп, арнайы анкета бойынша жұмыс жүргіздік. Бұл арқылы балалардың өзімізге белгісіз, бейтаныс қасиеттерінен хабарлар болдық.
Ата-аналар да театрды ұйымдастыруға көмектесті, материалдар, қолғаптар, керекті құралдар әкелді.
Балабақшада алған алғашқы осындай мәліметтер олардың ішінде кейбір дарындылардың өнер жолына түсуіне игілікті әсерін тигізері анық.
Педагогикалық ұжымның талмай ізденуі, аянбай еткен еңбегінің бір өтеуі болғандай балалармен өткізген шығармашылық жұмыстары қазір көзге көрінбесе де, түбінде кім біледі, бәлкім жылдар жылжып өткеннен кейін, үлкен өмір төрінде төбе көрсетіп қалар, елеміздің өнерлі азаматтарының бірі болады деп сенеміз, өйткені балабақша шығармашылық негізі салынған [8].
Балалардың бейнелеу шығармашылығы - қызықты бейнелер мен ашық бояулар әлемі. Балалар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ықыласпен және жиі салады. Оларды айналадағы қоршаған дүние әлемі өз қызығымен еліктіріп әкетеді. Балалардың сурет салу әдісін меңгеруі, олардың қабілеті дамуы болып табылады. Қазіргі кезеңде жаңа адамды қалыптастыру, оның шығармашылық белсенділігін дамыту басты назарға алынған.
Бейнелеу өнері - мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылықпен айналысатын іс-әрекеттерінің бірі. Бейнелеу өнерінің сурет салу, мүсіндеу, жапсыру бала үшін өзінше әр қайсысы қызықты. Бала бейнелеу өнерінің қай түрімен айналысса да өз көңіл-күйін білдіре алады. Бейнелеу өнері, ең алдымен, балалардың эстетикалық, адамгершілік, еңбексүйгіштік, ойлау қабілеттерін дамытады.
Я.А.Коменский, Ф.Фребель: сурет салу, мүсіндеу және түрлі құралдармен айналысатын сабақтар балалардың сезімдерін, ойлау қабілеттерін дамытады деп айтқан. Бейнелеу өнері - эстетикалық тәрбиенің негізгі құралы. Бұл көзқарасты философтар, ұстаздар, психологтар қолдайды. Ежелгі гректер сурет салуға үйрету - қол еңбегін дамыту мен тәрбиелеудің негізгі құралы болып табылады. Ежелгі көзқарастың дұрыстығына көзіміз жеткендей, себебі грек мәдениеті суретпен дамыды және осы заманға дейін сақталған.
Сурет салу іс-әрекетінде балаларда эмоциялық көңіл-күй пайда болады. Сурет салу - көркемдік шығармашылық іс-әрекет. Өмірдегі алған әсерлерін бейнелеумен қатар, бейнеленген суретке деген қарым-қатынасын білдіреді. Суретті салған уақытта балалар салынған суреттің неге ұқсайтынын, оның нәтижесін айтып, өз көзқарасын білдіре алады. Салынған суретке деген көзқарастары эстетикалық баға берумен қатар танымдық қабілеттерін дамытады. Сурет салу оқу іс-әрекетінде балаларда бастаған істі аяқтау, ой тұрақтылығы, мақсатқа жету және қиындықты жеңе білу қабілеттері ашылады. Н.К.Крупская ойы бойынша, бейнелеу өнерінде балалар еңбекке, еңбектенуге деген көзқарас қалыптасады. Сурет салу өнері еңбек сияқты құралмен жұмыс жасауды талап етеді. В.А.Сухомлинский сурет салуды оқу еңбегінің үлкен зор құралы деп санаған. Бейнелеу іс-әрекеті кезінде ой және дене белсенділігі ұштасады. Сурет салу, мүсіндеу, жапсыруды орындау үшін еңбек жасалынады, сондықтан белгілі бір біліктер, дағдылар қажет. Бейнелеу іс-әрекетінде бақылай білу мен сурет сала білу маңызды рөл атқарады. Кейбір педогогтар өз міндеттерін тәрбиеленушілеріне тек қажетті техникалық дағдыны меңгерту, сурет салу тәсілдерін үйрету, қылқаламды ұстай білу, бояу, бор, қарындаш, фломастермен жұмыс істеуді меңгерту деп ұғынады. Сурет салу да балалар айналадағы қызықты құбылыстарды көре білу қажет. Бала үшін сурет салу - сезім, көңіл-күйді берудің бірінші құралы. Ұстаз бала жұмысының нәтижесіне қарай отырып баланың ішкі сезімін, жан дүниесін көре алады. Сурет салу іс-әрекеттерінде балалардың қызығушылық сезімдерін дамыту мақсатында түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Ұстазтың мақсат-міндетіне сай балалар өнер жанрларын, стильдерін (сюжет, портрет, натюрморт, графика, скульптура) түсініп қабылдай білуі шарт. Сурет салу іс-әрекетінде суретшілер еңбектерімен таныстыру, ертегілер бойынша салынған суретшілер еңбектерімен таныстыру, ертегілер бойынша салынған суретшілер иллюстрацияларын көрсету, түрлі саяхат сабақтар өткізу (мұражайлар, жергілікті суретшілер үйіне) т.б. өткізген шарт. Осындай оқу әрекетінде балаларды өнерге деген қызығушылықтары дамиды. Сурет салу әдістерін меңгерту мақсатында дәстүрлі емес әдістерді пайдалану балаларға қызығушылықтарын дамытады. Дәстүрлі емес әдіс-тәсіл түрлері: мөр басу, кляксография, монотипия, ылғал бетте сурет салу, май шаммен, түрту, нүктемен, саусақпен т.б. дәстүрлі емес әдіс-тәсілдерді пайдалану ойлау қабілеттерін, қиялын шығармашылық қабілеттерін дамытады. Әрбір оқу іс-әрекеттерінде түрлі әдісті қолдану балалардың сурет салуға қызығушылықтарын дамытып, өз беттерімен жұмыс жасауларына мүмкіндік береді [9].
Бейнелеу іс-әрекеті балаларды мектептегі бейнелеу өнері сабақтарына дайындау үшін арнайы дайындықтан өткізуге мүмкіндік береді. Ол үшін төмендегідей практикалық материалдар болу керек.
oo Суреттер, мүсіндер, халықтың қолданбалы өнерінің бұйымдар жинағы.
oo Классикалық саздар жинағы.
oo Бейнелеу құралдарының жинағы.
oo Байланыстыра сөйлеуге басты назар аудару қажет (живопись, скульптура шығармалары бойынша шығармашылық әңгімелер).
oo Балалардың Қазақстан өнері, оның қайнар көздерімен негізін салушылар туралы білімдерін кеңейтіп, байыту керек.
oo Әртүрлі халықтардың мәдениетін түсіне, ажырата білуге үйрету.
oo Осы мақсатта халықтық ойыншықтар арқылы образдар құра білуге үйрету керек.
Осылайша, бейнелеу өнері - мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылықпен айналысатын іс-әрекеттерінің бірі. Бейнелеу өнерінің сурет салу, мүсіндеу, жапсыру бала үшін өзінше әр қайсысы қызықты. Бала бейнелеу өнерінің қай түрімен айналысса да өз көңіл-күйін білдіре алады. Бейнелеу өнері, ең алдымен, балалардың эстетикалық, адамгершілік, еңбексүйгіштік, ойлау қабілеттерін дамытады.
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
2.1 Сурет салу сабағы - балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы
Қазіргі бейнелеу өнерін осы тәрбиелеудің басты мақсаты, ол балаларға өмірдегі кездесетін қарапайым заттарды бейнелеуді үйрету болып табылады. Балалар өздерінің жас ерекшеліктеріне байланысты салған суреттерінде заттардың ұзындығы мен көлемін ғана көрсете біледі. Сондықтан сурет салудың басты негізгі затты көріп, көрген блйынша заттың биіктігін, көлденеңін, сол заттың басқа заттан өзгешілігін ажырату арқылы бейнелеу. Затқа қарап салу тапсырмасын орындау барысында, бала заттардың өзтүсін байқауға және басқа заттармен салыстыра білуді үйреніп, меңгереді. Егерде балалардың осы қабілеттері дұрыс қалыптасатын болса, мектепке барған баланың сурет салу мүмкіншілігі арта түседі. Затқа қарап салу тапсырмасы көп берілмейді. Сурет салуды үйрету балалардың көріп есте сақтау, қиял деңгейлерін дамытуға көп әсерін тигізеді. Қиял, есте сақтау сияқты танымдық процестерің дамуына арнайы аулаға шығып маңайдағы заттарды бақылаудың да маңызы ор. Осы жастағы балалар сурет салуды заттың алыс, жақын, төмен, жоғары орналасу түрлерін түсіне біліп, соны сала білуі тиіс, тек осыларды меңгере алғанда ғана мектепке барған балалар сурет салудың күрделі түрі перспектива заңдылықтарын тез қолдана алуына жол ашады. Композиция тапсырмаларын орындауда алыс, жақын, алдыңғы жақта, артқы жақтарда тұрған заттарда балалар тәрбиешінің түсіндіру арқылы айыра біледі. Сонымен қатар осындай композициялық шешімдері тез түсіндіретін фланелграфты пайдалануға болады. Бұл 50х50 размерлі планшет, оның үстіне арнайы мата керіледі, керуге қолданылатын матаның түгі болуы керек. Түрлі-түсті түгі бар қалың қағаздардан арнайы ертегінің мазмұнына қарай заттар мен кейіпкерлер қиылып жасалады. Планшеттің бетіне осы қиылған заттардың суретін жабысып қалу арқылы композиция орындалады. Сабақта қолданылатын заттар мен түрлі аңдардың суреттері әр-түрлі размерде болады. Себебі балаларға композицияның алыс, жақын, алды мен артқы жақтарында орналасқан заттарды түсіндіру үшін қажет. Мысалы, жақын жерде тұрған заттың көлемі үлкен болады да алыстағы зат кішкентай болып көрінеді. Тақырыпқа байланысты және ертегінің мазмұнына композиция салуда баланың заттарды қағаз бетіне дұрыс орналастыруына көмегін тигізеді [10].
Балалардың суреттерін жиырмасыншы ғасырдың басында зерттеген неміс психологы Г. Кершенштейнер балалар сурет салғанда көргенін емес ойындағы білгеніне сүйене отырып салады деп дәлелдеген. Балалардың салған суреті жалпы қоғамға қажеті бар өзіндік маңызды шығармашылық туынды екенін бүкіл өнер танушы ғалымдар мен қатар психологтар, тарихылар, биологтар суретшілер мойындап отыр. Балалар жер шарындағы халықтардың ең көп бөлігі болып есептеледі. Сондықтан болу керек атақты ағылшын жазушысы Ульям Блейк балалар-азаматтың атасы деген екен. Балалардың салған суреттеріне қарап балалық шағымызды еске аламыз, туған жеріміз есімізге түседі. Балалардың салған суреттерін анықтап қарайтын болсақ, балалардың салған суреттерінің көпшілігінде күн бейнеленетінін байқаймыз. Күн кейбір балалардың суреттерінде сары, қызғылт, тіпті көкшіл шар секілді де болып боялады. Мысалы, балалардың жұмыстарын талдағанда балалардың жартысынан көбі күнді жылы түсті қолдану арқылы бейнелеген, ауа-райының өзгеруі балалардың күнді бейнелеуге ешқандай әсер етпейтінін аңғаруға болады. Мысалы, желді, жаңбырлы күн, кешқұрым, қар жауып тұрған сәттерді бейнелесе де балалардың композицияларында бәрі бір күн ығып тұрады. Қазір балалардың жолдың үстіне, үйлердің қабырғаларына, шарбақтарға салған суреттерін көп кездестіреміз. Кейбір қалаларда мысалы, Жезқазғанда көшедегі құрылыс алаңын қоршап қойған бетон қоршауларға балалар сурет салады. Балалардың салған суреттерінен Еліміз туралы, оның болашағы, табиғатты, өнері, өнеркәсібі туралы толық мағлұмат алуға болады. Бұдан балалардың қиял деңгейлерімен болашаққа деген үлкен ойларын аңғарамыз. Таң қалатын бір жәйт, ол осы балалардың сурет салудың техникаларын дұрыс меңгермесе де адамға ой салатын деңгейге жететін туынды салып үлкендерді таңқалдыруы. Қазір біз балалар суреттеріне көп мән бере бермейміз, жастайынан сурет салудың техникаларын үйреткіміз келіп, баланың өз ойымен, өз деңгейінде орындағысы келетін қабілетін басып, табиғи қабілетінің шығуына кедергі жасаймыз. Балабақшаларда балаға жастайынан сурет салудың заңдылықтарын меңгеруге итермелеп, күштеп үйретеміз. Осыдан барып көрмелерде балалардың ішкі дүниесімен салған таза жұмысын бағалай алмаймыз [11].
Балабақшада өтілетін сәндік сурет салу сабағы эстетикалық, патриоттық тәрбиелерді балалардың бойына сіңірумен қатар, бейнелеу өнерінің басты міндеттері, сурет салудың қарапайым дағдылары мен сапалары әрі қарай дамытуға бағытталған. Сәндік сурет салу сабағында балалар алғаш рет өз еліміздің ғажайып ою-өрнектерінің шығу тарихымен танысады, ою-өрнектердің жеңіл түрлерінің суретін салып үйренеді. Оюларды арнайы сызылған сызықтардың арасына өз беттерімен орналастыруға бейімделеді. Сонымен қатар балалар аппликация техникасына байланысты тапсырмалар орындап үйренеді. Коллаж техникасымен танысып қызықты да әрі әсем суреттер жасап шығарады.
Мектепке дейінгі бейнелеу өнерінің басқа тапсырмаларына қарағанда бұл тапсырмалардың өзіндік ерекшелігі бар. Бұл тапсырмаларды орындау үшін, қолданатын заттар, ол балалардың күндегі маңайында кездесетін түрлі табиғи материалдар. Сәндік сурет сабағында балалар мереке күндеріне байланысты құттықтау қағаздарын, түрлі-түсті қағаздардан ойыншықтарды ойып, ермексазда жануарлар мен құстардың пішіндерін жасап үйренеді. Балалар ұлттық оюларымыздың қарапайым түрлерін қағаздан қайшыны пайдалана отырып орындайды. Балалардың оюларды терең меңгеруі халқымыздың сан ғасырлық тарихымен, тыныс тіршілігімен, тұрмыс-салтымен және мәдениетімен танысуына жол ашады. Ою - өрнек бізде сәндік қолданбалы өнердің ең көп тараған түрі. Ол киім - кешектерді, тұрмыс заттарын, зергерлік бұйымдарды әшекейлеу үшін қолданылғаны жайлы балаларға мағлұмат беріледі. Балабақша қабырғасында халқымыздың ұлттық өнері мен толық сусындған және оны меңгере білуге балайтын болашақ мамандығына жалпы қоғамда мәдениетті болып қалыптасуына тигізетін әсері орасан зор. Қазақтың ою-өрнектері табиғаттағы өсімдіктер, жануарлар, аңдар мен қоршаған ортадағы заттардың негіздерінде пайда болғаны тарихи деректерден белгілі. Қазіргі таңда біздің ұлттық ою-өрнектеріміздің жалпы саны жүзге жуық көрінеді.
Сәндік сурет салудағы тәрбиешіге ең қиын мәселе ол, балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ою - өрнектерді реттеп алып сабақта қолдану. Іріктеуде ою-өрнектердің әдемілігі мен жеңілдігі ескерілуі тиіс. Бір қарағанда жеңіл көрінетін оюлардың өзі, балаларға суретін салу барысында оңай болмайды. Мысалы балаларға тік сызықпен салынатын оюларды салғызса отырып, біртіндеп өсімдіктерге ұқсас оюлармен жалғастырған дұрыс. Ою - өрнектерді салу барысында балалар ештеңенің көмегінсіз түзу сызықтарды жүргізуге, сызықтарды көзбен бірдей бөліктерге бөлуге, төрт бұрыштың тең ортасын табуға, түрлі түсті карандаштарды қолдана отырып, бояуға және ою салудың кезеңдерін меңгеруге үйренеді. Балалардың көзбен қағаз бетіндегі сызықты тең бөліктерге бөлу өте қиын болады, сондықтан балалар қосымша құрал ретінде алдын ала тең бөліктер сызылған өлшем қағазды пайдаланғаны дұрыс. Бірте-бірте балалардың көздері үйреніп өз беттерімен сызық жүргізуге мүмкіндіктері болғанда, балалардың өздері қосымша пайдаланып келген өлшем қағазын қолданудан бас тарта бастайды.
Ересек топтағы балар болса, ою-өрнектердің өсімдіктерге ұқсас күрделі түрлерінен бастап сала бастайды. Сәндік сурет салу сабағында балаларға арнап тақтаға салған тәрбиешінің педагогикалық суреті, затқа қарап салу сабағындағыдай емес, өшірілмейді, сабақтың соңына дейін, көрнекілік құралмен бірге көрсетіліп отырады. Балалардың орындаған оюларының фоны боялмай, ақ күйінде қалатын болса, ересек топ балаларының орындайтын ою-өрнектерінің фоны түсті бояулармен боялып, берілетін тапсырмалары күрделене түседі [12].
Сәндік сурет сабағы балалардың оюлар жайлы эстетикалық талғамын, халқымыздың өнеріне деген сүйіспеншілігін қалыптастырылады.
Халқымыздың сәндік қол өнерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы балалардың шығармашылығын қалыптастыру
Студент:________________
Жетекшісі:______________
2013 - 2014 оқу жылы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ 5
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері 5
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі 8
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 16
2.1 Сурет салу сабағы - балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы 16
2.2 Дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлері 22
2.3. Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі 43
ҚОРЫТЫНДЫ 45
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 47
КІРІСПЕ
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңа талап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді.
Қазіргі кезде жасөспірім жеке тұлғаны тәрбиелеуде өнердің, соның ішінде бейнелеу өнерінің ықпалы зор екендігін педагогика, психология ғылымдары дәлелдеп берді.
Бейнелеу өнеріне оқыту барысында балалардың ойлау қабілеті, көргенін есте сақтау, шығармашылық қиялы, көркемдік икемділігі, адамгершілік және сұлулық сезімі дамиды, әрине бұл қасиеттер жеке тұлғаның жан-жақты дамуына негіз болары сөзсіз.
Бейнелеу сабақтары балалардың қоршаған ортаға қызығушылығын арттыру арқылы сұлулық сезімін оятады, дүниетанымын қалыптастырады, шығармашылық белсенділігін арттырады. Сонымен қатар, жеке тұлғаны ұқыптылыққа, дербестікке, еңбексүйгіштікке бейімдейді.
Бейнелеу іс-әрекеті барысында сурет салу біліктілігі мен іскерлігін меңгеріп, қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды байқап зерттеуді үйренеді. Демек, бейнелеу қоршаған ортаны тану, кеңістікті қабылдау, есте ұстау, қиял, сезім сияқты тағы басқа психологиялық процестердің дамуына көмектеседі.
Көбінесе бейнелеу іс-әрекеті барысында баланың ерекше белсенділігін байқауға болады. Ол, әсіресе танымдық шығармашылығын белсенділік тұрғысында байқалады. Бұдан жеке тұлға өз белсенділігін қоршаған ортамен сезімдік қарым-қатынас, жұмыс (қоршаған ортаны бейнелеу) процесінде арттыратындығын көруге болады. Ұстазтың ұйымдастыруымен өткізілген сабақтағы немесе сыныптан тыс шаралардағы танымдық, эстетикалық тәрбие балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастырады. Сондықтан да педагогика ғылымының оқыту мен тәрбиені ажыратпай тұтас қарастыруы бейнелеу өнерін оқытудың негізі болып табылады.
Сабақ жүйесіне енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер балалардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құрауға мүмкіндік жасайды. Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сұлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеуге ұмтылуға баулиды. Бейнелеу өнерінің сезімдік әсерін түсініп, оған қызығушылығы артады. Өзінің және өзгенің жұмысына құрметпен қарап, саналы түрде талдап баға беруге, өнерді өз өмірінің құрамдас бір бөлігі ретінде көруге тәрбиеленеді.
Тақырыптың өзектілігі - мектеп жасына дейінгі балалардың баланың эстетикалық, шығармашылық дамуын дәстүрлі емес сурет салу әдістерімен жетілдіру.
Зерттеу жұмысының мақсаты - дәстүрден тыс сурет салу тәсілдері арқылы балабақшадағы балаларды ұқыптылыққа, тиянақтылыққа бейімдеп, қоршаған ортаны, сурет өнерінің кең аясымен таныстыру.
Зерттеудің міндеттері:
- мектеп жасына дейінгі балаларда шығармашылық қабілеттерінің дамуын қарастыру;
- мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктерін талдау;
- арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуін зерттеу;
- бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы балалардың шығармашылығын қалыптастыру;
- балаларға дәстүрден тыс сурет салу әдістерінің барлық түрлерін меңгерту;
- бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігін анықтау.
Күтілетін нәтиже:
- баланың бойында табиғатқа деген эстетикалық-жағымды қарым-қатынастарды оны өз шығармашылығында бейнелеу арқылы қалыптастыру.
- балалардың білім өрісін және қоршаған орта туралы түсініктер аясын кеңейту, жабайы болып өсетін мойылдың сыртқы түрімен, оның гүлденген сабақтарымен таныстыру.
- балаларға сурет салу өнерінің жаңа әдістерін - үйрету;
- балаларды табиғатты тану арқылы шығармашылық қабілеттерін ояту;
- балалардың түсті, композицияны қабылдау сезімдерін жетілдіру.
- баланың ойлау жүйесін, қиялын, шығармашылық қызметін дамыту;
- балалардың қозғалыстар координациясын дамыту, қолдың ұсақ моторикасын жетілдіру.
Зерттеу жұмысының зерттеу объектісі - бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, қазақстандық және шет елдердің мектеп жасына дейінгі балаларға сурет салу әдістеріне үйретуге арналған оқулықтары қолданылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІНІҢ ДАМУЫ
1.1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың жастық ерекшеліктері
Жақсы тәрбиеші міндетті түрде өзінің жұмысын күнделігіне жазып отыру керек, оған бақылаудағы кейбір байқағандарын, балалардың қырын танытатын жағдайларды, баласының алға басуын жазып, әр түрлі жастағы балалардың бәрінің басында кездесетін дағдарысын немесе бетбұрыс жағдайларына талдау жасап, жазып отыруға тиіс.
А.С. Макаренко
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдері:
Сәбилік кезең.
Мектепке дейінгі кезең.
Бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалы.
Сәбилік кезең. Бала өмірінің екінші жылы бөбектік шақ деп аталады. Бұл шақта даму біршама баяулап, денесі мен психикасы жағынан жетілуі одан әрі жалғасады. 2 жасқа дейінгі кезеңде дербестікке ұмтылғыш, бірақ қабілет дәрежесі жетілмеген болады. Дене бітімі шымырланып, жүрісі қалыптаса бастайды. Артық қимылы аз, жүйке жүйесінің қабілеті артады, 5-5,5 сағат сергек, ояу жүреді. Бөбектер музыкаға, биге еліктеп, ән сазына, ырғағына түрлі қимылдар жасайды. Осы шақта жағдайға оңай бейімделіп, қоршаған ортаның әсерін қабылдауға қабілеті жетеді. Сенсорлық қабілеті артып, заттардың түсіне, көлеміне қарай ұқсастықтарын белгілеп, салыстыра бастайды, екі түсті шардан өзіне қажеттісін тауып алады. Осы кезде көріп қабылдауы да жетіле түседі: терезе алдында тұрған гүлді немесе ілініп перденің өзгергенін байқайды. Бағдарлауы тұрақты мақсатты сипат алады. Мысыққа, итке, суретке қарай алады (7-8 мин.). Бұл кезде олармен ойын-сабақтар өткізу жан-жақты дамытуға әсер етеді. Атап айтсақ: қимылын жетілдіру; тілін, ойын дамыту; төңіректі болжай білу; заттармен әрекет жасау, дидактикалық, құрылыс материалдарын, ойыншықтарды пайдалану; іс-әрекеті мен қимыл-қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, құбылыстар мен заттарды қарап көру, ұстап сезіну; музыка сазы, ырғағы, әуенін есту; сезіну, сол арқылы эстетикалық тәрбие беру; адамгершілікке баулу мақсаты көзделеді. Ойын сабаққа бірінші жарты жылдықта көңіл көтеру ойындары, екінші жарты жылдықта ережелі, қимылды ойындар енгізіледі. Сабақтар мазмұны бірте-бірте күрделеніп отырады [2].
Сәби өзінің оңды әрекетіне, ісіне қуанады, қылығына ұялады, үлкендерге көмектескісі, бірлесіп бір істі орындағысы келеді, бұл сәбиге тән жаңа талап-тілек. 3-4 жастағы балалардың аталған ерекшеліктеріне сәйкес, жүргізілетін күн тәртібі мен бағдарлама бойынша өткізілетін сабақтар бар.
Естиярлар тобы (5 жас) оқу әрекеті сәбилер тобы-мен салыстырғанда мазмұн жағынан күрделене түседі. Жалпы дамуында адамгершілік, еңбек тәрбиесі мәнді бола бастайды, дәл осы шақта үлкендерге қамқорлық, мейірімді қатынастың негізі қаланады. Сол сияқты үлкендердің тарапынан да жылы қатынас, жанашырлық білдіру, еркелету, аялау, табысын мадақтау, қолдау, оны талап қоюмен үйлестіру, мінез-құлқында көрініс тапқан теріс қылықтарын көрсету, әділ айыптау, баланың іс-әрекетіне оң қарау үлкендерге деген сенімін арттырады. Олардың ерекшелігі көпшіліктің, құрдастарының пікіріне құлақ аса бастайды, бағынады, олармен есептеседі, өзге балалардың іс-әрекетін бағалауы мазмұнды бола бастайды. Бала психикасының дамуына әсер ететін күнделікті іс-әрекеттерінде (оқу, еңбек, ойын, т.б.) бала белгілі түпкі себепті басшылыққа алады:
үлкендерге ұқсағысы келіп, соларша іс-әрекет жасауға ұмтылады;
ойын (кез-келген істі ойынға айналдырады);
үлкендермен, құрдастарымен жақсы қарым-қатынасын сақтау;
4) топта балалардың жақсы бағасы мен сүйіспеншілігіне ие болу тілегі;
5) намыс, өзін таныту тілегі, ойында басшы рөлді орындауға дәмеленеді;
6) жарыс (бірінші болуға тырысады, ағаттықтарына қатты қайғырады), адамгершілік мінез-құлықтың дамуы (өзге адамдарға оң қарым-қатынасын көрсетеді) [1].
1. Ересектер тобындағы балалардың дамыған ақыл-ой қабілетін мінез-құлқымен көрсете алмайды, оны көрсету тәрбие жағдайына, жеке мүмкіндіктеріне, қызығуына байланысты: баланың қызығушылығы жас шамасына қарай өзгеріп отырады, сондықтан баланың ақыл-ой қабілеті, қиялы ықыласпен орындалатын ойыны мен іс-әрекетінің нәтижесінде көрінеді.
2. Ересектер тобындағы даму ерекшелігінің бірі - танымдық қарым-қатынастан (Бұл не? Не үшін керек? т.б.) адамдық қарым-қатынасқа ауысуы мінез-құлық ережелерін, ұжымдық қарым-қатынасты меңгеруі. Бұл жаста бала дербестігінің жетілуіне байланысты өзін көрсеткісі келіп тұрады. Бұл үлкендер тарапынан дұрыс бағдар беруді талап ететін ерекшелік.
Бұл жастағы даму ерекшеліктерінің енді бірі - жаңа білімді игеру арқылы жаңа қасиеттер мен жаңа қажет-тілектердің пайда болуының көрініс табуы. Ересектер тобында даму ерекшеліктеріне сәйкес күн тәртібін жасауда олардың өзіндік ерекшеліктеріне назар аударылады:
1. Ересектердің өмірін, денсаулығын сақтау, ағзасын шынықтыру, қорғау бұрынғыша мәнді болып табылады.
Ересектердің күнделікті өмірін ұйымдастыруда дербестікке талпынысын ескеру және сақтау қажет.
Ересектер өзінің және құрбы-достарының мінез-құлқын бақылауға қабілетті.
Ересектер қимылды көп қажет етеді.
Ересектер өздігінен киіне, жуына, шешіне, тамақтана алады, оның бәрін тез орындай алу қабілетіне ие.
Ересектер сабақтың ұзақтығы мен қарқындылығынан тез шаршап, жаттығулар мен серуенді қажет етеді.
Күн тәртібіне сәйкес балалармен жүргізілетін оқу-тәрбие шаралары олардың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталады.
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің жоғарыда аталған даму мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңаталап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн.
4. Бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалы. Педагогикалық жағынан дұрыс ұйымдастырылған кез-келген іс-әрекет баланың ақыл-ойының, нышанының, еркінің, қабілетінің, танымдық күшінің жан-жақты дамуына әсер етеді. Іс-әрекет белгілері бір мақсатқа бағытталады, жоспарланады, нәтижесі алдын-ала бағдарланады, әдістері мен тәсілдері, жолдары белгіленеді, қорытындысы, нәтижесі бағаланады. Іс-әрекетті ұйымдастыру дәрежесі жоғарылаған сайын бала дамуына тигізетін ықпалы да күшті болады. Жас ерекшелігінің әр сатысында бала іс-әрекетінің түрі ғана өзгеріп қоймайды, оның мазмұны да, тәсілі де, сипаты да, ниеті де өзгереді.
Іс-әрекет түрлері:
1) ойын әрекеті - баланың барлық нышандарының дамуына мүмкіндік тудыратын өзіндік ерекшелігі бар зияткерлік (интеллектуалдық) мектеп. Ойында іс-әрекет әдістерін, жолдарын меңгереді: емдейді, оқытады, үй салады, атқа мініп шабады және т.б. Ойын әрекеті баланың ерік-жігерін, ақыл-ойын дамытады, шапшаңдыққа, шымырлыққа, ұқыптылыққа жаттықтырады, талдауға, жинақтауға үйретеді;
2) оқу әрекеті - жоспарлы, жүйелі түрде бірте-бірте жүргізіліп, ақыл-ойының, өмірге дұрыс қатынасының дамып, адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық талғамын қалыптастыруға мүмкіндік тудырады;
3) еңбек әрекеті - бала алдымен өзіне, содан соң басқаларға септігі тиетін кезден бастап жүргізіледі де, еңбек мазмұны, әдіс-тәсілі, түрі жыл озған сайын өзгеріп, күрделеніп отырады;
4) қоғамдық әрекетке ұжымдық жалпы тапсырмалар, қоғамдық жұмыстар жатады. Бұлар баланың жауапкершілігін, көпшілікпен жұмыс істей білуін қалыптастырады;
5) көркем өнер әрекеті үстінде баланың көркемдік ойы, қиялы, арманы, елестетуі, сезімі, логикасы дамиды;
6) спорттық әрекетке дене шынықтыру сабақтары, спорттық ойындар мен жарыстар, т.б. жатады, олар баланың қимыл-қозғалысын, жауап ретіндегі іс-әрекетінің тездігін дамытады [3].
Іс-әрекет үстінде бала жан-жақты дамиды, айналадағы дүниеге, адамдарға қарым-қатынасы қалыптасады. Сонымен, іс-әрекет - баланың дамуының негізі. Іс-әрекетсіз дамуы жөн. Бұл - педагогиканың ерекше заңдылықтарының бірі.
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді. Бұл болашақта бала бақшада жас топтарымен жұмыс жасауда басшылыққа алуда маңызды.
Әдістемелік нұсқау. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жас шамасына қарай бөліну ерекшелігіне нақты түсіну үшін жас топтарының айырмашылығын балалар жақсы білуі шарт. Әр жас тобының сипаттамасын түсініп, тереңдетіп оқу қажет. Бала дамуының жас ерекшелігі көрсеткіштері таратпа материал ретінде ұсынылады, ондағы жас топтарын бір-бірімен салыстыра отырып, даму айырмашылықтарына талдау жасап, ең негізгі белгілерін сипаттап жазады. Антропометриялық карта толтырады. Негізгі іс-әрекет түрлерін анықтап, ой қорыту жасайды. Жас ерекшелігін жақсы танып білу болашақ мамандығы балабақша тәрбиешісі, әдіскері немесе балабақша меңгерушісі болып қызмет етуде негіз болатынын сезініп, түсінуі керек.
Қорыта айтқанда, сәбилер бойындағы балаларды жан-жақты дамытуға мүмкіндіктер мол. Оқыту барысында берілетін таным-білімге үлкендер тарапынан ықпал етудің маңызы ерекше. Үлкендер балаларға білім мазмұнын игерумен қатар, олардың мінез-құлқын зерттейтін моральдық ережелерді, жағымды әдеттерді игеруді меңгертеді. Сондай-ақ үлкендердің бағалауы, іс-әрекеті, сөзі, әңгіме-ертегілері, өлең-тақпақтары, құрметті адамдар мен құрдастарының жағымды қылықтары, әдеби кейіпкерлердің істері сәбилерге әсер етіп, бірте-бірте оның мінез-құлқына айналады.
Мектеп жасына дейінгі баланың үдемелі дамуын қамтамасыз ету үшін сәбилердің даму мүмкіндіктеріне сүйеніп, оның өмірінің, әрекетінің мазмұнын, айнала қоршаған ортамен қарым-қатынасын өзгерту керек. Сәбидің жаңа талап-тілегін, қажеттілігін қамтамасыз ету үшін бұрынғы өмірін қайталау аз, ол қанағаттандырмайды. Сол себептен баланың бұдан былайғы өмірін мектепке дейінгі кезең талабына сай ұйымдастырған жөн [4].
Болашақ ұстаздар мектеп жасына дейінгі балалардың жас кезеңдеріне бөлінуін жақсы түсініп, дидактикалық принциптерге негіздей отырып, тәжірибеде пайдалануға үйренеді. Мұнда нәрестелік кезең, сәбилік кезең, мектепке дейінгі кезеңдегі бала дамуының ерекшеліктері мен бала дамуындағы іс-әрекеттің ықпалын оқып-үйренеді. Бұл болашақта бала бақшада жас топтарымен жұмыс жасауда басшылыққа алуда маңызды.
1.2 Арнайы шығармашылық қабілеттер түсінігі мен олардың сурет салу шығармашылығында көрінуі
Еліміз жаңа принциптерге негізделген егемен мемлекет құруда Үкіметіміз білім беру мекемелеріне Тәуелсіз мемлекетімізді өркениетті елдер қатарына жеткізетін ұл-қыз тәрбиелеуді талап етуде.
Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда соны әрі айрықша шешім қабылдайтын жеке тұлғаның алдына үлкен талаптар қояды. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және оны тәрбиелеу - бүгінгі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі. Шығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкіл халықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.
Баланың шығармашылығын дамытатын тәрбиеші өзі шығармашылықпен жұмыс жасауы керек.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында өткізілетін ұйымдастырылған оқу-іс әрекеті барысында жаңа технология элементтерін пайдалану тиімді. Бұл орайды баланы жалықтырып алмаудың жолдарын қарастырып, төмендегі тәсілдерді тиімді қолдану қажет:
- Бала қабілетін ашуда тіл шеберлігіне көңіл бөлу;
- Білімін қосымша әдебиеттермен толықтыру;
- Жылы сөздер арқылы сенің қолыңнан келеді, сенің болашағың зор - деп, үнемі балаға шабыт беріп отыру.
Әр тәрбиешінің алдындағы сәулелі мұрат шәкіртіне білім, тәрбие беріп қана қоймай, әр баланың менін ашу. Сол менді шығармашылық тұлғаға айналдыру. Күллі ғажайыптың ішіндегі ең тамашасы - жақсы тәрбиеленген адам. Сәбиді жоғары деңгейдегі білім мен адамгершілікке баулитын тәрбиешінің бойында барлық асыл қасиеттердің табылуы тиіс. Өйткені, тәрбиеші бала болмысын, жүзін көріп түзелер айна іспетті. Бала қабілетінің ашылуы үшін тәрбиеші жаңашыл, білімді, іскер, қабілетті, жауапкершілік сезімді, жаңа технологияны толық менгерген, өз ісінің шебері болуы керек.
Бала қабілетінің ашылуы үшін:
1 Тәрбиеші білімін ұдайы жетілдіріп, кәсібі шеберлігін шыңдауы тиіс.
2 Бала білімі мен қабілетіне сеніммен қарау керек.
3 Баланы ақпарат, жаңалықпен қамтамасыз етіп отыру қажет.
4 Ата-анамен тығыз байланыс орнағаны жөн.
5 Баланы өмірге бейімдеуде дәл, дұрыс бағыт беріп, жеке ерекшелігіне көңіл бөлінуі керек [5].
Оқу мен тәрбиенің егіз екенін бір сәт те естен шығармаған жөн, соның нәтижесінде ғана сапалы білім мен саналы тәрбиеге қол жеткізуге болады. Ол жайлы Әл - Фараби: Адамға ең бірінші білім емес, рухани тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі-деген.
Баланың ойында не бар, ол не істей алады, жасы өскен сайын ол қалай өзгеріп, нені үйреніп келеді дегенді анықтау, оған әсер ететін себептері іздестіру балалар психологиясының маңызды міндеті. Балалар психологиясын зерттеудің негізгі әдістері: бақылау және экспиримент.
Бағдарламаның ерекшілігі баланың жалпы тәрбиесіне, дамуына әсері зор. Бала шығармашылық қабілеттері арқылы өсіп көптеген ойындарға тартылады (сюжетті - рөлдік, драматизация ойындары, сахналау, көріністер).
Блок арқылы құралған бағдарлама :
1 блок - толтырынды кезең (кіріспе)
2 блок - моделдендірілінген
Толтырынды кезінде кіріспе шығармашылыққа илікші көп әсер келтіреді.
Бұл кезде бала бойына илікшілік және уайымшылдық қабылетіне бітеді. Бұл жерде бас рөлде тәрбиешінің өзі болады.
Екінші кезең баланың өз еркіндігімен және тапқырлығымен байланысты. Моделдік қасиеттер - айналадағы араластықтан және әр түрлі еліктеуден пайда болады. Блок арқылы жұмыс реттік бойынша, жеңілден ауырға немесе біртіндеп жеке өткізіледі (ойнаған, ертегілер қойған кезінде немесе тындаған күйінде). Бұл бағдарлама баланың шығармашылық қабілетін қуыршақ театр ойыншықтар, ойын сахналау, ойын - еліктеуші, сюжетті рөлдік ойындар арқылы дамып отырады.
Бағдарлама ерекшелігін оқу - іс әрекет кезінде тағы да басқа тәсілдер қолдануда. Реттік жұмыстары:
1 Шығармашылық қабылеттерін дамыту кезінде тағы да басқа тәсілдер және тәсілден тыс әрекеттерді қолдану.
2 Коммуникативтіқ әсерді жою.
3 Меңгерілген шығармашылық қабілеттерін қолдану және іске асыру [6].
Оқу кезеңде іс - әрекет аптасына 1 сағат бөлінеді. Жылдық жоспарда 36 сағат ұйымдастырылады. Шығармашылық салалары ауысып отырып театр көрнісі тәсілден тыс, практикалық әрекет т.б.
1 кесте - Топтағы балалардың шығармашылық тақырыптың жоспарының үлгілері:
Рс
Ұйымдастырылған оқу - әрекетінің тақырыптарының бөлімдері
Іс - әрекет
Берілген сағат
1
Өз еркімен сурет салу. Таңдаған суретіңді сал, Мен. Танысу тренингі.
Тәсілден тыс. тәжірибелік әрекет,
1 сағат
2
Дымқыл қағазға сурет салу Оригами Алтын балық
тәжірибелік әрекет
1 сағат
3
Жапсыру Күзгі сурет Жапырақ арқылы сурет Күзгі жаңбыр.
Тәсілден тыс. тәжірибелік әрекет.
1 сағат
4
Күзгі мереке. Ойын, драматикалық көрініс.
Театр арқылы әрекет.
1 сағат
5
Мүсіндеу сазбалшықпен Сүйікті ертегім
тәжірибелік әрекет.
1 сағат
6
Ойыншықтар театры. Театрмен танысу. Ертегі орман аңдары.
Театр көрініс.
1 сағат
1 - кестенің жалғасы
7
Бояумен сурет салу. Сиқырлы жіптер. Шығармашылықты арттыратын жұмыс.
тәжірибелік әрекет.
1 сағат
8
Майшаммен сурет Қысқы ағаш.
Тәсілден тыс.
1 сағат
9
Оригами Торғай. Қуыршақ театры Шалқан. Кейіпкерлер театры.
тәжірибелік әрекет.
Театр көрініс.
1 сағат
10
Жапсыру
Ертегі бақ. Қорытынды сабақ. Кіші көрініс. Өлең, сахналау көріністері.
Тәжірибелік көрініс. Тәсілден тыс.
1 сағат
Музыкалық, яғни, сазды - сахналық өнерге екінші кішкентайлар тобынан даярлық тобына дейінгі балдырғандарды қамту. Мұның барлығы балалардың шығармашылық қабілет - дарынын дамытып, оны қоршаған ортаның ерекшеліктеріне орай бейімдеп, сонымен тығыз байланыстыра отырып ұғындырып, олардың өмірді түсінуіне жағдай жасап, қиял армандарын жетілдіруге тырысу. Осы жұмыстарды педагогикалық талаптарға сай ешбір күштеп, зорлаусыз-ақ, өздерінің әдеттегі ойындарын қызықты да әсерлі етіп ұйымдастырған шақта балалар одан сайын ынталанып, оның жемісі де айтарлықтай болады. Жалпы театрландырылған ойындарда балалардың шығармашылық қабілет-мүмкіндіктері айқын аңғарылады. Бұған пайдаланылатын шығарманың сюжеті мен ойындық қимылдары оның мазмұны бойынша анықталады, ал рөлдерді орындау тәсілдері мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып, іске асырылады. Бұл ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар жасауға, өздеріне тапсырылған ролдерді толық игеріп, кірісіп кетулеріне көп көңіл аудару. Олардың тиісті бейнелерді дұрыс жасаулары үшін іс-әрекет, қимылдарын көрсетіп, жетілдіруіне көмектесіп, кейіпкерлердің сөздерін, көңіл-күй, сезімін, мінез-қалпының қандай болуы керектігін түсіндіріп, ұғындырып отыру. Сөйтіп ойын барысында олардың тартымды бейнелер жасай білуіне қол жеткізу. Оған тәрбиешілер жан тәндерімен кірісіп, көп еңбек сіңіру керек.
Тәрбиешілер балалардың өздеріне тән жеке қасиеттерін анықтай түсу мақсатымен жылдың басында және аяғында театрландырылған жұмыстар арқылы Құпия сынақ (эксперименталдық) ойындар өткізіп отыруы. Бұл ойындардың өн бойында музыканың тигізер әсері мол. Бұл ойындарда қабілеті бар деген балалар өздерін еркін ұстайтын, ал ұялшақ, ұяң балаларға жәй ролдер беріледі. Бұдан кейін өздерін тиісті ролдерде ойнай алатын қабілетті балаларды театрландырылған жұмысқа кіргізіп отыру. Осындай 5-6 баламен жекелей жұмыс жүргізу. Оларға қуыршақты қалай ұстау керектігін, мимика, дауыс ырғақтарын үйрету. Театрландырылған ойындардың мазмұнына ерекше мән беру. Бұл - негізінен адамгершілік, достық, кішіпейілдік, ерлік, батылдық, адалдық, әділдік, шыншылдық қасиеттерді уағыздаудан тұрады. Әдетте балалардың өздері жақсы көретін кейіпкерлеріне еліктеп өсетіні белгілі. Осыған қарап, шапшаң, ширақ балаларға жуас, қарапайым ролдер, ал мінездері салмақты байыпты балаларға жағымсыз ролдер тапсырылады. Бұл арқылы біз балалардың шындық өмірге тереңірек үңіліп, ненің жаман, ненің жақсы екенін айқындырақ ұғынып, жаманнан жиіркеніп, жақсыдан үйренуге, өз қылықтарын дұрыс бағалап, жақсы кейіпкерлерге еліктеуге үйрету. Театрландырылған ойындарды ұйымдастыру үшін қолайлы жағдайлар керек.
Осыны ескере отырып, әрбір топта театрбұрыштары жасалады. Бибабо саусақтары, үстелдік және саусақты- қолғап, тағы да басқа түрлері қолданылып отырады [7].
Екінші кішкентайлар тобының балалары сахналық өнердің қарапайым көріністерін ғана бейнелеуге, өлеңдердің мағынасын қимылмен көрсетуге үйретіледі. Алғашында балалар жануарларға еліктеп, олардың сыртқы кейпін салып келтірді, бірақ жануарлардың мінез-құлқын ашуға қиынсынды. Мысалы: Тауық пен балапандар, Қоян мен көжектер, Аю мен қонжық, Түлкі мен қасқыр деп аталатын ойындарда балаларға кішкентай көңілді құстардың қанаттарын қалай қағатынын, олардың балапандап жүретінін көрсету. Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті мен күнделікті өмірде балалар тұрмысынан көріністер ойналады. Мысалы: қуыршақ алып, осы ойыншық туралы кішкентай сюжет ойлап құрастыру және соны ойлап беру жаттығулары жүргізіледі. Қозғалыс әдеттерін жетілдіру жұмысында мына әдістерді қолданамыз:
1. Қимылды көрсету.
2. Жеке баламен немесе топпен жаттығу жасау.
Сөздік суреттеме бере отырып, балаларды ролдерін толық орындауға үйрету, өздерінің ролдерін қызықты ойнаған балаларды көтермелеп, мадақтап отыру. Естиярлар мен ересектер тобының балалары сахналық өнерді үйреніп, сезіне бастағанда олардың тілі, ойлау түйсігі, өнерге құштарлығы артты. Қандай да сахналық қойылымның алдында балалармен бірнеше кіріспе жұмыс жүргіздік.
1. Тәрбиешілер балаларға ертегі, әңгімелер оқып, не әңгімелеген кезде ертегідегі кейіпкерлердің міңез-құлқына, дауысының ырғағына, қимылдарына назар аударылды.
2. Әр кейіпкерлердің киіміне көңіл бөлінді. Қуыршақ театрында қуыршақтардың киімі өзгертіліп отырады. Мысалы: орыс ертегілерінде түлкі басына орамал тартады, қазақ ертеглеірінде түлкіге жейде кигізіледі.
3. Сұрақ-жауап арқылы кейіпкерлердің қимылын, іс-әрекетін байқап, бағалап отырамыз.
4. Қимыл мен сөз арасындағы байланысын қадағалаймыз.
Мысалы: Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай туралы ертегіні оқып бергеннен кейін тәрбиеші балаларға мынадай сұрақтар қойды:
1. Алдар көсеннің мінез-құлқы қандай?
2. Алдардың жүрісін кім көрсете алады?
3. Байдың міңезі қандай?
4. Оның жүріс-тұрысын кім көрсете алады?
5. Кім бай мен Алдар көсе болып ойнай алады?
Балалардың тілін жаттықтыру үшін, қазақ халқының асыл сөздерімен сусындата отырып, әрбір сахналық қойылымның алдында қазақ әндерін, қазақтын ауыз әдебиетіндегі отірік өлеңдерді, мақал-мәтерлдерді, жаңылтпаштарды, санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық ойындарды, ән-күйлер мен билерді кіріктіріп отырдық. Мысалы, Үйшік ертегісінде әр кейіпкерлердің сахнаға шығуын Қонақ келсе күт деген мақалмен бастадық. Театрлық ойынға қатысушы даярлық тобының балалалрыкейіпкерлердің міңезін, жүріс-тұрысын, әдеттерін айнытпай салып көрерменге иланымды етіп ойнауы үшін, талмай жаттығып, қажетті элементтерін меңгеріп алуға тырысты. Ол үшін балалармен жоғарыда айтылып кеткен арнаулы жаттығулар жүргізілді. Одан басқа Сәлеметсіз бе? және т.б. дағдылы сөздерді әртүрлі дауыс ырғағына сап айтып үйренуге жаттықтырдық. Сахналық өнерге баулыған балалар жаттаған сөзінің мағынасына сәйкес, күйінікті-сүйінікті сезімдеріне сәйкес тебірене мәнерлеп айта білуге үйренеді. Сосын нәтижесінде олардың шығармашылық қабілеттері оянады. Бейнелеу, көркем әдебиет, тіл дамыту оқу іс-әрекеттерін байланыстырып өткізгенде, әр оқу іс-әрекеттін соңы әрқашанда дерлік ертегі сюжетімен байланысты қойылымдармен аяқталып отырды. Сонымен қатар, балалардың сөздік қоры толықтырады, сөйтіп олардың белсенділігі арттырады, оқу іс-әрекеттері мен сауық кештері еркін де қызықты түрде өтетін болады. Балалар өздерін еркін де бос ұстап, оқу іс-әрекеттерде ынталана, құштарланып қатысып отырады. Осы жұмыстарды өткізген кезенде әрбір ұлттық халық ертегілерінен көріністер қойылады.
Балалар өз беттерімен ойнаған дербес іс-әрекетінде де театр ойындарының түрлерін жиірек қолданатын болды. Драмалық жанрға бейімделген ойындар өздігінен туындап тәрбие жұмыстарының барысында ертегілер, сюжетті көріністер де жиі қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бөліктері өзгертіліп отырылды. Топ ішінде емін-еркін жүріп, өздеріне оқу іс-әрекетінде уақытында керкті ойын құралдарын өздері таңдап алып отырды.
Балалардың шығармашылығы тек ролдерді орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, декорациялар даындағанда да көрінді. Қуыршақтардың түр-түрін, шымылдықтар, декорация жасау кезендегі ұжымдық жұмысатр балалардың үйымшылдығы мен белсендігін арттырды. Ата - аналармен жұмыс жүргізілді. Балалардың өз үйлерінде ата-аналармен, туыс туғандармен арсында болатын қарым - қатынастары туралы ата-аналармен әңгіме, кеңестер өткізіп, арнайы анкета бойынша жұмыс жүргіздік. Бұл арқылы балалардың өзімізге белгісіз, бейтаныс қасиеттерінен хабарлар болдық.
Ата-аналар да театрды ұйымдастыруға көмектесті, материалдар, қолғаптар, керекті құралдар әкелді.
Балабақшада алған алғашқы осындай мәліметтер олардың ішінде кейбір дарындылардың өнер жолына түсуіне игілікті әсерін тигізері анық.
Педагогикалық ұжымның талмай ізденуі, аянбай еткен еңбегінің бір өтеуі болғандай балалармен өткізген шығармашылық жұмыстары қазір көзге көрінбесе де, түбінде кім біледі, бәлкім жылдар жылжып өткеннен кейін, үлкен өмір төрінде төбе көрсетіп қалар, елеміздің өнерлі азаматтарының бірі болады деп сенеміз, өйткені балабақша шығармашылық негізі салынған [8].
Балалардың бейнелеу шығармашылығы - қызықты бейнелер мен ашық бояулар әлемі. Балалар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ықыласпен және жиі салады. Оларды айналадағы қоршаған дүние әлемі өз қызығымен еліктіріп әкетеді. Балалардың сурет салу әдісін меңгеруі, олардың қабілеті дамуы болып табылады. Қазіргі кезеңде жаңа адамды қалыптастыру, оның шығармашылық белсенділігін дамыту басты назарға алынған.
Бейнелеу өнері - мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылықпен айналысатын іс-әрекеттерінің бірі. Бейнелеу өнерінің сурет салу, мүсіндеу, жапсыру бала үшін өзінше әр қайсысы қызықты. Бала бейнелеу өнерінің қай түрімен айналысса да өз көңіл-күйін білдіре алады. Бейнелеу өнері, ең алдымен, балалардың эстетикалық, адамгершілік, еңбексүйгіштік, ойлау қабілеттерін дамытады.
Я.А.Коменский, Ф.Фребель: сурет салу, мүсіндеу және түрлі құралдармен айналысатын сабақтар балалардың сезімдерін, ойлау қабілеттерін дамытады деп айтқан. Бейнелеу өнері - эстетикалық тәрбиенің негізгі құралы. Бұл көзқарасты философтар, ұстаздар, психологтар қолдайды. Ежелгі гректер сурет салуға үйрету - қол еңбегін дамыту мен тәрбиелеудің негізгі құралы болып табылады. Ежелгі көзқарастың дұрыстығына көзіміз жеткендей, себебі грек мәдениеті суретпен дамыды және осы заманға дейін сақталған.
Сурет салу іс-әрекетінде балаларда эмоциялық көңіл-күй пайда болады. Сурет салу - көркемдік шығармашылық іс-әрекет. Өмірдегі алған әсерлерін бейнелеумен қатар, бейнеленген суретке деген қарым-қатынасын білдіреді. Суретті салған уақытта балалар салынған суреттің неге ұқсайтынын, оның нәтижесін айтып, өз көзқарасын білдіре алады. Салынған суретке деген көзқарастары эстетикалық баға берумен қатар танымдық қабілеттерін дамытады. Сурет салу оқу іс-әрекетінде балаларда бастаған істі аяқтау, ой тұрақтылығы, мақсатқа жету және қиындықты жеңе білу қабілеттері ашылады. Н.К.Крупская ойы бойынша, бейнелеу өнерінде балалар еңбекке, еңбектенуге деген көзқарас қалыптасады. Сурет салу өнері еңбек сияқты құралмен жұмыс жасауды талап етеді. В.А.Сухомлинский сурет салуды оқу еңбегінің үлкен зор құралы деп санаған. Бейнелеу іс-әрекеті кезінде ой және дене белсенділігі ұштасады. Сурет салу, мүсіндеу, жапсыруды орындау үшін еңбек жасалынады, сондықтан белгілі бір біліктер, дағдылар қажет. Бейнелеу іс-әрекетінде бақылай білу мен сурет сала білу маңызды рөл атқарады. Кейбір педогогтар өз міндеттерін тәрбиеленушілеріне тек қажетті техникалық дағдыны меңгерту, сурет салу тәсілдерін үйрету, қылқаламды ұстай білу, бояу, бор, қарындаш, фломастермен жұмыс істеуді меңгерту деп ұғынады. Сурет салу да балалар айналадағы қызықты құбылыстарды көре білу қажет. Бала үшін сурет салу - сезім, көңіл-күйді берудің бірінші құралы. Ұстаз бала жұмысының нәтижесіне қарай отырып баланың ішкі сезімін, жан дүниесін көре алады. Сурет салу іс-әрекеттерінде балалардың қызығушылық сезімдерін дамыту мақсатында түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Ұстазтың мақсат-міндетіне сай балалар өнер жанрларын, стильдерін (сюжет, портрет, натюрморт, графика, скульптура) түсініп қабылдай білуі шарт. Сурет салу іс-әрекетінде суретшілер еңбектерімен таныстыру, ертегілер бойынша салынған суретшілер еңбектерімен таныстыру, ертегілер бойынша салынған суретшілер иллюстрацияларын көрсету, түрлі саяхат сабақтар өткізу (мұражайлар, жергілікті суретшілер үйіне) т.б. өткізген шарт. Осындай оқу әрекетінде балаларды өнерге деген қызығушылықтары дамиды. Сурет салу әдістерін меңгерту мақсатында дәстүрлі емес әдістерді пайдалану балаларға қызығушылықтарын дамытады. Дәстүрлі емес әдіс-тәсіл түрлері: мөр басу, кляксография, монотипия, ылғал бетте сурет салу, май шаммен, түрту, нүктемен, саусақпен т.б. дәстүрлі емес әдіс-тәсілдерді пайдалану ойлау қабілеттерін, қиялын шығармашылық қабілеттерін дамытады. Әрбір оқу іс-әрекеттерінде түрлі әдісті қолдану балалардың сурет салуға қызығушылықтарын дамытып, өз беттерімен жұмыс жасауларына мүмкіндік береді [9].
Бейнелеу іс-әрекеті балаларды мектептегі бейнелеу өнері сабақтарына дайындау үшін арнайы дайындықтан өткізуге мүмкіндік береді. Ол үшін төмендегідей практикалық материалдар болу керек.
oo Суреттер, мүсіндер, халықтың қолданбалы өнерінің бұйымдар жинағы.
oo Классикалық саздар жинағы.
oo Бейнелеу құралдарының жинағы.
oo Байланыстыра сөйлеуге басты назар аудару қажет (живопись, скульптура шығармалары бойынша шығармашылық әңгімелер).
oo Балалардың Қазақстан өнері, оның қайнар көздерімен негізін салушылар туралы білімдерін кеңейтіп, байыту керек.
oo Әртүрлі халықтардың мәдениетін түсіне, ажырата білуге үйрету.
oo Осы мақсатта халықтық ойыншықтар арқылы образдар құра білуге үйрету керек.
Осылайша, бейнелеу өнері - мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылықпен айналысатын іс-әрекеттерінің бірі. Бейнелеу өнерінің сурет салу, мүсіндеу, жапсыру бала үшін өзінше әр қайсысы қызықты. Бала бейнелеу өнерінің қай түрімен айналысса да өз көңіл-күйін білдіре алады. Бейнелеу өнері, ең алдымен, балалардың эстетикалық, адамгершілік, еңбексүйгіштік, ойлау қабілеттерін дамытады.
2 БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
2.1 Сурет салу сабағы - балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың бір жолы
Қазіргі бейнелеу өнерін осы тәрбиелеудің басты мақсаты, ол балаларға өмірдегі кездесетін қарапайым заттарды бейнелеуді үйрету болып табылады. Балалар өздерінің жас ерекшеліктеріне байланысты салған суреттерінде заттардың ұзындығы мен көлемін ғана көрсете біледі. Сондықтан сурет салудың басты негізгі затты көріп, көрген блйынша заттың биіктігін, көлденеңін, сол заттың басқа заттан өзгешілігін ажырату арқылы бейнелеу. Затқа қарап салу тапсырмасын орындау барысында, бала заттардың өзтүсін байқауға және басқа заттармен салыстыра білуді үйреніп, меңгереді. Егерде балалардың осы қабілеттері дұрыс қалыптасатын болса, мектепке барған баланың сурет салу мүмкіншілігі арта түседі. Затқа қарап салу тапсырмасы көп берілмейді. Сурет салуды үйрету балалардың көріп есте сақтау, қиял деңгейлерін дамытуға көп әсерін тигізеді. Қиял, есте сақтау сияқты танымдық процестерің дамуына арнайы аулаға шығып маңайдағы заттарды бақылаудың да маңызы ор. Осы жастағы балалар сурет салуды заттың алыс, жақын, төмен, жоғары орналасу түрлерін түсіне біліп, соны сала білуі тиіс, тек осыларды меңгере алғанда ғана мектепке барған балалар сурет салудың күрделі түрі перспектива заңдылықтарын тез қолдана алуына жол ашады. Композиция тапсырмаларын орындауда алыс, жақын, алдыңғы жақта, артқы жақтарда тұрған заттарда балалар тәрбиешінің түсіндіру арқылы айыра біледі. Сонымен қатар осындай композициялық шешімдері тез түсіндіретін фланелграфты пайдалануға болады. Бұл 50х50 размерлі планшет, оның үстіне арнайы мата керіледі, керуге қолданылатын матаның түгі болуы керек. Түрлі-түсті түгі бар қалың қағаздардан арнайы ертегінің мазмұнына қарай заттар мен кейіпкерлер қиылып жасалады. Планшеттің бетіне осы қиылған заттардың суретін жабысып қалу арқылы композиция орындалады. Сабақта қолданылатын заттар мен түрлі аңдардың суреттері әр-түрлі размерде болады. Себебі балаларға композицияның алыс, жақын, алды мен артқы жақтарында орналасқан заттарды түсіндіру үшін қажет. Мысалы, жақын жерде тұрған заттың көлемі үлкен болады да алыстағы зат кішкентай болып көрінеді. Тақырыпқа байланысты және ертегінің мазмұнына композиция салуда баланың заттарды қағаз бетіне дұрыс орналастыруына көмегін тигізеді [10].
Балалардың суреттерін жиырмасыншы ғасырдың басында зерттеген неміс психологы Г. Кершенштейнер балалар сурет салғанда көргенін емес ойындағы білгеніне сүйене отырып салады деп дәлелдеген. Балалардың салған суреті жалпы қоғамға қажеті бар өзіндік маңызды шығармашылық туынды екенін бүкіл өнер танушы ғалымдар мен қатар психологтар, тарихылар, биологтар суретшілер мойындап отыр. Балалар жер шарындағы халықтардың ең көп бөлігі болып есептеледі. Сондықтан болу керек атақты ағылшын жазушысы Ульям Блейк балалар-азаматтың атасы деген екен. Балалардың салған суреттеріне қарап балалық шағымызды еске аламыз, туған жеріміз есімізге түседі. Балалардың салған суреттерін анықтап қарайтын болсақ, балалардың салған суреттерінің көпшілігінде күн бейнеленетінін байқаймыз. Күн кейбір балалардың суреттерінде сары, қызғылт, тіпті көкшіл шар секілді де болып боялады. Мысалы, балалардың жұмыстарын талдағанда балалардың жартысынан көбі күнді жылы түсті қолдану арқылы бейнелеген, ауа-райының өзгеруі балалардың күнді бейнелеуге ешқандай әсер етпейтінін аңғаруға болады. Мысалы, желді, жаңбырлы күн, кешқұрым, қар жауып тұрған сәттерді бейнелесе де балалардың композицияларында бәрі бір күн ығып тұрады. Қазір балалардың жолдың үстіне, үйлердің қабырғаларына, шарбақтарға салған суреттерін көп кездестіреміз. Кейбір қалаларда мысалы, Жезқазғанда көшедегі құрылыс алаңын қоршап қойған бетон қоршауларға балалар сурет салады. Балалардың салған суреттерінен Еліміз туралы, оның болашағы, табиғатты, өнері, өнеркәсібі туралы толық мағлұмат алуға болады. Бұдан балалардың қиял деңгейлерімен болашаққа деген үлкен ойларын аңғарамыз. Таң қалатын бір жәйт, ол осы балалардың сурет салудың техникаларын дұрыс меңгермесе де адамға ой салатын деңгейге жететін туынды салып үлкендерді таңқалдыруы. Қазір біз балалар суреттеріне көп мән бере бермейміз, жастайынан сурет салудың техникаларын үйреткіміз келіп, баланың өз ойымен, өз деңгейінде орындағысы келетін қабілетін басып, табиғи қабілетінің шығуына кедергі жасаймыз. Балабақшаларда балаға жастайынан сурет салудың заңдылықтарын меңгеруге итермелеп, күштеп үйретеміз. Осыдан барып көрмелерде балалардың ішкі дүниесімен салған таза жұмысын бағалай алмаймыз [11].
Балабақшада өтілетін сәндік сурет салу сабағы эстетикалық, патриоттық тәрбиелерді балалардың бойына сіңірумен қатар, бейнелеу өнерінің басты міндеттері, сурет салудың қарапайым дағдылары мен сапалары әрі қарай дамытуға бағытталған. Сәндік сурет салу сабағында балалар алғаш рет өз еліміздің ғажайып ою-өрнектерінің шығу тарихымен танысады, ою-өрнектердің жеңіл түрлерінің суретін салып үйренеді. Оюларды арнайы сызылған сызықтардың арасына өз беттерімен орналастыруға бейімделеді. Сонымен қатар балалар аппликация техникасына байланысты тапсырмалар орындап үйренеді. Коллаж техникасымен танысып қызықты да әрі әсем суреттер жасап шығарады.
Мектепке дейінгі бейнелеу өнерінің басқа тапсырмаларына қарағанда бұл тапсырмалардың өзіндік ерекшелігі бар. Бұл тапсырмаларды орындау үшін, қолданатын заттар, ол балалардың күндегі маңайында кездесетін түрлі табиғи материалдар. Сәндік сурет сабағында балалар мереке күндеріне байланысты құттықтау қағаздарын, түрлі-түсті қағаздардан ойыншықтарды ойып, ермексазда жануарлар мен құстардың пішіндерін жасап үйренеді. Балалар ұлттық оюларымыздың қарапайым түрлерін қағаздан қайшыны пайдалана отырып орындайды. Балалардың оюларды терең меңгеруі халқымыздың сан ғасырлық тарихымен, тыныс тіршілігімен, тұрмыс-салтымен және мәдениетімен танысуына жол ашады. Ою - өрнек бізде сәндік қолданбалы өнердің ең көп тараған түрі. Ол киім - кешектерді, тұрмыс заттарын, зергерлік бұйымдарды әшекейлеу үшін қолданылғаны жайлы балаларға мағлұмат беріледі. Балабақша қабырғасында халқымыздың ұлттық өнері мен толық сусындған және оны меңгере білуге балайтын болашақ мамандығына жалпы қоғамда мәдениетті болып қалыптасуына тигізетін әсері орасан зор. Қазақтың ою-өрнектері табиғаттағы өсімдіктер, жануарлар, аңдар мен қоршаған ортадағы заттардың негіздерінде пайда болғаны тарихи деректерден белгілі. Қазіргі таңда біздің ұлттық ою-өрнектеріміздің жалпы саны жүзге жуық көрінеді.
Сәндік сурет салудағы тәрбиешіге ең қиын мәселе ол, балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ою - өрнектерді реттеп алып сабақта қолдану. Іріктеуде ою-өрнектердің әдемілігі мен жеңілдігі ескерілуі тиіс. Бір қарағанда жеңіл көрінетін оюлардың өзі, балаларға суретін салу барысында оңай болмайды. Мысалы балаларға тік сызықпен салынатын оюларды салғызса отырып, біртіндеп өсімдіктерге ұқсас оюлармен жалғастырған дұрыс. Ою - өрнектерді салу барысында балалар ештеңенің көмегінсіз түзу сызықтарды жүргізуге, сызықтарды көзбен бірдей бөліктерге бөлуге, төрт бұрыштың тең ортасын табуға, түрлі түсті карандаштарды қолдана отырып, бояуға және ою салудың кезеңдерін меңгеруге үйренеді. Балалардың көзбен қағаз бетіндегі сызықты тең бөліктерге бөлу өте қиын болады, сондықтан балалар қосымша құрал ретінде алдын ала тең бөліктер сызылған өлшем қағазды пайдаланғаны дұрыс. Бірте-бірте балалардың көздері үйреніп өз беттерімен сызық жүргізуге мүмкіндіктері болғанда, балалардың өздері қосымша пайдаланып келген өлшем қағазын қолданудан бас тарта бастайды.
Ересек топтағы балар болса, ою-өрнектердің өсімдіктерге ұқсас күрделі түрлерінен бастап сала бастайды. Сәндік сурет салу сабағында балаларға арнап тақтаға салған тәрбиешінің педагогикалық суреті, затқа қарап салу сабағындағыдай емес, өшірілмейді, сабақтың соңына дейін, көрнекілік құралмен бірге көрсетіліп отырады. Балалардың орындаған оюларының фоны боялмай, ақ күйінде қалатын болса, ересек топ балаларының орындайтын ою-өрнектерінің фоны түсті бояулармен боялып, берілетін тапсырмалары күрделене түседі [12].
Сәндік сурет сабағы балалардың оюлар жайлы эстетикалық талғамын, халқымыздың өнеріне деген сүйіспеншілігін қалыптастырылады.
Халқымыздың сәндік қол өнерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz