Дін
Кіріспе
Дін-өмір азығы. Дін адамды таза жолға жетелейді. Дінсіз әлем болмайды. Дін –адам рухының азығы. Дін адаммен тікелей байланысты. Дүние жүзінде әлемдік үш дін бар олар: Ислам, Христиан, Буддизм. Жалпы мұсылмандардың діні-Ислам.
Дін адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Ислам дінінде «Әшһәду әл ләә иләәһә иллаллоһ уә әшһәду рәссуулуһ». Яғни қазақша баламасы «Алла жалғыз, Мұһаммед оның елшісі. Жалпы дін «Аллаһ» тарапынан пайғамбарлар арқылы адамдардың бұл дүниеде және ақыретте бақытты өмір сүруін үшін жіберілген заңдар.
Дін дегеніміз не?
Дін тақырыбы адамдарды өте қызықтырған. Әрбір адам дінді түсінуге және діни өмір сүруге тырысқан. Дініне байланысты өмір сүріп, балаларын сол тәрбиеде тәрбиелеген. Ақылы мен білімін қолданып, өзі таңдаған дінді қорғап, оны жалғастыруға тырысқан.
Дінге түрлі анықтамалар берілген. Әрбір анықтама діннің басқа бір ерекшелігін көрсеткен. Бірақ барлық анықтамалар діннің адам үшін пайдалы екенін көрсеткен. Дін ғалымдары, тарих және социология мамандары, діндер тарихы жазушыларының анықтамаларының біразын берейік:
Дін—адамды туралық пен әдемілікке жетелейтін жол. Адамды өз жаратылысына сай жетілдіретін ілім. Дін адам өмірін тәртіпке келтіретін жүйе. Адамды шындыққа жеткізетін жарық. Дүние мен ақыретте бақытты болу жолдарын көрсететін ереже мен қағидалар жинағы болып табылады. Дін — илаһи ережелер және соларға сүйенген әдеттердің жиынтығы.
Бұл анықтамалар дінді жалпы түсіндіріп, илагш діндер мен адам шығарған діндер арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Алайда, илаһи діндерге тән көптеген анықтама бар. Бұлардың көзқарасы бойынша дін-пайғамбарлардың Алладан әкелген илаһи уахилер жинағы, Алланың пайғамбар арқылы білдіретін ақиқаттары. Құрушысы Алла, негізі адам болған қағидалар жинағы болып табылады.
Дін және Адам
Дін адам үшін. Адам жаратылысыңдағы сенім сезімін күшейтеді. Дін сезімі жаратылыстан келеді. Адам нәсілі сенім сезімімен бірге туады. Міндетті түрде бір нәрсеге сеніп, діни сезімді сөндірмеуге тырысады. Өйткені, дін—адам рухының азығы. Дененің қажеттіліктерін қамтамасыз ететін адам рухының қанағаттануына үлкен
Дін-өмір азығы. Дін адамды таза жолға жетелейді. Дінсіз әлем болмайды. Дін –адам рухының азығы. Дін адаммен тікелей байланысты. Дүние жүзінде әлемдік үш дін бар олар: Ислам, Христиан, Буддизм. Жалпы мұсылмандардың діні-Ислам.
Дін адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Ислам дінінде «Әшһәду әл ләә иләәһә иллаллоһ уә әшһәду рәссуулуһ». Яғни қазақша баламасы «Алла жалғыз, Мұһаммед оның елшісі. Жалпы дін «Аллаһ» тарапынан пайғамбарлар арқылы адамдардың бұл дүниеде және ақыретте бақытты өмір сүруін үшін жіберілген заңдар.
Дін дегеніміз не?
Дін тақырыбы адамдарды өте қызықтырған. Әрбір адам дінді түсінуге және діни өмір сүруге тырысқан. Дініне байланысты өмір сүріп, балаларын сол тәрбиеде тәрбиелеген. Ақылы мен білімін қолданып, өзі таңдаған дінді қорғап, оны жалғастыруға тырысқан.
Дінге түрлі анықтамалар берілген. Әрбір анықтама діннің басқа бір ерекшелігін көрсеткен. Бірақ барлық анықтамалар діннің адам үшін пайдалы екенін көрсеткен. Дін ғалымдары, тарих және социология мамандары, діндер тарихы жазушыларының анықтамаларының біразын берейік:
Дін—адамды туралық пен әдемілікке жетелейтін жол. Адамды өз жаратылысына сай жетілдіретін ілім. Дін адам өмірін тәртіпке келтіретін жүйе. Адамды шындыққа жеткізетін жарық. Дүние мен ақыретте бақытты болу жолдарын көрсететін ереже мен қағидалар жинағы болып табылады. Дін — илаһи ережелер және соларға сүйенген әдеттердің жиынтығы.
Бұл анықтамалар дінді жалпы түсіндіріп, илагш діндер мен адам шығарған діндер арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Алайда, илаһи діндерге тән көптеген анықтама бар. Бұлардың көзқарасы бойынша дін-пайғамбарлардың Алладан әкелген илаһи уахилер жинағы, Алланың пайғамбар арқылы білдіретін ақиқаттары. Құрушысы Алла, негізі адам болған қағидалар жинағы болып табылады.
Дін және Адам
Дін адам үшін. Адам жаратылысыңдағы сенім сезімін күшейтеді. Дін сезімі жаратылыстан келеді. Адам нәсілі сенім сезімімен бірге туады. Міндетті түрде бір нәрсеге сеніп, діни сезімді сөндірмеуге тырысады. Өйткені, дін—адам рухының азығы. Дененің қажеттіліктерін қамтамасыз ететін адам рухының қанағаттануына үлкен
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Қазақ тілі кафедрасы
Тақырыбы: Дін
Кіріспе
Дін-өмір азығы. Дін адамды таза жолға жетелейді. Дінсіз әлем болмайды.
Дін –адам рухының азығы. Дін адаммен тікелей байланысты. Дүние жүзінде
әлемдік үш дін бар олар: Ислам, Христиан, Буддизм. Жалпы мұсылмандардың
діні-Ислам.
Дін адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Ислам дінінде Әшһәду
әл ләә иләәһә иллаллоһ уә әшһәду рәссуулуһ. Яғни қазақша баламасы Алла
жалғыз, Мұһаммед оның елшісі. Жалпы дін Аллаһ тарапынан пайғамбарлар
арқылы адамдардың бұл дүниеде және ақыретте бақытты өмір сүруін үшін
жіберілген заңдар.
Дін дегеніміз не?
Дін тақырыбы адамдарды өте қызықтырған. Әрбір адам дінді түсінуге және
діни өмір сүруге тырысқан. Дініне байланысты өмір сүріп, балаларын сол
тәрбиеде тәрбиелеген. Ақылы мен білімін қолданып, өзі таңдаған дінді
қорғап, оны жалғастыруға тырысқан.
Дінге түрлі анықтамалар берілген. Әрбір анықтама діннің басқа бір
ерекшелігін көрсеткен. Бірақ барлық анықтамалар діннің адам үшін пайдалы
екенін көрсеткен. Дін ғалымдары, тарих және социология мамандары, діндер
тарихы жазушыларының анықтамаларының біразын берейік:
Дін—адамды туралық пен әдемілікке жетелейтін жол. Адамды өз
жаратылысына сай жетілдіретін ілім. Дін адам өмірін тәртіпке келтіретін
жүйе. Адамды шындыққа жеткізетін жарық. Дүние мен ақыретте бақытты болу
жолдарын көрсететін ереже мен қағидалар жинағы болып табылады. Дін — илаһи
ережелер және соларға сүйенген әдеттердің жиынтығы.
Бұл анықтамалар дінді жалпы түсіндіріп, илагш діндер мен адам шығарған
діндер арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Алайда, илаһи діндерге тән
көптеген анықтама бар. Бұлардың көзқарасы бойынша дін-пайғамбарлардың
Алладан әкелген илаһи уахилер жинағы, Алланың пайғамбар арқылы білдіретін
ақиқаттары. Құрушысы Алла, негізі адам болған қағидалар жинағы болып
табылады.
Дін және Адам
Дін адам үшін. Адам жаратылысыңдағы сенім сезімін күшейтеді. Дін сезімі
жаратылыстан келеді. Адам нәсілі сенім сезімімен бірге туады. Міндетті
түрде бір нәрсеге сеніп, діни сезімді сөндірмеуге тырысады. Өйткені,
дін—адам рухының азығы. Дененің қажеттіліктерін қамтамасыз ететін
адам рухының қанағаттануына үлкен мән береді. Рух пен денесін тең дәрежеде
қанағаттандыратын адам негізінде жаратылу мақсатын жүзеге асырады. Дененің
қажеттіліктерін қамтамасыз етіп, рухын қанағаттандырмаған адам жарымжан
болады. Ал мықты адам рухы мен денесін бірдей қанағаттандырады. Тарихта
мәдениет қалыптастырып, мемлекет құра алмаған халықтар болған, бірақ дінсіз
және ғибадатханасыз мемлекет болмаған.
Дін барлық тақырыпта адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Діни
бұйрық пен тыйымдар, адал мен арамға байланысты үкімдер жеке және қоғамдық
пайданы көздейді. Адамның, жан тыныштығын және бақытты болуын қалайды.
Сондықтан дін адамды негізге алған. Ақылды, нәсілді, жаратылысты және
моральды қорғауға бағытталған негіздерден тұрады және жеке адам мен қоғамға
бақыт әкеледі. Құлықты (мінез-құлықты) жақсартып, қабілеттерін жетілдіреді.
Сондықтан дін мен адам бір мағынаға сай десек болады, бірі болмаса екіншісі
болмайды.
Ақылды адамдарды өз таңдауларымен пайдалы нәрселерге жеткізетін дін —
ілім (доктрина) және әдіс жағынан бөлінген. Шынында да әр дінде бірі
доктрина, екіншісі әдіс болған екі элемент бар.
Ислам сенімі бойынша діннің құрушысы Алла. Барлық илаһи діндер Алла
тарапынан келіп, түпнұсқасын сақтаған күйінде өмір сүрген.
Алғашқы адам — сонымен бірге алғашқы пайғамбар болып табылады. Өзіне
білдірілген дін—тәуһид діні. Барлық пайғамбарлар адамдарға бірдей
ақиқаттарды үйреткен, Алланың бар екеніне және бір екендігіне,
періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына, жақсылық пен жамандықтың
Алладан болатынына, ақыретке, өлгеннен кейін қайта тірілуге иман келтіруге
шақырған. Сондықтан барлық пайғамбарлар білдірген діннің аты Ислам.
Бірақ, тарих ағымында адамдар діннен алыстаған және бос (батыл)
нәрселерге сенген. Міне, сол кезде Ұлы Алла адамдарды ескі сенімдеріне
қайтару үшін немесе оларға діннің жаңа негіздерін үйрету үшін анда-санда
пайғамбар жіберген.
Діннің түрлері
Ғалымдар шығу тегі, доктрияалары, әдістері және жақтастарына қарай
діндерді бірнеше бөлімдерге бөлген. Осы бөлімдерге бөлген адамдар түрлі
діндерден және ұлттардан болған. Бір бөлігі мұсылман, бір бөлігі христиан
және еврей, ал бір бөлігі басқа діндердегі адамдар болып табылады. Бұлардан
мұсылман ғалымдар дінді Құранды негізге ала отырып бөлімдерге бөлген.
Ұлы Алла Құранда Али-Имран сүресі 319, 85; Рум сүресі 3030; Саф
сүресі 619; Тәубе сүресі 933 аяттарында дінді анықтап, бөлімдерге бөлді.
Осыған орай діндер екіге бөлінеді. 1) Хақдін, 2) Хақ емес дін (батыл).
Хақ дін Ислам. Ал Ислам пайғамбарлардың ортақ діні, әрі Алла разы
болған жалғыз дін. Хақ діннің құрушысы Алла, шығу тегі — уахи, бұзылмаған
және сол қалпында қалған дін. Құран Кәрім өзгеріп-өзгермеуіне қарай да
діндерді екіге бөледі.
1) Өзгертілген діндер.
2) Өзгертілмеген дін.
Өзгертілген діннің құрушысы Алла, шығу тегі уахи болған, бірақ уақыт
өте келе түрлі себептермен бұзылған, өзгерген, өзгертілген және тазалығын
жоғалтқан. Ал илаһи дін бұзылғанда немесе өзгертілгенде Алла бір пайғамбар
жіберіп, адамдарға жаңадан таза дінді, яғни Исламды білдірген. Мысалы,
еврейлердің және христиандардың діні баста ислам діні еді. Бірақ уақыт өте
келе түрлі себептермен еврейлер мен христиандар діндерін таза қалпында
ұстай алмай, оны бұзып, өзгертті. Сондықтан Алла Хз. Мұхаммедті соңғы
пайғамбар етіп жіберді және оған соңғы дінді уахи етті. Құранды уахи етіп,
таза және соңғы дін Исламды адамдарға жаңадан білдірді.
Өзгертілмеген бір ғана дін — Ислам діні. Түскен кезінен бүгінге дейін
таза қалпын сақтаған Исламның сенім, ғибадат, құлықтық (моральдық)
негіздері ешқандай өзгеріске ұшырамай, сол күйінде қалған. Өйткені,
Исламның қайнар көзі болып табылатын Құран Алладан Пайғамбарға түсірілген
күйінде сақталып, қазірге дейін жеткен.
Алайда, бұрынғы пайғамбарларға жіберілген Зәбүр, Тәурат және Інжіл атты
қасиетті кітаптар қорғалмай, уақыт өте келе өзгертілген. Оларға адамдардың
сөздері, философтардың және дін адамдарының көзқарастары қосылған. Нәтижеде
бұл кітаптар Алланың сөздері болу қасиетін жоғалтып, адамдардың сөзі болып
қалған. Діндердің кейіннен бұзылуы шындығында қайнар көзі болған қасиетті
кітаптардың бұзылуы және өзгертілуі нәтижесіңде болады. Діндер доктрина
құрылымдарына және сенім жағдайларына байланысты екіге бөлінеді.
1. Тек тәңірлік діндер: Бір Аллаға сенім негізіне сүйенген діндер болып
табылады. Мұндай діндерде тек Тәңірлік негізге алынады. Алланы барлық
жағынан бір екеніне жөне оған серік (ортақ) қоспау сеніміне сүйенеді. Ислам
мұндай дінге үлгі болып табылады.
2. Көп тәңірілік діндер: бірнеше тәңірдің бар екенін қабылдайтын сенім
жүйесі. Пұтқа табынушылық, екі тәңірілік (дуалистік), натурализм, көне
грек, көне рим және көне мысыр діндері (политеист) көп тәңірлік діндер
болып табылады.
Құрылымдарына қарай діндер екіге бөлінеді.
1. Құрушысы болған діндер, құрушысы белгілі, құрушысы Алла немесе адам
болған діндер: Исламият, Буддизм, Брахманизм және Христиандық сияқты.
2. Құрушысы болмаған, әдет-ғұрыпқа сүйенген діндер. Дәстүрлі түрде
жасаған, әдет-ғұрып түрінде өмір сүрген діндер: Яхудилік, Мысыр, Рим, Грек
діндері сияқты.
Діндер ерекшеліктері мен мазмұндарына қарай үшке бөлінеді:
1. Алғашқы діндер: Анимизм, тотемизм, натуризм және фетишизм сияқты
діндер. Бұл діндерде дін сезімі және сенім негіздері жетілмеген.
2. Ұлттық діндер: Белгілі бір халыққа немесе ұлтқа тиісті діндер.
Яхудилік және буддизм сияқты діндер. Мұндай діндердің ережелері мен
құндылықтары тек қана өз халықтарына байланысты болады.
3. Әлемдік діндер: Барлық адамдарға тән және адамдардың
қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатындағы діндер. Ережелері, сенім,
ғибадат және мораль негіздеріне байланысты әлемдік болып
табылады. Бүкіл адамзаттың діні. Әлемдік дін — тек қана Ислам діні болып
табылады.
Діндер ғибадат түсініктері мен негіздеріне қарай да үшке бөлінеді:
1. Сакраменталдық діндер: Діни тойларға сүйенген діндер. Қасиетті
нәрселерге мән береді.
2. Профетикалық діндер: Пайғамбары бар және оның білдіруіне
негізделген діндер сенім және құлыкқа (адамгершілікке) көп мән береді.
3. Мистикалық діндер: Бірқатар ішкі жорамалдар мен сыртқы
практикаларға сүйенеді. Ақыл ережелеріне емес, сезімге және бос
жорамалдарға, нәпсі мен рухқа байланысты бағалауларға және тәжірибеге мән
береді.
Дінге байланысты басқа бөлінулер де бар. Бірақ, барлық анықтамалар мен
бөлінулердің ортақ пайдасы назарға алынғанда, үш түрлі дін бар екенін
байқауға болады.
1) Алғашқы қауым діндері.
2) Ұлттық діндер.
3) Әлемдік діндер.
4. Дін аттары.
Жалпы алғанда діндер құрушылары, жақтастары, ерекшелігі мен мазмұны
сияқты негізгі жақтарын көрсететін бір немесе бірнеше түрде аталады. Көне
ұлттық діндер өз ұлттарының аттарымен аталған. Көне грек діні, көне рим
діні, көне мысыр діні, хитит, ацтек т. б. діндер сияқты. Құрушыларының
аттарымен аталған діндер көбірек кездеседі. Буддизм, конфуцийшілік,
даосизм, зороастризм сияқты діндер. Жақтастарының аттарымен аталған
діндерден қазіргі якудилік, христиандықты айтуға болады. Буддизм мен
брахманизм болса құрушыларының аттарымен аталған діндердің қазіргі үлгілері
болып табылады.
Ерекшелігі мен мазмұнына байланысты аталған діндердің саны көп емес.
Монотеист, дуалист, политеист дін, отқа табынушылық, шайтанға табынушылық
сияқтылар.
Аты, құрушысы және ерекшелігі Алла тарапынан белгіленген қасиетті
кітапта (Құран) айтылған дін — тек қана Ислам. Али Имран сүресі 1985,
Маида сүресі 3, Тәубе сүресі 74 аяттарында Исламның аты аталады.
Діндерді тарих және тіл білімі (филология) әдістерін қолданып, туу және
дамуы, сенім, ғибадат, құлық (мораль) т. б. тақырыптар тұрғысынан
зерттейтін ғылымды "Діндер тарихы" дейді. Діндерді салыстырмалы түрде
зерттейтін ғылымды "Салыстырмалы діндер тарихы" дейді. Бұл ғылым діндер
арасында айырмашылық жасамай бәрін зерттейді.
Діндер тарихы ғылымының мақсаты дін ұйымдарының пайда болу себептерін,
тарихтағы және түрлі қоғамдарда алған көріністерін, діни тәжірибенің
қабылдануы және айтылу түрлерін мүмкіндігінше объективті түрде қолға алады.
Зерттеулерінде ешқандай баға бермей, хақ және батып діндер деп бөліп
қарамайды.
Басқа діндер туралы мәліметтер Құранда да берілген. Мұсылман
ғалымдардың шығармаларында басқа діндер туралы бастапқыда теріс пікірлер
жазылса, кейіннен анықтайтын және түсіндіретін пікірлер жазыла бастады.
Діннің негізі.
Діннің негізі туралы басты деректер қасиетті кітаптар болып табылады.
Ғылым адамдары мен ойшылдар да діннің негіздерін өздерінше бағалаған.
Ислам бойынша адамзаттың алғашқы діні — "тәуһид діні". Ал діннің
құрушысы — Алла. Алла адам мен әлемді жаратып, осы екеуінің арасында тура
байланыс болу үшін бұйрықтар шығарған. Адамның жаратылысына сай өмір сүруін
және құлдық қызметін дұрыс атқаруын қамтамасыз ету мақсатымен пайғамбар мен
кітаптар жіберген. Алғашқы пайғамбар Хз. Адам, соңғы пайғамбар Хз.
Мұхаммед.
Діннің негізі адам. Дін адамзат пайдасы үшін жаратылған. Сол себептен
адамды жақсы білу керек. Олай болса адам кім? Исламдық сенімде адамзат ер
мен әйелден тараған. Алла адамды ер мен әйел етіп жаратқан. Адам дене мен
рухтан тұрады. Алдымен рух болып жаратылған адам рухтар әлемінен дүниеге
келіп, ет, сүйек және қан элементтерінен құралған бір денеге ие болған. Рух
пен дененің бірігуінен пайда болған адам өзіне тән бір
құрылысқа ие. Алғаш жаратылған адамдар - Адам:және Хауа. Бұл екеуінен ерлер
мен әйелдер түрінде адамзат тарап, көбейген." Құран Кәрімде Ниса сүресінің
1-аятында осы жаратылыс түсіндірілген.
Адам ата сонымен бірге алғашқы пайғамбар болып табылады. Алладан алған
уахи және илаһи бұйрықтар арқылы адамдарға уағыз жүргізген. Адамзатқа
сүйіспеншілік және бейбітшілік жолдарын, жақсы және әдемі өмір сүруді
үйреткен, Алланың дінін жариялаған.
Бірақ, жаратылысына сай жақсылық пен жамандық жасау ерекшелігі бар адам
баласы уақыт өте келе тәуһид дінінен алыстап, Алладан басқа нәрселерді
тәңірі деп қабылдаған. Табиғаттан көрген, қорыққан немесе жақсы керген
нәрселеріне табына бастаған. Сонымен, дін таза қалпын жойып, адамдардың
сенімдері мен құлықтары (мінез-құлықтары) бұзылған. Осындай жағдайда Алла
жаңадан пайғамбар жіберіп, оларды хақ дінге шақырып отырған. Жіберілген
пайғамбарлардың саны белгісіз.
Діннің пайдасы
Дін адамдарға байланысты бір ұйым. Адамның рухтық және физикалық
қажеттіліктерін толық қамтамасыз етіп, жетілуін жүзеге асыратын негізгі
мақсат болып табылады. Дін рухтың азығы және дененің шипасы. Рухты
қанағаттандыратын және құлықты (моральды) жақсартатын дін болып табылады.
Дін — рух жаңбыры, сезімдер мен жақсы әрекеттер, пайдалы қимылдар сол
арқылы жүзеге асады. Рухсыз дене, денесіз рух бір мағына бермейтіні сияқты,
дінсіз адам өзіне де, басқаға да пайдасын тигізе алмайды. Дін мен адам бір
бүтін. Дін жеке адам мен қоғам үшін қажетті. Дінсіз мемлекеттер өмір сүре
алмайды және күшті мемлекеттер құрыла алмайды. Өйткені, дін өмірдің негізі,
бірлік пен бүтіндіктің негізгі элементі. Адамға адам болуды, ұлттарға
бірлік пен тұтастықта өмір сүруді үйреткен жауапкершілік түсінігін,
құлшылық білімін және жақсы құлықты (мінезді) қалыптастырады. Жанұяны,
мемлекет ұйымын және қоғам құрылымын мықты негіздермен қамтамасыз етеді.
Дін адамға адамдықты, ұлтқа ұлттықты үйретеді. Үлгілі, таза адамдарды
жетілдіреді. Жұмысты, адал күнелтуді, әлемді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ тілі кафедрасы
Тақырыбы: Дін
Кіріспе
Дін-өмір азығы. Дін адамды таза жолға жетелейді. Дінсіз әлем болмайды.
Дін –адам рухының азығы. Дін адаммен тікелей байланысты. Дүние жүзінде
әлемдік үш дін бар олар: Ислам, Христиан, Буддизм. Жалпы мұсылмандардың
діні-Ислам.
Дін адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Ислам дінінде Әшһәду
әл ләә иләәһә иллаллоһ уә әшһәду рәссуулуһ. Яғни қазақша баламасы Алла
жалғыз, Мұһаммед оның елшісі. Жалпы дін Аллаһ тарапынан пайғамбарлар
арқылы адамдардың бұл дүниеде және ақыретте бақытты өмір сүруін үшін
жіберілген заңдар.
Дін дегеніміз не?
Дін тақырыбы адамдарды өте қызықтырған. Әрбір адам дінді түсінуге және
діни өмір сүруге тырысқан. Дініне байланысты өмір сүріп, балаларын сол
тәрбиеде тәрбиелеген. Ақылы мен білімін қолданып, өзі таңдаған дінді
қорғап, оны жалғастыруға тырысқан.
Дінге түрлі анықтамалар берілген. Әрбір анықтама діннің басқа бір
ерекшелігін көрсеткен. Бірақ барлық анықтамалар діннің адам үшін пайдалы
екенін көрсеткен. Дін ғалымдары, тарих және социология мамандары, діндер
тарихы жазушыларының анықтамаларының біразын берейік:
Дін—адамды туралық пен әдемілікке жетелейтін жол. Адамды өз
жаратылысына сай жетілдіретін ілім. Дін адам өмірін тәртіпке келтіретін
жүйе. Адамды шындыққа жеткізетін жарық. Дүние мен ақыретте бақытты болу
жолдарын көрсететін ереже мен қағидалар жинағы болып табылады. Дін — илаһи
ережелер және соларға сүйенген әдеттердің жиынтығы.
Бұл анықтамалар дінді жалпы түсіндіріп, илагш діндер мен адам шығарған
діндер арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Алайда, илаһи діндерге тән
көптеген анықтама бар. Бұлардың көзқарасы бойынша дін-пайғамбарлардың
Алладан әкелген илаһи уахилер жинағы, Алланың пайғамбар арқылы білдіретін
ақиқаттары. Құрушысы Алла, негізі адам болған қағидалар жинағы болып
табылады.
Дін және Адам
Дін адам үшін. Адам жаратылысыңдағы сенім сезімін күшейтеді. Дін сезімі
жаратылыстан келеді. Адам нәсілі сенім сезімімен бірге туады. Міндетті
түрде бір нәрсеге сеніп, діни сезімді сөндірмеуге тырысады. Өйткені,
дін—адам рухының азығы. Дененің қажеттіліктерін қамтамасыз ететін
адам рухының қанағаттануына үлкен мән береді. Рух пен денесін тең дәрежеде
қанағаттандыратын адам негізінде жаратылу мақсатын жүзеге асырады. Дененің
қажеттіліктерін қамтамасыз етіп, рухын қанағаттандырмаған адам жарымжан
болады. Ал мықты адам рухы мен денесін бірдей қанағаттандырады. Тарихта
мәдениет қалыптастырып, мемлекет құра алмаған халықтар болған, бірақ дінсіз
және ғибадатханасыз мемлекет болмаған.
Дін барлық тақырыпта адаммен байланысып, соның пайдасын көздейді. Діни
бұйрық пен тыйымдар, адал мен арамға байланысты үкімдер жеке және қоғамдық
пайданы көздейді. Адамның, жан тыныштығын және бақытты болуын қалайды.
Сондықтан дін адамды негізге алған. Ақылды, нәсілді, жаратылысты және
моральды қорғауға бағытталған негіздерден тұрады және жеке адам мен қоғамға
бақыт әкеледі. Құлықты (мінез-құлықты) жақсартып, қабілеттерін жетілдіреді.
Сондықтан дін мен адам бір мағынаға сай десек болады, бірі болмаса екіншісі
болмайды.
Ақылды адамдарды өз таңдауларымен пайдалы нәрселерге жеткізетін дін —
ілім (доктрина) және әдіс жағынан бөлінген. Шынында да әр дінде бірі
доктрина, екіншісі әдіс болған екі элемент бар.
Ислам сенімі бойынша діннің құрушысы Алла. Барлық илаһи діндер Алла
тарапынан келіп, түпнұсқасын сақтаған күйінде өмір сүрген.
Алғашқы адам — сонымен бірге алғашқы пайғамбар болып табылады. Өзіне
білдірілген дін—тәуһид діні. Барлық пайғамбарлар адамдарға бірдей
ақиқаттарды үйреткен, Алланың бар екеніне және бір екендігіне,
періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына, жақсылық пен жамандықтың
Алладан болатынына, ақыретке, өлгеннен кейін қайта тірілуге иман келтіруге
шақырған. Сондықтан барлық пайғамбарлар білдірген діннің аты Ислам.
Бірақ, тарих ағымында адамдар діннен алыстаған және бос (батыл)
нәрселерге сенген. Міне, сол кезде Ұлы Алла адамдарды ескі сенімдеріне
қайтару үшін немесе оларға діннің жаңа негіздерін үйрету үшін анда-санда
пайғамбар жіберген.
Діннің түрлері
Ғалымдар шығу тегі, доктрияалары, әдістері және жақтастарына қарай
діндерді бірнеше бөлімдерге бөлген. Осы бөлімдерге бөлген адамдар түрлі
діндерден және ұлттардан болған. Бір бөлігі мұсылман, бір бөлігі христиан
және еврей, ал бір бөлігі басқа діндердегі адамдар болып табылады. Бұлардан
мұсылман ғалымдар дінді Құранды негізге ала отырып бөлімдерге бөлген.
Ұлы Алла Құранда Али-Имран сүресі 319, 85; Рум сүресі 3030; Саф
сүресі 619; Тәубе сүресі 933 аяттарында дінді анықтап, бөлімдерге бөлді.
Осыған орай діндер екіге бөлінеді. 1) Хақдін, 2) Хақ емес дін (батыл).
Хақ дін Ислам. Ал Ислам пайғамбарлардың ортақ діні, әрі Алла разы
болған жалғыз дін. Хақ діннің құрушысы Алла, шығу тегі — уахи, бұзылмаған
және сол қалпында қалған дін. Құран Кәрім өзгеріп-өзгермеуіне қарай да
діндерді екіге бөледі.
1) Өзгертілген діндер.
2) Өзгертілмеген дін.
Өзгертілген діннің құрушысы Алла, шығу тегі уахи болған, бірақ уақыт
өте келе түрлі себептермен бұзылған, өзгерген, өзгертілген және тазалығын
жоғалтқан. Ал илаһи дін бұзылғанда немесе өзгертілгенде Алла бір пайғамбар
жіберіп, адамдарға жаңадан таза дінді, яғни Исламды білдірген. Мысалы,
еврейлердің және христиандардың діні баста ислам діні еді. Бірақ уақыт өте
келе түрлі себептермен еврейлер мен христиандар діндерін таза қалпында
ұстай алмай, оны бұзып, өзгертті. Сондықтан Алла Хз. Мұхаммедті соңғы
пайғамбар етіп жіберді және оған соңғы дінді уахи етті. Құранды уахи етіп,
таза және соңғы дін Исламды адамдарға жаңадан білдірді.
Өзгертілмеген бір ғана дін — Ислам діні. Түскен кезінен бүгінге дейін
таза қалпын сақтаған Исламның сенім, ғибадат, құлықтық (моральдық)
негіздері ешқандай өзгеріске ұшырамай, сол күйінде қалған. Өйткені,
Исламның қайнар көзі болып табылатын Құран Алладан Пайғамбарға түсірілген
күйінде сақталып, қазірге дейін жеткен.
Алайда, бұрынғы пайғамбарларға жіберілген Зәбүр, Тәурат және Інжіл атты
қасиетті кітаптар қорғалмай, уақыт өте келе өзгертілген. Оларға адамдардың
сөздері, философтардың және дін адамдарының көзқарастары қосылған. Нәтижеде
бұл кітаптар Алланың сөздері болу қасиетін жоғалтып, адамдардың сөзі болып
қалған. Діндердің кейіннен бұзылуы шындығында қайнар көзі болған қасиетті
кітаптардың бұзылуы және өзгертілуі нәтижесіңде болады. Діндер доктрина
құрылымдарына және сенім жағдайларына байланысты екіге бөлінеді.
1. Тек тәңірлік діндер: Бір Аллаға сенім негізіне сүйенген діндер болып
табылады. Мұндай діндерде тек Тәңірлік негізге алынады. Алланы барлық
жағынан бір екеніне жөне оған серік (ортақ) қоспау сеніміне сүйенеді. Ислам
мұндай дінге үлгі болып табылады.
2. Көп тәңірілік діндер: бірнеше тәңірдің бар екенін қабылдайтын сенім
жүйесі. Пұтқа табынушылық, екі тәңірілік (дуалистік), натурализм, көне
грек, көне рим және көне мысыр діндері (политеист) көп тәңірлік діндер
болып табылады.
Құрылымдарына қарай діндер екіге бөлінеді.
1. Құрушысы болған діндер, құрушысы белгілі, құрушысы Алла немесе адам
болған діндер: Исламият, Буддизм, Брахманизм және Христиандық сияқты.
2. Құрушысы болмаған, әдет-ғұрыпқа сүйенген діндер. Дәстүрлі түрде
жасаған, әдет-ғұрып түрінде өмір сүрген діндер: Яхудилік, Мысыр, Рим, Грек
діндері сияқты.
Діндер ерекшеліктері мен мазмұндарына қарай үшке бөлінеді:
1. Алғашқы діндер: Анимизм, тотемизм, натуризм және фетишизм сияқты
діндер. Бұл діндерде дін сезімі және сенім негіздері жетілмеген.
2. Ұлттық діндер: Белгілі бір халыққа немесе ұлтқа тиісті діндер.
Яхудилік және буддизм сияқты діндер. Мұндай діндердің ережелері мен
құндылықтары тек қана өз халықтарына байланысты болады.
3. Әлемдік діндер: Барлық адамдарға тән және адамдардың
қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатындағы діндер. Ережелері, сенім,
ғибадат және мораль негіздеріне байланысты әлемдік болып
табылады. Бүкіл адамзаттың діні. Әлемдік дін — тек қана Ислам діні болып
табылады.
Діндер ғибадат түсініктері мен негіздеріне қарай да үшке бөлінеді:
1. Сакраменталдық діндер: Діни тойларға сүйенген діндер. Қасиетті
нәрселерге мән береді.
2. Профетикалық діндер: Пайғамбары бар және оның білдіруіне
негізделген діндер сенім және құлыкқа (адамгершілікке) көп мән береді.
3. Мистикалық діндер: Бірқатар ішкі жорамалдар мен сыртқы
практикаларға сүйенеді. Ақыл ережелеріне емес, сезімге және бос
жорамалдарға, нәпсі мен рухқа байланысты бағалауларға және тәжірибеге мән
береді.
Дінге байланысты басқа бөлінулер де бар. Бірақ, барлық анықтамалар мен
бөлінулердің ортақ пайдасы назарға алынғанда, үш түрлі дін бар екенін
байқауға болады.
1) Алғашқы қауым діндері.
2) Ұлттық діндер.
3) Әлемдік діндер.
4. Дін аттары.
Жалпы алғанда діндер құрушылары, жақтастары, ерекшелігі мен мазмұны
сияқты негізгі жақтарын көрсететін бір немесе бірнеше түрде аталады. Көне
ұлттық діндер өз ұлттарының аттарымен аталған. Көне грек діні, көне рим
діні, көне мысыр діні, хитит, ацтек т. б. діндер сияқты. Құрушыларының
аттарымен аталған діндер көбірек кездеседі. Буддизм, конфуцийшілік,
даосизм, зороастризм сияқты діндер. Жақтастарының аттарымен аталған
діндерден қазіргі якудилік, христиандықты айтуға болады. Буддизм мен
брахманизм болса құрушыларының аттарымен аталған діндердің қазіргі үлгілері
болып табылады.
Ерекшелігі мен мазмұнына байланысты аталған діндердің саны көп емес.
Монотеист, дуалист, политеист дін, отқа табынушылық, шайтанға табынушылық
сияқтылар.
Аты, құрушысы және ерекшелігі Алла тарапынан белгіленген қасиетті
кітапта (Құран) айтылған дін — тек қана Ислам. Али Имран сүресі 1985,
Маида сүресі 3, Тәубе сүресі 74 аяттарында Исламның аты аталады.
Діндерді тарих және тіл білімі (филология) әдістерін қолданып, туу және
дамуы, сенім, ғибадат, құлық (мораль) т. б. тақырыптар тұрғысынан
зерттейтін ғылымды "Діндер тарихы" дейді. Діндерді салыстырмалы түрде
зерттейтін ғылымды "Салыстырмалы діндер тарихы" дейді. Бұл ғылым діндер
арасында айырмашылық жасамай бәрін зерттейді.
Діндер тарихы ғылымының мақсаты дін ұйымдарының пайда болу себептерін,
тарихтағы және түрлі қоғамдарда алған көріністерін, діни тәжірибенің
қабылдануы және айтылу түрлерін мүмкіндігінше объективті түрде қолға алады.
Зерттеулерінде ешқандай баға бермей, хақ және батып діндер деп бөліп
қарамайды.
Басқа діндер туралы мәліметтер Құранда да берілген. Мұсылман
ғалымдардың шығармаларында басқа діндер туралы бастапқыда теріс пікірлер
жазылса, кейіннен анықтайтын және түсіндіретін пікірлер жазыла бастады.
Діннің негізі.
Діннің негізі туралы басты деректер қасиетті кітаптар болып табылады.
Ғылым адамдары мен ойшылдар да діннің негіздерін өздерінше бағалаған.
Ислам бойынша адамзаттың алғашқы діні — "тәуһид діні". Ал діннің
құрушысы — Алла. Алла адам мен әлемді жаратып, осы екеуінің арасында тура
байланыс болу үшін бұйрықтар шығарған. Адамның жаратылысына сай өмір сүруін
және құлдық қызметін дұрыс атқаруын қамтамасыз ету мақсатымен пайғамбар мен
кітаптар жіберген. Алғашқы пайғамбар Хз. Адам, соңғы пайғамбар Хз.
Мұхаммед.
Діннің негізі адам. Дін адамзат пайдасы үшін жаратылған. Сол себептен
адамды жақсы білу керек. Олай болса адам кім? Исламдық сенімде адамзат ер
мен әйелден тараған. Алла адамды ер мен әйел етіп жаратқан. Адам дене мен
рухтан тұрады. Алдымен рух болып жаратылған адам рухтар әлемінен дүниеге
келіп, ет, сүйек және қан элементтерінен құралған бір денеге ие болған. Рух
пен дененің бірігуінен пайда болған адам өзіне тән бір
құрылысқа ие. Алғаш жаратылған адамдар - Адам:және Хауа. Бұл екеуінен ерлер
мен әйелдер түрінде адамзат тарап, көбейген." Құран Кәрімде Ниса сүресінің
1-аятында осы жаратылыс түсіндірілген.
Адам ата сонымен бірге алғашқы пайғамбар болып табылады. Алладан алған
уахи және илаһи бұйрықтар арқылы адамдарға уағыз жүргізген. Адамзатқа
сүйіспеншілік және бейбітшілік жолдарын, жақсы және әдемі өмір сүруді
үйреткен, Алланың дінін жариялаған.
Бірақ, жаратылысына сай жақсылық пен жамандық жасау ерекшелігі бар адам
баласы уақыт өте келе тәуһид дінінен алыстап, Алладан басқа нәрселерді
тәңірі деп қабылдаған. Табиғаттан көрген, қорыққан немесе жақсы керген
нәрселеріне табына бастаған. Сонымен, дін таза қалпын жойып, адамдардың
сенімдері мен құлықтары (мінез-құлықтары) бұзылған. Осындай жағдайда Алла
жаңадан пайғамбар жіберіп, оларды хақ дінге шақырып отырған. Жіберілген
пайғамбарлардың саны белгісіз.
Діннің пайдасы
Дін адамдарға байланысты бір ұйым. Адамның рухтық және физикалық
қажеттіліктерін толық қамтамасыз етіп, жетілуін жүзеге асыратын негізгі
мақсат болып табылады. Дін рухтың азығы және дененің шипасы. Рухты
қанағаттандыратын және құлықты (моральды) жақсартатын дін болып табылады.
Дін — рух жаңбыры, сезімдер мен жақсы әрекеттер, пайдалы қимылдар сол
арқылы жүзеге асады. Рухсыз дене, денесіз рух бір мағына бермейтіні сияқты,
дінсіз адам өзіне де, басқаға да пайдасын тигізе алмайды. Дін мен адам бір
бүтін. Дін жеке адам мен қоғам үшін қажетті. Дінсіз мемлекеттер өмір сүре
алмайды және күшті мемлекеттер құрыла алмайды. Өйткені, дін өмірдің негізі,
бірлік пен бүтіндіктің негізгі элементі. Адамға адам болуды, ұлттарға
бірлік пен тұтастықта өмір сүруді үйреткен жауапкершілік түсінігін,
құлшылық білімін және жақсы құлықты (мінезді) қалыптастырады. Жанұяны,
мемлекет ұйымын және қоғам құрылымын мықты негіздермен қамтамасыз етеді.
Дін адамға адамдықты, ұлтқа ұлттықты үйретеді. Үлгілі, таза адамдарды
жетілдіреді. Жұмысты, адал күнелтуді, әлемді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz