Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
Кіріспе 3
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері 6
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері 6
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері 14
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер 18
2 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастыру әдістемесі 34
2.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесі 34
2.2 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплекс 46
2.3 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдар арқылы эксперименттік оқыту (практика өткен мектептер негізінде) 52
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері 6
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері 6
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері 14
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер 18
2 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастыру әдістемесі 34
2.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесі 34
2.2 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплекс 46
2.3 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдар арқылы эксперименттік оқыту (практика өткен мектептер негізінде) 52
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Заманауи лингвистика ғылымында «сөйлеу» термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. «Сөйлеу» терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация – бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту – бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі «аутенттік» сөзінің аудармасы «табиғи» дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен «аутентика» түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация – бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту – бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі «аутенттік» сөзінің аудармасы «табиғи» дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен «аутентика» түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
1. Азовкина, А.Н. Развитие интереса к чтению на иностранном языке на начальном этапе обучения [Текст] / А.Н. Азовкина // Иностранные языки в школе. – 2003. - № 2.- С. 451.
2. Бим, И.Л. Личностно-ориентированный подход - основная стратегия обновления школы [Текст] / И.Л. Бим// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 2. - С. 115.
3. Бычкова, Н.А. Организация уроков домашнего чтения на старшем этапе обучения [Текст] / Н.А. Бычкова // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 6. – С. 437.
4. Витлин, Ж.Л. Проблемы обучения учащихся активному и пассивному владению языком [Текст] / Ж.Л. Витлин // Иностранные языки в школе. – 2003. - № 3. – С. 437.
5. Гальскова, Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам [Текст]: пособие для учителя / Н.Д. Гальскова. – М.: АРКТИ, 2000. – 165 с.
6. Елухина, Н.В. Роль дискурса в межкультурной коммуникации и методика формирования дискурсивной компетенции [Текст] / Н.В. Елухина// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 3. - С.381.
7. Зимняя, И.А. Психология обучения иностранного языка в школе [Текст] / И.А. Зимняя М. – М.: Просвещение, 1991. – 222 с.
8. Иличкина, Е.В. Взаимосвязанное обучение чтению и говорению [Текст] / Е.В. Иличкина // Иностранные языки в школе. -2006. - № 6. – С.482.
9. Киреева, Т.В. Совершенствование и контроль разговорных навыков учащихся [Текст] / Т.В. Киреева// Иностранные языки в школе. - 2006. - № 3. - С. 46.
10. Куклина, С.С. Коллективная учебная деятельность в группе на этапе совершенствования навыков иноязычного общения [Текст] / С.С. Куклина //Иностранные языки в школе. – 2000. - № 1. – С.561.
11. Купарева, В.В.; Старикова, А.Ю., Использование метода денотативного анализа иноязычного текста при обучении чтению в школе [Текст] / В.В. Купарева; А.Ю. Старикова // Иностранные языки в школе. – 2003. - № 2. – С.120.
12. Лытаева, М. А. Совершенствование умений говорения на основе текста для чтения на старшем этапе [Текст] / М. А. Лытаева// Иностранные языки в школе. – 2004. - № 3. – С. 559
13. Мильруд, В.П.; Гончаров, А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного текста [Текст] / Р.П. Мильруд; А.А. Гончаров // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 1. – С.119.
14. Миролюбов, А.А. Натуральный метод [Текст] / А.А. Миролюбов // Иностранные языки в школе. – 2002. - №5. – С. 268.
15. Миролюбов, А.А. Прямой метод [Текст] / А.А. Миролюбов // Иностранные языки в школе. – 2002. - №2. – С. 157.
16. Мошкина, И.И. Урок – игра по домашнему чтению [Текст] / И.И. Мошкина // Иностранные языки в школе. – 2005. - № 3. – С.224.
17. Нуждина, М.А. К вопросу управления процессом порождения речевого произведения на основе текста [Текст] / М.А. Нуждина // Иностранные языки в школе. - 2002. - № 2. - С. 413.
18. Пассов, Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению [Текст] / Е.И. Пассов- 2-е изд. – М.: Просвещение, 1991. – 223 с
19. Пассов, Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам. [Текст] / Е.И. Пассов. – М.: «Русский язык», 1977. – 216 с.
20. Педагогика: педагогические теории, системы, технологии [Текст]: учеб. для студ. высш. и сред. пед. учеб. заведений / С.А. Смирнов, И.Б. Котова, Е.Н. Шиянов - М.: Издательский центр “Академия”, - 2000. - 512 с.
21. Рогова, Г.В. Методика обучения иностранным языкам в средней школе [Текст] / Г.В. Рогова – М.: Просвещение, 1991 – 287 с.
22. Соловова, Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед.вузов и учителей. [Текст] / Е.Н. Соловова. – М.: Просвещение, 2005. – 239 с.
23. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
24. Луницкий И.В. Предупреждение ошибок учащихся в английском произношении. – М., 1982
25. Барышников Н.В., Грибанова К.И. Блок-схемы на лекциях по методике преподавания иностранных языков. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.62-64.
26. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.452.
27. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.448; №5-C.317-(В помощь учителю).
28. Бондаренкова Л.П., В.Л.Завьялова «Основы фонетики английского языка: Учебное пособие» Изд. Флинта-Наука, 2008. – 340 с.
29. Бурая Е.А. «Фонетика современного английского языка. Теоретический курс. Учебник для студентов лингвистических вузов и факультетов». Изд. Гриф УМО МО РФ, 2009. – 298 с.
30. Бурая Е.А., Галочкина И.Е., Шевченко Т.И., «Фонетика современного английского языка: Теоретический курс: Учебник для студентов вузов Изд. 2-е, испр.» Изд. – Академия, 2008. – 366 с.
31. Веренинова Ж.Б. «Фонетическая база английского языка в сопоставлении с фонетической базой русского языка: Учебное пособие». Изд. – Росто, 2007. – 278 с.
32. Гуревич В.В. «Теоретическая грамматика английского языка. Сравнительная типология английского и русского языков». – М.: Флинта: Наука, 2003. - С. 116-125.
33. Ладефогед П. «Курс по фонетике». Ladefoged P. «A course of phonetics». Los Angeles, 1999.- 105 с.
34. Ривлина А.А. «Сравнительная типология английского и русского языков: Учебное пособие для вузов: Просвещение, 2007». – 162 с.
35. Розенталь Д.Э. Голуб И.Б., Теленкова М.А. «Современный русский язык». – М.: Рольф, 2001. – С. 139-156.
36. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
37. Бурдина М.И. Уроки английского языка в 9 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.50-53.
38. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
39. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
40. Воронина Г.И. Организация работы с аутентичными текстами молодежной прессы в старших классах школ с углубленным изучением немецкого языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.56-60.
41. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
42. Луницкий И.В. Предупреждение ошибок учащихся в английском произношении. – М., 1982
43. Барышников Н.В., Грибанова К.И. Блок-схемы на лекциях по методике преподавания иностранных языков. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.62-64.
44. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.48-52.
45. Борисова Р.Г. Инсценировки и игры на внеклассных занятиях и уроках английского языка в 5 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.66-72.
46. Бочарова Л.Н. Игры на уроках английского языка на начальной и средней ступенях обучения. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.50-55.
47. Бурдина М.И. Уроки английского языка в 9 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.50-53.
48. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
49. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.45-48; №5-C.31-37-(В помощь учителю).
50. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
2. Бим, И.Л. Личностно-ориентированный подход - основная стратегия обновления школы [Текст] / И.Л. Бим// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 2. - С. 115.
3. Бычкова, Н.А. Организация уроков домашнего чтения на старшем этапе обучения [Текст] / Н.А. Бычкова // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 6. – С. 437.
4. Витлин, Ж.Л. Проблемы обучения учащихся активному и пассивному владению языком [Текст] / Ж.Л. Витлин // Иностранные языки в школе. – 2003. - № 3. – С. 437.
5. Гальскова, Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам [Текст]: пособие для учителя / Н.Д. Гальскова. – М.: АРКТИ, 2000. – 165 с.
6. Елухина, Н.В. Роль дискурса в межкультурной коммуникации и методика формирования дискурсивной компетенции [Текст] / Н.В. Елухина// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 3. - С.381.
7. Зимняя, И.А. Психология обучения иностранного языка в школе [Текст] / И.А. Зимняя М. – М.: Просвещение, 1991. – 222 с.
8. Иличкина, Е.В. Взаимосвязанное обучение чтению и говорению [Текст] / Е.В. Иличкина // Иностранные языки в школе. -2006. - № 6. – С.482.
9. Киреева, Т.В. Совершенствование и контроль разговорных навыков учащихся [Текст] / Т.В. Киреева// Иностранные языки в школе. - 2006. - № 3. - С. 46.
10. Куклина, С.С. Коллективная учебная деятельность в группе на этапе совершенствования навыков иноязычного общения [Текст] / С.С. Куклина //Иностранные языки в школе. – 2000. - № 1. – С.561.
11. Купарева, В.В.; Старикова, А.Ю., Использование метода денотативного анализа иноязычного текста при обучении чтению в школе [Текст] / В.В. Купарева; А.Ю. Старикова // Иностранные языки в школе. – 2003. - № 2. – С.120.
12. Лытаева, М. А. Совершенствование умений говорения на основе текста для чтения на старшем этапе [Текст] / М. А. Лытаева// Иностранные языки в школе. – 2004. - № 3. – С. 559
13. Мильруд, В.П.; Гончаров, А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного текста [Текст] / Р.П. Мильруд; А.А. Гончаров // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 1. – С.119.
14. Миролюбов, А.А. Натуральный метод [Текст] / А.А. Миролюбов // Иностранные языки в школе. – 2002. - №5. – С. 268.
15. Миролюбов, А.А. Прямой метод [Текст] / А.А. Миролюбов // Иностранные языки в школе. – 2002. - №2. – С. 157.
16. Мошкина, И.И. Урок – игра по домашнему чтению [Текст] / И.И. Мошкина // Иностранные языки в школе. – 2005. - № 3. – С.224.
17. Нуждина, М.А. К вопросу управления процессом порождения речевого произведения на основе текста [Текст] / М.А. Нуждина // Иностранные языки в школе. - 2002. - № 2. - С. 413.
18. Пассов, Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению [Текст] / Е.И. Пассов- 2-е изд. – М.: Просвещение, 1991. – 223 с
19. Пассов, Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам. [Текст] / Е.И. Пассов. – М.: «Русский язык», 1977. – 216 с.
20. Педагогика: педагогические теории, системы, технологии [Текст]: учеб. для студ. высш. и сред. пед. учеб. заведений / С.А. Смирнов, И.Б. Котова, Е.Н. Шиянов - М.: Издательский центр “Академия”, - 2000. - 512 с.
21. Рогова, Г.В. Методика обучения иностранным языкам в средней школе [Текст] / Г.В. Рогова – М.: Просвещение, 1991 – 287 с.
22. Соловова, Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед.вузов и учителей. [Текст] / Е.Н. Соловова. – М.: Просвещение, 2005. – 239 с.
23. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
24. Луницкий И.В. Предупреждение ошибок учащихся в английском произношении. – М., 1982
25. Барышников Н.В., Грибанова К.И. Блок-схемы на лекциях по методике преподавания иностранных языков. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.62-64.
26. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.452.
27. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.448; №5-C.317-(В помощь учителю).
28. Бондаренкова Л.П., В.Л.Завьялова «Основы фонетики английского языка: Учебное пособие» Изд. Флинта-Наука, 2008. – 340 с.
29. Бурая Е.А. «Фонетика современного английского языка. Теоретический курс. Учебник для студентов лингвистических вузов и факультетов». Изд. Гриф УМО МО РФ, 2009. – 298 с.
30. Бурая Е.А., Галочкина И.Е., Шевченко Т.И., «Фонетика современного английского языка: Теоретический курс: Учебник для студентов вузов Изд. 2-е, испр.» Изд. – Академия, 2008. – 366 с.
31. Веренинова Ж.Б. «Фонетическая база английского языка в сопоставлении с фонетической базой русского языка: Учебное пособие». Изд. – Росто, 2007. – 278 с.
32. Гуревич В.В. «Теоретическая грамматика английского языка. Сравнительная типология английского и русского языков». – М.: Флинта: Наука, 2003. - С. 116-125.
33. Ладефогед П. «Курс по фонетике». Ladefoged P. «A course of phonetics». Los Angeles, 1999.- 105 с.
34. Ривлина А.А. «Сравнительная типология английского и русского языков: Учебное пособие для вузов: Просвещение, 2007». – 162 с.
35. Розенталь Д.Э. Голуб И.Б., Теленкова М.А. «Современный русский язык». – М.: Рольф, 2001. – С. 139-156.
36. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
37. Бурдина М.И. Уроки английского языка в 9 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.50-53.
38. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
39. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
40. Воронина Г.И. Организация работы с аутентичными текстами молодежной прессы в старших классах школ с углубленным изучением немецкого языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.56-60.
41. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
42. Луницкий И.В. Предупреждение ошибок учащихся в английском произношении. – М., 1982
43. Барышников Н.В., Грибанова К.И. Блок-схемы на лекциях по методике преподавания иностранных языков. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.62-64.
44. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.48-52.
45. Борисова Р.Г. Инсценировки и игры на внеклассных занятиях и уроках английского языка в 5 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.66-72.
46. Бочарова Л.Н. Игры на уроках английского языка на начальной и средней ступенях обучения. //Ин.яз. в шк.-1996-№3-C.50-55.
47. Бурдина М.И. Уроки английского языка в 9 классе. //Ин.яз. в шк. -1996-№2-C.50-53.
48. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
49. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.45-48; №5-C.31-37-(В помощь учителю).
50. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
Тақырыбы: Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері 6
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері 6
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері 14
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер 18
2 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастыру әдістемесі 34
2.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесі 34
2.2 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплекс 46
2.3 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдар арқылы эксперименттік оқыту (практика өткен мектептер негізінде) 52
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Заманауи лингвистика ғылымында сөйлеу термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. Сөйлеу терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация - бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындағаннан кейін ғана жетуге әбден болады:
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастырудың теоретикалық негіздерін қарастыру;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін, шет тілінде сөйлеу және оның түрлерін зерттеу;
- мәтіннің аутентикалылығы және оның қабылдануы, оқу тапсырмаларының аутентикалылығы, әлеуметтік контекстінің аутентикалылығы, оқу мәтінінің әдістемелік аутентикалылығын талдау;
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесін жасау;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплексін жасау.
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салғастырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалдарды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: заманауи кезеңде аутентика мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
Қазіргі Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік және көпмәдинеттілік жағдайда. Сондықтан осы қоғамға бейімделген көп тілді меңгерген мәдениетті тұлға қалыптастыру - өзекті мәселелердің бірі. Еліміздің Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзінде: Біз алдағы уақытта осы алған бағытымыздан таймай әлемдік биіктерді бағындыра беретін боламыз. Сондай биік белестердің бірі - Қазақстанның дүние жүзіндегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі. Ол мақсатқа жету үшін, ең алдымен, әрбір қазақстандық бәсекеге қабілетті болу керек деген болатын. Сонымен қатар осы мақсатқа жету жолдарымен де таныстырып өтті. Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға шақырды.
Адам өзінің өмір қажетін өтеуге байланысты басқа біреулермен пікірлеседі, ой алмасады. Бүл үшін сол ұлттың, тілдің грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз тіркестерін пайдаланады.
Адам баласының сана-сезімінің дамуында дыбысты тілдің пайда болуының маңызы зор болды. Сөйлеудің пайда болуы нәтижесінде адам организмі анатомиялык өзгерістерге түсіп, дыбыс артикуляциясына қабілеті бар сөйлеу аппараты жасалды. Осының арқасында адам жеке дыбыстарды ғана емес, түрлі дыбыс тіркестерін, тиісті мән-мағынасы бар сөздерді айта алатьн қабілетке ие болды. Сөйлеу адам санасының басты белгісі. Ол бізді жануарлар дүниесінен ерекшелендіріп тұратын негізгі жан куаты. Сөйлеу мен сананың пайда болып, біртіндеп қалыптасуын тек биологиялық жағдайлардан емес, ең бастысы қоғамдық-әлеуметтік, тарихи факторлардан іздестіруіміз қажет. Сана мен тіл адамзат қоғамының тарихи дамуының, олардың іс-әрекетпен айналысуының, еңбек құралдарын жасап, пайдалана білудің нәтижесі.
Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, қоғамдық ой-санасын дамытып жетілдіруде аса маңызды рөл атқарады. Сөз ойлы да, мәнерлі де болуы тиіс. Әйтпесе, ол көздеген мақсатына жете алмайды. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Ал жеке адамның жеке санасы да сыртқы ортаның ыкналымеп, оқу-тәрбие процесінің әсерінің нәтижесінде үздіксіз дамып отырады. Бүл екеуінің дамуы бір-бірімен шарттас. Адамдардың арасында қатынас құралы ретінде тілдің қызмет атқаруы, оның негізгі қызметі. Тіл сондай-ақ, адам сана-сезімінің, психологиясының көрсеткіші де. Тіл адамды қимыл-әрекетке де итермелейді. Бұл оның атқаратын екінші қызметі. Тілдің бұл екі қызметі өзара тығыз байланыста болады. Олар үнемі қатарласа, бірі екіншісін демеп, кейде қарама-қарсы бағытта жүріп отырады. Мәселен, Мұғалім келді деген сөйлем-де мұғалімнің келгені жөнінде айтылса, мұғалім келді ме? деген сөйлем екінші бір адамды осыған жауап қайтаруға мәжбүр етеді.
Әрбір адам кішкентай кезінен бастап айналасындағы адамдармен пікірлеседі, өзінің күнбе-күнгі сөйлеу тәжірибесінде тілдің мағыналық жағын меңгереді, біртіндеп сөздік қоры молайып отырады. Алғашқы кезде бала көптеген дыбыстарды, жеке сөздерді үлкендерге еліктеу арқылы үйретеді. Осы кездегі сөздері көбінесе жеке, нақтылы болып келеді. Өсе келе өз ана тілінің негізгі сөздік қорын, сол тілдің ішкі заңдылықтарын үйренеді, кейін есейе келе тілдің дамуы қоғам дамуының көп ғасырлық тарихи кезеңдерінде қалыптасып отыратын құбылыс екенін аңғарады.
Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды. Сөйлеу - пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Бір тілдің өзінде сөйлеудің сан алуан формалары болуы мүмкін. Сөйлеу жеке адамдардың арасындағы озара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу процесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытын қана қоймай, сонымен қатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибе меңгеруге де мүмкіндік алады. Ойдың тілі сөз. Біз сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз.
Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір-бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұгынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуды қажет етеді. Қабылдау мен ұғыну бір мезгілде жүріп отырады, бірінсіз-бірі іске аспайды. Интонацияны қабылдау сөйлеу аппаратында, адамның мәнерлі қозғалыстарында түрліше реакция тудырады. Мәселен, бұйрық интонаңиясы бойынша іс орындалса, тілек интонациясына келісу немесе келісушілік білдіреді. Адамға тон сөйлеу әрекетінде екі сипат болуы шарт. Бұларсыз сөйлеу өзінің қызметін дұрыстап атқара алмайды. Мұның біріншісі - сөйлеудің мазмұндылығы, екіншісі - оның мәнерлілігі делінеді. Сөйлейтін сөзде мазмұн болмаса, ол өзіндік сөздік мәнін жояды. Сөздің мазмұндылығы дегеніміз екінші біреуге жеткізілетін ойдың айқындығы. Ойы таяз кісі бос сеөді болады, оның сөзі де айқын, таза болмайды.
Сөйлеу әрекеті тиісті анатомиялық аппараттардың (тіл, ерін, таңдай, ауыз қуысының бұлшық еттері т. б.) дұрыс қызмет істеуін қажет етеді.
Сөйлеу әрекеті үлкен ми сыңарларының анализдік, синтездік қызметінің нәтижесі. Бүл, біріншіден, сөйлеу органдарындағы қозғалыстарды, жазылған әріптердің түрлерін, тілдегі дыбыстарды нәзік талдаудан; екіншіден, сөздік сигналдардың байланыстырғыш элементтерін байланыстырудан көрінеді. Физиологиялық тұрғыдан сөздің мәнін И.П.Павлов былай түсіндіреді: Егер айналадағы дүниеден алынатын біздің түйсіктеріміз бен елестеріміз шындықтын бірінші сигналдары болып табылатын болса, онда тіл ең әуелі сөйлеу органдарынан ми қабығына баратын кинестезиялық тітіркенулер, екінші сигналдар - сигналдардың сигналы болып табылады. Олар шындықтан дерексіздену болып табыладі да, жалпылауға мүмкіншілік береді, ал бұл соңғы бізге ғана тән ең жоғары ойлауды құрайды.
Француз ғалымы Брока адамдардың ми сыңарларының сол жақ бөлігінде (маңдай қыртысының төменгі жағында) адамның дыбыстап сөйлей алуын басқарып түратын жүйке орталығы бар, ал сөзді қабылдау көптеген анализаторлардың (көру, есту, қозғалыс т. б.) бірлескен қызметін қажет етеді дейді. Неміс ғалымы Верникс басқа біреудің сөзін есіту мидың сол жақ сыңарындагы самай бөлігінің арт жағында орналасқан жүйке орталығының қызметіне байланыстылығын айтады.
Адам сөзі байлығының бір себебі-адамдардың өзара сөйлесуі үшін жоғары дамыған және өте нәзік анатомиялық - физиологиялық (сөйлеу мүшесі) апаратының болуында. Бұл аппарат біздің ертедегі ата-бабаларымыздың біртіндеп адамға айналу процесінде пайда болған. Ф.Энгельс: маймылдың жетілмеген көмекейі неғұрлым дұрыстап модуляция жасау үшін модуляция жолымен ақырындап, бірақ үнемі өзгере берді, ал ауыз органдары бірте-бірте бір оның дыбыстан соң бір анық дыбыс шығаруды үйренді - деп жазды.
Егер түйсіктер, қабылдаулар және елестер - бірінші исгнал системасына жатса, онда өзінің дамыған түрінде тек адам баласына ғана тән сөйлеу екінші сиганал системасына жатады. Адамның жануарларда соншама мөлшерде болмайтын маңдай бөлігінде екінші бір сигнал системасы бірінші системаның сигналдануы - сөйлеу қолдан қосылып қойылғандай, - деп жазды И.П.Павлов . Ғалымның айтуына қарағанда, адамдарда айтқанда сөз ретінде естіліп те, көрініп те тұратын бірінші сигналдың сигналы екінші дәрежелі сигнал пайда болып, дамып, әрі төтенше жетіле түсті. Сөйлескен кезде біз басқа адамдарға қаратып сөз айтамыз, сондай-ақ, басқа біреулердің бізге айтқан сөздерін таңдап қабылдаймыз.
Сөйлеудің қозғау орталығы (тілді, көмекейді және басқа да сөйлеу мүшелерінің қозғаласын басқаратын) мидың маңдай қатарларының төменгі жағында орналасқан. Сөйлеуді қабыс алатын орталық (есту орталығы) мидың сол самай жағында орналасқан.
Сыртқы естіртіп сөйлеуді сыртқы сөйлеу деп атауға болады. Бірақ та, айланған кезде іштей сөйлеуді де пайдаланамыз деп жоғарыда айтқанбыз. Мұндай сөйлеуді ішкі сөйлеу деп атайды.
Сыртқы сөйлеу ауызыша және жазбаша түрде болады. Ауызша сөйлеу, өзінің аты көрсетіп тұрғандай, бір адамның сөйлеуі болады - Әдетте бұл сөйлеу (лекция, баяндама, әңгіме т.б. сияқты) басқа да адамадарға тыңдаушыларға қаратылып айтылады, сонымен қатар тыңдаушылар жоқ жерде де, адам өзін-өзі дыбыстап сөйлеуі мүмкін. Монологтың сөйлеу тыңдаушыларға арналған кезде, оларды көбіне қалуы тиіс. Сондықтан да басқаларға сөйлеп тұраған адамның оның сөзіне жұрт назарын қалай аударып отырғанын ескеруі қажет.
Мұғалімнің сабақты түсіндіруі де монолог түрінде болуы мүмкін. Бастауыш кластарда сөйлеудің монологтық түрлерін шамадан тыс қолдана берудің қажеті жоқ екенін айтып кеткен жөн. Жас оқушылар сабақты лекция түрінде түсіндіргеннен гөрі, оны өзара әңгіме ретінде түсіндіргенде, анағұрлым жақсы таңдап, түсініп, меңгеріп алады.
Екі адамның, не болмаса одан да көп адамдардың өзара әңгімелесуін диалогтық сөйлесу дейді. Әдетте сөйлесушілердің сөзі алма-кезек келіп отырғандықтан монологтық сөйлеу тәрізді ұзақ болиайды. Диалогтық сөйлеу кей кездерде пікір таласа, диспут, түрінде болып, соның барысында кейбір мәселенің анықталуы мүмкін.
Тілдің фонетикалық құралдарын игеру маңыздылығы былайша түсіндіріледі: дыбыстық тіл әрқашан адам қоғамының жалғыз тілі болып келеді. Демек, кез келген ой тілдің дыбыстық бұлтшасы арқылы беріледі және қабылданады. Сонымен қатар, тілдің фонетикалық жүйесін игеру оқуға және жазуға қажет. Кеңес психологтары мен физиологтарымен жасалған көптеген тәжірибелік жұмыстар адам үшін фонематикалық есту және берік ішкі есту көріністердің қажеттілігін орнатты, себебі олардың болуына байланысты адам дұрыс оқып және жаза алады. Аталмыш зерттеулер фонематикалық есту және дыбыстарды артикуляциялауға қабілеттілігінен айырылған адам толығымен оқу және жазу дағдыларын жоғалтады.
Оқу барысында игерілген басқа тілдік сөйлеудің екі түрі бар: 1) орфоэпикалық сөйлеу және 2) аппроксимді сөйлеу, яғни орфоэпикалық сөйлеуге сол немесе басқа дәрежесіне жақын сөйлеу.
Басқа тілдік орфоэпикалық сөйлеу - бұл сол тілде сөйлеушінің сөйлеуінің практикалық түрде әдеби (стандартты, үлгілі) сөйлеуімен сәйкес келетін сөйлеу. Орфоэпиялық сөйлеуді әдетте арнайы тілдік (жоғары әсіресе) оқыту мекемелерде оқитындар иемденеді, бірақ бәрі емес, тек өзінің басқа тілде сөйлеуіне күш бөліп тырысатын және жақсы фонетикалық қабілеттіліктеріне ие адамдар ғана иемденеді. Дегенмен орфоэпиялық сөйлеуді игеру міндет емес. Барлық осындай мақсаттарға аппроксимді сөйлеуді игеру жеткілікті [1, б. 46].
Аппроксимді сөйлеу әдеби сөйлеуде сияқты фонологиялық қателіктері жоқ. Бірақ ол соңғысынан аталмыш тілде ауызша сөйлеу және дауыстап оқуды түсінуге мүмкіндік беретін сондай сапада және мөлшердегі фонологиялық емес қателіктердің болуымен ерекшеленеді. Бұл анықтаманың түсінігі фонологиялық-фонологиялық емес қателіктер терминдер мағынасының білім жобалайды. Фонологиялық қателіктерге бір фонеманың (ойды бөлетін дыбыстың) екіншісіне ауысуын жатқызады, қорытындысында бір сөз тыңдаушымен басқа сөз болып келеді, мысалы table [t] - үстел, бірақ cable [k] - кабель. Фонологиялық емес қателіктерге бір фонеманың аллофонның (түсі, нұсқасы) осы фонеманың басқа аллофонына ауысуы жатады, мысалы table сөзіндегі [t] фонеманың альвеолярлы түсі осы фонеманың тіс түсімен ауысады. Фонологиялық емес қателіктер сөздердің араласуына әкеп соқтырмайды, дегенмен олардың көп мөлшерде болуы қиындатады, ал кейде ауызша сөйлеу және дауыстап оқуды мүлдем түсінбеуге әкеп соғады.
Тілдік емес оқыту мекемелерде, оған қоса орта мектептерде оқитын негізгі көпшілігін басқа тілдік орфоэпиялық сөйлеуге оқыту мүмкін емес. Мұндай мүмкін еместіктің негізгі факторы көпшілік мектептерде шетел тілді оқытуға оқыту сағаттарының аз бөлінуіне байланысты, сондықтан орта мектеп шетел тілді оқып жүрген оқушыларды осы тілдің аппроксимді сөйлеуді ғана оқыта алады.
Аппроксимді сөйлеу түсінігі және тілдік емес оқыту мекемелердің оқушыларын аппроксимді басқа тілдік сөйлеуге ғана оқытуға негізделуі шетел тілдерді оқыту облысындағы кеңес мамандарына тиесілі.
Дегенмен бұл идеяларды өңдеу енді басталуда, және осы сызық бойынша көбі жасалмады. Көбінесе, аппроксимді сөйлеудің нақты және толық ғылыми анықтамасы жоқ, оның көлемі бекітілмеген, оның түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықталмаған.
Ағылшын аппроксимді сөйлеудің көлемі, яғни ағылшын тілінің қандай фонетикалық құбылыстары, мысалы ағылшын фонемалардың аллофондарының қандай сипаттамаларын орфоэпиялық сөйлеу немесе аппроксимді сөйлеуге жатқызатынын аталмыш құралдың теориялық бөлімінде бекітіледі.
Аппроксимді сөйлеудің кейбір түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықтамасы төменде келтірілген.
Бәрінен де бұрын аппроксимді сөйлеудің түрлерін олардың орфоэпиялық сөйлеуге жақын шеткі нүктелері немесе дәрежелері бойынша бөліп қою керек. Осындай болатындар: 1) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ емес және минимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу және 2) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ және максимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу.
Минимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық қателіктерден толық тәуелсіз, бірақ құрамында фонологиялық емес қателіктердің көп мөлшері, оған қоса өрескел фонологиялық қателіктер де (соңғылары практикалық бөлімде көрсетіледі) болатын аппроксимді сөйлеу атайды [2, б. 89].
Максимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық және өрескел фонологиялық емес сөйлеулерден толық тәуелсіз, бірақ ұсақ фонологиялық емес қателіктердің кейбір мөлшері болатын аппроксимді сөйлеуді атайды. Осы екі шеткі нүктелердің арасында жатқан аппроксимді сөйлеудің орфоэпиялық сөйлеуге қалған жақындығының дәрежесі соншалықты әр түрлі және сан алуан, олардың өрбуі немесе жіктеуін бекіту мүмкін емес.
Орта мектептер (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) үшін шетел тілі бойынша бағдарламада бар фонетикалық материал орта мектеп оқушыларын аппроксимді ағылшынша сөйлеудің минимальды емес, максимальды оқытуын қарастырады. Осылай, бағдарлама келесі пунктті енгізеді: дауыссыздардың жіңішке болмауы (1975, 12 б.). Сонымен, фонологиялық тұрғыда айтатын болсақ, ағылшын тілінде дауыссыздардың жіңішкелеуі фонологиялық қателікке жатпайды және сондықтан минимальды аппроксимді сөйлеуге кірмейді.
Минимальды аппроксимді сөйлеудің бірмәндес көлемін бекітуден мұғалімдер өз оқушыларын арнайы минимальды аппроксимді сөйлеуге ғана оқыту деген қорытынды жасауға болмайды, яғни мұғалімдердің оларды сөйлеу еліктеу арқылы оқушылар ие болған және орфоэпиялық сөйлеуде немесе аппроксимді сөйлеудің басқа өрбуге жататын оқушылардың басқа тілдегі сөйлеудің қырларын жөңдеп және оларды қате деп есептеу керек деген мағынада айтылған. Мысалы, кейбір оқушылар ағылшын қатаң [р], [t], [k] дауыссыздарын екпінді дауыстылар алдында сорады, мұғалім осы дауыссыздарды созылмаған айтылуына қол жеткізбеуі керек, себебі аспирация ағылшын тілінің фонологиялық қыры болып келмейді (ол фонологиялық емес қателікке жатады, демек, оны ұстау минимальды аппроксимді ағылшынша сөйлеуге жатпайды) [3, б. 75].
Мұғалімнің дыбысты шығарғанда минимальды аппроксимді сөйлеуге жататын ерекше және максимальды аппроксимді сөйлеу мен орфоэпиялық сөйлеуге жататын ерекше емес оның барлық белгілерін атап және көрсетуі керек. Дегенмен мұғалім әр оқушыдан дыбыстың ерекше емес қырларының дұрыс айтылуын талап етуге уақыт бөлмеуі керек. Солайша, мысалы, мұғалім ағылшын [t] шығарғанда, үстіңгі тістердің ішкі кеңістікке ұласатын тілдің ұшымен айтылатын орыс [т] дыбысынан айырмашылығы, ағылшын [t] үстіңгі тістерден жоғарырақ (альвеол) дөңеске ұласатын тілдің ұшымен және екпінді дауыстының алдында тыныс алу кезінде (аспирация) шығарылады (аспирация механизмі ағылшын [р] шығарғаннан бұрын түсірдіріліп кетуі керек).
Басқа сөзбен айтқанда, минимальды аппроксимді сөйлеу - бұл төменгі шекара, оны кем дегенде бір оқушымен бұзғанда, мұғалім өзінің басқаруындағы құралдарымен және барлық күштермен тоқтатуы керек
Басқа тілде сөйлеу сапасының осы немесе басқа өрбулерге ие болу шетел тілде оқитындардың үлгерімін бағалау кезінде факторлардың бірі болып табылады. Осылай, минимальды аппроксимді сөйлеуге ие болу - бұл қанағаттанарлық (3) бағасымен бағаланатын өту ұпайы. Максимальды аппроксимді сөйлеуге ие болғандар үздік деген бағаға құқылы (әрине, егер шетел тілдің басқа аспектілерінен сәйкесінше бағаланатын болса).
Оқу мекемелері үшін ағылшын аппроксимді сөйлеу және орфоэпиялық сөйлеудің көлемін бекіту біріншіден, ағылшын сөйлеудің жалпы (жалпымемлекеттік) оқыту нормасымен, екіншіден, оқыту мекемелеріне арналған (сол немесе басқа себептерінен) жалпы норма айнасында жеке айтылатын нормалармен негізделген.
Ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде бар (мысалы, Ұлыбританиядағы оңтүстік ағылшын деп таталатын және АҚШ-тағы жалпыамерикандық) ағылшын тілінде сөйлеудің барлық ұлттық нұсқаларынан жалпымемлекеттік оқыту нормасы ретінде әкімшілік бекітусіз оңтүстік ағылшын (әдеби) сөйлеу қабылданған [4, б. 86].
Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша қолдануда.
Ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім - білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарға төмендегідей әдістерді жатқызуға болады:
1. Ауызша әдіс - теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады.
2. Көрнекі әдісті - бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіруде қолданылады [5, б. 87].
3. Практикалық әдіс - практикалық іскерлік пен әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін бақылау үшін пайдаланылады.
4. Іздену әдісі - өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
5. Индуктивтік әдіс - қорытынды жасау қабілетін дамыту күрделендіре оқыту үшін, ойлау қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады.
6. Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу үшін қолданылады.
7. Ойын әдісі - оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу - білік дағдыларын қалыптастырады.
Аталған әдістерді пайдалана отырып түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды, теориялық мәселелер мен қағидаларды меңгерту тиімді болып табылады.
Сонымен қатар оқушылардың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады. Мысалы, белгілі бір мәтін бойынша жұмыс істеу үшін мынадай жаттығулар беріледі.
Тапсырмалары
1. Мәтінді қатесіз, дауыс ырғағын сақтай отырып оқу;
2. Мазмұнын түсіну;
3. Тірек - сызба сөздері арқылы баяндау;
4. Мазмұнын түсінуі бойынша сурет салып, суреттеу;
Келесі жаттығу түрі сөйлеуге үйрету. Диалогты сөйлеуде - оқушылар сұрақ - жауап, өтініш айту, нұсқау беру және тағы басқа жұмыстары ретінде қарапайым іс - әрекеттерді жасай алуы тиіс. Балалар бөлік элементтерден жаңа, тұтас жағдай құрай алуы керек. Оқушылар жалпы арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр - түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтіндігін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру қажет және әр оқушы сөйлегенде екі репликадан айтуы қажет.
Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне Warming up жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты - сабаққа деген бетбұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым - қатнас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі.
Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді тусіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5 минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн.
Тақырыптар түрі сан алуан: Бүгінгі күннің ең қызықты сәті.
Қазір мен не ойлап отырмын?
Мен білетін адам.
Менің хоббиім.
Мен ұнататын нәрсе.
Мен ұнататын аң.
Келесі жаттығу түрі Find the words деп аталады. Нұсқау бойынша балалар сөзді табу тиіс.
Bread
E - is exactly in the middle.
D - is at the end.
B - is one of the letters before e.
R - is between b and e.
A - is between e and b.
Соңғы кезде көп қолданылып келе жатқан жұмыс түрінің бірі - Brainstroming әдісі, яғни суреттеліп берілген белгілерді қолдану арқылы біртұтас әңгіме құрастыру, оны әңгімелеп айту болып табылады.
Осылайша, жеке оқыту нормаларын таңдау өлшемі әрқашан педагогикалық орынды тұрғыда негізделуі керек. Жоғарыда бұл принциптің тек екі көрінісі көрсетілді: оқу ережесіне сәйкес вариформа сөздерін және оқитындардың ана тілінде кездесетін қандай болмасын дыбыспен сәйкес келетін осындай варифонды жеке оқыту нормасы ретінде таңдау.
Сөйлеу дағдыларының қалыптасуында сол сияқты аутентикалық материал да үлкен рөл атқарады.
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.
Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды.
Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді. Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Аутенттік мәтіндер шет елдік және отандық мынадай ғалымдардың зерттеуінің негізіне айналды: Сұлтанова Н.Т. Ағылшын тлін үйретудің интерактивті жаттығулар, Сейдуалиева З.Д. Аутенттік мәтіндерді қолдану, Примбаева А.Н. Ағылшын тілі сабақтарындағы аудиоматериалдар, Құнанбаева С.С Қазіргі шет тілдік білім, Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам, Бондаренко O.P. Характеристики текстов для обучения межнациональной специфике общения на иностранном языке, Мильруд Р.П. Вопросы методики обучения некоторым аутентичным структурам, Скалкин В.Л. Коммуникативные упражнения на английском языке Abbot G., Wingard P. The Teaching of English as an International Language, Andrews R., Burgess J., Slaouti D. Introducing Communicative Language Teaching to In-Service Teachers. University of Manchster, Been Sh. Reading in the Foreign Language Teaching Program, Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom, Kramsch C. Context and Culture in Language Teaching, Lee W.Y. Authenticity Revisited, Morrow K. Authentic Texts in ESP.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы.
Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады [6, б. 54].
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады [7, б. 59].
Аутенттік мәтіндердің жанрына қарай 2 топқа бөлуге болады:
1 кесте. - Аутенттік мәтіндердің жанрлары
Нұсқау, түсіндіру, жарнамалау, сақтандыру қызметтерін орындайтын күнделікті жағдайлардың функционалдық мәтіндері
Ақпараттық қызмет атқарушы және үнемі жаңарып отыратын мәліметтері бар ақпараттық мәтіндер
Көрсеткіштер, жол белгілері, схемалар, диаграммалар, суреттер, театрлық қойылымдар және т.б.
Мақалалар, сауалнамалар, көзқарастардың сауалнамалары, баспа орындарына жіберетін оқырмандардың хаттары, көкейкесті таң қаларлық мәліметтер, хабарландырулар, статистикаға, графиктерге, жарнамаларға сынаулар мен жарияламалар және т.б.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады [8, б. 75].
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады.
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:
Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.
Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн [9, б. 65].
Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді [10, б. 64].
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады.
Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді.
Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б.
Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз.
Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін.
Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер [11, б. 75].
Аутенттіктың негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Л. Лиер аутентикалық оқыту үрдісіне қажет жағдайлар жүйесін өңдеу шығарды және аутентиканы үш типке бөлді: материалдардың аутентикасы, прагматикалық аутентика және тұлғалық аутентика.
Материалдардың аутентикасы тілді үйренуге бағытталған әдіскерлермен арнайы жасалған мәтіндерді пайдалануды жоққа шығармайды, дегенмен олармен аутентикалық мәтіннің (байланыс, ақпараттық және эмоциалық қанығу, оқырманның мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру, және т.б.) қасиетін, сол сияқты сабақта оқу материалдардың аутентикалық пайдалануында сақталуын ескереді.
Прагматикалық аутентика келесі аспектілерден жатады: тілді пайдаланатын контексттің аутентикасы, яғни нақты жағдайда тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, мақсат аутентикасы, яғни сөйлеудің өзара әсерлесудің күтілетін қорытындысы, осы өзара әсерлесудің аутентикасы [12, б. 103].
Өзара әсерлесу аутентикасы (немесе интерактивті аутентика) мақсат аутентикасымен бірге бола бермейді, егер біз педагогикалық мақсаттарды айтатын болсақ. Мұғалім оқушымен өзара әсерлесуі кезінде көбінесе сөз сөйлеудің мазмұнды жағына емес, жіберілген қателіктерге елейді және оларды түзетуге негізгі көңіл бөледі, осылайша өзара әсерлесу аутентикасын бұзады. Оқытудың өзара әсерлесуінің кейбір шарттылығынан құтылу мүмкін емес: ол мектеп жағдайындағы ерекшеліктерімен түсіндіріледі, бұрыш басында оқыту мақсаттары тұрады, аутентикалық араласу кезінде мақсат ретінде табиғи коммуникация үрдісі болып табылады. Дегенмен, сөйлеу коррекция үрдісі сонымен қатар ерікті араласу формасында іске асырылуы мүмкін, мысалы қайта сұраудан (Did you mean to say ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері 6
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері 6
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері 14
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер 18
2 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастыру әдістемесі 34
2.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесі 34
2.2 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплекс 46
2.3 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдар арқылы эксперименттік оқыту (практика өткен мектептер негізінде) 52
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Заманауи лингвистика ғылымында сөйлеу термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. Сөйлеу терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация - бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындағаннан кейін ғана жетуге әбден болады:
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастырудың теоретикалық негіздерін қарастыру;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін, шет тілінде сөйлеу және оның түрлерін зерттеу;
- мәтіннің аутентикалылығы және оның қабылдануы, оқу тапсырмаларының аутентикалылығы, әлеуметтік контекстінің аутентикалылығы, оқу мәтінінің әдістемелік аутентикалылығын талдау;
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесін жасау;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплексін жасау.
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салғастырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалдарды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: заманауи кезеңде аутентика мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Аутентикалық материалдар қолдану арқылы мектеп балаларын ағылшын тілде сөйлеу шеберліктерін қалыптастырудың теоретикалық негіздері
1.1 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
Қазіргі Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік және көпмәдинеттілік жағдайда. Сондықтан осы қоғамға бейімделген көп тілді меңгерген мәдениетті тұлға қалыптастыру - өзекті мәселелердің бірі. Еліміздің Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халықтары Ассамблеясының ХІІ сессиясында сөйлеген сөзінде: Біз алдағы уақытта осы алған бағытымыздан таймай әлемдік биіктерді бағындыра беретін боламыз. Сондай биік белестердің бірі - Қазақстанның дүние жүзіндегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі. Ол мақсатқа жету үшін, ең алдымен, әрбір қазақстандық бәсекеге қабілетті болу керек деген болатын. Сонымен қатар осы мақсатқа жету жолдарымен де таныстырып өтті. Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға шақырды.
Адам өзінің өмір қажетін өтеуге байланысты басқа біреулермен пікірлеседі, ой алмасады. Бүл үшін сол ұлттың, тілдің грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз тіркестерін пайдаланады.
Адам баласының сана-сезімінің дамуында дыбысты тілдің пайда болуының маңызы зор болды. Сөйлеудің пайда болуы нәтижесінде адам организмі анатомиялык өзгерістерге түсіп, дыбыс артикуляциясына қабілеті бар сөйлеу аппараты жасалды. Осының арқасында адам жеке дыбыстарды ғана емес, түрлі дыбыс тіркестерін, тиісті мән-мағынасы бар сөздерді айта алатьн қабілетке ие болды. Сөйлеу адам санасының басты белгісі. Ол бізді жануарлар дүниесінен ерекшелендіріп тұратын негізгі жан куаты. Сөйлеу мен сананың пайда болып, біртіндеп қалыптасуын тек биологиялық жағдайлардан емес, ең бастысы қоғамдық-әлеуметтік, тарихи факторлардан іздестіруіміз қажет. Сана мен тіл адамзат қоғамының тарихи дамуының, олардың іс-әрекетпен айналысуының, еңбек құралдарын жасап, пайдалана білудің нәтижесі.
Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, қоғамдық ой-санасын дамытып жетілдіруде аса маңызды рөл атқарады. Сөз ойлы да, мәнерлі де болуы тиіс. Әйтпесе, ол көздеген мақсатына жете алмайды. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Ал жеке адамның жеке санасы да сыртқы ортаның ыкналымеп, оқу-тәрбие процесінің әсерінің нәтижесінде үздіксіз дамып отырады. Бүл екеуінің дамуы бір-бірімен шарттас. Адамдардың арасында қатынас құралы ретінде тілдің қызмет атқаруы, оның негізгі қызметі. Тіл сондай-ақ, адам сана-сезімінің, психологиясының көрсеткіші де. Тіл адамды қимыл-әрекетке де итермелейді. Бұл оның атқаратын екінші қызметі. Тілдің бұл екі қызметі өзара тығыз байланыста болады. Олар үнемі қатарласа, бірі екіншісін демеп, кейде қарама-қарсы бағытта жүріп отырады. Мәселен, Мұғалім келді деген сөйлем-де мұғалімнің келгені жөнінде айтылса, мұғалім келді ме? деген сөйлем екінші бір адамды осыған жауап қайтаруға мәжбүр етеді.
Әрбір адам кішкентай кезінен бастап айналасындағы адамдармен пікірлеседі, өзінің күнбе-күнгі сөйлеу тәжірибесінде тілдің мағыналық жағын меңгереді, біртіндеп сөздік қоры молайып отырады. Алғашқы кезде бала көптеген дыбыстарды, жеке сөздерді үлкендерге еліктеу арқылы үйретеді. Осы кездегі сөздері көбінесе жеке, нақтылы болып келеді. Өсе келе өз ана тілінің негізгі сөздік қорын, сол тілдің ішкі заңдылықтарын үйренеді, кейін есейе келе тілдің дамуы қоғам дамуының көп ғасырлық тарихи кезеңдерінде қалыптасып отыратын құбылыс екенін аңғарады.
Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды. Сөйлеу - пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Бір тілдің өзінде сөйлеудің сан алуан формалары болуы мүмкін. Сөйлеу жеке адамдардың арасындағы озара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу процесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытын қана қоймай, сонымен қатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибе меңгеруге де мүмкіндік алады. Ойдың тілі сөз. Біз сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз.
Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір-бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұгынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуды қажет етеді. Қабылдау мен ұғыну бір мезгілде жүріп отырады, бірінсіз-бірі іске аспайды. Интонацияны қабылдау сөйлеу аппаратында, адамның мәнерлі қозғалыстарында түрліше реакция тудырады. Мәселен, бұйрық интонаңиясы бойынша іс орындалса, тілек интонациясына келісу немесе келісушілік білдіреді. Адамға тон сөйлеу әрекетінде екі сипат болуы шарт. Бұларсыз сөйлеу өзінің қызметін дұрыстап атқара алмайды. Мұның біріншісі - сөйлеудің мазмұндылығы, екіншісі - оның мәнерлілігі делінеді. Сөйлейтін сөзде мазмұн болмаса, ол өзіндік сөздік мәнін жояды. Сөздің мазмұндылығы дегеніміз екінші біреуге жеткізілетін ойдың айқындығы. Ойы таяз кісі бос сеөді болады, оның сөзі де айқын, таза болмайды.
Сөйлеу әрекеті тиісті анатомиялық аппараттардың (тіл, ерін, таңдай, ауыз қуысының бұлшық еттері т. б.) дұрыс қызмет істеуін қажет етеді.
Сөйлеу әрекеті үлкен ми сыңарларының анализдік, синтездік қызметінің нәтижесі. Бүл, біріншіден, сөйлеу органдарындағы қозғалыстарды, жазылған әріптердің түрлерін, тілдегі дыбыстарды нәзік талдаудан; екіншіден, сөздік сигналдардың байланыстырғыш элементтерін байланыстырудан көрінеді. Физиологиялық тұрғыдан сөздің мәнін И.П.Павлов былай түсіндіреді: Егер айналадағы дүниеден алынатын біздің түйсіктеріміз бен елестеріміз шындықтын бірінші сигналдары болып табылатын болса, онда тіл ең әуелі сөйлеу органдарынан ми қабығына баратын кинестезиялық тітіркенулер, екінші сигналдар - сигналдардың сигналы болып табылады. Олар шындықтан дерексіздену болып табыладі да, жалпылауға мүмкіншілік береді, ал бұл соңғы бізге ғана тән ең жоғары ойлауды құрайды.
Француз ғалымы Брока адамдардың ми сыңарларының сол жақ бөлігінде (маңдай қыртысының төменгі жағында) адамның дыбыстап сөйлей алуын басқарып түратын жүйке орталығы бар, ал сөзді қабылдау көптеген анализаторлардың (көру, есту, қозғалыс т. б.) бірлескен қызметін қажет етеді дейді. Неміс ғалымы Верникс басқа біреудің сөзін есіту мидың сол жақ сыңарындагы самай бөлігінің арт жағында орналасқан жүйке орталығының қызметіне байланыстылығын айтады.
Адам сөзі байлығының бір себебі-адамдардың өзара сөйлесуі үшін жоғары дамыған және өте нәзік анатомиялық - физиологиялық (сөйлеу мүшесі) апаратының болуында. Бұл аппарат біздің ертедегі ата-бабаларымыздың біртіндеп адамға айналу процесінде пайда болған. Ф.Энгельс: маймылдың жетілмеген көмекейі неғұрлым дұрыстап модуляция жасау үшін модуляция жолымен ақырындап, бірақ үнемі өзгере берді, ал ауыз органдары бірте-бірте бір оның дыбыстан соң бір анық дыбыс шығаруды үйренді - деп жазды.
Егер түйсіктер, қабылдаулар және елестер - бірінші исгнал системасына жатса, онда өзінің дамыған түрінде тек адам баласына ғана тән сөйлеу екінші сиганал системасына жатады. Адамның жануарларда соншама мөлшерде болмайтын маңдай бөлігінде екінші бір сигнал системасы бірінші системаның сигналдануы - сөйлеу қолдан қосылып қойылғандай, - деп жазды И.П.Павлов . Ғалымның айтуына қарағанда, адамдарда айтқанда сөз ретінде естіліп те, көрініп те тұратын бірінші сигналдың сигналы екінші дәрежелі сигнал пайда болып, дамып, әрі төтенше жетіле түсті. Сөйлескен кезде біз басқа адамдарға қаратып сөз айтамыз, сондай-ақ, басқа біреулердің бізге айтқан сөздерін таңдап қабылдаймыз.
Сөйлеудің қозғау орталығы (тілді, көмекейді және басқа да сөйлеу мүшелерінің қозғаласын басқаратын) мидың маңдай қатарларының төменгі жағында орналасқан. Сөйлеуді қабыс алатын орталық (есту орталығы) мидың сол самай жағында орналасқан.
Сыртқы естіртіп сөйлеуді сыртқы сөйлеу деп атауға болады. Бірақ та, айланған кезде іштей сөйлеуді де пайдаланамыз деп жоғарыда айтқанбыз. Мұндай сөйлеуді ішкі сөйлеу деп атайды.
Сыртқы сөйлеу ауызыша және жазбаша түрде болады. Ауызша сөйлеу, өзінің аты көрсетіп тұрғандай, бір адамның сөйлеуі болады - Әдетте бұл сөйлеу (лекция, баяндама, әңгіме т.б. сияқты) басқа да адамадарға тыңдаушыларға қаратылып айтылады, сонымен қатар тыңдаушылар жоқ жерде де, адам өзін-өзі дыбыстап сөйлеуі мүмкін. Монологтың сөйлеу тыңдаушыларға арналған кезде, оларды көбіне қалуы тиіс. Сондықтан да басқаларға сөйлеп тұраған адамның оның сөзіне жұрт назарын қалай аударып отырғанын ескеруі қажет.
Мұғалімнің сабақты түсіндіруі де монолог түрінде болуы мүмкін. Бастауыш кластарда сөйлеудің монологтық түрлерін шамадан тыс қолдана берудің қажеті жоқ екенін айтып кеткен жөн. Жас оқушылар сабақты лекция түрінде түсіндіргеннен гөрі, оны өзара әңгіме ретінде түсіндіргенде, анағұрлым жақсы таңдап, түсініп, меңгеріп алады.
Екі адамның, не болмаса одан да көп адамдардың өзара әңгімелесуін диалогтық сөйлесу дейді. Әдетте сөйлесушілердің сөзі алма-кезек келіп отырғандықтан монологтық сөйлеу тәрізді ұзақ болиайды. Диалогтық сөйлеу кей кездерде пікір таласа, диспут, түрінде болып, соның барысында кейбір мәселенің анықталуы мүмкін.
Тілдің фонетикалық құралдарын игеру маңыздылығы былайша түсіндіріледі: дыбыстық тіл әрқашан адам қоғамының жалғыз тілі болып келеді. Демек, кез келген ой тілдің дыбыстық бұлтшасы арқылы беріледі және қабылданады. Сонымен қатар, тілдің фонетикалық жүйесін игеру оқуға және жазуға қажет. Кеңес психологтары мен физиологтарымен жасалған көптеген тәжірибелік жұмыстар адам үшін фонематикалық есту және берік ішкі есту көріністердің қажеттілігін орнатты, себебі олардың болуына байланысты адам дұрыс оқып және жаза алады. Аталмыш зерттеулер фонематикалық есту және дыбыстарды артикуляциялауға қабілеттілігінен айырылған адам толығымен оқу және жазу дағдыларын жоғалтады.
Оқу барысында игерілген басқа тілдік сөйлеудің екі түрі бар: 1) орфоэпикалық сөйлеу және 2) аппроксимді сөйлеу, яғни орфоэпикалық сөйлеуге сол немесе басқа дәрежесіне жақын сөйлеу.
Басқа тілдік орфоэпикалық сөйлеу - бұл сол тілде сөйлеушінің сөйлеуінің практикалық түрде әдеби (стандартты, үлгілі) сөйлеуімен сәйкес келетін сөйлеу. Орфоэпиялық сөйлеуді әдетте арнайы тілдік (жоғары әсіресе) оқыту мекемелерде оқитындар иемденеді, бірақ бәрі емес, тек өзінің басқа тілде сөйлеуіне күш бөліп тырысатын және жақсы фонетикалық қабілеттіліктеріне ие адамдар ғана иемденеді. Дегенмен орфоэпиялық сөйлеуді игеру міндет емес. Барлық осындай мақсаттарға аппроксимді сөйлеуді игеру жеткілікті [1, б. 46].
Аппроксимді сөйлеу әдеби сөйлеуде сияқты фонологиялық қателіктері жоқ. Бірақ ол соңғысынан аталмыш тілде ауызша сөйлеу және дауыстап оқуды түсінуге мүмкіндік беретін сондай сапада және мөлшердегі фонологиялық емес қателіктердің болуымен ерекшеленеді. Бұл анықтаманың түсінігі фонологиялық-фонологиялық емес қателіктер терминдер мағынасының білім жобалайды. Фонологиялық қателіктерге бір фонеманың (ойды бөлетін дыбыстың) екіншісіне ауысуын жатқызады, қорытындысында бір сөз тыңдаушымен басқа сөз болып келеді, мысалы table [t] - үстел, бірақ cable [k] - кабель. Фонологиялық емес қателіктерге бір фонеманың аллофонның (түсі, нұсқасы) осы фонеманың басқа аллофонына ауысуы жатады, мысалы table сөзіндегі [t] фонеманың альвеолярлы түсі осы фонеманың тіс түсімен ауысады. Фонологиялық емес қателіктер сөздердің араласуына әкеп соқтырмайды, дегенмен олардың көп мөлшерде болуы қиындатады, ал кейде ауызша сөйлеу және дауыстап оқуды мүлдем түсінбеуге әкеп соғады.
Тілдік емес оқыту мекемелерде, оған қоса орта мектептерде оқитын негізгі көпшілігін басқа тілдік орфоэпиялық сөйлеуге оқыту мүмкін емес. Мұндай мүмкін еместіктің негізгі факторы көпшілік мектептерде шетел тілді оқытуға оқыту сағаттарының аз бөлінуіне байланысты, сондықтан орта мектеп шетел тілді оқып жүрген оқушыларды осы тілдің аппроксимді сөйлеуді ғана оқыта алады.
Аппроксимді сөйлеу түсінігі және тілдік емес оқыту мекемелердің оқушыларын аппроксимді басқа тілдік сөйлеуге ғана оқытуға негізделуі шетел тілдерді оқыту облысындағы кеңес мамандарына тиесілі.
Дегенмен бұл идеяларды өңдеу енді басталуда, және осы сызық бойынша көбі жасалмады. Көбінесе, аппроксимді сөйлеудің нақты және толық ғылыми анықтамасы жоқ, оның көлемі бекітілмеген, оның түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықталмаған.
Ағылшын аппроксимді сөйлеудің көлемі, яғни ағылшын тілінің қандай фонетикалық құбылыстары, мысалы ағылшын фонемалардың аллофондарының қандай сипаттамаларын орфоэпиялық сөйлеу немесе аппроксимді сөйлеуге жатқызатынын аталмыш құралдың теориялық бөлімінде бекітіледі.
Аппроксимді сөйлеудің кейбір түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықтамасы төменде келтірілген.
Бәрінен де бұрын аппроксимді сөйлеудің түрлерін олардың орфоэпиялық сөйлеуге жақын шеткі нүктелері немесе дәрежелері бойынша бөліп қою керек. Осындай болатындар: 1) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ емес және минимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу және 2) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ және максимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу.
Минимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық қателіктерден толық тәуелсіз, бірақ құрамында фонологиялық емес қателіктердің көп мөлшері, оған қоса өрескел фонологиялық қателіктер де (соңғылары практикалық бөлімде көрсетіледі) болатын аппроксимді сөйлеу атайды [2, б. 89].
Максимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық және өрескел фонологиялық емес сөйлеулерден толық тәуелсіз, бірақ ұсақ фонологиялық емес қателіктердің кейбір мөлшері болатын аппроксимді сөйлеуді атайды. Осы екі шеткі нүктелердің арасында жатқан аппроксимді сөйлеудің орфоэпиялық сөйлеуге қалған жақындығының дәрежесі соншалықты әр түрлі және сан алуан, олардың өрбуі немесе жіктеуін бекіту мүмкін емес.
Орта мектептер (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) үшін шетел тілі бойынша бағдарламада бар фонетикалық материал орта мектеп оқушыларын аппроксимді ағылшынша сөйлеудің минимальды емес, максимальды оқытуын қарастырады. Осылай, бағдарлама келесі пунктті енгізеді: дауыссыздардың жіңішке болмауы (1975, 12 б.). Сонымен, фонологиялық тұрғыда айтатын болсақ, ағылшын тілінде дауыссыздардың жіңішкелеуі фонологиялық қателікке жатпайды және сондықтан минимальды аппроксимді сөйлеуге кірмейді.
Минимальды аппроксимді сөйлеудің бірмәндес көлемін бекітуден мұғалімдер өз оқушыларын арнайы минимальды аппроксимді сөйлеуге ғана оқыту деген қорытынды жасауға болмайды, яғни мұғалімдердің оларды сөйлеу еліктеу арқылы оқушылар ие болған және орфоэпиялық сөйлеуде немесе аппроксимді сөйлеудің басқа өрбуге жататын оқушылардың басқа тілдегі сөйлеудің қырларын жөңдеп және оларды қате деп есептеу керек деген мағынада айтылған. Мысалы, кейбір оқушылар ағылшын қатаң [р], [t], [k] дауыссыздарын екпінді дауыстылар алдында сорады, мұғалім осы дауыссыздарды созылмаған айтылуына қол жеткізбеуі керек, себебі аспирация ағылшын тілінің фонологиялық қыры болып келмейді (ол фонологиялық емес қателікке жатады, демек, оны ұстау минимальды аппроксимді ағылшынша сөйлеуге жатпайды) [3, б. 75].
Мұғалімнің дыбысты шығарғанда минимальды аппроксимді сөйлеуге жататын ерекше және максимальды аппроксимді сөйлеу мен орфоэпиялық сөйлеуге жататын ерекше емес оның барлық белгілерін атап және көрсетуі керек. Дегенмен мұғалім әр оқушыдан дыбыстың ерекше емес қырларының дұрыс айтылуын талап етуге уақыт бөлмеуі керек. Солайша, мысалы, мұғалім ағылшын [t] шығарғанда, үстіңгі тістердің ішкі кеңістікке ұласатын тілдің ұшымен айтылатын орыс [т] дыбысынан айырмашылығы, ағылшын [t] үстіңгі тістерден жоғарырақ (альвеол) дөңеске ұласатын тілдің ұшымен және екпінді дауыстының алдында тыныс алу кезінде (аспирация) шығарылады (аспирация механизмі ағылшын [р] шығарғаннан бұрын түсірдіріліп кетуі керек).
Басқа сөзбен айтқанда, минимальды аппроксимді сөйлеу - бұл төменгі шекара, оны кем дегенде бір оқушымен бұзғанда, мұғалім өзінің басқаруындағы құралдарымен және барлық күштермен тоқтатуы керек
Басқа тілде сөйлеу сапасының осы немесе басқа өрбулерге ие болу шетел тілде оқитындардың үлгерімін бағалау кезінде факторлардың бірі болып табылады. Осылай, минимальды аппроксимді сөйлеуге ие болу - бұл қанағаттанарлық (3) бағасымен бағаланатын өту ұпайы. Максимальды аппроксимді сөйлеуге ие болғандар үздік деген бағаға құқылы (әрине, егер шетел тілдің басқа аспектілерінен сәйкесінше бағаланатын болса).
Оқу мекемелері үшін ағылшын аппроксимді сөйлеу және орфоэпиялық сөйлеудің көлемін бекіту біріншіден, ағылшын сөйлеудің жалпы (жалпымемлекеттік) оқыту нормасымен, екіншіден, оқыту мекемелеріне арналған (сол немесе басқа себептерінен) жалпы норма айнасында жеке айтылатын нормалармен негізделген.
Ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде бар (мысалы, Ұлыбританиядағы оңтүстік ағылшын деп таталатын және АҚШ-тағы жалпыамерикандық) ағылшын тілінде сөйлеудің барлық ұлттық нұсқаларынан жалпымемлекеттік оқыту нормасы ретінде әкімшілік бекітусіз оңтүстік ағылшын (әдеби) сөйлеу қабылданған [4, б. 86].
Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша қолдануда.
Ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім - білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарға төмендегідей әдістерді жатқызуға болады:
1. Ауызша әдіс - теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады.
2. Көрнекі әдісті - бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіруде қолданылады [5, б. 87].
3. Практикалық әдіс - практикалық іскерлік пен әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін бақылау үшін пайдаланылады.
4. Іздену әдісі - өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
5. Индуктивтік әдіс - қорытынды жасау қабілетін дамыту күрделендіре оқыту үшін, ойлау қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады.
6. Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу үшін қолданылады.
7. Ойын әдісі - оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу - білік дағдыларын қалыптастырады.
Аталған әдістерді пайдалана отырып түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды, теориялық мәселелер мен қағидаларды меңгерту тиімді болып табылады.
Сонымен қатар оқушылардың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады. Мысалы, белгілі бір мәтін бойынша жұмыс істеу үшін мынадай жаттығулар беріледі.
Тапсырмалары
1. Мәтінді қатесіз, дауыс ырғағын сақтай отырып оқу;
2. Мазмұнын түсіну;
3. Тірек - сызба сөздері арқылы баяндау;
4. Мазмұнын түсінуі бойынша сурет салып, суреттеу;
Келесі жаттығу түрі сөйлеуге үйрету. Диалогты сөйлеуде - оқушылар сұрақ - жауап, өтініш айту, нұсқау беру және тағы басқа жұмыстары ретінде қарапайым іс - әрекеттерді жасай алуы тиіс. Балалар бөлік элементтерден жаңа, тұтас жағдай құрай алуы керек. Оқушылар жалпы арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр - түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтіндігін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру қажет және әр оқушы сөйлегенде екі репликадан айтуы қажет.
Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне Warming up жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты - сабаққа деген бетбұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым - қатнас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі.
Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді тусіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5 минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн.
Тақырыптар түрі сан алуан: Бүгінгі күннің ең қызықты сәті.
Қазір мен не ойлап отырмын?
Мен білетін адам.
Менің хоббиім.
Мен ұнататын нәрсе.
Мен ұнататын аң.
Келесі жаттығу түрі Find the words деп аталады. Нұсқау бойынша балалар сөзді табу тиіс.
Bread
E - is exactly in the middle.
D - is at the end.
B - is one of the letters before e.
R - is between b and e.
A - is between e and b.
Соңғы кезде көп қолданылып келе жатқан жұмыс түрінің бірі - Brainstroming әдісі, яғни суреттеліп берілген белгілерді қолдану арқылы біртұтас әңгіме құрастыру, оны әңгімелеп айту болып табылады.
Осылайша, жеке оқыту нормаларын таңдау өлшемі әрқашан педагогикалық орынды тұрғыда негізделуі керек. Жоғарыда бұл принциптің тек екі көрінісі көрсетілді: оқу ережесіне сәйкес вариформа сөздерін және оқитындардың ана тілінде кездесетін қандай болмасын дыбыспен сәйкес келетін осындай варифонды жеке оқыту нормасы ретінде таңдау.
Сөйлеу дағдыларының қалыптасуында сол сияқты аутентикалық материал да үлкен рөл атқарады.
1.2 Оқушылардың ағылшын тілі сабағында сөйлеу қабілетін дамытуына арналған аутенттік материалдардың түрлері
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.
Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды.
Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді. Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Аутенттік мәтіндер шет елдік және отандық мынадай ғалымдардың зерттеуінің негізіне айналды: Сұлтанова Н.Т. Ағылшын тлін үйретудің интерактивті жаттығулар, Сейдуалиева З.Д. Аутенттік мәтіндерді қолдану, Примбаева А.Н. Ағылшын тілі сабақтарындағы аудиоматериалдар, Құнанбаева С.С Қазіргі шет тілдік білім, Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам, Бондаренко O.P. Характеристики текстов для обучения межнациональной специфике общения на иностранном языке, Мильруд Р.П. Вопросы методики обучения некоторым аутентичным структурам, Скалкин В.Л. Коммуникативные упражнения на английском языке Abbot G., Wingard P. The Teaching of English as an International Language, Andrews R., Burgess J., Slaouti D. Introducing Communicative Language Teaching to In-Service Teachers. University of Manchster, Been Sh. Reading in the Foreign Language Teaching Program, Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom, Kramsch C. Context and Culture in Language Teaching, Lee W.Y. Authenticity Revisited, Morrow K. Authentic Texts in ESP.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы.
Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады [6, б. 54].
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады [7, б. 59].
Аутенттік мәтіндердің жанрына қарай 2 топқа бөлуге болады:
1 кесте. - Аутенттік мәтіндердің жанрлары
Нұсқау, түсіндіру, жарнамалау, сақтандыру қызметтерін орындайтын күнделікті жағдайлардың функционалдық мәтіндері
Ақпараттық қызмет атқарушы және үнемі жаңарып отыратын мәліметтері бар ақпараттық мәтіндер
Көрсеткіштер, жол белгілері, схемалар, диаграммалар, суреттер, театрлық қойылымдар және т.б.
Мақалалар, сауалнамалар, көзқарастардың сауалнамалары, баспа орындарына жіберетін оқырмандардың хаттары, көкейкесті таң қаларлық мәліметтер, хабарландырулар, статистикаға, графиктерге, жарнамаларға сынаулар мен жарияламалар және т.б.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады [8, б. 75].
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады.
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:
Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.
Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн [9, б. 65].
Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді [10, б. 64].
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады.
Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді.
Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б.
Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз.
Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін.
Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер [11, б. 75].
Аутенттіктың негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
1.3 Ағылшын тілі сабақтарында аутентикалық материалдармен сөйлеу қабілеттерін оқытуға арналған әдістер
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Л. Лиер аутентикалық оқыту үрдісіне қажет жағдайлар жүйесін өңдеу шығарды және аутентиканы үш типке бөлді: материалдардың аутентикасы, прагматикалық аутентика және тұлғалық аутентика.
Материалдардың аутентикасы тілді үйренуге бағытталған әдіскерлермен арнайы жасалған мәтіндерді пайдалануды жоққа шығармайды, дегенмен олармен аутентикалық мәтіннің (байланыс, ақпараттық және эмоциалық қанығу, оқырманның мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру, және т.б.) қасиетін, сол сияқты сабақта оқу материалдардың аутентикалық пайдалануында сақталуын ескереді.
Прагматикалық аутентика келесі аспектілерден жатады: тілді пайдаланатын контексттің аутентикасы, яғни нақты жағдайда тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, мақсат аутентикасы, яғни сөйлеудің өзара әсерлесудің күтілетін қорытындысы, осы өзара әсерлесудің аутентикасы [12, б. 103].
Өзара әсерлесу аутентикасы (немесе интерактивті аутентика) мақсат аутентикасымен бірге бола бермейді, егер біз педагогикалық мақсаттарды айтатын болсақ. Мұғалім оқушымен өзара әсерлесуі кезінде көбінесе сөз сөйлеудің мазмұнды жағына емес, жіберілген қателіктерге елейді және оларды түзетуге негізгі көңіл бөледі, осылайша өзара әсерлесу аутентикасын бұзады. Оқытудың өзара әсерлесуінің кейбір шарттылығынан құтылу мүмкін емес: ол мектеп жағдайындағы ерекшеліктерімен түсіндіріледі, бұрыш басында оқыту мақсаттары тұрады, аутентикалық араласу кезінде мақсат ретінде табиғи коммуникация үрдісі болып табылады. Дегенмен, сөйлеу коррекция үрдісі сонымен қатар ерікті араласу формасында іске асырылуы мүмкін, мысалы қайта сұраудан (Did you mean to say ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz