Терминдерді аудару барысында трансформациялардың қолданылуы (ағылшын және қазақ заң терминдері)

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Диплом тақырыбы: терминдерді аудару барысында трансформациялардың қолданылуы (ағылшын және қазақ заң терминдері)

Мазмұны

КІРІСПЕ3

1 ҚАЗАҚ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ6

1. 1 ТЕРМИНОЛОГИЯ ТҮСІНІГІ6

1. 2 ҚАЗАҚ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ15

1. 3 ТЕРМИНДЕРДІ БІРІЗДЕНДІРУ ЖӘНЕ АУДАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ21

1. 4 ТЕРМИНДЕРДІ АУДАРУ БАРЫСЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТРАНСФОРМАЦИЯЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ25

1. 5 ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЗАҢ МӘТІНДЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ38

1. 6 АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ЗАҢ МӘТІНДЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ42

2 БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙРЫЛҒАН КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ ЕРЕЖЕЛЕРІНДЕГІ ЗАҢ ТЕРМИНДЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ50

2. 1 БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙРЫЛҒАН КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ ЕРЕЖЕЛЕРІН АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДАҒЫ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАУДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ50

2. 2 БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫНЫҢ БАС БОСТАНДЫҒЫНАН АЙРЫЛҒАН КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАТЫСТЫ ЕРЕЖЕЛЕРІН АУДАРУДАҒЫ ТРАНФОРМАЦИЯЛАУ ӘДІСТЕРІН ЖІКТЕУ56

ҚОРЫТЫНДЫ67

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ71

Кіріспе

Аударма - мәдениетаралық қатынастың маңызды құралы, өйткені ол бір тілдік мәдениет айғағын екіншісіне таныстырушы орталық буын. Мәдени қарым-қатынасқа көп түскен, яғни өзге мәдени әлемнің когнитивті тәжірибесімен кеңінен таныс мәдениеттің тілінің аударуға бейім келетіндігі, соның нәтижесінде аударма ісінің үдере өрбитіндігі де белгілі жайлар.

Заң аудармалары тіл мен айтылудың стиліне арнайы талаптар қойылады, дұрыс таңдалған стиль-мазмұн және ой құрылымдарының шындығымен белгіленеді. Осыған байланысты заң құжаттарын сапалы және шынайы аудару үшін тек заң білімі ғана қажет емес, сондай-ақ арнайы заң тілін де иелену керек. Ал заң тілін толық меңгеру үшін ағылшын және қазақ тілінде заң терминдерін жетік білу қажет.

Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық өзгерістер енгенде көптеген жаңа атаулар, соны ұғымдар пайда брлып, соған байланысты тілдегі бұрыннан бар сөздердің мағыналары көбейеді немесе мүлдем жаңа сөздер, терминдер туады. Осындай жолмен туындайтын, халық тұрмысына өзгерістер болған сайын жетілдіріп отыруды қажетсінетін терминология саласының бірі - заң терминдері.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Елбасымыз өз жолдауында атап айтқандай, Қазақстан халықтарының рухани дамуын өркендету мақсатында көп ұлтты еліміздегі халықтар ұлттық құндылықтарын сақтай отыра, ұлт мəдениетін дамыту шараларын жүзеге асыру қажет. Сонымен қатар Президентіміз халықаралық конфессиональдық диалог пен халықаралық мəдениеттің маңызды орталығына айналу үшін Қазақстанды жаңа деңгейге көтеруіміз керек. Осындай ұлы мақсаттарға қол жеткізу барысында Қазақстанға əлем əдебиетімен мəдени байланысын нығайта түсу үшін аса қажет аударма саласы, оның ішінде аударма саласындағы заң терминдерін трансформациялау әдісімен аудару аясы өзекті мəселелерінің бірі болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң терминдерінің ерекшеліктерін көрсетіп, заң мәтіндерінің ағылшын тілінен қазақ тіліне трансформациялау әдісімен аудару ерекшеліктерін зерттеу болып табылады. Айтылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қаралды:

- қазақ терминологиясы және оның қалыптасуын қарастыру;

- заң терминдерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару барысында трансформациялардың қолданылуын зерттеу;

- қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктерін айқындау;

- Біріккен Ұлттар Ұйымының бас бостандығынан айрылған кәмелетке толмағандарға қатысты Ережелерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудағы трансформациялаудың қолданылуын зерттеу.

Зерттеу жұмысының нысаны. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң терминдерінің мағынасы мен ерекшеліктері, жалпы қалыптасу принциптері мен заңдылықтары ескеріледі. Зерттеуде тілдік құбылыстардағы заң терминдерінің жүйелілігі, дәйектілігі негізінде алынды.

Зерттеу жұмысының пәні: ағылшын және қазақ заң терминдерін аудару барысында трансформациялардың қолданылуын зерттеу.

Зерттеу жұмысының материалы ретінде қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң ұғымындағы терминдік бірліктер алынды.

Зерттеудің дереккөздері . Қазақ тілінде осы кезге дейін аударма теориясы мәселелері бойынша қорғалған зерттеу жұмыстары, Заң терминдерінің ағылшынша-қазақша сөздігі (Окушева Г. Т, 2004), Заң терминдерiнiң қазақша-орысша және орысша-қазақша сөздiгi (1995), Тіл білімі сөздігі (1998), Заң терминдерінің түсіндірме сөздігі (М. Ізімұлы, 2000), Толковый переводоведческий словарь (Л. Л. Нелюбин, 2003) т. б. пайдаланылды.

Зерттеу әдістері. Зерттеу барысында алға қойған мақсат-міндеттерді орындау үшін мынадай әдістер мен тәсілдер басшылыққа алынды:

- негізгі дереккөздерді жинау барысында жаппай сұрыптау, жүйелеу, талдау тәсілдері;

- заң терминдерінің лексика-семантикалық және уәжділік ерекшеліктерін баяндауда лингвистикалық сипаттама тәсілі және компоненттік талдау.

Зерттеудің теориялық құндылығы. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі терминологиялық жүйе осы зерттеуде зерделеніп, қазақ тіл біліміндегі терминология теориясына өзіндік деңгейде үлес қосады.

Зерттеу барысында қол жеткен ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар заң терминологиясы нысанасындағы теориялық мәселелерді айқындауға, дәйектеуге және әрі қарай дамытуға өз септігін тигізеді.

Зерттеудің тәжірибелік құндылығы. Сонымен жұмыс нəтижелерінің аударма саласында маңызы бар халықаралық құжаттарды, келісім-шарттарды ағылшын тілінен қазақша аудару бағытындағы атқарылатын жұмыстарға заң терминдерініңі рөлі мен қызметінен мəлімет беру арқылы көмегін тигізе алады.

Дипломдық жұмыстың негізгі материалдары мен теориялық тұжырымдарын жоғары оқу орындарында аударма теориясы салаласынан оқулықтар мен оқу құралдарын жасауда, арнайы семинар мен арнайы курстық, аудиториялық дәріс оқуда пайдалануға болады. Сонымен, өз шешімін күтіп тұрған басқа да ұқсас құбылыстардың аражігін ашуда септігін тигізіп, заң терминология салаларына қатысты болашақ зерттеулерге жол ашады.

Дипломдық жұмыстың теориялық негіздемесі болып қазақ тілінде осы кезге дейін аударма теориясы мәселелері бойынша қорғалған зерттеу жұмыстары, заң терминдерінің ағылшынша - қазақша сөздігі, отандық ғалымдардың және шетел ғалымдарының еңбектері қарастырылды. .

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, үш тарау, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі беріледі.

1 Қазақ терминологиясы және оның қалыптасуы 1. 1 Терминология түсінігі

Қоғам өміріндегі өзара қарым-қатынастың ең басты құралы болып саналатын тілді әлеумет әрдайым өте жоғары бағалап, оның өзгеріс, өрістерін жіті қадағалап отырады. Тіл қоғамдық құбылыстың бірi ретінде сол қоғам тіршілігін айнаға түсіргендей өрнектейді.

Қоғам қашан да қозғалысқа, өзгеріске, дамуға бейім тұрады. Осыған орай тіл де дамиды. Бірақ тілдің даму деңгейі оның барлық қабатына бірдей тән емес. Оның белгілі бір қатпары өзгеріс, өріске онша көне бермейді (мәселен, тілдің грамматикалық категориялары, дыбысталу жүйесі т. т. ) . Ал оның қайсыбір қатпарлары жаңалықка, соны мағыналық ұғым, түсініктер әкелуге бейім тұрады. Осы тұрғыдан алып қарағанда, дамыған, жетілген тілдің басты көрсеткіштерінің бірi оның терминдік жүйесінің саралануы болып табылады. Тілдің қоғамдық қызметі арта түсті, дамыды деп ауыз толтырып айтарлықтай дәрежеге жетсек, осыны айтқызатын, алдымен, терминологиялық лексика.

Кешегі Қазан төңкерісінен кейін өзгеше қаулап, қанат жайған мәдени өміріміздің әрбір күні, әрбір сәті жаңа ic, жаңа қимыл, жаңа әрекетке толы болатын. Сауатсыздыққа карсы шабуыл, неше алуан үйірме, бастауыш мектептердің ашыльш, газет-журналдардың шығуы, қызыл бұрыш, қызыл отаулар т. б. саналы жорығы - қазақ сөзі мен қазақ жазуына жаңаша өpic берді. Осы ipi оқиғалар тұсынан бергі жердегі қазақ тілнің болмысына көз салсақ, оның ұлттық сипаты ғана өзгеріп қоймай, сонымен бірre халықаралық қуаты арта түскенін де байқауға болады.

Қоғам дамуын ілгерілете түсудің бірден-бір тиімді жолы ғылыми-техникалық прогресс болып отырған жағдайда, қоғамдық ғылымның үлесіне тиер шаруа аз емес. Іскерлік, жауапкершілік, білгірлік, білімдарлық„ шапшандық, қабілеттілік талабы күшейген қазіргі кезең, әсіресе, тілдің ең күрделі де бай қатпары - терминологиялық лексиканы реттеуді қажет етеді, өйткені ғылыми-техникалық прогресс жетістіктеріне сүйену арқылы экономика мен әлеуметтік шаруаны жеделдете түcyi, бір есептен, сол жетістіктерді дұрыс өрнектеуге тиіс тілдің терминдер жүйесінде де тікелей байланысты деп түсіну керек [2, 68 б. ] .

Термин қатарына қандай сөздер жатқызылатынынан жұртшылықтың жалпы мағлұматы болғанмен, бұл салада да түсінісер жайт көп. Оның анықтамасына келгенде, мәнін, құрамын анықтау, жасалу принципі туралы әр алуан түсінік бар. Енді әңгіменің осы жағына ойысалық. Ең алдымен, кеңес тіл білімпаздарының біразы бұл мәселе жөнінде сонау 20-30-жылдардың өзінде-ақ ой толғап, оның мән- мазмұны, ғылым, білім игеруде жасайтын септігі жайында еңбектер жазған. Алдымен соларды еске алалық.

Сонымен, термин және терминология дегеніміз не? Оны сөздік құрамның өзге қабатынан қалай ажыратуға болады? Негізгі белгілері қандай? Біз бұл жұмысымызда осы ұғымға байланысты туатын сұрактардың бәріне бірдей жауап береміз деп айта алмаймыз. Тек күні бүгінге дейін ғылыми әдебиетте орныға бастаған кейбір пікірлерді ғана саралап, салғастырып өтпекпіз. Терминологиялық лексиканы зерттеуде және оның қоғам үшін мәнін, маңызын анықтауда А. А. Реформатскийдің, В. В. Виноградовтың, А. Н. Баскаковтың, Г. В. Степановтың, С. Г. Бархударовтың, О. С. Ахманованың, И. Ф. Протченконың, В. И. Сифоровтың, Ю. А. Дешериевтің, К. М. Мусаевтың, Р. А. Будаговтың, Л. И. Скворцовтың, В. П. Даниленконың, Т. С. Коготкованың, Т. С. Канделакидің, АВ. Суперанскаяның, Б. З. Букчинаның, В. Ф. Журавлевтің, И. Н. Волковтың, Б. О. Орузбаеваның, М. Ш. Гасымовтың, Т. Бертагаевтың т. б. зерттеуші ғалымдардың рөлі ерекше болды.

Бұл жайында туркология ілімінде де біраз әңгіме қозғалды. Оның ішінде өзіндік пікір өрбіткендері де бар. Атап айтқанда, АБайтұрсынұлы, қазақ, турколог тілшілepi: Қ. Жұбанов, Н. Т. Сауранбаев, САманжолов, Э. Т. Қайдаров, М. Балақаев, Ш. Ш. Сарыбаев, А. Әбдірахманов, Р. Өркенова, С. Исаев т. т.

Термин жайында бүкіл туркология, оның ішінде қазақ тіл білімінде, сондай-ақ, орыс лингвистикасының өзінде де осыған тоқайық дейтін бәтуәлі пікір, тұжырым тізгінін ұстау қиын. Оның не екенін, лексиканың қай тобьша жататынын елдің бәрi білгенімен, негізгі, басты белгілерін ажыратып, тануда әркилы түсінік бар. Оған берілетін анықтаманың өзі де ала-құла.

Ал "термин" деген ұғымның өз басына келер болсақ, әлі күнге бұл жайында бірынғай пікір қалыптаса алмай келеді. Мына еңбекте қабылданған көзқарас бойынша, «Термин - бұл арнаулы қолданыс саласындағы ғылыми немесе өндірістік-технологиялық ұғымның атауы болып табылатын және дифинициясы (muicmi ұғымның анықтамасы) бар сөз немесе сөздер mipкecі». Ұсынылып жүрген анықтамалар біріңғай емес. Принципінде кез келген сөз термин бола алады, бірақ, ол оның ерекше қызметіне (функциясына) байланысты. Өндіріс жағдайында терминдер белгілі бір адамдар (мамандар) тобының өзара қарым-қатынас құралы есебінде пайдаланылады. Яғни олар маман ортада, арнаулы әдебиетте қолданылады.

Кәсіби терминология әдетте белгілі практикалық, мұқтаждыққа, күнделікті қажеттілікке орай пайда болады. Әдеби тіл мен оның функционалдық стильдері пайда болмастан бұрын кәсіби лексика өзінше табиғи түрде жасалып отырады, кейде тіпті оның әрқилы жергілікті (терминологиялық) нұсқалары да қабаттаса жүреді. Арнаулы әдебиеттердің пайда болуы сөздік құрамның бұл саласының дамуына жаңа бір леп қосады, яғни дамудың басқаша арнасына түседі [3, 125 б. ] .

Термин жөнінде ғылыми және анықтағыш еңбектерде түрлі мәліметтер береді. Тиянақты түйін мен дәл анықтамалар беруге тырысатын энциклопедиялық сөздіктерге үңілгенде мынаны байқадық.

"Термин - рим мифологиясында шекара құдайы, Т. - терминалдар құрметіне арналған мейрам" дегенді меңзейді екен. Сонымен бірre термин - шекара, шек деген ұғымды білдіретін латын сөзі. Бұл - 1980 жылы Мәскеуде жарық көрген бір томдық, "Советский энциклопедический словарь" деген еңбекте берілген анықтама.

Терминология мәселесімен айналысқан ғалымдардың қай-қайсысы да, ең алдымен, оның мазмұны мен мәнін ашьш, анықтамасын айқындап беруге тырысьш отырған. Әcipece бұл проблеманы лингвистер тереңірек қарастырып келді. Мысалы, бұл жайында О. С. Ахманова енбегінен мынадай жолдарды оқуга болады: "Термин (ағыл. ) дегеніміз - арнайы ұғымдар мен арнайы заттарды дәл белгілеу үшін жасалған (қабылданған, енген және т. б. ), тілдегі арнайы (ғылыми, техникалық т. т. ) сөздер мен сөз mipicecmepi".

Сонда бұл келтіріп отырған екі анықтаманың өзара аздаған ғана айырмасы болғанмен, негізінен, бір тектес екенін көреміз. Термин болатын сөздің шегі, шеті, шеқарасын анықтау керек дегенді меңзейді. Яғни оның өзге сөздерден айырмасы оның мағынасының шектеулі болатындығында дегенді білдіретін тәрізді.

Бұл екі сөздікте "терминология" ұғымына да анықгама берілген. Энциклопедияда берілген анықтамада терминологияның белгілі бір ғылым, техника салалары мен өнер түрлері терминдерінің жиынтығы екеніне мән береді. Ал О. С. Ахманованың сөздігінде осы айтылғандарға ұоса мұның реттеуге, жөндеуге мейлінше көнбіс лексиканың ерекше қабаты екенін баса айтылады. Шынында, лексиканың өзге үйірлеріне қарағанда, мұның саналы әрекет арқылы реттеуге мүмкіндігі мол екенін дәлелдейтін деректерді ғылымның кез-келген саласынан ойып алуға болады.

Ал Д. Э. Розенталь мен М. А. Теленкова терминнің жоғарыда айтылған белгілеріне қоса, бір мағыналылығына мән береді. Яғни тілдегі сөздердің біразы көп мағыналы болып келсе, термин болатын сөздердің олардан негізгі айырмашылығы - жалқы мағыналылығында деп түйеді. Әрине, бұл да термин сөздің табиғатын нақтылай, анықтай түсетін басты белгілердің бірi екені даусыз [4, 57 б. ] .

Tiл білімінің белгілі мамандарының бірi А. Реформатский де термин мен терминология ұғымының теориялық мәнін ашьш беруге тырысады. Ол термин, ұғым, сөз түсініктерінің өзара байланысы жөніндегі түрлі пікірлерді сүзіп шығып, екі түрлі бағытқа ден қояды: бірi - терминді белгілі бір затпен байланысты қарайтындар да, екіншісі - ұғыммен байланысты қарайтындар. А. А Реформатский терминді ұғыммен байланыстыра қарайтын бағыттың белен алып келе жатқанына назар аударады. Ол мұның, яғни термин мен ұғымның өзара қатыстылығы, әcipece ғылымда айқынырақ көрінетінін байқайды Сөйтіп, осы уакытқа дейін термин мен терминологияға беріліп келген анықтамалардың көп кемшілігі барын сынайды. Ол терминнің басты белгілерін анықтап беруге тырысады. Оның дәлелдеуінше, терминнің жоғарыда сөз болған ерекшеліктеріне қоса мынадай белгілері бар: термин емес сөздердің мағынасы көбінесе контекс арқылы ашыльш отырса, термин сөздер контекске тәуелді емес. Сондай-ақ термин сөздерге көп мағыналық, экспрессия жат екенін баса айтады.

Академик І. Кеңесбаев пен профессор Т. Жанұзақов та терминнің о баста латын тілінің "шек", "шекара" деген сөздерден пайда болғанын айта келіп: "Ғылым мен техниканың, көркемөнер мен қоғам өмірінің алуан түрлі саласына байланысты қолданылатын тұжырымды білдіретін сөздер мен сөз mipкecmepi, атау сөз", - деп түйін жасайды. Қазақ, Кеңес энциклопедиясында да негізінен осы типтес анықтама берілген: "Термин, атау - ғылым, техника, сол сияқты тұрмыстың белгілі саласындағы ұғымдарды дәл атау үшін жұмсалатын сөздер мен сөз mipкecmepi ".

Ғылыми әдебиеттерде кездесетін пікірлердің бәpi де, сайып келгенде, негізінен осы тұжырымдарға тоқтайды. Сонда термин дегеніміз, ең алдымен, негізінен, белгілі бір ғылым мен техника саласында қолданылатын арнайы лексика болып шығады. Оның басты белгілері: дәлдік, қысқалылық, жүйелілік [5, 12 б. ] .

Дәлдік туралы. Термин арқылы ғылыми ұғым білдіріледі. Ондай жағдайда термин ғылыми-зерттеу жұмыстарының, ізденістердің негізгі құралына айналады. Ғылыми ой-пікірлер қашанда өзінің анықтығымен, дәлділігімен, нақтылығымен ерекшеленуге тиіс. Термин дәл болсын дейтін талап осы негізде пайда болған. Сонда осы дәлдікті кейбір зерттеушілердің айтуына қарағанда (Гасымов М. Ш. ) қамтамасыз ететін үш түрлі фактор бар сияқты:

термин білдіруге тиісті ұғым белгілерін дәл ipiктеп алу;
термин жасау кезінде пайдаланылатын оның компоненттері мен элементтерін дұрыс саралау;
термин жасау барысында осы аталған элементтердің органикалық бірлігі қамтамасыз етілуге тиіс.

Қысқалық туралы. Термин қысқа болсын дейтін талап әншейін айтыла салған сөз емес. Оның негізінде назар аудармауға болмайтын себеп бар. Әсіресе, ғылым мен техниканың ерекше қарқынды даму жолына түскен қазіргі кезде ақпарат жиілігі барған сайын үстемелене тусуде. Оның игерілуі едәуір қиындыққа айналып отырған осындай жағдайда айтылатын ұғымның, мәліметке тірек болатын термин сөздердің барынша қысқа, тұжырымды келуінің практикалық мәні айрықша болып отыр. Ал автоматтандырылған ақпараттық-іздеу жүйесі (автоматическая информационно-поисковая система) қолданыска ендірілген кезеңде осыған лайықталған мәтіндердің қысқалығы қажет-ак, . Мұның устіле кеңшге жатталып, есте сақталуы үшін де, сондай-ақ есептеу машинасына берілетін мәтінді бастыруға кететін уақытты үнемдеу үшін де оның маңызы зор.

Қысқа әpi ыңғайлы термин жасау үшін туркологияда мынадай әдістер қолданылып жүргенін байқаймыз:

термин құрауға қатыстырылатын кейбір элементтерді қысқартуға болады; термин құрамының қайсыбірін басқа элементтермен алмастыруға болады; термин құрамындағы жеке сөздерді қосымшалармен алмастыруға болады; бір синтаксистік құрылымды екіншісімен ауыстыруға болады; Кейбір бөліктері мен элементтерін қысқартуға болады; аббревиатура көмегін пайдалануға болады.

Жүйелілік туралы. Кейінгі кезде, әсіресе лингвистикалық әдебиеттерде, терминдердің жүйелі болу жағы жиірек әңгіме болып жур. Ал енді бұл жүйелілік дегенді елдің бәpi бірдей дұрыс түсіне бермейтін сияқты. Әрқилы пікір бар. Мұның әркім әр түрлі жағын алып, өзінше түсінгісі келеді. Мәселен, белгілі терминолог-тілпшердің бірi В. А. Даниленко мұның классификациялық мәніне баса назар аударып, сол тұрғыдан түсіндірмек болады. Әйгілі тілші А. А. Реформатский терминнің сөзжасамдық жүйесіне көбірек көңіл бөледі. Ал үшінші бір пікір осы айтылғандарды дамыта келіп, терминдер жүйесін екі түрлі ыңғайда қарастырады. Яғни оны, бір жағынан, терминологиялық жүйенің элементі ретінде, екінші жағынан, жалпы тіл жүйесінің элементі есебінде бағалайды.

Туркология ілімінде де бұл жайында белгілі бір түсінік орныға бастаған тәрізді. Олардың қайсы бірі мына тектес. Жүйелілік талабы термин құрайтын элементтер мен белгілерді іріктей білу жүйесіне тікелей байланысты. Жүйелілік тәртібі сақталатын жерде синонимдк қатарға, көп мағыналылыққа орын жоқ. Әcipece, әрқилы қызмет атқаратын жалғау, жұрнақтарды белгілі бір мағынада қайталап қолдануға әуес болмаган жөн. Жалпы, қалайда терминдер жүйелілігі лексика тұрғысынан да, морфология тұрғысынан да талап етілген дұрыс. Жай сөздер табиғатына тән кейбір грамматикалық ауытқулар терминдерде болмауға тиіс,

"Терминология" терминінің өзін жете түсінбей, оның нендей мағынаны білдіретінін дәл танымай тұрып, бұл туралы ғылымда жүйелі ойлар өрбіту қиын. Бұл ұғым, жалпы, ғылымда әр түрлі ыңғайда түсіндіріледі. Қалыптасқан пікір бойынша, жоғарыда әңгіме болғандай, "терминология ", ең алдымен, тілдің арнайы лексикасының даму заңдылықтарын тексертетін ғылым саласы, сонымен бірге ол ғылым мен техниканың жеке салалары терминдерінің жиынтығы.

Көптеген пікірлер ағынына қарағанда, терминология ғылымы шеңберінде мынадай мәселелер қарастырылып, шешім табуға тиісті:

- ғылыми-техникалық, ұғымдардың классификациясы, ұғымдар мен ұғымдар жүйесінің арасындағы байланысты анықтау;

- ұғымдар анықтамасын құру;

- терминдерді талдап, іріктеп түзу;

- терминдер жүйесін жасау.

Термин, ең алдымен, белгілі ғылым саласының ұғымдар жүйесінен туындайды. Ол - осы құбылысты таңбалау үшін құрастырылған немесе сол жағдай үшін арнайы ойлап табылған шартты белгілер емес. Олар тілде бұрыннан бар белгілі бір мағынаға ие сөздер мен түбірлер негізінде пайда болады. Ал "номенклатураға" келетін болсақ, ол үшін дыбыстар немесе мағыналылық, шектеуден тыс сөздер алынады, яғни номенклатуралық, белгі ретінде алынатын сөздердің мағыналық, өрісін қумалап, оны сақтап жатудың қажеті шамалы. Номенклатуралық белгілер ғылыми ұғымдармен сәйкес келе бермейді, одан туындап жатпайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.