Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері
Кіріспе 4
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі 13
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі 13
1.2 Халықаралық нормаларда адамның өмір сүруге құқығы бекітілген нормалары 28
2 Өмірге қарсы әрекеттер 38
2.1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстар 38
2.2 Шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығы 50
3 Адамның өмір сүру құқығының қамтамасыз етудегі проблемалар 62
3.1 Өлім жазасы 62
3.2 Эвтаназия 72
3.3 Аборт 82
4 Ұсыныстар 92
ҚОРЫТЫНДЫ 101
ПАЙДАЛАНҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕРІНІҢ ТІЗІМІ 109
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі 13
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі 13
1.2 Халықаралық нормаларда адамның өмір сүруге құқығы бекітілген нормалары 28
2 Өмірге қарсы әрекеттер 38
2.1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстар 38
2.2 Шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығы 50
3 Адамның өмір сүру құқығының қамтамасыз етудегі проблемалар 62
3.1 Өлім жазасы 62
3.2 Эвтаназия 72
3.3 Аборт 82
4 Ұсыныстар 92
ҚОРЫТЫНДЫ 101
ПАЙДАЛАНҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕРІНІҢ ТІЗІМІ 109
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі. Адам мен оның құқықтары қазіргі өркениетті деп танылған қоғамның ең жоғары игілігі болып табылады. Сондықтан да адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін құқықтық нормалар ең маңызды жүйені құрайды. Егемендік қолға тиген бойдан Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» атты концептуалды еңбегі жарық көрді. Осы құжатта мемлекет алдындағы стратегиялық мақсаттардың бірі – «демократиялық бостандықтар мен адам құқығын сақтау есебінен дүние жүзі қоғамдастығында Қазақстанның саяси салмағын арттыру» еді [1]. 1990-шы жылғы ҚазССР Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясының кіріспесінде еліміз Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын танитыны, ал 1991-ші жылғы Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заңда «адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясында, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін» мойындайтыны нақты көрсетілген [2].
«Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында» белгіленген мемлекеттің жеті негізгі басымдығының ішінде демократияны одан әрі дамыту және саяси жүйені жаңарту бағыты ерекше аталған. Сол сияқты адам құқықтары мен бостандықтары, бір жағынан, Қазақстанда қалыптасып келе жатқан азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі, екінші жағынан, конституционализм идеясының құқықтық көрінісі, үшінші жағынан, құқықтық мемлекеттің басты белгілерінің бірі болып табылады. Адамның өмір сүру құқығы болса әмбебаптық маңыздылығына қарамастан, қазіргі әлемнің бірде-бір жерінде іс жүзінде (100% деңгейде) қамтамасыз етілмейді және кепіл бола алмайды, тіпті оған төніп тұрған маңызды қауіп-қатерлер көбеюде, атап айтқанда: адамдар қылмыскерлер қолынан, көптеген қарулы қақтығыстардан, аштық пен аурулардан, лаңкестік актілері мен саяси шиеленістерден, апаттар мен өзге де төтенше жағдайлардан, жүктілікті тоқтату арқылы эмбрион кезінде өлтірілу салдарынан, әртүрлі себептерге байланысты өмірден өз еркімен кету арқылы жаппай қаза табуда. Осы және тағы бірқатар факторлар миллиондаған қарапайым адам өмірінің қиылуына себеп болып отыр [3].
Соңғы жылдары қалыптаса бастаған экономикалық өсім халықтың әл-ауқатын жақсарта бастағанмен, адам құқықтарының сақталуы еліміз үшін әлі де проблема болып отыр. Оның көптеген себептері бар – жаппай жемқорлыққа алып келген мемлекеттік аппарат қызметінің тиімсіздігі, заңдарда кездесетін көптеген қайшылықтар, адам құқықтары мен бостандықтарының сот пен өзге де мемлекеттік органдарында қорғаусыз қалып жатқаны, халық арасында, әсіресе ауылдық жерлерде, әлі жиі кездесетін кедейшілік, құқықтық мәдениеттің төмендігі, қылмыстылықтың шектен шығуы. Қоғамдағы осындай жағдай адам өлтіру әрі адам өміріне қатер төндіретін қылмыстардың көбеюіне, көліктегі, жол бойындағы, өндірістердегі адам шығынына алып келетін апаттардың азаймауына, қоршаған ортаның ластануына және халықтың денсаулығының нашарлауына соқтырып отыр. Бұған қоса нашақорлық, қылмыстық аборттар және т.с.с. мәселелер бар. Осы факторлардың барлығы қоғамдағы қарапайым адамның жағдайын байқауға мүмкіндік береді.
«Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында» белгіленген мемлекеттің жеті негізгі басымдығының ішінде демократияны одан әрі дамыту және саяси жүйені жаңарту бағыты ерекше аталған. Сол сияқты адам құқықтары мен бостандықтары, бір жағынан, Қазақстанда қалыптасып келе жатқан азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі, екінші жағынан, конституционализм идеясының құқықтық көрінісі, үшінші жағынан, құқықтық мемлекеттің басты белгілерінің бірі болып табылады. Адамның өмір сүру құқығы болса әмбебаптық маңыздылығына қарамастан, қазіргі әлемнің бірде-бір жерінде іс жүзінде (100% деңгейде) қамтамасыз етілмейді және кепіл бола алмайды, тіпті оған төніп тұрған маңызды қауіп-қатерлер көбеюде, атап айтқанда: адамдар қылмыскерлер қолынан, көптеген қарулы қақтығыстардан, аштық пен аурулардан, лаңкестік актілері мен саяси шиеленістерден, апаттар мен өзге де төтенше жағдайлардан, жүктілікті тоқтату арқылы эмбрион кезінде өлтірілу салдарынан, әртүрлі себептерге байланысты өмірден өз еркімен кету арқылы жаппай қаза табуда. Осы және тағы бірқатар факторлар миллиондаған қарапайым адам өмірінің қиылуына себеп болып отыр [3].
Соңғы жылдары қалыптаса бастаған экономикалық өсім халықтың әл-ауқатын жақсарта бастағанмен, адам құқықтарының сақталуы еліміз үшін әлі де проблема болып отыр. Оның көптеген себептері бар – жаппай жемқорлыққа алып келген мемлекеттік аппарат қызметінің тиімсіздігі, заңдарда кездесетін көптеген қайшылықтар, адам құқықтары мен бостандықтарының сот пен өзге де мемлекеттік органдарында қорғаусыз қалып жатқаны, халық арасында, әсіресе ауылдық жерлерде, әлі жиі кездесетін кедейшілік, құқықтық мәдениеттің төмендігі, қылмыстылықтың шектен шығуы. Қоғамдағы осындай жағдай адам өлтіру әрі адам өміріне қатер төндіретін қылмыстардың көбеюіне, көліктегі, жол бойындағы, өндірістердегі адам шығынына алып келетін апаттардың азаймауына, қоршаған ортаның ластануына және халықтың денсаулығының нашарлауына соқтырып отыр. Бұған қоса нашақорлық, қылмыстық аборттар және т.с.с. мәселелер бар. Осы факторлардың барлығы қоғамдағы қарапайым адамның жағдайын байқауға мүмкіндік береді.
1 Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. – Алма-Ата: РГЖИ «Дәуір», 1992. – 56 б.
2 25 қазан 1990 жылғы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы //Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері. Конституциялық актілер /Құрастырған Ж.Бәйішев. – Алматы: Жеті Жарғы, 1997. – 496 б.
3 Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі //Егемен Қазақстан. – 2006. – 19 қаңтар.
4 The Death Penalty in America. New York. 1967.
5 Ибраева А. С. Некоторые проблемы обеспечения права человека на жизнь: сравнительный анализ положений теории права и теории уголовного права // Вестник КазНУ. Серия юридическая. 2012 №4
6 «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Кодексі
7 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі N 167 Қылмыстық Кодексі
8 «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 1 Нормативтік қаулысы
9 Амандыкова С.К. Становление доктрины конституционализма в Казахстане: Автореф. дисс. д-ра юрид. наук: 12.00.02. – Алматы, 2005. – 52 с.
10 Ибраева А.С. О правовой культуре: некоторые тезисы // Факторы, влияющие на развитие государственности современного Казахстана материалы международной научно-теотерической конференции – Алматы, 5 ноября 2012 г.
11 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана, 2008.
12 Борчашвили И.Ш. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан (Особенная часть) – Караганда, 2005.
13 «Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 желтоқсандағы N 1251 Жарлығы
14 Mason and McCall Smith Law and Medical Ethics. Butterwort’s. – London, Edinburg, Dublin – 1999 – 290 p.
15 Johnson R. Death Work. A. Study of the Modern; Execution Process. 2 ed. Wadsworth. 1998.
16 Кемали, Майгуль Сагиндыковна (кандидат юридических наук; начальник кафедры). Право/ Конституционное право / Права человека в Казахстане как самостоятельная наука // Российский следователь. - 2013. - № 14. - С. 43-45. - Библиогр.: с. 45 (5 назв.).
17 Международные механизмы реализации и защиты права на жизнь // Научные труды «Әділет» - 2004 - №1 – 236 с
18 Баймаханов М.Т., Баймаханова Д.М. Права человека как объект изучения юридической науки //Правовая реформа в Казахстане. – 2003. - №3 (21). – С. 110-117.
19 Əбсаттаров М.Р. Европалық сот-адам құқығының қорғаушысы // Ақиқат. – Алматы, 2006. - №8. – 26-31 б.
20 Всеобщая декларация прав человека: универсализм и многообразие опытов. – М., 2009. – С. 230-239.
21 Amnesty International: Report. Death Sentences and Executions in 2000. Act 51/ 001/26.01/2001.
22 С.Жүрсембаев. "Адам құқықтары мен бостандықтарының шығу тарихы" // Заң және Заман. 2000, N 6, 10 б.
23 Bederman D.J International Law Frameworks. N.Y., 2001;
24 Fergusson DM, Horwood LJ, Boden JM. Does abortion reduce the mental health risks of unwanted or unintended pregnancy? A re-appraisal of the evidence. Aust N Z J Psychiatry. 2013 Apr 3.
25 Shaw M.N. International Law. Fourth Edition. Cambridge, 1997.
26 Сартаев Сұлтан. Ар мен дар алдындағы сөз (үшінші басылым) Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті - Алматы 2010.
27 Уголовный Кодекс Франции. – Спб., 2002 – 650 с.
28 Albery, N The Natural Death Handbook. Pbk 224pp £9.99GBP Published by Virgin Books 1993. Excellent coverage of various topics surrounding death, handled in a constructive and original manner. Good source references. Also on-line.
29 Singer, P Rethinking Life & Death - The Collapse of our Traditional Ethics. Pbk, 256pp £7.99GBP Oxford University Press 1995. Utilitarian approach with intersting examination of many case histories.
30 Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі «Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы» Заңы
31 Журсимбаев Сагиндык Кемалович. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть. Досудебное производство / С. К. Журсимбаев. - Алматы : NURPRESS, 2011. - 484 с.
32 Robinson, Paul H., and Jane A. Grall. 1983. "Element Analysis in Defining Criminal Liability: The Model Penal Code and Beyond." Stanford Law Review 35 (April).
33 Dubber, Markus Dirk. 2000. "Penal Panopticon: The Idea of a Modern Model Penal Code." Buffalo Criminal Law Review 4.
34 Edward Coke, Institutes of the Laws of England. Except as specifically noted, this Article will cite Part III (Vol. 3) of the second edition, published in 1648. The first edition of Part III of Coke’s Institutes was published in 1640; the first edition of Part I was published in 1628; and the first edition of Part II was published in 1642. This Article will cite only the first and third Parts. Coke also is known as Sir Edward Coke.
35 Lynch, Gerard E. 2000. "Towards a Model Penal Code, Second (Federal?): The Challenge of the Special Part." Buffalo Criminal Law Review 4.
36 Ronald L. Gainer, "Federal Criminal Code Reform: Past And Future,” 2 Buffalo Criminal Law Review 45 (1998).
37 National Commission on Reform of Federal Criminal Laws, Final Report: A Proposed New Federal Criminal Code (1971).
38 Rochin v. California, 342 U.S. 165, 172 (1952). The following tests for violations of the Due Process Clause of the Fourteenth Amendment: were established by Rochin: “shocks the conscience;” “offend those canons of decency and fairness which express the notions of justice of English-speaking peoples;” or run counter to the “decencies of civilized conduct.” Id. at 169-73; see also Jeffrey Blum et al., Comment, Cases that Shock the Conscience: Reflections on Criticism of the Burger Court, 15 Harv. C.R.–C.L. L. Rev. 713 (1980).
39 Францияның қылмыстық Кодексі: 1992 ж. қабылданып, 1994 жылы 1 наурызда өзгертіліп, 2002 жылы 1 қаңтарда өзгертілген.
40 Marvin E. Frankel, Criminal Sentences: Law Without Order (1973).
41 The Model Penal Code, an academic product, was undertaken by the American Law Institute after World War II. Its chief architect was Professor Herbert Wechsler. See, e.g., Peter W. Low, The Model Penal Code, the Common Law, and Mistakes of Fact: Recklessness, Negligence, or Strict Liability? 19 Rutgers L.J. 539, 539-40 (1988); see also Herbert Wechsler, Codification of the Criminal Law in the United States; The Model Penal Code, 68 Colum. L. Rev. 1425 (1968). Like other, previous codifications in England, the Model Penal Code (thereinafter MPC) deviated considerably from the common law. See infra Part VII and notes 238, 334, 396 and accompanying text.
42 ГФР қылмыстық-іс жүргізу кодексі: 1993 ж. 1 қаңтарындағы өзгертулері мен толықтырылуларымен.
43 Abortion law reform: the nexus between abortion and the role of women in the German Democratic Republic and the Federal Republic of Germany, 10 Dickinson Journal of International Law 137-57, 1991
44 Alternative draft of a penal code for the federal republic of germany, translated and with an introduction by J.J. Darby. Commentary by J. Baumann. South Hackensack, New York-London 1977 (The American Series of Foreign Penal Codes, 21)
45 L. Vahter. Eesti kriminaalseadustiku üldosa ülevaade (Overview of the General Part of the Estonian Criminal Code). – Eesti Politseileht 1929, No. 35/36, pp. 431–436 (in Estonian).
46 Indian Criminal Law: Containing the Indian Penal Code and Other Indian Acts Relating to Offences, and Also Acts of Parliament and Orders in Council . Triable in India, Including Act X of 1886 .
47 Criminal Law of the People's Republic of China (Adopted by the Second Session of the Fifth National People's Congress on July 1, 1979 and amended by the Fifth Session of the Eighth National People's Congress on March 14, 1997)
48 Georg BOSSHARD, Esther ULRICH, Walter BÄR, ‘748 cases of suicide assisted by a Swiss right-to-die organisation’, Swiss Medical Weekly, Vol. 133 (2003) 330
49 African Journal of International and Comparative Law. 1996. №4. Р. 940.
50 This chapter is a revised version of the report published by the Death Penalty Project in March 2013, titled: The Death Penalty in Japan. The full report is available from: http://content.yudu.com/A22nfv/DPP-Japan-Report/
51 National Research Council. Deterrence and the Death Penalty. Washington, D.C.: The National Academies Press, 2012.
52 Amnesty International USA (2012). Death sentences and executions 2011. pdf-document available at http://www.amnestyusa.org/research/reports?issue=17, accessed on 28/03/2012.
53 Geerken, M. & Gove, W. R. (1975). Deterrence: some theoretical considerations. Law and Society Review, 9, 497-513.
54 Mocan, H. N. & Gittings, R. K. (2003). Getting off death row: commuted sentences and the deterrent effect of capital punishment. Law and Economics, 46, 453-478.
55 Dezhbakhsh, H. & Shepherd, J. M. (2006). The deterrent effect of capital punishment: evidence from a “judicial experiment”. Economic Inquiry, 44, 512-533.
56 Donohue, J. J. & Wolfers, J. (2006). Uses and abuses of empirical evidence in the death penalty debate. Stanford Law Review, 58, 791-845.
57 Radelet, M. L. & Lacock, T. L. (2009). Do executions lower homicide rates? The views of leading criminologists. Criminal Law & Criminology, 99, 489-508.
58 The Innocence Project (undated). http://www.innocenceproject.org, accessed on 28/03/2012.
59 Down with the Death Penalty. The Economist. Vol. 351, Issue 8119. Academic Search Premier. May 1999.
60 Kirchgässner, G. (2011). Econometric Estimates of Deterrence of the Death Penalty: Facts or Ideology? Kyklos, 64(3), 448-478. doi:10.1111/j.1467-6435.2011.00515.x
61 Lui, Zhiqiang. Capital Punishment and the Deterrence Hypothesis: Some New Insights and Empirical Evidence. Eastern Economic Journal. Vol. 30, Issue 2. Business Source Premier. Spring 2004.
62 Yunker, James A. A New Statistical Analysis of Capital Punishment Incorporating U.S. Postmoratorium Data. Social Science Quarterly. Vol. 82 Issue 2, pp 297-311. Econlit. June 2001.
63 Zimmerman, Paul R. State Executions, Deterrence, and the Incidence of Murder. Journal of Applied Economics. Vol. 7 Issue 1, p163, 31p. Business Source Premier. May 2004
64 Smith, Eric; Williams-Harold, Bevolyn. A Costly Matter of Life or Death. Black Enterprise, Vol. 29 Issue 2, p26. Academic Search Premier. September 1998.
65 "Euthanasia and the law". BBC News. 23 December 2002.
66 "Luxembourg says 'yes' to euthanasia". Daily Mail. 20 February 2008.
67 "Oregon’s Death with Dignity law and Euthanasia in the Netherlands: Factual Disputes". Leg.state.vt.us.
68 Margaret Otlowski (1997). Voluntary Euthanasia and the Common Law. Oxford University Press. pp. 175–177. ISBN 9780198259961.
69 Chong AM, Fok SY (December 2004). "Attitudes toward Euthanasia in Hong Kong – A Comparison Between Physicians and the General Public". Death Studies 29 (1): 29–54. doi:10.1080/07481180590519769. PMID 15726742. Chong AM, Fok SY (2009). "Attitudes toward euthanasia: implications for social work practice". Soc Work Health Care 48 (2): 119–33. doi:10.1080/00981380802533298. PMID 19197770.
70 "Terminally ill patients often fear being a burden to others and may feel they ought to request euthanasia to relieve their relatives from distress." letter to the editor of the Financial Times by Dr David Jeffrey, published 11 January 2003.
71 "Voluntary Euthanasia". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 29 March 2010. Retrieved 13 June 2010.
72 "Euthanasia and Physician Assisted Suicide: All Sides". religioustolerance.org. Retrieved 2009-10-27.
73 "The Suicide Tourist", PBS FRONTLINE, 2 March 2010.
74 Lundin, Leigh (April 2009). "The Prosecution Rests". In Fairstein, Linda. Quality of Mercy. MWA Anthologies (New York: Little, Brown & Company). pp. 221–233. ISBN 978-0-316-01252-2.
75 "Physician Assisted Suicide (Pros & Cons, Arguments For and Against)". balancedpolitics.org. Retrieved 2009-10-27.
76 The earliest American statute explicitly to outlaw assisting suicide was enacted in New York in 1828, Act of 10 December 1828, ch. 20, §4, 1828 N. Y. Laws 19 (codified at 2 N. Y. Rev. Stat. pt. 4, ch. 1, tit. 2, art. 1, §7, p. 661 (1829)), and many of the new States and Territories followed New York's example." Thomas J. Marzen, Origins, Volume 27. p73-74.
77 Chapple, A.; Ziebland, S.; McPherson, A.; Herxheimer, A. (Dec 2006). "What people close to death say about euthanasia and assisted suicide: a qualitative study". J Med Ethics 32 (12): 706–10. doi:10.1136/jme.2006.015883. PMC 2563356. PMID 17145910.
78 Webster A.B. and Fletcher D.L. (2004) Assessment of the aversion of hens to different gas atmospheres using an approach-avoidance test. Applied Animal Behaviour Science 88(3):275-287.
79 Reilly J. (1998) Variables in Animal Based Research: Part 2. Variability associated with experimental conditions and techniques. ANZCCART Facts Sheet. ANZCCART News 11, http://www.adelaide.edu.au/ ANZCCART / publications / fs_variables_p2.pdf (accessed on 2010-08-27).
80 Reed B. (2005) Guidance on the housing and care of the African clawed frog Xenopus laevis. Horsham UK: Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA), http://www.rspca.org.uk/servlet/ Satellite? Blobcol = urlblob & blobheader=application/pdf&blobkey=id&blobtable=RSPCABlob&blobwhere=1125906255628&ssbinary=true (accessed on 2010-08-27).
81 Guttmacher Institute, State funding of abortion under Medicaid, State Policies in Brief, 2009,, accessed May 18, 2009.
82 Jones RK et al., Abortion in the United States: incidence and access to services, 2005, Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 2008, 40(1):6–16.
83 Currie J, Nixon L and Cole N, Restrictions on Medicaid funding of abortion: effects on birth weight and pregnancy resolutions, The Journal of Human Resources, 1996, 31(1):159–188.
84 Levine PG and Staiger D, Abortion policy and fertility outcomes: the Eastern European experience, The Journal of Law and Economics, 2001, 47(1):223–243.
85 Sonfield A and Gold RB, Public Funding for Contraceptive, Sterilization and Abortion Services, FY 1980–2001, New York: Guttmacher Institute, 2005.
86 Wetstein ME, The abortion rate paradox: the impact of national policy change on abortion rates, Social Science Quarterly, 1995, 76(3):607–618.
87 Kane T and Staiger D, Teen motherhood and abortion access, The Quarterly Journal of Economics, 1996, 111(2):467–506.
88 Haas-Wilson D, The impact of state abortion restrictions on minors’ demand for abortions, Journal of Human Resources, 1996, 31(1):140–158.
89 Korenbrot CC, Brindis C and Priddy F, Trends in rates of live births and abortions following state restrictions on public funding of abortion, Public Health Reports, 1990, 105(6):555–562.
90 Morgan SP and Parnell AM, Effects on pregnancy outcomes of changes in the North Carolina state abortion fund, Population Research and Policy Review, 2002, 21(4):319–338.
91 Sen B, State abortion restrictions and child fatal-injury: an exploratory study, Southern Economic Journal, 2007, 73(3):553–574.
92 Major B, Gramzow RH. Abortion as stigma: cognitive and emotional implications of concealment. J Pers Soc Psychol 1999;77:735–45.
93 Қазақстанда жасанды түсік жасатушылар тым жасарып барады. Тіпті балиғат жасына енді толғандар арасында да бұл белең алған.// http://news.nur.kz/239891.html
94 Әлемдегі қауіп-қатердің өршуіне байланысты Қазақстанда өлім жазасын қалдыру қажет пе? Қуаныш Әбілдәқызы // http://www.alashainasy.kz/one_theme_two_opinions/27614/
95 Қазақстанда өлім жазасын қалдыру ұсынылды // http://thenews.kz/2011/09/22/921511.html
96 Cover, J. & Thistle, P. 1988, ‘Time-Series, Homicide, and the Deterrent Effect of Capital Punishment’, Southern Economic Journal, vol. 54, no. 3, January, pp. 615-622.
97 Ehrlich, I. 1982, ‘On Positive Methodology, Ethics, and Polemics in Deterrence Research’, British Journal of Criminology, v. 22, no. 2, April, pp. 124- 139.
98 С.Ахметов: Установление запрета на аборты в Казахстане противоречит нормам Конституции // http://www.zakon.kz/4567484-s.akhmetov-ustanovlenie-zapreta-na.html
99 National Abortion Federation. Clinical policy guidelines. Washington, DC: National Abortion Federation; 2009. http://www.prochoice.org/pubs_research/ publications/downloads/professional_education/CPG2009.pdf.
100 Қазақтар қатерлі ісік дертін ажал үкіміндей қабылдайды // http://alashainasy.kz/person/225
101 Уйти по собственному желанию. Почему в Казахстане нет закона об эвтаназии? // http://www.zakon.kz/174401-ujjti-po-sobstvennomu-zhelaniju..html
2 25 қазан 1990 жылғы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы //Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері. Конституциялық актілер /Құрастырған Ж.Бәйішев. – Алматы: Жеті Жарғы, 1997. – 496 б.
3 Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі //Егемен Қазақстан. – 2006. – 19 қаңтар.
4 The Death Penalty in America. New York. 1967.
5 Ибраева А. С. Некоторые проблемы обеспечения права человека на жизнь: сравнительный анализ положений теории права и теории уголовного права // Вестник КазНУ. Серия юридическая. 2012 №4
6 «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Кодексі
7 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі N 167 Қылмыстық Кодексі
8 «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 1 Нормативтік қаулысы
9 Амандыкова С.К. Становление доктрины конституционализма в Казахстане: Автореф. дисс. д-ра юрид. наук: 12.00.02. – Алматы, 2005. – 52 с.
10 Ибраева А.С. О правовой культуре: некоторые тезисы // Факторы, влияющие на развитие государственности современного Казахстана материалы международной научно-теотерической конференции – Алматы, 5 ноября 2012 г.
11 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Астана, 2008.
12 Борчашвили И.Ш. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан (Особенная часть) – Караганда, 2005.
13 «Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 желтоқсандағы N 1251 Жарлығы
14 Mason and McCall Smith Law and Medical Ethics. Butterwort’s. – London, Edinburg, Dublin – 1999 – 290 p.
15 Johnson R. Death Work. A. Study of the Modern; Execution Process. 2 ed. Wadsworth. 1998.
16 Кемали, Майгуль Сагиндыковна (кандидат юридических наук; начальник кафедры). Право/ Конституционное право / Права человека в Казахстане как самостоятельная наука // Российский следователь. - 2013. - № 14. - С. 43-45. - Библиогр.: с. 45 (5 назв.).
17 Международные механизмы реализации и защиты права на жизнь // Научные труды «Әділет» - 2004 - №1 – 236 с
18 Баймаханов М.Т., Баймаханова Д.М. Права человека как объект изучения юридической науки //Правовая реформа в Казахстане. – 2003. - №3 (21). – С. 110-117.
19 Əбсаттаров М.Р. Европалық сот-адам құқығының қорғаушысы // Ақиқат. – Алматы, 2006. - №8. – 26-31 б.
20 Всеобщая декларация прав человека: универсализм и многообразие опытов. – М., 2009. – С. 230-239.
21 Amnesty International: Report. Death Sentences and Executions in 2000. Act 51/ 001/26.01/2001.
22 С.Жүрсембаев. "Адам құқықтары мен бостандықтарының шығу тарихы" // Заң және Заман. 2000, N 6, 10 б.
23 Bederman D.J International Law Frameworks. N.Y., 2001;
24 Fergusson DM, Horwood LJ, Boden JM. Does abortion reduce the mental health risks of unwanted or unintended pregnancy? A re-appraisal of the evidence. Aust N Z J Psychiatry. 2013 Apr 3.
25 Shaw M.N. International Law. Fourth Edition. Cambridge, 1997.
26 Сартаев Сұлтан. Ар мен дар алдындағы сөз (үшінші басылым) Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті - Алматы 2010.
27 Уголовный Кодекс Франции. – Спб., 2002 – 650 с.
28 Albery, N The Natural Death Handbook. Pbk 224pp £9.99GBP Published by Virgin Books 1993. Excellent coverage of various topics surrounding death, handled in a constructive and original manner. Good source references. Also on-line.
29 Singer, P Rethinking Life & Death - The Collapse of our Traditional Ethics. Pbk, 256pp £7.99GBP Oxford University Press 1995. Utilitarian approach with intersting examination of many case histories.
30 Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі «Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы» Заңы
31 Журсимбаев Сагиндык Кемалович. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть. Досудебное производство / С. К. Журсимбаев. - Алматы : NURPRESS, 2011. - 484 с.
32 Robinson, Paul H., and Jane A. Grall. 1983. "Element Analysis in Defining Criminal Liability: The Model Penal Code and Beyond." Stanford Law Review 35 (April).
33 Dubber, Markus Dirk. 2000. "Penal Panopticon: The Idea of a Modern Model Penal Code." Buffalo Criminal Law Review 4.
34 Edward Coke, Institutes of the Laws of England. Except as specifically noted, this Article will cite Part III (Vol. 3) of the second edition, published in 1648. The first edition of Part III of Coke’s Institutes was published in 1640; the first edition of Part I was published in 1628; and the first edition of Part II was published in 1642. This Article will cite only the first and third Parts. Coke also is known as Sir Edward Coke.
35 Lynch, Gerard E. 2000. "Towards a Model Penal Code, Second (Federal?): The Challenge of the Special Part." Buffalo Criminal Law Review 4.
36 Ronald L. Gainer, "Federal Criminal Code Reform: Past And Future,” 2 Buffalo Criminal Law Review 45 (1998).
37 National Commission on Reform of Federal Criminal Laws, Final Report: A Proposed New Federal Criminal Code (1971).
38 Rochin v. California, 342 U.S. 165, 172 (1952). The following tests for violations of the Due Process Clause of the Fourteenth Amendment: were established by Rochin: “shocks the conscience;” “offend those canons of decency and fairness which express the notions of justice of English-speaking peoples;” or run counter to the “decencies of civilized conduct.” Id. at 169-73; see also Jeffrey Blum et al., Comment, Cases that Shock the Conscience: Reflections on Criticism of the Burger Court, 15 Harv. C.R.–C.L. L. Rev. 713 (1980).
39 Францияның қылмыстық Кодексі: 1992 ж. қабылданып, 1994 жылы 1 наурызда өзгертіліп, 2002 жылы 1 қаңтарда өзгертілген.
40 Marvin E. Frankel, Criminal Sentences: Law Without Order (1973).
41 The Model Penal Code, an academic product, was undertaken by the American Law Institute after World War II. Its chief architect was Professor Herbert Wechsler. See, e.g., Peter W. Low, The Model Penal Code, the Common Law, and Mistakes of Fact: Recklessness, Negligence, or Strict Liability? 19 Rutgers L.J. 539, 539-40 (1988); see also Herbert Wechsler, Codification of the Criminal Law in the United States; The Model Penal Code, 68 Colum. L. Rev. 1425 (1968). Like other, previous codifications in England, the Model Penal Code (thereinafter MPC) deviated considerably from the common law. See infra Part VII and notes 238, 334, 396 and accompanying text.
42 ГФР қылмыстық-іс жүргізу кодексі: 1993 ж. 1 қаңтарындағы өзгертулері мен толықтырылуларымен.
43 Abortion law reform: the nexus between abortion and the role of women in the German Democratic Republic and the Federal Republic of Germany, 10 Dickinson Journal of International Law 137-57, 1991
44 Alternative draft of a penal code for the federal republic of germany, translated and with an introduction by J.J. Darby. Commentary by J. Baumann. South Hackensack, New York-London 1977 (The American Series of Foreign Penal Codes, 21)
45 L. Vahter. Eesti kriminaalseadustiku üldosa ülevaade (Overview of the General Part of the Estonian Criminal Code). – Eesti Politseileht 1929, No. 35/36, pp. 431–436 (in Estonian).
46 Indian Criminal Law: Containing the Indian Penal Code and Other Indian Acts Relating to Offences, and Also Acts of Parliament and Orders in Council . Triable in India, Including Act X of 1886 .
47 Criminal Law of the People's Republic of China (Adopted by the Second Session of the Fifth National People's Congress on July 1, 1979 and amended by the Fifth Session of the Eighth National People's Congress on March 14, 1997)
48 Georg BOSSHARD, Esther ULRICH, Walter BÄR, ‘748 cases of suicide assisted by a Swiss right-to-die organisation’, Swiss Medical Weekly, Vol. 133 (2003) 330
49 African Journal of International and Comparative Law. 1996. №4. Р. 940.
50 This chapter is a revised version of the report published by the Death Penalty Project in March 2013, titled: The Death Penalty in Japan. The full report is available from: http://content.yudu.com/A22nfv/DPP-Japan-Report/
51 National Research Council. Deterrence and the Death Penalty. Washington, D.C.: The National Academies Press, 2012.
52 Amnesty International USA (2012). Death sentences and executions 2011. pdf-document available at http://www.amnestyusa.org/research/reports?issue=17, accessed on 28/03/2012.
53 Geerken, M. & Gove, W. R. (1975). Deterrence: some theoretical considerations. Law and Society Review, 9, 497-513.
54 Mocan, H. N. & Gittings, R. K. (2003). Getting off death row: commuted sentences and the deterrent effect of capital punishment. Law and Economics, 46, 453-478.
55 Dezhbakhsh, H. & Shepherd, J. M. (2006). The deterrent effect of capital punishment: evidence from a “judicial experiment”. Economic Inquiry, 44, 512-533.
56 Donohue, J. J. & Wolfers, J. (2006). Uses and abuses of empirical evidence in the death penalty debate. Stanford Law Review, 58, 791-845.
57 Radelet, M. L. & Lacock, T. L. (2009). Do executions lower homicide rates? The views of leading criminologists. Criminal Law & Criminology, 99, 489-508.
58 The Innocence Project (undated). http://www.innocenceproject.org, accessed on 28/03/2012.
59 Down with the Death Penalty. The Economist. Vol. 351, Issue 8119. Academic Search Premier. May 1999.
60 Kirchgässner, G. (2011). Econometric Estimates of Deterrence of the Death Penalty: Facts or Ideology? Kyklos, 64(3), 448-478. doi:10.1111/j.1467-6435.2011.00515.x
61 Lui, Zhiqiang. Capital Punishment and the Deterrence Hypothesis: Some New Insights and Empirical Evidence. Eastern Economic Journal. Vol. 30, Issue 2. Business Source Premier. Spring 2004.
62 Yunker, James A. A New Statistical Analysis of Capital Punishment Incorporating U.S. Postmoratorium Data. Social Science Quarterly. Vol. 82 Issue 2, pp 297-311. Econlit. June 2001.
63 Zimmerman, Paul R. State Executions, Deterrence, and the Incidence of Murder. Journal of Applied Economics. Vol. 7 Issue 1, p163, 31p. Business Source Premier. May 2004
64 Smith, Eric; Williams-Harold, Bevolyn. A Costly Matter of Life or Death. Black Enterprise, Vol. 29 Issue 2, p26. Academic Search Premier. September 1998.
65 "Euthanasia and the law". BBC News. 23 December 2002.
66 "Luxembourg says 'yes' to euthanasia". Daily Mail. 20 February 2008.
67 "Oregon’s Death with Dignity law and Euthanasia in the Netherlands: Factual Disputes". Leg.state.vt.us.
68 Margaret Otlowski (1997). Voluntary Euthanasia and the Common Law. Oxford University Press. pp. 175–177. ISBN 9780198259961.
69 Chong AM, Fok SY (December 2004). "Attitudes toward Euthanasia in Hong Kong – A Comparison Between Physicians and the General Public". Death Studies 29 (1): 29–54. doi:10.1080/07481180590519769. PMID 15726742. Chong AM, Fok SY (2009). "Attitudes toward euthanasia: implications for social work practice". Soc Work Health Care 48 (2): 119–33. doi:10.1080/00981380802533298. PMID 19197770.
70 "Terminally ill patients often fear being a burden to others and may feel they ought to request euthanasia to relieve their relatives from distress." letter to the editor of the Financial Times by Dr David Jeffrey, published 11 January 2003.
71 "Voluntary Euthanasia". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 29 March 2010. Retrieved 13 June 2010.
72 "Euthanasia and Physician Assisted Suicide: All Sides". religioustolerance.org. Retrieved 2009-10-27.
73 "The Suicide Tourist", PBS FRONTLINE, 2 March 2010.
74 Lundin, Leigh (April 2009). "The Prosecution Rests". In Fairstein, Linda. Quality of Mercy. MWA Anthologies (New York: Little, Brown & Company). pp. 221–233. ISBN 978-0-316-01252-2.
75 "Physician Assisted Suicide (Pros & Cons, Arguments For and Against)". balancedpolitics.org. Retrieved 2009-10-27.
76 The earliest American statute explicitly to outlaw assisting suicide was enacted in New York in 1828, Act of 10 December 1828, ch. 20, §4, 1828 N. Y. Laws 19 (codified at 2 N. Y. Rev. Stat. pt. 4, ch. 1, tit. 2, art. 1, §7, p. 661 (1829)), and many of the new States and Territories followed New York's example." Thomas J. Marzen, Origins, Volume 27. p73-74.
77 Chapple, A.; Ziebland, S.; McPherson, A.; Herxheimer, A. (Dec 2006). "What people close to death say about euthanasia and assisted suicide: a qualitative study". J Med Ethics 32 (12): 706–10. doi:10.1136/jme.2006.015883. PMC 2563356. PMID 17145910.
78 Webster A.B. and Fletcher D.L. (2004) Assessment of the aversion of hens to different gas atmospheres using an approach-avoidance test. Applied Animal Behaviour Science 88(3):275-287.
79 Reilly J. (1998) Variables in Animal Based Research: Part 2. Variability associated with experimental conditions and techniques. ANZCCART Facts Sheet. ANZCCART News 11, http://www.adelaide.edu.au/ ANZCCART / publications / fs_variables_p2.pdf (accessed on 2010-08-27).
80 Reed B. (2005) Guidance on the housing and care of the African clawed frog Xenopus laevis. Horsham UK: Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA), http://www.rspca.org.uk/servlet/ Satellite? Blobcol = urlblob & blobheader=application/pdf&blobkey=id&blobtable=RSPCABlob&blobwhere=1125906255628&ssbinary=true (accessed on 2010-08-27).
81 Guttmacher Institute, State funding of abortion under Medicaid, State Policies in Brief, 2009,
82 Jones RK et al., Abortion in the United States: incidence and access to services, 2005, Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 2008, 40(1):6–16.
83 Currie J, Nixon L and Cole N, Restrictions on Medicaid funding of abortion: effects on birth weight and pregnancy resolutions, The Journal of Human Resources, 1996, 31(1):159–188.
84 Levine PG and Staiger D, Abortion policy and fertility outcomes: the Eastern European experience, The Journal of Law and Economics, 2001, 47(1):223–243.
85 Sonfield A and Gold RB, Public Funding for Contraceptive, Sterilization and Abortion Services, FY 1980–2001, New York: Guttmacher Institute, 2005.
86 Wetstein ME, The abortion rate paradox: the impact of national policy change on abortion rates, Social Science Quarterly, 1995, 76(3):607–618.
87 Kane T and Staiger D, Teen motherhood and abortion access, The Quarterly Journal of Economics, 1996, 111(2):467–506.
88 Haas-Wilson D, The impact of state abortion restrictions on minors’ demand for abortions, Journal of Human Resources, 1996, 31(1):140–158.
89 Korenbrot CC, Brindis C and Priddy F, Trends in rates of live births and abortions following state restrictions on public funding of abortion, Public Health Reports, 1990, 105(6):555–562.
90 Morgan SP and Parnell AM, Effects on pregnancy outcomes of changes in the North Carolina state abortion fund, Population Research and Policy Review, 2002, 21(4):319–338.
91 Sen B, State abortion restrictions and child fatal-injury: an exploratory study, Southern Economic Journal, 2007, 73(3):553–574.
92 Major B, Gramzow RH. Abortion as stigma: cognitive and emotional implications of concealment. J Pers Soc Psychol 1999;77:735–45.
93 Қазақстанда жасанды түсік жасатушылар тым жасарып барады. Тіпті балиғат жасына енді толғандар арасында да бұл белең алған.// http://news.nur.kz/239891.html
94 Әлемдегі қауіп-қатердің өршуіне байланысты Қазақстанда өлім жазасын қалдыру қажет пе? Қуаныш Әбілдәқызы // http://www.alashainasy.kz/one_theme_two_opinions/27614/
95 Қазақстанда өлім жазасын қалдыру ұсынылды // http://thenews.kz/2011/09/22/921511.html
96 Cover, J. & Thistle, P. 1988, ‘Time-Series, Homicide, and the Deterrent Effect of Capital Punishment’, Southern Economic Journal, vol. 54, no. 3, January, pp. 615-622.
97 Ehrlich, I. 1982, ‘On Positive Methodology, Ethics, and Polemics in Deterrence Research’, British Journal of Criminology, v. 22, no. 2, April, pp. 124- 139.
98 С.Ахметов: Установление запрета на аборты в Казахстане противоречит нормам Конституции // http://www.zakon.kz/4567484-s.akhmetov-ustanovlenie-zapreta-na.html
99 National Abortion Federation. Clinical policy guidelines. Washington, DC: National Abortion Federation; 2009. http://www.prochoice.org/pubs_research/ publications/downloads/professional_education/CPG2009.pdf.
100 Қазақтар қатерлі ісік дертін ажал үкіміндей қабылдайды // http://alashainasy.kz/person/225
101 Уйти по собственному желанию. Почему в Казахстане нет закона об эвтаназии? // http://www.zakon.kz/174401-ujjti-po-sobstvennomu-zhelaniju..html
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 114 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 114 бет
Таңдаулыға:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
ФИЛОСОФИЯ мен САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
МАГИСТРАТУРА
Әлеуметтік философия кафедрасы
МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері
Орындаған 2014 ж.
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекшісі
регалия қолы
аты-жөні
2014 ж.
Қорғауға жіберілді: Кафедра меңгерушісі
регалия қолы
аты-жөні
2014 ж.
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері тақырыбы бойынша
ДИССЕРТАНТТЫҢ АТЫ-ЖӨНІ
магистрлік диссертация жұмысына
Түйіндеме
Зерттеудің мақсаты - өмір сүру құқығының заңды мазмұнын және оның шет елдер мен Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілу әдістерін анықтап, оны реттеудің үйлесімді құқықтық моделін іздеп табу.
Зерттеудің негізгі дерек көздері шетелдік және отандық ғылымдардың еңбектері, ақпарат құралдарының деректері, Қазақстан Республикасындағы заңнамалық құжаттары құрайды.
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері атты диссертациялық жұмыс төрт бөлімнен тұрады.
Зерттеудің әдістемелік базасын танымның диалектикалық, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу принциптері, тарихи және объективтілік, сонымен қатар салыстырмалы-құқықтық, заңды және т.б. әдістері құрайды.
Салыстырмалы-құқықтық әдіс орталық орынды алады, себебі зерттеуде қойылған көптеген міндеттерді шешуге, саяси-құқықтық пікірдің дамуы қорытындысымен өмір сүру құқығы туралы қазіргі кездегі ілімнің өзара байланыс мүмкіншіліктерін ескертуге жол беретін қайталанатын құбылыстарды анықтауға мүмкіндік береді.
Біз Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері атты тақырыбында зерттеу жұмысын жүргізу барысында әлем елдері мен Қазақстан Республикасындағы қазіргі эвтаназия, аборт, өлім жазасы мәселелерінің қолданылуының құқықтық аспектілерін жете зерттедік, соның нәтижесінде мынадай ұсыныстарды ұсынамыз:
- Аса ауыр қылмыстардың қарқыны өсіп отырғанда, қылмыстардың аясын шектеп, қылмыстық заңда өлім жазасын сақтау қажет.
- Шет елдердің тәжірибесі көрсеткендей, зорлаудан болған жүктілік, әйел адамға өлім қауіпі туындаған және бала тумысынан ауру болатын жағдайлардың кез-келген кезеңінде әйел адамдарға аборт жасатуына рұқсат етіп, ал басқа жағдайларда абортқа толығымен тыйым салу керек деп ойлаймыз.
- Елімізде заң жүзінде және қатаң түрде эвтаназияны енгізіп, кейіннен қасақана адам өлтірулерге алып келмеу үшін эвтаназияны қарайтын елде арнайы комиссия құру керек.
Бұл магистрлік жұмыс 117 беттен, 16 суреттен тұрады.
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері
Право человека на жизнь: проблемы теории и практики
Human rights for living: theory and practice problems
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе 4
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі 13
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі 13
1.2 Халықаралық нормаларда адамның өмір сүруге құқығы бекітілген нормалары 28
2 Өмірге қарсы әрекеттер 38
2.1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстар 38
2.2 Шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығы 50
3 Адамның өмір сүру құқығының қамтамасыз етудегі проблемалар 62
3.1 Өлім жазасы 62
3.2 Эвтаназия 72
3.3 Аборт 82
4 Ұсыныстар 92
ҚОРЫТЫНДЫ 101
ПАЙДАЛАНҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕРІНІҢ ТІЗІМІ 109
Нормативтік сілтемелер
1. 25 қазан 1990 жылғы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері. Конституциялық актілер Құрастырған Ж.Бәйішев. - Алматы: Жеті Жарғы, 1997. - 496 б.
2. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі N 167 Қылмыстық Кодексі
3. Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 1 Нормативтік қаулысы
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Астана, 2008.
Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 желтоқсандағы N 1251 Жарлығы
5. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы Заңы
6. Францияның қылмыстық Кодексі: 1992 ж. қабылданып, 1994 жылы 1 наурызда өзгертіліп, 2002 жылы 1 қаңтарда өзгертілген.
7. ГФР қылмыстық-іс жүргізу кодексі: 1993 ж. 1 қаңтарындағы өзгертулері мен толықтырылуларымен.
Анықтамалар
1. Адамның құқықтары - бұл адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін табиғи мүмкіндіктер, адам қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет ету еркіндігі мен қадір-қасиетті, сонымен қатар əлеуметтік игіліктерді беруге кепілдік беретін саяси қатынастардың жүйесін біріктіретін нормалар мен ережелердің жиынтығы.
2. Өмір сүру құқығы - Халықаралық құқық пен көптеген демократиялық елдердің конституциясымен қорғалатын адамның жеке негізгі құқықтарының бірі.
3. Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы - өз күшін халықаралық қақтығыстар немесе елдегі ішкі толқулар мен қарулы қақтығыстар құрбандарын қорғауды қамтамасыз етуге және оларға көмек беруге бағыттай отыра Жер бетінде бейбітшілік болуына жағдай жасайтын халықаралық ізгілікті қозғалыс.
4. Биологиялық өлiм - адамның өмiрлiк маңызды функциялар бiржола тынатын, организм тiршiлiгiнiң тоқтауы.
5. Клиникалық өлім - көрінетін өмір белгілері (жүрек қызметі, тыныс алу) білінбейтін, орталық нерв жүйесінің қызметтері өшетін, бірақ ұлпадағы зат алмасу үдерістері сақталатын, өмір мен өлім арасында шектесетін терминалдық жағдай.
6. Бас миының бiржола семуi - үлкен ми сыңарын, дiңiн, көпiршесiн, орта ми мен мишықты қоса алғанда, мидың бүкiл қатпарының семуiмен қатар жүретiн, бас миы жүйке клеткаларының интегралдық функцияларын толық жоғалтуы.
7. Әрекетсіздіктен адамның өлтіру - кінәлінің адамның өлімін болдырмайтын шараларды қолданбауы.
8. Эвтаназия - қатты жазылмайтын аурумен ауыратын адам өмірін қысқарту немесе тоқтату, адамның азабына азайту немесе адамдарға қиналмай өлуге медициналық жолмен өлуге мүмкіндік беру.
9. Аборт (лат. Abortus - түсік) медицинада - құрсақтағы ұрықтың 28 апталық мерзімге жетпей тіршілігі үзілуі немесе түсік түсуі.
Белгілер мен қысқартулар
1. ҚазССР - Қазақ советтік социалистік республикасы
2. т.с.с. - тағы сол сияқты
3. т.б. - тағы басқа
4. АҚШ - Америка Құрама Штаттары
5. ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
6. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
7. ҚХР - Қытай Халық Республикасы
8. АСҚХП - Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт
9. ОАР - Оңтүстік Африка Республикасы
10. ҚР - Қазақстан Республикасы
11. ММУ - Мәскеу Мемлекеттік Университеті
12. ҚКХК - Қызыл Крест Халықаралық Комитеті
13. ОҚО ІІД - Оңтүстік Қазақстан Республикасының Ішкі істер департаменті
14. БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
15. ЕКПА - Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясы
16. ЕҚЫҰ - Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым
17. БАҚ - Бұқаралық ақпарат құралдары
18. ҚР ҰҒА - Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясы
Кіріспе
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі. Адам мен оның құқықтары қазіргі өркениетті деп танылған қоғамның ең жоғары игілігі болып табылады. Сондықтан да адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін құқықтық нормалар ең маңызды жүйені құрайды. Егемендік қолға тиген бойдан Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы атты концептуалды еңбегі жарық көрді. Осы құжатта мемлекет алдындағы стратегиялық мақсаттардың бірі - демократиялық бостандықтар мен адам құқығын сақтау есебінен дүние жүзі қоғамдастығында Қазақстанның саяси салмағын арттыру еді [1]. 1990-шы жылғы ҚазССР Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясының кіріспесінде еліміз Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын танитыны, ал 1991-ші жылғы Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заңда адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясында, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін мойындайтыны нақты көрсетілген [2].
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында белгіленген мемлекеттің жеті негізгі басымдығының ішінде демократияны одан әрі дамыту және саяси жүйені жаңарту бағыты ерекше аталған. Сол сияқты адам құқықтары мен бостандықтары, бір жағынан, Қазақстанда қалыптасып келе жатқан азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі, екінші жағынан, конституционализм идеясының құқықтық көрінісі, үшінші жағынан, құқықтық мемлекеттің басты белгілерінің бірі болып табылады. Адамның өмір сүру құқығы болса әмбебаптық маңыздылығына қарамастан, қазіргі әлемнің бірде-бір жерінде іс жүзінде (100% деңгейде) қамтамасыз етілмейді және кепіл бола алмайды, тіпті оған төніп тұрған маңызды қауіп-қатерлер көбеюде, атап айтқанда: адамдар қылмыскерлер қолынан, көптеген қарулы қақтығыстардан, аштық пен аурулардан, лаңкестік актілері мен саяси шиеленістерден, апаттар мен өзге де төтенше жағдайлардан, жүктілікті тоқтату арқылы эмбрион кезінде өлтірілу салдарынан, әртүрлі себептерге байланысты өмірден өз еркімен кету арқылы жаппай қаза табуда. Осы және тағы бірқатар факторлар миллиондаған қарапайым адам өмірінің қиылуына себеп болып отыр [3].
Соңғы жылдары қалыптаса бастаған экономикалық өсім халықтың әл-ауқатын жақсарта бастағанмен, адам құқықтарының сақталуы еліміз үшін әлі де проблема болып отыр. Оның көптеген себептері бар - жаппай жемқорлыққа алып келген мемлекеттік аппарат қызметінің тиімсіздігі, заңдарда кездесетін көптеген қайшылықтар, адам құқықтары мен бостандықтарының сот пен өзге де мемлекеттік органдарында қорғаусыз қалып жатқаны, халық арасында, әсіресе ауылдық жерлерде, әлі жиі кездесетін кедейшілік, құқықтық мәдениеттің төмендігі, қылмыстылықтың шектен шығуы. Қоғамдағы осындай жағдай адам өлтіру әрі адам өміріне қатер төндіретін қылмыстардың көбеюіне, көліктегі, жол бойындағы, өндірістердегі адам шығынына алып келетін апаттардың азаймауына, қоршаған ортаның ластануына және халықтың денсаулығының нашарлауына соқтырып отыр. Бұған қоса нашақорлық, қылмыстық аборттар және т.с.с. мәселелер бар. Осы факторлардың барлығы қоғамдағы қарапайым адамның жағдайын байқауға мүмкіндік береді.
Еліміздің құқықтық жүйесіндегі мәселелерге келсек, Қазақстанның құқықтық саясат тұжырымдамасы заңнамадағы бірқатар кемшіліктерді атап көрсетеді: Қолданыстағы заңдар нормаларын құқықтық реттеудегі ақаулықтарды толықтыру және оны қоғамдық қатынастардың барынша маңызды салаларына тереңдетуді іске асыру жолымен жетілдіру қажет, сол сияқты құқықтық реттеуді талап ететін қоғамдық қатынастарға ғылыми талдау жүргізу қажет. Осы құжатта былай делінген де сөздер бар: Бүгінде заң актілері мемлекеттік органдарға мазмұны заң шығарушының қалауына сай емес, ал кейде оған тікелей қайшы келетін заңға тәуелді актілер қабылдауға мүмкіндік беретін бланкеттік (сілтемелік) нормалардың көп мөлшерін қамтиды. Мемлекеттік органдардың норма түзушілік тәжірибесінде тар салалық, ведомстволық көзқарас жойылмаған, соның нәтижесінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды, адам құқықтарына, бостандықтарына және азаматтар мен ұйымдардың заңды мүдделеріне қысым жасау жол алған. Әрі бұл жәйт заңдарды іс жүзінде заңға тәуелді актілермен алмастыруға әкеп соқтырады. Осыған байланысты заң актілерін әзірлеу процесі сілтемелік нормалар санын қатаң түрде азайтумен және заңдарды мүмкіндігінше тиімді нақтылаумен сипатталуға тиіс. Сонымен бірге, қабылданған заңдардың толықтай іске асырылуын, соның ішінде қажет деген заңға тәуелді актілердің дер кезінде қабылдануын қамтамасыз ететін тетіктерді жетілдірген жөн.
Елімізде 20-жылдан бері жүргізіліп жатқан реформалардың түпкі мақсаты - құқықтық мемлекет қалыптастырып, адам құқықтарын қамтамасыз ету. Бірақ, әртүрлі себептерге байланысты адам құқықтары саласындағы бұл реформалар әлі де тиісті нәтижесін бермей отыр және ресми жарияланған мақсаттар мен күнделікті өмірдегі қайшылықтар одан әрі күрделенуде. Мұндай жағдайды әйгілі отандық ғалым, академик М.Т. Баймаханов адам құқықтары саласында бір шектен екінші шекке ұрынып және бірде-бір ойын аяғына дейін жеткізе алмай келе жатқан биліктің айқын стратегиясының болмауымен түсіндіреді. Осы жәйттердің барлығы, әрине, адам құқықтары мен бостандықтарының, оның ішінде өмір сүру құқығына да қатысты сақталуына, өз кедергілерін тигізетіні сөзсіз.
Адамның өмір сүру құқығы өз қалауы бойынша қоғам назарының мүмкіншіліктерін басқаруды қарастырады. Ал бұл эвтаназия мен өзіне-өзі қол жұмсау мәселелерін көкейтесті етеді. Бұл мәселе биомедициналық әдептің шегінен шыққан деуге болады. Онымен заңгерлер де, философтар да, діни қызметкерлер де, социологтар да айналысуда. Бұл мәселелер медициналық құқық бойынша құрылтайларда да қарастырылған. Өмір сүру құқығын іске асыру мәселелері табиғи ғылымның, ең алдымен, медициналық білімнің және олардың адамға әсерінің күшеюінің жаһандануына байланысты айрықша маңыздылыққа ие болады.
Соңғы онжылдықта медициналық ғылым мен биологияда үлкен өзгерістер болды, ол құқықтық шешу мен реттеуді талап ететін медициналық және этикалық-құқықтық сипаттағы жаңа мәселелердің пайда болуына әкеп соқты. Жаңа биомедициналық технологиялар құқықтық реттеу мәселелерін тудырып, адамның ағзасына әсер етудің (жасанды ұрықтандыру, гендік инженерия, ағзаларды және мүшелерді трансплантациялау және т.б.) жаңа деңгейіне жетті. Осыған орай медицина мен құқықтың өзара байланысы қоғамның назарын аударады. Диссертациялық жұмыстың өзектілігі Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасындағы денсаулық сақтау туралы, Емделушінің құқығы туралы, Медициналық көмектің мемлекеттік кепілдігі туралы және т.б. жаңа заңдарды дайындаумен анықталады.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Берілген жұмыста алғашқы рет адамның өмір сүру құқығының қазақстандық заңнама мен халықаралық-құқықтық актілерімен салыстырулар келтірілген. Өмір сүру құқығы түсінігіне жаңадан түсініктеме беріліп, оның негізгі элементтері анықталған. Сондай-ақ, мұнда Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстарға зерттеу жүргізіліп, шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығына талдаулар жасалынған. Адамның өмір сүру құқығын қамтамасыз етудегі проблемалар, аборт, эвтаназия, аборт туралы кеңінен қарастырылған.
Теориялық және практикалық маңыздылығы. Бұл мәселе жұмыста қарастырылған мәселелер мен онда көрсетілген дәлелдеулердің деңгейінің, ұсыныстар мен қорытындылардың өзектілігімен анықталады. Автор арқылы өмір сүру құқығының концепциясы дайындалып, оның мазмұны ашылды, өмірден айырудың түрлері көрсетіліп, қазіргі қазақстандық заңдылықтарды жандандыру бойынша ұсыныстар ұсынылған.
Диссертациядан алынған нәтижелер құқық қолдану қызметінің тәжірибесін жақсарту үшін, сонымен қатар ғылыми және оқыту мақсаттарында қолдануға болады. Сонымен қатар диссертация материалдары Мемлекет және құқық теориясы, Азаматтық құқық пәндері бойынша, арнайы курстар Медициналық құқық, сонымен қатар саяси курстар Әлеуметтік саясат, Әлеуметтік саланы басқару және т.б. пәндер бойынша оқыту материалдарын дайындау және жүргізуде қолданылуына болады.
Зерттеудің объектісі. Адамның өмір сүруге шынайы құқығын іске асыру кезінде пайда болатын қоғамдық қатынастар.
Зерттеу пәні. Қазақстан Республикасында адамның өмір сүру құқығы түсінігін, құқықтық мазмұнын және соны құқықтық реттеуді анықтау мәселесі.
Тақырыптың ғылыми өңделу деңгейі. Адамның өмір сүру мен өмірден айыру құқығын іске асырудың жалпы теориялық мәселелері отандық құқықтық әдебиеттерде жеткілікті зерттелмеген. Адамның өмір сүруге құқықтарының тұжырымдамасының негізі Г.Гроций, Д. Локк (Ұлыбритания), И. Г. Фихте, И. Канта, А. Шопенгауэр, Т. Джефферсона и Т. Пэйна (АҚШ), Ф. М. Вольтера, Д. Дидро, Ж. Ж. Руссо (Франция) сынды ойшылдардың көптеген еңбектерінен бастау алады. Бұл ойшылдардың еңбектеріндегі ең басты ой адамның еркіндігінің, тәуелсіздігінің, еркін өмір сүруінің конституциялық-құқықтық ретте бекітілуіне негізделген.
Адамның өмір сүруге құқығының әр түрлі аспектілері А. Дайси, X.Крамер, С. Крэг, Р. Пруссар, И. Сабо, Д. Хариссон, Джонсон Р. Альбери Н. Сингер П. тәрізді шетел авторлардың ғылыми еңбектерінен көрініс тапқан.
Дэвид Кинли өзінің Адамдардың құқығы бойынша конвенция: инкорпорациясыз сақтау туралы еңбегінде жалпы адамдардың құқығын сақтау саласындағы әлемдік аренадағы адамдардың конституциялық құқықтарын зерттеуге аса зор мән берген.
Сондай-ақ, Доминик Макголдрик Адамдардың құқығы бойынша Халықаралық комитеттің келісімшартының азаматтық және саяси құқықтардың дамуындағы рөлі, Лайфард Тон Халықаралық адамның құқығы мен стандартарының негізінде балаларды бас бостандығынан айыру, Мойкли Даниэль Адамдардың құқығы мен терроризмге қарсы күрестегі дискриминация, Фороуизк Магдалена Адамдардың құқығы бойынша Еуропалық сотта халықаралық құқықтың қабылдануы, Лоренц Лангер Діни қылмыстар мен адамдардың құқықтары: діндерді диффармациялау нәтижелері атты еңбектері бүгінгі таңдағы адамдардың өмір сүру құқықтарын қорғау мен сақтауға бағытталған.
Шет елдің құқықтық әдебиеттерінде А. Камю мен А. Кестлердің жүргізген зерттеулері үлкен сұранысқа ие, яғни Өлім жазасы туралы ойлар еңбегі, сондай-ақ, Монреалдық университеттің (Квебек, Канада) професоры Уильям Шабастың - Халықаралық құқықтағы өлім жазасының кейінге қалдырылуы (Schabas W., The Abolition of the Death Penalty in International Law, Cambridge, Grotius Publications Limited, бірінші басылымы - 1993 ж., екінші басылымы - 1998 ж.) мен Өлім жазасы қатаң жаза және азап: халықаралық соттарда дауласуға болатын ең жоғарғы жаза (Schabas W., The death penalty as cruel treatment and torture: capital punishment challenged on the worlds' courts) сияқты еңбектері де көпшілік қауымның назарын жаулап алды.
Берілген тақырып бойынша келесідей шет елдер ғалымдарының еңбектері қызығушылық тудырады: Беккариа Ч., Боуэрса В,. Бредли Э., Дженис М., Канта И., Кракенбергер А., Курран В., Кэй Р., Радле М., Свандзе., Селлина Т., Уолкер Н., Фуко М., Ходкинсон П., Худ Р., Эрлих И. және т.б.
Бірақ бұл мәселелерді жинақтау адамның өмір сүру және өлу құқығын шынайы іске асыру тарапынан болмаған жағдай.
Зерттеудің мақсаты - өмір сүру құқығының заңды мазмұнын және оның шет елдер мен Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілу әдістерін анықтап, оны реттеудің үйлесімді құқықтық моделін іздеп табу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді орындау керек:
- өмір сүрудің шынайы құқығы түсінігінің пайда болуына тарихи-құқықтық талдау жасау;
- өмірге анықтама беріп, өмір сүру құқығының мазмұнын ашу;
- адамды лайықты өмір сүру құқықтарымен заңды түрде қамтамасыз ету жағдайын талдау;
- Қазақстан Республикасында адам ағзасын ауыстыру, репродуктивтік құқықтарын құқықтық реттеу мәселелерін зерттеп, өмір сүру құқығын іске асыру;
- өмірден айырудың түрлерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасында өмір сүру және оған шек қою құқықтарын іске асыруға арналған заңдылықтарды толықтыру және өзгертулер енгізуге ұсыныстар жасау.
Зерттеудің әдістемелік базасын танымның диалектикалық, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу принциптері, тарихи және объективтілік, сонымен қатар салыстырмалы-құқықтық, заңды және т.б. әдістері құрайды.
Салыстырмалы-құқықтық әдіс орталық орынды алады, себебі зерттеуде қойылған көптеген міндеттерді шешуге, саяси-құқықтық пікірдің дамуы қорытындысымен өмір сүру құқығы туралы қазіргі кездегі ілімнің өзара байланыс мүмкіншіліктерін ескертуге жол беретін қайталанатын құбылыстарды анықтауға мүмкіндік береді.
Өмір сүру құқығын талдау кезінде жүйелеу әдісі де қолданылды, оның артықшылығы саяси пікір тарихында әр түрлі концепцияларды бүтін ретінде анықтап, сонымен қатар өмір сүру құқығы туралы әдебиеттер мен теориялық тұжырымдары, қазіргі кездегі концепциялармен байланысын анықтауға негізделген.
Зерттеудің теориялық негізін отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері, дүние жүзілік адамның өмір сүруіне қарсы жасалған қылмыстардың, эвтаназия, аборт әрекеттерінің статистикалық мәліметтері, шет елдердің және еліміздің адамның өмір сүру құқығына қатысты заңдары мен тұжырымдамалары құрайды. Диссертациялық жұмысты жазу кезінде классикалық саяси-құқықтық және философиялық ойшылдардың, сонымен қатар қазіргі кездегі авторлардың жұмыстары қолданылды: Г.Гроций, Дж.Локк, Ж-Ж.Руссо, Н.М. Әбдіров, М.М. Қадыров, К.Ш. Құрманов, Г.С. Мәуленов, Е.А.Оңғарбаев, А.С. Ибраева, Ч.К. Утегенов М.Орынбеков, Н.Байтенова және т.б. еңбектері құрайды.
Ғылыми зерттеудің нәтижесінде қорғауға ұсынылған келесідей теориялық жағдайлар анықталды:
1. Әр түрлі кезеңдерде шынайы құқықтың мазмұны өзгеріп отырған, бірақ бұл кезде позитивтік құқық әрқашанда шынайы құқыққа сәйкес келген жоқ. Шынайы құқықтың бастапқы орны әрбір адамның табиғи немесе Жаратушы берген ажырамас өмірі мен еркіндігі, сонымен қатар, ақыл-ойы, мақсаты мен құштарлығы болып табылады. Құқықтық мемлекетте шынайы құқық пен позитивтік құқық байланысып, айырылмай жүреді. Шынайы құқықты белгілеу позитивтік құқықтың күмәнсіз екенін дәлелдейді.
2. Жоғары деңгейдегі ұрықтанған кезден бастап мидың қайтымсыз қаза болуын позитивтік заңмен қорғалатын, физиологиялық және әлеуметтік функцияларды шынайы түрде қолдайтын, оның тіршілік әрекетін құрайтын шынайы, жеке мүліктік емес, материалдық емес игілік ретінде өмірге анықтама беріледі.
3. Өмір сүру құқығының мазмұнына кіреді:
- өмірді сақтап қалу құқығы;
- жеке басына қол сұғылмау құқығы;
- өмірді қамтамасыз етуге жағдайлар жасауға мемлекеттен талап ету құқығы;
- денсаулықты қорғау және медициналық көмекке құқығы;
- өміріне билік ету құқығы.
4. Лайықты өмір сүруге адамның құқығын заңды түрде қамтамасыз ету - бұл заңдылықта бекітілген мемлекеттің азаматтары алдындағы міндеттерін шынайы орындау, жеке тұлғаның еркін дамуына әсер ететін қазіргі кездегі өркениеттің материалдық және әлеуметтік игіліктеріне ие болу және оларды пайдалану, азаматтардың өмір сүру сапасы мен деңгейін арттыру болып табылады.
5. Репродуктивтік құқықты қорғау және іске асыру саласында заңдылықтарды жаңарту мақсатында азаматтардың репродуктивтік заңды анықтамаларын бекіту керек, яғни ол репродуктивтік денсаулық салдарынан және медициналық көрсеткіштерін есепке ала отырып баланы туудан бас тарту немесе тууға қатысты таңдауларды еркін жасау құқығынан пайда болады.
6. Ағзалар мен мүшелерін трансплантациялаудың қылмыстық деректері адамдарды аман алып қалу мен емдеуде донорлық ағзалар мен мүшелерді қолдануға тыйым салу үшін кедергі немесе негіз болмауы керек. Бұндай қызмет түріне лицензия беру кезінде мүмкін болатын қиянаттардан заңдар мен нұсқаулықтар қорғауы, ал қызметтің өзі қатаң бақылауда болуы керек.
7. Адамды өмірінен айырудың үш түру анықталды - өлім жазасы, өзіне-өзі қол жұмсау және эвтаназия. Өлім жазасы - бұл жазаның ең жоғары жаза болып саналады, ол мемлекет арқылы әлеуметтік-қауіпті қылмыскерлерді өмірінен айырудың заңды, регламенттік құқығы. Ол қылмыстық заңдылықта бекітілген және соттың үкімі бойынша іске асырылады.
Халықтың денсаулығын қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңдылықтар негізіне өзіне-өзі қол жұмсау дүниежүзілік дінмен кінәрат тағатын және жеке тұлғаны толық дезадаптациялануына алып келетін, күйзеліс және депрессиялық жағдайлардың салдарынан жеке тұлға өз өмірінен өзі моральдық айыру деп енгізілуі тиіс.
Көптеген шет елдердің құқықтарында эвтаназия адамды өмірінен айыру әдісі болып табылады. Ол барлық елдерде ғасырлар бойы құрылған, дәрігерлердің этикасы мен Гиппократқа берген сөзіне қарсы келеді, сондықтан да заңды түрде тыйым салынған.
Жұмыстың апробациясы.
Жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 7 бөлімшеден тұратын үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады және ол ___ бетте жазылған.
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі
Қоғамның басты байлығы - адам. Елбасымыз халыққа Жолдауында Адам елдің басты байлығы - деп атап көрсетті. Адамға өмір бір-ақ рет беріледі. Адамның тағдыры Алланың қолында, ол өзінің азды-көпті кешкен тіршілігінде пешенеге жазғанын көріп, сезінеді.
Адамның құқықтары - бұл адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін табиғи мүмкіндіктер, адам қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет ету еркіндігі мен қадір-қасиетті, сонымен қатар əлеуметтік игіліктерді беруге кепілдік беретін саяси қатынастардың жүйесін біріктіретін нормалар мен ережелердің жиынтығы. Мемлекет адамның құқықтарын заңмен бекітеді және олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
Өмір сүру құқығы - Халықаралық құқық пен көптеген демократиялық елдердің конституциясымен қорғалатын адамның жеке негізгі құқықтарының бірі. Өмір сүру құқығының мазмұны көп қырлы және әр түрлі елдерде (өлім жазасының түрліше режимдері сақталуы себепті) өзара айырмашылығы болады. Қазіргі заманғы конституциялардың бір қатарында, өмір сүру құқығы, заңмен өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыс шеңберін белгілеу, сондай-ақ өлім жазасы түрінде жазалау қолданылмайтын адамдар тобын көрсету арқылы нақтыланады.
Өмір сүру құқығы осы саладағы барлық басқа құқықтар мен бостандықтардың бастапқы негізін құрайды. Ол әлемдік өркениеттің абсолютті құндылығы болып табылады, өйткені адам қайтыс болған жағдайда қалған құқықтардың барлығы мағынасы мен мәнін жоғалтады. Бұл іргелі құқықты адамның жеке басының мемлекет, оның өкілдері не болмаса жеке тұлғалар тарапынан оның өміріне кез-келген заңсыз қол сұғушылықтан еркін болу құқығы ретінде қарастыруға әбден болады [4].
Адамның құқықтарын қорғаудың маңызды механизмі мемлекеттің қылмыстық-құқықтық қорғауы болып табылады. Адамды, оның бостандықтары мен құқықтарын қорғау өз мақсатына жетуі үшін заңды түрде адамның өмірінің басталуы мен аяқталуын бекіту қажет.
Қылмыстық-құқықтық салада өмірдің аяқталуы туралы ешқандай талқылаулар жоқ, әсіресе біздің мемлекетіміздің заңы бойынша эвтаназияның қолданылуына тыйым салынған. Сонымен бірге, адамның өмірінің аяқталуы заң тұрғысынан маңызды орынға ие. Өлімге әрдайым прегоналдық күй, арпалыс, клиникалық өлім бірге келеді. Кәдімгі жағдайда клиникалық өлімнің ұзақтығы 5-6 минуттан аспайды. Егер бас миы тыныс алу және жүректің соғысы тоқтағанынан кейін де, өмір сүру қызметін жалғастырып жатса, адам тірі болып саналады және қылмыстық заңның қорғауында болады. Егер реанимациялық шаралар жүргізілмесе немесе нәтижесіз болса, биологиялық өлім келеді [5].
Өлімнің фактісін анықтаудың нақты белгілерінің болуы трансплантацияның кеңінен таралған жағдайларында өте қажет. Өлім моментінен қаншалықты аз уақыт өтсе, соншалықты жеке адам ағзаларын ауыстыруда табысты жұмыстар жүргізіледі. Сондықтан теріс пайдаланушылықты болдырмау үшін мидың өлімін ағзаны ауыстырып қондырушылар мен дайындаушыларға тәуелсіз дәрігерлердің бригадасымен белгіленуі керек. Қазақстан Республикасының № 193 2009 жылдың 18 қыркүйегінде қабылданған Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес, биологиялық өлім өмірлік маңызды функциялар біржола тынатын, организм тіршілігінің тоқтауын білдіреді. Биологиялық өлімді медицина қызметкері мынадай белгілердің жиынтығы негізінде растайды: жүрек қызметінің тоқтауы; тыныс алудың тоқтауы; орталық жүйке жүйесі жұмысының тоқтауы [6].
Сондай-ақ, бүгінгі күнде құқық саласында эвтаназия ұғымы да кең таралған. Эвтаназия - әлдебір әрекетпен немесе құралдармен, соның ішінде оның өмірін жасанды ұстап тұрған аспаптың жұмысын тоқтату жолымен, ауыр науқастың өз өлімін тездету жөніндегі өтінішін қанағаттандыру. Негізі кез-келген науқас медикаментозды өлімнен бас тартуға құқылы. Адам өмірі, қандай жағдай болмасын, сақталуы тиіс басты құндылық екені сөзсіз. Ал эвтаназияның түрлері келесі суретте көрсетілген (1-сурет)
Эвтаназияның түрлері
пассивті (аурудың қолдаушы терапиясын дәрігерлердің әдейілеп тоқтатуы)
Ерікті (аурудың еркімен жүзеге асырылады)
Еріксіз (аурудың еркіне тыс жүзеге асырылады)
Активті (өліп бара жатқан адамның өлімін тездетуші дәрілерді енгізу немесе басқа да әрекеттерді қолдану)
Сурет 1 - Эвтаназияның түрлері
Адам бар жерде ауру, ауру бар жерде ауыр өлім болмай тұрмайды. Кейде айықпас дертке шалдыққан науқастардың өмірден безініп, Алладан жылдам өлім сұрап, о дүниеге ертерек алып кетші, - деп жаратқанға жалынатыны жасырын емес. Пенде болған соң барлығымыздың да, әйтеуір бір күні арғы жаққа сапар шегетініміз өтірік емес қой. Дегенмен мына жалған өмірге жылап келетін адамзат баласы о дүниеге қиналмай кеткісі келетіні рас. Соңғы жылдары батыс елдерінде әлгіндей жазылмайтын ауыр науқасқа шалдыққандарды өз өтініші бойынша қинамай о дүниелік ететін тәсіл кеңінен қолданыла бастаған. Көптеген дәстүрлі, дәстүрлі емес діни түсінік бойынша, өзін-өзі өлтіру күнә деп есептелінгенімен, жазылмайтыны белгілі болған, төсек тартып, жаны да тәні де азап шегіп жатқан саналы адамның өлім өтініші бір қарағанда орынды секілді көрінетіндей. Жалпы әлем осы мәселеге қатысты шуласып жатқан тұста, біздің қоғамда бұл тақырып мүлде көтерілмей тұр. Кімнің қиналғысы келеді дейсіз. Десек те, әлем елдері мен дәрігерлер қауымы өзін-өзі өлтіруге өтініш білдіру мәселесіне келгенде түрлі пікірде қалып отыр. Бірі бұл діни тұрғыда дұрыс емес, адамның жанын алу Құдайдың ғана еркімен болатын нәрсе десе, енді бірі жазылмайтыны белгілі болған, күні таянған науқастардың өз өтінішімен өмірден кеткісі келетінін қолдап, заңдастырып та қойған. Ал эвтаназияның әлем елдері бойынша қолданылуын төмендегі суреттен көре аламыз (2-сурет).
Сурет 2 - Әлем елдері бойынша эвтаназияның қолданылу ерекшеліктері
Эвтаназияны қолданысқа енгізуде Нидерланды мемлекеті ең алғашқылардың бірі болып табылады. Бұл елдің Жоғарғы Соты мұны тиімді тәсіл деп таныған. Ал Бельгияда эвтаназия 2002 жылы заңдастырылып, 200-ге жуық өлім аузындағы науқастардың қиналмай өмірмен қош айтысуына көмектескен. Ал 2004 жылы осы тәсілді өзіне қолданғандардың саны 360-қа жетіпті. АҚШ-тағы Калифорния штатының Жоғарғы соты сонау 1976 жылы өмірді уақытша соза тұратын ем-дом жасауды шектейтін заң шығарып қойса керек. Мұны АҚШ-тың басқа да штаттары дұрыс көріп, өз жерлерінде де қолданысқа енгізіпті. Бүгіндері эвтаназия әдісі Құрама Штаттарында кең қолданысқа ие бола бастаған. Бірақ аталмыш заң бойынша науқас комаға түскенде, не болмаса операция барысында жүрегі тоқтап, клиникалық өлімге душар бола қалса, науқастың алдын ала жасаған өз шешімі бойынша одан әрі өмірін уақытша ұзарта тұратын реанимациялық тәсілдер тоқтатылады. Мұндай жеңіл өлімге қол жеткізетін заң тіпті Қытайда да қабылданған көрінеді. Әйтсе де, өз өтініші бойынша дозасы еселенген ұйықтататын дәрі немесе басқа да бір өмірді тоқтататын ине егуге АҚШ заңы бойынша қатаң қарсылық бар. Германияда да солай. Ешкімді өз өтінішімен болса да, өмірін қиюға болмайды. Француз дәрігерлерінің үштен екісі жаны қиналыста жатқан, жазылуы мүмкін емес науқастарға қатысты эвтаназия әдісін қолдануды қолдайды екен. Ресейде бұл тәсілге заң бұзушылық ретінде қарайды. Тіпті қылмыстық жауапкершілікке тартылып, әдейі кісі өлтірді деген айып тағылып, дәрігерді абақтыға тоғыту да көзделген. Жалпы орыс дәрігерлері эвтаназияны қолдануды құп көрмейді. Моральдық жағынан дұрыс емес деп топшылайды. Пікірлердің, заңдардың саналуандығына қарамастан, эвтаназияны насихаттау жұмыстары әлемде толастамай отыр. Оны жақтаушылардың алға тартатыны: адам өмірі тек денсаулығы толыққанды өмір сүруге жарағанда ғана мағыналы, өлімші халде қиналып жатқанша бір екі апта немесе бір-екі ай бұрын өз өтінішімен өмірден ертерек кеткені науқас үшін тиімді болмақ. Біз олардың қиналысын түсінуіміз керек және қиналмай ертерек жан тапсыруына жәрдемдесуіміз шарт, - дегенге саяды. Қарсы жақ болса: Ол дегеніміз өзін-өзі өлтіру. Қылмыс. Өмірден өз еркімен кетуіне жол беру моральдық тұрғыдан жаңсақтық. Тіпті адам есін білмей, былайша айтқанда, өсімдік тәрізді халде жатса да, басқалар үшін оның сол жатқанының өзі үлкен мәнге ие болуы мүмкін. Діни ұстаным бойынша да өзін-өзі өлтірген адам кешірілмес күнә жасағаны, - деген пікірде.
Ал енді алысқа бармай, өз еліміздегі жағдайға келсек, Қазақстанда эвтаназияны қолдануға қатысты не қарсы, не жақтайтын заң жоқ. Тіпті бұл мәселе мемлекеттік деңгейде ауызға да алынбаған көрінеді. Ауру Алланың ісі дейтін қазекем әу бастан Әзірейіл қашан келіп жанын алып кеткенше күтуге әзір. Бір шетінен дініміз де, салтымыз да, дүниетанымымыз да бұған қарсы. Жалған дүниеге келген соң, сау болсаң да, ауру болсаң да, Алланың берген өмірін сүруге хақылысың. Исламның шарты бойынша ауыр дертті де жеңіл дертті де Алла Тағала сынақ үшін жібереді. Жан шыдатпас дерт арқылы бұл дүниедегі кейбір күнәларыңнан тазаруың да мүмкін. Асыл дініміздің осы бір қағидаттарын қатаң ұстанатын ұлтымыздың эвтаназияға аса мән бермеуінің де бір сыры осында жатқан секілді. Дегенмен, пенде шіркіннің өмірі қыл үстіне жатқанда жанын қоярға жер таппай, есін алған аурудан ертерек құтылғысы келіп, безектейтінін қайтып жасырарсың. Адамның бәрі шетінен төзімді емес. Қайткен күнде де адамзат өркениеті демократиялық жолды қалап, жеке адамның таңдау құқығы бірінші кезекке шығып отырған қазіргідей жаңарған заманда, әлеуметтің ақыл есі толысып, мәселені қоғам болып шеше алатын тұста бұл тақырыпты да халықтың талқысына тастағанды дұрыс көріп отырмыз. Себебі әлем бұған бей-жай қарап отырған жоқ. Адамның өмірі сөз етілгенде кез-келген нәрсені ақылмен таразылап, кей кезде таңдау құқығын жеке адамның өзіне қалдырғанның да айыбы жоқ сияқты. Әркімнің өз өміріне өзі ғана жауапты екенін де естен шығармаған абзал.
Адамның өмірінің басталуын анықтау да дискуссияға толы мәселелердің бірі, онымен адамның өміріне қастандық жасауды анықтау байланысты.
Бұл бойынша әртүрлі көзқарастар бар. Біріншісі - баланың өз бетінше өмір сүруі оның дем алуынан немесе кіндіктен ажыратылған кезінен басталады десе, екіншісі - өмірдің басы анасының физиологиялық босануынан бастау алады деген ойды ұстанады, себебі бұл кезде іштегі нәресте ана құрсағынан тысқарыда тіршілік етуге толығымен дайын болады. Сондай-ақ, өмірдің басталуы оны ұрықтану күнінен басталады деген пікір бар.
Осылайша, қылмыстық құқықтық доктринасында өмірдің басы мен оның қылмыстық-құқықтық қорғанысы туралы нақты пікір жоқ.
Биологтардың ойынша, тірі ағзаның өмірі аналық жасушаның ұрықтануынан басталады, ал кішкентай ағза бойынша қанның тікелей айналымы 26-шы күннен басталады. Жүктіліктің 9-10 аптасынан нәресте көз алмасымен қозғалта бастайды, оянады және ұйықтайды, ал жүктіліктің 12-ші аптасында баланың барлық ағзасының жүйелері қызмет ете бастайды. Сондықтан осы уақыттан бастап ол өзінің мінезі бар тіршілік иесіне айналады, анасының эмоциялық күйін түсінеді.
Сондықтан болар, Францияда баланың өмірі ұрықтануынан кейінгі 10-шы аптасынан бастап заңмен қорғалады, Данияда - 12 аптадан кейін, Швецияда - 20 аптадан кейін. Сонымен бірге, көптеген елдерде, баланың өмірі заңды түрде тек ол өмірге келгеннен бастап қорғалады.
Өкінішке орай, біздің республикамыздың заңнамасында адамның өмірінің басталуын және баланың өміріне қатысты қоғамдық қауіптілік туындайтынын анықтайтын нақты белгілері жоқ. Бүгінгі күнде біздің қоғамымыз баланың өмірін анасының босануынан бастап қорғайды және егер физиологиялық босану кезінде немесе баланың денесінің анасының денесінен бөліну кезінде құқыққа қарсы әрекеттер жасалынатын болса, оны қылмыстық әрекет деп таниды. Осыған орай, ҚР ҚК 97 бабына сәйкес, анасының өзiнiң жаңа туған сәбиiн туып жатқан кезiнде, сол сияқты одан кейiнгi кезеңде психикасын бұзатын жағдайда немесе есiнiң дұрыстығын жоққа шығармайтын психикасы бұзылуы жағдайында өлтiруi жаңа туған нәрестені анасының өлтіруі болып табылады [7]. Қазіргі кезде абортқа қатысты нормалар барлық әлемнің мемлекеттерінде бар. Келесі суреттен әлем елдерінің ішінде 2013 жылдың көрсеткіші бойынша әйел адамдардың аборт жасатуының сандық мәліметтері келтірілген.
Сурет 3 - Әлем елдері бойынша аборт кең тараған мемлекеттер
Біраз елдерде сәйкес қылмыстық-құқықтық нормалар арнайы заңдарда берілген (Дания, Швеция, Франция). Алайда абортқа қатысты қылмыстық саясат пен жазаланатын әрекеттердің құрамы қазіргі елдерде сол мемлекеттің жасанды жолмен жүктілікті тоқтатуына қарым-қатысына қарай ажыратылады.
Барлық мемлекеттерді абортты қолдауына қарай төрт топқа бөлуге болады:
Төменде қазіргі кезде жасалынып жатқан аборттың түрлері келтірілген.
Аборттың түрлері
Хирургиялық аборт - жатыр қуысын қырып тастау
Медикаментоздық аборт - жүктілікті дәрілермен медикаментоздық тоқтату
Мини аборт - 5 аптаға дейінгі жүктіліктегі ваккумдық аборт
Сурет 4 - Аборттың түрлері
Толық тыйым салу. Бұл топтағы елдерде аборт анасының ішіндегі баланы өлтірумен теңестіріледі және адамды өлтірумен бірдей дәрежеде болып келеді. Ауғаныстанда, Анголада, Бангладеште, Венесуэлада, Гватемалада, Гондураста, Египетте, Индонезияда, Иракта, Иранда, Ирландияда, Йеменде, Колумбияда, Ливанда, Ливияда, Мавританияда, Малида, Непалда, Никарагуада, Оманда, Парагвайда, Сальвадорда, Сирияда, Чилиде, Филиппинада аборттар толығымен тыйым салынған (әйел адамның өмірін сақтап қалу жағдайларын ескермегенде).
Медициналық көрсеткіштер мен басқа да жағдайлардағы аборт. Алжирде, Аргентинада, Боливияда, Бразилияда, Ганада, Израильде, Кенияда, Коста-Рикада, Мароккода, Мексикада, Нигерияда, Пакистанда, Перуде, Польшада, Уругвайда аборт тек қана әйел адамның өміріне қауіп төнген жағдайларда ғана рұқсат етілген, яғни тек қара медициналық көрсеткіштермен.
Медициналық және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер бойынша аборттар. Англияда, Үндістанда, Исландияда, Люксембургте, Финляндияда, Жапонияда аборттар тек қана медициналық және әлеуметтік-экономикалық жағдайларда, сондай-ақ зорлау болғанда ғана рұқсат етіледі.
Аборт еркіндігі. Либералды елдердің ішінде әйел адамның өзіне баланы дүниеге әкелу туралы шешім қабылдауына мүмкіндік береді. Яғни бұл елдерге ТМД елдері мен Балтия, бұрынғы югославиялық республикалары, Аустралия, Австрия, Албания, Бельгия, Болгария, Венгрия, Вьетнам, Германия, Греция, Дания, Италия, Камбоджа, Канада, ҚХР, Куба, Монғолия, Нидерланды, Норвегия, Румыния, Сингапур, Словакия, АҚШ, Тунис, Турция, Франция, Чехия, Швеция, ОАР жатады.
Әлем бойынша жасалынған аборттардың саны 2008 мен 2013 жылдар аралығында салыстырғанда 30 миллионға дейін азайды. Дүние жүзі бойынша әр бесінші жүктілік абортпен аяқталады. 15-44 жас аралығында дүние жүзі бойынша 1000 әйелге 29 аборт келеді. Аборт дамыған елдерде аз кездеседі де, қауіпті, әрі заңсыз түрде көп жасалынатын дамымаған елдерде ол көп кездеседі.
Көптеген аборттар дамып келе жатқан елдерде байқалған - 35 млн жылына.
ҚР Жоғарғы Сотының 2007 жылдың 11 мамырынан қабылданған Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы нормативтік қаулысында босанған әйелдің психикасына теріс әсер ететін (мысалы, әкесінің баладан бас тартуы, баланың некесіз туылуына туысқандарының айып тағуы, баланың әкесі немесе әйелдің туысқандары ана мен баланың өмір сүруі үшін материалдық жағдайдан бас тартуы және т.б.) маңызды мән-жайларды әйелдің психикасының бұзылу жағдайы деп түсіну қажет екендігі айтылған [8].
Баланың өмірге келуі педиатрлық белгілерге сәйкес соттық-медициналық сараптамамен анықталады. Педиатрияда баланың туылған күніне 28 күнге дейін ол өмірге келді деп саналады. Сондықтан болар, медициналық белгілерді ескере отырып, берілген қылмыстың объектісінде баланың өмірге келуіне қарсы әрекет деп төрт аптаға дейінгі кезеңдегі қарсы әрекеттер танылады. Бұл норманың диспозициясында кейінгі кезең түсінігіне нақты жауап жоқ.
Анасының баласын, босанудан кейін бірден емес, кейінгі кезеңінде өлтіруі адамды өлтірумен бірдей болып саналады және ҚР ҚК 2 бөлігінің 96 бабына сәйкес жауапкершілікке тартылады, өйткені мұнда әрекетсіз күйдегі адамды қасақана өлтірумен бірдей, көп жағдайларда ол жаңадан дүниеге келген адамның бұл кезде құжаттары да болады [7].
Егер жаңа туылған нәрестені өлтіргені үшін қандай да болмасын заңнамалық жазалау болатын болса (соңғы үш жылда 28 тіркелген қылмыстардың ішінде тек 12-сі ғана сотқа дейін жетті), ал баланың өмірін анасының ішінде жатқанында өлтіргені үшін жауапкершілікке тартылмайды. Көпшілікпен оны өз еркімен жүктілікті тоқтату деп танылған, ол үшін заң бойынша ешкім жауапкершілікке тартылмайды. Бұдан шығатыны, анасының физиологиялық босануына дейінгі анасының ішінде жатқан нәрестенің өмірін туушының ағзасынан қуу немесе өлтіру қылмыстық-құқықтық тұрғыдан қорғалмайды.
Заңға сәйкес, әйел жүктілігін жасанды түрде тоқтатуға құқылы. Алайда әйел адамның ішіндегі баласының өміріне қатысты құқықтары ашылмаған. Егер де негативті зардаптарға байланысты әйелге баласын босану ұсынылмаса, онда ешқандай даулар туындамайды.
Белгілі болғандай, іштегі нәресте оны көтеріп жүрушінің - анасының денесінің ағзасының немесе денесінің бөлігі болып табылмайды, өйткені генетикалық тұрғыдан ол анасынан бөлектенген, тіпті басқа қан тобына ие болуы да мүмкін. Мұның бәрі оны жеке тіршілік иесі ретінде санауды міндеттейді. Бұдан шығатыны, жүктіліктің кез-келген кезеңіндегі аборт биологиялық жеке адам ретіндегі адамның өмірін қасақана өлтіру - дүниеге келмеген адамның өмірін қиюмен бірдей. Бұл жерде әйел адамның репродуктивті еркіндігі туралы принциптері, жүктілікті тоқтату туралы оның құқықтары, ұрықтанған баланың құқықтары әлі де болса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФИЛОСОФИЯ мен САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
МАГИСТРАТУРА
Әлеуметтік философия кафедрасы
МАГИСТЕРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері
Орындаған 2014 ж.
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекшісі
регалия қолы
аты-жөні
2014 ж.
Қорғауға жіберілді: Кафедра меңгерушісі
регалия қолы
аты-жөні
2014 ж.
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері тақырыбы бойынша
ДИССЕРТАНТТЫҢ АТЫ-ЖӨНІ
магистрлік диссертация жұмысына
Түйіндеме
Зерттеудің мақсаты - өмір сүру құқығының заңды мазмұнын және оның шет елдер мен Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілу әдістерін анықтап, оны реттеудің үйлесімді құқықтық моделін іздеп табу.
Зерттеудің негізгі дерек көздері шетелдік және отандық ғылымдардың еңбектері, ақпарат құралдарының деректері, Қазақстан Республикасындағы заңнамалық құжаттары құрайды.
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері атты диссертациялық жұмыс төрт бөлімнен тұрады.
Зерттеудің әдістемелік базасын танымның диалектикалық, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу принциптері, тарихи және объективтілік, сонымен қатар салыстырмалы-құқықтық, заңды және т.б. әдістері құрайды.
Салыстырмалы-құқықтық әдіс орталық орынды алады, себебі зерттеуде қойылған көптеген міндеттерді шешуге, саяси-құқықтық пікірдің дамуы қорытындысымен өмір сүру құқығы туралы қазіргі кездегі ілімнің өзара байланыс мүмкіншіліктерін ескертуге жол беретін қайталанатын құбылыстарды анықтауға мүмкіндік береді.
Біз Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері атты тақырыбында зерттеу жұмысын жүргізу барысында әлем елдері мен Қазақстан Республикасындағы қазіргі эвтаназия, аборт, өлім жазасы мәселелерінің қолданылуының құқықтық аспектілерін жете зерттедік, соның нәтижесінде мынадай ұсыныстарды ұсынамыз:
- Аса ауыр қылмыстардың қарқыны өсіп отырғанда, қылмыстардың аясын шектеп, қылмыстық заңда өлім жазасын сақтау қажет.
- Шет елдердің тәжірибесі көрсеткендей, зорлаудан болған жүктілік, әйел адамға өлім қауіпі туындаған және бала тумысынан ауру болатын жағдайлардың кез-келген кезеңінде әйел адамдарға аборт жасатуына рұқсат етіп, ал басқа жағдайларда абортқа толығымен тыйым салу керек деп ойлаймыз.
- Елімізде заң жүзінде және қатаң түрде эвтаназияны енгізіп, кейіннен қасақана адам өлтірулерге алып келмеу үшін эвтаназияны қарайтын елде арнайы комиссия құру керек.
Бұл магистрлік жұмыс 117 беттен, 16 суреттен тұрады.
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Адамның өмір сүру құқығы: теориялық және тәжірибелік мәселелері
Право человека на жизнь: проблемы теории и практики
Human rights for living: theory and practice problems
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе 4
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі 13
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі 13
1.2 Халықаралық нормаларда адамның өмір сүруге құқығы бекітілген нормалары 28
2 Өмірге қарсы әрекеттер 38
2.1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстар 38
2.2 Шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығы 50
3 Адамның өмір сүру құқығының қамтамасыз етудегі проблемалар 62
3.1 Өлім жазасы 62
3.2 Эвтаназия 72
3.3 Аборт 82
4 Ұсыныстар 92
ҚОРЫТЫНДЫ 101
ПАЙДАЛАНҒАН ҚАЙНАР КӨЗДЕРІНІҢ ТІЗІМІ 109
Нормативтік сілтемелер
1. 25 қазан 1990 жылғы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы Қазақстан: мемлекеттілік кезеңдері. Конституциялық актілер Құрастырған Ж.Бәйішев. - Алматы: Жеті Жарғы, 1997. - 496 б.
2. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі N 167 Қылмыстық Кодексі
3. Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 1 Нормативтік қаулысы
4. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Астана, 2008.
Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 желтоқсандағы N 1251 Жарлығы
5. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы Заңы
6. Францияның қылмыстық Кодексі: 1992 ж. қабылданып, 1994 жылы 1 наурызда өзгертіліп, 2002 жылы 1 қаңтарда өзгертілген.
7. ГФР қылмыстық-іс жүргізу кодексі: 1993 ж. 1 қаңтарындағы өзгертулері мен толықтырылуларымен.
Анықтамалар
1. Адамның құқықтары - бұл адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін табиғи мүмкіндіктер, адам қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет ету еркіндігі мен қадір-қасиетті, сонымен қатар əлеуметтік игіліктерді беруге кепілдік беретін саяси қатынастардың жүйесін біріктіретін нормалар мен ережелердің жиынтығы.
2. Өмір сүру құқығы - Халықаралық құқық пен көптеген демократиялық елдердің конституциясымен қорғалатын адамның жеке негізгі құқықтарының бірі.
3. Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы - өз күшін халықаралық қақтығыстар немесе елдегі ішкі толқулар мен қарулы қақтығыстар құрбандарын қорғауды қамтамасыз етуге және оларға көмек беруге бағыттай отыра Жер бетінде бейбітшілік болуына жағдай жасайтын халықаралық ізгілікті қозғалыс.
4. Биологиялық өлiм - адамның өмiрлiк маңызды функциялар бiржола тынатын, организм тiршiлiгiнiң тоқтауы.
5. Клиникалық өлім - көрінетін өмір белгілері (жүрек қызметі, тыныс алу) білінбейтін, орталық нерв жүйесінің қызметтері өшетін, бірақ ұлпадағы зат алмасу үдерістері сақталатын, өмір мен өлім арасында шектесетін терминалдық жағдай.
6. Бас миының бiржола семуi - үлкен ми сыңарын, дiңiн, көпiршесiн, орта ми мен мишықты қоса алғанда, мидың бүкiл қатпарының семуiмен қатар жүретiн, бас миы жүйке клеткаларының интегралдық функцияларын толық жоғалтуы.
7. Әрекетсіздіктен адамның өлтіру - кінәлінің адамның өлімін болдырмайтын шараларды қолданбауы.
8. Эвтаназия - қатты жазылмайтын аурумен ауыратын адам өмірін қысқарту немесе тоқтату, адамның азабына азайту немесе адамдарға қиналмай өлуге медициналық жолмен өлуге мүмкіндік беру.
9. Аборт (лат. Abortus - түсік) медицинада - құрсақтағы ұрықтың 28 апталық мерзімге жетпей тіршілігі үзілуі немесе түсік түсуі.
Белгілер мен қысқартулар
1. ҚазССР - Қазақ советтік социалистік республикасы
2. т.с.с. - тағы сол сияқты
3. т.б. - тағы басқа
4. АҚШ - Америка Құрама Штаттары
5. ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі
6. ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
7. ҚХР - Қытай Халық Республикасы
8. АСҚХП - Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт
9. ОАР - Оңтүстік Африка Республикасы
10. ҚР - Қазақстан Республикасы
11. ММУ - Мәскеу Мемлекеттік Университеті
12. ҚКХК - Қызыл Крест Халықаралық Комитеті
13. ОҚО ІІД - Оңтүстік Қазақстан Республикасының Ішкі істер департаменті
14. БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
15. ЕКПА - Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясы
16. ЕҚЫҰ - Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым
17. БАҚ - Бұқаралық ақпарат құралдары
18. ҚР ҰҒА - Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясы
Кіріспе
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі. Адам мен оның құқықтары қазіргі өркениетті деп танылған қоғамның ең жоғары игілігі болып табылады. Сондықтан да адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін құқықтық нормалар ең маңызды жүйені құрайды. Егемендік қолға тиген бойдан Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы атты концептуалды еңбегі жарық көрді. Осы құжатта мемлекет алдындағы стратегиялық мақсаттардың бірі - демократиялық бостандықтар мен адам құқығын сақтау есебінен дүние жүзі қоғамдастығында Қазақстанның саяси салмағын арттыру еді [1]. 1990-шы жылғы ҚазССР Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясының кіріспесінде еліміз Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын танитыны, ал 1991-ші жылғы Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заңда адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясында, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін мойындайтыны нақты көрсетілген [2].
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында белгіленген мемлекеттің жеті негізгі басымдығының ішінде демократияны одан әрі дамыту және саяси жүйені жаңарту бағыты ерекше аталған. Сол сияқты адам құқықтары мен бостандықтары, бір жағынан, Қазақстанда қалыптасып келе жатқан азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі, екінші жағынан, конституционализм идеясының құқықтық көрінісі, үшінші жағынан, құқықтық мемлекеттің басты белгілерінің бірі болып табылады. Адамның өмір сүру құқығы болса әмбебаптық маңыздылығына қарамастан, қазіргі әлемнің бірде-бір жерінде іс жүзінде (100% деңгейде) қамтамасыз етілмейді және кепіл бола алмайды, тіпті оған төніп тұрған маңызды қауіп-қатерлер көбеюде, атап айтқанда: адамдар қылмыскерлер қолынан, көптеген қарулы қақтығыстардан, аштық пен аурулардан, лаңкестік актілері мен саяси шиеленістерден, апаттар мен өзге де төтенше жағдайлардан, жүктілікті тоқтату арқылы эмбрион кезінде өлтірілу салдарынан, әртүрлі себептерге байланысты өмірден өз еркімен кету арқылы жаппай қаза табуда. Осы және тағы бірқатар факторлар миллиондаған қарапайым адам өмірінің қиылуына себеп болып отыр [3].
Соңғы жылдары қалыптаса бастаған экономикалық өсім халықтың әл-ауқатын жақсарта бастағанмен, адам құқықтарының сақталуы еліміз үшін әлі де проблема болып отыр. Оның көптеген себептері бар - жаппай жемқорлыққа алып келген мемлекеттік аппарат қызметінің тиімсіздігі, заңдарда кездесетін көптеген қайшылықтар, адам құқықтары мен бостандықтарының сот пен өзге де мемлекеттік органдарында қорғаусыз қалып жатқаны, халық арасында, әсіресе ауылдық жерлерде, әлі жиі кездесетін кедейшілік, құқықтық мәдениеттің төмендігі, қылмыстылықтың шектен шығуы. Қоғамдағы осындай жағдай адам өлтіру әрі адам өміріне қатер төндіретін қылмыстардың көбеюіне, көліктегі, жол бойындағы, өндірістердегі адам шығынына алып келетін апаттардың азаймауына, қоршаған ортаның ластануына және халықтың денсаулығының нашарлауына соқтырып отыр. Бұған қоса нашақорлық, қылмыстық аборттар және т.с.с. мәселелер бар. Осы факторлардың барлығы қоғамдағы қарапайым адамның жағдайын байқауға мүмкіндік береді.
Еліміздің құқықтық жүйесіндегі мәселелерге келсек, Қазақстанның құқықтық саясат тұжырымдамасы заңнамадағы бірқатар кемшіліктерді атап көрсетеді: Қолданыстағы заңдар нормаларын құқықтық реттеудегі ақаулықтарды толықтыру және оны қоғамдық қатынастардың барынша маңызды салаларына тереңдетуді іске асыру жолымен жетілдіру қажет, сол сияқты құқықтық реттеуді талап ететін қоғамдық қатынастарға ғылыми талдау жүргізу қажет. Осы құжатта былай делінген де сөздер бар: Бүгінде заң актілері мемлекеттік органдарға мазмұны заң шығарушының қалауына сай емес, ал кейде оған тікелей қайшы келетін заңға тәуелді актілер қабылдауға мүмкіндік беретін бланкеттік (сілтемелік) нормалардың көп мөлшерін қамтиды. Мемлекеттік органдардың норма түзушілік тәжірибесінде тар салалық, ведомстволық көзқарас жойылмаған, соның нәтижесінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды, адам құқықтарына, бостандықтарына және азаматтар мен ұйымдардың заңды мүдделеріне қысым жасау жол алған. Әрі бұл жәйт заңдарды іс жүзінде заңға тәуелді актілермен алмастыруға әкеп соқтырады. Осыған байланысты заң актілерін әзірлеу процесі сілтемелік нормалар санын қатаң түрде азайтумен және заңдарды мүмкіндігінше тиімді нақтылаумен сипатталуға тиіс. Сонымен бірге, қабылданған заңдардың толықтай іске асырылуын, соның ішінде қажет деген заңға тәуелді актілердің дер кезінде қабылдануын қамтамасыз ететін тетіктерді жетілдірген жөн.
Елімізде 20-жылдан бері жүргізіліп жатқан реформалардың түпкі мақсаты - құқықтық мемлекет қалыптастырып, адам құқықтарын қамтамасыз ету. Бірақ, әртүрлі себептерге байланысты адам құқықтары саласындағы бұл реформалар әлі де тиісті нәтижесін бермей отыр және ресми жарияланған мақсаттар мен күнделікті өмірдегі қайшылықтар одан әрі күрделенуде. Мұндай жағдайды әйгілі отандық ғалым, академик М.Т. Баймаханов адам құқықтары саласында бір шектен екінші шекке ұрынып және бірде-бір ойын аяғына дейін жеткізе алмай келе жатқан биліктің айқын стратегиясының болмауымен түсіндіреді. Осы жәйттердің барлығы, әрине, адам құқықтары мен бостандықтарының, оның ішінде өмір сүру құқығына да қатысты сақталуына, өз кедергілерін тигізетіні сөзсіз.
Адамның өмір сүру құқығы өз қалауы бойынша қоғам назарының мүмкіншіліктерін басқаруды қарастырады. Ал бұл эвтаназия мен өзіне-өзі қол жұмсау мәселелерін көкейтесті етеді. Бұл мәселе биомедициналық әдептің шегінен шыққан деуге болады. Онымен заңгерлер де, философтар да, діни қызметкерлер де, социологтар да айналысуда. Бұл мәселелер медициналық құқық бойынша құрылтайларда да қарастырылған. Өмір сүру құқығын іске асыру мәселелері табиғи ғылымның, ең алдымен, медициналық білімнің және олардың адамға әсерінің күшеюінің жаһандануына байланысты айрықша маңыздылыққа ие болады.
Соңғы онжылдықта медициналық ғылым мен биологияда үлкен өзгерістер болды, ол құқықтық шешу мен реттеуді талап ететін медициналық және этикалық-құқықтық сипаттағы жаңа мәселелердің пайда болуына әкеп соқты. Жаңа биомедициналық технологиялар құқықтық реттеу мәселелерін тудырып, адамның ағзасына әсер етудің (жасанды ұрықтандыру, гендік инженерия, ағзаларды және мүшелерді трансплантациялау және т.б.) жаңа деңгейіне жетті. Осыған орай медицина мен құқықтың өзара байланысы қоғамның назарын аударады. Диссертациялық жұмыстың өзектілігі Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасындағы денсаулық сақтау туралы, Емделушінің құқығы туралы, Медициналық көмектің мемлекеттік кепілдігі туралы және т.б. жаңа заңдарды дайындаумен анықталады.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Берілген жұмыста алғашқы рет адамның өмір сүру құқығының қазақстандық заңнама мен халықаралық-құқықтық актілерімен салыстырулар келтірілген. Өмір сүру құқығы түсінігіне жаңадан түсініктеме беріліп, оның негізгі элементтері анықталған. Сондай-ақ, мұнда Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген өмірге қарсы қылмыстарға зерттеу жүргізіліп, шетелдегі қолданыстағы қылмыстық заңнамалар мен Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасының айырмашылығына талдаулар жасалынған. Адамның өмір сүру құқығын қамтамасыз етудегі проблемалар, аборт, эвтаназия, аборт туралы кеңінен қарастырылған.
Теориялық және практикалық маңыздылығы. Бұл мәселе жұмыста қарастырылған мәселелер мен онда көрсетілген дәлелдеулердің деңгейінің, ұсыныстар мен қорытындылардың өзектілігімен анықталады. Автор арқылы өмір сүру құқығының концепциясы дайындалып, оның мазмұны ашылды, өмірден айырудың түрлері көрсетіліп, қазіргі қазақстандық заңдылықтарды жандандыру бойынша ұсыныстар ұсынылған.
Диссертациядан алынған нәтижелер құқық қолдану қызметінің тәжірибесін жақсарту үшін, сонымен қатар ғылыми және оқыту мақсаттарында қолдануға болады. Сонымен қатар диссертация материалдары Мемлекет және құқық теориясы, Азаматтық құқық пәндері бойынша, арнайы курстар Медициналық құқық, сонымен қатар саяси курстар Әлеуметтік саясат, Әлеуметтік саланы басқару және т.б. пәндер бойынша оқыту материалдарын дайындау және жүргізуде қолданылуына болады.
Зерттеудің объектісі. Адамның өмір сүруге шынайы құқығын іске асыру кезінде пайда болатын қоғамдық қатынастар.
Зерттеу пәні. Қазақстан Республикасында адамның өмір сүру құқығы түсінігін, құқықтық мазмұнын және соны құқықтық реттеуді анықтау мәселесі.
Тақырыптың ғылыми өңделу деңгейі. Адамның өмір сүру мен өмірден айыру құқығын іске асырудың жалпы теориялық мәселелері отандық құқықтық әдебиеттерде жеткілікті зерттелмеген. Адамның өмір сүруге құқықтарының тұжырымдамасының негізі Г.Гроций, Д. Локк (Ұлыбритания), И. Г. Фихте, И. Канта, А. Шопенгауэр, Т. Джефферсона и Т. Пэйна (АҚШ), Ф. М. Вольтера, Д. Дидро, Ж. Ж. Руссо (Франция) сынды ойшылдардың көптеген еңбектерінен бастау алады. Бұл ойшылдардың еңбектеріндегі ең басты ой адамның еркіндігінің, тәуелсіздігінің, еркін өмір сүруінің конституциялық-құқықтық ретте бекітілуіне негізделген.
Адамның өмір сүруге құқығының әр түрлі аспектілері А. Дайси, X.Крамер, С. Крэг, Р. Пруссар, И. Сабо, Д. Хариссон, Джонсон Р. Альбери Н. Сингер П. тәрізді шетел авторлардың ғылыми еңбектерінен көрініс тапқан.
Дэвид Кинли өзінің Адамдардың құқығы бойынша конвенция: инкорпорациясыз сақтау туралы еңбегінде жалпы адамдардың құқығын сақтау саласындағы әлемдік аренадағы адамдардың конституциялық құқықтарын зерттеуге аса зор мән берген.
Сондай-ақ, Доминик Макголдрик Адамдардың құқығы бойынша Халықаралық комитеттің келісімшартының азаматтық және саяси құқықтардың дамуындағы рөлі, Лайфард Тон Халықаралық адамның құқығы мен стандартарының негізінде балаларды бас бостандығынан айыру, Мойкли Даниэль Адамдардың құқығы мен терроризмге қарсы күрестегі дискриминация, Фороуизк Магдалена Адамдардың құқығы бойынша Еуропалық сотта халықаралық құқықтың қабылдануы, Лоренц Лангер Діни қылмыстар мен адамдардың құқықтары: діндерді диффармациялау нәтижелері атты еңбектері бүгінгі таңдағы адамдардың өмір сүру құқықтарын қорғау мен сақтауға бағытталған.
Шет елдің құқықтық әдебиеттерінде А. Камю мен А. Кестлердің жүргізген зерттеулері үлкен сұранысқа ие, яғни Өлім жазасы туралы ойлар еңбегі, сондай-ақ, Монреалдық университеттің (Квебек, Канада) професоры Уильям Шабастың - Халықаралық құқықтағы өлім жазасының кейінге қалдырылуы (Schabas W., The Abolition of the Death Penalty in International Law, Cambridge, Grotius Publications Limited, бірінші басылымы - 1993 ж., екінші басылымы - 1998 ж.) мен Өлім жазасы қатаң жаза және азап: халықаралық соттарда дауласуға болатын ең жоғарғы жаза (Schabas W., The death penalty as cruel treatment and torture: capital punishment challenged on the worlds' courts) сияқты еңбектері де көпшілік қауымның назарын жаулап алды.
Берілген тақырып бойынша келесідей шет елдер ғалымдарының еңбектері қызығушылық тудырады: Беккариа Ч., Боуэрса В,. Бредли Э., Дженис М., Канта И., Кракенбергер А., Курран В., Кэй Р., Радле М., Свандзе., Селлина Т., Уолкер Н., Фуко М., Ходкинсон П., Худ Р., Эрлих И. және т.б.
Бірақ бұл мәселелерді жинақтау адамның өмір сүру және өлу құқығын шынайы іске асыру тарапынан болмаған жағдай.
Зерттеудің мақсаты - өмір сүру құқығының заңды мазмұнын және оның шет елдер мен Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілу әдістерін анықтап, оны реттеудің үйлесімді құқықтық моделін іздеп табу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді орындау керек:
- өмір сүрудің шынайы құқығы түсінігінің пайда болуына тарихи-құқықтық талдау жасау;
- өмірге анықтама беріп, өмір сүру құқығының мазмұнын ашу;
- адамды лайықты өмір сүру құқықтарымен заңды түрде қамтамасыз ету жағдайын талдау;
- Қазақстан Республикасында адам ағзасын ауыстыру, репродуктивтік құқықтарын құқықтық реттеу мәселелерін зерттеп, өмір сүру құқығын іске асыру;
- өмірден айырудың түрлерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасында өмір сүру және оған шек қою құқықтарын іске асыруға арналған заңдылықтарды толықтыру және өзгертулер енгізуге ұсыныстар жасау.
Зерттеудің әдістемелік базасын танымның диалектикалық, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу принциптері, тарихи және объективтілік, сонымен қатар салыстырмалы-құқықтық, заңды және т.б. әдістері құрайды.
Салыстырмалы-құқықтық әдіс орталық орынды алады, себебі зерттеуде қойылған көптеген міндеттерді шешуге, саяси-құқықтық пікірдің дамуы қорытындысымен өмір сүру құқығы туралы қазіргі кездегі ілімнің өзара байланыс мүмкіншіліктерін ескертуге жол беретін қайталанатын құбылыстарды анықтауға мүмкіндік береді.
Өмір сүру құқығын талдау кезінде жүйелеу әдісі де қолданылды, оның артықшылығы саяси пікір тарихында әр түрлі концепцияларды бүтін ретінде анықтап, сонымен қатар өмір сүру құқығы туралы әдебиеттер мен теориялық тұжырымдары, қазіргі кездегі концепциялармен байланысын анықтауға негізделген.
Зерттеудің теориялық негізін отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері, дүние жүзілік адамның өмір сүруіне қарсы жасалған қылмыстардың, эвтаназия, аборт әрекеттерінің статистикалық мәліметтері, шет елдердің және еліміздің адамның өмір сүру құқығына қатысты заңдары мен тұжырымдамалары құрайды. Диссертациялық жұмысты жазу кезінде классикалық саяси-құқықтық және философиялық ойшылдардың, сонымен қатар қазіргі кездегі авторлардың жұмыстары қолданылды: Г.Гроций, Дж.Локк, Ж-Ж.Руссо, Н.М. Әбдіров, М.М. Қадыров, К.Ш. Құрманов, Г.С. Мәуленов, Е.А.Оңғарбаев, А.С. Ибраева, Ч.К. Утегенов М.Орынбеков, Н.Байтенова және т.б. еңбектері құрайды.
Ғылыми зерттеудің нәтижесінде қорғауға ұсынылған келесідей теориялық жағдайлар анықталды:
1. Әр түрлі кезеңдерде шынайы құқықтың мазмұны өзгеріп отырған, бірақ бұл кезде позитивтік құқық әрқашанда шынайы құқыққа сәйкес келген жоқ. Шынайы құқықтың бастапқы орны әрбір адамның табиғи немесе Жаратушы берген ажырамас өмірі мен еркіндігі, сонымен қатар, ақыл-ойы, мақсаты мен құштарлығы болып табылады. Құқықтық мемлекетте шынайы құқық пен позитивтік құқық байланысып, айырылмай жүреді. Шынайы құқықты белгілеу позитивтік құқықтың күмәнсіз екенін дәлелдейді.
2. Жоғары деңгейдегі ұрықтанған кезден бастап мидың қайтымсыз қаза болуын позитивтік заңмен қорғалатын, физиологиялық және әлеуметтік функцияларды шынайы түрде қолдайтын, оның тіршілік әрекетін құрайтын шынайы, жеке мүліктік емес, материалдық емес игілік ретінде өмірге анықтама беріледі.
3. Өмір сүру құқығының мазмұнына кіреді:
- өмірді сақтап қалу құқығы;
- жеке басына қол сұғылмау құқығы;
- өмірді қамтамасыз етуге жағдайлар жасауға мемлекеттен талап ету құқығы;
- денсаулықты қорғау және медициналық көмекке құқығы;
- өміріне билік ету құқығы.
4. Лайықты өмір сүруге адамның құқығын заңды түрде қамтамасыз ету - бұл заңдылықта бекітілген мемлекеттің азаматтары алдындағы міндеттерін шынайы орындау, жеке тұлғаның еркін дамуына әсер ететін қазіргі кездегі өркениеттің материалдық және әлеуметтік игіліктеріне ие болу және оларды пайдалану, азаматтардың өмір сүру сапасы мен деңгейін арттыру болып табылады.
5. Репродуктивтік құқықты қорғау және іске асыру саласында заңдылықтарды жаңарту мақсатында азаматтардың репродуктивтік заңды анықтамаларын бекіту керек, яғни ол репродуктивтік денсаулық салдарынан және медициналық көрсеткіштерін есепке ала отырып баланы туудан бас тарту немесе тууға қатысты таңдауларды еркін жасау құқығынан пайда болады.
6. Ағзалар мен мүшелерін трансплантациялаудың қылмыстық деректері адамдарды аман алып қалу мен емдеуде донорлық ағзалар мен мүшелерді қолдануға тыйым салу үшін кедергі немесе негіз болмауы керек. Бұндай қызмет түріне лицензия беру кезінде мүмкін болатын қиянаттардан заңдар мен нұсқаулықтар қорғауы, ал қызметтің өзі қатаң бақылауда болуы керек.
7. Адамды өмірінен айырудың үш түру анықталды - өлім жазасы, өзіне-өзі қол жұмсау және эвтаназия. Өлім жазасы - бұл жазаның ең жоғары жаза болып саналады, ол мемлекет арқылы әлеуметтік-қауіпті қылмыскерлерді өмірінен айырудың заңды, регламенттік құқығы. Ол қылмыстық заңдылықта бекітілген және соттың үкімі бойынша іске асырылады.
Халықтың денсаулығын қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңдылықтар негізіне өзіне-өзі қол жұмсау дүниежүзілік дінмен кінәрат тағатын және жеке тұлғаны толық дезадаптациялануына алып келетін, күйзеліс және депрессиялық жағдайлардың салдарынан жеке тұлға өз өмірінен өзі моральдық айыру деп енгізілуі тиіс.
Көптеген шет елдердің құқықтарында эвтаназия адамды өмірінен айыру әдісі болып табылады. Ол барлық елдерде ғасырлар бойы құрылған, дәрігерлердің этикасы мен Гиппократқа берген сөзіне қарсы келеді, сондықтан да заңды түрде тыйым салынған.
Жұмыстың апробациясы.
Жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 7 бөлімшеден тұратын үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады және ол ___ бетте жазылған.
1 Адамның өмір сүруге құқығының түсінігі
1.1 Адамның өмір сүру құқығының түсінігі
Қоғамның басты байлығы - адам. Елбасымыз халыққа Жолдауында Адам елдің басты байлығы - деп атап көрсетті. Адамға өмір бір-ақ рет беріледі. Адамның тағдыры Алланың қолында, ол өзінің азды-көпті кешкен тіршілігінде пешенеге жазғанын көріп, сезінеді.
Адамның құқықтары - бұл адамның өмір сүруін қамтамасыз ететін табиғи мүмкіндіктер, адам қоғамдық өмірдің барлық саласында қызмет ету еркіндігі мен қадір-қасиетті, сонымен қатар əлеуметтік игіліктерді беруге кепілдік беретін саяси қатынастардың жүйесін біріктіретін нормалар мен ережелердің жиынтығы. Мемлекет адамның құқықтарын заңмен бекітеді және олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
Өмір сүру құқығы - Халықаралық құқық пен көптеген демократиялық елдердің конституциясымен қорғалатын адамның жеке негізгі құқықтарының бірі. Өмір сүру құқығының мазмұны көп қырлы және әр түрлі елдерде (өлім жазасының түрліше режимдері сақталуы себепті) өзара айырмашылығы болады. Қазіргі заманғы конституциялардың бір қатарында, өмір сүру құқығы, заңмен өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыс шеңберін белгілеу, сондай-ақ өлім жазасы түрінде жазалау қолданылмайтын адамдар тобын көрсету арқылы нақтыланады.
Өмір сүру құқығы осы саладағы барлық басқа құқықтар мен бостандықтардың бастапқы негізін құрайды. Ол әлемдік өркениеттің абсолютті құндылығы болып табылады, өйткені адам қайтыс болған жағдайда қалған құқықтардың барлығы мағынасы мен мәнін жоғалтады. Бұл іргелі құқықты адамның жеке басының мемлекет, оның өкілдері не болмаса жеке тұлғалар тарапынан оның өміріне кез-келген заңсыз қол сұғушылықтан еркін болу құқығы ретінде қарастыруға әбден болады [4].
Адамның құқықтарын қорғаудың маңызды механизмі мемлекеттің қылмыстық-құқықтық қорғауы болып табылады. Адамды, оның бостандықтары мен құқықтарын қорғау өз мақсатына жетуі үшін заңды түрде адамның өмірінің басталуы мен аяқталуын бекіту қажет.
Қылмыстық-құқықтық салада өмірдің аяқталуы туралы ешқандай талқылаулар жоқ, әсіресе біздің мемлекетіміздің заңы бойынша эвтаназияның қолданылуына тыйым салынған. Сонымен бірге, адамның өмірінің аяқталуы заң тұрғысынан маңызды орынға ие. Өлімге әрдайым прегоналдық күй, арпалыс, клиникалық өлім бірге келеді. Кәдімгі жағдайда клиникалық өлімнің ұзақтығы 5-6 минуттан аспайды. Егер бас миы тыныс алу және жүректің соғысы тоқтағанынан кейін де, өмір сүру қызметін жалғастырып жатса, адам тірі болып саналады және қылмыстық заңның қорғауында болады. Егер реанимациялық шаралар жүргізілмесе немесе нәтижесіз болса, биологиялық өлім келеді [5].
Өлімнің фактісін анықтаудың нақты белгілерінің болуы трансплантацияның кеңінен таралған жағдайларында өте қажет. Өлім моментінен қаншалықты аз уақыт өтсе, соншалықты жеке адам ағзаларын ауыстыруда табысты жұмыстар жүргізіледі. Сондықтан теріс пайдаланушылықты болдырмау үшін мидың өлімін ағзаны ауыстырып қондырушылар мен дайындаушыларға тәуелсіз дәрігерлердің бригадасымен белгіленуі керек. Қазақстан Республикасының № 193 2009 жылдың 18 қыркүйегінде қабылданған Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексіне сәйкес, биологиялық өлім өмірлік маңызды функциялар біржола тынатын, организм тіршілігінің тоқтауын білдіреді. Биологиялық өлімді медицина қызметкері мынадай белгілердің жиынтығы негізінде растайды: жүрек қызметінің тоқтауы; тыныс алудың тоқтауы; орталық жүйке жүйесі жұмысының тоқтауы [6].
Сондай-ақ, бүгінгі күнде құқық саласында эвтаназия ұғымы да кең таралған. Эвтаназия - әлдебір әрекетпен немесе құралдармен, соның ішінде оның өмірін жасанды ұстап тұрған аспаптың жұмысын тоқтату жолымен, ауыр науқастың өз өлімін тездету жөніндегі өтінішін қанағаттандыру. Негізі кез-келген науқас медикаментозды өлімнен бас тартуға құқылы. Адам өмірі, қандай жағдай болмасын, сақталуы тиіс басты құндылық екені сөзсіз. Ал эвтаназияның түрлері келесі суретте көрсетілген (1-сурет)
Эвтаназияның түрлері
пассивті (аурудың қолдаушы терапиясын дәрігерлердің әдейілеп тоқтатуы)
Ерікті (аурудың еркімен жүзеге асырылады)
Еріксіз (аурудың еркіне тыс жүзеге асырылады)
Активті (өліп бара жатқан адамның өлімін тездетуші дәрілерді енгізу немесе басқа да әрекеттерді қолдану)
Сурет 1 - Эвтаназияның түрлері
Адам бар жерде ауру, ауру бар жерде ауыр өлім болмай тұрмайды. Кейде айықпас дертке шалдыққан науқастардың өмірден безініп, Алладан жылдам өлім сұрап, о дүниеге ертерек алып кетші, - деп жаратқанға жалынатыны жасырын емес. Пенде болған соң барлығымыздың да, әйтеуір бір күні арғы жаққа сапар шегетініміз өтірік емес қой. Дегенмен мына жалған өмірге жылап келетін адамзат баласы о дүниеге қиналмай кеткісі келетіні рас. Соңғы жылдары батыс елдерінде әлгіндей жазылмайтын ауыр науқасқа шалдыққандарды өз өтініші бойынша қинамай о дүниелік ететін тәсіл кеңінен қолданыла бастаған. Көптеген дәстүрлі, дәстүрлі емес діни түсінік бойынша, өзін-өзі өлтіру күнә деп есептелінгенімен, жазылмайтыны белгілі болған, төсек тартып, жаны да тәні де азап шегіп жатқан саналы адамның өлім өтініші бір қарағанда орынды секілді көрінетіндей. Жалпы әлем осы мәселеге қатысты шуласып жатқан тұста, біздің қоғамда бұл тақырып мүлде көтерілмей тұр. Кімнің қиналғысы келеді дейсіз. Десек те, әлем елдері мен дәрігерлер қауымы өзін-өзі өлтіруге өтініш білдіру мәселесіне келгенде түрлі пікірде қалып отыр. Бірі бұл діни тұрғыда дұрыс емес, адамның жанын алу Құдайдың ғана еркімен болатын нәрсе десе, енді бірі жазылмайтыны белгілі болған, күні таянған науқастардың өз өтінішімен өмірден кеткісі келетінін қолдап, заңдастырып та қойған. Ал эвтаназияның әлем елдері бойынша қолданылуын төмендегі суреттен көре аламыз (2-сурет).
Сурет 2 - Әлем елдері бойынша эвтаназияның қолданылу ерекшеліктері
Эвтаназияны қолданысқа енгізуде Нидерланды мемлекеті ең алғашқылардың бірі болып табылады. Бұл елдің Жоғарғы Соты мұны тиімді тәсіл деп таныған. Ал Бельгияда эвтаназия 2002 жылы заңдастырылып, 200-ге жуық өлім аузындағы науқастардың қиналмай өмірмен қош айтысуына көмектескен. Ал 2004 жылы осы тәсілді өзіне қолданғандардың саны 360-қа жетіпті. АҚШ-тағы Калифорния штатының Жоғарғы соты сонау 1976 жылы өмірді уақытша соза тұратын ем-дом жасауды шектейтін заң шығарып қойса керек. Мұны АҚШ-тың басқа да штаттары дұрыс көріп, өз жерлерінде де қолданысқа енгізіпті. Бүгіндері эвтаназия әдісі Құрама Штаттарында кең қолданысқа ие бола бастаған. Бірақ аталмыш заң бойынша науқас комаға түскенде, не болмаса операция барысында жүрегі тоқтап, клиникалық өлімге душар бола қалса, науқастың алдын ала жасаған өз шешімі бойынша одан әрі өмірін уақытша ұзарта тұратын реанимациялық тәсілдер тоқтатылады. Мұндай жеңіл өлімге қол жеткізетін заң тіпті Қытайда да қабылданған көрінеді. Әйтсе де, өз өтініші бойынша дозасы еселенген ұйықтататын дәрі немесе басқа да бір өмірді тоқтататын ине егуге АҚШ заңы бойынша қатаң қарсылық бар. Германияда да солай. Ешкімді өз өтінішімен болса да, өмірін қиюға болмайды. Француз дәрігерлерінің үштен екісі жаны қиналыста жатқан, жазылуы мүмкін емес науқастарға қатысты эвтаназия әдісін қолдануды қолдайды екен. Ресейде бұл тәсілге заң бұзушылық ретінде қарайды. Тіпті қылмыстық жауапкершілікке тартылып, әдейі кісі өлтірді деген айып тағылып, дәрігерді абақтыға тоғыту да көзделген. Жалпы орыс дәрігерлері эвтаназияны қолдануды құп көрмейді. Моральдық жағынан дұрыс емес деп топшылайды. Пікірлердің, заңдардың саналуандығына қарамастан, эвтаназияны насихаттау жұмыстары әлемде толастамай отыр. Оны жақтаушылардың алға тартатыны: адам өмірі тек денсаулығы толыққанды өмір сүруге жарағанда ғана мағыналы, өлімші халде қиналып жатқанша бір екі апта немесе бір-екі ай бұрын өз өтінішімен өмірден ертерек кеткені науқас үшін тиімді болмақ. Біз олардың қиналысын түсінуіміз керек және қиналмай ертерек жан тапсыруына жәрдемдесуіміз шарт, - дегенге саяды. Қарсы жақ болса: Ол дегеніміз өзін-өзі өлтіру. Қылмыс. Өмірден өз еркімен кетуіне жол беру моральдық тұрғыдан жаңсақтық. Тіпті адам есін білмей, былайша айтқанда, өсімдік тәрізді халде жатса да, басқалар үшін оның сол жатқанының өзі үлкен мәнге ие болуы мүмкін. Діни ұстаным бойынша да өзін-өзі өлтірген адам кешірілмес күнә жасағаны, - деген пікірде.
Ал енді алысқа бармай, өз еліміздегі жағдайға келсек, Қазақстанда эвтаназияны қолдануға қатысты не қарсы, не жақтайтын заң жоқ. Тіпті бұл мәселе мемлекеттік деңгейде ауызға да алынбаған көрінеді. Ауру Алланың ісі дейтін қазекем әу бастан Әзірейіл қашан келіп жанын алып кеткенше күтуге әзір. Бір шетінен дініміз де, салтымыз да, дүниетанымымыз да бұған қарсы. Жалған дүниеге келген соң, сау болсаң да, ауру болсаң да, Алланың берген өмірін сүруге хақылысың. Исламның шарты бойынша ауыр дертті де жеңіл дертті де Алла Тағала сынақ үшін жібереді. Жан шыдатпас дерт арқылы бұл дүниедегі кейбір күнәларыңнан тазаруың да мүмкін. Асыл дініміздің осы бір қағидаттарын қатаң ұстанатын ұлтымыздың эвтаназияға аса мән бермеуінің де бір сыры осында жатқан секілді. Дегенмен, пенде шіркіннің өмірі қыл үстіне жатқанда жанын қоярға жер таппай, есін алған аурудан ертерек құтылғысы келіп, безектейтінін қайтып жасырарсың. Адамның бәрі шетінен төзімді емес. Қайткен күнде де адамзат өркениеті демократиялық жолды қалап, жеке адамның таңдау құқығы бірінші кезекке шығып отырған қазіргідей жаңарған заманда, әлеуметтің ақыл есі толысып, мәселені қоғам болып шеше алатын тұста бұл тақырыпты да халықтың талқысына тастағанды дұрыс көріп отырмыз. Себебі әлем бұған бей-жай қарап отырған жоқ. Адамның өмірі сөз етілгенде кез-келген нәрсені ақылмен таразылап, кей кезде таңдау құқығын жеке адамның өзіне қалдырғанның да айыбы жоқ сияқты. Әркімнің өз өміріне өзі ғана жауапты екенін де естен шығармаған абзал.
Адамның өмірінің басталуын анықтау да дискуссияға толы мәселелердің бірі, онымен адамның өміріне қастандық жасауды анықтау байланысты.
Бұл бойынша әртүрлі көзқарастар бар. Біріншісі - баланың өз бетінше өмір сүруі оның дем алуынан немесе кіндіктен ажыратылған кезінен басталады десе, екіншісі - өмірдің басы анасының физиологиялық босануынан бастау алады деген ойды ұстанады, себебі бұл кезде іштегі нәресте ана құрсағынан тысқарыда тіршілік етуге толығымен дайын болады. Сондай-ақ, өмірдің басталуы оны ұрықтану күнінен басталады деген пікір бар.
Осылайша, қылмыстық құқықтық доктринасында өмірдің басы мен оның қылмыстық-құқықтық қорғанысы туралы нақты пікір жоқ.
Биологтардың ойынша, тірі ағзаның өмірі аналық жасушаның ұрықтануынан басталады, ал кішкентай ағза бойынша қанның тікелей айналымы 26-шы күннен басталады. Жүктіліктің 9-10 аптасынан нәресте көз алмасымен қозғалта бастайды, оянады және ұйықтайды, ал жүктіліктің 12-ші аптасында баланың барлық ағзасының жүйелері қызмет ете бастайды. Сондықтан осы уақыттан бастап ол өзінің мінезі бар тіршілік иесіне айналады, анасының эмоциялық күйін түсінеді.
Сондықтан болар, Францияда баланың өмірі ұрықтануынан кейінгі 10-шы аптасынан бастап заңмен қорғалады, Данияда - 12 аптадан кейін, Швецияда - 20 аптадан кейін. Сонымен бірге, көптеген елдерде, баланың өмірі заңды түрде тек ол өмірге келгеннен бастап қорғалады.
Өкінішке орай, біздің республикамыздың заңнамасында адамның өмірінің басталуын және баланың өміріне қатысты қоғамдық қауіптілік туындайтынын анықтайтын нақты белгілері жоқ. Бүгінгі күнде біздің қоғамымыз баланың өмірін анасының босануынан бастап қорғайды және егер физиологиялық босану кезінде немесе баланың денесінің анасының денесінен бөліну кезінде құқыққа қарсы әрекеттер жасалынатын болса, оны қылмыстық әрекет деп таниды. Осыған орай, ҚР ҚК 97 бабына сәйкес, анасының өзiнiң жаңа туған сәбиiн туып жатқан кезiнде, сол сияқты одан кейiнгi кезеңде психикасын бұзатын жағдайда немесе есiнiң дұрыстығын жоққа шығармайтын психикасы бұзылуы жағдайында өлтiруi жаңа туған нәрестені анасының өлтіруі болып табылады [7]. Қазіргі кезде абортқа қатысты нормалар барлық әлемнің мемлекеттерінде бар. Келесі суреттен әлем елдерінің ішінде 2013 жылдың көрсеткіші бойынша әйел адамдардың аборт жасатуының сандық мәліметтері келтірілген.
Сурет 3 - Әлем елдері бойынша аборт кең тараған мемлекеттер
Біраз елдерде сәйкес қылмыстық-құқықтық нормалар арнайы заңдарда берілген (Дания, Швеция, Франция). Алайда абортқа қатысты қылмыстық саясат пен жазаланатын әрекеттердің құрамы қазіргі елдерде сол мемлекеттің жасанды жолмен жүктілікті тоқтатуына қарым-қатысына қарай ажыратылады.
Барлық мемлекеттерді абортты қолдауына қарай төрт топқа бөлуге болады:
Төменде қазіргі кезде жасалынып жатқан аборттың түрлері келтірілген.
Аборттың түрлері
Хирургиялық аборт - жатыр қуысын қырып тастау
Медикаментоздық аборт - жүктілікті дәрілермен медикаментоздық тоқтату
Мини аборт - 5 аптаға дейінгі жүктіліктегі ваккумдық аборт
Сурет 4 - Аборттың түрлері
Толық тыйым салу. Бұл топтағы елдерде аборт анасының ішіндегі баланы өлтірумен теңестіріледі және адамды өлтірумен бірдей дәрежеде болып келеді. Ауғаныстанда, Анголада, Бангладеште, Венесуэлада, Гватемалада, Гондураста, Египетте, Индонезияда, Иракта, Иранда, Ирландияда, Йеменде, Колумбияда, Ливанда, Ливияда, Мавританияда, Малида, Непалда, Никарагуада, Оманда, Парагвайда, Сальвадорда, Сирияда, Чилиде, Филиппинада аборттар толығымен тыйым салынған (әйел адамның өмірін сақтап қалу жағдайларын ескермегенде).
Медициналық көрсеткіштер мен басқа да жағдайлардағы аборт. Алжирде, Аргентинада, Боливияда, Бразилияда, Ганада, Израильде, Кенияда, Коста-Рикада, Мароккода, Мексикада, Нигерияда, Пакистанда, Перуде, Польшада, Уругвайда аборт тек қана әйел адамның өміріне қауіп төнген жағдайларда ғана рұқсат етілген, яғни тек қара медициналық көрсеткіштермен.
Медициналық және әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер бойынша аборттар. Англияда, Үндістанда, Исландияда, Люксембургте, Финляндияда, Жапонияда аборттар тек қана медициналық және әлеуметтік-экономикалық жағдайларда, сондай-ақ зорлау болғанда ғана рұқсат етіледі.
Аборт еркіндігі. Либералды елдердің ішінде әйел адамның өзіне баланы дүниеге әкелу туралы шешім қабылдауына мүмкіндік береді. Яғни бұл елдерге ТМД елдері мен Балтия, бұрынғы югославиялық республикалары, Аустралия, Австрия, Албания, Бельгия, Болгария, Венгрия, Вьетнам, Германия, Греция, Дания, Италия, Камбоджа, Канада, ҚХР, Куба, Монғолия, Нидерланды, Норвегия, Румыния, Сингапур, Словакия, АҚШ, Тунис, Турция, Франция, Чехия, Швеция, ОАР жатады.
Әлем бойынша жасалынған аборттардың саны 2008 мен 2013 жылдар аралығында салыстырғанда 30 миллионға дейін азайды. Дүние жүзі бойынша әр бесінші жүктілік абортпен аяқталады. 15-44 жас аралығында дүние жүзі бойынша 1000 әйелге 29 аборт келеді. Аборт дамыған елдерде аз кездеседі де, қауіпті, әрі заңсыз түрде көп жасалынатын дамымаған елдерде ол көп кездеседі.
Көптеген аборттар дамып келе жатқан елдерде байқалған - 35 млн жылына.
ҚР Жоғарғы Сотының 2007 жылдың 11 мамырынан қабылданған Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы нормативтік қаулысында босанған әйелдің психикасына теріс әсер ететін (мысалы, әкесінің баладан бас тартуы, баланың некесіз туылуына туысқандарының айып тағуы, баланың әкесі немесе әйелдің туысқандары ана мен баланың өмір сүруі үшін материалдық жағдайдан бас тартуы және т.б.) маңызды мән-жайларды әйелдің психикасының бұзылу жағдайы деп түсіну қажет екендігі айтылған [8].
Баланың өмірге келуі педиатрлық белгілерге сәйкес соттық-медициналық сараптамамен анықталады. Педиатрияда баланың туылған күніне 28 күнге дейін ол өмірге келді деп саналады. Сондықтан болар, медициналық белгілерді ескере отырып, берілген қылмыстың объектісінде баланың өмірге келуіне қарсы әрекет деп төрт аптаға дейінгі кезеңдегі қарсы әрекеттер танылады. Бұл норманың диспозициясында кейінгі кезең түсінігіне нақты жауап жоқ.
Анасының баласын, босанудан кейін бірден емес, кейінгі кезеңінде өлтіруі адамды өлтірумен бірдей болып саналады және ҚР ҚК 2 бөлігінің 96 бабына сәйкес жауапкершілікке тартылады, өйткені мұнда әрекетсіз күйдегі адамды қасақана өлтірумен бірдей, көп жағдайларда ол жаңадан дүниеге келген адамның бұл кезде құжаттары да болады [7].
Егер жаңа туылған нәрестені өлтіргені үшін қандай да болмасын заңнамалық жазалау болатын болса (соңғы үш жылда 28 тіркелген қылмыстардың ішінде тек 12-сі ғана сотқа дейін жетті), ал баланың өмірін анасының ішінде жатқанында өлтіргені үшін жауапкершілікке тартылмайды. Көпшілікпен оны өз еркімен жүктілікті тоқтату деп танылған, ол үшін заң бойынша ешкім жауапкершілікке тартылмайды. Бұдан шығатыны, анасының физиологиялық босануына дейінгі анасының ішінде жатқан нәрестенің өмірін туушының ағзасынан қуу немесе өлтіру қылмыстық-құқықтық тұрғыдан қорғалмайды.
Заңға сәйкес, әйел жүктілігін жасанды түрде тоқтатуға құқылы. Алайда әйел адамның ішіндегі баласының өміріне қатысты құқықтары ашылмаған. Егер де негативті зардаптарға байланысты әйелге баласын босану ұсынылмаса, онда ешқандай даулар туындамайды.
Белгілі болғандай, іштегі нәресте оны көтеріп жүрушінің - анасының денесінің ағзасының немесе денесінің бөлігі болып табылмайды, өйткені генетикалық тұрғыдан ол анасынан бөлектенген, тіпті басқа қан тобына ие болуы да мүмкін. Мұның бәрі оны жеке тіршілік иесі ретінде санауды міндеттейді. Бұдан шығатыны, жүктіліктің кез-келген кезеңіндегі аборт биологиялық жеке адам ретіндегі адамның өмірін қасақана өлтіру - дүниеге келмеген адамның өмірін қиюмен бірдей. Бұл жерде әйел адамның репродуктивті еркіндігі туралы принциптері, жүктілікті тоқтату туралы оның құқықтары, ұрықтанған баланың құқықтары әлі де болса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz