Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне ықпалы
Кіріспе 3
1 Оқу.тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы 5
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы 5
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі 10
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары 12
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі 14
2 Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін анықтау 19
2.1 Мұғалімнің оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктері 19
2.2 Мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерінің оқушының тұлға болып қалыптасуына әсерін зерттеу 23
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
1 Оқу.тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы 5
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы 5
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі 10
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары 12
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі 14
2 Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін анықтау 19
2.1 Мұғалімнің оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктері 19
2.2 Мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерінің оқушының тұлға болып қалыптасуына әсерін зерттеу 23
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарға Жолдауында «Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі жетекші күш – адамдар, олардың еркі, жігері, табандылығы, білімі» делінген. Олай болса, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың шығармашылық әлеуетін жан-жақты өсіруге ден қою қажеттілігі туындайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіладамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай «адамның күні адаммен»емес, «адамның күні адамзатпен және табиғатпен»деген анықтамаға лайықтап құрып, оны төмендегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықталуына;
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
- жаһандану дәуірінде ұлттық рухани қазыналарымызды, қасиеттерімізді, тіліміз бен ділімізді сақтай білуге тәрбиелеу.
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты:
- Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің қызметі мен маңызы;
- Оқытушының оқу мен тәрбие процесіндегі рөлін анықтау;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктерін қарастыру;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін қалыптастыру жолдарын зерттеу.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: педагогикалық процесте оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтауды ұйымдастырылу жүйесі.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіладамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай «адамның күні адаммен»емес, «адамның күні адамзатпен және табиғатпен»деген анықтамаға лайықтап құрып, оны төмендегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықталуына;
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
- жаһандану дәуірінде ұлттық рухани қазыналарымызды, қасиеттерімізді, тіліміз бен ділімізді сақтай білуге тәрбиелеу.
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты:
- Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің қызметі мен маңызы;
- Оқытушының оқу мен тәрбие процесіндегі рөлін анықтау;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктерін қарастыру;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін қалыптастыру жолдарын зерттеу.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: педагогикалық процесте оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтауды ұйымдастырылу жүйесі.
1. Устемиров К. Шаметов Н.Р. Васильев И.Б. Профессиональная педагогика. Алматы 2005.- 432 с.
2. Зимняя И.А. Педагогикалық психология:/ Орыс тілінен аударған М.А. Құсаинова. М.: Логос; Алматы: ТST-company, 2005. – 368 б.
3. Қ.М. Нағымжанова. Оқыту технологияларын таңдау және мұғалімнің кәсіби-педагогикалық мәдениеті. Ж.К. Аубакирова. Педагогикалық қарым-қатынастың психологиялық-педагогикалық негіздері. // «С. Аманжолов оқулары - 2005» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. Өскемен 2005. - 538 б.
4. Оқыту теориясынан дәрістер. - Зияткерлік меншік объектісін мемлекеттік тіркеу куәлігі. - №345, 27.10.2005 ж.
5. Педагогика пәнінен білім беру мазмұнын жаңарту мәселелері // Оралдың ғылым жаршысы. - 2007. - №4 (5). - Б.35-41.
6. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі./ред.басқар. С.Қалиев, т.б. Алматы,1999.
7. Методика воспитателной работы. / Под ред. Л.И. Рувинского. М,1989.
8. Амонашвили Ш.А. Как живете, дети ? М.,1986. 3.Аникеева Н.П. Психологический климат в коллективе. М., 1989. 4.Андреева Г.М. «К проблематике психологии социального познания». Под ред. В.А. Ядова. М,2000г.
9. Кондрашова Л.В. Сборник педагогических задач. М.,1987. 7.Красникова Е.А., Соснин В.А. Социальная психология PDF. Москва: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2004
10. Педагогика / Под ред. С.П. Баранова, В.А. Сластенина.- М.: Просвещение, 1986. 10.Сухов А.Н. Издатели: Academia, год выпуска 2011
11. Сухомлинский В.А. Методика воспитания коллектива. М.; Просвещение, 1981. 12. Соколова В.В. Культура речи и Культура общения. Москва «Просвещение» 1995г. 13. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по дошкольной психологии. М.,2000
2. Зимняя И.А. Педагогикалық психология:/ Орыс тілінен аударған М.А. Құсаинова. М.: Логос; Алматы: ТST-company, 2005. – 368 б.
3. Қ.М. Нағымжанова. Оқыту технологияларын таңдау және мұғалімнің кәсіби-педагогикалық мәдениеті. Ж.К. Аубакирова. Педагогикалық қарым-қатынастың психологиялық-педагогикалық негіздері. // «С. Аманжолов оқулары - 2005» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. Өскемен 2005. - 538 б.
4. Оқыту теориясынан дәрістер. - Зияткерлік меншік объектісін мемлекеттік тіркеу куәлігі. - №345, 27.10.2005 ж.
5. Педагогика пәнінен білім беру мазмұнын жаңарту мәселелері // Оралдың ғылым жаршысы. - 2007. - №4 (5). - Б.35-41.
6. Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі./ред.басқар. С.Қалиев, т.б. Алматы,1999.
7. Методика воспитателной работы. / Под ред. Л.И. Рувинского. М,1989.
8. Амонашвили Ш.А. Как живете, дети ? М.,1986. 3.Аникеева Н.П. Психологический климат в коллективе. М., 1989. 4.Андреева Г.М. «К проблематике психологии социального познания». Под ред. В.А. Ядова. М,2000г.
9. Кондрашова Л.В. Сборник педагогических задач. М.,1987. 7.Красникова Е.А., Соснин В.А. Социальная психология PDF. Москва: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2004
10. Педагогика / Под ред. С.П. Баранова, В.А. Сластенина.- М.: Просвещение, 1986. 10.Сухов А.Н. Издатели: Academia, год выпуска 2011
11. Сухомлинский В.А. Методика воспитания коллектива. М.; Просвещение, 1981. 12. Соколова В.В. Культура речи и Культура общения. Москва «Просвещение» 1995г. 13. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по дошкольной психологии. М.,2000
Курстық жұмыстың тақырыбы:
Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне ықпалы
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы 5
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы 5
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі 10
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары 12
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі 14
2 Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін анықтау 19
2.1 Мұғалімнің оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктері 19
2.2 Мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерінің оқушының тұлға болып қалыптасуына әсерін зерттеу 23
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарға Жолдауында Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі жетекші күш - адамдар, олардың еркі, жігері, табандылығы, білімі делінген. Олай болса, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың шығармашылық әлеуетін жан-жақты өсіруге ден қою қажеттілігі туындайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіладамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай адамның күні адамменемес, адамның күні адамзатпен және табиғатпендеген анықтамаға лайықтап құрып, оны төмендегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықталуына;
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
- жаһандану дәуірінде ұлттық рухани қазыналарымызды, қасиеттерімізді, тіліміз бен ділімізді сақтай білуге тәрбиелеу.
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты:
- Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің қызметі мен маңызы;
- Оқытушының оқу мен тәрбие процесіндегі рөлін анықтау;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктерін қарастыру;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін қалыптастыру жолдарын зерттеу.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: педагогикалық процесте оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтауды ұйымдастырылу жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтаудағы мұғалім қызметтері мен мақсаттары.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасын анықтау;
- оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігін зерттеу;
- мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамаларын анықтау;
- мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін зерттеу;
- мұғалімнің оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктерін анықтау;
- мұғалімнің оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруының әдістерін талдау.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью әдістері қолданылды.
1 Оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы
Еуропада, Ұлыбританияда, АҚШ-та кеңінен таралған education термині (образование дегенді білдіреді) образ деген түбірі жоқ, алайда білім беру процесіне қатысушылардың өзара әрекеттесуінің барлық аспектілерін қамтып, мазмұны бойынша кең ұғым болып табылады. Сол себепті білім беру оның мәдени сәйкестілігіне байланысты қоғамның әлеуметтік-мәдени құндылықтарын интернационалдандыру ретінде оқыту мен тәрбие беруді өзара қосады. Сонымен бірге, оқыту мен тәрбие берудің өзара байланысы бұл процесте ажыратылмайды. Тәрбие беру де, білім беру де ажыратылмайды, - деп Л.Н. Толстой ерекше атап өткен. Білім бермей тәрбие беруге болмайды, ал кез-келген білімнің тәрбиелеуші әсері бар. Бұл ойды ХҮІІІ ғ. аяғында И.И. Бец ерекше атап өткен. Соған сәйкес, білім беру шын мәнінде сырттан басқарылатын өзін-өзі оқыту болып табылып, яғни мәдениет бейнесі және оны ұдайы өндіру бойынша МЕН бейнесін жасау үш өзара байланысты тұрғыдан алынады: білім беру жүйесі; қазіргі заманда жастарға білім беру немесе нақты адамға білім беру, оның біліктілігін назарға ала отырып, осы процестің жеке немесе ұжымдық нәтижесі ретінде қарастырылады.
Білім беру нәтижесі екі тұрғыдан қарастырылады. Біріншісі - бұл нақты білім беру жүйесі арқылы алынатын және білім беру стандарты формасында тіркелетін нәтиженің бейнесі. Қазіргі замандағы білім беру стандарттары оқытудың белгілі бір курсын өту үстіндегі адамның тұлғалық сапасына, оның білімі мен икемділігіне қойылатын талаптарды қамтиды. Стандарттың мазмұны, әлеуметтік мәдени тәжірибенің идеалды формада сақталатынына әлбетте қол жететін көрнісі екені мәлім.
Екінші тұрғыдан білім берудің нәтижесі бұл белгілі бір білім беруші жүйеде оқытудан өткен адамның өзі. Интеллектуалды, тұлғалық, мінез-құлықтық қасиеттерінің қалыптасқан жиынтығы ретіндегі оның тәжірибесі оған кез-келген жағдайда адекватты әрекет жасауға мүмкіндік береді. Бұл тұрғыдан білім берудің нәтижесі білімділік болып табылады, ол жалпы және кәсіптік-мазмұнды бола алады. Осылайша, мектеп түлектерінің жалпы білімділігін қалыптастырады. Кез-келген жоғары оқу орнының түлегі осы негізде арнайы кәсіптік білімімен сипатталады. Адамды білімді ететін терең және жүйелі білім беру өмір ағымының ауыспалы кезеңдерінде сенімділік, бәсекеге қабілеттілік және өзінің ар-намыс сезімінің негіздерін салады [1, 58 б.].
Педагог іс-әрекеті білім саласында кәсіби міндеттерді шешуге бағдарланады. Шешім мақсатты айқындаудан, іс-әрекет мотивіне түрткі болудан басталады. Мақсаттылық - іс-әрекеттің алғашқы кезеңі, екінші кезең іс-әрекет бағдарламасын жоспарлау, жобалау. Іс-әрекет бағдарламасын құру үшін, қандай әрекеттер және қандай оқыту процесінің афференттік синтезінен өткізу қажет. Нәтижесінде әрекет бағдарламасы - педагог іс-әрекетінің моделі пайда болады. Іс-әрекетін бағдарлау педагогтың интеллектуалдық қабілетіне байланысты, қандай білім мен іскерліктерді игерген, педагогтың кәсіби міндеттерін эвристикалық жолмен шеше алуы, оқыту технологияларын қаншалықты меңгергендігіне байланысты айқындалады. Іс-әрекеттің бұл кезеңі педагог құзыреттілігінен шешіледі.
Құзырет - өкілетті қызмет адамы, сол салада оның сәйкес білімі, танымы болуы қажет және жауапты шешімдерді қабылдауға құқылы.
Құзыреттілік - жұмыскердің өз білімі, біліктілігі және дағдылары негізінде нақты кәсіп аясында жоғары сапалы және мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету үшін нақты жұмыс түрлерін білікті атқара алу қабілеті.
Біліктілік - адамның қандай да бір кәсіби- еңбек қызметін орындауға деген дайындық деңгейі немесе біліктілік - кәсіпті меңгеру деңгейі. Біліктілік мінездемесі - қандай да бір біліктілік деңгейі бар нақты бір кәсіп маманы оны игеруге қажет білім, білік және дағдыларға қойылған талаптар тізімі белгіленген мемлекеттік құжат.
Кәсіби оқытушы педагогының құзырлығы жоғары, әлеуметтік тұрғыдан жетілген, әдіс-тәсілдерді меңгерген, шығармашылықпен жұмыс істейтін, өзін-өзі кәсіби жетілдіруге ұмтылған маман. Мұғалім, Педагог мамандығы, зиялылар ішіндегі көп топтасқан мамандықтардың ірі тобына жатады. Білім беру жүйесінде педагогтар мемлекеттік қызметкерлер болып табылады. Педагог өз мамандығының сапасын, біліктілігін арттыруды психологиялық тұрғыдан қамтамасыз етуі үлкен роль атқарады. Педагогтың іс-әрекеті көбінде оның кәсіби шеберлігінің кеңістігіне қатысты, педагогикалық қарым-қатынас механизмдеріне, оқушылардың (студенттердің) психологиялық ерекшеліктерінің табиғатына да байланысты. Педагогикалық іс-әрекеттің дамуының жоғары деңгейі мынада - педагог өзін-өзі дамыту механизмдерін қалыптастыруға мақсат қояды және оқушыларға (студенттерге) өз қабілет-қарымы бойынша даму бағыттарын ұштайды.
Кәсіби оқытушы педагогтың іскерлігінің негізгі бағыты болашақ мамандардың кәсіби білімін (теориялық және тәжірибелік) жетілдіру болып табылады. Кәсіби білім педагогы педагогикалық іскерлікке даярлықтан басқа кәсіби оқыту мекемесінде кадрларды дайындауға арналған халық шаруашылығының маманы болып табылады.
Кәсіби оқыту педагогының кәсіби іскерлігінің мазмұны оның еңбегінің педагогикалық және инженерлік интегралмен анықталады.
Оқушылардың кәсіби дайындығының мақсаты - ғылыми-педагогикалық тапсырмаларды орындауға және кәсіби оқыту педагогы мен еңбек технологиялары мұғалімінің кәсіптік қызметінің қажетті функциялары мен түрлерін орындауға бейім маманды қалыптастыру болып табылады. маман оқыту үрдісінің білім беру саласы, мәні, мағынасы және құрылымы туралы білім жүйесін білуі керек. Сондықтан осы бағытта педагогтың субъективтілік қасиеттерін құрылымдық көрсетілуімен тұлғалық сапалары қарастырылады.
Алғаш рет педагогтың субъективтілік қасиеттерін құрылымдық көрсетуге әрекет жасаушының бірі П.Ф. Каптерев деп санауға болады. Ол объективті және субъективті қасиеттерді, факторларды бөліп, олардың жоғарыдан төмен дамуын (иерархиясын) ұйғарды (Кесте 1). Жалпы алғанда, келесі түрде көрсетілуі мүмкін:
Кесте 1-Педагогтың жалпы қасиеттері
Арнайы
Объективтік (мұғалімнің ғылыми дайындығы)
Субъективтік (жеке мұғалімдік талант)
Тұлғалық
(адамгершілік - еріктік қасиеттер)
Н.В. Кузьмина бойынша, субъектілік факторлар құрылымы: табиғаттылық типін, қабілеттер деңгейі мен құзырлықты қамтиды, оларға арнайы-педагогикалық, әдістемелік, әлеуметтік-психологиялық, диференциалды-психологиялық, аутопсихологиялық құзырлық жатады. Осы факторлық құрылымның үш негізгі құрастырушысы айқын: тұлғалық, даралық (немесе даралық-педагогикалық) және кәсіби-педагогикалық. А.К. Маркова бойынша, субъектілік қасиеттер құрылымы келесі сипаттама блоктарымен көрсетілуі мүмкін:
Кесте 2 - Субъектілік қасиеттер құрылымы
Объективтік сипаттамалар
Кәсіби, психологиялық, педагогикалық білімдер
Кәсіби іскерліктер
Субъективтік сипаттамалар
Кәсіби психологиялық позициялар, ұстанымдар
Тұлғалық ерекшеліктер
Н.В.Кузьмина ұсынған, осы құрылымды педагогтың субъективтік қасиеттер құрылымымен салыстырудан көрініп отырғандай, онда қабілеттер блогы арнайы бөлінбеген және құзырлылық түсінігінің өзі біршама бөлек түсіндіріледі.
Мысалға, егер Н.В. Кузьмина тұжырымдамасында құзырлылық педагогикалық кәсіби іс-әрекеттің басқа факторларымен қатар қойылған фактор болса, онда А.К. Маркованың тұжырымдамасында кәсіби құзырлылық тектік түсінік болып табылады. Ол іс-әрекетте көрінетін және оның тиімділігін қамтамасыз ететін барлық факторларды қамтиды.
А.К. Маркова бойынша, педагогикалық іс-әрекет, педагогикалық қарым-қатынас жеткілікті жоғары деңгейде іске асырылатын, мұғалім тұлғасы жүзеге асырылатын, мұнда мектеп оқушыларының оқуылуы мен тәрбиеленуінің жақсы нәтижелеріне жететін, педагог еңбегі (осы жақтар кәсіби құзырлылықтың бес блогын құрайды) кәсіби құзырлы [2, 47 б.].
Осы келістің үлкен жетістігі, кәсіби құзырлылықтың барлық сипаттамалары мұғалім еңбегінің үш жақтарымен ара қатынаста болуы: оның технологиясымен - өзіндік педагогикалық іс-әрекетпен, педагогикалық қарым-қатынас және мұғалім тұлғасымен. Бұл А.К.Маркова бойынша, біріншіден, педагогикалық еңбек субъекті, мұғалімнің өзін, көрнекі елестетуге мүмкінді береді:
МҰҒАЛІМ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЕҢБЕК СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
Мұғалім тұлғасы
Мұғалім педагогикалық Мұғалім педагогикалық қарым-
іс-әрекет субъектісі ретінде қатынас субъектісі ретінде
Екіншіден, ұсынылған түсініктеме іс-әрекет пен қарым-қатынасты кейбір шектеулермен педагогикалық субъектілік қасиеттерді, оларды модульді көрсету көмегімен қарастыруды операционалдандыруға мүмкіндік береді (кестені қараңыз).
Кесте 3 - Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы модулі (А.К.Маркова бойынша)
Мұғалім еңбегінің жақтары
Еңбектің әрбір жағы үшін психологиялық модуль
Мұғалім еңбегі үшін объективті қажеттілер
Мұғалім еңбегінің психологиялық сипаттамасы
Кәсіби білімдер
Кәсіби-педагогикалық іскерліктер
Кәсіби ұстанымдар
Кәсіби-психо-логиялық ерекшеліктер
(сапалар)
Еңбек процесі
Мұғалімнің педа-гогикалық іс-әрекеті
Мұғалімнің педагогикалық іскерліктері
Мұғалім тұлғасы
Еңбек нәтижесі
Мектеп оқушыларының білімділігі
Мектеп оқушыларының тәрбиелілігі
Үшіншіден, А.К.Маркованың кәсіби құзырлылықты, оның өзіндік іс-әрекеттік компоненті - іскерліктерді түсіндіру келісі, авторға іскерліктердің он бір тобын бөліп қана қоймай, сондай-ақ оларды мұғалім еңбегінің барлық жақтары үшін жарып өткіш қылуға мүмкіндік берді.
А.К. Маркова көрсеткендей, кәсіп - бұл адам белгілі бір білім мен дағдыны меңгеруін және оған сәйкес қабілеттер мен кәсіби маңызды қасиеттер болуын қамтамасыз ету үшін қоғамға қажетті іс-әрекеттің тарихи пайда болу формасы деген.
Л.М. Митина өңдеп, дамытып отырған, іс-әрекет- қарым-қатынас - тұлға схемасының контексіндегі мұғалім тұлғасының моделі бес кәсіби маңызды сапаларға бөлінеді, олар педагогикалық қабілеттердің екі тобын айқындайды
Кесте 4 -Мұғалім тұлғасының моделі
ЖОРАМАЛДАУШЫ- ГНОСТИКАЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕР
Педагогикалық мақсатты ұйғару
Педагогикалық ойлау
РЕФЛЕКСИВТІ-ПЕРЦЕПТИВТІ ҚАБІЛЕТТЕР
Педагогикалық рефлексия
Педагогикалық әдеп
Педагогикалық бағыттылық
Өзіне назар аудартатын жағдай, біріншіден, қабілеттердің өздері де тікелей іс-әрекет тиімділігін анықтаушы субъектілік факторлар ретінде бола алмайды, екіншіден, бағыттылық басқа да тұлғалық сапалармен қатар қойылған.
П.Ф. Каптерев көрсеткендей, педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды факторларының бірі мұғалімнің тұлғалық сапалары болып табылады. Мақсатқа ұмтылу, табандылық, еңбек сүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Әсіресе, эмпатияға әзір болу маңызды, яғни оқушылардың психикалық күйлерін түсінуге, көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге қажеттілік маңызды.
Сондықтан, кәсіптік парыздылықты меңгерген педагог қана оқушылардың психикалық күйлерін жете түсініп, жәрдем көрсете алады. Осыған байланысты зерттеушілер тарапынан педагогикалық деонтологияға үлкен мән беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті мен іс-әрекетінен жоғары кәсіпқойлығы байқалады.
Сонымен, деонтология сөзі грек тілінде Deon, deontos - парыз, парыздылық және logos - ілім, сөз деген ұғымды білдіреді. Деонтология - парыз бен парыздылықты қарастыратын этикалық теорияның тарауы. Бұл терминді Бентам (1834) адамгершілік теориясын тұтас ілім ретінде көрсету үшін енгізген. Педагогикалық деонтология - ұстаздық парыз туралы ғылым. Бұл ұстаздың іс-әрекетінің саналы, адамгершілік компоненті болып табылады.
Біздің пайымдауымыз бойынша мұғалімге қойылатын барлық деонтологиялық талаптар төмендегідей 4 негізгі ұстанымдар аясына саяды.
1. Оқушының (тәрбиеленушінің) ден саулығына, жан саулығына зиян келтірмей әсер ету;
2. Барлық жүріс-тұрысымен, ой-өріс, іс-әрекеттерімен (әрекеттестікте, мәліметтеу, насихаттау т. с . с.) осы ұстанымның кең тарауына және оқушы санасына өзіндік бақылау дағдыларын қалыптастыруына жол ашу, қарайласу, соған себепкер болу:
3. Оқушының табиғатына үйлесімді дамуына жәрдемдесу;
4. Бүкіл жан дүниесімен, сана-сезімімен осы ұстанымдарды бұзуына зиян келтіретін салдарды жоюға ынталану.
Яғни, педагогикалық деонтология ғылымы бойынша ұстаздық әсердің ең негізгі мақсаттары: оқушының ден саулығын, жан саулығын сақтауды, нығайтуды көздей отырып, оқушы тұлғасының табиғатына сай дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде, кәсіби оқытушы педагог үшін ең маңыздысы оқушының (студенттің) іс-әрекеттерін, тұлғалық өзін-өзі ұйымдастыруын, басқара алуы және қоғамда болып жатқан жағдайды дұрыс түсіне біліп, сол бағытқа сәйкес қызмет ету.
Кәсіби оқытушы педагогтың міндеті - оқушыны (студентті) өз бетімен білім алуға бағыттау, тұлғалық қасеттерін өз бетінше дамытуына жағдай жасап, көмек көрсету.
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі
Қай заманның болсын мұғалімі ұлы Абайдың Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға дегеніндей, тәлім-тәрбие ісінен жалықпайтын, шығармашылығы мол, еңбекшіл парасатты азаматы болуы керек. Өйткені, баланы өзіне тарта алатындай шын тәлімгерлігі бар адам ғана ұстаз деген атаққа ие бола алады. Сондықтан қазіргі заман мұғалімі өз пәнінен білімді ғана болып қоймай, тарихи танымы мол, саяси-экономикалық және педагогикалық-психологиялық сауатты болуы тиіс. Сонымен бірге балаға ата-анадан кейінгі ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, сана-сезімдік дене тәрбиесі мен ұлттық тәрбиені сіңіруші адам болуы шарт.
Жаңа заманның тарихын жазатын, кезінде бұрмаланған тұстарына әділ баға беретін, оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп ауқымды өзгерістердің мәнін әділ пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мына біздерге, мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді.
Білім беру - тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі заңды нәрсе. Бұл үрдістегі басты тұлға - мұғалім. Ұлы ғұламамыз А.Байтұрсынұлы жиырма бірінші ғасырдың басында Ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика мен әдістемеден хабардар, оқыта білетін мұғалім деген екен. Өткен ғасырдың басында айтылған бұл сөз бүгінгі күні де маңызын жойған жоө. Әсіресе, ол қазіргідей білім реформасы жүріп жатқан, өркениеттілік көшіне ұмтылып жатқан уақытта тіпті маңыздырақ болып отыр. Олай дейтініміз, өз білімін көтеріп, өз бетінше жетілдіріп отырмаса, тынбай ізденбесе, мұғалімнің балаға берер білім дәрежесі жеткіліксіз болары күмәнсіз [3, 49 б.].
Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда тек күнделікті күнкөріс үшін жүретін ұстаздар жа арамызда жоқ емес. Атақты педагог В.Сухомлинский Оқытушы жұмысының жемісті болуы - балаға жүрек жылуын ұсына отырып, оқыту мәселесін бірінші орынға қойғаны деген сөзінің ұстаз еңбегінде орындалған деп түсінеміз.
Оқушыларды отанды сүюге, адалдыққа, адами тазалыққа, ізгілікке, имандылық пен инабаттылыққа, салт-дәстүрді құрметтеуге үйретіп баулу - әрбір ұстаздың абыройлы парызы һәм қарызы. Ол үшін мұғалім қазіргі заманған лайық өзінің білімін беру ісінде рухани, этно-мәдени дәстүрлерді сақтап, дамыта отырып, шығармашылық ізденіспен жұмыс істеп, өмірге еніп жатқан жаңа технология мен техниканы меңгермей, білігі мен білімі жоғары ұлағатты тұлға болуы тиіс.
Мұғалім беделі, жеке басының ерекшелігі мектеп ісінде, жас ұрпақ тәрбиесінде айрықша орын алады. Мұғалім беделінің артуына алдымен мұғалімнің өзі, сонан соң мектеп жауапты. Егер мұғалім белсенді, өз пәнін жетік меңгерген болса, әрине, оның беделі өз ортасында - әріптестері, шәкірттері арасында арта түсері даусыз.
Ұстаз - жеке тұлға. Ол - үлкен ақыл, парасат иесі, тәлімді тәрбиеші, өмір тәжірибесі мол, мейірім-қайырымы көп ұлағатты жан. Алайда, жас ұрпақ алдындағы мұғалім беделін қайтсек көтереміз, абыройын қайтсек асырамыз дейтін мәселені әркім тікелей шеше алмайды. Мұғалімнің беделі тек өзіне ғана байланысты. Мұғалімнің неге сыйламайсың? деп ешқандай шәкіртті зорлап мойындата алмайсың. Қоғам, уақыт өзгертеді.
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары
Мұғалім еңбегі өте жауапты, әрі күрделі. Сондықтан мұғалімнің жеке басына, мамандық деңгейіне арнайы талаптар қойылады. Оның әрекетінің сипаты алдымен бағытына яғни қоғамға, өз мамандығының бағалы жақтарына сенімді болуына байланысты. Мұғалімнің басты бағыты дүниенің шындығын тану, идеялық тұрақтылық, қоғамдық-саяси белсенділік, азаматтық жауапкершілік, халық ісіне берілуі, оған әділдік.
Мұғалімнің іс-әрекеті жүйесінде кәсіптік-бағыттылықжетекші орын алады. Оған баланы сүю, педагогтік жұмысқа психологиялық-педагогикалық көрегендік және байқағыштық, педагогтік әдептілік, педагогтік қиял, ұйымдастырушылық қабілет, әділдік, қарым-қатынас жасай алу, талап қоя білу, мамандыққа лайықты жұмысқа қабілеттілік, белсенділік, өз білімін көтеруге дайын болу және жаңашылдықсияқты қасиеттер жатады.
Мұғалім әрекетінің нәтижелі болуы педагогтік қабілетке де байланысты. Оның алғышарты - кейбір адамдарда болатын нашар іске жарамдылық белгі, оны тәрбиелеу, дамыту қабілеті айқындай түседі. Нышан болмаған жағдайда да педагогтік қабілетті қалыптастыруға болады. Мұның негізі - мұғалім ізденісі. Белгілі психолог В.А.Крутецкий педагогтық қабілеттің психологиялық мәнін зерттей келіп, оны: даралық, дидақтикалық, ұйымдастырушылық деп үш топқа бөледі. Даралық қабілет - мұғалімнің балаға деген ынта-ықыласынан, сенімінен, қиын жағдайда өзінің сезімін, мінез-құлқын басқара алуынан, оқушыға оқу материалын дайындап қызықты өткізуінен көрінеді. Дидактикалық қабілет - мұғалімнің өз ойын өзгелерге түсінікті, дәл жеткізуі, өтілетін тақырып материалын тиімді жоспарлауы, оқушының оқу материалын қаншалықты меңгергендігін қадағалау, өзінің даусын, қимыл-қозғалысын, бет-пішінін реттей алуы. Ұйымдастырушылық қабілет - мұғалімнің балалар ұжымын құрып, олардың мақсаты мен міндетін дұрыс белгілеп, балаларды өздігінен жұмыс жүргізуге, әр баланың дамуы мен ерекшелігін есепке алуы, психологиясын сезе білуі, оған әсер етудің тиімді тәсілдерін іріктеуі арқылы байқалады.
Мұғалімнің мамандығы - көп еңбек сіңуді қажет ететін, қиындығы мол қызмет. Сондықтан мұғалім күшіне, байсалдылығына, жүйке әрекетінің жұмысына арнайы талаптар қойылады. Айталық, күшті тітіркендіргіш әсеріне төзу зейінін шоғырландыра алу, әр кезде белсенді, сергек болу, жұмыс соңына дейін көңілді бұзбау, өз күшін қалпына келтіру, әр түрлі жағдайда ұстамдылық, шыдамдылық таныту, ойды жеткізудегі нақтылық, сезімталдық, істі шалт орындау, қойылған міндетті толқымай шешу, бір істен екіншіге тез көшу, қажеттілікке байланысты жұмыстарды дайындықсыз-ақ өткізуге қабілетті болу, жаңа жағдайға тез көндігу, үйлестіру және өзіндегі кемшілікті байқап, оның өзгеден орын алмауын аңғару т.б.
Мұғалім оқыту, тәрбиелеу және оқушылардың дамуы мен қалыптасуы процесін басқарады. Бұл олардың педагогика ғылымының әдістемелік негізі мен деңгейлері, оқушы дамуы мен қалыптасуы, тәрбие мақсаты мен міндеті, әдістері мен тәсілдері, балалардың жасқа байланысты анатомиялық-дене даму ерекшеліктері, оқушыларға гигиеналық тәрбие берудің құралдары мен теориялық негіздері, бала психикасының даму заңдылықтары және баланың жас кезеңдеріне сай дара-психологиядық ерекшеліктері жайлы білімді, дайындықты талап етеді [4, 20 б.].
Мұғалім қызметінің әсерлі, тиімді және нәтижелі болуы олардың ісінде тапқырлықты, ептілікті талап етеді. Айталық, орын алған әлеуметтік-педагогикалық құбылыстың сипатына, болу себебіне талдау жасау және бағалау, оқушылардың оқу, тәрбиелік деңгейін айқындау, жеке оқушы мен ұжымның дамуын жобалау, оқу, тәрбие нәтижесін, оқушыларда болатын қиындықтар мен қателерді болжау, нақты педагогикалық міндеттерді белгілеп, оның шешу жолдарын анықтау, оқу-тәрбие жұмыстарының дәлелденген әдістерін, құралдарын, ұйымдастыру формаларын таңдау, оқушылар әрекетін, оған педагогикалық басшылықты жоспарлау, оқушылардың тәртібін, мінез-құлқын, белсенділігін және дара-психологиялық ерекшеліктерін басқару.
Қазір Ғасырдың мектебі мен мұғалімі қандай болуы керек? деген негізгі сұраққа жауап ізделуде. Білім берудің ұлттық үлгісіне көшкен қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, өз ісінде қатып қалған қастандық пен жаттандылықтан аулақ, тәжірибелік қызметте педагогикалық үйлестірді шебер меңгерген психолог - педагог диагностика қоя білетін іскер мұғалім қажет. бұрын өз пәнімді жақсы білсем, аздаған педагогикалық әдіс-тәсілдерді меңгерсем, баланы өз еркіме бағындырсам, өте күшті педагог болдым деген тоқ мейілсу орын алса, енді бұл көзқарасты мүлде өзгертуге тура келеді. Өйткені, қазір заман өзгерді, қоғам өзгерді. Бүгінгі балалардың мақсаттары да, құндылықтары да, табынатын идеялары да бұрынғыдан мүлде басқаша. Өйткені олар ешнәрседен қорықпайтын, өзінің болашағына тиімділік бермейтін адамдар. Мұғалімге қойылатын талаптарды шешуде мектеп әкімшілігіне, әдістемелік кеңестерге олардың бүгінгі күн талабына жетіліп дамуына жан-жақты іс-шаралар жүргізуді талап етеді.
1. Мұғалімдердің өз жұмысына өзі талдау жасауға үйренудің маңызды ерекшелігін ескеріп, мектеп басқару ұжымы мұғалімнің жұмысына талдау жасау жүйесімен танысу, оның педагогикалық ойлау логикасына ден қойып, сабақтағы міндетін айқындау, оның құрылымын, формасын, қолданылатын таңдау себептерін ғылыми негіздеуге ұмтылуға бағыттау сол мақсатта сабаққа кіріп, осы негізде талдау жасау.
2. Әдістемелік жаттандылықтан қашып, нақтылы жағдайға сәйкес әдістемелік қатынас таңдай білу, оқытудың жаңа технологияларын қолдану, әр түрлі әдістемелік ұсыныстарға үйрене отырып, өзі оқытатын сынып оқушылары ерекшеліктеріне, ұстаздың өзінің ізденіс ерекшеліктеріне сәйкес әдіс-тәсілдерді таңдай алуға мүмкіндік жасау. Қазіргі таңда педагогикалық шығармашылықты дамытудағы жаттандылықты жойып, оқытуда таңдап алынған жаңа технологиялардың тиімділігін кәсіптік білгірлікпен дәлелдей алатын мұғалімдердің тәжірибесін жинақтап, соған сүйену. Онда дамыта оқыту, ұлттық педагогика және оқушыларға қазіргі таңда берілетін білім мазмұны сияқты мәселелерге байланысты мұғалімдердің білімін, кәсіптік деңгейін көтеру.
3. Келесі бір өзекті мәселе: оқыту мен тәрбие жұмысындағы ұлттық педагогиканың орны. Бұл өте күрделі мәселе. Сондықтан мұғалім өзінің әрбір ісінде әйтеуір ұлттық педагогиканы пайдалану, осы екен деп орынды-орынсыз пайдаланбай, оқыту мен тәрбиеде оның орнын білуі керек. Яғни, ұлттық тәрбиені білім негіздерімен ұштастыра, сабақтастыра отырып баланың жеке қабілеті мен дарынын ояту, жетілдіру, шығармашылыққа, ісмерлікке баулу, халқымыздың ізгі қасиеттерін баланың бойына сіңіру имандылық, мінез-құлқын қалыптастыру, жүзеге асыру көзделуі тиіс.
4. Қазір мектеп мұғалімдер ұжымының құрылымы 25-30 жас аралығында. Ендеше жас мамандармен жұмыс істеуде жолға қоюы керек. Бұл салада жас маман тәжірибелі ұстаздарға бөлініп, қамқорлыққа алынады. Арнаулы кесте бойынша білім жетілдіру курстарына жіберіледі. Арнаулы әдістемелік көмек көрсетіліп, семинарлар өткізіліп тұрады. Олардың оқу және тәрбие жұмыстарына қатысып, кеңес, бағдарламалар береді.
Ең басты мақсат - оқушыларды сабаққа ынталандыру. Оқушылар сабаққа қызықты дегенше, іс оңға басты дей беріңіз. Шәкірттерді пәнге, қала берді өтілетін тақырыпқа қалай қызықтыруға болады? Әрине, сабақты қызықты етіп өткізу қай уақытта да оңай шаруа емес. Бұл мұғалімнің белсенділігін, еңбекқорлығын, қабілеттілігін, қажет десеңіз, дарындылығын қажет етеді.
Әр мұғалім әр сабақты ерекше құштарлықпен, шабытпен, өткізгенде ғана нәтиде беретіні сөзсіз.
Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес, осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы. Біздің алдағы мақсатты ісіміздің бірі және негізгісі осы. Ұстаз еңбегі осы дәрежеге ие болса ғана мұғалім мұраты орындалған болар еді және мектеп өз мақсатына жеткен болар еді.
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі
Мұғалімнің кәсіптік этикасы әрбір оқушының ар-намысын қорғау, оны құрметтеу, ерекшеліктерін тану арқылы көрінеді. Мұғалім оқушының артықшылық белгісін, кемшілігін, олардың мүмкіндіктері мен қызығуын білуі керек. Бұл мұғалімнің кәсіптік этикасын ғана емес, педагогтік қабілетін, әдістемешілік шеберлігін де көрсетеді.
Зерттеу нәтижелеріне қарағанда оқушылар мұғалімнің әдептілігі мен шыншылдығына, білім мен ұйымдастырушылығына, ұстамдылығы мен сыпайылығына және қарым-қатынас жасауына айрықша мән беретінін көрсетеді. Егер мұғалім әдепсіздік жасаса, онда оқушылар оның сөзіне, әрекетіне, тіпті сенбестікпен қарайтын болады. Оқушына ретсіз кінәлау, кемшіліктері мен сәтсіздіктерін орынсыз еске алу да мұғалімнің қасиетін дәріптемейді. Сондықтан кәсіптік этика әр уақытта мұғалім өз әрекетінің барлық жақтарына мән беріп, оқушының көңіліне, ақау салмайтындай, оларға сенетіндей болуын талап етеді [5, 105 б.].
Мұғалімнің оқушылармен дұрыс қарым-қатынас жасауында педагогтік әдептілік жетекші орын алады. Ол - мұғалімнің жоғары шындық, қайырымдылық, ұстамдылық, сабырлылық, әр түрлі жағдайда оқушымен дұрыс қарым-қатынас жасай алатын ептілігін көрсететін адамгершілік тәртібі. Мұнымен мұғалімнің педагогикалық жағдайы бағалау, оқушы ерекшелігін есепке алу, педагогикалық ықпалдың нәтижесін алдын-ала көре білу, өзіне үнемі бақылау жасау, оқушы ісіне көз тігу, ым, қимыл жасау арқылы әсер сияқты мамандыққа сай ептілік түрлеріне байланысты. Демек, педагогтік әдептілік - мұғалімнің сезімдік танытпау, қандай жағдай болса да ұстамды болуын қажет ететін мінез-құлық белгілері.
Мұғалімнің оқушымен сабақта, сабақтан тыс және демалыс кезінде қарым-қатынасына байланысты педагогтік әдептілік түрлі формада байқалады. Мысалы, сабақтың жаңа оқу материалын баяндау кезеңіндегі оқушылар оқу материалын түсінбеуінен оны ұғынбауы, тыңдамауы мүмкін.
Мұндай жағдайда әдепте мұғалім оқушыны жазғырмай, өзінің білетінін дәріптемей, оқушылардың оқу материалын түсінетініне сенім артып, ынтымақтасып, зейінін, белсенділігін көтереді.
Сабақта оқушы білімін сынау бағалау кезеңінде мұғалім оқушының айтқанын мұқият тыңдап, сөзін бөлмейді, қате айтқанын бетіне басып табалмайды, қайта сен ойланып көр, асықпа - деп айтуға жағдай жасайды. Мұғалімнің әдептілігі оқушыға баға қоюынан көрінеді. Егер мұғалім бағаны қалай болса солай қоя салмай, оқушының табысына қуанып, сәтсіздігіне реніш кейпін көрсетсе, онда мұғалім мен оқушы арасында дұрыс қарым-қатынас болып, белсенділігі арта түседі.
Ғылыми деректер бойынша өмірде бір мың төрт жүзден астам мамандық түрлері бар. Оның ішінде мұғалім - жас ұрпақты тәрбиелеу, оқыту мәселелерін шешетін болғандықтан, ізгілік сипаты жоғары болуы керек.
Педагог қызметінде шәкіттерге өнеге көрсету, қарым-қатынас жасауға үлгі болу, өзгелерге әсер етудің тиімді тәсілін табу, шеберлік пен шығармашылықты таныту және кішіпейілділік пен адал еңбек ету дәстүрін білдіру қасиеттері ізгілік сипатын білдіреді.
Тоқырау жылдарында жоғарыдан бұйрық беру, көз бояу сияқты әдіс-амалдар нәтижесінде педагогтік қызметтің ізгілік сипаты деформацияға ұшырады. Бұдан педагогтар қатарында өз ісіне шын берілген ізденіс жасайтын, баланы, мектепті сүйетін адамгершілігі таза жандар жоқ деуге болмайды. Педагогтар арасында жақсы қасиеттерді көрсетіп жүргендер бар. Бірақ қоғамдық-әлеуметтік жағдай мұғалімдерде жақсы қасиеттердің кең етек алуына кедергі болды.
Қоғамымызда орын алған жариялылық пен демократияға байланысты педагогтар қызметінде ізгілік сипат өріс ала бастады.
Мектептің негізгі міндеті оқушылардың қызығуы мен қабілетін есепке алып, білім және тәрбие беру болып саналады. Бұл іс әрбір жердің, ұлттың, оның дәстүрлі мен салтын есепке алып, оқыту мазмұны мен формасын ерікті таңдап, жоғарыдан қасымыз өз мақсаттарына байланысты нәтижеге жеткенде ғана шешіледі [6, 86 б.].
Оқушының өз бетінше жұмыс жүргізуі, оған үйретуге, оқушының қолынан іс келетіндігіне сенуге жеке басын құрметтеуге байланысты. Егер осы жағдай бұзылса, мұғалім мен оқушы сында жалған қарым-қатынас, тіпті келіспеушілік пайда болады. Бұл оқушының оқуға қызығушылығын төмендетеді. Кейбір педагогтар оқушының қуанышын, ренішін білуді, олармен ынтымақтасуды, бірге жүріп-тұруды, қажетті ақыл-кеңес беруді керек деп таппайды. Өзінің таза болғаның дәрежеге көреді. Мұндай жағдай мұғалім-оқытушы қызметіне ізгілік сипат бере алмайды, қайта оқу-тәрбие процесін тұйықтыққа тірейді.
Педагогтің шәкірт алдында бәрін білетін болып көрінуі орынды болар. Бірақ барлық кезде тек өзі ғана білетін болып, оқушы тыңдаушы ретінде қарауы өнеге көрсетпеуге, қарым-қатынас жасауда үлгі болу немесе ынтымақтасу емес, жеке басын даралау болып саналады. Егер педагог оқушының барлық ісіне ымаршылықпен қарап, олардың өмірінде не болып жатқанын көрмесе, болмаса, оқушыны қорқынышта ұстап, шеңберден шығармаса, онда оқушыны қорқынышта ұстап, шеңберден шығармаса, онда оқушылардың белсенділігі, талғамы төмендеп, соңында қоғамдық пікір, сенім, мәдениет өз мәнінде қалыптаспайды. Сондықтан оқушының әрекетіне талдау жасап, бағыт-бағдар беру, шеберлік үлгісін көрсету педагог ісінде ізгілік белгіні танытады.
Мұғалімдер мен оқушылардың қызмет сипаты педагогтік шеберлікпен байланысты. Сондықтан оның мәнін білу қажетті мәселенің бірі. Психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде педагогтік шеберліктің анықтамасы әр түрлі берілген, бірақ барлығы оның мәнін, мазмұнын толық айқындай бермейді. Мысалы, М.М.Дьяченко және Л.А.Кандыбович: Педагогтік шеберлік - оқытушының кәсіптік әрекетінің жоғарғы деңгейі. Сырттай ол әр түрлі педагогикалық міндеттерді шығармашылықпен орындағанда, оқу-тәрбие мақсатын және тәсілдерін шешкенде көрінеді. Іштей педагогтік шеберлік педагогикалық міндеттерді шешуге көмектесетін білім, дағды, біліктілік, психологиялық процестер мен қасиеттер жүйесі. Бұл анықтамада педагогтік шеберліктің негізгі белгілері, жоғарғы кәсіптік деңгейге жету жолдары және шебер болудың табиғаты айқын емес. Біршама дұрыс анықтама педагогикалық энциклопедияда берілген: Баланы сүйетін, өз әуестігімен еңбек ететін, әр мұғалімнің қолы жететін, іс-әрекетіне мән беріп, үздіксіз жетілдіріп тұратын тәрбиелеу, оқыту өнері. Педагог - өз ісінің шебір, жоғарғы мәдениеті, пәнін, оған жақын ғылымдар саласын, болмаса өнерді жақсы білетін, жалпы және балалар психологиясының мәселелерін практикалық тұрғыдан шешетін, оқыту және тәрбиелеу әдістемесін жетіп білетін маман.
Педагогтік істің шебері болу кездейсоқ нәрсе емес, ол көптеген себептерге байланысты мұғалім ісінен орын алады. Кейбір кісілер мұғалім болу оңай, тіпті арнаулы педагогикалық оқу орнында оқымай-ақ мұғалім болуға болады деп санайды. Рас, кез-келген ақыл-есі түзу адам кітаптан оқығанын айтып бере алады. Бірақ оқытудың тәрбиелік, қалыпастастырушылық сипатын, оқыту мен тәрбие қағидаларын шеше алмайды, оны арнайы білімі бар мұғалім ғана шешеді. Демек, педагогтік шеберліктің әдепкі шарты - психология - педагогика ғылымдарынан терең білімнің болуы. Мұғалім өз пәні бойынша оқушыларға білім беріп қоймайды, соған сәйкес оқушыны тәрбиелейді және жеке басын қалыптастырады. Бұл мұғалімнен баланың жас, дара ерекшеліктерін білуді, оған сай әрекетін ұйымдастыруды, олардың қарым-қатынасын, сенімін, көзқарасын, танымын, белсенділігін дамыту әдістемесін білуді қажет етеді [6, 39 б.].
Мұғалім шеберлігі, оның әдептілігі мен сыпайылығына, жүріс-тұрысына, киім киісіне, өзінің мінез-құлқын басқаруына байланысты. Өйткені мұғалім сахнадағы актер сияқты әрқашан оқушылардың көз алдында болады, ал бала бәрін байқап таниды. А.С.Макаренко осы жағдайларды ескеріп, мұғалімнің өз киіміне назар аудару қажеттігін, эстетикалық талғамы жағынан жоғары болуын, сыртқы бейнесі жөнінен оқушыларға ұнап тұруын талап етті, тіпті осы деңгейде көріне алмаған мұғалімді сабаққа кіргізбей қоятын да болған.
Мұғалімнің өз бетінше білімін жетілдіру, осы саладағы үздіксіз ізденісі, озат тәжірибені қолдануы, оны өзгелерге насихаттауы, жаңашылдық танытуды - шеберлікке жетудің жолы.
Мектеп жұмысын өмірдің талабына сай басқару, мұғалімдердің оқу-тәрбие саласындағы түрлі кеңестерінің зерттеушілік, тәжірибе алмасу жақтарына мән беру, мұғалімдердің ізденісіне шек қоймау, қайта оған жағдай жасап отыру педагогтік шеберлікті дамытуға ықпал етеді.
Мұғалімдерді педагогтік шеберлікке үйрету - педагогтік оқу орындарында оқып жүрген кезде басталады. Бұл іске студенттерге психология, педагогика пәндерінен жүйелі білім беру, педагогтік шеберлік негіздері, көрнекі және жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибелі бойынша арнаулы курстар ұйымдастыру, оларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына тарту, халық ағарту қызметкерлерімен кездестіру, педагогикалық практиканы мәнді өткізу, өз бетінше жұмыс жасауға үйрету жетекші орын алады.
Мұғалі еңбегі үздіксіз ізденісті, өз білімі мен тәжірибесін жетілдіріп отыруды талап етеді. Өйткені шығармашылық еңбексіз қазіргі мектептің міндетін шешу мүмкін емес. Осындай ізденіс үстінде озат педагогикалық тәжірибеге, яғни оқу-тәрбие саласында жаңа нәтижеге жетеді. Озат педагогикалық тәжірибені жасаушы мұғалімдер, қоғам талабына байланысты педагогикалық тиімді оқу мазмұнын, оқыту әдісін, формаларын және оқушының тәрбиесіне ықпал ететін тәсілдерді анықтап, жаңашылдық танытады.
Көптеген мұғалімдердің тәжірибесін талдау жұмыстарының нәтижесіне қарағанда, жаңашыл мұғалімдердің қатарын шектеуге болмайды, үздіксіз ізденіс жасап жүрген мұғалімдерді әр мектептен кездестіруге болады. Бірақ олар көп жағдайда өз жұмысына мән беруге жаңашылдық танытпайды. Нәтижесінде ізденіс күнделікті жай әрекет болып назардан тыс қалады. Сонда қалай педагогтік істің жаңашылы, шебері атануға болады? Мұның арнайы үлгісі ұсыну қиын. Дегенмен тәжірибеде педагогтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне ықпалы
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы 5
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы 5
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі 10
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары 12
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі 14
2 Мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін анықтау 19
2.1 Мұғалімнің оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктері 19
2.2 Мұғалімнің жеке тұлғалық қасиеттерінің оқушының тұлға болып қалыптасуына әсерін зерттеу 23
Қорытынды 27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарға Жолдауында Ғасырдағы экономикалық және әлеуметтік ұмтылыстағы негізгі жетекші күш - адамдар, олардың еркі, жігері, табандылығы, білімі делінген. Олай болса, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін еліміздегі оқушы жастарымыздың шығармашылық әлеуетін жан-жақты өсіруге ден қою қажеттілігі туындайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның орта білім жүйесінің алдына бүкіладамзаттық құндылықтар, ұлттық рухани мұралар, адамгершілік пен ізгілік, елжандылық тұғырнамасында қалыптасқан, тәні және жаны сұлу, өзіне өзі сенімді, ғылыми-теориялық білімділігі мен тәжірибелік қабілеттері арқылы күрделі әлемдік, өмірлік әрі әлеуметтік кеңістікке еркін ене алатын қасиеттерге ие дарында тұлға тәрбиелеу міндеті қойылып отыр.
Әрбір оқушының еркін дамып, оның ішкі даралық және дарындылық мүмкіндіктерінің ашылуын және педагогтарының шығармашылықпен нәтижелі жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мектепті басқару жүйесінің демократиялық пен ізгілік негізде құрылуының маңызы зор.
Білім беру жүйесінде мектептің оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамаларын бұрынғыдай адамның күні адамменемес, адамның күні адамзатпен және табиғатпендеген анықтамаға лайықтап құрып, оны төмендегідей бағыттарын анықтадық:
- оқушыларды бүкіладамзаттық даму үрдісінің, білім мен ғылымның, технологияның даму бағыттарына бағдарлап, соларға лайықталуына;
- нарықтық экономиканың жағдайында интеллектуалдық, экономикалық және әлеуметтік бәсекеде қажетті іскерлік қабілеттері мен қасиеттерін қалыптастыру, ақпараттық технология, халықаралық экономикалық, құқықтық қатынастар және әртүрлі білім-ғылым салалары бойынша энциклопедиялық білім мен тәжірибелік қабілеттер қалыптастыруға;
- жаһандану дәуірінде ұлттық рухани қазыналарымызды, қасиеттерімізді, тіліміз бен ділімізді сақтай білуге тәрбиелеу.
Қазіргі кезеңде көптеген рухани құндылықтар теріске шығарылып, оқушылардың сана-сезімі мен моральдық бейнесіне, жан-дүниесіне қатыгездік пен азғындаушылық көріністерін насихаттаушы ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін таңдап дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету көкейкесті мәселеге айналып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты:
- Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыруда мұғалімнің қызметі мен маңызы;
- Оқытушының оқу мен тәрбие процесіндегі рөлін анықтау;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін анықтау ерекшеліктерін қарастыру;
- Оқушылардың сабақтағы белсенділігін қалыптастыру жолдарын зерттеу.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: педагогикалық процесте оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтауды ұйымдастырылу жүйесі.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтаудағы мұғалім қызметтері мен мақсаттары.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасын анықтау;
- оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігін зерттеу;
- мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамаларын анықтау;
- мұғалімнің жеке тұлғасының оқушылардың тәрбиесіне әсерін зерттеу;
- мұғалімнің оқушылардың шығармашылық белсенділігін анықтау ерекшеліктерін анықтау;
- мұғалімнің оқушылардың шығармашылық белсенділігін қалыптастыруының әдістерін талдау.
Зерттеу әдістері: тақырыпты зерттеу барысында қолданылған педагогикалық және психологиялық әдебиеттерге, ғылыми мерзімді басылымдарға ғылыми талдау жасау, педагогикалық эксперимент өткізу, анкета және интервью әдістері қолданылды.
1 Оқу-тәрбие үрдісіндегі мұғалімнің тұлғасы
1.1 Мұғалімдік қызметтің сипаттамасы
Еуропада, Ұлыбританияда, АҚШ-та кеңінен таралған education термині (образование дегенді білдіреді) образ деген түбірі жоқ, алайда білім беру процесіне қатысушылардың өзара әрекеттесуінің барлық аспектілерін қамтып, мазмұны бойынша кең ұғым болып табылады. Сол себепті білім беру оның мәдени сәйкестілігіне байланысты қоғамның әлеуметтік-мәдени құндылықтарын интернационалдандыру ретінде оқыту мен тәрбие беруді өзара қосады. Сонымен бірге, оқыту мен тәрбие берудің өзара байланысы бұл процесте ажыратылмайды. Тәрбие беру де, білім беру де ажыратылмайды, - деп Л.Н. Толстой ерекше атап өткен. Білім бермей тәрбие беруге болмайды, ал кез-келген білімнің тәрбиелеуші әсері бар. Бұл ойды ХҮІІІ ғ. аяғында И.И. Бец ерекше атап өткен. Соған сәйкес, білім беру шын мәнінде сырттан басқарылатын өзін-өзі оқыту болып табылып, яғни мәдениет бейнесі және оны ұдайы өндіру бойынша МЕН бейнесін жасау үш өзара байланысты тұрғыдан алынады: білім беру жүйесі; қазіргі заманда жастарға білім беру немесе нақты адамға білім беру, оның біліктілігін назарға ала отырып, осы процестің жеке немесе ұжымдық нәтижесі ретінде қарастырылады.
Білім беру нәтижесі екі тұрғыдан қарастырылады. Біріншісі - бұл нақты білім беру жүйесі арқылы алынатын және білім беру стандарты формасында тіркелетін нәтиженің бейнесі. Қазіргі замандағы білім беру стандарттары оқытудың белгілі бір курсын өту үстіндегі адамның тұлғалық сапасына, оның білімі мен икемділігіне қойылатын талаптарды қамтиды. Стандарттың мазмұны, әлеуметтік мәдени тәжірибенің идеалды формада сақталатынына әлбетте қол жететін көрнісі екені мәлім.
Екінші тұрғыдан білім берудің нәтижесі бұл белгілі бір білім беруші жүйеде оқытудан өткен адамның өзі. Интеллектуалды, тұлғалық, мінез-құлықтық қасиеттерінің қалыптасқан жиынтығы ретіндегі оның тәжірибесі оған кез-келген жағдайда адекватты әрекет жасауға мүмкіндік береді. Бұл тұрғыдан білім берудің нәтижесі білімділік болып табылады, ол жалпы және кәсіптік-мазмұнды бола алады. Осылайша, мектеп түлектерінің жалпы білімділігін қалыптастырады. Кез-келген жоғары оқу орнының түлегі осы негізде арнайы кәсіптік білімімен сипатталады. Адамды білімді ететін терең және жүйелі білім беру өмір ағымының ауыспалы кезеңдерінде сенімділік, бәсекеге қабілеттілік және өзінің ар-намыс сезімінің негіздерін салады [1, 58 б.].
Педагог іс-әрекеті білім саласында кәсіби міндеттерді шешуге бағдарланады. Шешім мақсатты айқындаудан, іс-әрекет мотивіне түрткі болудан басталады. Мақсаттылық - іс-әрекеттің алғашқы кезеңі, екінші кезең іс-әрекет бағдарламасын жоспарлау, жобалау. Іс-әрекет бағдарламасын құру үшін, қандай әрекеттер және қандай оқыту процесінің афференттік синтезінен өткізу қажет. Нәтижесінде әрекет бағдарламасы - педагог іс-әрекетінің моделі пайда болады. Іс-әрекетін бағдарлау педагогтың интеллектуалдық қабілетіне байланысты, қандай білім мен іскерліктерді игерген, педагогтың кәсіби міндеттерін эвристикалық жолмен шеше алуы, оқыту технологияларын қаншалықты меңгергендігіне байланысты айқындалады. Іс-әрекеттің бұл кезеңі педагог құзыреттілігінен шешіледі.
Құзырет - өкілетті қызмет адамы, сол салада оның сәйкес білімі, танымы болуы қажет және жауапты шешімдерді қабылдауға құқылы.
Құзыреттілік - жұмыскердің өз білімі, біліктілігі және дағдылары негізінде нақты кәсіп аясында жоғары сапалы және мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету үшін нақты жұмыс түрлерін білікті атқара алу қабілеті.
Біліктілік - адамның қандай да бір кәсіби- еңбек қызметін орындауға деген дайындық деңгейі немесе біліктілік - кәсіпті меңгеру деңгейі. Біліктілік мінездемесі - қандай да бір біліктілік деңгейі бар нақты бір кәсіп маманы оны игеруге қажет білім, білік және дағдыларға қойылған талаптар тізімі белгіленген мемлекеттік құжат.
Кәсіби оқытушы педагогының құзырлығы жоғары, әлеуметтік тұрғыдан жетілген, әдіс-тәсілдерді меңгерген, шығармашылықпен жұмыс істейтін, өзін-өзі кәсіби жетілдіруге ұмтылған маман. Мұғалім, Педагог мамандығы, зиялылар ішіндегі көп топтасқан мамандықтардың ірі тобына жатады. Білім беру жүйесінде педагогтар мемлекеттік қызметкерлер болып табылады. Педагог өз мамандығының сапасын, біліктілігін арттыруды психологиялық тұрғыдан қамтамасыз етуі үлкен роль атқарады. Педагогтың іс-әрекеті көбінде оның кәсіби шеберлігінің кеңістігіне қатысты, педагогикалық қарым-қатынас механизмдеріне, оқушылардың (студенттердің) психологиялық ерекшеліктерінің табиғатына да байланысты. Педагогикалық іс-әрекеттің дамуының жоғары деңгейі мынада - педагог өзін-өзі дамыту механизмдерін қалыптастыруға мақсат қояды және оқушыларға (студенттерге) өз қабілет-қарымы бойынша даму бағыттарын ұштайды.
Кәсіби оқытушы педагогтың іскерлігінің негізгі бағыты болашақ мамандардың кәсіби білімін (теориялық және тәжірибелік) жетілдіру болып табылады. Кәсіби білім педагогы педагогикалық іскерлікке даярлықтан басқа кәсіби оқыту мекемесінде кадрларды дайындауға арналған халық шаруашылығының маманы болып табылады.
Кәсіби оқыту педагогының кәсіби іскерлігінің мазмұны оның еңбегінің педагогикалық және инженерлік интегралмен анықталады.
Оқушылардың кәсіби дайындығының мақсаты - ғылыми-педагогикалық тапсырмаларды орындауға және кәсіби оқыту педагогы мен еңбек технологиялары мұғалімінің кәсіптік қызметінің қажетті функциялары мен түрлерін орындауға бейім маманды қалыптастыру болып табылады. маман оқыту үрдісінің білім беру саласы, мәні, мағынасы және құрылымы туралы білім жүйесін білуі керек. Сондықтан осы бағытта педагогтың субъективтілік қасиеттерін құрылымдық көрсетілуімен тұлғалық сапалары қарастырылады.
Алғаш рет педагогтың субъективтілік қасиеттерін құрылымдық көрсетуге әрекет жасаушының бірі П.Ф. Каптерев деп санауға болады. Ол объективті және субъективті қасиеттерді, факторларды бөліп, олардың жоғарыдан төмен дамуын (иерархиясын) ұйғарды (Кесте 1). Жалпы алғанда, келесі түрде көрсетілуі мүмкін:
Кесте 1-Педагогтың жалпы қасиеттері
Арнайы
Объективтік (мұғалімнің ғылыми дайындығы)
Субъективтік (жеке мұғалімдік талант)
Тұлғалық
(адамгершілік - еріктік қасиеттер)
Н.В. Кузьмина бойынша, субъектілік факторлар құрылымы: табиғаттылық типін, қабілеттер деңгейі мен құзырлықты қамтиды, оларға арнайы-педагогикалық, әдістемелік, әлеуметтік-психологиялық, диференциалды-психологиялық, аутопсихологиялық құзырлық жатады. Осы факторлық құрылымның үш негізгі құрастырушысы айқын: тұлғалық, даралық (немесе даралық-педагогикалық) және кәсіби-педагогикалық. А.К. Маркова бойынша, субъектілік қасиеттер құрылымы келесі сипаттама блоктарымен көрсетілуі мүмкін:
Кесте 2 - Субъектілік қасиеттер құрылымы
Объективтік сипаттамалар
Кәсіби, психологиялық, педагогикалық білімдер
Кәсіби іскерліктер
Субъективтік сипаттамалар
Кәсіби психологиялық позициялар, ұстанымдар
Тұлғалық ерекшеліктер
Н.В.Кузьмина ұсынған, осы құрылымды педагогтың субъективтік қасиеттер құрылымымен салыстырудан көрініп отырғандай, онда қабілеттер блогы арнайы бөлінбеген және құзырлылық түсінігінің өзі біршама бөлек түсіндіріледі.
Мысалға, егер Н.В. Кузьмина тұжырымдамасында құзырлылық педагогикалық кәсіби іс-әрекеттің басқа факторларымен қатар қойылған фактор болса, онда А.К. Маркованың тұжырымдамасында кәсіби құзырлылық тектік түсінік болып табылады. Ол іс-әрекетте көрінетін және оның тиімділігін қамтамасыз ететін барлық факторларды қамтиды.
А.К. Маркова бойынша, педагогикалық іс-әрекет, педагогикалық қарым-қатынас жеткілікті жоғары деңгейде іске асырылатын, мұғалім тұлғасы жүзеге асырылатын, мұнда мектеп оқушыларының оқуылуы мен тәрбиеленуінің жақсы нәтижелеріне жететін, педагог еңбегі (осы жақтар кәсіби құзырлылықтың бес блогын құрайды) кәсіби құзырлы [2, 47 б.].
Осы келістің үлкен жетістігі, кәсіби құзырлылықтың барлық сипаттамалары мұғалім еңбегінің үш жақтарымен ара қатынаста болуы: оның технологиясымен - өзіндік педагогикалық іс-әрекетпен, педагогикалық қарым-қатынас және мұғалім тұлғасымен. Бұл А.К.Маркова бойынша, біріншіден, педагогикалық еңбек субъекті, мұғалімнің өзін, көрнекі елестетуге мүмкінді береді:
МҰҒАЛІМ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЕҢБЕК СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
Мұғалім тұлғасы
Мұғалім педагогикалық Мұғалім педагогикалық қарым-
іс-әрекет субъектісі ретінде қатынас субъектісі ретінде
Екіншіден, ұсынылған түсініктеме іс-әрекет пен қарым-қатынасты кейбір шектеулермен педагогикалық субъектілік қасиеттерді, оларды модульді көрсету көмегімен қарастыруды операционалдандыруға мүмкіндік береді (кестені қараңыз).
Кесте 3 - Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы модулі (А.К.Маркова бойынша)
Мұғалім еңбегінің жақтары
Еңбектің әрбір жағы үшін психологиялық модуль
Мұғалім еңбегі үшін объективті қажеттілер
Мұғалім еңбегінің психологиялық сипаттамасы
Кәсіби білімдер
Кәсіби-педагогикалық іскерліктер
Кәсіби ұстанымдар
Кәсіби-психо-логиялық ерекшеліктер
(сапалар)
Еңбек процесі
Мұғалімнің педа-гогикалық іс-әрекеті
Мұғалімнің педагогикалық іскерліктері
Мұғалім тұлғасы
Еңбек нәтижесі
Мектеп оқушыларының білімділігі
Мектеп оқушыларының тәрбиелілігі
Үшіншіден, А.К.Маркованың кәсіби құзырлылықты, оның өзіндік іс-әрекеттік компоненті - іскерліктерді түсіндіру келісі, авторға іскерліктердің он бір тобын бөліп қана қоймай, сондай-ақ оларды мұғалім еңбегінің барлық жақтары үшін жарып өткіш қылуға мүмкіндік берді.
А.К. Маркова көрсеткендей, кәсіп - бұл адам белгілі бір білім мен дағдыны меңгеруін және оған сәйкес қабілеттер мен кәсіби маңызды қасиеттер болуын қамтамасыз ету үшін қоғамға қажетті іс-әрекеттің тарихи пайда болу формасы деген.
Л.М. Митина өңдеп, дамытып отырған, іс-әрекет- қарым-қатынас - тұлға схемасының контексіндегі мұғалім тұлғасының моделі бес кәсіби маңызды сапаларға бөлінеді, олар педагогикалық қабілеттердің екі тобын айқындайды
Кесте 4 -Мұғалім тұлғасының моделі
ЖОРАМАЛДАУШЫ- ГНОСТИКАЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕР
Педагогикалық мақсатты ұйғару
Педагогикалық ойлау
РЕФЛЕКСИВТІ-ПЕРЦЕПТИВТІ ҚАБІЛЕТТЕР
Педагогикалық рефлексия
Педагогикалық әдеп
Педагогикалық бағыттылық
Өзіне назар аудартатын жағдай, біріншіден, қабілеттердің өздері де тікелей іс-әрекет тиімділігін анықтаушы субъектілік факторлар ретінде бола алмайды, екіншіден, бағыттылық басқа да тұлғалық сапалармен қатар қойылған.
П.Ф. Каптерев көрсеткендей, педагогикалық іс-әрекеттің табысты болуының маңызды факторларының бірі мұғалімнің тұлғалық сапалары болып табылады. Мақсатқа ұмтылу, табандылық, еңбек сүйгіштік, қарапайымдылық, бақылампаздық сияқты сапалардың міндетті болуы аталынып өтіледі. Әсіресе, эмпатияға әзір болу маңызды, яғни оқушылардың психикалық күйлерін түсінуге, көңіл-күйге ортақтасуға әзір болу және әлеуметтік өзара әрекеттесуге қажеттілік маңызды.
Сондықтан, кәсіптік парыздылықты меңгерген педагог қана оқушылардың психикалық күйлерін жете түсініп, жәрдем көрсете алады. Осыған байланысты зерттеушілер тарапынан педагогикалық деонтологияға үлкен мән беріледі, оның көрінісінен мұғалімнің жалпы мәдениеті мен іс-әрекетінен жоғары кәсіпқойлығы байқалады.
Сонымен, деонтология сөзі грек тілінде Deon, deontos - парыз, парыздылық және logos - ілім, сөз деген ұғымды білдіреді. Деонтология - парыз бен парыздылықты қарастыратын этикалық теорияның тарауы. Бұл терминді Бентам (1834) адамгершілік теориясын тұтас ілім ретінде көрсету үшін енгізген. Педагогикалық деонтология - ұстаздық парыз туралы ғылым. Бұл ұстаздың іс-әрекетінің саналы, адамгершілік компоненті болып табылады.
Біздің пайымдауымыз бойынша мұғалімге қойылатын барлық деонтологиялық талаптар төмендегідей 4 негізгі ұстанымдар аясына саяды.
1. Оқушының (тәрбиеленушінің) ден саулығына, жан саулығына зиян келтірмей әсер ету;
2. Барлық жүріс-тұрысымен, ой-өріс, іс-әрекеттерімен (әрекеттестікте, мәліметтеу, насихаттау т. с . с.) осы ұстанымның кең тарауына және оқушы санасына өзіндік бақылау дағдыларын қалыптастыруына жол ашу, қарайласу, соған себепкер болу:
3. Оқушының табиғатына үйлесімді дамуына жәрдемдесу;
4. Бүкіл жан дүниесімен, сана-сезімімен осы ұстанымдарды бұзуына зиян келтіретін салдарды жоюға ынталану.
Яғни, педагогикалық деонтология ғылымы бойынша ұстаздық әсердің ең негізгі мақсаттары: оқушының ден саулығын, жан саулығын сақтауды, нығайтуды көздей отырып, оқушы тұлғасының табиғатына сай дамуына жағдай жасау.
Қорыта келгенде, кәсіби оқытушы педагог үшін ең маңыздысы оқушының (студенттің) іс-әрекеттерін, тұлғалық өзін-өзі ұйымдастыруын, басқара алуы және қоғамда болып жатқан жағдайды дұрыс түсіне біліп, сол бағытқа сәйкес қызмет ету.
Кәсіби оқытушы педагогтың міндеті - оқушыны (студентті) өз бетімен білім алуға бағыттау, тұлғалық қасеттерін өз бетінше дамытуына жағдай жасап, көмек көрсету.
1.2 Оқытушының оқу мен тәрбие қызметінің сәйкестілігі
Қай заманның болсын мұғалімі ұлы Абайдың Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға дегеніндей, тәлім-тәрбие ісінен жалықпайтын, шығармашылығы мол, еңбекшіл парасатты азаматы болуы керек. Өйткені, баланы өзіне тарта алатындай шын тәлімгерлігі бар адам ғана ұстаз деген атаққа ие бола алады. Сондықтан қазіргі заман мұғалімі өз пәнінен білімді ғана болып қоймай, тарихи танымы мол, саяси-экономикалық және педагогикалық-психологиялық сауатты болуы тиіс. Сонымен бірге балаға ата-анадан кейінгі ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, сана-сезімдік дене тәрбиесі мен ұлттық тәрбиені сіңіруші адам болуы шарт.
Жаңа заманның тарихын жазатын, кезінде бұрмаланған тұстарына әділ баға беретін, оның кемшілік тұстарын толықтыратын бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп ауқымды өзгерістердің мәнін әділ пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мына біздерге, мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді.
Білім беру - тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі заңды нәрсе. Бұл үрдістегі басты тұлға - мұғалім. Ұлы ғұламамыз А.Байтұрсынұлы жиырма бірінші ғасырдың басында Ең әуелі мектепке керегі - білімді, педагогика мен әдістемеден хабардар, оқыта білетін мұғалім деген екен. Өткен ғасырдың басында айтылған бұл сөз бүгінгі күні де маңызын жойған жоө. Әсіресе, ол қазіргідей білім реформасы жүріп жатқан, өркениеттілік көшіне ұмтылып жатқан уақытта тіпті маңыздырақ болып отыр. Олай дейтініміз, өз білімін көтеріп, өз бетінше жетілдіріп отырмаса, тынбай ізденбесе, мұғалімнің балаға берер білім дәрежесі жеткіліксіз болары күмәнсіз [3, 49 б.].
Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда тек күнделікті күнкөріс үшін жүретін ұстаздар жа арамызда жоқ емес. Атақты педагог В.Сухомлинский Оқытушы жұмысының жемісті болуы - балаға жүрек жылуын ұсына отырып, оқыту мәселесін бірінші орынға қойғаны деген сөзінің ұстаз еңбегінде орындалған деп түсінеміз.
Оқушыларды отанды сүюге, адалдыққа, адами тазалыққа, ізгілікке, имандылық пен инабаттылыққа, салт-дәстүрді құрметтеуге үйретіп баулу - әрбір ұстаздың абыройлы парызы һәм қарызы. Ол үшін мұғалім қазіргі заманған лайық өзінің білімін беру ісінде рухани, этно-мәдени дәстүрлерді сақтап, дамыта отырып, шығармашылық ізденіспен жұмыс істеп, өмірге еніп жатқан жаңа технология мен техниканы меңгермей, білігі мен білімі жоғары ұлағатты тұлға болуы тиіс.
Мұғалім беделі, жеке басының ерекшелігі мектеп ісінде, жас ұрпақ тәрбиесінде айрықша орын алады. Мұғалім беделінің артуына алдымен мұғалімнің өзі, сонан соң мектеп жауапты. Егер мұғалім белсенді, өз пәнін жетік меңгерген болса, әрине, оның беделі өз ортасында - әріптестері, шәкірттері арасында арта түсері даусыз.
Ұстаз - жеке тұлға. Ол - үлкен ақыл, парасат иесі, тәлімді тәрбиеші, өмір тәжірибесі мол, мейірім-қайырымы көп ұлағатты жан. Алайда, жас ұрпақ алдындағы мұғалім беделін қайтсек көтереміз, абыройын қайтсек асырамыз дейтін мәселені әркім тікелей шеше алмайды. Мұғалімнің беделі тек өзіне ғана байланысты. Мұғалімнің неге сыйламайсың? деп ешқандай шәкіртті зорлап мойындата алмайсың. Қоғам, уақыт өзгертеді.
1.3 Мұғалімнің кәсіби және тұлғалық сипаттамалары
Мұғалім еңбегі өте жауапты, әрі күрделі. Сондықтан мұғалімнің жеке басына, мамандық деңгейіне арнайы талаптар қойылады. Оның әрекетінің сипаты алдымен бағытына яғни қоғамға, өз мамандығының бағалы жақтарына сенімді болуына байланысты. Мұғалімнің басты бағыты дүниенің шындығын тану, идеялық тұрақтылық, қоғамдық-саяси белсенділік, азаматтық жауапкершілік, халық ісіне берілуі, оған әділдік.
Мұғалімнің іс-әрекеті жүйесінде кәсіптік-бағыттылықжетекші орын алады. Оған баланы сүю, педагогтік жұмысқа психологиялық-педагогикалық көрегендік және байқағыштық, педагогтік әдептілік, педагогтік қиял, ұйымдастырушылық қабілет, әділдік, қарым-қатынас жасай алу, талап қоя білу, мамандыққа лайықты жұмысқа қабілеттілік, белсенділік, өз білімін көтеруге дайын болу және жаңашылдықсияқты қасиеттер жатады.
Мұғалім әрекетінің нәтижелі болуы педагогтік қабілетке де байланысты. Оның алғышарты - кейбір адамдарда болатын нашар іске жарамдылық белгі, оны тәрбиелеу, дамыту қабілеті айқындай түседі. Нышан болмаған жағдайда да педагогтік қабілетті қалыптастыруға болады. Мұның негізі - мұғалім ізденісі. Белгілі психолог В.А.Крутецкий педагогтық қабілеттің психологиялық мәнін зерттей келіп, оны: даралық, дидақтикалық, ұйымдастырушылық деп үш топқа бөледі. Даралық қабілет - мұғалімнің балаға деген ынта-ықыласынан, сенімінен, қиын жағдайда өзінің сезімін, мінез-құлқын басқара алуынан, оқушыға оқу материалын дайындап қызықты өткізуінен көрінеді. Дидактикалық қабілет - мұғалімнің өз ойын өзгелерге түсінікті, дәл жеткізуі, өтілетін тақырып материалын тиімді жоспарлауы, оқушының оқу материалын қаншалықты меңгергендігін қадағалау, өзінің даусын, қимыл-қозғалысын, бет-пішінін реттей алуы. Ұйымдастырушылық қабілет - мұғалімнің балалар ұжымын құрып, олардың мақсаты мен міндетін дұрыс белгілеп, балаларды өздігінен жұмыс жүргізуге, әр баланың дамуы мен ерекшелігін есепке алуы, психологиясын сезе білуі, оған әсер етудің тиімді тәсілдерін іріктеуі арқылы байқалады.
Мұғалімнің мамандығы - көп еңбек сіңуді қажет ететін, қиындығы мол қызмет. Сондықтан мұғалім күшіне, байсалдылығына, жүйке әрекетінің жұмысына арнайы талаптар қойылады. Айталық, күшті тітіркендіргіш әсеріне төзу зейінін шоғырландыра алу, әр кезде белсенді, сергек болу, жұмыс соңына дейін көңілді бұзбау, өз күшін қалпына келтіру, әр түрлі жағдайда ұстамдылық, шыдамдылық таныту, ойды жеткізудегі нақтылық, сезімталдық, істі шалт орындау, қойылған міндетті толқымай шешу, бір істен екіншіге тез көшу, қажеттілікке байланысты жұмыстарды дайындықсыз-ақ өткізуге қабілетті болу, жаңа жағдайға тез көндігу, үйлестіру және өзіндегі кемшілікті байқап, оның өзгеден орын алмауын аңғару т.б.
Мұғалім оқыту, тәрбиелеу және оқушылардың дамуы мен қалыптасуы процесін басқарады. Бұл олардың педагогика ғылымының әдістемелік негізі мен деңгейлері, оқушы дамуы мен қалыптасуы, тәрбие мақсаты мен міндеті, әдістері мен тәсілдері, балалардың жасқа байланысты анатомиялық-дене даму ерекшеліктері, оқушыларға гигиеналық тәрбие берудің құралдары мен теориялық негіздері, бала психикасының даму заңдылықтары және баланың жас кезеңдеріне сай дара-психологиядық ерекшеліктері жайлы білімді, дайындықты талап етеді [4, 20 б.].
Мұғалім қызметінің әсерлі, тиімді және нәтижелі болуы олардың ісінде тапқырлықты, ептілікті талап етеді. Айталық, орын алған әлеуметтік-педагогикалық құбылыстың сипатына, болу себебіне талдау жасау және бағалау, оқушылардың оқу, тәрбиелік деңгейін айқындау, жеке оқушы мен ұжымның дамуын жобалау, оқу, тәрбие нәтижесін, оқушыларда болатын қиындықтар мен қателерді болжау, нақты педагогикалық міндеттерді белгілеп, оның шешу жолдарын анықтау, оқу-тәрбие жұмыстарының дәлелденген әдістерін, құралдарын, ұйымдастыру формаларын таңдау, оқушылар әрекетін, оған педагогикалық басшылықты жоспарлау, оқушылардың тәртібін, мінез-құлқын, белсенділігін және дара-психологиялық ерекшеліктерін басқару.
Қазір Ғасырдың мектебі мен мұғалімі қандай болуы керек? деген негізгі сұраққа жауап ізделуде. Білім берудің ұлттық үлгісіне көшкен қазіргі мектепке ойшыл, зерттеуші, өз ісінде қатып қалған қастандық пен жаттандылықтан аулақ, тәжірибелік қызметте педагогикалық үйлестірді шебер меңгерген психолог - педагог диагностика қоя білетін іскер мұғалім қажет. бұрын өз пәнімді жақсы білсем, аздаған педагогикалық әдіс-тәсілдерді меңгерсем, баланы өз еркіме бағындырсам, өте күшті педагог болдым деген тоқ мейілсу орын алса, енді бұл көзқарасты мүлде өзгертуге тура келеді. Өйткені, қазір заман өзгерді, қоғам өзгерді. Бүгінгі балалардың мақсаттары да, құндылықтары да, табынатын идеялары да бұрынғыдан мүлде басқаша. Өйткені олар ешнәрседен қорықпайтын, өзінің болашағына тиімділік бермейтін адамдар. Мұғалімге қойылатын талаптарды шешуде мектеп әкімшілігіне, әдістемелік кеңестерге олардың бүгінгі күн талабына жетіліп дамуына жан-жақты іс-шаралар жүргізуді талап етеді.
1. Мұғалімдердің өз жұмысына өзі талдау жасауға үйренудің маңызды ерекшелігін ескеріп, мектеп басқару ұжымы мұғалімнің жұмысына талдау жасау жүйесімен танысу, оның педагогикалық ойлау логикасына ден қойып, сабақтағы міндетін айқындау, оның құрылымын, формасын, қолданылатын таңдау себептерін ғылыми негіздеуге ұмтылуға бағыттау сол мақсатта сабаққа кіріп, осы негізде талдау жасау.
2. Әдістемелік жаттандылықтан қашып, нақтылы жағдайға сәйкес әдістемелік қатынас таңдай білу, оқытудың жаңа технологияларын қолдану, әр түрлі әдістемелік ұсыныстарға үйрене отырып, өзі оқытатын сынып оқушылары ерекшеліктеріне, ұстаздың өзінің ізденіс ерекшеліктеріне сәйкес әдіс-тәсілдерді таңдай алуға мүмкіндік жасау. Қазіргі таңда педагогикалық шығармашылықты дамытудағы жаттандылықты жойып, оқытуда таңдап алынған жаңа технологиялардың тиімділігін кәсіптік білгірлікпен дәлелдей алатын мұғалімдердің тәжірибесін жинақтап, соған сүйену. Онда дамыта оқыту, ұлттық педагогика және оқушыларға қазіргі таңда берілетін білім мазмұны сияқты мәселелерге байланысты мұғалімдердің білімін, кәсіптік деңгейін көтеру.
3. Келесі бір өзекті мәселе: оқыту мен тәрбие жұмысындағы ұлттық педагогиканың орны. Бұл өте күрделі мәселе. Сондықтан мұғалім өзінің әрбір ісінде әйтеуір ұлттық педагогиканы пайдалану, осы екен деп орынды-орынсыз пайдаланбай, оқыту мен тәрбиеде оның орнын білуі керек. Яғни, ұлттық тәрбиені білім негіздерімен ұштастыра, сабақтастыра отырып баланың жеке қабілеті мен дарынын ояту, жетілдіру, шығармашылыққа, ісмерлікке баулу, халқымыздың ізгі қасиеттерін баланың бойына сіңіру имандылық, мінез-құлқын қалыптастыру, жүзеге асыру көзделуі тиіс.
4. Қазір мектеп мұғалімдер ұжымының құрылымы 25-30 жас аралығында. Ендеше жас мамандармен жұмыс істеуде жолға қоюы керек. Бұл салада жас маман тәжірибелі ұстаздарға бөлініп, қамқорлыққа алынады. Арнаулы кесте бойынша білім жетілдіру курстарына жіберіледі. Арнаулы әдістемелік көмек көрсетіліп, семинарлар өткізіліп тұрады. Олардың оқу және тәрбие жұмыстарына қатысып, кеңес, бағдарламалар береді.
Ең басты мақсат - оқушыларды сабаққа ынталандыру. Оқушылар сабаққа қызықты дегенше, іс оңға басты дей беріңіз. Шәкірттерді пәнге, қала берді өтілетін тақырыпқа қалай қызықтыруға болады? Әрине, сабақты қызықты етіп өткізу қай уақытта да оңай шаруа емес. Бұл мұғалімнің белсенділігін, еңбекқорлығын, қабілеттілігін, қажет десеңіз, дарындылығын қажет етеді.
Әр мұғалім әр сабақты ерекше құштарлықпен, шабытпен, өткізгенде ғана нәтиде беретіні сөзсіз.
Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес, осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы. Біздің алдағы мақсатты ісіміздің бірі және негізгісі осы. Ұстаз еңбегі осы дәрежеге ие болса ғана мұғалім мұраты орындалған болар еді және мектеп өз мақсатына жеткен болар еді.
1.4 Мұғалімнің кәсіптік этикасы, педагогтік әдептілігі
Мұғалімнің кәсіптік этикасы әрбір оқушының ар-намысын қорғау, оны құрметтеу, ерекшеліктерін тану арқылы көрінеді. Мұғалім оқушының артықшылық белгісін, кемшілігін, олардың мүмкіндіктері мен қызығуын білуі керек. Бұл мұғалімнің кәсіптік этикасын ғана емес, педагогтік қабілетін, әдістемешілік шеберлігін де көрсетеді.
Зерттеу нәтижелеріне қарағанда оқушылар мұғалімнің әдептілігі мен шыншылдығына, білім мен ұйымдастырушылығына, ұстамдылығы мен сыпайылығына және қарым-қатынас жасауына айрықша мән беретінін көрсетеді. Егер мұғалім әдепсіздік жасаса, онда оқушылар оның сөзіне, әрекетіне, тіпті сенбестікпен қарайтын болады. Оқушына ретсіз кінәлау, кемшіліктері мен сәтсіздіктерін орынсыз еске алу да мұғалімнің қасиетін дәріптемейді. Сондықтан кәсіптік этика әр уақытта мұғалім өз әрекетінің барлық жақтарына мән беріп, оқушының көңіліне, ақау салмайтындай, оларға сенетіндей болуын талап етеді [5, 105 б.].
Мұғалімнің оқушылармен дұрыс қарым-қатынас жасауында педагогтік әдептілік жетекші орын алады. Ол - мұғалімнің жоғары шындық, қайырымдылық, ұстамдылық, сабырлылық, әр түрлі жағдайда оқушымен дұрыс қарым-қатынас жасай алатын ептілігін көрсететін адамгершілік тәртібі. Мұнымен мұғалімнің педагогикалық жағдайы бағалау, оқушы ерекшелігін есепке алу, педагогикалық ықпалдың нәтижесін алдын-ала көре білу, өзіне үнемі бақылау жасау, оқушы ісіне көз тігу, ым, қимыл жасау арқылы әсер сияқты мамандыққа сай ептілік түрлеріне байланысты. Демек, педагогтік әдептілік - мұғалімнің сезімдік танытпау, қандай жағдай болса да ұстамды болуын қажет ететін мінез-құлық белгілері.
Мұғалімнің оқушымен сабақта, сабақтан тыс және демалыс кезінде қарым-қатынасына байланысты педагогтік әдептілік түрлі формада байқалады. Мысалы, сабақтың жаңа оқу материалын баяндау кезеңіндегі оқушылар оқу материалын түсінбеуінен оны ұғынбауы, тыңдамауы мүмкін.
Мұндай жағдайда әдепте мұғалім оқушыны жазғырмай, өзінің білетінін дәріптемей, оқушылардың оқу материалын түсінетініне сенім артып, ынтымақтасып, зейінін, белсенділігін көтереді.
Сабақта оқушы білімін сынау бағалау кезеңінде мұғалім оқушының айтқанын мұқият тыңдап, сөзін бөлмейді, қате айтқанын бетіне басып табалмайды, қайта сен ойланып көр, асықпа - деп айтуға жағдай жасайды. Мұғалімнің әдептілігі оқушыға баға қоюынан көрінеді. Егер мұғалім бағаны қалай болса солай қоя салмай, оқушының табысына қуанып, сәтсіздігіне реніш кейпін көрсетсе, онда мұғалім мен оқушы арасында дұрыс қарым-қатынас болып, белсенділігі арта түседі.
Ғылыми деректер бойынша өмірде бір мың төрт жүзден астам мамандық түрлері бар. Оның ішінде мұғалім - жас ұрпақты тәрбиелеу, оқыту мәселелерін шешетін болғандықтан, ізгілік сипаты жоғары болуы керек.
Педагог қызметінде шәкіттерге өнеге көрсету, қарым-қатынас жасауға үлгі болу, өзгелерге әсер етудің тиімді тәсілін табу, шеберлік пен шығармашылықты таныту және кішіпейілділік пен адал еңбек ету дәстүрін білдіру қасиеттері ізгілік сипатын білдіреді.
Тоқырау жылдарында жоғарыдан бұйрық беру, көз бояу сияқты әдіс-амалдар нәтижесінде педагогтік қызметтің ізгілік сипаты деформацияға ұшырады. Бұдан педагогтар қатарында өз ісіне шын берілген ізденіс жасайтын, баланы, мектепті сүйетін адамгершілігі таза жандар жоқ деуге болмайды. Педагогтар арасында жақсы қасиеттерді көрсетіп жүргендер бар. Бірақ қоғамдық-әлеуметтік жағдай мұғалімдерде жақсы қасиеттердің кең етек алуына кедергі болды.
Қоғамымызда орын алған жариялылық пен демократияға байланысты педагогтар қызметінде ізгілік сипат өріс ала бастады.
Мектептің негізгі міндеті оқушылардың қызығуы мен қабілетін есепке алып, білім және тәрбие беру болып саналады. Бұл іс әрбір жердің, ұлттың, оның дәстүрлі мен салтын есепке алып, оқыту мазмұны мен формасын ерікті таңдап, жоғарыдан қасымыз өз мақсаттарына байланысты нәтижеге жеткенде ғана шешіледі [6, 86 б.].
Оқушының өз бетінше жұмыс жүргізуі, оған үйретуге, оқушының қолынан іс келетіндігіне сенуге жеке басын құрметтеуге байланысты. Егер осы жағдай бұзылса, мұғалім мен оқушы сында жалған қарым-қатынас, тіпті келіспеушілік пайда болады. Бұл оқушының оқуға қызығушылығын төмендетеді. Кейбір педагогтар оқушының қуанышын, ренішін білуді, олармен ынтымақтасуды, бірге жүріп-тұруды, қажетті ақыл-кеңес беруді керек деп таппайды. Өзінің таза болғаның дәрежеге көреді. Мұндай жағдай мұғалім-оқытушы қызметіне ізгілік сипат бере алмайды, қайта оқу-тәрбие процесін тұйықтыққа тірейді.
Педагогтің шәкірт алдында бәрін білетін болып көрінуі орынды болар. Бірақ барлық кезде тек өзі ғана білетін болып, оқушы тыңдаушы ретінде қарауы өнеге көрсетпеуге, қарым-қатынас жасауда үлгі болу немесе ынтымақтасу емес, жеке басын даралау болып саналады. Егер педагог оқушының барлық ісіне ымаршылықпен қарап, олардың өмірінде не болып жатқанын көрмесе, болмаса, оқушыны қорқынышта ұстап, шеңберден шығармаса, онда оқушыны қорқынышта ұстап, шеңберден шығармаса, онда оқушылардың белсенділігі, талғамы төмендеп, соңында қоғамдық пікір, сенім, мәдениет өз мәнінде қалыптаспайды. Сондықтан оқушының әрекетіне талдау жасап, бағыт-бағдар беру, шеберлік үлгісін көрсету педагог ісінде ізгілік белгіні танытады.
Мұғалімдер мен оқушылардың қызмет сипаты педагогтік шеберлікпен байланысты. Сондықтан оның мәнін білу қажетті мәселенің бірі. Психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде педагогтік шеберліктің анықтамасы әр түрлі берілген, бірақ барлығы оның мәнін, мазмұнын толық айқындай бермейді. Мысалы, М.М.Дьяченко және Л.А.Кандыбович: Педагогтік шеберлік - оқытушының кәсіптік әрекетінің жоғарғы деңгейі. Сырттай ол әр түрлі педагогикалық міндеттерді шығармашылықпен орындағанда, оқу-тәрбие мақсатын және тәсілдерін шешкенде көрінеді. Іштей педагогтік шеберлік педагогикалық міндеттерді шешуге көмектесетін білім, дағды, біліктілік, психологиялық процестер мен қасиеттер жүйесі. Бұл анықтамада педагогтік шеберліктің негізгі белгілері, жоғарғы кәсіптік деңгейге жету жолдары және шебер болудың табиғаты айқын емес. Біршама дұрыс анықтама педагогикалық энциклопедияда берілген: Баланы сүйетін, өз әуестігімен еңбек ететін, әр мұғалімнің қолы жететін, іс-әрекетіне мән беріп, үздіксіз жетілдіріп тұратын тәрбиелеу, оқыту өнері. Педагог - өз ісінің шебір, жоғарғы мәдениеті, пәнін, оған жақын ғылымдар саласын, болмаса өнерді жақсы білетін, жалпы және балалар психологиясының мәселелерін практикалық тұрғыдан шешетін, оқыту және тәрбиелеу әдістемесін жетіп білетін маман.
Педагогтік істің шебері болу кездейсоқ нәрсе емес, ол көптеген себептерге байланысты мұғалім ісінен орын алады. Кейбір кісілер мұғалім болу оңай, тіпті арнаулы педагогикалық оқу орнында оқымай-ақ мұғалім болуға болады деп санайды. Рас, кез-келген ақыл-есі түзу адам кітаптан оқығанын айтып бере алады. Бірақ оқытудың тәрбиелік, қалыпастастырушылық сипатын, оқыту мен тәрбие қағидаларын шеше алмайды, оны арнайы білімі бар мұғалім ғана шешеді. Демек, педагогтік шеберліктің әдепкі шарты - психология - педагогика ғылымдарынан терең білімнің болуы. Мұғалім өз пәні бойынша оқушыларға білім беріп қоймайды, соған сәйкес оқушыны тәрбиелейді және жеке басын қалыптастырады. Бұл мұғалімнен баланың жас, дара ерекшеліктерін білуді, оған сай әрекетін ұйымдастыруды, олардың қарым-қатынасын, сенімін, көзқарасын, танымын, белсенділігін дамыту әдістемесін білуді қажет етеді [6, 39 б.].
Мұғалім шеберлігі, оның әдептілігі мен сыпайылығына, жүріс-тұрысына, киім киісіне, өзінің мінез-құлқын басқаруына байланысты. Өйткені мұғалім сахнадағы актер сияқты әрқашан оқушылардың көз алдында болады, ал бала бәрін байқап таниды. А.С.Макаренко осы жағдайларды ескеріп, мұғалімнің өз киіміне назар аудару қажеттігін, эстетикалық талғамы жағынан жоғары болуын, сыртқы бейнесі жөнінен оқушыларға ұнап тұруын талап етті, тіпті осы деңгейде көріне алмаған мұғалімді сабаққа кіргізбей қоятын да болған.
Мұғалімнің өз бетінше білімін жетілдіру, осы саладағы үздіксіз ізденісі, озат тәжірибені қолдануы, оны өзгелерге насихаттауы, жаңашылдық танытуды - шеберлікке жетудің жолы.
Мектеп жұмысын өмірдің талабына сай басқару, мұғалімдердің оқу-тәрбие саласындағы түрлі кеңестерінің зерттеушілік, тәжірибе алмасу жақтарына мән беру, мұғалімдердің ізденісіне шек қоймау, қайта оған жағдай жасап отыру педагогтік шеберлікті дамытуға ықпал етеді.
Мұғалімдерді педагогтік шеберлікке үйрету - педагогтік оқу орындарында оқып жүрген кезде басталады. Бұл іске студенттерге психология, педагогика пәндерінен жүйелі білім беру, педагогтік шеберлік негіздері, көрнекі және жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибелі бойынша арнаулы курстар ұйымдастыру, оларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына тарту, халық ағарту қызметкерлерімен кездестіру, педагогикалық практиканы мәнді өткізу, өз бетінше жұмыс жасауға үйрету жетекші орын алады.
Мұғалі еңбегі үздіксіз ізденісті, өз білімі мен тәжірибесін жетілдіріп отыруды талап етеді. Өйткені шығармашылық еңбексіз қазіргі мектептің міндетін шешу мүмкін емес. Осындай ізденіс үстінде озат педагогикалық тәжірибеге, яғни оқу-тәрбие саласында жаңа нәтижеге жетеді. Озат педагогикалық тәжірибені жасаушы мұғалімдер, қоғам талабына байланысты педагогикалық тиімді оқу мазмұнын, оқыту әдісін, формаларын және оқушының тәрбиесіне ықпал ететін тәсілдерді анықтап, жаңашылдық танытады.
Көптеген мұғалімдердің тәжірибесін талдау жұмыстарының нәтижесіне қарағанда, жаңашыл мұғалімдердің қатарын шектеуге болмайды, үздіксіз ізденіс жасап жүрген мұғалімдерді әр мектептен кездестіруге болады. Бірақ олар көп жағдайда өз жұмысына мән беруге жаңашылдық танытпайды. Нәтижесінде ізденіс күнделікті жай әрекет болып назардан тыс қалады. Сонда қалай педагогтік істің жаңашылы, шебері атануға болады? Мұның арнайы үлгісі ұсыну қиын. Дегенмен тәжірибеде педагогтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz