Өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық реттелуінің мәселелері: теория және тәжірибелік мәселелері
Кіріспе 3
1 Азаматтық.құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты 4
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты 4
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі 4
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары 4
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері 4
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі 4
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні 4
2.3 Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері 4
3 Өмір бойы ұстау шартының құқықтық жүзеге асырылуы 4
3.1 Өмір бойы асырау шартын рәсімдеудің іс.жүргізу реті 4
3.2 Өмір бойы ұстау шартының бұзылуы 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
1 Азаматтық.құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты 4
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты 4
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі 4
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары 4
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері 4
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі 4
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні 4
2.3 Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері 4
3 Өмір бойы ұстау шартының құқықтық жүзеге асырылуы 4
3.1 Өмір бойы асырау шартын рәсімдеудің іс.жүргізу реті 4
3.2 Өмір бойы ұстау шартының бұзылуы 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
Адамның өмірі қажеттіліктерден тұрады. Қажеттіліктер жеке адамдардың қызығушылықтарының құрылымын анықтайды. Сондықтан, әр түрлі жеке және топтық, материалдық және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға негізінен әр адамның, мемлекеттің және жалпы қоғамның өмірі бағынады. Адамдардың қажеттіліктерінің жалпы құрылымында материалдық сипаттағы қажеттіліктер басым болып келеді. Әр түрлі және тез өзгеретін мүдделерімен адам нарықтық қатынастардың барлық жүйесінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады.
Тәжірибеде түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру құндылықтардың толық бір кешенін алу мен пайдаланумен байланысты, әдетте мүліктік сипаттағы. Бұл жер мен қозғалмайтын мүлік, өндірістік және сату тауарлары және т.б. – жалпы құндылығы бар және экономикалық айналымдағының бәрі. Экономикалық қатынастардың субъектілерінің заңды және жеке тұлғалардың алуы мен қолдануының заңды формасы – алдында айтылған құндылықтардікі азаматтық-құқықтық келісім болып табылады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңы келісімге барынша толық анықтаманы береді. Осылайша келісім деп – бір немесе бірнеше құқықтық субъектілердің келісімін түсінеміз, ол азаматтық құқықтар мен міндеттердің орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған.
Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түріне өмір бойы асырауда ұстау шартын жатқызамыз.
Берілген курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі өмір бойы асырауда ұстау қатынастарымен байланысты теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің объективті қажеттілігіне негізделген.
Келісімдік қарым-қатынастарды реттеуге тура немесе жанама жүздеген заңды актілер, ғалымдардың және заңгерлердің еңбектері арналған, алайда өмір бойы асырауда ұстау шартына аз әдебиеттер арналған. Менің ойымша, тәжірибе ретінде осы құқықтық институт барынша терең зерттеуді қажет етеді, өйткені заңды әдебиеттерде берілген тақырыпқа әр түрлі құқықтық көзқарастар бар.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын зерттеумен айналысқан О.В. Дзер, Н.С. Кузнецова, А.А. Подопригор, С.Я. Фурс, Е.И. Фурс, А.Н. Ерух, Ю.М. Козянов, В.В. Комаров, В.В. Баранкова сынды ғалымдардың, заңгерлердің еңбектерінің маңызды болып келетінін атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіндегі өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық негіздерін қарастыра отырып, оның теория және тәжірибелік мәселелеріне талдау жүргізу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шартын қарастыру;
Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісін зерттеу;
Өмір бойы асырау шартының қатысушыларына талдау жүргізу;
Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздерін анықтау;
Өмір бойы асырау шартының түрі мен пәнін қарастыру;
Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
Зерттеу нысаны өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтың реттелуі болып табылады.
Тәжірибеде түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру құндылықтардың толық бір кешенін алу мен пайдаланумен байланысты, әдетте мүліктік сипаттағы. Бұл жер мен қозғалмайтын мүлік, өндірістік және сату тауарлары және т.б. – жалпы құндылығы бар және экономикалық айналымдағының бәрі. Экономикалық қатынастардың субъектілерінің заңды және жеке тұлғалардың алуы мен қолдануының заңды формасы – алдында айтылған құндылықтардікі азаматтық-құқықтық келісім болып табылады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңы келісімге барынша толық анықтаманы береді. Осылайша келісім деп – бір немесе бірнеше құқықтық субъектілердің келісімін түсінеміз, ол азаматтық құқықтар мен міндеттердің орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған.
Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түріне өмір бойы асырауда ұстау шартын жатқызамыз.
Берілген курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі өмір бойы асырауда ұстау қатынастарымен байланысты теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің объективті қажеттілігіне негізделген.
Келісімдік қарым-қатынастарды реттеуге тура немесе жанама жүздеген заңды актілер, ғалымдардың және заңгерлердің еңбектері арналған, алайда өмір бойы асырауда ұстау шартына аз әдебиеттер арналған. Менің ойымша, тәжірибе ретінде осы құқықтық институт барынша терең зерттеуді қажет етеді, өйткені заңды әдебиеттерде берілген тақырыпқа әр түрлі құқықтық көзқарастар бар.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын зерттеумен айналысқан О.В. Дзер, Н.С. Кузнецова, А.А. Подопригор, С.Я. Фурс, Е.И. Фурс, А.Н. Ерух, Ю.М. Козянов, В.В. Комаров, В.В. Баранкова сынды ғалымдардың, заңгерлердің еңбектерінің маңызды болып келетінін атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіндегі өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық негіздерін қарастыра отырып, оның теория және тәжірибелік мәселелеріне талдау жүргізу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шартын қарастыру;
Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісін зерттеу;
Өмір бойы асырау шартының қатысушыларына талдау жүргізу;
Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздерін анықтау;
Өмір бойы асырау шартының түрі мен пәнін қарастыру;
Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
Зерттеу нысаны өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтың реттелуі болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі (ерекше бөлім). Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі.
2. Нотариат туралы. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14 шiлдедегі N 155 Заңы.
3. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы. Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 105-V Заңы.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі N 411 Заңы.
5. Ғ. А. Жайлин. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. «Заң әдебиеті» баспасы. 050057 Алматы қ.2012ж. 250 б.
6. “Азаматтық құқық” Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, 2013 жыл, 320 б.
7. “Субекты гражданского право” М.К. Сулейменов., Алматы, 2010 год. 262 с.
8. Гражданское право: Курс лекций. Учебное пособие. /Отв. Ред. О.Н. Садиков. — М.: Изд-во БЕК. Ч. 2:Обязательственное право. — 2007. – 687с.
9. Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. — М.: Изд-во БЕК. Т.1, 2008.-383 с.
10. Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов.- Алматы: Гылым. Т.1, 2008. –227 с.
11. Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.Н. Настольная книга нотариуса. Справочно-методическое пособие. В двух томах. Том 1. – М.: Бек, 2010.
2. Нотариат туралы. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 14 шiлдедегі N 155 Заңы.
3. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы. Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 105-V Заңы.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі N 411 Заңы.
5. Ғ. А. Жайлин. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. «Заң әдебиеті» баспасы. 050057 Алматы қ.2012ж. 250 б.
6. “Азаматтық құқық” Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, 2013 жыл, 320 б.
7. “Субекты гражданского право” М.К. Сулейменов., Алматы, 2010 год. 262 с.
8. Гражданское право: Курс лекций. Учебное пособие. /Отв. Ред. О.Н. Садиков. — М.: Изд-во БЕК. Ч. 2:Обязательственное право. — 2007. – 687с.
9. Гражданское право. Учебник. В 2 т. /Отв. Ред. Е.А. Суханов. — М.: Изд-во БЕК. Т.1, 2008.-383 с.
10. Гражданское право Республики Казахстан: (Общая часть). Учебное пособие. /Отв. ред. Г. И. Тулеугалиев, К. С. Мауленов.- Алматы: Гылым. Т.1, 2008. –227 с.
11. Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.Н. Настольная книга нотариуса. Справочно-методическое пособие. В двух томах. Том 1. – М.: Бек, 2010.
Өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық реттелуінің мәселелері: теория және тәжірибелік мәселелері
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты 5
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты 5
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі 8
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары 10
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері 13
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі 13
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні 14
2.3 Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері 17
3 Өмір бойы ұстау шартының құқықтық жүзеге асырылуы 19
3.1 Өмір бойы асырау шартын рәсімдеудің іс-жүргізу реті 19
3.2 Өмір бойы ұстау шартының бұзылуы 23
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер тізімі 27
Кіріспе
Адамның өмірі қажеттіліктерден тұрады. Қажеттіліктер жеке адамдардың қызығушылықтарының құрылымын анықтайды. Сондықтан, әр түрлі жеке және топтық, материалдық және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға негізінен әр адамның, мемлекеттің және жалпы қоғамның өмірі бағынады. Адамдардың қажеттіліктерінің жалпы құрылымында материалдық сипаттағы қажеттіліктер басым болып келеді. Әр түрлі және тез өзгеретін мүдделерімен адам нарықтық қатынастардың барлық жүйесінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады.
Тәжірибеде түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру құндылықтардың толық бір кешенін алу мен пайдаланумен байланысты, әдетте мүліктік сипаттағы. Бұл жер мен қозғалмайтын мүлік, өндірістік және сату тауарлары және т.б. - жалпы құндылығы бар және экономикалық айналымдағының бәрі. Экономикалық қатынастардың субъектілерінің заңды және жеке тұлғалардың алуы мен қолдануының заңды формасы - алдында айтылған құндылықтардікі азаматтық-құқықтық келісім болып табылады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңы келісімге барынша толық анықтаманы береді. Осылайша келісім деп - бір немесе бірнеше құқықтық субъектілердің келісімін түсінеміз, ол азаматтық құқықтар мен міндеттердің орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған.
Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түріне өмір бойы асырауда ұстау шартын жатқызамыз.
Берілген курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі өмір бойы асырауда ұстау қатынастарымен байланысты теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің объективті қажеттілігіне негізделген.
Келісімдік қарым-қатынастарды реттеуге тура немесе жанама жүздеген заңды актілер, ғалымдардың және заңгерлердің еңбектері арналған, алайда өмір бойы асырауда ұстау шартына аз әдебиеттер арналған. Менің ойымша, тәжірибе ретінде осы құқықтық институт барынша терең зерттеуді қажет етеді, өйткені заңды әдебиеттерде берілген тақырыпқа әр түрлі құқықтық көзқарастар бар.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын зерттеумен айналысқан О.В. Дзер, Н.С. Кузнецова, А.А. Подопригор, С.Я. Фурс, Е.И. Фурс, А.Н. Ерух, Ю.М. Козянов, В.В. Комаров, В.В. Баранкова сынды ғалымдардың, заңгерлердің еңбектерінің маңызды болып келетінін атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіндегі өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық негіздерін қарастыра отырып, оның теория және тәжірибелік мәселелеріне талдау жүргізу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
oo Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шартын қарастыру;
oo Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісін зерттеу;
oo Өмір бойы асырау шартының қатысушыларына талдау жүргізу;
oo Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздерін анықтау;
oo Өмір бойы асырау шартының түрі мен пәнін қарастыру;
oo Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
Зерттеу нысаны өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтың реттелуі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты
Өмір бойы асырауда ұстау келісімінің заңды табиғатын түсіну үшін алдымен азаматтық-құқықтық келісімнің мәнін, оның қызметтерін, сондай-ақ келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырауда ұстау келісімінің орнын түсініп алуымыз қажет.
Осылайша, азаматтық-құқықтық келісім өзінің заңды табиғаты бойынша екі немесе көп тарапты келісімді білдіреді, ол азаматтық қатынастардың орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған. Сондықтан келісімге келісімге қатысты, негізінен келісімдердің түрі мен әрекетсіздігі туралы барлық нормативтік жағдайлар жатады.
Заңды факт ретінде келісім құқықтық әрекеттердің қатарына жатады, олар оның қатысушыларының еркі бойынша жүзеге асырылады және азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған. Алайда келісімнің рөлі оның тек азаматтық құқықтық қатынастарға әсер етуімен шектелмейді. Заңнаманың талаптарына, әділеттілігіне байланысты келісім келісімдік міндеттердің қатысушыларының нақты құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Осындай түсінікте келісім азаматтық құқықтық қатынастардағы тараптардың әрекеттерін реттеудің құралы ретінде көрінеді.
Азаматтық-құқықтық келісім оны бекітетін тараптардың толық теңдігіне негізделеді. Тараптар келісімде әр түрлі лауазымдарға ие бола алады, бір-бірінен экономикалық, қаржылық жағдайымен, іскерлік әлемдегі авторитетінің деңгейімен, басқарушылық құрылымдардағы байланыстардың дәрежесімен ерекшеленеді, алайда ресми-заңды жағынан алғанда олар тепе-тең.
Азаматтық-құқықтық келісімнің мәні, ең алдымен, келісімге қатысушылардың міндеттерінің пайда болуына негізі болып табылады.
Келісімдік қарым-қатынастар белгілі бір экономикалық негізде пайда болады, демек, олар меншіктің қатынастарымен тығыз байланысты. Меншік иесі жай ғана иемденіп және қолданып қоймай, сонымен бірге оны жүйелейді. Мұнда меншіктің еркіндігінің принципі көрінеді, оған сәйкес өзінің мүлкіне қатысты кез-келген заңға қарама-қайшы келмейтін әрекеттерді жасауға құқылы. Меншік иесі осы өзінің мүлкімен басқаратын әрекеттердің қатарында келісімдерге барынша үлкен мән беріледі.
Меншіктің еркінділік принципінің жалғасы келісімнің еркінділігінің принципі болып табылады, бұл өз кезегінде келесіні білдіреді:
- біріншіден, азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушылары келісімді бекіту немесе бекітпеу мәселесі бойынша еркін болып келеді;
- екіншіден, келісім бойынша серікті таңдау бойынша еркін;
- үшіншіден, тараптар келісімнің түрін таңдауда, қосымша шарттарды енгізуде ерікті, бұл өзінен жағымсыз әрекеттерді қорғаудан қосымша мүмкіндік болып табылады.
Келісім қолданыстағы заңнамаға қарама-қайшы келе алмайды.
Өмір бойы асырауда ұстау келісімі - азаматтық-құқықтық келісімдердің бір түрі болғандықтан, берілген міндеттердің түріне қойылатын барлық талаптарға сәйкес келуі қажет, сондай-ақ азаматтық-құқықтық келісімдерге барлық тиісті міндеттерді орындауы қажет.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша жасы немесе денсаулығы бойынша жұмысқа жарамсыз тұлға басқа тарапқа үйін немесе оның бөлігін береді, оның орнына меншікті иемденуші мүлкін тапсырушыға өмір бойына үймен, тамақпен, күтіммен және қажетті көмекпен қамтамасыз етуге міндеттеледі.
Қазақстанның заңнамасы бойынша өмір бойы асырауда ұстауды құқықтық реттеудің объектісі ретінде тұрғын үй немесе оның бір бөлігі болып табылады. Алайда меншіктік қатынастардың реформалануымен және азаматтардың тұрғын үйден, қозғалмайтын мүлікке басқаға құқықтарының пайда болуымен азаматтық кодекстің өмір бойы асырауда ұстау келісімінің шектері кеңейді. Осылайша, өмір бойы асырауда ұстау шартының объектісі ретінде пәтерлер де санала бастады, ал азаматтық кодекстегі объектілердің кең шеңберін қамтиды, олар өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша мүліктен айырудың нысаны бола алады. Қазақстан Республикасының АК 28 тарауының, рента және өмір бойы асырау ұстауға, соның ішінде Өмір бойы асырауда ұстаудың 4 параграфына сәйкес, мұндай мүлікке үй немесе оның бөлігі, пәтер, басқа қозғалмайтын мүлік, сонымен бірге қандай да бір құндылығы бар қозғалатын мүлік бола алады.
Қазақстанның қолданыстағы АК сәйкес, өмір бойы асырауда ұстау шарты қызметтерді көрсету туралы шарттардың қатарына жатады. Қазақстанның АК келісімнің бұл түрі меншікке берілетіндердің қатарына жатқызылған және сатып-алу шартының түрі ретінде қарастырылады [1].
Қазіргі кезде өмір бойы асырауда ұстау шартының мақсаты өзгерді және жұмысқа қабілетсіз тұлға басқа біреудің меншігіне беруге ниетті дегенмен келісуге болады ма?
Сонда да мұнымен келісуге болмайды, өйткені осы шарттың мақсаты меншікті иемденушінің меншігіне өткізу болып табылады. Басты мақсат мүліктен айрылушының мүлікті алушыдан толық өмір бойына материалдық және әсіресе материалдық қамтамасыздандырылуды алу болып табылады. Өмір бойы асырауда ұстау келісімі меншігінен айрылушыға таза тұрмыстық көмекті көрсетуден басқа оның қатысушыларының арасындағы қарым-қатынастардың сенімділігіне, олардың бір-біріне деген сыйластығына, бір-бірінің психологиялық ерекшеліктерін ескеруге негізделген. Егер де иелігінен айрылушының басты мақсаты меншігікке беру болса, онда ол оны неге сату-сатып алу шартымен беріп қоймайды? Неліктен берілген шарт өмір бойы асырауда ұстау шарты деп аталады? Белгілі болғандай, кез-келген келісімнің мәні ілестіруші элементтерімен емес, оның негізгі мақсаты бойынша анықталады. Өмір бойы асырауда ұстау келісімінде иелігінен айрылушының меншікті алушыдан қандай да бір мүлікті алу болып табылады, ал мүлікті меншікке беру осы шарттың міндетті, бірақ жалғастырмалы элементі болып табылады.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын оған тиісті маңызды белгілер мен ерекшеліктер үшін сату-сатып алу шарты ретінде қарастыруға болмайды, алайда мүліктен айыруға бағытталған шарттарға біраз ұқсастықтары бар.
Сату-сатып алу, айырбастау мен сыйлау шарттарын орындаудың нәтижесіндей, өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша меншік меншікті иемденушінің иелігіне өтеді, ол бір уақытта мүліктің құру тәуекеліне және иемденушідегі барлық міндеттеріне жауапты. Өмір бойы асырауда ұстау шартының және жоғарыда аталған шарттардың ортақтығы мынада: тараптардың қатынастарына қатысты өмір бойы асырау, мүлкін тапсыру, мемлекеттік тіркеулері мен төлемдерін жасау туралы міндеттемелер бар. Алайда жалғастырушы ережелер АК көрсетілгендей дәрежеде ғана қолданылады және өмір бойы асырауда ұстау шартына қарама-қайшы келмеуі қажет.
Алайда өмір бойы асырауда ұстау шартының сатып алу-сату және меншікке тапсырудың басқа шарттарымен ұқсастығы өмір бойы ұстау шартын олардың бір түріне айналдырады. Оған басқа азаматтық-құқықтық шарттардың қатарындағы оның жекелігін куәландыратын белгілер тән, олар мүліктен айыруға бағытталған. Өмір бойы асырауда ұстау шарты оған қатысушы тұлғалардың арасындағы ерекше құқықтық қатынастардың орнатылуына алып келеді.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты бұл - өтемақылы шарт. Бірақ сатып алу-сату шартымен салыстырғанда, оған сәйкес сатып алушы мүлікті қабылдауға және оған белгілі бір соманы төлеуге міндеттеледі, өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша мүлікті иемденуші мүліктен айрылушыға өмір бойына тұрғын үй, тамақ және қажетті көмек күйіндегі материалдық қамтамасыздандыруға міндеттеледі.
Осы шарттың өзгешелігін анықтайтын екі жағдай бар.
Біріншіден, иемденуші мүліктен айрылушыға сату-сатып алу шартындай ақша сыйламайды, ал белгілі бір негізделген игіліктерді (тұру үшін ғимарат, уақытылы тамақ, мысалы таңғы ас, түстік ас және кешкі ас) ұсынумен мүліктен айрылушының тұрмыстық және медициналық қамтамасыздандыруын ұйымдастыруға, оны киіммен, аяқ киіммен, дәрілік заттармен, газеттермен, журналдармен, көркем және басқа әдебиеттермен, байланыс құралдарымен (радио, телевидение, телефон) қамтамасыз етуге, мәдени-жалпы мекемелерге (театрлар, кинотеатрлар) қатысу мүмкіндігін ұсынуға міндеттеледі. Тараптар басқа да қосымша шарттар мен қызметтерді көрсету түрлері бойынша келісе алады. Бұл кезде мүлікті алушының міндеттемелерінің шектелуі заңмен рұқсат етілгендерімен салыстырғанда рұқсат етілмейді.
Екіншіден, сатып алу-сату шартының маңызды шарты бағасы болып табылады. Егер мұндай шарт бекіту кезінде қатаң бағаның анықталғандығына рұқсат ететін болса, онда өмір бойы асырауда ұстау шарты белгілі бір анықталмағандығы бар келісім болып табылады, яғни оны бекіту кезінде мүлікті иемденушінің шығындарының шынайы алатын өлшемі белгісіз, сондықтан олардың сатып алынған тұрғын үйге бағасы анықталмауы мүмкін. Жоғарыда айтылған, өмір бойы асырауда ұстау шартының - қызметтерді тексеру немесе тұлғаны асырау бойынша ұсынудың өзіндік белгісінің бар екендігін дәлелдейді. Сондықтан әрекет етуші заңнама бойынша бұл шарт мүліктің құқықтарынан айрылуға жатқызылмайды, ал қызметтерді көрсету шарттарына жатқызылады [5, б. 39].
Егер де сатып алу-сату шарты бойынша мүлікті иемденушіде меншіктіліктің құқығы мен жедел басқарудың құқығы пайда болуы мүмкін, онда өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша тек меншіктіліктің құқығы болады. Бұл кезде өмір бойы асырауда ұстау шарты (сатып алу-сату шартымен салыстырғанда) иемденушінің меншіктілік құқын жүзеге асыруда белгілі бір шектеуді қояды: мүліктен айрылушының тірі кезінде мүлікті иемденушінің үйінен айыруға болмайды.
Өмір бойы асырауда ұстау шартынан шығатындар ұзақ, тұрақт сенімді сипатқа ие және ұзақ жылдар бойы жалғаса алады. Өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық реттелуінің тетігі олардың осы қасиеттерін ұстау есебімен жасалған. Осымен бір уақытта өмір бойы асырауда ұстау шартында басқа ешқандай шартта жоқтай тәуекелділіктің белгісі тән. Жалпы ережелер бойынша эквивалентті тауардың алмасу шартын негіздейтін сатып алу-сату немесе алмастыру шартымен салыстырғанда өмір бойы асырауда ұстау шарты ондағы көрсетілетін қызметтерден аз немесе көп болатындығы тәуекелімен жанасады. Өмір бойы асырауда ұстау шартын бекіткенде тараптар берілген жағдайды таниды және оны мойындайды.
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі
АК өмір бойы асырауда ұстау шартын құқықтық реттеу негізінен диспозитивтіліктің басында жүзеге асырылады. Қазақстанның АК 28 тарауының көпшілігі тараптардың белгілі бір реттелгендігін қамтамасыщ ететіндей құрастырылған, онда шарттағы қандай да бір мәселелер келісімнің өзінде ескерілмеген. Алайда, айта кететін жайт, келісімде айтылған мәселелердің саны айтарлықтай көп емес. Оларға, негізінен, көрсетілетін қызметтердің мөлшері туралы мәселелер жатады.
Бұл кезде өмір бойы асырауда ұстау шартының нақты қатынастарының саны императивті бейнемен жүйеленген. Бұл негізінен олардың заңдылығы мен тұрақтылығының кепілдемелерімен байланысты мәселелерге, сондай-ақ мүліктен айрылушылардың құқықтарының қамтамасызғандығына қатысты. Алдында айтылғандай, өмір бойы асырауда ұстау шартына көрсетілген қасиеттерді беру құқықтық реттеудің басты мақсаттарының бірі болып табылады.
Даулы мәселе: қандай уақыттан бастап өмір бойы асырауда ұстау шарты заңды күшіне енеді? Осылайша, А.В. Дзердің, Н.С. Кузнецовтың, А.А. Пидопригордың ойынша, көрсетілген шарт заңды күшіне мемлекеттік тіркелімінен кейін енеді және осы кезде мүлікті иемденушіге үйдің меншіктілік құқығы өтеді. Сондықтан олардың ойынша өмір бойы асырауда ұстау шарты шынайы. С.Я. Фурс, Е.И. Фурс өздерінің ойын былайша жеткізеді: заңмен өмір бойы ұстау шарты қашаннан бастап заңды күшіне ие болатындығы белгісіз, ал құқықтың көзқарасымен алғанда келісім заңды күшіне азаматтардың, ұйымдардың әрекеттерін жасағаннан бастап енеді, олар заңмен қарастырылса да, бірақ ортақ бастамалар мен азаматтық заңнаманың мазмұнының күшіне қарай азаматтық құқықтар мен міндеттемелерді туғызады. Берілген жағдайда олардың ойынша бір тарап өмір бойы асырауда ұстау шартын бекітумен ойластырылған әрекеттер жасады, ал басқа тарап берілген жағдайда асырау бойынша көмек ұсыну шартында мүлікті алады.
Осылайша, шарт асырау бойынша қызметтерді көрсету басталған кезден заңды күшіне ие бола алады және бұл жағдай шарттың мазмұнынан шығуы қажет. Осылайша, егер асырау күнделікті күтімде қарастырылса, мұндай жағдайда асырауды көрсету біреу. Егер де асырау ақшаны айына бір рет берумен байланысты болса, онда ақшаны берген кезден бастап кем дегенде бір рет беріледі. Алайда келісімнің орындалу шарттарын олардың нақты орындалумен байланыстыру қажет, ол олардың нақты анықталуының қажеттілігін тудырады [6, б. 46].
Өмір бойы асырауда ұстау шартының нақты әрекеті асыраудағы жанға асыраушының денсаулығына зиян келтірусіз болуы қажет. Бұл жағдай АК мұрагерлікті берушінің өміріне зиян келтіргісі келген адамның оны мұрагері бола алмауымен байланысты. Сондықтан мұндай шарттар қамқорлық органдарының жағынан асырау немесе басқа көмекті көрсету жағдайларында кезеңдік бақылауымен бірге жүруі қажет. Гуманистік және құқық қорғаушылық ұстанымдармен алғанда мемлекет қиын денсаулық жағдайындағы адамды мемлекеттік құқықтық қорғаныссыз қалдырмайды. Сондықтан өмір бойы асырауда ұстау шарттары туралы қамқорлықтың органдарын шарттың жағдайларын орындауды жүргізу үшін хабарлау қажет. Мұндай жағдайда бұл органдар осындай шарттардың бұзылуы немесе оларды әрекетсіз деп тану туралы мәселені қоя алады. Бұл егер де жағдайлар асыраушымен бұзылған жағдайларда болады. Керісінше мұндай бақылау келісімнің шарттарының қолдауына айналады. Осыған орай, осы құқықтық қатынастарды құқықтың осы құқықтық қатынастарға әсер ететін басқа салаларының контекстінде қарастыра аламыз.
Осылайша, қарастырылатын құқықтық қатынастар мен әкелер мен балаларының алименттік міндеттемелері туралы мәселесі назар аудартады, соның ішінде екі тарап та туысқандық қатынастары барлары ерекше назар аудартады және Қазақстанның заңы бойынша асырауды ұсынуы қажет. Бұл мәселелер бір-бірімен тығыз байланысты болса да, әр түрлі деңгейлерде жатыр. Бірінші орында тұлғаның нақты асыраушы тұлғасын таңдау тұрады, егер оның мүлкі болса, онда жеке келісімді бекіту туралы мәселе тұрады. Бұл жағдайда, егер ондай мүлік болмаса, онда осындай асырауды ұсынуға міндетті тұлғаларға қарала алады.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты туралы айтқанда оның мемлекеттік тіркелуі туралы мәселеге тоқталған дұрыс. Осылайша, Қазақстанның қолданыстағы АК ондай нормаға ие емес. Қазақстанның ұсынылатын АК прогрессивті, егер ол қозғалмайтын мүліктен айрылуды қарастырса, осындай келісімнің міндетті мемлекеттік тіркелуі болады. Бірақ азаматтық заңнама мұндай тіркелімнің уақыты туралы айтпайды, алайда маңызды мәселе болып табылады. Мысалды қарастырайық. 13.03.03 ж. А.Б. өмір бойы асырауда ұстау шартын Ж.А. бекітті және I мемлекеттік бақылауына сенімді. Осы келісімге сәйкес меншіктіліктің құқығындағы Ж.А. тиетін А.Б. меншігіне пәтер берілді. Өмір бойы асырауда ұстау шартының жағдайларын орындай отырып, Ж.А. А.Б. бірге оның пәтерінде тұрды және орнатылған тәртіпте тіркелді, бірақ өмір бойы асырауда ұстау шартын ТИБ 6.06.04 ж. тіркеді. 03ж. қарашасында А.Т. өлді және оның мұрагері А.Б. мұрагерлікке құқығы туралы куәлікті I мемлекеттік бөлімінде тіркеді. Бұл Ж.А. алдында ТИБ тіркемегені үшін мүмкін болды. 19.12.04 ж. Ж.А. Орталық аудандық сотына I мемлекеттік бөлімінде берілген мұрагерлікке құқығының куәлігінен бас тарту бойынша қаралады. А.Т. өмір бойы асырауда ұстау шартын әрекетсіз деп тану туралы арыз береді. Сот ісі бір жыл жүрмеді. 2.10.06 ж. Ж.А. өлді. Құқық қабылдаушы сотпен оның мұрагері ретінде Я.Л. деп танылды. Сонымен бірге, 2006 ж. қарашасында А.Т. сатып алу-сату шартын К.Е. бекітті. Тек 2010 ж. маусымында мұрагерлікке құқықтық қабылдау куәлігінің жарамайтындығы және Я.Л. меншіктілік құқығын 13.03.03 ж. Я.В. мен Ж.К. арасындағы өмір бойы асырауда ұстау шартының тиісті жолымен Ж.К. пәтердің мұрагері болғандығы туралы куәлік шықты, мұның бәрі ТИБ өмір бойы асырау шартының тіркелмегендігінен болды.
Осылайша, егер де ТИБ тіркеуді жүргізу мерзімі анықталса, осы көптеген сот істерін болдырмауға болушы еді.
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары
Берілген келісімнің тарабы шарттардағы контрагенттердің жалпы талаптарына жауап беретін тұлға бола алады. Алайда Қазақстанның АК өмір бойы асырауда ұстау шартына сәйкес келетін арнайы талаптарды қарастырады. Мұндай талаптарға мыналар жатады: мүліксіздендіруші тұлға тек жеке тұлға ғана бола алады, ол меншіктілік құқығында белгілі бір мүліктерге (үй, пәтер) ие, бұл тұлға жасы немесе денсаулығы бойынша жұмысқа жарамсыз болуы қажет. Жасы бойынша жұмысқа жарамсыз деп Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша әйелдер үшін -58, ерлер үшін - 63 болып танылады, яғни өмір бойы асырауда ұстау шартына отырғанда азаматтың жалпы зейнеткерлік жасқа жетуі маңызды рөл атқарады, мұнда оның зейнетақы алуы немесе алмауының маңызы жоқ [3]. Бұл ретте егер зейнеткерлік жасқа тұлға жетсе, жасы бойынша денсаулығының нақты күйінің мәні жоқ. Егер де, денсаулығының күйі бойынша жұмысқа жарамсыз адам туралы айтқанымызда, яғни I, II немесе III топтың мүгедектері, онда мүліксіздендірушінің жасының маңызы жоқ. Ең бастысы, мүліксіздендіруші жұмысқа жарамсыз болуы қажет, ал қалайша оның жұмысқа жарамсыз болғанының маңызы жоқ [3].
Мүліксіздендірушінің денсаулығының жағдайы бойынша жұмысқа жарамсыздығының фактісі сәйкес медициналық бекітулермен немесе құжаттармен расталуы қажет.
Өз алдына, тұрғын үйдің мүліксіздендірушісі кәмелет жасына толмаған тұлға бола алмайды. Кәмелет жасына толмағанның мұндай келісімді бекітуі оның табиғатына қарама-қайшы келетін еді, өйткені заңда ол өмір бойы асырау шарты ретінде анықталатын, бұл кезде кәмелет жасына толмаған тұлға оны белгілі бір мерзімге ғана бекіте алатын еді, дәлірек айтқанда кәмелет жасына толғанға дейін.
Осылайша, Қазақстанның АК сәйкес, мүліксіздендіруші жеке меншік құқығындағы мүлікке ие тұлға бола алады, ол оны өзінің қалауы бойынша басқара алады, бұдан автоматты түрде шығатыны үй (оның бөлігі), пәтер (оның бөлігі) және басқа да шарт бойынша иемденушінің меншігіне өтуі қажет қозғалмайтын мүлік кепілдемемен немесе басқа да міндеттемелермен қиындатыла алмайды [1].
Рента шарты құқық саласындағы азаматтық-құқықтық реттеудің алатын орны ерекше. Осы шарт құқықтық сипаты бар нормативтік заңдармен, актілермен және нормалармен бекітілуі тиіс.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 28 тармағы рента және өмір бойы асырауда ұстау шарттарына арналған.
Рента шарты тарихының дамуы мына жағдаймен қызықты болып келеді: 1922 жылғы Азаматтык кодексте рента және оның түрлері жайлы айтылмаған. Бірақта осындай келісімдер тәжірибе жүзінде жасалынатын. Аса кең таралушылық мұндай шарттар 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде және ол аяқталғаннан кейін алды. Ол түсінікті, өйткені сол кезде көпшілік үшін рента түріндегі ұстауды беру күн көрудің басты көзіне айналды, ең алдымен, мүгедектер, асыраушысын жоғалтқан тұлғалар, зейнеткерлер және тағы басқалар үшін. Сот тәжірибесі сондай жағдайлармен кездескен болатын.
Бұның бәрі 1963 ж. Қазақ ССР Азаматтық кодекста Өмір бойы асырауда ұстау талабы негізінде үйді иеліктен шығару шарты деген тараудың пайда болуына әкеп соқтырды. Көрсетілген тарауда рента термині қолданылған емес, бірақ, белгіленген шарт ранта шартының бір түрі болды.
ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында болған зейнетақы мөлшерінің тез арада өсуіне байланысты осы қатынастардың дамуының қажеттілігі болмады, және рента шарты тәжірибеде сирек қолданылды.
ХХ ғасырдың тоқсаныншы жылдардың басында рента қатынастары тағы да белсенділік танытты, осы шарттарды теріс пайдалану жағдайларының болуына байланысты, олардың қатаң құқық реттеушіліктің қажеттілігі туды.
Қазіргі уақытта Азаматтық кодекстің 28 тарауымен регламенттелген рента - бұл мүлікті иеліктен шығарумен байланысты, кепілді табысты қамтамасыз ететін азаматтық құқықтың дербес институты.
Рентаға тән белгі бұл оның мүлікті рента төлеу үшін берген мүлік иесінің кәсіпкерлік қызметінің байланысы жоқ екендігінде. Рента міндеттемесі тек қана шарт негізінде пайда болады. Рента шарты шынайылық, ақысы төленетін болады, сондай - ақ мезгілсіз (тұрақты рента) немесе рента алушының өмір ұзақтығы уақытына (ғұмырлық рента иесі өмір бойы асырауда ұстау) жасалуы мүмкін [7, б. 129].
Рента реалдық (шынайылық) шарт, өйткені рента алушы рента төлеушінің меншігіне қандай да бір мүліктің берілу сәтінен басталады, ал шарт талаптарына сай жақтар келіскен сәттен пайда болмайды. Егер де заңнамалық актілерге сәйкес шарт жасасу үшін мүлікті беру қажет болған жағдайда, қандай да бір мүлік берілген сәттен бастап шарт жасалды деп есептелінеді (АК 393-бабының 2 тармағы). Егер де мүлікті иеліктен шығару туралы шарт нотариалдық куәландыруға немесе мемлекеттік тіркеуге жататын болса, онда сатып алуда меншік құқығы нотариалдық куәландыру немесе мемлекеттік тіркеу сәтінен бастап пайда болады, ал шарттың нотариалдық куәландыруы да, мемлекеттік тіркеуі де керек болған жағдайда - оны (шартты) тіркеу сәтінен бастап [1].
Өмiр бойы асырауда ұстау шарты бойынша рента алушы - азамат өзiне тиесiлi қозғалмайтын мүлiктi сол азаматты жəне (немесе) ол көрсеткен үшiншi бiр адамды өмiр бойы асырауда ұстауды жүзеге асыруға мiндеттенген рента төлеушiнiң меншiгiне бередi. Өмiр бойы асырауда ұстау қатынастарын реттеу ғұмырлық рента шартын реттейтiн нормаларға негiзделген (ҚР АК 535бабы 2тармағы). Айырықша реттеу ҚР АК 28 тармағының 4 де қарастырылған, ол нормалар өмiр бойы асырауда ұстау шартын тiкелей реттеуге арналған.
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі
Жоғарыда аталғандай, өмір бойы асырау шарты міндетті түрде нотариалдық куәландырылуы қажет. Бұл талап ақталған, себебі өмір бойы асырауда ұстаудың шарты көбінесе ерекше құқықтық қорғалуы тиіс тұлғалардың арасында бекітіледі, мұнда заңды арам ойда пайдалану мен заңды айналып өтулердің болуы мүмкін, оны бекітуші тұлғалар көбінесе өзінің құқықтарын білмейді. Бұл жағдайларда нотариустың көмегі, негізінен, оның келісімді бекітуші тараптардың нағыз еркін орнатуы екі тарап үшін де теңдессіз болуға және келесі сот дауларын болдырмауға қабілетті.
Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңына сәйкес нотариалдық әрекеттерді жасау мемлекеттік нотариалдық мекемелерде жұмыс істейтін немесе жеке нотариалдық қызметпен айналысатын нотариустарға беріледі. Нотариалдық органдарға нотариалдық әрекеттерді орындауды жүктей отырып, мемлекет оларды билеуші міндеттемермен қамтамасыз етеді [2].
Нотариат туралы заңнама Қазақстанның AІЖК салыстырғанда нотариалдық органдарға бір мекемеге жатушылықтың жалпы ережелерін бекітуші нормалардан тұрмайды. Заңда жиынтығында нотариалдық органдардың құзыреттілігін құрайтын нотариалдық әрекеттер тура келтіріледі.
Нотариалдық әрекеттерді орындауға нотариалдық органдардың міндеттемелері нотариалдық қызметтерді орындауға құзыретті субъектіге байланысты регламенттеледі.
Құқықтық кеңес - өмір бойы асырау шартына отырғанда тараптардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру.
Құқықтық кеңес беру кезінде нотариус келісімнің тараптарына талқылауға және әрі қарай келісімнің шарттарына енгізуге келесідей мәселелерді ұсына алады:
1. Тараптардың келісімі бойынша анықталатын иеліктен шығарылатын мүліктің бағалануы.
2. Иеліктен айрылушыға оны алушымен ұсынылатын материалдық қамтымның түрлері, олардың тараптардың келісімі бойынша анықталатын ақшалай бағалануы.
3. Иеліктен айрылушының денсаулығының күйінің нашарлауының жағдайлары.
4. Асыралушының асыралуының жағдайлары.
5. Ұсынылатын асыраудың шарттары уақытпен нақты негізделуі қажет: асыраушының қажетті әрекеттердің сипатына қарай өмір бойы асырау шарты бойынша күніне бір рет, аптасына бір рет, айына бір рет.
6. Ақшалай күйдегі периодты төлемдер күйіндегі асыраудың алмастырылуының мүмкіндігі.
7. Тұлғаны жерлеу бойынша жағдайлар, мысалы, салт-дәстүрлік қызметтерді төлеу.
8. Өмір бойы асырау шарты бойынша асыраушының құқықтары мен мүдделерін иемденудің жағдайлары.
Өмір бойы асырау шартының куәландырылуы туралы айтқанда оның нотариуспен куәландырылуының іс-жүргізу тәртібіне ерекше тоқталып кеткен дұрыс.
Өмір бойы асырау шарты тұрғын үйлерді сату-сатып алу шарттарын сақталуымен мемлекеттік және жеке нотариуспен куәландырылады. Өмір бойы асырау шарттарының куәландырылуының іс-жүргізушілік тәртібі арнайы регламенттеріне ие.
Берілген шартты куәландыру үшін келесідей құжаттар қажет:
- құқықтық орнатушы құжат (үйге немесе пәтерге меншіктілік туралы құжат);
- ТИБ анықтама-сипаттамасы;
- Біріңғай тіркелімнен қозғалмайтын мүліктің объектілеріне мүліксіздендіріуіне тыйым салуларды тіркеуге арналған анықтама.
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні
Өмiр бойы асыраумен қамтамасыз етiлетiндер (асыраудағылар) болып азаматтар ғана саналады. ҚР АК өмiр бойы асырауда болушы тұлғалар айтылған. Бұл ҚРның азаматтық заңнамасында жеткiлiктi дəрежеде (анық) реттелмеген. Жоғарыда айтылғандай өмiр бойы асырауда болушыларға өз мүлкiн рента төлеу үшiн берген тұлға, немесе ол өзi шарт бойынша көрсеткен үшiншi тұлға жатады. Бұны бiз қатап шектеу қылып қарастырмауымыз керек. Ғұмырлық рента шарты бойынша да сияқты шарт бойынша тұлғалардың көпшiлiкке (рента алушылардың) ештеңе кедергi етпейдi. Өмiр бойы асырауда ұстау шарты əдетте күн көру үшiн өздерiнiң қаражаттары жоқ, жетiспейтiн, қария, еңбекке қабiлетсiз адамдармен жасалады. Осының өз салдары бар. Бұрын айтылғандай өзге ренталық шарттарда қарым қатынастар толығынан мүлiктi болып келедi, сондықтан рента төлеушi тұлғасының, ол кiм екенiнiң, мəнi болмайды. Өмiр бойы асырауда ұстау шартында жағдай басқаша қалыптасады.
Əдебиетте өмiр бойы асырауда болып келетiн адамның жəне асыраушының ерекше қалыптасатын, сенiмгерлiкке негiзделетiн қатынастары туралы айтылады жəне өз жағынан бiзде осы көзқарасты көздеймiз. Алайда, қазiргi заман жағдайында тек қатынастардың сенiмдiлiгiмен шектелуге, соған ғана сенiп тұруға болмайды.
Тараптардың қатынастары құқықпен толық жəне жанжақты реттелуi керек. Өмiр бойы ұстаушы да (рента төлеушi) азаматты азықтүлiкпен, тұрғын үймен, киiмкешекпен, егер керек болған жағдайда, денсаулығына қарап жəне тағы басқалармен қамтамасыз етуге мiндеттенедi. Тiзiлiп айтылғанның барлығы адам өмiрiнiң жеке санасына жатады. Сондықтан адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты 5
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты 5
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі 8
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары 10
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері 13
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі 13
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні 14
2.3 Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері 17
3 Өмір бойы ұстау шартының құқықтық жүзеге асырылуы 19
3.1 Өмір бойы асырау шартын рәсімдеудің іс-жүргізу реті 19
3.2 Өмір бойы ұстау шартының бұзылуы 23
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер тізімі 27
Кіріспе
Адамның өмірі қажеттіліктерден тұрады. Қажеттіліктер жеке адамдардың қызығушылықтарының құрылымын анықтайды. Сондықтан, әр түрлі жеке және топтық, материалдық және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға негізінен әр адамның, мемлекеттің және жалпы қоғамның өмірі бағынады. Адамдардың қажеттіліктерінің жалпы құрылымында материалдық сипаттағы қажеттіліктер басым болып келеді. Әр түрлі және тез өзгеретін мүдделерімен адам нарықтық қатынастардың барлық жүйесінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады.
Тәжірибеде түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыру құндылықтардың толық бір кешенін алу мен пайдаланумен байланысты, әдетте мүліктік сипаттағы. Бұл жер мен қозғалмайтын мүлік, өндірістік және сату тауарлары және т.б. - жалпы құндылығы бар және экономикалық айналымдағының бәрі. Экономикалық қатынастардың субъектілерінің заңды және жеке тұлғалардың алуы мен қолдануының заңды формасы - алдында айтылған құндылықтардікі азаматтық-құқықтық келісім болып табылады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңы келісімге барынша толық анықтаманы береді. Осылайша келісім деп - бір немесе бірнеше құқықтық субъектілердің келісімін түсінеміз, ол азаматтық құқықтар мен міндеттердің орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған.
Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түріне өмір бойы асырауда ұстау шартын жатқызамыз.
Берілген курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі өмір бойы асырауда ұстау қатынастарымен байланысты теориялық және практикалық мәселелерді зерттеудің объективті қажеттілігіне негізделген.
Келісімдік қарым-қатынастарды реттеуге тура немесе жанама жүздеген заңды актілер, ғалымдардың және заңгерлердің еңбектері арналған, алайда өмір бойы асырауда ұстау шартына аз әдебиеттер арналған. Менің ойымша, тәжірибе ретінде осы құқықтық институт барынша терең зерттеуді қажет етеді, өйткені заңды әдебиеттерде берілген тақырыпқа әр түрлі құқықтық көзқарастар бар.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын зерттеумен айналысқан О.В. Дзер, Н.С. Кузнецова, А.А. Подопригор, С.Я. Фурс, Е.И. Фурс, А.Н. Ерух, Ю.М. Козянов, В.В. Комаров, В.В. Баранкова сынды ғалымдардың, заңгерлердің еңбектерінің маңызды болып келетінін атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіндегі өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық негіздерін қарастыра отырып, оның теория және тәжірибелік мәселелеріне талдау жүргізу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
oo Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шартын қарастыру;
oo Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісін зерттеу;
oo Өмір бойы асырау шартының қатысушыларына талдау жүргізу;
oo Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздерін анықтау;
oo Өмір бойы асырау шартының түрі мен пәнін қарастыру;
oo Өмір бойы ұстау шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
Зерттеу нысаны өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтың реттелуі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Азаматтық-құқықтық келісімнің бір түрі ретіндегі өмір бойы асырау шарты
1.1 Азаматтық келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырау шарты
Өмір бойы асырауда ұстау келісімінің заңды табиғатын түсіну үшін алдымен азаматтық-құқықтық келісімнің мәнін, оның қызметтерін, сондай-ақ келісімдер жүйесіндегі өмір бойы асырауда ұстау келісімінің орнын түсініп алуымыз қажет.
Осылайша, азаматтық-құқықтық келісім өзінің заңды табиғаты бойынша екі немесе көп тарапты келісімді білдіреді, ол азаматтық қатынастардың орнатылуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған. Сондықтан келісімге келісімге қатысты, негізінен келісімдердің түрі мен әрекетсіздігі туралы барлық нормативтік жағдайлар жатады.
Заңды факт ретінде келісім құқықтық әрекеттердің қатарына жатады, олар оның қатысушыларының еркі бойынша жүзеге асырылады және азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгертілуіне немесе тоқтатылуына бағытталған. Алайда келісімнің рөлі оның тек азаматтық құқықтық қатынастарға әсер етуімен шектелмейді. Заңнаманың талаптарына, әділеттілігіне байланысты келісім келісімдік міндеттердің қатысушыларының нақты құқықтары мен міндеттерін анықтайды. Осындай түсінікте келісім азаматтық құқықтық қатынастардағы тараптардың әрекеттерін реттеудің құралы ретінде көрінеді.
Азаматтық-құқықтық келісім оны бекітетін тараптардың толық теңдігіне негізделеді. Тараптар келісімде әр түрлі лауазымдарға ие бола алады, бір-бірінен экономикалық, қаржылық жағдайымен, іскерлік әлемдегі авторитетінің деңгейімен, басқарушылық құрылымдардағы байланыстардың дәрежесімен ерекшеленеді, алайда ресми-заңды жағынан алғанда олар тепе-тең.
Азаматтық-құқықтық келісімнің мәні, ең алдымен, келісімге қатысушылардың міндеттерінің пайда болуына негізі болып табылады.
Келісімдік қарым-қатынастар белгілі бір экономикалық негізде пайда болады, демек, олар меншіктің қатынастарымен тығыз байланысты. Меншік иесі жай ғана иемденіп және қолданып қоймай, сонымен бірге оны жүйелейді. Мұнда меншіктің еркіндігінің принципі көрінеді, оған сәйкес өзінің мүлкіне қатысты кез-келген заңға қарама-қайшы келмейтін әрекеттерді жасауға құқылы. Меншік иесі осы өзінің мүлкімен басқаратын әрекеттердің қатарында келісімдерге барынша үлкен мән беріледі.
Меншіктің еркінділік принципінің жалғасы келісімнің еркінділігінің принципі болып табылады, бұл өз кезегінде келесіні білдіреді:
- біріншіден, азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушылары келісімді бекіту немесе бекітпеу мәселесі бойынша еркін болып келеді;
- екіншіден, келісім бойынша серікті таңдау бойынша еркін;
- үшіншіден, тараптар келісімнің түрін таңдауда, қосымша шарттарды енгізуде ерікті, бұл өзінен жағымсыз әрекеттерді қорғаудан қосымша мүмкіндік болып табылады.
Келісім қолданыстағы заңнамаға қарама-қайшы келе алмайды.
Өмір бойы асырауда ұстау келісімі - азаматтық-құқықтық келісімдердің бір түрі болғандықтан, берілген міндеттердің түріне қойылатын барлық талаптарға сәйкес келуі қажет, сондай-ақ азаматтық-құқықтық келісімдерге барлық тиісті міндеттерді орындауы қажет.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша жасы немесе денсаулығы бойынша жұмысқа жарамсыз тұлға басқа тарапқа үйін немесе оның бөлігін береді, оның орнына меншікті иемденуші мүлкін тапсырушыға өмір бойына үймен, тамақпен, күтіммен және қажетті көмекпен қамтамасыз етуге міндеттеледі.
Қазақстанның заңнамасы бойынша өмір бойы асырауда ұстауды құқықтық реттеудің объектісі ретінде тұрғын үй немесе оның бір бөлігі болып табылады. Алайда меншіктік қатынастардың реформалануымен және азаматтардың тұрғын үйден, қозғалмайтын мүлікке басқаға құқықтарының пайда болуымен азаматтық кодекстің өмір бойы асырауда ұстау келісімінің шектері кеңейді. Осылайша, өмір бойы асырауда ұстау шартының объектісі ретінде пәтерлер де санала бастады, ал азаматтық кодекстегі объектілердің кең шеңберін қамтиды, олар өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша мүліктен айырудың нысаны бола алады. Қазақстан Республикасының АК 28 тарауының, рента және өмір бойы асырау ұстауға, соның ішінде Өмір бойы асырауда ұстаудың 4 параграфына сәйкес, мұндай мүлікке үй немесе оның бөлігі, пәтер, басқа қозғалмайтын мүлік, сонымен бірге қандай да бір құндылығы бар қозғалатын мүлік бола алады.
Қазақстанның қолданыстағы АК сәйкес, өмір бойы асырауда ұстау шарты қызметтерді көрсету туралы шарттардың қатарына жатады. Қазақстанның АК келісімнің бұл түрі меншікке берілетіндердің қатарына жатқызылған және сатып-алу шартының түрі ретінде қарастырылады [1].
Қазіргі кезде өмір бойы асырауда ұстау шартының мақсаты өзгерді және жұмысқа қабілетсіз тұлға басқа біреудің меншігіне беруге ниетті дегенмен келісуге болады ма?
Сонда да мұнымен келісуге болмайды, өйткені осы шарттың мақсаты меншікті иемденушінің меншігіне өткізу болып табылады. Басты мақсат мүліктен айрылушының мүлікті алушыдан толық өмір бойына материалдық және әсіресе материалдық қамтамасыздандырылуды алу болып табылады. Өмір бойы асырауда ұстау келісімі меншігінен айрылушыға таза тұрмыстық көмекті көрсетуден басқа оның қатысушыларының арасындағы қарым-қатынастардың сенімділігіне, олардың бір-біріне деген сыйластығына, бір-бірінің психологиялық ерекшеліктерін ескеруге негізделген. Егер де иелігінен айрылушының басты мақсаты меншігікке беру болса, онда ол оны неге сату-сатып алу шартымен беріп қоймайды? Неліктен берілген шарт өмір бойы асырауда ұстау шарты деп аталады? Белгілі болғандай, кез-келген келісімнің мәні ілестіруші элементтерімен емес, оның негізгі мақсаты бойынша анықталады. Өмір бойы асырауда ұстау келісімінде иелігінен айрылушының меншікті алушыдан қандай да бір мүлікті алу болып табылады, ал мүлікті меншікке беру осы шарттың міндетті, бірақ жалғастырмалы элементі болып табылады.
Өмір бойы асырауда ұстау шартын оған тиісті маңызды белгілер мен ерекшеліктер үшін сату-сатып алу шарты ретінде қарастыруға болмайды, алайда мүліктен айыруға бағытталған шарттарға біраз ұқсастықтары бар.
Сату-сатып алу, айырбастау мен сыйлау шарттарын орындаудың нәтижесіндей, өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша меншік меншікті иемденушінің иелігіне өтеді, ол бір уақытта мүліктің құру тәуекеліне және иемденушідегі барлық міндеттеріне жауапты. Өмір бойы асырауда ұстау шартының және жоғарыда аталған шарттардың ортақтығы мынада: тараптардың қатынастарына қатысты өмір бойы асырау, мүлкін тапсыру, мемлекеттік тіркеулері мен төлемдерін жасау туралы міндеттемелер бар. Алайда жалғастырушы ережелер АК көрсетілгендей дәрежеде ғана қолданылады және өмір бойы асырауда ұстау шартына қарама-қайшы келмеуі қажет.
Алайда өмір бойы асырауда ұстау шартының сатып алу-сату және меншікке тапсырудың басқа шарттарымен ұқсастығы өмір бойы ұстау шартын олардың бір түріне айналдырады. Оған басқа азаматтық-құқықтық шарттардың қатарындағы оның жекелігін куәландыратын белгілер тән, олар мүліктен айыруға бағытталған. Өмір бойы асырауда ұстау шарты оған қатысушы тұлғалардың арасындағы ерекше құқықтық қатынастардың орнатылуына алып келеді.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты бұл - өтемақылы шарт. Бірақ сатып алу-сату шартымен салыстырғанда, оған сәйкес сатып алушы мүлікті қабылдауға және оған белгілі бір соманы төлеуге міндеттеледі, өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша мүлікті иемденуші мүліктен айрылушыға өмір бойына тұрғын үй, тамақ және қажетті көмек күйіндегі материалдық қамтамасыздандыруға міндеттеледі.
Осы шарттың өзгешелігін анықтайтын екі жағдай бар.
Біріншіден, иемденуші мүліктен айрылушыға сату-сатып алу шартындай ақша сыйламайды, ал белгілі бір негізделген игіліктерді (тұру үшін ғимарат, уақытылы тамақ, мысалы таңғы ас, түстік ас және кешкі ас) ұсынумен мүліктен айрылушының тұрмыстық және медициналық қамтамасыздандыруын ұйымдастыруға, оны киіммен, аяқ киіммен, дәрілік заттармен, газеттермен, журналдармен, көркем және басқа әдебиеттермен, байланыс құралдарымен (радио, телевидение, телефон) қамтамасыз етуге, мәдени-жалпы мекемелерге (театрлар, кинотеатрлар) қатысу мүмкіндігін ұсынуға міндеттеледі. Тараптар басқа да қосымша шарттар мен қызметтерді көрсету түрлері бойынша келісе алады. Бұл кезде мүлікті алушының міндеттемелерінің шектелуі заңмен рұқсат етілгендерімен салыстырғанда рұқсат етілмейді.
Екіншіден, сатып алу-сату шартының маңызды шарты бағасы болып табылады. Егер мұндай шарт бекіту кезінде қатаң бағаның анықталғандығына рұқсат ететін болса, онда өмір бойы асырауда ұстау шарты белгілі бір анықталмағандығы бар келісім болып табылады, яғни оны бекіту кезінде мүлікті иемденушінің шығындарының шынайы алатын өлшемі белгісіз, сондықтан олардың сатып алынған тұрғын үйге бағасы анықталмауы мүмкін. Жоғарыда айтылған, өмір бойы асырауда ұстау шартының - қызметтерді тексеру немесе тұлғаны асырау бойынша ұсынудың өзіндік белгісінің бар екендігін дәлелдейді. Сондықтан әрекет етуші заңнама бойынша бұл шарт мүліктің құқықтарынан айрылуға жатқызылмайды, ал қызметтерді көрсету шарттарына жатқызылады [5, б. 39].
Егер де сатып алу-сату шарты бойынша мүлікті иемденушіде меншіктіліктің құқығы мен жедел басқарудың құқығы пайда болуы мүмкін, онда өмір бойы асырауда ұстау шарты бойынша тек меншіктіліктің құқығы болады. Бұл кезде өмір бойы асырауда ұстау шарты (сатып алу-сату шартымен салыстырғанда) иемденушінің меншіктілік құқын жүзеге асыруда белгілі бір шектеуді қояды: мүліктен айрылушының тірі кезінде мүлікті иемденушінің үйінен айыруға болмайды.
Өмір бойы асырауда ұстау шартынан шығатындар ұзақ, тұрақт сенімді сипатқа ие және ұзақ жылдар бойы жалғаса алады. Өмір бойы асырауда ұстау шартының құқықтық реттелуінің тетігі олардың осы қасиеттерін ұстау есебімен жасалған. Осымен бір уақытта өмір бойы асырауда ұстау шартында басқа ешқандай шартта жоқтай тәуекелділіктің белгісі тән. Жалпы ережелер бойынша эквивалентті тауардың алмасу шартын негіздейтін сатып алу-сату немесе алмастыру шартымен салыстырғанда өмір бойы асырауда ұстау шарты ондағы көрсетілетін қызметтерден аз немесе көп болатындығы тәуекелімен жанасады. Өмір бойы асырауда ұстау шартын бекіткенде тараптар берілген жағдайды таниды және оны мойындайды.
1.2. Өмір бойы асырау шартының субъектісі мен объектісі
АК өмір бойы асырауда ұстау шартын құқықтық реттеу негізінен диспозитивтіліктің басында жүзеге асырылады. Қазақстанның АК 28 тарауының көпшілігі тараптардың белгілі бір реттелгендігін қамтамасыщ ететіндей құрастырылған, онда шарттағы қандай да бір мәселелер келісімнің өзінде ескерілмеген. Алайда, айта кететін жайт, келісімде айтылған мәселелердің саны айтарлықтай көп емес. Оларға, негізінен, көрсетілетін қызметтердің мөлшері туралы мәселелер жатады.
Бұл кезде өмір бойы асырауда ұстау шартының нақты қатынастарының саны императивті бейнемен жүйеленген. Бұл негізінен олардың заңдылығы мен тұрақтылығының кепілдемелерімен байланысты мәселелерге, сондай-ақ мүліктен айрылушылардың құқықтарының қамтамасызғандығына қатысты. Алдында айтылғандай, өмір бойы асырауда ұстау шартына көрсетілген қасиеттерді беру құқықтық реттеудің басты мақсаттарының бірі болып табылады.
Даулы мәселе: қандай уақыттан бастап өмір бойы асырауда ұстау шарты заңды күшіне енеді? Осылайша, А.В. Дзердің, Н.С. Кузнецовтың, А.А. Пидопригордың ойынша, көрсетілген шарт заңды күшіне мемлекеттік тіркелімінен кейін енеді және осы кезде мүлікті иемденушіге үйдің меншіктілік құқығы өтеді. Сондықтан олардың ойынша өмір бойы асырауда ұстау шарты шынайы. С.Я. Фурс, Е.И. Фурс өздерінің ойын былайша жеткізеді: заңмен өмір бойы ұстау шарты қашаннан бастап заңды күшіне ие болатындығы белгісіз, ал құқықтың көзқарасымен алғанда келісім заңды күшіне азаматтардың, ұйымдардың әрекеттерін жасағаннан бастап енеді, олар заңмен қарастырылса да, бірақ ортақ бастамалар мен азаматтық заңнаманың мазмұнының күшіне қарай азаматтық құқықтар мен міндеттемелерді туғызады. Берілген жағдайда олардың ойынша бір тарап өмір бойы асырауда ұстау шартын бекітумен ойластырылған әрекеттер жасады, ал басқа тарап берілген жағдайда асырау бойынша көмек ұсыну шартында мүлікті алады.
Осылайша, шарт асырау бойынша қызметтерді көрсету басталған кезден заңды күшіне ие бола алады және бұл жағдай шарттың мазмұнынан шығуы қажет. Осылайша, егер асырау күнделікті күтімде қарастырылса, мұндай жағдайда асырауды көрсету біреу. Егер де асырау ақшаны айына бір рет берумен байланысты болса, онда ақшаны берген кезден бастап кем дегенде бір рет беріледі. Алайда келісімнің орындалу шарттарын олардың нақты орындалумен байланыстыру қажет, ол олардың нақты анықталуының қажеттілігін тудырады [6, б. 46].
Өмір бойы асырауда ұстау шартының нақты әрекеті асыраудағы жанға асыраушының денсаулығына зиян келтірусіз болуы қажет. Бұл жағдай АК мұрагерлікті берушінің өміріне зиян келтіргісі келген адамның оны мұрагері бола алмауымен байланысты. Сондықтан мұндай шарттар қамқорлық органдарының жағынан асырау немесе басқа көмекті көрсету жағдайларында кезеңдік бақылауымен бірге жүруі қажет. Гуманистік және құқық қорғаушылық ұстанымдармен алғанда мемлекет қиын денсаулық жағдайындағы адамды мемлекеттік құқықтық қорғаныссыз қалдырмайды. Сондықтан өмір бойы асырауда ұстау шарттары туралы қамқорлықтың органдарын шарттың жағдайларын орындауды жүргізу үшін хабарлау қажет. Мұндай жағдайда бұл органдар осындай шарттардың бұзылуы немесе оларды әрекетсіз деп тану туралы мәселені қоя алады. Бұл егер де жағдайлар асыраушымен бұзылған жағдайларда болады. Керісінше мұндай бақылау келісімнің шарттарының қолдауына айналады. Осыған орай, осы құқықтық қатынастарды құқықтың осы құқықтық қатынастарға әсер ететін басқа салаларының контекстінде қарастыра аламыз.
Осылайша, қарастырылатын құқықтық қатынастар мен әкелер мен балаларының алименттік міндеттемелері туралы мәселесі назар аудартады, соның ішінде екі тарап та туысқандық қатынастары барлары ерекше назар аудартады және Қазақстанның заңы бойынша асырауды ұсынуы қажет. Бұл мәселелер бір-бірімен тығыз байланысты болса да, әр түрлі деңгейлерде жатыр. Бірінші орында тұлғаның нақты асыраушы тұлғасын таңдау тұрады, егер оның мүлкі болса, онда жеке келісімді бекіту туралы мәселе тұрады. Бұл жағдайда, егер ондай мүлік болмаса, онда осындай асырауды ұсынуға міндетті тұлғаларға қарала алады.
Өмір бойы асырауда ұстау шарты туралы айтқанда оның мемлекеттік тіркелуі туралы мәселеге тоқталған дұрыс. Осылайша, Қазақстанның қолданыстағы АК ондай нормаға ие емес. Қазақстанның ұсынылатын АК прогрессивті, егер ол қозғалмайтын мүліктен айрылуды қарастырса, осындай келісімнің міндетті мемлекеттік тіркелуі болады. Бірақ азаматтық заңнама мұндай тіркелімнің уақыты туралы айтпайды, алайда маңызды мәселе болып табылады. Мысалды қарастырайық. 13.03.03 ж. А.Б. өмір бойы асырауда ұстау шартын Ж.А. бекітті және I мемлекеттік бақылауына сенімді. Осы келісімге сәйкес меншіктіліктің құқығындағы Ж.А. тиетін А.Б. меншігіне пәтер берілді. Өмір бойы асырауда ұстау шартының жағдайларын орындай отырып, Ж.А. А.Б. бірге оның пәтерінде тұрды және орнатылған тәртіпте тіркелді, бірақ өмір бойы асырауда ұстау шартын ТИБ 6.06.04 ж. тіркеді. 03ж. қарашасында А.Т. өлді және оның мұрагері А.Б. мұрагерлікке құқығы туралы куәлікті I мемлекеттік бөлімінде тіркеді. Бұл Ж.А. алдында ТИБ тіркемегені үшін мүмкін болды. 19.12.04 ж. Ж.А. Орталық аудандық сотына I мемлекеттік бөлімінде берілген мұрагерлікке құқығының куәлігінен бас тарту бойынша қаралады. А.Т. өмір бойы асырауда ұстау шартын әрекетсіз деп тану туралы арыз береді. Сот ісі бір жыл жүрмеді. 2.10.06 ж. Ж.А. өлді. Құқық қабылдаушы сотпен оның мұрагері ретінде Я.Л. деп танылды. Сонымен бірге, 2006 ж. қарашасында А.Т. сатып алу-сату шартын К.Е. бекітті. Тек 2010 ж. маусымында мұрагерлікке құқықтық қабылдау куәлігінің жарамайтындығы және Я.Л. меншіктілік құқығын 13.03.03 ж. Я.В. мен Ж.К. арасындағы өмір бойы асырауда ұстау шартының тиісті жолымен Ж.К. пәтердің мұрагері болғандығы туралы куәлік шықты, мұның бәрі ТИБ өмір бойы асырау шартының тіркелмегендігінен болды.
Осылайша, егер де ТИБ тіркеуді жүргізу мерзімі анықталса, осы көптеген сот істерін болдырмауға болушы еді.
1.3 Өмір бойы асырау шартының қатысушылары
Берілген келісімнің тарабы шарттардағы контрагенттердің жалпы талаптарына жауап беретін тұлға бола алады. Алайда Қазақстанның АК өмір бойы асырауда ұстау шартына сәйкес келетін арнайы талаптарды қарастырады. Мұндай талаптарға мыналар жатады: мүліксіздендіруші тұлға тек жеке тұлға ғана бола алады, ол меншіктілік құқығында белгілі бір мүліктерге (үй, пәтер) ие, бұл тұлға жасы немесе денсаулығы бойынша жұмысқа жарамсыз болуы қажет. Жасы бойынша жұмысқа жарамсыз деп Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша әйелдер үшін -58, ерлер үшін - 63 болып танылады, яғни өмір бойы асырауда ұстау шартына отырғанда азаматтың жалпы зейнеткерлік жасқа жетуі маңызды рөл атқарады, мұнда оның зейнетақы алуы немесе алмауының маңызы жоқ [3]. Бұл ретте егер зейнеткерлік жасқа тұлға жетсе, жасы бойынша денсаулығының нақты күйінің мәні жоқ. Егер де, денсаулығының күйі бойынша жұмысқа жарамсыз адам туралы айтқанымызда, яғни I, II немесе III топтың мүгедектері, онда мүліксіздендірушінің жасының маңызы жоқ. Ең бастысы, мүліксіздендіруші жұмысқа жарамсыз болуы қажет, ал қалайша оның жұмысқа жарамсыз болғанының маңызы жоқ [3].
Мүліксіздендірушінің денсаулығының жағдайы бойынша жұмысқа жарамсыздығының фактісі сәйкес медициналық бекітулермен немесе құжаттармен расталуы қажет.
Өз алдына, тұрғын үйдің мүліксіздендірушісі кәмелет жасына толмаған тұлға бола алмайды. Кәмелет жасына толмағанның мұндай келісімді бекітуі оның табиғатына қарама-қайшы келетін еді, өйткені заңда ол өмір бойы асырау шарты ретінде анықталатын, бұл кезде кәмелет жасына толмаған тұлға оны белгілі бір мерзімге ғана бекіте алатын еді, дәлірек айтқанда кәмелет жасына толғанға дейін.
Осылайша, Қазақстанның АК сәйкес, мүліксіздендіруші жеке меншік құқығындағы мүлікке ие тұлға бола алады, ол оны өзінің қалауы бойынша басқара алады, бұдан автоматты түрде шығатыны үй (оның бөлігі), пәтер (оның бөлігі) және басқа да шарт бойынша иемденушінің меншігіне өтуі қажет қозғалмайтын мүлік кепілдемемен немесе басқа да міндеттемелермен қиындатыла алмайды [1].
Рента шарты құқық саласындағы азаматтық-құқықтық реттеудің алатын орны ерекше. Осы шарт құқықтық сипаты бар нормативтік заңдармен, актілермен және нормалармен бекітілуі тиіс.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 28 тармағы рента және өмір бойы асырауда ұстау шарттарына арналған.
Рента шарты тарихының дамуы мына жағдаймен қызықты болып келеді: 1922 жылғы Азаматтык кодексте рента және оның түрлері жайлы айтылмаған. Бірақта осындай келісімдер тәжірибе жүзінде жасалынатын. Аса кең таралушылық мұндай шарттар 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысы кезінде және ол аяқталғаннан кейін алды. Ол түсінікті, өйткені сол кезде көпшілік үшін рента түріндегі ұстауды беру күн көрудің басты көзіне айналды, ең алдымен, мүгедектер, асыраушысын жоғалтқан тұлғалар, зейнеткерлер және тағы басқалар үшін. Сот тәжірибесі сондай жағдайлармен кездескен болатын.
Бұның бәрі 1963 ж. Қазақ ССР Азаматтық кодекста Өмір бойы асырауда ұстау талабы негізінде үйді иеліктен шығару шарты деген тараудың пайда болуына әкеп соқтырды. Көрсетілген тарауда рента термині қолданылған емес, бірақ, белгіленген шарт ранта шартының бір түрі болды.
ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында болған зейнетақы мөлшерінің тез арада өсуіне байланысты осы қатынастардың дамуының қажеттілігі болмады, және рента шарты тәжірибеде сирек қолданылды.
ХХ ғасырдың тоқсаныншы жылдардың басында рента қатынастары тағы да белсенділік танытты, осы шарттарды теріс пайдалану жағдайларының болуына байланысты, олардың қатаң құқық реттеушіліктің қажеттілігі туды.
Қазіргі уақытта Азаматтық кодекстің 28 тарауымен регламенттелген рента - бұл мүлікті иеліктен шығарумен байланысты, кепілді табысты қамтамасыз ететін азаматтық құқықтың дербес институты.
Рентаға тән белгі бұл оның мүлікті рента төлеу үшін берген мүлік иесінің кәсіпкерлік қызметінің байланысы жоқ екендігінде. Рента міндеттемесі тек қана шарт негізінде пайда болады. Рента шарты шынайылық, ақысы төленетін болады, сондай - ақ мезгілсіз (тұрақты рента) немесе рента алушының өмір ұзақтығы уақытына (ғұмырлық рента иесі өмір бойы асырауда ұстау) жасалуы мүмкін [7, б. 129].
Рента реалдық (шынайылық) шарт, өйткені рента алушы рента төлеушінің меншігіне қандай да бір мүліктің берілу сәтінен басталады, ал шарт талаптарына сай жақтар келіскен сәттен пайда болмайды. Егер де заңнамалық актілерге сәйкес шарт жасасу үшін мүлікті беру қажет болған жағдайда, қандай да бір мүлік берілген сәттен бастап шарт жасалды деп есептелінеді (АК 393-бабының 2 тармағы). Егер де мүлікті иеліктен шығару туралы шарт нотариалдық куәландыруға немесе мемлекеттік тіркеуге жататын болса, онда сатып алуда меншік құқығы нотариалдық куәландыру немесе мемлекеттік тіркеу сәтінен бастап пайда болады, ал шарттың нотариалдық куәландыруы да, мемлекеттік тіркеуі де керек болған жағдайда - оны (шартты) тіркеу сәтінен бастап [1].
Өмiр бойы асырауда ұстау шарты бойынша рента алушы - азамат өзiне тиесiлi қозғалмайтын мүлiктi сол азаматты жəне (немесе) ол көрсеткен үшiншi бiр адамды өмiр бойы асырауда ұстауды жүзеге асыруға мiндеттенген рента төлеушiнiң меншiгiне бередi. Өмiр бойы асырауда ұстау қатынастарын реттеу ғұмырлық рента шартын реттейтiн нормаларға негiзделген (ҚР АК 535бабы 2тармағы). Айырықша реттеу ҚР АК 28 тармағының 4 де қарастырылған, ол нормалар өмiр бойы асырауда ұстау шартын тiкелей реттеуге арналған.
2 Өмір бойы ұстау шартының заңдық негіздері
2.1 Өмір бойы асырау шартының түрі
Жоғарыда аталғандай, өмір бойы асырау шарты міндетті түрде нотариалдық куәландырылуы қажет. Бұл талап ақталған, себебі өмір бойы асырауда ұстаудың шарты көбінесе ерекше құқықтық қорғалуы тиіс тұлғалардың арасында бекітіледі, мұнда заңды арам ойда пайдалану мен заңды айналып өтулердің болуы мүмкін, оны бекітуші тұлғалар көбінесе өзінің құқықтарын білмейді. Бұл жағдайларда нотариустың көмегі, негізінен, оның келісімді бекітуші тараптардың нағыз еркін орнатуы екі тарап үшін де теңдессіз болуға және келесі сот дауларын болдырмауға қабілетті.
Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңына сәйкес нотариалдық әрекеттерді жасау мемлекеттік нотариалдық мекемелерде жұмыс істейтін немесе жеке нотариалдық қызметпен айналысатын нотариустарға беріледі. Нотариалдық органдарға нотариалдық әрекеттерді орындауды жүктей отырып, мемлекет оларды билеуші міндеттемермен қамтамасыз етеді [2].
Нотариат туралы заңнама Қазақстанның AІЖК салыстырғанда нотариалдық органдарға бір мекемеге жатушылықтың жалпы ережелерін бекітуші нормалардан тұрмайды. Заңда жиынтығында нотариалдық органдардың құзыреттілігін құрайтын нотариалдық әрекеттер тура келтіріледі.
Нотариалдық әрекеттерді орындауға нотариалдық органдардың міндеттемелері нотариалдық қызметтерді орындауға құзыретті субъектіге байланысты регламенттеледі.
Құқықтық кеңес - өмір бойы асырау шартына отырғанда тараптардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру.
Құқықтық кеңес беру кезінде нотариус келісімнің тараптарына талқылауға және әрі қарай келісімнің шарттарына енгізуге келесідей мәселелерді ұсына алады:
1. Тараптардың келісімі бойынша анықталатын иеліктен шығарылатын мүліктің бағалануы.
2. Иеліктен айрылушыға оны алушымен ұсынылатын материалдық қамтымның түрлері, олардың тараптардың келісімі бойынша анықталатын ақшалай бағалануы.
3. Иеліктен айрылушының денсаулығының күйінің нашарлауының жағдайлары.
4. Асыралушының асыралуының жағдайлары.
5. Ұсынылатын асыраудың шарттары уақытпен нақты негізделуі қажет: асыраушының қажетті әрекеттердің сипатына қарай өмір бойы асырау шарты бойынша күніне бір рет, аптасына бір рет, айына бір рет.
6. Ақшалай күйдегі периодты төлемдер күйіндегі асыраудың алмастырылуының мүмкіндігі.
7. Тұлғаны жерлеу бойынша жағдайлар, мысалы, салт-дәстүрлік қызметтерді төлеу.
8. Өмір бойы асырау шарты бойынша асыраушының құқықтары мен мүдделерін иемденудің жағдайлары.
Өмір бойы асырау шартының куәландырылуы туралы айтқанда оның нотариуспен куәландырылуының іс-жүргізу тәртібіне ерекше тоқталып кеткен дұрыс.
Өмір бойы асырау шарты тұрғын үйлерді сату-сатып алу шарттарын сақталуымен мемлекеттік және жеке нотариуспен куәландырылады. Өмір бойы асырау шарттарының куәландырылуының іс-жүргізушілік тәртібі арнайы регламенттеріне ие.
Берілген шартты куәландыру үшін келесідей құжаттар қажет:
- құқықтық орнатушы құжат (үйге немесе пәтерге меншіктілік туралы құжат);
- ТИБ анықтама-сипаттамасы;
- Біріңғай тіркелімнен қозғалмайтын мүліктің объектілеріне мүліксіздендіріуіне тыйым салуларды тіркеуге арналған анықтама.
2.2 Өмір бойы ұстау шартының пәні
Өмiр бойы асыраумен қамтамасыз етiлетiндер (асыраудағылар) болып азаматтар ғана саналады. ҚР АК өмiр бойы асырауда болушы тұлғалар айтылған. Бұл ҚРның азаматтық заңнамасында жеткiлiктi дəрежеде (анық) реттелмеген. Жоғарыда айтылғандай өмiр бойы асырауда болушыларға өз мүлкiн рента төлеу үшiн берген тұлға, немесе ол өзi шарт бойынша көрсеткен үшiншi тұлға жатады. Бұны бiз қатап шектеу қылып қарастырмауымыз керек. Ғұмырлық рента шарты бойынша да сияқты шарт бойынша тұлғалардың көпшiлiкке (рента алушылардың) ештеңе кедергi етпейдi. Өмiр бойы асырауда ұстау шарты əдетте күн көру үшiн өздерiнiң қаражаттары жоқ, жетiспейтiн, қария, еңбекке қабiлетсiз адамдармен жасалады. Осының өз салдары бар. Бұрын айтылғандай өзге ренталық шарттарда қарым қатынастар толығынан мүлiктi болып келедi, сондықтан рента төлеушi тұлғасының, ол кiм екенiнiң, мəнi болмайды. Өмiр бойы асырауда ұстау шартында жағдай басқаша қалыптасады.
Əдебиетте өмiр бойы асырауда болып келетiн адамның жəне асыраушының ерекше қалыптасатын, сенiмгерлiкке негiзделетiн қатынастары туралы айтылады жəне өз жағынан бiзде осы көзқарасты көздеймiз. Алайда, қазiргi заман жағдайында тек қатынастардың сенiмдiлiгiмен шектелуге, соған ғана сенiп тұруға болмайды.
Тараптардың қатынастары құқықпен толық жəне жанжақты реттелуi керек. Өмiр бойы ұстаушы да (рента төлеушi) азаматты азықтүлiкпен, тұрғын үймен, киiмкешекпен, егер керек болған жағдайда, денсаулығына қарап жəне тағы басқалармен қамтамасыз етуге мiндеттенедi. Тiзiлiп айтылғанның барлығы адам өмiрiнiң жеке санасына жатады. Сондықтан адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz