Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктері» (“Monster-in-low” фильміне сүйене отырып)
Кіріспе 3
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру 4
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы 4
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері 4
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері 4
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі 4
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог 4
2 «Monster.in.low» фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу 4
2.1 «Monster.in.low» фильміндегі сценарийдің үзіндісін зерттеу 4
2.2 «Monster.in.low» фильміндегі бейнеөнімнің аударылу мәселесін қарастыру 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру 4
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы 4
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері 4
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері 4
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі 4
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог 4
2 «Monster.in.low» фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу 4
2.1 «Monster.in.low» фильміндегі сценарийдің үзіндісін зерттеу 4
2.2 «Monster.in.low» фильміндегі бейнеөнімнің аударылу мәселесін қарастыру 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
Қазіргі кезде кино әлемі мен бейнеөнімдер кез-келген жас аралықтарындағы адамдардың арасында қызығушылыққа ие болып келеді.
Кино, негізінен, 4 салаға бөлінеді: көркем фильм, деректі, мультипликациялық және ғылыми-көпшілік кино. Көркем фильм кино өнерінің негізгі және кең таралған түрі. Ол әдеби шығарма желісі немесе арнайы жазылған сценарий бойынша актерлердің қатысуымен жасалады. Деректі киноға тарихта, өмірде болған мәні зор оқиғаларды баяндайтын фильмдер мен киножурналдар жатады. Мультипликациялық кино суреттер мен қуыршақтарға қимыл бере отырып жасалады. Ғылыми-көпшілік кино — жұртшылыққа жаратылыс пен әлеуметтік құбылыстарды ұғындыратын, өнер сырларымен таныстыратын фильмдер жиынтығы. Қазіргі заманда жарнамалық кино өндірісі кең тарап отыр. Сондай-ақ кино тарихында жалпы халыққа арналған фильмдермен қатар эксперименттік фильмдер де түсіріледі. Фильм жасау, оны көпшілік қауымға көрсету ісі шебер техниканы, қыруар қаржыны талап етеді. Әсіресе, фильм түсіру, жасау әрі оның көшірмелерін көбейтіп басып шығару аса күрделі процесс. Монтаждау — кинематографиялық шығарманың бар істелген жұмысын тиянақтайтын кезең. Бұл процесс кезінде монтаждалатын кадрлардың ұзындығы (метражы) белгіленеді. Соның нәтижесінде фильмдегі оқиғаның логикалық жүйесі анықталады.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық «Қара киiмдiлер» фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде «Көлiктердiң» қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған «Болашақ» қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, «Қара киімділер» фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, «Қара киімділерді» қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі «Қара киімділердің» алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: “Monster-in-low” фильмін негізге ала отырып, бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Фильмдердің ағылшын тіліне аударылу тарихы мен олардың түрлерін зерттей келе, Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін анықтау.
Кино, негізінен, 4 салаға бөлінеді: көркем фильм, деректі, мультипликациялық және ғылыми-көпшілік кино. Көркем фильм кино өнерінің негізгі және кең таралған түрі. Ол әдеби шығарма желісі немесе арнайы жазылған сценарий бойынша актерлердің қатысуымен жасалады. Деректі киноға тарихта, өмірде болған мәні зор оқиғаларды баяндайтын фильмдер мен киножурналдар жатады. Мультипликациялық кино суреттер мен қуыршақтарға қимыл бере отырып жасалады. Ғылыми-көпшілік кино — жұртшылыққа жаратылыс пен әлеуметтік құбылыстарды ұғындыратын, өнер сырларымен таныстыратын фильмдер жиынтығы. Қазіргі заманда жарнамалық кино өндірісі кең тарап отыр. Сондай-ақ кино тарихында жалпы халыққа арналған фильмдермен қатар эксперименттік фильмдер де түсіріледі. Фильм жасау, оны көпшілік қауымға көрсету ісі шебер техниканы, қыруар қаржыны талап етеді. Әсіресе, фильм түсіру, жасау әрі оның көшірмелерін көбейтіп басып шығару аса күрделі процесс. Монтаждау — кинематографиялық шығарманың бар істелген жұмысын тиянақтайтын кезең. Бұл процесс кезінде монтаждалатын кадрлардың ұзындығы (метражы) белгіленеді. Соның нәтижесінде фильмдегі оқиғаның логикалық жүйесі анықталады.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық «Қара киiмдiлер» фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде «Көлiктердiң» қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған «Болашақ» қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, «Қара киімділер» фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, «Қара киімділерді» қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі «Қара киімділердің» алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: “Monster-in-low” фильмін негізге ала отырып, бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Фильмдердің ағылшын тіліне аударылу тарихы мен олардың түрлерін зерттей келе, Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін анықтау.
1. Алексеева, И.С. Введение в переводоведение Текст.: учеб. пособие / И.С.Алексеева. СПб. : Академия, 2004. - 352 с.
2. Амашкевич, Э.Г. Сценарий особый жанр художественной литературы (от замысла к фильму) Текст.: автореф. канд. дис. . филол. наук: 10.01.02 / Э.Г.Амашкевич. - Ташкент, 1972. - 17 с.
3. Аронсон, О. Мимика и грамматика: Проект кино Белы Балаша Текст. / О.Аронсон//Метакино. М. : Ad Marginem, 2003 б. - С.27-38.
4. Барт, Р. Camera lucida Текст. / Р.Барт. -М. : Ad Marginem, 1997. 223 с.
5. Барт, Р. Проблема значения в кино Текст. / Р.Барт // Система моды. Статьи по семиотике культуры. М. : Изд-во им. Сабашниковых, 2004 а. - С.358-365.
6. Гак, В.Г. Теория и практика перевода. Французский язык Текст. / В.Г.Гак, Б.Б.Григорьев. М. : Интердиалект+, 1997. - 455 с.
7. Ефимов, Э.М. Замысел фильма зритель Текст. / Э.М.Ефимов. - М. : Искусство, 1987. - 270 с.
8. Ефремова, М.А. Концепт кинотекста: структура и лингвокультурная специфика (на материале кинотекстов советской культуры) Текст.: автореф. дис. . канд. филол. наук: 10.02.19 / М.А.Ефремова. Волгоград, 2004. - 15 с.
9. Корниенко, A.A. Теория текста малых художественных форм. Французская новелла второй половины XX века Текст.: дис. . д-ра филол. наук: 10.02.05 / А.А.Корниенко. М., 2001. - 377 с.
10. Пазолини, П.П. Поэтическое кино Текст. / П.П.Пазолини // Строение фильма. Некоторые проблемы анализа произведений экрана: сб. статей / сост. К.Разлогов. М. : Радуга, 1985. - С.45-78.322
11. Ширяев, А.Ф. Синхронный перевод: деятельность синхронного переводчика и методика преподавания синхронного перевода Текст. / А.Ф.Ширяев. М. : Воениздат, 1979. - 183 с.
12. Ямпольский, М.Б. Язык тело - случай: Кинематограф и поиски смысла Текст. / М.Б.Ямпольский. - М. : Новое литературное обозрение, 2004. -376 с.
13. Balme, Alexandre Ogou, Julie-Marie Parmentier, Pascale Roberts, Pierre Banderet. France, 2001.-2h 13.
2. Амашкевич, Э.Г. Сценарий особый жанр художественной литературы (от замысла к фильму) Текст.: автореф. канд. дис. . филол. наук: 10.01.02 / Э.Г.Амашкевич. - Ташкент, 1972. - 17 с.
3. Аронсон, О. Мимика и грамматика: Проект кино Белы Балаша Текст. / О.Аронсон//Метакино. М. : Ad Marginem, 2003 б. - С.27-38.
4. Барт, Р. Camera lucida Текст. / Р.Барт. -М. : Ad Marginem, 1997. 223 с.
5. Барт, Р. Проблема значения в кино Текст. / Р.Барт // Система моды. Статьи по семиотике культуры. М. : Изд-во им. Сабашниковых, 2004 а. - С.358-365.
6. Гак, В.Г. Теория и практика перевода. Французский язык Текст. / В.Г.Гак, Б.Б.Григорьев. М. : Интердиалект+, 1997. - 455 с.
7. Ефимов, Э.М. Замысел фильма зритель Текст. / Э.М.Ефимов. - М. : Искусство, 1987. - 270 с.
8. Ефремова, М.А. Концепт кинотекста: структура и лингвокультурная специфика (на материале кинотекстов советской культуры) Текст.: автореф. дис. . канд. филол. наук: 10.02.19 / М.А.Ефремова. Волгоград, 2004. - 15 с.
9. Корниенко, A.A. Теория текста малых художественных форм. Французская новелла второй половины XX века Текст.: дис. . д-ра филол. наук: 10.02.05 / А.А.Корниенко. М., 2001. - 377 с.
10. Пазолини, П.П. Поэтическое кино Текст. / П.П.Пазолини // Строение фильма. Некоторые проблемы анализа произведений экрана: сб. статей / сост. К.Разлогов. М. : Радуга, 1985. - С.45-78.322
11. Ширяев, А.Ф. Синхронный перевод: деятельность синхронного переводчика и методика преподавания синхронного перевода Текст. / А.Ф.Ширяев. М. : Воениздат, 1979. - 183 с.
12. Ямпольский, М.Б. Язык тело - случай: Кинематограф и поиски смысла Текст. / М.Б.Ямпольский. - М. : Новое литературное обозрение, 2004. -376 с.
13. Balme, Alexandre Ogou, Julie-Marie Parmentier, Pascale Roberts, Pierre Banderet. France, 2001.-2h 13.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктері ("Monster-in-low" фильміне сүйене отырып)
Орындаған: ________ топ студенті
Ғылыми жетекші:
____________________________
Қарағанды 2014
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру 5
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы 5
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері 9
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері 11
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі 13
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог 15
2 Monster-in-low фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу 23
2.1 Monster-in-low фильміндегі сценарийдің үзіндісін зерттеу 23
2.2 Monster-in-low фильміндегі бейнеөнімнің аударылу мәселесін қарастыру 27
Қорытынды 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Қазіргі кезде кино әлемі мен бейнеөнімдер кез-келген жас аралықтарындағы адамдардың арасында қызығушылыққа ие болып келеді.
Кино, негізінен, 4 салаға бөлінеді: көркем фильм, деректі, мультипликациялық және ғылыми-көпшілік кино. Көркем фильм кино өнерінің негізгі және кең таралған түрі. Ол әдеби шығарма желісі немесе арнайы жазылған сценарий бойынша актерлердің қатысуымен жасалады. Деректі киноға тарихта, өмірде болған мәні зор оқиғаларды баяндайтын фильмдер мен киножурналдар жатады. Мультипликациялық кино суреттер мен қуыршақтарға қимыл бере отырып жасалады. Ғылыми-көпшілік кино -- жұртшылыққа жаратылыс пен әлеуметтік құбылыстарды ұғындыратын, өнер сырларымен таныстыратын фильмдер жиынтығы. Қазіргі заманда жарнамалық кино өндірісі кең тарап отыр. Сондай-ақ кино тарихында жалпы халыққа арналған фильмдермен қатар эксперименттік фильмдер де түсіріледі. Фильм жасау, оны көпшілік қауымға көрсету ісі шебер техниканы, қыруар қаржыны талап етеді. Әсіресе, фильм түсіру, жасау әрі оның көшірмелерін көбейтіп басып шығару аса күрделі процесс. Монтаждау -- кинематографиялық шығарманың бар істелген жұмысын тиянақтайтын кезең. Бұл процесс кезінде монтаждалатын кадрлардың ұзындығы (метражы) белгіленеді. Соның нәтижесінде фильмдегі оқиғаның логикалық жүйесі анықталады.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық Қара киiмдiлер фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде Көлiктердiң қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған Болашақ қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, Қара киімділер фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, Қара киімділерді қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі Қара киімділердің алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: "Monster-in-low" фильмін негізге ала отырып, бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Фильмдердің ағылшын тіліне аударылу тарихы мен олардың түрлерін зерттей келе, Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін анықтау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
oo Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру;
oo Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктерін зерттеу;
oo Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалогты қарастыру;
oo "Monster-in-low" фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу объектісі: Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктері.
Зерттеу пәні: "Monster-in-low" фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы
Қай жерде мәтін болмаса, онда зерттеуге және ойлауға арналған нысана да болмайды.
М.Бахтин
Le fait n'est rien par lui-même, il ne vaut que par l'idée qui s'y rattache ou par la preuve qu'il fournit.
C.Bernard
Қазіргі заманғы тіл білімінің даму сатысы коммуникацияның вербалды емес құралдарына қызығушылықтың артуымен сипатталады, ал мәтіннің лингвистикасы барынша семиотикалық күрделенген мәтінге түрленіп кетуде, бұл лингвистиканың ауыспалы күйін білдіреді, оның объектісі гибридті сипатқа түрлене түседі. Жиырмасыншы ғасырдың соңындағы жарқын идеяларға мыналарды жайдан-жай жатқызбайды: 1) сөйлемге қарағанда барынша ірі бірліктермен байланысты зерттеулер (мәтіннің лингвистикасы және дискурсты талдау); 2) интерпретационизм - мәні интерпретатормен анықталатын амал, ол тілдік формада болмайды; 3) әр түрлі құбылыстарды талдау үшін пәнаралық амалды қолдану, зерттеудің объектілерінің кеңейтуге ұмтылу.
Белгілі болғандай, кез-келген интерпретация объектіні таңдаудан басталады, бұл таңдау ешқашан жайдан-жай болмайды: объект біздің алдымызда интерпретацияны қажетсінуші, зерттеуге қажетті ретінде көрінеді. Қазіргі заманғы тіл білімі ішкі және сыртқы мәселелерінің кең шеңберін жаулап отырып, аударманың теориясы мен практикасын шешу үшін маңызды тіректің рөлін атқара алады, ол әр түрлі жанрлардағы және мәтіндердің әр түрлілігі бойынша өзгешеліктерді шешуге ықпал етеді. Бұл мәтіннің болмысын сипаттай отырып, мәтіннің барлық түрлілігін соңғысына әкелуші, көптеген негізгі түрлердің пайда болуына алып келетін және солардың негізінде кинодиалог деп аталатын мәтіннің ерекше түрін туғызатын бес категорияның өңделуінің қажеттігіне алып келеді [1, б. 29].
Парадоксты, бірақ тіл мамандары осындай қызықты таң қалушылықпен кинодиалогты өздерінің назарымен қоршап өтетін, бұл төмендегідей ойлардың тууына алып келетін: Кинодағы сөз - қазіргі заманғы өнердегі ең құпиялы құбылыстардың бірі. Театрдағы сөз өнері туралы бәрі немесе ештеңе белгілі емес. Көркем әдебиеттегі сөз туралы көптеген том кітаптар жазылған. Тіпті біздің ауызша тілімізді тура және керісінше зерттеген болатын. Тек кинодағы сөзді тіл мамандары өте мұқият аттап өтеді. Бұл сөздер өткен ғасырдың екінші жартысында қойылған мәселелерді білдіреді, бірақ олар қазіргі заманғы тіл білімінде өзінің шешімін таппаған. Өйткені, артып келе жатқан аудиовизуалды коммуникацияның рөлін ескере отырып, өзіндік кинематографиялық жарылыс қазіргі заманда қарқынды артып келеді, кинодағы аударманы зерттеу өз кезегінде әлеуметтің өзіндік сұранысын көрсетеді, ол ғылымның әр түрлі саласындағы мамандардың алдында әлі де болса толық шешімін таппаған міндеттерді қояды.
Көрініп тұрғандай, мұндай зерттеу тек пәнаралық аспектіде болуы мүмкін, бұл аударманың теориясында қалыптасқан парадоксты жағдайдың көрінісі болып табылады: ол өзінің нысаны туралы қаншалықты көп білген сайын, бұл білімді біріңғай жүйеге келтіру соншалықты қиынға түседі, оның бекітілуі салыстырмалы түрде болып келеді. Аударманың теориясы ғылымның пәнаралық саласына айқын көріністі құрылымымен ауыса түседі.
Осылайша, соңғы жылдардағы зерттеулер үшін екі тілдегі қатынастардың зерттеуде мәтіндерге қарағанда, леуметтік және мәдени саладағы аудармаға назарын аударуы тән. Акценттің алғашқы мәтінаудармалық мәтін дихотомиясынан аудармақабылдаушы мәдениет қатынасына алмасуы жүреді, ол бірінші орынға аударма ресми және тақырыптық жаңалықтар мен қабылдаушы мәдениетті енгізгеннен бастап шығарады.
Ғалымдар герменевтиканың саласындағы мәтіннің дамуы теориясында жетістіктерді көреді, аударманың теориясының текстологиямен тығыз байланысты аудармашы кәсіпқой адамды аударманың шығармашылық процесіне тереңдей түсуіне көмектеседі.
Айта кетерлік жайт, көркем аударманың талдау әдісі жалпы аударма теориясына қарағанда аз деңгейде зерттелген. Біздің ойымызша, оның себебі тек сипатталатын материалдың күрделігінде ғана емес, сонымен қатар оның зерттеу әдістерінде де, мәтіннің аудармасына сәйкестігін анықтауда да болып табылады. Осыған орай даусыз қызығушылықты мынадай зерттеулер туғызады: П.М.Топер Салыстармалы аударматану жүйесіндегі аударма, Ю.П. Соло дуб, Ф.Б.Альбрехт, А.Ю.Кузнецов Көркем аударманың теориясы мен тәжірибесі, Л.С.Макарова Көркем аударманың коммуникативті-прагматикалық аспектілері.
Көрініп тұрғандай, әр үлкен және шығармашылық толықтық бұл қатынастардың күрделі және көп жоспарлы жүйесі болып табылады. Сәйкесінше, кинодиалогтың бір бөлік ретінде зерттелуі оның ұстанушысынан ерекшелендіріп қарастыру мүмкін емес. Фильм поликодтық туынды ретінде гетерогендік жүйе тәріздес болып келеді, оның ішінде видеоряд, хат, дыбысталатын сөз, әуен, шу және т.б. элементтер бола алады. Әр іске қосылған кодтардың бір уақытта мағынаны туғызып, оларды бірге алып жүретінін ескере отырып, аударманың теориясы мен киноның аудармасын біріктірудің қажеттілігі туындайды, ол кинодағы аударманың негізгі мәселесін шешу үшін керек: қандай жолмен фильм өзіндік мағынасына ие болады; аудармашы өзінің тілдік құралдары арқылы бұл мағынаны қалайша жеткізе алады? [2, б. 83]
Өкінішке орай, кинодағы аудармамен байланысты мәселелер лингвистер мен аудармашылардың назарының перифериясында қалды. Аталған проблемаларға зерттеушілік қызығушылықтың болмауы кинодағы сөздердің күрделілігімен түсіндіріледі: дыбысталушы мәтіннің жазбаша скриптінің немесе аудиофиксацияның болмауы (мысалы, қазіргі кезде кеңінен таралған mp3 форматында), бұл техникалық және қаржылық жағынан біршама проблемаларға алып келеді. Сонымен қатар, профессионал-аудармашылар әдетте аудармаға уақыттың аздығынан қиналады.
Көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдық сана мен адам танымының формасы. Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты - дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі.
Өнердің қызметін, қоғамдық сананың, адам танымының айрықша формасы ретіндегі ерекшелігін айқындайтын белгілі бір анықтама беру немесе оның адам өміріндегі маңызы мен мәнін анықтау жайлы тартыстар бүкіл мәдениет тарихында тоқталған жоқ. Өнер жайлы: "табиғатқа еліктеу", "Құдайды тану", "шындықты бейнелеу", "сезім тілі", т.б. анықтамалар берілді. Көптеген теорияшылар өнердің күрделілігі мен санқырлылығына сай оның мән-маңызын тек танымдық немесе идеялдық, яки эстетикалық деп біржақты қарастырушылар да болды. Осындай көзқарастарға қанағаттанбай өнертанушылар өнердің бойында таным да, шындықты көре білу де, жасампаздық та, көркем бейне де, рәміз сияқты көптеген мәселелер келісті үйлесімде, тығыз қарым-қатынаста деген тоқтамға келді. Өнер жеке тұлғаның жан-жақты дамып жетілуіне, оның эмоционалды күйіне, интеллектуалды өсуіне ықпал етіп, адамзаттың қордаланған сан ғасырлық мәдени тәжірибесінен, даналығынан сусындауға мүмкіндік береді. Өнер туындысы адам сезіміне қозғау салумен бірге, баяндалған оқиғаны басынан өткізгендей тебіреніске, кейіпкердің қуанышына сүйінген, қайғысына күйінген толғанысқа әкеледі, эстетикалық ләззәтқа бөлейді. Ол ерекше көркем образды рәміздер жүйесі арқылы, айрықша көркем тіл ретінде көрініп, адамдардың санасына жол табады. Адамның көркем шығармашылдық әрекеті сан алуан қалыпта дамып, ол өнердің түрлері, тектері, жанрлары ретінде таратылады. Өнер теориясы бойынша көркем шығармаға негіз болған матерялдық арқауына байланысты өнер түрлерінің негізгі үш тобы туындайды:Өнер туындылары арқылы өмір шындығын көрсетудің әр түрлі тарихи кезеңдерге тән өзіндік көріністері бар. Соларды саралай отырып, адамзат баласының көркем қиялмен ойлау жүйесінің даму, жетілу жолдарын аңғарамыз.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық Қара киiмдiлер фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде Көлiктердiң қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған Болашақ қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, Қара киімділер фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, Қара киімділерді қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі Қара киімділердің алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі. Мәселе, фильмнің қазақстандық прокатта жүргізілгені емес, 20 миллион қаржыға аударылған голливудтық туындының қазақ тіліндегі нұсқасына деген қазақы көрерменнің сұранысы қалай болды? Бізді мазалайтын да осы сауал.
Айдың бетінде салынған құпия түрмеге тоғытылған Борис (Джемейн Клемент) есімді өзгепланеталық келімсек агент Кейден (Томми Ли Джонс) есе қайтаруды ұзақ күткен еді. Міне, сол күн де келіп жетеді. Түрмеден қашып шыққан Борис, Жерге келген соң өткен шаққа оралады дағы, тарихты түбегейлі өзгертіп жібереді. Ол агент Кейді өткен шақта өлтіріп тастап, адамзатқа қауіп төндіреді. Серігін құтқармақ болған агент Джей (Уилл Смит) де өткен шаққа оралып, бәрін орнына қоюға тырысады.
Қара киімділердің үшінші нұсқасы осылай басталады. Бірден іске кірісіп кеткен кейіпкерлер бұған дейінгі екі фильмді логикалық тұрғыдан осылай іліп алып кетеді. Тіпті, бөлімдер арасындағы жылдарға созылған үзілістің алшақтығын да сезбей қаласыз. Осылайша, екі сағатқа созылған қара киімділерді бір деммен қалай тамашалап шыққанымызды білмей қалдық. Ең бастысы, агент Джей де, қылмыскер Борис те қазақша ойлап, қазақша сөйледі. Сол арқылы біз оның голливудтық туынды екенін сезбей де қалғандаймыз.
Бұл жағдай тек Қара киімділер фильміне ғана тән емес. Бұған дейін бала біткен Көліктердің қазақша нұсқасын көріп, ризашылықтарын білдірген еді. Тіпті кинотеатр басшылары да қазақ тіліндегі фильмдерге сұраныстың болатынын айтқан Көліктерден кейін. Ал бүкіл бала біткен жаттап алған кейіпкерлердің көбі осылайша қазақ тілінде сайрағанда, олардың санасында Спанчбоб, Шрэк, Бэтман қазақша қалыптасар еді. Олар оны қазақша қабылдайтын еді, қазақша ұғынар еді.
Жаңа өрмекші адам фильмінің кинотеатрларда жүре бастағанына да көп уақыт бола қойған жоқ.
Жылдан жылға қазақ тіліндегі фильмдерді көруге көрерменнің де сұранысы артып келеді. Қазақфильмнің төл туындылары ғана емес, әлемдік озық туындыларды қазақ тіліне аудару арқылы да қаржы табуға болады. Ол үшін прокаттың мәселесін шешу басты назарда тұр.
Прокат демекші, Болашақ қауымдастығы ұсынған жобалардың көбі прайм-таймға қойылмаған. Таңертең немесе күндізгі жұмыс уақытында ұсынылатындықтан, көрерменнің көбі фильмді қазақша көре алмағанын айтып мұңын шағады.
Сапалы тәржімалаған фильмдерді көру үшін көрерменге уақыт керек. Әрі ол уақыттың жұмыс күніне сәйкестеніп келмегенін қалайды ата-аналар. Балаларды жалғыз-жарым жіберу де қиын екені белгілі.
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері
Фильмдердің аударылуының түрлері
Дубльдеу
Дескриптивті әдіс
Субтитрлермен аудару
Құлағы естімейтін немесе нашар еститін көрермендерге арналған ішкі тілдік аударма
Кадр артындағы дауыс аудармасы
Сурет 1 - Фильдердің аударылуының түрлері
Фильдерді аударудың дубльдеу, субтитрлермен аудару, дескриптивті аудару, Құлағы естімейтін немесе нашар еститін көрермендерге арналған ішкі тілдік аударма, кадр артыдағы дауыс аудармасы сынды түрлері бар.
Дубьлдеу (дубль -- екі жақты деген сөзден шыққан), немесе дубльдік аударма немесе қысқаша дубляж -- бұл аудиовизуалды туындылардағы аударманың түрі (фильмдердің, мультфильмдердің, телесериалдардың, анименің), бұл кезде шет тілдегі әртістердің сөздері толығымен ол фильді көретін басқа елдердің тілдеріне шет тілінің сөздерінің толық ауыстырылуымен аударылады.
Аударма әртістердің ым-ишарасы мен артикуляциясымен бірге жүреді (липсинк). Дубльдеу үшін әртістерді таңдауда кейіпкердің түпнұсқадағы дауысы, темпераменті, жастық ерекшелігі ескеріледі [3, б. 82].
Дубльдеу бірнеше түрге бөліне алады:
1. Әр әртісті сол жыныстағы әртіс дыбыстап шығарады (сол үшін сөйлейді) (сонда да, бірнеше әртістерді бір әртіс дублер сомдай алады, кейде бұл фактіні тек мамандар ғана сезіне алады);
2. Барлық еркектерді бір ер адам дыбыстайды, ал әйелдерді -- бір әйел;
3. Барлық әртістерді тек бір әртіс дыбыстайды.
Қазіргі кезде үлкен прокатқа түскен барлық фильмдер тек бірінші түрдегі ерекше жағдайлы аудармаға ие.
Бұл аударманың түрі басқаларына қарағанда қымбаттығына қарамастан (субтитрлер мен кадр артындағы дыбыстау), ол көрермендер үшін барынша жақсы болып саналады.
Дульденген кинофильмнің маңызды элементі дыбыстың шығарылуының акустикалық жағдайларға сәйкестігі болып табылады. Мысалы, егер әртіс ваннада болса, оның дауысы жаңғырығымен бірге естілуі тиіс.
Кадр артындағы дыбыс аудармасы (кадр артындағы дыбысталуды басқаша войс-овер деп те атайды, ол ағылшынша voice-over -- тура аудармасында үстіндегі сөйлеу) -- аудиовизуалды туындылардың аудармасының түрі (фильмдердің, мультфильмдердің, телесериалдардың, анимелердің), ол кезде аударылған әртістердің тілі түпнұсқадағы фильмнің үстінен шығып тұрады.
Кадр артындағы аударма бір дауыстағы дыбысталу сынды көріне алады (негізінен ол фильмнің пираттық көшірмелері немесе деректі фильмдер), сонымен қатар кәсіби әртістердің тобымен де аударыла алады (2-4 адам). Кәсіби кадр артындағы дыбысталу (әртістердікі) мен ұнатып аударғандардікі (әртістер емес) деп бөледі [4, б. 68].
Аударманың бұл түрі кинотеатрлық прокатқа түспейтін, теледидарлық каналдар мен фильмдердің аударылуы үшін кеңінен таралған (кинотеатрлық фильдердің аударылуы әдетте пираттық), ол дубляжға қарағанда арзан болып келетіндіктен, оны дубляжға қарағанда аз уақыттың ішінде дайындауға болады.
Көп дыбысты кадр артындағы аударма - 3-5 дыбыстар, мұнда дубльденгенге қарағанда түпнұсқадағы дауыстарды естуге болады. Әдетте фильмнің дыбысталуына қатысатын дублердің міндеті - асырып ойнамай, қазақша мәтінді жеткілікті түрде жеткізу болып табылады. Аударма кәсіби және ұнатып жасаған бола алады.
Екі дыбысты кадр артындағы аударма - көп дауыстыға қарағанда - фильмді екі дублер аударады, ер және әйел адам (фонындағы екі түпнұсқалық дыбыстан басқа, аудармашылардың екі әр түрлі дыбыстары естіліп тұрады).
Бір дауысты кадр артындағы аударма - бұл барлық әртістерді бір аудармашы дыбыстаушы аударманың түрі (әдетте ер адам), сонымен қатар түпнұсқадағы әртістердің дауыстары естіліп тұрады. Негізінен мұндай аударма дубликаттың дауысының үлгісі ретінде жасалады [5, б. 38].
Синхронды кадр артындағы аударма - бұл оратордың тілінің 2-3 минутқа қалып қойылуымен аудармасы. Негізінен бұл аударма сүйіп қалаған аудармашымен өз үйінде жасалады.
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері
Тар мағынасында, диалог қарым-қатынастың тілдік формасы ретінде Лингвистикалық терминдердің сөздігінде О.С. Ахмановамен тілдің бір формасы ретінде анықталып, әр сөз тура сұхбаттасушыға бағытталып, әңгіменің тікелей тақырыбы бойынша шектеледі деп келтіріледі. Берілген анықтама диалогтың тілдік форма ретінде ұйымдастырылу жағын атап көрсетеді: адресаттың, сөйлеудің ортақ тақырыбының, әңгіменің болуы. Алайда мұнымен терминнің мазмұны жұқарады.
Диалог - (гр. διάλογος) екі не бірнеше адамның кезектесіп сөйлесуі арқылы берілетін ауызекі тілдегі ерекше форма.
Диалог - ғылымда танымдық процестің іздеген нәтижеге әр түрлі, бірақ бір-бірімен жарыспайтын көзқарастар, қатынастар, бағыттардың өзара байланысы жолымен жүзеге асырылатын прогрессивтік дамуының түрі ретінде көрінеді. Диалогиялық байланыс процесс диалогтің бір жағы ғана басқаның көзқарасын игеріп қоймайды, сонымен бірге өзінін идеяларымен дамытады және байытады, оны анықтайды, түзейді, жақсартады.Диалог - екі адам арасындағы сөйлеу әрекеті (егер сөйлеушілер екеуден көп болса онда полилог деп аталады). Монологтан айырмашылығы диалогта сөйлеумен қатар тыңдау механизмдері қатар жүреді [6, б. 37].
Біліктіліктері:
- Сұрақты мәселені талқылауға қатысу және өзінің ойын жеткізе білу;
- Пікірлестерден алынған хабарды толықтыра алу, нақтылай алу;
- Сөйлесушінің айтқандарына дау айта алу, келіспеу, өз дәлелін келтіру;
Құрылымы: Диалогта сұрақ жауап қарсы сұрақ сөйлеушілердің көңіл-күйі, реакциясы (сөзбен берілмейтін) болады. Диалогтар қысқа (2-3 сөйлем) және мазмұнды яғни ұзын болуы мүмкін.
Диалогта келесі айтылғандар орын алады:
- Фразаларды, сөйлемдерді аяқтамау;
- Сөздің орнына қимыл, жест, мимика қолдану;
- Тек қана ауызекі сөйлеу барысында қолданылатын сөздерді қолдану
Демек, диалогтық тіл - репликалардан тұратын ұдайы қабылдаулар арқылы әсер ететін тілдік қызметте белсенді рөл атқаратын сөйлеудің түрі. Олай болса диалогтың өзіне тән ерекшелігі - екі немесе одан да көп тұлғалардың сөйлесудегі шұғыл сөз алмасулар болып табылады.
Диалогтық тілдің негізгі құрылымдық және мазмұндық компоненттерін құрайтын екі адамның сөйлесуін әдетте реплика дейміз.
Диалогтық тілге мазмұндық (сұрақ, жауап, толықтыру, түсіндіру, пайымдау, тарату, келісу, өарсыласу), тілдік этикеттің т.б. түрлері және репликалардың құрылымды байланысына тән.
Репликаларға қатысты Д.Б.Абдыкаримованың Типология реплик казахского и русского диологов (1999) және Ж.С.Қаңлыбаеваның Коммуникативтік акт шеңберіндегі жауап репликаның қызметі (2006) атты еңбектерін атауға болады.
20-ғасырдың орта шетінен бастап, диалог лингвистикалық зерттеулердің ғана емес, психология, психолингвистика, мәдениеттану, прагматика, сөйлеу актілерінің теориясы, тіл мәдениеті, лингвостилистика ғылымдары да тілдік қарым - қатынасты зерттеу барысында диалогқа жүгінді.
Диалогтық бірліктің коммуникативтік нүктесін (ядро, ұяшық, минимум) айқындағанда, ондағы ортақ стимул - репликалар мен реакциялық репликалардың қолданылуын де ескеру қажет. Кейбір диалогтар өте ауқымды болуы мүмкін, бірақ оның негізін екі әңгімелесушінің репликалары ғана құрайды.
Енді біз осы уақытқа дейін белгілі болған орыс ғалымдарының еңбектеріндегі диалогтың түрлерін атап көрейік:
а) Қостау диалогы - екі сөйлеуші де бір-бірінің пікірімен келісіп, бірін- бірі толықтырып отырады.
ә) Полемикалық диалог - сөйлеушінің бірі екіншісінің сөзін қақпайлап, сөзбен қақтығысып отырады.
б) Нақтылау диалогы
в) Эмоционалды қарсылық білдіру диалогы
г) Сұрақ - жауап диалогы
д) Сұраққа кері реакцияны білдіретін диалог
е) Жауапқа қарама-қарсы сұрақ бағыттау диалогы
ж) Сұраққа модальдық әсерді білдіретін диалог.
Әрине диалог күрделі композициялық-стилистикалық және мағыналық бірліктен тұрады. Одан басқа репликалардың өзара қарым-қатынастарына авторлық комментарийлер, репликаларға қатысты барлық микроэлементтер (стимулдық реплика, сұрақ, шешім, т.б.) кіреді.
Тілдік коммуникацияның прагматикалық табиғатын ашуда диалотың мақсатты бағытын қарастыру қажет. Қарым-қатынастың жоғарыдағылардан басқа мынадай жалпы түрлерін атауға болады: ақпарат беруші диалог, прескриптивті диалог, ақиқатты анықтау немесе шешім қабылдау мақсатындағы ой алмасулар, екі тұлғаның арасындағы қарым - қатынасты реттеу, эмоционалды, интеллектуалды т.б. Бұлар күнделікті шынайы сөйлеу барысында көп кезедесе бермейді. Олар мақсаттарына қарай тура және жанама мағыналарында қолданылып пікірлесушілердің интенциялық жағдайларын, коммуникативтік қызығушылықтарын анықтайды.
Жанрлық-стилистикалық негізіне қарамастан барлық пьесалар (драма, комедия, трагедия, мелодрама т.б) ең алдымен өнер туындысы болып саналады, ал бұлардың бәрінде бастан - аяқ диалог өрбіп отырады. Сондықтанда бұл жерде сахналық диалогтың екі есе қызметіі көрінеді. Ол сахнадағы диалог пен өмірдегі диалог. Осы ретте сахналық диалогтың өмірдегі диалогтан бірнеше айырмашылықтарын көрсетейік:
а) Сахнадағы диалог белгілі бір уақытты, кезеңді қамтуы тиіс;
ә) Ол автордың әбден пісіп-жетілген ойларын көрсетеді;
б) Сахнадағы диалог кинодағы әрекетті дамытып түрлі жолдармен ары қарай өрбитін келесі диалогтармен жалғасын тауып отыруы тиіс;
в) Сахналық диалогтың пьесаның қашан жазылғанына қарамастан, уақытпен, ырғақпен, қарқын ережелерімен санаспауына болмайды.
Осы кино мәтініндегі диалогтардың бір қатары Қанталапай, Жетімдер фильмдерінде былай көрініс тапқан:.
- Аттың деймісің, қайран жазықсыз жануарым - ай!
(Атасы мен баласының бір-бірімен тілдесуі) Қаршыға, қалайсың?
- Жақсы.
- Осында оқуға тапсырдың ба?
- Ия.
- Сенде осында оқуға тапсырдың ба?
- Жақсы болды, бірге оқитын болдық.
- Ағаларыңның үйінде шығарсың?
- Сен ше?
- Мен де.
- Жүр, онда паркке барып отырайық.
- Жүр.
- Қала деген сұлу ғой ия, солай емес пе?
- Мүмкін.
- Сен де ағаңның үйіндесің мен де ағамның үйіндемін.
Бұл - қостау диалогы. Бірақ екі кейіпкердің әңгімесі әрі қарай полемикаға ұласады:
- Шыныңды айтшы, бір түрлі ыңғайсыз ия?
- Түк те ыңғайсыздығы жоқ,
- Қойшы, Қаршыға, мен білемін ғой.
- Біз сияқты білім іздеп келген жігіттер өз беттерімен өмір сүруі керек.
- Мен пәтер мәселесін ойластырып қойдым, бірге тұрайық та.
- Сонда пәтер жалдап тұрамыз ба?
- Ия, бірге пәтер жалдап тұрамыз.
- Онда тұрған ештеңе жоқ.
- Кеттік.
(Қаршыға мен Мелісбектің тілдесуі)
Диалог-таласта қате әлсіз логикалық сәттің берілуі, эксперссивтіліктің жоғары деңгейі қамтылады. Мұнда да монологтық репликалар болмайды, лексика-синтаксистік паралеллизмдер болуы мүмкін, репликалардың жеке берілуі болмайды, диалогтың аяқталуы диалог мазмұнымен сәйкес келе бермеуі де мүмкін.
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі
Фильмдердің мәтіндерін зерттеу салыстырмалы түрде ескі дәстүріне ие. Фильмдердің тілі тек қана филологтардың назарына ғана түсіп қоймай, сонымен қатар философтар мен ақындарды, саятсатшылар мен әдеби мамандарды, идеологтар мен тәрбиелеушілерді, гуманитарлы пәндердің оқытушылары мен әдістемешілердің назарына ие болған, өйткені біз фильмдерден өмірдегідей тәжірибелерді жинақтаймыз. Мұнымен қатар, кино, жалпы өнер ретінде адамның өмірінің барлық формааларына белгі берелі, егер мәнділіктікін болмаса да, кем дегенде идеалды өмірдің, жаншып өтуші және жанды қоғамдық өмірдің құрылымын береді. Бірақ бұдан да маңыздысы өнер екінші әлем ретінде соңғысының параметрлерін өзгертеді, жаңа кеңістікті, қатынастарды, құрылымдардың параметрлерін өзгертеді. Бұл сананың қоғамның қарым-қатынасы, диалогы арқылы шақырылатын өзгерісі ретінде көрінеді. Гегель атап өткендей, өздерінде бір-бірімен үйлесетін әлемді құрағанымен, бірақ ол әрекет етушінің рөлінде өзі үшін емес, біз үшін болады, оны біз көркем шығармалар мен туындылардан алып рақаттанатын боламыз. Сондықтан өнердің кез-келген туындысы ондағы әр адам үшін диалог ретінде көрінеді.
Бірақ бұл диалог қалай жүретіні және олардың қатысушыларымен не болатыны, неге бұл диалог адамды магиялық түрлендіретіні - шығарманың, адамның, сөздің құпиясы болып табылады. Оған әр түрлі кезеңдерде әр түрлі қараған, ол туралы еліктеудің (mimesis), сезінудің (immersion), енудің теориялары куәлік етеді, олар антикалық дәуірдің өзінде орныққан Горацияның ағартушы эстетикасының формуласын сипаттап көрсетеді: көңіл көтере отырып үйтеру [7, б. 59].
Бахтиннің диалогтық эстетикасы сезінудің эстетикасымен бірге құрылғандықтан, алайда ол өнертанушылар, филологтар, мәтіндердің интерпретаторлары үшін теориялық бальзамға айналды. Тәжірибе көрсеткендей, ауырлық орталығының автордың оқырманға әсер ету процесіне ауысуы тек қана мәселелерді шешіп қана қоймай, жаңаларын тудырады, мағынасы жоғалады, ол мәтіннің әр түрлі интерпретациялары мен қабаттарында жоғалып кетеді, ол өзінің интермәтінін жасайды. Бахтинмен айтылған мәтіннің ашықтығы оның шексіз интертекстуалдықтағы аралықтарының жуылып кетілуін білдірмейді. Ол авторлық интенционалдылық пен оқырмандық рецепцияның біріктірілуін білдіреді, онда диалогтық - авторлық Мен мен Басқасының (оқырманның) әсер етудің нәтижесінде мәтіннің мағынасы пайда болады. Мәтіннің мағыналық орталығы жоғалады - ол Басқасының пайда болуымен ығысып, қатынасқа айналады: Мен-Басқа, орталықтың ұстанушысы ретіндегі автор жоғалмай (монологтық шындық), оның көзқарасының біріңғайлығы жоғалады. Бірдей дәрежеде оқырман да осындай орталық бола алады, шындық үнемі аралықта болады, ол екі позицияның әсерлесуінен пайда болады,ашу - акт сынды. Бахтиннің бұл тұжырымдамасы тек триаданың гармониясын ғана ашып қоймай: автор - мәтін - оқырман (көрермен), сонымен қатар барлық гуманитарлық білімнің бірлігін, соның ішінде филологиялық ғылымдарды да ашады. Дискурс ретінде түсіндірілетін мәтін, яғни әлеуметтік мәдени контексттің интерсубъектілі кеңістігіне енгізілген мәтін өзінің шектерінде барлық гуманитарлық ғылымдарға қатысты және оның табыстылығы барлық қатынастардың кешенін ескеруге байланысты.
Дискурстың үш маңызды бір-бірімен байланысқан сипаттамаларын атап өту керек, оларды оның кез-келген аспектісін зерттеген кезде назарға алу керек, өйткені олар дискурстың барлық түрлеріне тән.
Біріншіден, көркем дискурс, кез-келген басқасы тәрізді - бұл шынайылықтың көрінісі емес. Ол шынайылықты жасайды, өзінің нұсқасын болжайды, әлемнің моделін жасайды. Екіншіден, дискурс автор мен оқырманның әсерлесуінің динамикалық процесі болып табылады, бір жағынан, тілдік, ал екінші жағынан әлеуметтік-интеракционалдықпен және мәдени ережелермен. Мұндай әсерлесу дискурстың үш кеңістігімен өлшенеді, соның ішінде:
- лингвистикалық: ол тілдік құралдардан жасалады - құрылымдар (сөздер, сөйлемдер), процестер (метафоризация) және ережелер (грамматика); - аралық персоналмен: ол Басқасына бағытталған, шынайы немесе мүмкін; - мәдени: ол берілген мәдениеттегі қызметтің түрін, ойлаудың әдістерін көрсетеді.
Осы барлық тілдік, әлеуметтік-интеракционалдық және мәдени құрылымдар мен эмерджен процесері табиғаты бойынша жеке қатысушылармен жасалады. Үшіншіден, көркем дискурс әлеуметтік-жеке шынайылықпен де жасалады, яғни концептілер, категориялар мен басқа да тілдің ойды тудырушы процестері арқылы жасалады. Дискурс - жай ғана әлеуметтік және жеке әлемдерді сипаттайтын тілдік қызметтің формасы ғана емес. Ол әлеуметтік-мәдени және жеке тәжірибеге қатысады немесе оны құрайды [8, б. 109].
Фильмнің мәтінін аудару кезіндегі негізгі жағдайлар дискурсивті-диалогтық парадигмада келесідей болады:
Көркем дискурс, кез-келген дискурстивті тәжірибе сынды символдық формада жүзеге асырылады, соның көмегімен оқырман күрделі эмоциялық, адамгершілік және әлеуметтік толқыныстардың кешені арқылы іске асырылады. Классикалық эстетикаға сәйкес, көркем дискурста мимикалық, яғни еліктеуші, адамның өмірі ол қандай болса, солай көрінеді
Киноөнер жалпылай алғанда басынан өткерген тәжірибені көрсетеді, соның көмегімен шығармашылық әдістер мен амалдар іске асырылады. Мұнымен қоса ол тәжірибенің ойлауын рефлекциясын ғана көрсетпей, біз әлемді екі аспектіде сезінеміз: сезімдік және символдық: адам тек сезіну қабілетіне ғана ие емес, сонымен қатар қоршаған ортаны көру қабілетіне де ие. Фильмдер ықпал етеді, ол адамға сезім арқылы және символдық әсер етеді.
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог
Тілдік деңгейде полифония әр түрлі тілдік субъектілердің әсерлесуі арқылы жасалады. Бахтиннің жасаған өзінің және өзгенің ойының әсер етудің ерекшеліктерін жасайды және оның металингвистиканың негізі, жеке стильдегі және оның құрылымындағы мәтіннің стилистикалық талдануының жаңа әдісі болып табылады. Бахтиннің полифониялық романының поэтикасында жасаған диалогтік принципінің іске асырылуы тура емес ойды жеткізудің тарихы болып табылады.
Басқаның тілінің стилистикалық зерттелуінің мүмкіндігі көркем мәтінде диалогтың философиялық ойластырылуының позициясымен алғанда Бахтиннің маңызды жаңалығы болып саналады. Бахтин біреудің ойының жеткізілуінің әр түрлілігі әлеуметтік-тілдік қатынастың өзгергіш шарттарымен анықталады.
Көркем фильмдегі ойдың жеткізілуі үш түрге бөлінеді:
1) төл сөз;
2) объектілі сөз;
3) екі дауысты сөз.
Төл сөз - бұл соңғы истанциялық мағына ретінде көрінетін сөйлеушінің айтқан төл сөзі, ол тікелей өзінің пәніне бағытталған, яғни тақырыпқа, және біреудің сөзі арқылы бөлінбейді.
Объектілі сөз - ол суреттелген тұлғаның өзі, ол әлеуметтік-түрлік басымдылықтың анықтылығымен және жеке-сипаттамалық анықталғандығымен көрінеді.
Екі дауысты сөз - бұл біреудің сөзіне бағытталған сөз.
Қазіргі заманғы лингвистика мәтінді когерентті дискурс ретінде қарастырады, ол интерсубъектілі кеңістік ретінде ұйымдастырылған, ол тілдік субъектілердің әсерлесуінің нәтижесінде мағынамен толықтырылады, яғни диалогтық қатынастардың нәтижесі болып табылады. Бұл қатынастар - сөйлеушілердің арасындағы жай репликалармен алмасу ғана емес, ал күрделі сөйлеуші мен тыңдаушының бір-бірімен өзара араласуы, ол қарым-қатынастардың формасы мен сипатына әсер етеді. Мұндай әдіспен рәсімделетін қатынас диалогтық құрылымдық қызметті көрсетеді, ол өзіне мәнмәтінді енгізеді. Сөз оның шынайы шындықмен түйісетін жерінде анық болады, ол жеке оймен көрінеді. Кез-келген ойды түсінуде диалог жүретін тура мәнмәтін ғана маңызды емес, сондай-ақ өзгерістер бола алатын алдыңғы және кейнгі мәнмәтіндер де болуы мүмкін. Бұл екі аспект (ретроспективті және проспективті) екі әдісті көрсетеді, оның шеңберінде біз бір жағынан себептері бойынша, екінші жағынан біздің әрекеттерді детерминдеуші мәселелер туралы айтамыз. Осылайша, ой интерсубъективті кеңістіктегі түсінуді талап етеді, қабылдау мен жауап берудің, сұрақ пен жауаптың бірлігінде оларды диалогты қарым-қатынастың прототипі етеді [9, б. 69].
Дискурстың қазіргі заманғы теориялары тілдік субъектілер мен мәнмәтіннің әсерлесуінің әр түрлі үлгілерін білдіреді, оны Бахтин айтып кеткен болатын: ойдың тілі, мәні, құрылымы әлеуметтік және мәдени негізделген; дискурсты зерттеу біздің әлеуметтік мәдени қатынастардың саласына шығару үшін қажет, мұнда дискурсты талдаудың міндеттері лингвистиканың тапсырмаларынан артып түседі.
Көркем дискурс кез-келген сөзге диалогтық өлшемді енгізеді - мұнда ойын басталады - әр түрлі дауыстардың өзара әсерлесуі, оған авторлық және бір субъектінің ішкі дауыстары енеді. Көпдауыстылық немесе әр тілдік тек қана көркем дискурсты сипаттап қана қоймай, сонымен қатар автордың, кейіпкерлердің, көрермендердікін де сипаттайды, ол да диалогқа енгізіледі. Мынадай терминдер: әр тілдік, көпдауыстылық, полифония субъектінің тілдік біркелкі еместігін және көркем мәтіннің диалогтық өлшемін көрсетеді. Сөйлеуші субъектінің сөздеріне біреудің сөзінің енгізілуінің барлық нюанстары диалогтық сөздің әр түрлерімен беріледі, ол Бахтиннің тура емес сөйлеуінің сипаттамасында көрсетілген. Тура, жанама жіне өзіндік емес тура тілдің берілуінің әр түрлі әдістері диалогтық тілдің түрін көрсетеді.
Қарым-қатынастың көп түрлілігі мен формасын көрсететін көркем дискурс диалогтың кең мағынасында түсіндірілуі үшін бай материалға ие. Бахтин көрсеткендей, көркем сөз, фильмді көруден визуалды эффектісімен жиынтығында әр тілдік, көп дауысты толықтық ретінде өмір сүреді, ол арқылы автор әлеуметтік диалогқа қатысады.
Көркем дискурс бір жағынан басқа әлеуметтік-дискурсивті формациялармен және биліктің құрылымдарымен үйлесетін болса, олар оған енгізілген, ал басқа жағынан - ол көркем әлемнің шарттарын қолдана және жеңуге деген мүмкіндігі бола отырып, немесе уақытша дәстүрлі логикалық жүйелердің тәртібі мен мағынаны тудырумен өзіндік дискурсивті кеңістікті ашады. Көркем дискурстағы тіл мен бейнелер тілдік қолданудың барлық тілдік қолданылу ерекшеліктерін бұза отырып, ол қарапайым өмірде шек қоймаған, шешілмеген, маргинализацияланған, басым болған, дауысынан айрылғанды қолданудың барлық ережелерін бұзады, соның арқасында өзара ену ашылады, аралықтың күйі беріледі, шешіледі және бірін-бірі толықтырушы мәдени және әлеуметтік түсініктер арасындағы айырмашылықтардың арасы ашылады, олар хронотопта бекітілген. Мұнымен қоса көркем дискурс ризома тәріздес кең өріс болып табылады, мұнда түбірлік алмасулар барлық көп түрліліктің беткейінде адамдардың сипаттарының, бейнелерінің, көріністерінің және тілдіренің пайда болуына кедергі болмайды [10, б. 73].
Көркем фильмнің авторлық дискурсы көркем кеңістік пен уақыттың шеңберіндегі әлемнің субъективті картинасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктері ("Monster-in-low" фильміне сүйене отырып)
Орындаған: ________ топ студенті
Ғылыми жетекші:
____________________________
Қарағанды 2014
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру 5
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы 5
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері 9
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері 11
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі 13
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог 15
2 Monster-in-low фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу 23
2.1 Monster-in-low фильміндегі сценарийдің үзіндісін зерттеу 23
2.2 Monster-in-low фильміндегі бейнеөнімнің аударылу мәселесін қарастыру 27
Қорытынды 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Қазіргі кезде кино әлемі мен бейнеөнімдер кез-келген жас аралықтарындағы адамдардың арасында қызығушылыққа ие болып келеді.
Кино, негізінен, 4 салаға бөлінеді: көркем фильм, деректі, мультипликациялық және ғылыми-көпшілік кино. Көркем фильм кино өнерінің негізгі және кең таралған түрі. Ол әдеби шығарма желісі немесе арнайы жазылған сценарий бойынша актерлердің қатысуымен жасалады. Деректі киноға тарихта, өмірде болған мәні зор оқиғаларды баяндайтын фильмдер мен киножурналдар жатады. Мультипликациялық кино суреттер мен қуыршақтарға қимыл бере отырып жасалады. Ғылыми-көпшілік кино -- жұртшылыққа жаратылыс пен әлеуметтік құбылыстарды ұғындыратын, өнер сырларымен таныстыратын фильмдер жиынтығы. Қазіргі заманда жарнамалық кино өндірісі кең тарап отыр. Сондай-ақ кино тарихында жалпы халыққа арналған фильмдермен қатар эксперименттік фильмдер де түсіріледі. Фильм жасау, оны көпшілік қауымға көрсету ісі шебер техниканы, қыруар қаржыны талап етеді. Әсіресе, фильм түсіру, жасау әрі оның көшірмелерін көбейтіп басып шығару аса күрделі процесс. Монтаждау -- кинематографиялық шығарманың бар істелген жұмысын тиянақтайтын кезең. Бұл процесс кезінде монтаждалатын кадрлардың ұзындығы (метражы) белгіленеді. Соның нәтижесінде фильмдегі оқиғаның логикалық жүйесі анықталады.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық Қара киiмдiлер фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде Көлiктердiң қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған Болашақ қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, Қара киімділер фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, Қара киімділерді қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі Қара киімділердің алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: "Monster-in-low" фильмін негізге ала отырып, бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Фильмдердің ағылшын тіліне аударылу тарихы мен олардың түрлерін зерттей келе, Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктерін анықтау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
oo Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру;
oo Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктерін зерттеу;
oo Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалогты қарастыру;
oo "Monster-in-low" фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу объектісі: Бейнеөнімнің аудару ерекшеліктері.
Зерттеу пәні: "Monster-in-low" фильміндегі бейнеөнімнің аударылу ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кино және бейнеөнімдердің аударылу мәселелерін теориялық тұрғыдан қарастыру
1.1 Фильмдердің аударылуының тарихы
Қай жерде мәтін болмаса, онда зерттеуге және ойлауға арналған нысана да болмайды.
М.Бахтин
Le fait n'est rien par lui-même, il ne vaut que par l'idée qui s'y rattache ou par la preuve qu'il fournit.
C.Bernard
Қазіргі заманғы тіл білімінің даму сатысы коммуникацияның вербалды емес құралдарына қызығушылықтың артуымен сипатталады, ал мәтіннің лингвистикасы барынша семиотикалық күрделенген мәтінге түрленіп кетуде, бұл лингвистиканың ауыспалы күйін білдіреді, оның объектісі гибридті сипатқа түрлене түседі. Жиырмасыншы ғасырдың соңындағы жарқын идеяларға мыналарды жайдан-жай жатқызбайды: 1) сөйлемге қарағанда барынша ірі бірліктермен байланысты зерттеулер (мәтіннің лингвистикасы және дискурсты талдау); 2) интерпретационизм - мәні интерпретатормен анықталатын амал, ол тілдік формада болмайды; 3) әр түрлі құбылыстарды талдау үшін пәнаралық амалды қолдану, зерттеудің объектілерінің кеңейтуге ұмтылу.
Белгілі болғандай, кез-келген интерпретация объектіні таңдаудан басталады, бұл таңдау ешқашан жайдан-жай болмайды: объект біздің алдымызда интерпретацияны қажетсінуші, зерттеуге қажетті ретінде көрінеді. Қазіргі заманғы тіл білімі ішкі және сыртқы мәселелерінің кең шеңберін жаулап отырып, аударманың теориясы мен практикасын шешу үшін маңызды тіректің рөлін атқара алады, ол әр түрлі жанрлардағы және мәтіндердің әр түрлілігі бойынша өзгешеліктерді шешуге ықпал етеді. Бұл мәтіннің болмысын сипаттай отырып, мәтіннің барлық түрлілігін соңғысына әкелуші, көптеген негізгі түрлердің пайда болуына алып келетін және солардың негізінде кинодиалог деп аталатын мәтіннің ерекше түрін туғызатын бес категорияның өңделуінің қажеттігіне алып келеді [1, б. 29].
Парадоксты, бірақ тіл мамандары осындай қызықты таң қалушылықпен кинодиалогты өздерінің назарымен қоршап өтетін, бұл төмендегідей ойлардың тууына алып келетін: Кинодағы сөз - қазіргі заманғы өнердегі ең құпиялы құбылыстардың бірі. Театрдағы сөз өнері туралы бәрі немесе ештеңе белгілі емес. Көркем әдебиеттегі сөз туралы көптеген том кітаптар жазылған. Тіпті біздің ауызша тілімізді тура және керісінше зерттеген болатын. Тек кинодағы сөзді тіл мамандары өте мұқият аттап өтеді. Бұл сөздер өткен ғасырдың екінші жартысында қойылған мәселелерді білдіреді, бірақ олар қазіргі заманғы тіл білімінде өзінің шешімін таппаған. Өйткені, артып келе жатқан аудиовизуалды коммуникацияның рөлін ескере отырып, өзіндік кинематографиялық жарылыс қазіргі заманда қарқынды артып келеді, кинодағы аударманы зерттеу өз кезегінде әлеуметтің өзіндік сұранысын көрсетеді, ол ғылымның әр түрлі саласындағы мамандардың алдында әлі де болса толық шешімін таппаған міндеттерді қояды.
Көрініп тұрғандай, мұндай зерттеу тек пәнаралық аспектіде болуы мүмкін, бұл аударманың теориясында қалыптасқан парадоксты жағдайдың көрінісі болып табылады: ол өзінің нысаны туралы қаншалықты көп білген сайын, бұл білімді біріңғай жүйеге келтіру соншалықты қиынға түседі, оның бекітілуі салыстырмалы түрде болып келеді. Аударманың теориясы ғылымның пәнаралық саласына айқын көріністі құрылымымен ауыса түседі.
Осылайша, соңғы жылдардағы зерттеулер үшін екі тілдегі қатынастардың зерттеуде мәтіндерге қарағанда, леуметтік және мәдени саладағы аудармаға назарын аударуы тән. Акценттің алғашқы мәтінаудармалық мәтін дихотомиясынан аудармақабылдаушы мәдениет қатынасына алмасуы жүреді, ол бірінші орынға аударма ресми және тақырыптық жаңалықтар мен қабылдаушы мәдениетті енгізгеннен бастап шығарады.
Ғалымдар герменевтиканың саласындағы мәтіннің дамуы теориясында жетістіктерді көреді, аударманың теориясының текстологиямен тығыз байланысты аудармашы кәсіпқой адамды аударманың шығармашылық процесіне тереңдей түсуіне көмектеседі.
Айта кетерлік жайт, көркем аударманың талдау әдісі жалпы аударма теориясына қарағанда аз деңгейде зерттелген. Біздің ойымызша, оның себебі тек сипатталатын материалдың күрделігінде ғана емес, сонымен қатар оның зерттеу әдістерінде де, мәтіннің аудармасына сәйкестігін анықтауда да болып табылады. Осыған орай даусыз қызығушылықты мынадай зерттеулер туғызады: П.М.Топер Салыстармалы аударматану жүйесіндегі аударма, Ю.П. Соло дуб, Ф.Б.Альбрехт, А.Ю.Кузнецов Көркем аударманың теориясы мен тәжірибесі, Л.С.Макарова Көркем аударманың коммуникативті-прагматикалық аспектілері.
Көрініп тұрғандай, әр үлкен және шығармашылық толықтық бұл қатынастардың күрделі және көп жоспарлы жүйесі болып табылады. Сәйкесінше, кинодиалогтың бір бөлік ретінде зерттелуі оның ұстанушысынан ерекшелендіріп қарастыру мүмкін емес. Фильм поликодтық туынды ретінде гетерогендік жүйе тәріздес болып келеді, оның ішінде видеоряд, хат, дыбысталатын сөз, әуен, шу және т.б. элементтер бола алады. Әр іске қосылған кодтардың бір уақытта мағынаны туғызып, оларды бірге алып жүретінін ескере отырып, аударманың теориясы мен киноның аудармасын біріктірудің қажеттілігі туындайды, ол кинодағы аударманың негізгі мәселесін шешу үшін керек: қандай жолмен фильм өзіндік мағынасына ие болады; аудармашы өзінің тілдік құралдары арқылы бұл мағынаны қалайша жеткізе алады? [2, б. 83]
Өкінішке орай, кинодағы аудармамен байланысты мәселелер лингвистер мен аудармашылардың назарының перифериясында қалды. Аталған проблемаларға зерттеушілік қызығушылықтың болмауы кинодағы сөздердің күрделілігімен түсіндіріледі: дыбысталушы мәтіннің жазбаша скриптінің немесе аудиофиксацияның болмауы (мысалы, қазіргі кезде кеңінен таралған mp3 форматында), бұл техникалық және қаржылық жағынан біршама проблемаларға алып келеді. Сонымен қатар, профессионал-аудармашылар әдетте аудармаға уақыттың аздығынан қиналады.
Көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдық сана мен адам танымының формасы. Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты - дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі.
Өнердің қызметін, қоғамдық сананың, адам танымының айрықша формасы ретіндегі ерекшелігін айқындайтын белгілі бір анықтама беру немесе оның адам өміріндегі маңызы мен мәнін анықтау жайлы тартыстар бүкіл мәдениет тарихында тоқталған жоқ. Өнер жайлы: "табиғатқа еліктеу", "Құдайды тану", "шындықты бейнелеу", "сезім тілі", т.б. анықтамалар берілді. Көптеген теорияшылар өнердің күрделілігі мен санқырлылығына сай оның мән-маңызын тек танымдық немесе идеялдық, яки эстетикалық деп біржақты қарастырушылар да болды. Осындай көзқарастарға қанағаттанбай өнертанушылар өнердің бойында таным да, шындықты көре білу де, жасампаздық та, көркем бейне де, рәміз сияқты көптеген мәселелер келісті үйлесімде, тығыз қарым-қатынаста деген тоқтамға келді. Өнер жеке тұлғаның жан-жақты дамып жетілуіне, оның эмоционалды күйіне, интеллектуалды өсуіне ықпал етіп, адамзаттың қордаланған сан ғасырлық мәдени тәжірибесінен, даналығынан сусындауға мүмкіндік береді. Өнер туындысы адам сезіміне қозғау салумен бірге, баяндалған оқиғаны басынан өткізгендей тебіреніске, кейіпкердің қуанышына сүйінген, қайғысына күйінген толғанысқа әкеледі, эстетикалық ләззәтқа бөлейді. Ол ерекше көркем образды рәміздер жүйесі арқылы, айрықша көркем тіл ретінде көрініп, адамдардың санасына жол табады. Адамның көркем шығармашылдық әрекеті сан алуан қалыпта дамып, ол өнердің түрлері, тектері, жанрлары ретінде таратылады. Өнер теориясы бойынша көркем шығармаға негіз болған матерялдық арқауына байланысты өнер түрлерінің негізгі үш тобы туындайды:Өнер туындылары арқылы өмір шындығын көрсетудің әр түрлі тарихи кезеңдерге тән өзіндік көріністері бар. Соларды саралай отырып, адамзат баласының көркем қиялмен ойлау жүйесінің даму, жетілу жолдарын аңғарамыз.
Осыдан бiрнеше ай бұрын голливудтық Қара киiмдiлер фильмi қазақша сөйлеген едi. Оның алдында балаларға базарлық ретiнде Көлiктердiң қазақ тiлiне аударылғаны баршаға мәлiм. Араға жыл салып, бiр емес, екi фильмдi қазақшаға тәржiмалаған Болашақ қауымдастығы көрерменге әлемнiң үздiк киностудияларының төл туындыларын ұсынуды бұдан былай да жалғастырмақ.
Кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, Қара киімділер фильмін қазақ тіліне аудару үшін 20 миллион теңге қаражат жұмсалған. Голливудтық танымал өнер шебері Уилл Смит ойнайтын фантастикалық комедияны тәржімалау үшін белгілі актерлеріміз Азамат Қанапия, Шалқар Үркімбаев, Балтабай Сейітмамытов, Бақытжан Әлпейісов тер төкті. Ал дубляж тобын басқарған режиссер Әйгерім Оңалбек. Дубляжға Ресей, Ұлыбритания, АҚШ және Қазақстан мамандары атсалысып, Қара киімділерді қазақша сөйлеткен еді. Қазақстандық прокатта фильм екі тілде жүрді. Бұған дейінгі Қара киімділердің алғашқы нұсқаларымен жақсы таныс қазақ көрермені бұл жолы да аталмыш фильмді асыға күткені белгілі. Мәселе, фильмнің қазақстандық прокатта жүргізілгені емес, 20 миллион қаржыға аударылған голливудтық туындының қазақ тіліндегі нұсқасына деген қазақы көрерменнің сұранысы қалай болды? Бізді мазалайтын да осы сауал.
Айдың бетінде салынған құпия түрмеге тоғытылған Борис (Джемейн Клемент) есімді өзгепланеталық келімсек агент Кейден (Томми Ли Джонс) есе қайтаруды ұзақ күткен еді. Міне, сол күн де келіп жетеді. Түрмеден қашып шыққан Борис, Жерге келген соң өткен шаққа оралады дағы, тарихты түбегейлі өзгертіп жібереді. Ол агент Кейді өткен шақта өлтіріп тастап, адамзатқа қауіп төндіреді. Серігін құтқармақ болған агент Джей (Уилл Смит) де өткен шаққа оралып, бәрін орнына қоюға тырысады.
Қара киімділердің үшінші нұсқасы осылай басталады. Бірден іске кірісіп кеткен кейіпкерлер бұған дейінгі екі фильмді логикалық тұрғыдан осылай іліп алып кетеді. Тіпті, бөлімдер арасындағы жылдарға созылған үзілістің алшақтығын да сезбей қаласыз. Осылайша, екі сағатқа созылған қара киімділерді бір деммен қалай тамашалап шыққанымызды білмей қалдық. Ең бастысы, агент Джей де, қылмыскер Борис те қазақша ойлап, қазақша сөйледі. Сол арқылы біз оның голливудтық туынды екенін сезбей де қалғандаймыз.
Бұл жағдай тек Қара киімділер фильміне ғана тән емес. Бұған дейін бала біткен Көліктердің қазақша нұсқасын көріп, ризашылықтарын білдірген еді. Тіпті кинотеатр басшылары да қазақ тіліндегі фильмдерге сұраныстың болатынын айтқан Көліктерден кейін. Ал бүкіл бала біткен жаттап алған кейіпкерлердің көбі осылайша қазақ тілінде сайрағанда, олардың санасында Спанчбоб, Шрэк, Бэтман қазақша қалыптасар еді. Олар оны қазақша қабылдайтын еді, қазақша ұғынар еді.
Жаңа өрмекші адам фильмінің кинотеатрларда жүре бастағанына да көп уақыт бола қойған жоқ.
Жылдан жылға қазақ тіліндегі фильмдерді көруге көрерменнің де сұранысы артып келеді. Қазақфильмнің төл туындылары ғана емес, әлемдік озық туындыларды қазақ тіліне аудару арқылы да қаржы табуға болады. Ол үшін прокаттың мәселесін шешу басты назарда тұр.
Прокат демекші, Болашақ қауымдастығы ұсынған жобалардың көбі прайм-таймға қойылмаған. Таңертең немесе күндізгі жұмыс уақытында ұсынылатындықтан, көрерменнің көбі фильмді қазақша көре алмағанын айтып мұңын шағады.
Сапалы тәржімалаған фильмдерді көру үшін көрерменге уақыт керек. Әрі ол уақыттың жұмыс күніне сәйкестеніп келмегенін қалайды ата-аналар. Балаларды жалғыз-жарым жіберу де қиын екені белгілі.
1.2 Фильдердің аударылуының түрлері
Фильмдердің аударылуының түрлері
Дубльдеу
Дескриптивті әдіс
Субтитрлермен аудару
Құлағы естімейтін немесе нашар еститін көрермендерге арналған ішкі тілдік аударма
Кадр артындағы дауыс аудармасы
Сурет 1 - Фильдердің аударылуының түрлері
Фильдерді аударудың дубльдеу, субтитрлермен аудару, дескриптивті аудару, Құлағы естімейтін немесе нашар еститін көрермендерге арналған ішкі тілдік аударма, кадр артыдағы дауыс аудармасы сынды түрлері бар.
Дубьлдеу (дубль -- екі жақты деген сөзден шыққан), немесе дубльдік аударма немесе қысқаша дубляж -- бұл аудиовизуалды туындылардағы аударманың түрі (фильмдердің, мультфильмдердің, телесериалдардың, анименің), бұл кезде шет тілдегі әртістердің сөздері толығымен ол фильді көретін басқа елдердің тілдеріне шет тілінің сөздерінің толық ауыстырылуымен аударылады.
Аударма әртістердің ым-ишарасы мен артикуляциясымен бірге жүреді (липсинк). Дубльдеу үшін әртістерді таңдауда кейіпкердің түпнұсқадағы дауысы, темпераменті, жастық ерекшелігі ескеріледі [3, б. 82].
Дубльдеу бірнеше түрге бөліне алады:
1. Әр әртісті сол жыныстағы әртіс дыбыстап шығарады (сол үшін сөйлейді) (сонда да, бірнеше әртістерді бір әртіс дублер сомдай алады, кейде бұл фактіні тек мамандар ғана сезіне алады);
2. Барлық еркектерді бір ер адам дыбыстайды, ал әйелдерді -- бір әйел;
3. Барлық әртістерді тек бір әртіс дыбыстайды.
Қазіргі кезде үлкен прокатқа түскен барлық фильмдер тек бірінші түрдегі ерекше жағдайлы аудармаға ие.
Бұл аударманың түрі басқаларына қарағанда қымбаттығына қарамастан (субтитрлер мен кадр артындағы дыбыстау), ол көрермендер үшін барынша жақсы болып саналады.
Дульденген кинофильмнің маңызды элементі дыбыстың шығарылуының акустикалық жағдайларға сәйкестігі болып табылады. Мысалы, егер әртіс ваннада болса, оның дауысы жаңғырығымен бірге естілуі тиіс.
Кадр артындағы дыбыс аудармасы (кадр артындағы дыбысталуды басқаша войс-овер деп те атайды, ол ағылшынша voice-over -- тура аудармасында үстіндегі сөйлеу) -- аудиовизуалды туындылардың аудармасының түрі (фильмдердің, мультфильмдердің, телесериалдардың, анимелердің), ол кезде аударылған әртістердің тілі түпнұсқадағы фильмнің үстінен шығып тұрады.
Кадр артындағы аударма бір дауыстағы дыбысталу сынды көріне алады (негізінен ол фильмнің пираттық көшірмелері немесе деректі фильмдер), сонымен қатар кәсіби әртістердің тобымен де аударыла алады (2-4 адам). Кәсіби кадр артындағы дыбысталу (әртістердікі) мен ұнатып аударғандардікі (әртістер емес) деп бөледі [4, б. 68].
Аударманың бұл түрі кинотеатрлық прокатқа түспейтін, теледидарлық каналдар мен фильмдердің аударылуы үшін кеңінен таралған (кинотеатрлық фильдердің аударылуы әдетте пираттық), ол дубляжға қарағанда арзан болып келетіндіктен, оны дубляжға қарағанда аз уақыттың ішінде дайындауға болады.
Көп дыбысты кадр артындағы аударма - 3-5 дыбыстар, мұнда дубльденгенге қарағанда түпнұсқадағы дауыстарды естуге болады. Әдетте фильмнің дыбысталуына қатысатын дублердің міндеті - асырып ойнамай, қазақша мәтінді жеткілікті түрде жеткізу болып табылады. Аударма кәсіби және ұнатып жасаған бола алады.
Екі дыбысты кадр артындағы аударма - көп дауыстыға қарағанда - фильмді екі дублер аударады, ер және әйел адам (фонындағы екі түпнұсқалық дыбыстан басқа, аудармашылардың екі әр түрлі дыбыстары естіліп тұрады).
Бір дауысты кадр артындағы аударма - бұл барлық әртістерді бір аудармашы дыбыстаушы аударманың түрі (әдетте ер адам), сонымен қатар түпнұсқадағы әртістердің дауыстары естіліп тұрады. Негізінен мұндай аударма дубликаттың дауысының үлгісі ретінде жасалады [5, б. 38].
Синхронды кадр артындағы аударма - бұл оратордың тілінің 2-3 минутқа қалып қойылуымен аудармасы. Негізінен бұл аударма сүйіп қалаған аудармашымен өз үйінде жасалады.
1.3 Диалогтік тілдің аударылуы және ашық диалог пен оның ерекшеліктері
Тар мағынасында, диалог қарым-қатынастың тілдік формасы ретінде Лингвистикалық терминдердің сөздігінде О.С. Ахмановамен тілдің бір формасы ретінде анықталып, әр сөз тура сұхбаттасушыға бағытталып, әңгіменің тікелей тақырыбы бойынша шектеледі деп келтіріледі. Берілген анықтама диалогтың тілдік форма ретінде ұйымдастырылу жағын атап көрсетеді: адресаттың, сөйлеудің ортақ тақырыбының, әңгіменің болуы. Алайда мұнымен терминнің мазмұны жұқарады.
Диалог - (гр. διάλογος) екі не бірнеше адамның кезектесіп сөйлесуі арқылы берілетін ауызекі тілдегі ерекше форма.
Диалог - ғылымда танымдық процестің іздеген нәтижеге әр түрлі, бірақ бір-бірімен жарыспайтын көзқарастар, қатынастар, бағыттардың өзара байланысы жолымен жүзеге асырылатын прогрессивтік дамуының түрі ретінде көрінеді. Диалогиялық байланыс процесс диалогтің бір жағы ғана басқаның көзқарасын игеріп қоймайды, сонымен бірге өзінін идеяларымен дамытады және байытады, оны анықтайды, түзейді, жақсартады.Диалог - екі адам арасындағы сөйлеу әрекеті (егер сөйлеушілер екеуден көп болса онда полилог деп аталады). Монологтан айырмашылығы диалогта сөйлеумен қатар тыңдау механизмдері қатар жүреді [6, б. 37].
Біліктіліктері:
- Сұрақты мәселені талқылауға қатысу және өзінің ойын жеткізе білу;
- Пікірлестерден алынған хабарды толықтыра алу, нақтылай алу;
- Сөйлесушінің айтқандарына дау айта алу, келіспеу, өз дәлелін келтіру;
Құрылымы: Диалогта сұрақ жауап қарсы сұрақ сөйлеушілердің көңіл-күйі, реакциясы (сөзбен берілмейтін) болады. Диалогтар қысқа (2-3 сөйлем) және мазмұнды яғни ұзын болуы мүмкін.
Диалогта келесі айтылғандар орын алады:
- Фразаларды, сөйлемдерді аяқтамау;
- Сөздің орнына қимыл, жест, мимика қолдану;
- Тек қана ауызекі сөйлеу барысында қолданылатын сөздерді қолдану
Демек, диалогтық тіл - репликалардан тұратын ұдайы қабылдаулар арқылы әсер ететін тілдік қызметте белсенді рөл атқаратын сөйлеудің түрі. Олай болса диалогтың өзіне тән ерекшелігі - екі немесе одан да көп тұлғалардың сөйлесудегі шұғыл сөз алмасулар болып табылады.
Диалогтық тілдің негізгі құрылымдық және мазмұндық компоненттерін құрайтын екі адамның сөйлесуін әдетте реплика дейміз.
Диалогтық тілге мазмұндық (сұрақ, жауап, толықтыру, түсіндіру, пайымдау, тарату, келісу, өарсыласу), тілдік этикеттің т.б. түрлері және репликалардың құрылымды байланысына тән.
Репликаларға қатысты Д.Б.Абдыкаримованың Типология реплик казахского и русского диологов (1999) және Ж.С.Қаңлыбаеваның Коммуникативтік акт шеңберіндегі жауап репликаның қызметі (2006) атты еңбектерін атауға болады.
20-ғасырдың орта шетінен бастап, диалог лингвистикалық зерттеулердің ғана емес, психология, психолингвистика, мәдениеттану, прагматика, сөйлеу актілерінің теориясы, тіл мәдениеті, лингвостилистика ғылымдары да тілдік қарым - қатынасты зерттеу барысында диалогқа жүгінді.
Диалогтық бірліктің коммуникативтік нүктесін (ядро, ұяшық, минимум) айқындағанда, ондағы ортақ стимул - репликалар мен реакциялық репликалардың қолданылуын де ескеру қажет. Кейбір диалогтар өте ауқымды болуы мүмкін, бірақ оның негізін екі әңгімелесушінің репликалары ғана құрайды.
Енді біз осы уақытқа дейін белгілі болған орыс ғалымдарының еңбектеріндегі диалогтың түрлерін атап көрейік:
а) Қостау диалогы - екі сөйлеуші де бір-бірінің пікірімен келісіп, бірін- бірі толықтырып отырады.
ә) Полемикалық диалог - сөйлеушінің бірі екіншісінің сөзін қақпайлап, сөзбен қақтығысып отырады.
б) Нақтылау диалогы
в) Эмоционалды қарсылық білдіру диалогы
г) Сұрақ - жауап диалогы
д) Сұраққа кері реакцияны білдіретін диалог
е) Жауапқа қарама-қарсы сұрақ бағыттау диалогы
ж) Сұраққа модальдық әсерді білдіретін диалог.
Әрине диалог күрделі композициялық-стилистикалық және мағыналық бірліктен тұрады. Одан басқа репликалардың өзара қарым-қатынастарына авторлық комментарийлер, репликаларға қатысты барлық микроэлементтер (стимулдық реплика, сұрақ, шешім, т.б.) кіреді.
Тілдік коммуникацияның прагматикалық табиғатын ашуда диалотың мақсатты бағытын қарастыру қажет. Қарым-қатынастың жоғарыдағылардан басқа мынадай жалпы түрлерін атауға болады: ақпарат беруші диалог, прескриптивті диалог, ақиқатты анықтау немесе шешім қабылдау мақсатындағы ой алмасулар, екі тұлғаның арасындағы қарым - қатынасты реттеу, эмоционалды, интеллектуалды т.б. Бұлар күнделікті шынайы сөйлеу барысында көп кезедесе бермейді. Олар мақсаттарына қарай тура және жанама мағыналарында қолданылып пікірлесушілердің интенциялық жағдайларын, коммуникативтік қызығушылықтарын анықтайды.
Жанрлық-стилистикалық негізіне қарамастан барлық пьесалар (драма, комедия, трагедия, мелодрама т.б) ең алдымен өнер туындысы болып саналады, ал бұлардың бәрінде бастан - аяқ диалог өрбіп отырады. Сондықтанда бұл жерде сахналық диалогтың екі есе қызметіі көрінеді. Ол сахнадағы диалог пен өмірдегі диалог. Осы ретте сахналық диалогтың өмірдегі диалогтан бірнеше айырмашылықтарын көрсетейік:
а) Сахнадағы диалог белгілі бір уақытты, кезеңді қамтуы тиіс;
ә) Ол автордың әбден пісіп-жетілген ойларын көрсетеді;
б) Сахнадағы диалог кинодағы әрекетті дамытып түрлі жолдармен ары қарай өрбитін келесі диалогтармен жалғасын тауып отыруы тиіс;
в) Сахналық диалогтың пьесаның қашан жазылғанына қарамастан, уақытпен, ырғақпен, қарқын ережелерімен санаспауына болмайды.
Осы кино мәтініндегі диалогтардың бір қатары Қанталапай, Жетімдер фильмдерінде былай көрініс тапқан:.
- Аттың деймісің, қайран жазықсыз жануарым - ай!
(Атасы мен баласының бір-бірімен тілдесуі) Қаршыға, қалайсың?
- Жақсы.
- Осында оқуға тапсырдың ба?
- Ия.
- Сенде осында оқуға тапсырдың ба?
- Жақсы болды, бірге оқитын болдық.
- Ағаларыңның үйінде шығарсың?
- Сен ше?
- Мен де.
- Жүр, онда паркке барып отырайық.
- Жүр.
- Қала деген сұлу ғой ия, солай емес пе?
- Мүмкін.
- Сен де ағаңның үйіндесің мен де ағамның үйіндемін.
Бұл - қостау диалогы. Бірақ екі кейіпкердің әңгімесі әрі қарай полемикаға ұласады:
- Шыныңды айтшы, бір түрлі ыңғайсыз ия?
- Түк те ыңғайсыздығы жоқ,
- Қойшы, Қаршыға, мен білемін ғой.
- Біз сияқты білім іздеп келген жігіттер өз беттерімен өмір сүруі керек.
- Мен пәтер мәселесін ойластырып қойдым, бірге тұрайық та.
- Сонда пәтер жалдап тұрамыз ба?
- Ия, бірге пәтер жалдап тұрамыз.
- Онда тұрған ештеңе жоқ.
- Кеттік.
(Қаршыға мен Мелісбектің тілдесуі)
Диалог-таласта қате әлсіз логикалық сәттің берілуі, эксперссивтіліктің жоғары деңгейі қамтылады. Мұнда да монологтық репликалар болмайды, лексика-синтаксистік паралеллизмдер болуы мүмкін, репликалардың жеке берілуі болмайды, диалогтың аяқталуы диалог мазмұнымен сәйкес келе бермеуі де мүмкін.
1.4 Фильмнің дискурсы ретіндегі фильмнің сценарийі
Фильмдердің мәтіндерін зерттеу салыстырмалы түрде ескі дәстүріне ие. Фильмдердің тілі тек қана филологтардың назарына ғана түсіп қоймай, сонымен қатар философтар мен ақындарды, саятсатшылар мен әдеби мамандарды, идеологтар мен тәрбиелеушілерді, гуманитарлы пәндердің оқытушылары мен әдістемешілердің назарына ие болған, өйткені біз фильмдерден өмірдегідей тәжірибелерді жинақтаймыз. Мұнымен қатар, кино, жалпы өнер ретінде адамның өмірінің барлық формааларына белгі берелі, егер мәнділіктікін болмаса да, кем дегенде идеалды өмірдің, жаншып өтуші және жанды қоғамдық өмірдің құрылымын береді. Бірақ бұдан да маңыздысы өнер екінші әлем ретінде соңғысының параметрлерін өзгертеді, жаңа кеңістікті, қатынастарды, құрылымдардың параметрлерін өзгертеді. Бұл сананың қоғамның қарым-қатынасы, диалогы арқылы шақырылатын өзгерісі ретінде көрінеді. Гегель атап өткендей, өздерінде бір-бірімен үйлесетін әлемді құрағанымен, бірақ ол әрекет етушінің рөлінде өзі үшін емес, біз үшін болады, оны біз көркем шығармалар мен туындылардан алып рақаттанатын боламыз. Сондықтан өнердің кез-келген туындысы ондағы әр адам үшін диалог ретінде көрінеді.
Бірақ бұл диалог қалай жүретіні және олардың қатысушыларымен не болатыны, неге бұл диалог адамды магиялық түрлендіретіні - шығарманың, адамның, сөздің құпиясы болып табылады. Оған әр түрлі кезеңдерде әр түрлі қараған, ол туралы еліктеудің (mimesis), сезінудің (immersion), енудің теориялары куәлік етеді, олар антикалық дәуірдің өзінде орныққан Горацияның ағартушы эстетикасының формуласын сипаттап көрсетеді: көңіл көтере отырып үйтеру [7, б. 59].
Бахтиннің диалогтық эстетикасы сезінудің эстетикасымен бірге құрылғандықтан, алайда ол өнертанушылар, филологтар, мәтіндердің интерпретаторлары үшін теориялық бальзамға айналды. Тәжірибе көрсеткендей, ауырлық орталығының автордың оқырманға әсер ету процесіне ауысуы тек қана мәселелерді шешіп қана қоймай, жаңаларын тудырады, мағынасы жоғалады, ол мәтіннің әр түрлі интерпретациялары мен қабаттарында жоғалып кетеді, ол өзінің интермәтінін жасайды. Бахтинмен айтылған мәтіннің ашықтығы оның шексіз интертекстуалдықтағы аралықтарының жуылып кетілуін білдірмейді. Ол авторлық интенционалдылық пен оқырмандық рецепцияның біріктірілуін білдіреді, онда диалогтық - авторлық Мен мен Басқасының (оқырманның) әсер етудің нәтижесінде мәтіннің мағынасы пайда болады. Мәтіннің мағыналық орталығы жоғалады - ол Басқасының пайда болуымен ығысып, қатынасқа айналады: Мен-Басқа, орталықтың ұстанушысы ретіндегі автор жоғалмай (монологтық шындық), оның көзқарасының біріңғайлығы жоғалады. Бірдей дәрежеде оқырман да осындай орталық бола алады, шындық үнемі аралықта болады, ол екі позицияның әсерлесуінен пайда болады,ашу - акт сынды. Бахтиннің бұл тұжырымдамасы тек триаданың гармониясын ғана ашып қоймай: автор - мәтін - оқырман (көрермен), сонымен қатар барлық гуманитарлық білімнің бірлігін, соның ішінде филологиялық ғылымдарды да ашады. Дискурс ретінде түсіндірілетін мәтін, яғни әлеуметтік мәдени контексттің интерсубъектілі кеңістігіне енгізілген мәтін өзінің шектерінде барлық гуманитарлық ғылымдарға қатысты және оның табыстылығы барлық қатынастардың кешенін ескеруге байланысты.
Дискурстың үш маңызды бір-бірімен байланысқан сипаттамаларын атап өту керек, оларды оның кез-келген аспектісін зерттеген кезде назарға алу керек, өйткені олар дискурстың барлық түрлеріне тән.
Біріншіден, көркем дискурс, кез-келген басқасы тәрізді - бұл шынайылықтың көрінісі емес. Ол шынайылықты жасайды, өзінің нұсқасын болжайды, әлемнің моделін жасайды. Екіншіден, дискурс автор мен оқырманның әсерлесуінің динамикалық процесі болып табылады, бір жағынан, тілдік, ал екінші жағынан әлеуметтік-интеракционалдықпен және мәдени ережелермен. Мұндай әсерлесу дискурстың үш кеңістігімен өлшенеді, соның ішінде:
- лингвистикалық: ол тілдік құралдардан жасалады - құрылымдар (сөздер, сөйлемдер), процестер (метафоризация) және ережелер (грамматика); - аралық персоналмен: ол Басқасына бағытталған, шынайы немесе мүмкін; - мәдени: ол берілген мәдениеттегі қызметтің түрін, ойлаудың әдістерін көрсетеді.
Осы барлық тілдік, әлеуметтік-интеракционалдық және мәдени құрылымдар мен эмерджен процесері табиғаты бойынша жеке қатысушылармен жасалады. Үшіншіден, көркем дискурс әлеуметтік-жеке шынайылықпен де жасалады, яғни концептілер, категориялар мен басқа да тілдің ойды тудырушы процестері арқылы жасалады. Дискурс - жай ғана әлеуметтік және жеке әлемдерді сипаттайтын тілдік қызметтің формасы ғана емес. Ол әлеуметтік-мәдени және жеке тәжірибеге қатысады немесе оны құрайды [8, б. 109].
Фильмнің мәтінін аудару кезіндегі негізгі жағдайлар дискурсивті-диалогтық парадигмада келесідей болады:
Көркем дискурс, кез-келген дискурстивті тәжірибе сынды символдық формада жүзеге асырылады, соның көмегімен оқырман күрделі эмоциялық, адамгершілік және әлеуметтік толқыныстардың кешені арқылы іске асырылады. Классикалық эстетикаға сәйкес, көркем дискурста мимикалық, яғни еліктеуші, адамның өмірі ол қандай болса, солай көрінеді
Киноөнер жалпылай алғанда басынан өткерген тәжірибені көрсетеді, соның көмегімен шығармашылық әдістер мен амалдар іске асырылады. Мұнымен қоса ол тәжірибенің ойлауын рефлекциясын ғана көрсетпей, біз әлемді екі аспектіде сезінеміз: сезімдік және символдық: адам тек сезіну қабілетіне ғана ие емес, сонымен қатар қоршаған ортаны көру қабілетіне де ие. Фильмдер ықпал етеді, ол адамға сезім арқылы және символдық әсер етеді.
1.5 Сөйлеулердің диалогтік түрі және авторлық дискурстың стратегиясы ретіндегі диалог
Тілдік деңгейде полифония әр түрлі тілдік субъектілердің әсерлесуі арқылы жасалады. Бахтиннің жасаған өзінің және өзгенің ойының әсер етудің ерекшеліктерін жасайды және оның металингвистиканың негізі, жеке стильдегі және оның құрылымындағы мәтіннің стилистикалық талдануының жаңа әдісі болып табылады. Бахтиннің полифониялық романының поэтикасында жасаған диалогтік принципінің іске асырылуы тура емес ойды жеткізудің тарихы болып табылады.
Басқаның тілінің стилистикалық зерттелуінің мүмкіндігі көркем мәтінде диалогтың философиялық ойластырылуының позициясымен алғанда Бахтиннің маңызды жаңалығы болып саналады. Бахтин біреудің ойының жеткізілуінің әр түрлілігі әлеуметтік-тілдік қатынастың өзгергіш шарттарымен анықталады.
Көркем фильмдегі ойдың жеткізілуі үш түрге бөлінеді:
1) төл сөз;
2) объектілі сөз;
3) екі дауысты сөз.
Төл сөз - бұл соңғы истанциялық мағына ретінде көрінетін сөйлеушінің айтқан төл сөзі, ол тікелей өзінің пәніне бағытталған, яғни тақырыпқа, және біреудің сөзі арқылы бөлінбейді.
Объектілі сөз - ол суреттелген тұлғаның өзі, ол әлеуметтік-түрлік басымдылықтың анықтылығымен және жеке-сипаттамалық анықталғандығымен көрінеді.
Екі дауысты сөз - бұл біреудің сөзіне бағытталған сөз.
Қазіргі заманғы лингвистика мәтінді когерентті дискурс ретінде қарастырады, ол интерсубъектілі кеңістік ретінде ұйымдастырылған, ол тілдік субъектілердің әсерлесуінің нәтижесінде мағынамен толықтырылады, яғни диалогтық қатынастардың нәтижесі болып табылады. Бұл қатынастар - сөйлеушілердің арасындағы жай репликалармен алмасу ғана емес, ал күрделі сөйлеуші мен тыңдаушының бір-бірімен өзара араласуы, ол қарым-қатынастардың формасы мен сипатына әсер етеді. Мұндай әдіспен рәсімделетін қатынас диалогтық құрылымдық қызметті көрсетеді, ол өзіне мәнмәтінді енгізеді. Сөз оның шынайы шындықмен түйісетін жерінде анық болады, ол жеке оймен көрінеді. Кез-келген ойды түсінуде диалог жүретін тура мәнмәтін ғана маңызды емес, сондай-ақ өзгерістер бола алатын алдыңғы және кейнгі мәнмәтіндер де болуы мүмкін. Бұл екі аспект (ретроспективті және проспективті) екі әдісті көрсетеді, оның шеңберінде біз бір жағынан себептері бойынша, екінші жағынан біздің әрекеттерді детерминдеуші мәселелер туралы айтамыз. Осылайша, ой интерсубъективті кеңістіктегі түсінуді талап етеді, қабылдау мен жауап берудің, сұрақ пен жауаптың бірлігінде оларды диалогты қарым-қатынастың прототипі етеді [9, б. 69].
Дискурстың қазіргі заманғы теориялары тілдік субъектілер мен мәнмәтіннің әсерлесуінің әр түрлі үлгілерін білдіреді, оны Бахтин айтып кеткен болатын: ойдың тілі, мәні, құрылымы әлеуметтік және мәдени негізделген; дискурсты зерттеу біздің әлеуметтік мәдени қатынастардың саласына шығару үшін қажет, мұнда дискурсты талдаудың міндеттері лингвистиканың тапсырмаларынан артып түседі.
Көркем дискурс кез-келген сөзге диалогтық өлшемді енгізеді - мұнда ойын басталады - әр түрлі дауыстардың өзара әсерлесуі, оған авторлық және бір субъектінің ішкі дауыстары енеді. Көпдауыстылық немесе әр тілдік тек қана көркем дискурсты сипаттап қана қоймай, сонымен қатар автордың, кейіпкерлердің, көрермендердікін де сипаттайды, ол да диалогқа енгізіледі. Мынадай терминдер: әр тілдік, көпдауыстылық, полифония субъектінің тілдік біркелкі еместігін және көркем мәтіннің диалогтық өлшемін көрсетеді. Сөйлеуші субъектінің сөздеріне біреудің сөзінің енгізілуінің барлық нюанстары диалогтық сөздің әр түрлерімен беріледі, ол Бахтиннің тура емес сөйлеуінің сипаттамасында көрсетілген. Тура, жанама жіне өзіндік емес тура тілдің берілуінің әр түрлі әдістері диалогтық тілдің түрін көрсетеді.
Қарым-қатынастың көп түрлілігі мен формасын көрсететін көркем дискурс диалогтың кең мағынасында түсіндірілуі үшін бай материалға ие. Бахтин көрсеткендей, көркем сөз, фильмді көруден визуалды эффектісімен жиынтығында әр тілдік, көп дауысты толықтық ретінде өмір сүреді, ол арқылы автор әлеуметтік диалогқа қатысады.
Көркем дискурс бір жағынан басқа әлеуметтік-дискурсивті формациялармен және биліктің құрылымдарымен үйлесетін болса, олар оған енгізілген, ал басқа жағынан - ол көркем әлемнің шарттарын қолдана және жеңуге деген мүмкіндігі бола отырып, немесе уақытша дәстүрлі логикалық жүйелердің тәртібі мен мағынаны тудырумен өзіндік дискурсивті кеңістікті ашады. Көркем дискурстағы тіл мен бейнелер тілдік қолданудың барлық тілдік қолданылу ерекшеліктерін бұза отырып, ол қарапайым өмірде шек қоймаған, шешілмеген, маргинализацияланған, басым болған, дауысынан айрылғанды қолданудың барлық ережелерін бұзады, соның арқасында өзара ену ашылады, аралықтың күйі беріледі, шешіледі және бірін-бірі толықтырушы мәдени және әлеуметтік түсініктер арасындағы айырмашылықтардың арасы ашылады, олар хронотопта бекітілген. Мұнымен қоса көркем дискурс ризома тәріздес кең өріс болып табылады, мұнда түбірлік алмасулар барлық көп түрліліктің беткейінде адамдардың сипаттарының, бейнелерінің, көріністерінің және тілдіренің пайда болуына кедергі болмайды [10, б. 73].
Көркем фильмнің авторлық дискурсы көркем кеңістік пен уақыттың шеңберіндегі әлемнің субъективті картинасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz