Шеттілдік қатынастық сөз-тілдік негіздері
КІРІСПЕ 3
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ 4
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық.педагогикалық проблема тәрізді 4
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері 4
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері 4
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ.ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 4
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі 4
2.2 Қатынастық лексикаға оқыту 4
2.3 Қатынастық грамматикаға оқыту аспектісі 4
ҚОРЫТЫНДЫ 4
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 4
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ 4
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық.педагогикалық проблема тәрізді 4
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері 4
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері 4
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ.ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 4
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі 4
2.2 Қатынастық лексикаға оқыту 4
2.3 Қатынастық грамматикаға оқыту аспектісі 4
ҚОРЫТЫНДЫ 4
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 4
Қазіргі кезде жаһандану және белсенді инновациялық технологиялардың қолайлы жағдайларын іздестіруі байқалады, өсіп келе жатқан жасұрпақты тәрбиелеудің механизмдері, басқа мәдениеттермен қарым-қатынаста болуға шақырады. Әлемнің өзара байланысты және өзара тәуелді жағдайында оқушыларды дайындаудағы құрал – көптілділік болып табылады.
Адамның өмір сүру салты заманауи жағдайларында белгілі түрде жойылатынын, көптеген ұлттық айырмашылықтары жоғалатынын, адамның өз ұрпағымен байланысы, алдыңғы ұрпақпен рухани тәржірибесінің құндылығын жоғалтатынын атап өту қажет. Сондықтан, ұстаз алдына халықтардың мәдениетті дәстүрлердің білімі мен тәжірибесін, білім беру ортасында жайлы дүниежүзілік мәдениеттің және жалпы адамзаттық құндылықтарын қолдана білетін, әлеуметтік-белсенді тұлғаның қалыптасуында ықпалын тигізе алатын үлкен міндет қойылады. Бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруға, жан-жақты жағымды тұлғаны көп ұлтты және көп мәдениетті ортада пайдалы және белсенді өмір сүре алатын, жеткілікті түсінігі бар және басқа ұлттардың мәдениетін сыйлайтын, бейбітшілікте және келісімде өмір сүру үшін көптілділікті білім беру қажет.
Дүниежүзілік экономикалық кеңістікте жаһандану және интергация жағдайында Қазақстан көптілділік білім беруді жетілдіруін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жoлдауында көптілділікті оқытудың өзектілігі көрсетілген, өйткені «біздің еліміздің ең маңызды және негізгі басымдығы көпұлттылық және көптілділік болып табылады» 1.
Қазақстан Республикасы Президентінің қойған міндеттеріне сәйкес білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [2], Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [3] және «Тілдердің үш тұғырлығы» мәдениеттік бағдарламасындағы [4] 2020 жылында барлық қазақстандықтар қазақ тілін, 95%-ы – орыс және 25%-ы ағылшын тілдерін меңгеру тиіс деп көрсетілген.
Үштілділіктің саясатын тіршілікке жүзеге асыру, үштілділік құндылықтарын қабылдау сияқты және көптілділік тұлғаны шағын жинақты мектептердің жағдайында ғылыми жобалардың өзектілігін көрсетеді және тәжірибелік іс-шаралардың айқындауын талап етеді.
Оқыту процесінің ұйымдастыруы белгілі болғанда ғана мазмұнын ерекше іріктеген жағдайда ғана, оқыту қағидаларының, арнайы технологияны әзірлегенде, сәйкес жоспарлауды қарастырғанда, оқыту және осы оқытудың қорытындыларын бақылағанда полилигвалық тұлғаны қалыптастыру мүмкін.
Адамның өмір сүру салты заманауи жағдайларында белгілі түрде жойылатынын, көптеген ұлттық айырмашылықтары жоғалатынын, адамның өз ұрпағымен байланысы, алдыңғы ұрпақпен рухани тәржірибесінің құндылығын жоғалтатынын атап өту қажет. Сондықтан, ұстаз алдына халықтардың мәдениетті дәстүрлердің білімі мен тәжірибесін, білім беру ортасында жайлы дүниежүзілік мәдениеттің және жалпы адамзаттық құндылықтарын қолдана білетін, әлеуметтік-белсенді тұлғаның қалыптасуында ықпалын тигізе алатын үлкен міндет қойылады. Бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруға, жан-жақты жағымды тұлғаны көп ұлтты және көп мәдениетті ортада пайдалы және белсенді өмір сүре алатын, жеткілікті түсінігі бар және басқа ұлттардың мәдениетін сыйлайтын, бейбітшілікте және келісімде өмір сүру үшін көптілділікті білім беру қажет.
Дүниежүзілік экономикалық кеңістікте жаһандану және интергация жағдайында Қазақстан көптілділік білім беруді жетілдіруін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жoлдауында көптілділікті оқытудың өзектілігі көрсетілген, өйткені «біздің еліміздің ең маңызды және негізгі басымдығы көпұлттылық және көптілділік болып табылады» 1.
Қазақстан Республикасы Президентінің қойған міндеттеріне сәйкес білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [2], Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [3] және «Тілдердің үш тұғырлығы» мәдениеттік бағдарламасындағы [4] 2020 жылында барлық қазақстандықтар қазақ тілін, 95%-ы – орыс және 25%-ы ағылшын тілдерін меңгеру тиіс деп көрсетілген.
Үштілділіктің саясатын тіршілікке жүзеге асыру, үштілділік құндылықтарын қабылдау сияқты және көптілділік тұлғаны шағын жинақты мектептердің жағдайында ғылыми жобалардың өзектілігін көрсетеді және тәжірибелік іс-шаралардың айқындауын талап етеді.
Оқыту процесінің ұйымдастыруы белгілі болғанда ғана мазмұнын ерекше іріктеген жағдайда ғана, оқыту қағидаларының, арнайы технологияны әзірлегенде, сәйкес жоспарлауды қарастырғанда, оқыту және осы оқытудың қорытындыларын бақылағанда полилигвалық тұлғаны қалыптастыру мүмкін.
1. Президенттің халыққа жолдауы «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемелекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасы «Тілдердің үштұғырлылығы» мемлекеттік мәдени жобасы.
5. Тулепбаева Г.Қ.. Шет тілін оқыту психологиясы пәнінен лекциялар жинағы. Шымкент 2009ж.
6. Артықбаева А. Қ. «Методика обучения монологической устной речи в языковом вузе» . Канд. Дисс. - М: 1982, 240 с.
7. Гез Н.И. «Теория обучения иностранным языкам». Лингводидактика и методика. М., «Высшая школа»; 1982, 250 стр.
8. Гальскова Н.Д. «Проблема целей и содержания обучения иностранным языкам». ИЯШ, 2004, №1 стр 160
9. Верещагина И.Н., Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в общеобразовательных учреждениях. –М.: Просвещение, 1998. –С.17-35.
10. Вятютнев М.Н. Обучение иностранному языку в начальной школе// Иностранные языки в школе. –1990. –С. 43.
11. Иманқұлова С. А. «Жаңаша оқыту әдістемесі», Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы, Филология сериясы, 255 бет, №1, 2006 ж..
12. М. С. Сақтағанова, Н. Қ. Алиева, Н. Қ. Айтбаева «Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, 43-бет, №3, 2006 ж.
13. Г. Б. Ботағарина, «Ағылшын тілін оқытудағы бүгінгі белес», Білім, 70-бет, №3, 2006 ж.
14. Г. С. Шамшырақова «Ағылшын тілін оқытудың құрылымы», 12-бет, Кәсіптік мектеп, №3, 2007 ж..
15. Г. М. Жұмайқызы, «Ағылшын және қазақ тілдеріндегі салыстырмалы ерекшеліктер», Білімдегі жаңалықтар №3, 120 бет, 2006 ж..
16. Булатбаева К.Н. «Научно – методические основы формирования полиязычной личности в школе и вузе: когнитивно – коммуникативная технология обучения полиязычию». - 351 с.
17. Комкова И.Ф. Английский язык для детей. –М.: Просвещение, 2000. – С. 300.
18. Конышева А.В. Игровой метод в обучении иностранному языку. –СПб., 2006. –150с.
19. Кувшинкин В.И. Методика обучения иностранному языку в начальной школе. –М.: Просвещение, 2000. 250с.
20. Негневицкая Е.И., Никитенко 3.Н., Артамонова И.А. Английский язык: Учебное пособие для класса общеобразовательных учреждений. –М.: Просвещение, 1994. –С.143.
21. Пассов Е.И., Кузовлев В.П., Учитель иностранного языка. –М., 1993. –С.40.
22. Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранным языкам в средней школе. –М.: Просвещение, 1991.-182 с.
23. Соловьева Е.Н. Методика обучения иностранным языкам. Базовый курс. –М.: Просвещение, 2005. –С.55-57.
24. Щерба О.В. Обучение иностранному языку языку в начальной школе. –М., 2005. –С.60-85.
25. Tom Hutchinson OXFORD UNIVERSITY PRESS. Hotline. 2006. 250с.Гальперин П.Я. Современная методика английского языка. –М.: Просвещение, 1995. –С. 45-60.
26. Бим И.Л., Каменецкая Н.П. О преподавании иностранных языков на современном этапе. // ИЯШ - 1995,№ 3 - с. 6 - 11.
27. Старков А.П. Основы обучения устной иноязычной речи.–М.: Просвещение, 1988.
28. Кузовлёв В. П., Лапа Н. М. Книга для учителя к учебнику для 8 класса общеобразовательных учреждений. - М, 2001.
29. Кузовлёв В. П., Лапа Н. М. Книга для учителя к учебнику для 9 класса общеобразовательных учреждений. - М, 2000.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
3. Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемелекеттік бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасы «Тілдердің үштұғырлылығы» мемлекеттік мәдени жобасы.
5. Тулепбаева Г.Қ.. Шет тілін оқыту психологиясы пәнінен лекциялар жинағы. Шымкент 2009ж.
6. Артықбаева А. Қ. «Методика обучения монологической устной речи в языковом вузе» . Канд. Дисс. - М: 1982, 240 с.
7. Гез Н.И. «Теория обучения иностранным языкам». Лингводидактика и методика. М., «Высшая школа»; 1982, 250 стр.
8. Гальскова Н.Д. «Проблема целей и содержания обучения иностранным языкам». ИЯШ, 2004, №1 стр 160
9. Верещагина И.Н., Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в общеобразовательных учреждениях. –М.: Просвещение, 1998. –С.17-35.
10. Вятютнев М.Н. Обучение иностранному языку в начальной школе// Иностранные языки в школе. –1990. –С. 43.
11. Иманқұлова С. А. «Жаңаша оқыту әдістемесі», Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы, Филология сериясы, 255 бет, №1, 2006 ж..
12. М. С. Сақтағанова, Н. Қ. Алиева, Н. Қ. Айтбаева «Ағылшын тілін оқытудың әдістері», Білім, 43-бет, №3, 2006 ж.
13. Г. Б. Ботағарина, «Ағылшын тілін оқытудағы бүгінгі белес», Білім, 70-бет, №3, 2006 ж.
14. Г. С. Шамшырақова «Ағылшын тілін оқытудың құрылымы», 12-бет, Кәсіптік мектеп, №3, 2007 ж..
15. Г. М. Жұмайқызы, «Ағылшын және қазақ тілдеріндегі салыстырмалы ерекшеліктер», Білімдегі жаңалықтар №3, 120 бет, 2006 ж..
16. Булатбаева К.Н. «Научно – методические основы формирования полиязычной личности в школе и вузе: когнитивно – коммуникативная технология обучения полиязычию». - 351 с.
17. Комкова И.Ф. Английский язык для детей. –М.: Просвещение, 2000. – С. 300.
18. Конышева А.В. Игровой метод в обучении иностранному языку. –СПб., 2006. –150с.
19. Кувшинкин В.И. Методика обучения иностранному языку в начальной школе. –М.: Просвещение, 2000. 250с.
20. Негневицкая Е.И., Никитенко 3.Н., Артамонова И.А. Английский язык: Учебное пособие для класса общеобразовательных учреждений. –М.: Просвещение, 1994. –С.143.
21. Пассов Е.И., Кузовлев В.П., Учитель иностранного языка. –М., 1993. –С.40.
22. Рогова Г.В., Рабинович Ф.М., Сахарова Т.Е. Методика обучения иностранным языкам в средней школе. –М.: Просвещение, 1991.-182 с.
23. Соловьева Е.Н. Методика обучения иностранным языкам. Базовый курс. –М.: Просвещение, 2005. –С.55-57.
24. Щерба О.В. Обучение иностранному языку языку в начальной школе. –М., 2005. –С.60-85.
25. Tom Hutchinson OXFORD UNIVERSITY PRESS. Hotline. 2006. 250с.Гальперин П.Я. Современная методика английского языка. –М.: Просвещение, 1995. –С. 45-60.
26. Бим И.Л., Каменецкая Н.П. О преподавании иностранных языков на современном этапе. // ИЯШ - 1995,№ 3 - с. 6 - 11.
27. Старков А.П. Основы обучения устной иноязычной речи.–М.: Просвещение, 1988.
28. Кузовлёв В. П., Лапа Н. М. Книга для учителя к учебнику для 8 класса общеобразовательных учреждений. - М, 2001.
29. Кузовлёв В. П., Лапа Н. М. Книга для учителя к учебнику для 9 класса общеобразовательных учреждений. - М, 2000.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қарағанды Болашақ университеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Шет тілін оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Шеттілдік қатынастық сөз-тілдік негіздері
Орындаған: ________ топ студенті
Ғылыми жетекші:
____________________________
Қарағанды 2013
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық-педагогикалық проблема тәрізді 5
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері 10
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері 16
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ-ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 19
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі 19
2.2 Қатынастық лексикаға оқыту 27
2.3 Қатынастық грамматикаға оқыту аспектісі 34
ҚОРЫТЫНДЫ 49
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде жаһандану және белсенді инновациялық технологиялардың қолайлы жағдайларын іздестіруі байқалады, өсіп келе жатқан жасұрпақты тәрбиелеудің механизмдері, басқа мәдениеттермен қарым-қатынаста болуға шақырады. Әлемнің өзара байланысты және өзара тәуелді жағдайында оқушыларды дайындаудағы құрал - көптілділік болып табылады.
Адамның өмір сүру салты заманауи жағдайларында белгілі түрде жойылатынын, көптеген ұлттық айырмашылықтары жоғалатынын, адамның өз ұрпағымен байланысы, алдыңғы ұрпақпен рухани тәржірибесінің құндылығын жоғалтатынын атап өту қажет. Сондықтан, ұстаз алдына халықтардың мәдениетті дәстүрлердің білімі мен тәжірибесін, білім беру ортасында жайлы дүниежүзілік мәдениеттің және жалпы адамзаттық құндылықтарын қолдана білетін, әлеуметтік-белсенді тұлғаның қалыптасуында ықпалын тигізе алатын үлкен міндет қойылады. Бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруға, жан-жақты жағымды тұлғаны көп ұлтты және көп мәдениетті ортада пайдалы және белсенді өмір сүре алатын, жеткілікті түсінігі бар және басқа ұлттардың мәдениетін сыйлайтын, бейбітшілікте және келісімде өмір сүру үшін көптілділікті білім беру қажет.
Дүниежүзілік экономикалық кеңістікте жаһандану және интергация жағдайында Қазақстан көптілділік білім беруді жетілдіруін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жoлдауында көптілділікті оқытудың өзектілігі көрсетілген, өйткені біздің еліміздің ең маңызды және негізгі басымдығы көпұлттылық және көптілділік болып табылады 1.
Қазақстан Республикасы Президентінің қойған міндеттеріне сәйкес білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [2], Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [3] және Тілдердің үш тұғырлығы мәдениеттік бағдарламасындағы [4] 2020 жылында барлық қазақстандықтар қазақ тілін, 95%-ы - орыс және 25%-ы ағылшын тілдерін меңгеру тиіс деп көрсетілген.
Үштілділіктің саясатын тіршілікке жүзеге асыру, үштілділік құндылықтарын қабылдау сияқты және көптілділік тұлғаны шағын жинақты мектептердің жағдайында ғылыми жобалардың өзектілігін көрсетеді және тәжірибелік іс-шаралардың айқындауын талап етеді.
Оқыту процесінің ұйымдастыруы белгілі болғанда ғана мазмұнын ерекше іріктеген жағдайда ғана, оқыту қағидаларының, арнайы технологияны әзірлегенде, сәйкес жоспарлауды қарастырғанда, оқыту және осы оқытудың қорытындыларын бақылағанда полилигвалық тұлғаны қалыптастыру мүмкін.
Аспектілік сабақ сөйлеу қызметінде, қарым-қатынас жасау кезінде сол немесе басқа тілдік құралды қалыптастыру ерекшеліктерін ашуға бағытталған. Сабақтың мұндай түрінде мұғалім сол немесе басқа бөлімді блогтық әдіспен ұсынып, ағылшын тілінің спецификалық құралдарына (мысалы, етістіктің аяқталған және аяқталмаған түрлері, оларды сөйлеу кезінде қолдану) толығырақ тоқтап, сөйлеудегі қандай да бір лексикалық, грамматикалық қателерді түзете алады (сөздер мен фразеологизмдерді дұрыс қолданбау, жалғауларды шатыстыру, сөздерді дұрыс байланыстырмау, басқару кезінде грамматикалық формаларды қате таңдау, етістік формалары түрлерін ажырата алмау және т.с.с.).
Тілдік материалды беру кезінде функционалдық принциптерді іске асыру міндетті болып табылады, яғни оқытылатын материалды әрекет арқылы (сөйлеу кезінде) ұсыну, ереже-нұсқаулықтар орын алуы мүмкін. Тілдік даярлық, сөздік жаттығулар ара-қатынасы мынадай: 10%; 50-60%; 25-30%. Көріп отырғанымыздай, сөйлемде сол немесе басқа грамматикалық түрлерді табудағы дәстүрлі тілдік жаттығулар, әртүрлі сөйлем типтерін құру минимумға дейін жеткізілген. Келесі сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып айтыңдар, Аяқталған етістік түрін қолданып өтініш жасаңдар сияқты дайындайтын сөйлем типтері көп болуы тиіс, себебі мұндай сабақтағы басты міндет оқылып жатқан материалды сөйлеу кезінде қолдана білу болып табылады. Нақты тілдік құралды пайдалануға бағытталмаған сөйлеу жаттығулары алдыңғы жаттығулар негізіне алынған дағдыларды автоматтыққа дейін жеткізеді. Осындай сабақ түріндегі тексерілетін қабілет пен дағды білім стандарты мазмұнымен анықталады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: шет тілдік қатынастық сөз-тілдік негіздерін қарастыру.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі күндегі заман талабына сай шет тілін оқытудың дыбыстық, лексикалық, грамматикалық қатынастық аспектілерін талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
шет тіліне оқытудың негіздерін қарастыру;
оқытудың заманауи тәсілдерін ұсыну;
шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктерін талдау;
қатынастық дыбыстау аспектісін талдау;
қатынастық лексикаға оқытуды қарастыру;
қатынастық грамматикаға оқыту аспектісін зерттеу.
Зерттеу нысаны шет тілін оқыту әдістемесі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық-педагогикалық проблема тәрізді
Оқыту термині жиі пайдаланылатын мағынада отбасы, мектеп, жоғарғы оқу орны, қауымдастықтың арнайы ұйымдастырылған жағдайында қоғамдық -тарихи, әлеуметтік тәжірибені басқа адамға мақсатты бағытталған, біртіндеп беруді (трансляция) білдіреді. Оқушының позициясынан оның осы тәжірибені "үйретуге жарамдылық" терминінде қабылдап алу қабілеттілігі жиі байқалады және осы прцестің нәтижесі "үйретілген" терминінде. Оқытушы позициясын алып тұрған адам- педагог. Оқытудың әрекеті бұл оқытушының әрекеті, оқыту әрекеті бұл педагогикалық әрекет. Осы тұрғыда, яғни оқыту әрекетінің бірқатар оқыту мазмұны, оқыту бағдарламасы, әдістемесі, оның ара-қатынасы жайында қарастырамыз.
Оқытудың мазмұны мен бағдарламасы В.В.Давыдовтың тұжырымымен көрсетіледі. Олар:
- оқу тәрбие беру процесі бұл оқу пәндері жүйесінің мазмұнын меңгеру негізінде жүзеге асырылады.
- әрбір оқу пәнінің қоғамдық сананың кез-келген жоғары формасын меңгеруі, өзіндік бейнеленуі болып келеді.
- Оқу пәнінің өзегі оның бағдарламасы болып табылады.Яғни меңгеруге арналған білім мен құрылымында біліктердің жүйелі және төменнен жоғары бағалануы.
- Оқу пәнінің мазмұнын көрсететін бағдарлама оның білім берудегі әдістерін, дидактикалық құралдардың сипатын, оқу мерзімін анықтайды, ұсынылған материалды меңгеру барысында оқушыларда қалыптасатын ойлану түрін жобалайды.
- Оқу пәндерінің мазмұнын оқу әрекетінің ерекшеліктері мен құрылымына сәйкес әзірленуі қажет.
Тұлға құрылымында түсінік берілген, педагогикалық іс- әрекет субьектінің сапаларын қарастыру, индивидтік, туа берілген және өзіндік, өмір барысында жинақталған тұлғалық сапаларды педагогикалық іс әрекет ерекшеліктерімен теңестіруге мүмкіндік береді [525-26 ТКҚ].
К.К Платонов бойынша, тұлға күрделі құрылым ретінде қарастырылады.
-Жоғары, тәрбиелеу жолымен қалыптастырылған бағыттылықтың негізінен әлеуметтік шартталған шағын құрылым.
-Тәжірибе шағын құрылымы, оған оқыту жолымен алынған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады.
-Шағын құрылым, психикалық процестердің биологиялық нышандар негізінде жаттығулар жолымен қалыптастырылған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады.
- Төменгі, негізінен, биологиялық шартталған тұлғаның шағын құрылымы темпераментті, қайталау жолымен қалыптасатын жастық қасиеттерді қамтиды.
Педагогтың өз кәсібіне сәйкестілігінің екінші жоспары оның педагогикалық іс әрекетке тұлғалық дайындығы.Дайындық адамның мамандыққа деген рефлексияланған бағыттылығын, оның дүниетанымдық кемелдігін, кең жүйелі кәсіби пәндік құзырлығын және де комуникативтік, дидактикалық қажеттіліктер мен аффиляцияға деген қажеттілікті ұйғарады.
Басқа адамдармен өзара әрекетттесуге, педагогикалық қарым қатынасқа араласу адамның педагог іс әрекетәне сәйкестілігінің үшінші жоспарын айқындайды.
Адамның педагогикалық іс-әрекетке жарамдылығы, дайындығы және кірісуі оның субьективтік сипттамасының үш жағының мәні. Педагогтың өз мамандығына және педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестілігінің барлық жоспарлары неғұрлым толығырақ, мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалармен ең турашыл, ақкөңіл және айнып кетпейтін өзара әрекеттесу серіктері ретінде жұмыс істеуде көрінеді.
Талдаудың жоспарлары мен обьектілері мұғалім іс әрекетінің түрлі формалармен, яғни, сабаққа дайындықпен, сабақты өткізумен, оның аналитикалық талдауымен,мұғалімнің өткізілген сабақты өзінің бағалауымен теңестірілуі мүмкін.
Шет тілін оқыту психологиясы пәнін алдын ала талдай отырып, мұғалім жалпы, жас ерекшелік, педагогикалық, әлеуметтік психология, оқу пәніне оқыту психологиясысалаларынан саналы және мақсатты түрде теоретикалық білімдерді пайдаланады. Осы кезеңде мұғалім алдында оқу процесін ұйымдастырудың негізгі психологиялық проблемалармен қатар, оларға үш факторға бөлінеді.
Бірінші фактор, оқыту процесіне әсер етуші бұл оқу пәні, оның өзгешелігі.
Екінші фактор білімдерді меңгеруге әсер етуші мұғалімнің даралық психологиялық және кәсіби ерекшеліктері.
Үшінші фактор шәкірт тұлғасы, оның жастық және даралық психологиялық ерекшеліктері, ақыл ойының дамуы, бейімділігі [612-13 ААҚ].
Шет тілі оқу пәні ретінде шәкірттердің психикалық танымдық процестерінің мәнділігіне өзгеше із қалдырады. Мысалға түйсік пен қабылдау процестерінде жеке тұрғыдан есту және моторлық сезімталдық ерекше маңызды. Шет тілі шәкірттердің қысқа және ұзақ мерзімді есте сақтауларына жоғары талап қояды.
Көптеген зерттеушілер ұсыгиялық ұсынған сабақты психологииялық талдаудың схемасын жалпылау (шет тілі сабағының) мұндай талдаудың іс әрекеттік тұрғыдан келу негізіндегі жалпы моделін анықтауға мүмкіндік береді.Шет тілі мұғалімінің психологиялық ерекшеліктері: тұлғалық және кәсіби бағыттылығы.
Сабақты психологиялық талдаудың негізгі формасының сипаттамасы
Адам ойлауында негізгі екі ойлау процесінің бірі ретінде анықталған, бастапқы теоретикалық анықтауға сүйенеді. Талдау С.Л. Рубинштейн бойынша бұл затты, құбылысты, жағдайды ойша бөлшектеу және оны құраушы элементтерді, бөлшектерді, сәттерді, жақтарын айқындау; біз талдау арқылы көп жағдайда, бізге қабылдаумен берілетін кездейсоқ, маңыздылығы аз байланыстардан құбылыстарды бөліп аламыз. Талдау формалары сан алуан. Оның неғұрлым толық формасы синтез арқылы талдау болып табылады, мұнда ...синтез талдау тарапынан бөлінген элементтердің азды-көпті мәнді байланыстар мен қатынастарын аша отырып бөлшектенген тұтасты қайта қалпына келтіру [756-58 ГНИ].
Мұғалім сабақ үстінде әр жеке оқушымен, тұтастай сыныппен, оқытылып отырған материалмен сан алуан байланыстарға түсіді. Осыған орай мұғалімнің өзі, мазмұнын оқушылар игеріп отырған оқу пәнімен белгілі бір байланысқа түсе отырып, оқушылар үшін жаңа сапамен қасиеттер жағынан көрінеді: мұғалім ретінде қызықты әңгімелесуші ретінде зерттеуші ретінде, орындаушы ретінде және кіші мектеп жасындағыларды оқыту барысында, ән айтқанда. Оның жаңа байлныстарға түсуіне байланысты, одан үнемі жаңа мазмұндар, яғни, пәндік, тұлғалық, интеллектуалдық, іс-әрекеттік, мінез-құлықтық мазмұндар сарқылып алынады.
Психологиялық талдауға жататын сабақтың психологиялық компененттері ретінде, ең алдымен, оқу процесінің екі белсенді субъекті, мұғалім және оқушылар, олардың өзара байланысын белгілейтін оқу пәні және барлық жақтарды біріктіруші өзара әрекеттесу процесі қарастырылады. Сабақ біртұтас жүйе болғандықтан, оның компонентері өзара байланысты және өзара тәуелді болады. Олар бір-бірімен арақатынаста көрсетілуі мүмкін және жіктелуі мүмкін. Осылайша сабақтың психологиялық талдауы синтез арқылы формасында елестетуге болады. Осыған назар аудару маңызды, себебі адам талдапотырған объект орналасқан байланыстар мен қатынастар жүйесін қаншалықты аша бастағанына қарай, ол осы объектінің жаңа,әлі белгісіз белгілерін байқап, ашып және талдай бастайды, керісінше, ол осындай байланыстар жүйесін өзі ашпағанша, ол оны шешу үшін қажетті жаңа және керек қасиеттерге, тіпті оған ол туралы айтса да, оған тура көрсетсе де назар аудармайды. (А.В. Буршилский) [813-19 ГНД].
Сабақ компонентері арасындағы барлық сан алуан өзара байланыстарды бейнелеуші синтез арқылы сабақты талдау формасы, мұғалімнің оқыту мен үйретудің ең күрделі психологиялық сәттерін неғұрлым терең тануына ықпал етеді. Сабақты психологиялық талдау барысында, мұғалімнің талдамалық іскеліктері айқындалып, бірге қалыптасады, ол оның педагогикалық іс-әрекетінің гностикалық фнукцияларын табысты орындау үшін қажет екені атап көрсетіледі. Бұл жерде мұғалімнің талдамалық іскерлігінің өзі оның даралық-психологиялық бірқатар ерекшеліктерімен анықталады, солардың ішінде, мысалы, байқағыштық, талдамалылық, алға тәуелсіздік, ақыл сыншылдығы. Сабақ талдауының өзі, кәсіби-педагогикалық шеберлікті жоғарлатудың тиімді құралы бола тұра, мұғалім де осы сапалардың қалыптасу мен дамуына ықпал етеді. Ол мұғалімнің өзінің педагогикалық іс-әрекетін түсінудің, оқу процесінде оның қолынан ненің келгенін, ненің келмегенін ұғынудың неғұрлым тиімді құралы, яғни, педагогикалық рефлексия құралы болып табылады.
Сабақты талдау көбінесе отандық психологиялық мектептің негізін қалаушы приципінің жалпы психологиялық позициясы тұрғысынан жүргізіледі-дамушы және тәрбилеуші оқыту принципі. Осыған орай, сабақ та осы позициядан түсіндіріледі. Оны бейнелеп көрсету ретінде, Л.Т.Охитина бойынша, сабақтың келесі кең түрдегі түсіндірмесін келтірейік.
1. Сабақ сабақтың өзі үшін емес, ол оқушы тұлғасына әсер ету үшін жүргізіледі; бағдарламаның қандай да бір сұрақтарын өту үшін емес, ол осы бағдарламалық сұрақтар материалының негізінде тұлғаның белгілі бір интелектуалды, моралдық, еріктік және басқа сапалары қалыптастыру үшін жүргізіледі.
Интеллект арқылы сезімдерге әсер ету және сезімдер арқылы интеллектке әсер етуді байланыстыру керек. Оқыту процесі оқушының интеллектуалдық аясына ғана емес, оның тұтастай психикалық дамуына өзгеріс енгізуі керек. Оқыту тұлға құрылымына өзгеріс енгізбесе, дамытушы бола алмайды.
2.Тұлға құрылымындағы өзгеріс оқушы ішкі түрткі арқылы әрекеттенгенде ғана жүреді. Мәжбүр ету арқылы меңгерілген әрекет- шарт өзгерген кезде бірден бұзылады. Ішкі түрткі бойынша меңгерілген әрекет өзгерген жағдайларда да сақталынып қалады, себебі тұлға құрылымына енеді. Осы жерден жалқаулық үшін ұрыспай, танымдық ббелсенділік пен қызығушылықты ынталандыру, талапты орындамағаны үшін жазаламай, мұғалімнің шәкірттердің іс-әрекетіне қойған талабына-олардың өздерінің ішкі түрткісі болтындай етіп ұйымдастыру деген шешім шығады.
3.Тәрбиелеуші оқытуды сабақтың тәрбиелік сәттеріне теңестіруге болмайды. Сабақтың барлық элементтері өз мәні бойынша тәрбиелеуші болуы керек. Барлық тәрбиелік құралдардың, сабақ әдістері мен формалардың үлестіруші орталығы нақты психологиялық мақсат болуы керек.
4. Кез-келген сабақтың орталық компоненті-шәкірттердің танымдық белсенділігін ұйымдастыру. Жетекші танымдық процесс-ойлау мен қиялдау болып табылады. Талдамалылық-синтетикалық іс-әрекет негізінде, осы екі процесс арқылы білімдер мен интеллектуалдық ептіліктердің қалыптасуы, проблемалық мәселелерді зерттеу және міндеттерді шығармашылық шешу жүзеге асады.
Ойлау мен қиялдаудың продуктивті жұмыс істеуінің қажетті шарты шәкірттердің қабылдау мен есте сақтауын дұрыс ұйымдастыру, белгілі бір ұстаным мен зейінді ұйымдастыру болады.
5. Оқытудың табыстылығы сыртқы факторлардан ғана емес сабақтардың мазмұны, әдістемелерді жетілдіру, мұғалім шеберлігі, сондай-ақ сыртқы жағдайларға, яғни, шәкірттердің даралық-психологиялық ерекшеліктеріне де байланысты [985-86 ВИН].
Келтірілген сабақ түсіндермесі тек дамыта оқыту принципін барынша толықтай бейнелеп қана қоймайды, сондай-ақ оның проблемалылығыны, мотивтендірілгендігін, үйренушілердің даралық ерекшеліктерін есепке алу қажеттілігін белілейді.
Сабақты психологиялық талдаудың үш жоспары
Сабақтың психологиялық талдауын құбылыс ретінде айта келе, оның үш жоспарын бір-бірінен айқын ажыратып алуға болады. Бірінші жоспар-шәкірттерді тәрбиелеуге, тұлғасын дамытуға, оның ғылыми дүние танымын, оқыту процесіндегі өнегелілігін қалыптастыруға қатысты психологиялық талдау. Бұл жоспар сабақты жалпы педагогикалық талдаудың бір бөлігі саналады, мұнда жалпы алғанда, оның жалпы қазіргі замандағы білім берудің жалпы білім берушіліе және тәрбиелік мақсаттарына сәйкестілігі қарастырылады. Білім беру процесін реформалаудың жалпы контексінде оқытудың дәл тәрбиелік жағын күшейту керек, яғни, сабақтың психологиялық талдауына оларды неғұрлым жете қарастыруды жүзеге асыра отырып, оқушыны тұлға ретінде тұлға жайлы кең көлемді сұрақтар енгізу қажеттігі анық. Оқушының позитивті әлеуметтік ұстанымдарын, белсенді әлеуметтік позицияларын қалыптастыру, оның өз нанымдарын дәлелдей алу және қорғауға дайындығын қалыптастыруға мұғалімнің сендірушінің әсерінің психологиялық талдауы өзекті болып отыр. Бұл жерде оқушылардың бойында жауапкершілік сезімін, ынтымақтастыққа дайындығын тәрбиелеу процесінің; жоғарғы санаттағы топ ретінде рухани салауатты, әлеуметтік маңызды мақсатпен біріктірілген, оқу ұжымдарын қалыптастыру шарттарының психологиялық талдауы маңызды болып табылады.
Екінші жоспар сабақтың әдістемелік талдауымен, яғни, оның мақсаттарын, мазмұнын, ұйымдастыруын негіздеумен, т.б. тығыз байланысты. Талдау барысында сабақ шәкірттердің дайындық деңгейіне және олардың интеллектуалдық дамуына қаншалықты сәйкес келетіні қарастырылады. Оқу материалын меңгерудің психологиялық табиғаты, шәкірттердің оқу процесі барысындағы интеллектуалдық белсенділігінің дамуы, жұмыс амал-тәсілдерінің оқушылардың жас ерекшелік және даралық-психологиялық ерекшеліктерімен сәйкестілігі талданады.
Сабаққа талдау жасаудың үшінші жоспары екі тұлғаға бағытталған: біріншісі-бұл оқушы, оның танымдық-коммуникативтік қажеттілігі, оның қалыптасуы мен дамуының шарттары; оның сөздік-ойлау іс-әрекетірің ерекшеліктері; оның коммуникативтік ерекшеліктері, даралық-психологиялық ерекшеліктері т.б., яғни, оқушы оқу іс-әрекетін жетілдіру амалы, мұның өзі бүгінгі күнгі мектеп жағдайында өте маңызды. Сондықтан да екінші тұлға мұғалімнің өзі болып тбылады. Сабақты психологиялық талдаудын бұл жағдайында рефлексия механизмі іске қосылады, яғни, адамның өзінің ішкі дүниесін түсінуі, ұғынуы, вербализациялауы (түрткілерді, күйлерді, тұлға бағыттылығын, талабының дәрежесін, өз іс-әрекетінің барысын, оның табыстарын, т.б.). Педагогикалық рефлексия мұғалімнің педагогикалық іс-әрекет субъекті, басқа адамдарды оқыту мен тәрбиелеу үшін әлеуметтік жауапты тұлға ретінде кәсіби сана сезімімен ара-қатынаста екенін атап өту маңызды.
Сабаққа психологиялық талдау жүргізу процесінде педагогикалық рефлексия объекті ретінде, ең алдымен, педагогикалық іс-әрекеттің өзіндік түрткілері болып табылады.Зерттеушілердің көрсетуінше, позитивті әлеуметтік-мәнді түрткілерімен қатар (жастарымен, балалармен жұмыс істеу тілегі, өз енбегінің қоғамдық мәнділігін, т.б.) мұғалімдер педагогикалык іс-әрекетпен емес, керісінше, сыртқы жағдайлардың әсерімен (сүйікті пәнмен айналысу мүмкіндігі, мысалы, математика, шет тілі, ақыл-ой еңбегімен байланысты кәсіпке деген қызығушылық және т.б) байланысты түрткілерді жетекшілікке алады. Осыған байланысты, мен осы іс-әрекетті не үшін атқарамын деген өз-өзіне қойылған сұраққа жауап оның орындалу сипатына, оның тиімділігінің артуына жағымды әсер етуі мүмкін. Сонымен бірге, мұғалімнің педагогикалық процестің өзінің сипатын, яғни, пән мұғалімінің профессиограммасында бейнеленген функцияларды саналы аңғаруға да маңызды. Оларға, бұрын көрсетілгендей, ең алдымен, операционалды-құрылымдық функциялар тобы жатады. Мұғалімнің психологиялық талдау объектісі болып табылатын процесс пен сыныптағы өз іс-әрекетінің нәтижесіне эмоционалдық реакциясының маңыздылығы да аз емес. Басқаша айтқанда, мұғалім бұл процесте өзі басқаратын оқушылардын іс-әрекетіне жауап ретінде пайда болатын эмоциалдық күйді саналы аңғара алады. Жағымды эмоцианалдық реакциалардың бұл іс-әрекетті нығайтатыны, ал теріс реакциялар деструкциялап, әрекеттесу қабілетінен айыратыны белгілі [1076-77 ВМН].
Психологиялық талдау барысында рефлексия объекті ретінде педагогикалық іс-әрекеті болса, онда ең алдымен, мұғалімнің өз іс-әрекетінің күші және әлсіз жақтарын саналы түсінуі туралы айтылады. Бұл жерде, көрсетілгендей, 100 жағдайдың 98-де мұғалімдер өздерінің сәтсіз сабақтарын жиі және мұқият талдайды. Тек екі мұғалім ғана өздерінің сәтсіздіктерін белгілеп отырады, оның өзіне де тек 15 жылдық тәжірибеден кейін, алдарына сәтті сабақ заңдылықтарын табу мақсатын қойғанан кейін ғана жетеді. Мұғалімнің өзіндік іс-әрекетінің талдауы туралы айта отырып, педагогикалық шеберлікті жетілдіру тұрғысынан мұғалімге сабақты түрлі уақыттық жоспардан, оған дайындық пен оны өткізудің түрлі деңгейлерінде талдау жүргізу керектігін атап өту қажет.
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту әдістемесі ғылым болып қалыптасып келе жатқанына ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт әдістемеге алғаш анықтама берген. Ол: Шетел тілін оқыту әдістемесі салыстырмалы тіл білімінің тәжірибелік айқындауышы, - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына тиесілді. Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар, материалдарды сараптау - әдістемесінің басты мәселесі болған. Сондықтан әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым ретіндегі әдістеме анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен әдістеме үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол - оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Әдістеме - өз алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған берілген нақты анықтама мынадай: Оқыту әдістемесі - оқыту жүйесін, тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым.
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл - заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі жаңа мектептер жаңа әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын - тура принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін (ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа, еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды [1195-97 ИСА].
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы аралас әдіс пайда болды.
Бара-бара шетел тілін оқытудың мақсаттары мен оны меңгертуге деген талап өзгерді. Сөйтіп шетел тілін оқыту жүйесі күйзеліске ұшырады.
Дағдарыс жағдаяты әрдайым түбегейлі өзгерісті талап етеді. Осындай, озық идеялардың жеткіліксіздігі жағдайында коммуникативті оқыту тәсілі жетілдірілді. Дағдарыс нәтижесінде әдістемелік іздестіру жандандырылып, шетел тілін оқытудың заманауи әдістемелік тұжырымдамасы дами түсті. Олар: коммуникативті, интенсивті, іс-әрекеттік және басқалар.
Қазіргі таңда байланыс пен шығармашылық оқытуға негізделген коммуникативті-бағдарлау әдістемесінің орны бөлек.
Шетел тілін оқыту әдістемесі әрдайым толықтырылуы, дамытылуы тиіс деп, Ел президентінің 2011 жылғы жолдауында көрсетілгендей қазіргі шәкірттеріміз ертеңгі күн әлем кеңістігіне еркін ену үшін білім беру жүйесі халықаралық деңгейге көтерілуі керек. Осы мәселені жүзеге асыру мақсатында республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып және әлемдік білім берудің кеңістігіне бағыт алып, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу қолға алынуда. Мектептерде 2 сыныптан ағылшын тілін үйрету эксперимент- сынақтар өткізілуде. Сондықтан да ағылшын тілі мұғалімдеріне қойылатын талаптар ауқымы үлкен. Болашақ шетел тілі мұғалімінің І курстан бастап даярлығын қамтамасыз етудің негізі - болашақ маманның зиялы, интеллект ретінде және сезімтал жан болуы үшін , оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына көмектесу болып табылады [1210-11 ССМ].
Сурет 1. Болашақ шетел тілі мұғалімінің дарярлығын қамтамасыз ету моделі
Болашақ бастауыш сыныптың шетел тілі мұғалімінің әрбір сабағы басынан аяғына дейін балаға деген мейірімге толы болуы керек. Осы бағытта Ш.А.Амонашвили : Мектептегі әрбір күн, әрбір сабақ мұғалім тарапынан оқушыға сыйлық болуы керек. Әрбір оқушының мұғалімнен тілдесуі бала бойына қуаныш пен өмірге деген құлшыныс беру керек деген екен. Сондықтан да әрбір ағылшын тілі сабақтары қызығушылықты ояту, ой ашардан басталады. Яғни мұғалім кішкене балаларға жымиып, оқушылармен жылы амандасып, халжағдайларын сұраумен басталып, өз иелігіндегі 45 минуттық құзіреттілігін өзі сезініп, балаларды да өзіне тарта білуі керек.
Мемлекеттік білім стандартының басты мәселесінің бірі: тіл пәндерін оқытудың регуметивтік , танымдық, этиктік, бағалау бағдары. Оқушылардың тіл аралық түрлі елдің мәдениетін , әдебиетін , экономикасын,саясатын т.б үйрене отырып, халқының , өз елінің тілін, мәдениетін, әдебиетін терең сезініп білуге, дамытуға дағдыланады, үйренеді.
Шетел тілі - үлкен тәрбиелік диапазон. Ол оқушылардың жан дүниесін байытады, ой - өрісін кеңейтеді, көркемдік талғамын кеңейтеді, көркемдік талғамын тәрбиелейді, халықаралық достыққа, мәдениетке тәрбиелейді. Оқудың алғашқы кезіңде оқушы тілдік материалды жеңіл меңгеріп кетуі мүмкін, ол бара- бара материалдың күрделенуіне байланысты оқушы әртүрлі қиыншылықтарға кездеседі. Ал бұған мұғалімдер кезінде көмек жасай алмайды. Демек оқушы тілдің түрлі құбылыстарын меңгеру өте қиын деген ойға келеді. Мұндай қиыншылықтан тек сабақта ойын түрлерін пайдалану арқылы шыгып кетуге болады. Ол үшін мұғаліммен бірге, оқушыда ойынның шартын, ережесін меңгеруі тиіс. Ойын үрлерін мақсатсыз қолдана беруге болмайды. Ойын түрлерін дұрыс қолданып өткізілген сабақта оқушының шетел тілін үйренуге деген ықыласы, сол тілде сөйлеп үйренуге деген ықыласы артып тілді жақсы меңгеруге қызығады.
Зерттеу жұмыстарына қарағанда, оқушының білім алуға деген ықыласы белгілі бір дағдылар мен қабілеттілікті қажет етеді. Сондықтан сабақ процесінде белгілі бір дағды мен қабілет қалыптастыру арқылы танымдық қызығушылық пайда болады. Бастауыш кезең оқушыларында заттың сыртқы түріне қызығушылық басым келеді.
Ағылшын тілін оқыту технологияларын қолдану арқылы студенттер білімінің сапасын көтеру үдерісі - оқыту технологияларының сапасын, студенттердің сол технология бойынша ағылшын тілінен алған білімінің сапасын, ағылшын тілін үйретуші оқытушылардың шығармашылық жұмысының сапасын, ағылшын тілін үйрету әдістерінің сапасын танытатын, анықтайтын ерекше дидактикалық үдеріс. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Студенттер тәжірибе жинақтау барысында кәсіби санасы жетіліп, елжандылық рухы, сана-сезімі жетіліп, даралық қабілеттері де даму үстінде болады. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Педагогикалық технологиялар арқылы ағылшын тілі пәнін меңгертуде мынадай түйінді мәселелер өз шешімін табады:
− ағылшын тілін үйренуші студенттің тілді тереңірек танып-білуіне, өз ойын ағылшын тілінде еркін білдіруге қажетті дағдыларды игеруіне оң ықпал етеді;
− ағылшын тілінің практикалық бағытына басымдылық берілетіндіктен, студенттің білімді өмірде қолданудың маңызы жайында түсінігі дамиды;
− студенттің танымдық қабілеті мен ақпараттық мәдениеті қалыптасады;
− студенттер проблемаларды ынтымақтастықта шешу қажеттілігін түсінеді [1352-53 ББГ]
Қазіргі кезде ағылшын тілі мұғалімнің тапсырмасы балаларды ағылшын тілін меңгертіп қана қоймай, оларды өздігінен жұмыс істеуіне, тілге деген қызығушылықтарын дамыту болып табылады. Сондықтан қазіргі 12 жылдық білім беруде ағылшын тілі екінші сыныптан өтіліп жатыр. Балаларды тілге үйретуде сабақ жеңіл, қарапайым және қызықты болуы қажет, ол үшін оқытудың әдістері мен тәсілдерін дұрыс пайдалана білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс істеп, сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалану қажет. 2-сынып оқушыларына магнитофон тыңдатып, оған еліктеуге үйрету қажет.
Сурет 2. Әдістер
Көрнекті педагог Ш.Амонашвилидің тілдерінде бастауыш кезеңде оқушылардың қатесін үнемі көрсете бермей, қайта олардың өзіндік дара қабілеттерін дамыту керек. Демек ол кісі бастауыш кезең оқушыларын қызықтыру үшін әртүрлі әдіс - тәсілдерді ұсынады [145-6 ШСГ].
Сабақ үстінде түрлі ойын түрлері арқылы осы әдіс - тәсілдердің іске асуы қажет деп санайды. Әрине сабақ үстінде ойындар қолдану арқылы жақсы жетістіктерге жетуге болады. Ойын балалардың назарын алып, сабақты жандандырады, тілге деген қызығушылықты арттырады, оларды еңбекке баулып, бірігіп жұмыс атқаруға үйретеді. Ойын тілді дұрыс, дәл меңгеруіне көмектеседі. Мысалы, мұғалім бір сөздің дыбысталуын қате дыбыстайды ал оқушылар оны түзейді. Оқушыларға творчествалық мәндегі, мақсатты тапсырмалар орындаттырудың маңызы да зор.
Мысалы: белгілі бір текстті ұсынып, оның негізгі идеясы мен мазмұнын айтқызу. Текстті мәнерлеп оқытуға дағды беру, тексттің мазмұнын саналы түсініп оқу, тексттен ең қажетті мәліметтерді таңдап ала білу сияқты жұмыс түрлері оқушыларды творчествалық жұмыс істеуге бағыт береді. Бұл жұмыс түрін мынадай екі түрлі жолмен ұйымдастыруға болады:
Текст құрмындағы сөздердің мағынасын дұрыс түсіне білу, оны байланыстырып жүйелі айта білу.
Тексттің мазмұнын толық түсіну үшін ғылыми әрі практикалық жағынан ой өрісі тереңірек болуы қажет.
Оқулықтағы текстпен осылайша жұмыс істеу проблема қойып оқытудың қарапайым әдістерінің бір түрі болып саналады. Сондықтан да өздігінен орындайтын жұмыстарға проблемалық тапсырмалар орындату да кіреді. Бұл орайда оқулықта берілген текстпен жұмыс орындаудың маңызы зор. Жоғары кезеңде сұрақты мұғалім өзі дайындайды.
Топтық жұмыс тобын құру тілдік тұлғаның шығармашылық белсенділігін тудыруға және топ мүшелерінің өзара ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, проблемалық тақырыптың мазмұнын ашу, пікірталасқа түсу, өзіндік ойларын дәлелдеуде мұндай оқу ынтымақтастығын тудыратын топтық жұмыстардың мүмкіндіктері мен тиімділігі мол. Атап айтқанда:
Бір мезгілде бірлікте жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Бір мезгілде бірлікте және жеке даралық жұмыс істеуге бағыттайды.
Пікірталас тудыратын қарым-қатынасқа түсу мүмкіндіктеріне ие болады
Топта жұмыс істеп дағдыланған оқушы өзін - өзі тексеруге мүмкіншілігі болады. Өз бетімен атқаратын жұмыс түрлері арқылы оқушыларды бір-бірінің жетістіктері мен кемшіліктерін байқау, салыстыру, қорытындылау дағдыларына, бірте- бірте ойын жүйелі айта білуге, өз қатесін тексеріп байқауға, оқу құралдары мен сөздіктер қолдана білуге дағдыланады.
Сабақтың ұқыпты, айқын, дұрыс ұйымдастырылуы, оқушылар алдындағы тақырыптың дұрыс таңдап алынуы білімдік және тәрбиелік мақсаттармен қатар сабақтың нақты тапсырмаларын ұтымды жүргізіп пайдалануына әсер етеді. Бұл талаптар сабақ жоспары мен тақырыптық жоспардың жүйелі жасалынуына байланысты.Әрине оқу-тәрбие жұмысындағы нәтижеліктің басты белгілері мұғалімнің жеке басының білімділігі, шеберлігі, өмір танымы, өз пәніне шәкірттерін иландырып қызықтыра білуінде.
Ал студенттің тұлғалық мәдениетінің бір арнасын олардың тілді білу деңгейі құрайтындықтан, бұл пәнді оқытуда инновациялық технологияларды тиімді қолданудың жолдарын айқындау мәселесін шешу айрықша мәнге ие. Кез келген технология білім берудің мақсатынан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы оқытудың әдістемелік жүйесіне енетін барлық компоненттің біртұтас ортақ мүддеге бірлесе қызмет етуінің тиянақталған жолы болып саналады [15110-115 ЖМГ].
Қорыта келгенде, жаңа өмір талабы кез келген адамды алаңдатады. Шетел тілі қазіргі заман талабына сай көптеген мектептерде 2-сыныптан бастап жүргізілуде. Бұл оқушы бойында ертеден бастап ұлтаралық, мәдениетаралық бірлестікке дайындықтың қалыптасуына ықпал етеді. Шетел тілін бастауыш мектептен бастап оқытудың артықшылығы әрбір баланың психологиялық ойлауына, шет тілі сөзіне көңіл аударуына, түсінуіне оң әсер ететіндігі, сонан соң негізгі мектепте білімін берік нығайтып, білім сапасын арттырып, шетел тілінде қарым-қатынасқа түсіп ерте мәдениетаралық коммуникацияға мүмкіндік береді.
Ағылшын тілінде сөйлеуді қалыптастырудың маңызы
Тіл - қарым-қатынас құралы. Тіл сөйлеу арқылы жүзеге асады, сөйлеу арқылы ғана дамып, өмір сүреді. Біз шет тілін оқыту туралы айтқанда, оны ең алдымен қатынас құралы ретінде оқимыз.
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері
Шет тілін оқытуға үйрету психологияға жүгінбестен мүмкін емес.
Балаларды шет тіліне оқыту кезінде әр түрлі елдерде негізделген психолого-педагогикалық концепция осы күнге дейін баланың шет тілін меңгеруіне негізделгенін есте сақтау керек. Бұл теорияға сәйкес бала тілді үлкендердің сөйлеуіне еліктей отырып меңгереді. Ешкім балаға тілдің ағынын меңгеру бірліктеріне бөліп бермейді, тілдік үлгілерді бөлшектемейді, оларды белгілі реттілікпен орналастырмайды, грамматиканың ережелерін үйретпейді - қалыпты дамып келе жатқан бала алты жасына қарай коммуникативтік міндеттерді табысты шеше отырып, осыншама күрделі грамматиканы меңгереді, ал сегіз жасына қарай балада күрделі сөйлемдер, күрделі мәтіндері пайда болады. Екінші тілді осы теорияға сәйкес біріншіні қалай меңгерсе, солай меңгереді − бірден, ережелерді анықтамай, иммитация қабілетінің арқасында меңгереді, уақыты келгенде ол қабілеті біртіндеп жоғалады.
Дәлелі - баланың екі тілді ортада дамуы. Бірақ еліктеу балалық шақта шет тілін меңгерудің негізі емес. Баланың шет тілінде сөйлеуі өз бетімен дамуының арқасында екенін ұмытпау керек. Барлық балалар туған тілінің нақты ерекшеліктеріне қарамастан жоғары генерализация сатысынан өтеді. Бала, жарық жақты, балықтардың тісі жоқ сынды қазақ тілді балаларында corned goed, footies болуы бала өзіне жалпы ережедерді ашқанда осылай болады.
Кейде бала аналогиямен әрекет етеді дейді, бірақ бұл деген не және аналогия бойынша әрекеттердің психологиялық табиғаты қандай? кез-келген аналогия − А.Р. Лурия психолог айтқандай - жалпылауды болжайды. Соңында, бала кезінде тілді меңгеру қалай жүретінінің механизмі қандай? Егер мұндай басқарумен санасыз жалпы процестер жаулап алынса, мүмкін ол бала екінші тілді меңгергенінде қосылады? Бұл сұраққа жауап анық болады, егер біз туған тілді меңгерудің психологиялық фонын елестетін болсақ. Қандай күш баланы естілетін барлық дыбыстарының ішінен мәнді фонематикалық, мазмұндық жүйелерді бөліп алуына көмектеседі? Неліктен кішкентай балалар аз уақыттың ішінде жүздеген сөздерді есінде сақтай алады?
Осыған ұқсас жағдай ағылшын тілі баланың өмірінде туған тілінікіндей қызмет атқарса, мысалы шет тілді құрдасымен ойнау қажеттігі туындағанда, ағылшын тілінде сөйлетін әжесімен сөйлескенде және т.б.
Мұндай жағдайларда бала ересек адамдарға қарағанда тез әрі табысты шет тілін меңгереді және бала кезінде меңгерілген шет тілі адамда мәңгілікке сақталады деген көзқарас бар. Бірақ шет тілдік қарым-қатынастың шегін қысқартқанда, бала осы күнге дейін табысты қолдана білген шет тілдік дағдылары мен қабілеттері жоғалады, ал ал осы ауданның ұзақ уақытқа жоғалуымен бұл қасиеттерге нөлге дейін қысқарады. Балалық шақтағы шет тілді меңгерудің нәтижесі мен қазіргі күндегі болған тәжірибелердің анализі мектеп жасындағы балалардың шет тілін меңгеруіне жаңа талаптарды қояды.
1985 жылы ЮНЕСКО-МАПРЯЛ халықаралық семинарында осы мәселе бойынша әр түрлі елдердің мамандары осы мәселе бойынша талаптары бір жерден шықты: тілді бала саналы түрде меңгеруі керек, оқыту ешқандай жағдайда еліктеу үрдісіне айналып кетпеуі керек; балалар шет тілін қарым-қатынас ұстау құралы ретінде меңгеруі керек және оқытудың барлық компоненттерін коммуникативті мақсаттарға біріктіру керек. Сонымен қатар, шет тілінің дамып келе жатқан курстарының тиімділігі айтылды, яғни қалыптасқан түсініктерге, дағдыларға және қабілеттерге жай ғана тірек қана емес, ал олардың дамуы мен жаңа психологиялық қасиеттердің қалыптасуы.
Осы талаптарды іске асыру оқыту кезіндегі педагог пен балалардың псилогиялық-педагогиялық қызметінің адекватты ұйымдастырылуын болжайды.
Барлық зерттеулер оқыту балалардың психофизиологиялық жастық ерекшеліктеріне негізделетінін дәлелдейді.
Арнайы сабақтарды үш жастан он жасқа дейін өткізуге болатыны көрсетті, он жастан кейін оңтайлы нәтижеге қол жеткізуге үміттенбеуге болады, бұл оқушылардың аз бөлігі үшін ғана, яғни коммуникативті және тілдік қабілеттерге ие балалар ғана өз білімін әрі қарай алып кету мүмкіндігі болады. Ең жақсысы оқытуды 6-7 жастан, бала өз туған тілінде еркін сөйлей алатын кезде бастаған дұрыс, бұл кезде ол жаңа тілге саналы көзқараспен қарай алады. Дәл осы жаста тілдік тәртібінің ерекшеліктері аз болады, өз ойын жаңадан құрастыру оңай, шет тілінде қарым-қатынасқа түскенде үлкен қиындықтар туындамайды. Егер әдістемелік жүйе лингводидактикалық және психолингвистикалық көзқараспен сауатты құрастырылған болса, ұсынылған шектеулі тілдік материалды меңгеру оңайға түседі, басқа шет тілдерін баланың алып кетуіне негіз қалыптасты деуге болады [16115-119 БКН].
Осылайша, ерте жаста шет тіліне оқыту бұл сән емес, ал қажеттілік. Тәрбиелеуші баланы тілге мүлдем басқаша көзқараспен қарауға таныстырады. Мұның бәрі оқытушы балаға, ең алдымен, қандай мақсаттармен, қандай деңгейде, балаға қандай қарым-қатынаспен үйрететіне байланысты. Ерте жаста 6-7 жаста баланы жаңаенгізулермен қызықтыру керек, тек осы жағдайда шет тіліне үйретуде табысты нәтижелерге жетуге болады.
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ-ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі
Аспектілік сабақ сөйлеу қызметінде, қарым-қатынас жасау кезінде сол немесе басқа тілдік құралды қалыптастыру ерекшеліктерін ашуға бағытталған. Сабақтың мұндай түрінде мұғалім сол немесе басқа бөлімді блогтық әдіспен ұсынып, ағылшын тілінің спецификалық құралдарына (мысалы, етістіктің аяқталған және аяқталмаған түрлері, оларды сөйлеу кезінде қолдану) толығырақ тоқтап, сөйлеудегі қандай да бір лексикалық, грамматикалық қателерді түзете алады (сөздер мен фразеологизмдерді дұрыс қолданбау, жалғауларды шатыстыру, сөздерді дұрыс байланыстырмау, басқару кезінде грамматикалық формаларды қате таңдау, етістік формалары түрлерін ажырата алмау және т.с.с.).
Тілдік материалды беру кезінде функционалдық принциптерді іске асыру міндетті болып табылады, яғни оқытылатын материалды әрекет арқылы (сөйлеу кезінде) ұсыну, ереже-нұсқаулықтар орын алуы мүмкін. Тілдік даярлық, сөздік жаттығулар ара-қатынасы мынадай: 10%; 50-60%; 25-30%. Көріп отырғанымыздай, сөйлемде сол немесе басқа грамматикалық түрлерді табудағы дәстүрлі тілдік жаттығулар, әртүрлі сөйлем типтерін құру минимумға дейін жеткізілген. Келесі сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып айтыңдар, Аяқталған етістік түрін қолданып өтініш жасаңдар сияқты дайындайтын сөйлем типтері көп болуы тиіс, себебі мұндай сабақтағы басты міндет оқылып жатқан материалды сөйлеу кезінде қолдана білу болып табылады. Нақты тілдік құралды пайдалануға бағытталмаған сөйлеу жаттығулары алдыңғы жаттығулар негізіне алынған дағдыларды автоматтыққа дейін жеткізеді (А атынан Б-ға өтініш білдіріңіз; нақты оқиға сипатталады). Осындай сабақ түріндегі тексерілетін қабілет пен дағды білім стандарты мазмұнымен анықталады (қабілеттер мен дағдылар: фонетика мен орфоэпия бойынша; лексика мен фразеология бойынша; сөз құрамы мен сөз жасам бойынша; грамматика бойынша) [17145-146 КИФ].
Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауда аспектілік сабақтар көп орын алмауы тиіс (оқу жылына осындай сегіз сабақтан келеді). Талданып отырған типтегі сабақта тұтас бөлімнің тілдік материалын бөліп беруге болады (мысалы Тіл жүйе ретінде, Ағылшын тілінің лексикасы, Ағылшын тілі фонетикасы, Ағылшын тіліндегі сөздер неден тұруы мүмкін, Ағылшын тіліндегі сөз түбірлерін сауатты жазуға үйренейік, Ағылшын тіліндегі сөз жалғауларын сауатты жазайық, Ағылшын тіліндегі сөздердің жұрнағын сауатты жазуға үйренейік, Ағылшын тілінің морфологиясы, Ағылшын тілі синтаксисі, және т.б.).
Кесте 1. Аспектілік сабақтарда оқыту бірліктері
№
Сабақ түрі
Оқыту бірліктері
1
Фонетика, лексика, фразеология жөніндегі аспектілік сабақ
Дыбыс және әріп; Әріптер мен дыбыстардың үйлесуі; лексема, фразеологизм, морфема
2
Сөз құрамы және сөз жасам жөніндегі аспектілік сабақ
Сөз құрылымы; сөз жасалым түрі; біртүбірлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қарағанды Болашақ университеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Шет тілін оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Шеттілдік қатынастық сөз-тілдік негіздері
Орындаған: ________ топ студенті
Ғылыми жетекші:
____________________________
Қарағанды 2013
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық-педагогикалық проблема тәрізді 5
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері 10
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері 16
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ-ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 19
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі 19
2.2 Қатынастық лексикаға оқыту 27
2.3 Қатынастық грамматикаға оқыту аспектісі 34
ҚОРЫТЫНДЫ 49
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 52
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде жаһандану және белсенді инновациялық технологиялардың қолайлы жағдайларын іздестіруі байқалады, өсіп келе жатқан жасұрпақты тәрбиелеудің механизмдері, басқа мәдениеттермен қарым-қатынаста болуға шақырады. Әлемнің өзара байланысты және өзара тәуелді жағдайында оқушыларды дайындаудағы құрал - көптілділік болып табылады.
Адамның өмір сүру салты заманауи жағдайларында белгілі түрде жойылатынын, көптеген ұлттық айырмашылықтары жоғалатынын, адамның өз ұрпағымен байланысы, алдыңғы ұрпақпен рухани тәржірибесінің құндылығын жоғалтатынын атап өту қажет. Сондықтан, ұстаз алдына халықтардың мәдениетті дәстүрлердің білімі мен тәжірибесін, білім беру ортасында жайлы дүниежүзілік мәдениеттің және жалпы адамзаттық құндылықтарын қолдана білетін, әлеуметтік-белсенді тұлғаның қалыптасуында ықпалын тигізе алатын үлкен міндет қойылады. Бәсекеге қабілетті маманды қалыптастыруға, жан-жақты жағымды тұлғаны көп ұлтты және көп мәдениетті ортада пайдалы және белсенді өмір сүре алатын, жеткілікті түсінігі бар және басқа ұлттардың мәдениетін сыйлайтын, бейбітшілікте және келісімде өмір сүру үшін көптілділікті білім беру қажет.
Дүниежүзілік экономикалық кеңістікте жаһандану және интергация жағдайында Қазақстан көптілділік білім беруді жетілдіруін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жoлдауында көптілділікті оқытудың өзектілігі көрсетілген, өйткені біздің еліміздің ең маңызды және негізгі басымдығы көпұлттылық және көптілділік болып табылады 1.
Қазақстан Республикасы Президентінің қойған міндеттеріне сәйкес білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [2], Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасындағы [3] және Тілдердің үш тұғырлығы мәдениеттік бағдарламасындағы [4] 2020 жылында барлық қазақстандықтар қазақ тілін, 95%-ы - орыс және 25%-ы ағылшын тілдерін меңгеру тиіс деп көрсетілген.
Үштілділіктің саясатын тіршілікке жүзеге асыру, үштілділік құндылықтарын қабылдау сияқты және көптілділік тұлғаны шағын жинақты мектептердің жағдайында ғылыми жобалардың өзектілігін көрсетеді және тәжірибелік іс-шаралардың айқындауын талап етеді.
Оқыту процесінің ұйымдастыруы белгілі болғанда ғана мазмұнын ерекше іріктеген жағдайда ғана, оқыту қағидаларының, арнайы технологияны әзірлегенде, сәйкес жоспарлауды қарастырғанда, оқыту және осы оқытудың қорытындыларын бақылағанда полилигвалық тұлғаны қалыптастыру мүмкін.
Аспектілік сабақ сөйлеу қызметінде, қарым-қатынас жасау кезінде сол немесе басқа тілдік құралды қалыптастыру ерекшеліктерін ашуға бағытталған. Сабақтың мұндай түрінде мұғалім сол немесе басқа бөлімді блогтық әдіспен ұсынып, ағылшын тілінің спецификалық құралдарына (мысалы, етістіктің аяқталған және аяқталмаған түрлері, оларды сөйлеу кезінде қолдану) толығырақ тоқтап, сөйлеудегі қандай да бір лексикалық, грамматикалық қателерді түзете алады (сөздер мен фразеологизмдерді дұрыс қолданбау, жалғауларды шатыстыру, сөздерді дұрыс байланыстырмау, басқару кезінде грамматикалық формаларды қате таңдау, етістік формалары түрлерін ажырата алмау және т.с.с.).
Тілдік материалды беру кезінде функционалдық принциптерді іске асыру міндетті болып табылады, яғни оқытылатын материалды әрекет арқылы (сөйлеу кезінде) ұсыну, ереже-нұсқаулықтар орын алуы мүмкін. Тілдік даярлық, сөздік жаттығулар ара-қатынасы мынадай: 10%; 50-60%; 25-30%. Көріп отырғанымыздай, сөйлемде сол немесе басқа грамматикалық түрлерді табудағы дәстүрлі тілдік жаттығулар, әртүрлі сөйлем типтерін құру минимумға дейін жеткізілген. Келесі сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып айтыңдар, Аяқталған етістік түрін қолданып өтініш жасаңдар сияқты дайындайтын сөйлем типтері көп болуы тиіс, себебі мұндай сабақтағы басты міндет оқылып жатқан материалды сөйлеу кезінде қолдана білу болып табылады. Нақты тілдік құралды пайдалануға бағытталмаған сөйлеу жаттығулары алдыңғы жаттығулар негізіне алынған дағдыларды автоматтыққа дейін жеткізеді. Осындай сабақ түріндегі тексерілетін қабілет пен дағды білім стандарты мазмұнымен анықталады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: шет тілдік қатынастық сөз-тілдік негіздерін қарастыру.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі күндегі заман талабына сай шет тілін оқытудың дыбыстық, лексикалық, грамматикалық қатынастық аспектілерін талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
шет тіліне оқытудың негіздерін қарастыру;
оқытудың заманауи тәсілдерін ұсыну;
шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктерін талдау;
қатынастық дыбыстау аспектісін талдау;
қатынастық лексикаға оқытуды қарастыру;
қатынастық грамматикаға оқыту аспектісін зерттеу.
Зерттеу нысаны шет тілін оқыту әдістемесі болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ШЕТ ТІЛІНЕ ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Шет тіліне оқыту психологиялық-педагогикалық проблема тәрізді
Оқыту термині жиі пайдаланылатын мағынада отбасы, мектеп, жоғарғы оқу орны, қауымдастықтың арнайы ұйымдастырылған жағдайында қоғамдық -тарихи, әлеуметтік тәжірибені басқа адамға мақсатты бағытталған, біртіндеп беруді (трансляция) білдіреді. Оқушының позициясынан оның осы тәжірибені "үйретуге жарамдылық" терминінде қабылдап алу қабілеттілігі жиі байқалады және осы прцестің нәтижесі "үйретілген" терминінде. Оқытушы позициясын алып тұрған адам- педагог. Оқытудың әрекеті бұл оқытушының әрекеті, оқыту әрекеті бұл педагогикалық әрекет. Осы тұрғыда, яғни оқыту әрекетінің бірқатар оқыту мазмұны, оқыту бағдарламасы, әдістемесі, оның ара-қатынасы жайында қарастырамыз.
Оқытудың мазмұны мен бағдарламасы В.В.Давыдовтың тұжырымымен көрсетіледі. Олар:
- оқу тәрбие беру процесі бұл оқу пәндері жүйесінің мазмұнын меңгеру негізінде жүзеге асырылады.
- әрбір оқу пәнінің қоғамдық сананың кез-келген жоғары формасын меңгеруі, өзіндік бейнеленуі болып келеді.
- Оқу пәнінің өзегі оның бағдарламасы болып табылады.Яғни меңгеруге арналған білім мен құрылымында біліктердің жүйелі және төменнен жоғары бағалануы.
- Оқу пәнінің мазмұнын көрсететін бағдарлама оның білім берудегі әдістерін, дидактикалық құралдардың сипатын, оқу мерзімін анықтайды, ұсынылған материалды меңгеру барысында оқушыларда қалыптасатын ойлану түрін жобалайды.
- Оқу пәндерінің мазмұнын оқу әрекетінің ерекшеліктері мен құрылымына сәйкес әзірленуі қажет.
Тұлға құрылымында түсінік берілген, педагогикалық іс- әрекет субьектінің сапаларын қарастыру, индивидтік, туа берілген және өзіндік, өмір барысында жинақталған тұлғалық сапаларды педагогикалық іс әрекет ерекшеліктерімен теңестіруге мүмкіндік береді [525-26 ТКҚ].
К.К Платонов бойынша, тұлға күрделі құрылым ретінде қарастырылады.
-Жоғары, тәрбиелеу жолымен қалыптастырылған бағыттылықтың негізінен әлеуметтік шартталған шағын құрылым.
-Тәжірибе шағын құрылымы, оған оқыту жолымен алынған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады.
-Шағын құрылым, психикалық процестердің биологиялық нышандар негізінде жаттығулар жолымен қалыптастырылған даралық ерекшеліктері бейнелеу формасы ретінде жатады.
- Төменгі, негізінен, биологиялық шартталған тұлғаның шағын құрылымы темпераментті, қайталау жолымен қалыптасатын жастық қасиеттерді қамтиды.
Педагогтың өз кәсібіне сәйкестілігінің екінші жоспары оның педагогикалық іс әрекетке тұлғалық дайындығы.Дайындық адамның мамандыққа деген рефлексияланған бағыттылығын, оның дүниетанымдық кемелдігін, кең жүйелі кәсіби пәндік құзырлығын және де комуникативтік, дидактикалық қажеттіліктер мен аффиляцияға деген қажеттілікті ұйғарады.
Басқа адамдармен өзара әрекетттесуге, педагогикалық қарым қатынасқа араласу адамның педагог іс әрекетәне сәйкестілігінің үшінші жоспарын айқындайды.
Адамның педагогикалық іс-әрекетке жарамдылығы, дайындығы және кірісуі оның субьективтік сипттамасының үш жағының мәні. Педагогтың өз мамандығына және педагогикалық іс-әрекет талаптарына сәйкестілігінің барлық жоспарлары неғұрлым толығырақ, мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалармен ең турашыл, ақкөңіл және айнып кетпейтін өзара әрекеттесу серіктері ретінде жұмыс істеуде көрінеді.
Талдаудың жоспарлары мен обьектілері мұғалім іс әрекетінің түрлі формалармен, яғни, сабаққа дайындықпен, сабақты өткізумен, оның аналитикалық талдауымен,мұғалімнің өткізілген сабақты өзінің бағалауымен теңестірілуі мүмкін.
Шет тілін оқыту психологиясы пәнін алдын ала талдай отырып, мұғалім жалпы, жас ерекшелік, педагогикалық, әлеуметтік психология, оқу пәніне оқыту психологиясысалаларынан саналы және мақсатты түрде теоретикалық білімдерді пайдаланады. Осы кезеңде мұғалім алдында оқу процесін ұйымдастырудың негізгі психологиялық проблемалармен қатар, оларға үш факторға бөлінеді.
Бірінші фактор, оқыту процесіне әсер етуші бұл оқу пәні, оның өзгешелігі.
Екінші фактор білімдерді меңгеруге әсер етуші мұғалімнің даралық психологиялық және кәсіби ерекшеліктері.
Үшінші фактор шәкірт тұлғасы, оның жастық және даралық психологиялық ерекшеліктері, ақыл ойының дамуы, бейімділігі [612-13 ААҚ].
Шет тілі оқу пәні ретінде шәкірттердің психикалық танымдық процестерінің мәнділігіне өзгеше із қалдырады. Мысалға түйсік пен қабылдау процестерінде жеке тұрғыдан есту және моторлық сезімталдық ерекше маңызды. Шет тілі шәкірттердің қысқа және ұзақ мерзімді есте сақтауларына жоғары талап қояды.
Көптеген зерттеушілер ұсыгиялық ұсынған сабақты психологииялық талдаудың схемасын жалпылау (шет тілі сабағының) мұндай талдаудың іс әрекеттік тұрғыдан келу негізіндегі жалпы моделін анықтауға мүмкіндік береді.Шет тілі мұғалімінің психологиялық ерекшеліктері: тұлғалық және кәсіби бағыттылығы.
Сабақты психологиялық талдаудың негізгі формасының сипаттамасы
Адам ойлауында негізгі екі ойлау процесінің бірі ретінде анықталған, бастапқы теоретикалық анықтауға сүйенеді. Талдау С.Л. Рубинштейн бойынша бұл затты, құбылысты, жағдайды ойша бөлшектеу және оны құраушы элементтерді, бөлшектерді, сәттерді, жақтарын айқындау; біз талдау арқылы көп жағдайда, бізге қабылдаумен берілетін кездейсоқ, маңыздылығы аз байланыстардан құбылыстарды бөліп аламыз. Талдау формалары сан алуан. Оның неғұрлым толық формасы синтез арқылы талдау болып табылады, мұнда ...синтез талдау тарапынан бөлінген элементтердің азды-көпті мәнді байланыстар мен қатынастарын аша отырып бөлшектенген тұтасты қайта қалпына келтіру [756-58 ГНИ].
Мұғалім сабақ үстінде әр жеке оқушымен, тұтастай сыныппен, оқытылып отырған материалмен сан алуан байланыстарға түсіді. Осыған орай мұғалімнің өзі, мазмұнын оқушылар игеріп отырған оқу пәнімен белгілі бір байланысқа түсе отырып, оқушылар үшін жаңа сапамен қасиеттер жағынан көрінеді: мұғалім ретінде қызықты әңгімелесуші ретінде зерттеуші ретінде, орындаушы ретінде және кіші мектеп жасындағыларды оқыту барысында, ән айтқанда. Оның жаңа байлныстарға түсуіне байланысты, одан үнемі жаңа мазмұндар, яғни, пәндік, тұлғалық, интеллектуалдық, іс-әрекеттік, мінез-құлықтық мазмұндар сарқылып алынады.
Психологиялық талдауға жататын сабақтың психологиялық компененттері ретінде, ең алдымен, оқу процесінің екі белсенді субъекті, мұғалім және оқушылар, олардың өзара байланысын белгілейтін оқу пәні және барлық жақтарды біріктіруші өзара әрекеттесу процесі қарастырылады. Сабақ біртұтас жүйе болғандықтан, оның компонентері өзара байланысты және өзара тәуелді болады. Олар бір-бірімен арақатынаста көрсетілуі мүмкін және жіктелуі мүмкін. Осылайша сабақтың психологиялық талдауы синтез арқылы формасында елестетуге болады. Осыған назар аудару маңызды, себебі адам талдапотырған объект орналасқан байланыстар мен қатынастар жүйесін қаншалықты аша бастағанына қарай, ол осы объектінің жаңа,әлі белгісіз белгілерін байқап, ашып және талдай бастайды, керісінше, ол осындай байланыстар жүйесін өзі ашпағанша, ол оны шешу үшін қажетті жаңа және керек қасиеттерге, тіпті оған ол туралы айтса да, оған тура көрсетсе де назар аудармайды. (А.В. Буршилский) [813-19 ГНД].
Сабақ компонентері арасындағы барлық сан алуан өзара байланыстарды бейнелеуші синтез арқылы сабақты талдау формасы, мұғалімнің оқыту мен үйретудің ең күрделі психологиялық сәттерін неғұрлым терең тануына ықпал етеді. Сабақты психологиялық талдау барысында, мұғалімнің талдамалық іскеліктері айқындалып, бірге қалыптасады, ол оның педагогикалық іс-әрекетінің гностикалық фнукцияларын табысты орындау үшін қажет екені атап көрсетіледі. Бұл жерде мұғалімнің талдамалық іскерлігінің өзі оның даралық-психологиялық бірқатар ерекшеліктерімен анықталады, солардың ішінде, мысалы, байқағыштық, талдамалылық, алға тәуелсіздік, ақыл сыншылдығы. Сабақ талдауының өзі, кәсіби-педагогикалық шеберлікті жоғарлатудың тиімді құралы бола тұра, мұғалім де осы сапалардың қалыптасу мен дамуына ықпал етеді. Ол мұғалімнің өзінің педагогикалық іс-әрекетін түсінудің, оқу процесінде оның қолынан ненің келгенін, ненің келмегенін ұғынудың неғұрлым тиімді құралы, яғни, педагогикалық рефлексия құралы болып табылады.
Сабақты талдау көбінесе отандық психологиялық мектептің негізін қалаушы приципінің жалпы психологиялық позициясы тұрғысынан жүргізіледі-дамушы және тәрбилеуші оқыту принципі. Осыған орай, сабақ та осы позициядан түсіндіріледі. Оны бейнелеп көрсету ретінде, Л.Т.Охитина бойынша, сабақтың келесі кең түрдегі түсіндірмесін келтірейік.
1. Сабақ сабақтың өзі үшін емес, ол оқушы тұлғасына әсер ету үшін жүргізіледі; бағдарламаның қандай да бір сұрақтарын өту үшін емес, ол осы бағдарламалық сұрақтар материалының негізінде тұлғаның белгілі бір интелектуалды, моралдық, еріктік және басқа сапалары қалыптастыру үшін жүргізіледі.
Интеллект арқылы сезімдерге әсер ету және сезімдер арқылы интеллектке әсер етуді байланыстыру керек. Оқыту процесі оқушының интеллектуалдық аясына ғана емес, оның тұтастай психикалық дамуына өзгеріс енгізуі керек. Оқыту тұлға құрылымына өзгеріс енгізбесе, дамытушы бола алмайды.
2.Тұлға құрылымындағы өзгеріс оқушы ішкі түрткі арқылы әрекеттенгенде ғана жүреді. Мәжбүр ету арқылы меңгерілген әрекет- шарт өзгерген кезде бірден бұзылады. Ішкі түрткі бойынша меңгерілген әрекет өзгерген жағдайларда да сақталынып қалады, себебі тұлға құрылымына енеді. Осы жерден жалқаулық үшін ұрыспай, танымдық ббелсенділік пен қызығушылықты ынталандыру, талапты орындамағаны үшін жазаламай, мұғалімнің шәкірттердің іс-әрекетіне қойған талабына-олардың өздерінің ішкі түрткісі болтындай етіп ұйымдастыру деген шешім шығады.
3.Тәрбиелеуші оқытуды сабақтың тәрбиелік сәттеріне теңестіруге болмайды. Сабақтың барлық элементтері өз мәні бойынша тәрбиелеуші болуы керек. Барлық тәрбиелік құралдардың, сабақ әдістері мен формалардың үлестіруші орталығы нақты психологиялық мақсат болуы керек.
4. Кез-келген сабақтың орталық компоненті-шәкірттердің танымдық белсенділігін ұйымдастыру. Жетекші танымдық процесс-ойлау мен қиялдау болып табылады. Талдамалылық-синтетикалық іс-әрекет негізінде, осы екі процесс арқылы білімдер мен интеллектуалдық ептіліктердің қалыптасуы, проблемалық мәселелерді зерттеу және міндеттерді шығармашылық шешу жүзеге асады.
Ойлау мен қиялдаудың продуктивті жұмыс істеуінің қажетті шарты шәкірттердің қабылдау мен есте сақтауын дұрыс ұйымдастыру, белгілі бір ұстаным мен зейінді ұйымдастыру болады.
5. Оқытудың табыстылығы сыртқы факторлардан ғана емес сабақтардың мазмұны, әдістемелерді жетілдіру, мұғалім шеберлігі, сондай-ақ сыртқы жағдайларға, яғни, шәкірттердің даралық-психологиялық ерекшеліктеріне де байланысты [985-86 ВИН].
Келтірілген сабақ түсіндермесі тек дамыта оқыту принципін барынша толықтай бейнелеп қана қоймайды, сондай-ақ оның проблемалылығыны, мотивтендірілгендігін, үйренушілердің даралық ерекшеліктерін есепке алу қажеттілігін белілейді.
Сабақты психологиялық талдаудың үш жоспары
Сабақтың психологиялық талдауын құбылыс ретінде айта келе, оның үш жоспарын бір-бірінен айқын ажыратып алуға болады. Бірінші жоспар-шәкірттерді тәрбиелеуге, тұлғасын дамытуға, оның ғылыми дүние танымын, оқыту процесіндегі өнегелілігін қалыптастыруға қатысты психологиялық талдау. Бұл жоспар сабақты жалпы педагогикалық талдаудың бір бөлігі саналады, мұнда жалпы алғанда, оның жалпы қазіргі замандағы білім берудің жалпы білім берушіліе және тәрбиелік мақсаттарына сәйкестілігі қарастырылады. Білім беру процесін реформалаудың жалпы контексінде оқытудың дәл тәрбиелік жағын күшейту керек, яғни, сабақтың психологиялық талдауына оларды неғұрлым жете қарастыруды жүзеге асыра отырып, оқушыны тұлға ретінде тұлға жайлы кең көлемді сұрақтар енгізу қажеттігі анық. Оқушының позитивті әлеуметтік ұстанымдарын, белсенді әлеуметтік позицияларын қалыптастыру, оның өз нанымдарын дәлелдей алу және қорғауға дайындығын қалыптастыруға мұғалімнің сендірушінің әсерінің психологиялық талдауы өзекті болып отыр. Бұл жерде оқушылардың бойында жауапкершілік сезімін, ынтымақтастыққа дайындығын тәрбиелеу процесінің; жоғарғы санаттағы топ ретінде рухани салауатты, әлеуметтік маңызды мақсатпен біріктірілген, оқу ұжымдарын қалыптастыру шарттарының психологиялық талдауы маңызды болып табылады.
Екінші жоспар сабақтың әдістемелік талдауымен, яғни, оның мақсаттарын, мазмұнын, ұйымдастыруын негіздеумен, т.б. тығыз байланысты. Талдау барысында сабақ шәкірттердің дайындық деңгейіне және олардың интеллектуалдық дамуына қаншалықты сәйкес келетіні қарастырылады. Оқу материалын меңгерудің психологиялық табиғаты, шәкірттердің оқу процесі барысындағы интеллектуалдық белсенділігінің дамуы, жұмыс амал-тәсілдерінің оқушылардың жас ерекшелік және даралық-психологиялық ерекшеліктерімен сәйкестілігі талданады.
Сабаққа талдау жасаудың үшінші жоспары екі тұлғаға бағытталған: біріншісі-бұл оқушы, оның танымдық-коммуникативтік қажеттілігі, оның қалыптасуы мен дамуының шарттары; оның сөздік-ойлау іс-әрекетірің ерекшеліктері; оның коммуникативтік ерекшеліктері, даралық-психологиялық ерекшеліктері т.б., яғни, оқушы оқу іс-әрекетін жетілдіру амалы, мұның өзі бүгінгі күнгі мектеп жағдайында өте маңызды. Сондықтан да екінші тұлға мұғалімнің өзі болып тбылады. Сабақты психологиялық талдаудын бұл жағдайында рефлексия механизмі іске қосылады, яғни, адамның өзінің ішкі дүниесін түсінуі, ұғынуы, вербализациялауы (түрткілерді, күйлерді, тұлға бағыттылығын, талабының дәрежесін, өз іс-әрекетінің барысын, оның табыстарын, т.б.). Педагогикалық рефлексия мұғалімнің педагогикалық іс-әрекет субъекті, басқа адамдарды оқыту мен тәрбиелеу үшін әлеуметтік жауапты тұлға ретінде кәсіби сана сезімімен ара-қатынаста екенін атап өту маңызды.
Сабаққа психологиялық талдау жүргізу процесінде педагогикалық рефлексия объекті ретінде, ең алдымен, педагогикалық іс-әрекеттің өзіндік түрткілері болып табылады.Зерттеушілердің көрсетуінше, позитивті әлеуметтік-мәнді түрткілерімен қатар (жастарымен, балалармен жұмыс істеу тілегі, өз енбегінің қоғамдық мәнділігін, т.б.) мұғалімдер педагогикалык іс-әрекетпен емес, керісінше, сыртқы жағдайлардың әсерімен (сүйікті пәнмен айналысу мүмкіндігі, мысалы, математика, шет тілі, ақыл-ой еңбегімен байланысты кәсіпке деген қызығушылық және т.б) байланысты түрткілерді жетекшілікке алады. Осыған байланысты, мен осы іс-әрекетті не үшін атқарамын деген өз-өзіне қойылған сұраққа жауап оның орындалу сипатына, оның тиімділігінің артуына жағымды әсер етуі мүмкін. Сонымен бірге, мұғалімнің педагогикалық процестің өзінің сипатын, яғни, пән мұғалімінің профессиограммасында бейнеленген функцияларды саналы аңғаруға да маңызды. Оларға, бұрын көрсетілгендей, ең алдымен, операционалды-құрылымдық функциялар тобы жатады. Мұғалімнің психологиялық талдау объектісі болып табылатын процесс пен сыныптағы өз іс-әрекетінің нәтижесіне эмоционалдық реакциясының маңыздылығы да аз емес. Басқаша айтқанда, мұғалім бұл процесте өзі басқаратын оқушылардын іс-әрекетіне жауап ретінде пайда болатын эмоциалдық күйді саналы аңғара алады. Жағымды эмоцианалдық реакциалардың бұл іс-әрекетті нығайтатыны, ал теріс реакциялар деструкциялап, әрекеттесу қабілетінен айыратыны белгілі [1076-77 ВМН].
Психологиялық талдау барысында рефлексия объекті ретінде педагогикалық іс-әрекеті болса, онда ең алдымен, мұғалімнің өз іс-әрекетінің күші және әлсіз жақтарын саналы түсінуі туралы айтылады. Бұл жерде, көрсетілгендей, 100 жағдайдың 98-де мұғалімдер өздерінің сәтсіз сабақтарын жиі және мұқият талдайды. Тек екі мұғалім ғана өздерінің сәтсіздіктерін белгілеп отырады, оның өзіне де тек 15 жылдық тәжірибеден кейін, алдарына сәтті сабақ заңдылықтарын табу мақсатын қойғанан кейін ғана жетеді. Мұғалімнің өзіндік іс-әрекетінің талдауы туралы айта отырып, педагогикалық шеберлікті жетілдіру тұрғысынан мұғалімге сабақты түрлі уақыттық жоспардан, оған дайындық пен оны өткізудің түрлі деңгейлерінде талдау жүргізу керектігін атап өту қажет.
1.2 Оқытудың заманауи тәсілдері
Рухани интеграция дәуірлеген бүгінгі таңда ағылшын тілі - ғаламдық феноменге айналды. Мемлекетаралық байланыстарды нығайту елдердің экономикалық қарқынына ғана емес, ол руханиятқа, соның ішінде, тілге де тәуелді. Оқыту саласына түбегейлі өзгеріс жүріп жатқан, оқыту әдістері мен оның мазмұны қайта қарастырылып жатқан қазіргі таңда шетел тілдерін оқытудың тарихи тәсілдері мен оның негізгі тенденцияларын жетілдіру жүйесіне орала кету орынды.
Қазір шетел тілін оқыту әдістемесі ғылым болып қалыптасып келе жатқанына ешкім күмән келтіре қоймас. 1930 жылы Е. М. Рыт әдістемеге алғаш анықтама берген. Ол: Шетел тілін оқыту әдістемесі салыстырмалы тіл білімінің тәжірибелік айқындауышы, - деп баға берген болатьн.
Қолданбалы тіл білімі секілді әдістемеге де түрлі көзқарастардың туындауы 1930 жылдардағы шетел тілін пән ретінде оқыту жүйесінің жеткілікті деңгейде анықталмауымен тікелей байланысты болатын. Сол кезеңдерде зерттеу әдістерінің жүйесі де әзірленбеген еді.
Әдістеменің ғылым ретінде сипат алуындағы алғашқы бағыттар Б.В.Беляевтің есімімен ұштасады. Ол әдістемені қолданбалы психология саласына тиесілді. Алайда, аудитория жұмысына сай іс әдістерін қолданудағы айырмашылықтар, материалдарды сараптау - әдістемесінің басты мәселесі болған. Сондықтан әдістеменің бұл анықтамасы кең жайылған жоқ.
1930 жылдардың аяғы мен 1940 жылдардың басында педагогикалық ғылым ретіндегі әдістеме анықтауыш бағыты ресімделді. Педагогика мен әдістеме үйретуде бір ғана нысанға ие. Ол - оқыту процесстері, тәрбиелеу, оқытудың мақсат-міндеттері, сабақтың мазмұны. Мұның ішінде біртұтас болып қалған педагогикалық ғылым ретіндегі әдістемеге берілген анықтама. Әдістеме - өз алдына ғылым. Оның зерттеу әдістері мен өзіне тән заңдылықтары бар. Оған берілген нақты анықтама мынадай: Оқыту әдістемесі - оқыту жүйесін, тәсілдерін, заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын зерттейтін, сондай-ақ шетел тілі материалы арқылы оқу-тәрбие үрдістерін үйрететін ғылым.
ХХ ғасырдың басында бір мәселе өткір тұрды. Ол - әдістеме мәселесі. Бұл - заңды құбылыс. Өйткені, Қазан төңкерісінен кейінгі жаңа мектептер жаңа әдістердің болуын тіледі. Сол кезеңдерде тікелей (натуралды) әдіс насихатталды. Ол тәсіл пәнді ағылшын сөздерімен байланыстыратын - тура принцип негізінде пайда болды. Бұл ағылшын тілін үйренудің еркін (ассоциативті) әдісі еді.
Батыста аралас әдістеме идеясы туындап жатқан шақта, неліктен мұнда тікелей әдіс насихатталды? Алдымен, патшаға бағынышты оқу орындарында жай жаттауға негізделген мәтіндік аударма мен грамматикалық аударма әдістері үстемдік етті. Осыған жататын тікелей әдіс барынша озық сипатта болды.
Екіншіден, сол уақыттағы тікелей әдіс қарым-қатынасқа тәлімдеуді көздеді.
Үшіншіден, І дүниежүзілік соғыстан кейінгі Батыста бастау алған өзге тәсілдерде қарастырылған ұсынымдармен біздің педагог-әдіскер ғалымдар таныс емес еді.
Бұдан бөлек, көптеген методистер мен мұғалімдер үшін тікелей әдіс жаңа, еліктіргіш болып саналды. Олар оның тиімділігіне шынайылықпен иланды [1195-97 ИСА].
Заман ағымына қарай тікелей әдіске енгізілген өзгерістер педагогикада туындаған прогрессивті идеялармен терең байланысты.
Көп ұзамай шетел тілдерін оқытудың салыстырмалы әдісі қалыптасты. Бұл әдіс бойынша шетел тілін үйрету ана тілімен салыстыру негізінде жүргізіледі. Осы тәсілдің негізін қалаған - педагог ғалым Л. В. Щербу.
Мұның ізін ала тікелей және салыстырмалы әдістерді қиыстыру арқылы аралас әдіс пайда болды.
Бара-бара шетел тілін оқытудың мақсаттары мен оны меңгертуге деген талап өзгерді. Сөйтіп шетел тілін оқыту жүйесі күйзеліске ұшырады.
Дағдарыс жағдаяты әрдайым түбегейлі өзгерісті талап етеді. Осындай, озық идеялардың жеткіліксіздігі жағдайында коммуникативті оқыту тәсілі жетілдірілді. Дағдарыс нәтижесінде әдістемелік іздестіру жандандырылып, шетел тілін оқытудың заманауи әдістемелік тұжырымдамасы дами түсті. Олар: коммуникативті, интенсивті, іс-әрекеттік және басқалар.
Қазіргі таңда байланыс пен шығармашылық оқытуға негізделген коммуникативті-бағдарлау әдістемесінің орны бөлек.
Шетел тілін оқыту әдістемесі әрдайым толықтырылуы, дамытылуы тиіс деп, Ел президентінің 2011 жылғы жолдауында көрсетілгендей қазіргі шәкірттеріміз ертеңгі күн әлем кеңістігіне еркін ену үшін білім беру жүйесі халықаралық деңгейге көтерілуі керек. Осы мәселені жүзеге асыру мақсатында республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып және әлемдік білім берудің кеңістігіне бағыт алып, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу қолға алынуда. Мектептерде 2 сыныптан ағылшын тілін үйрету эксперимент- сынақтар өткізілуде. Сондықтан да ағылшын тілі мұғалімдеріне қойылатын талаптар ауқымы үлкен. Болашақ шетел тілі мұғалімінің І курстан бастап даярлығын қамтамасыз етудің негізі - болашақ маманның зиялы, интеллект ретінде және сезімтал жан болуы үшін , оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына көмектесу болып табылады [1210-11 ССМ].
Сурет 1. Болашақ шетел тілі мұғалімінің дарярлығын қамтамасыз ету моделі
Болашақ бастауыш сыныптың шетел тілі мұғалімінің әрбір сабағы басынан аяғына дейін балаға деген мейірімге толы болуы керек. Осы бағытта Ш.А.Амонашвили : Мектептегі әрбір күн, әрбір сабақ мұғалім тарапынан оқушыға сыйлық болуы керек. Әрбір оқушының мұғалімнен тілдесуі бала бойына қуаныш пен өмірге деген құлшыныс беру керек деген екен. Сондықтан да әрбір ағылшын тілі сабақтары қызығушылықты ояту, ой ашардан басталады. Яғни мұғалім кішкене балаларға жымиып, оқушылармен жылы амандасып, халжағдайларын сұраумен басталып, өз иелігіндегі 45 минуттық құзіреттілігін өзі сезініп, балаларды да өзіне тарта білуі керек.
Мемлекеттік білім стандартының басты мәселесінің бірі: тіл пәндерін оқытудың регуметивтік , танымдық, этиктік, бағалау бағдары. Оқушылардың тіл аралық түрлі елдің мәдениетін , әдебиетін , экономикасын,саясатын т.б үйрене отырып, халқының , өз елінің тілін, мәдениетін, әдебиетін терең сезініп білуге, дамытуға дағдыланады, үйренеді.
Шетел тілі - үлкен тәрбиелік диапазон. Ол оқушылардың жан дүниесін байытады, ой - өрісін кеңейтеді, көркемдік талғамын кеңейтеді, көркемдік талғамын тәрбиелейді, халықаралық достыққа, мәдениетке тәрбиелейді. Оқудың алғашқы кезіңде оқушы тілдік материалды жеңіл меңгеріп кетуі мүмкін, ол бара- бара материалдың күрделенуіне байланысты оқушы әртүрлі қиыншылықтарға кездеседі. Ал бұған мұғалімдер кезінде көмек жасай алмайды. Демек оқушы тілдің түрлі құбылыстарын меңгеру өте қиын деген ойға келеді. Мұндай қиыншылықтан тек сабақта ойын түрлерін пайдалану арқылы шыгып кетуге болады. Ол үшін мұғаліммен бірге, оқушыда ойынның шартын, ережесін меңгеруі тиіс. Ойын үрлерін мақсатсыз қолдана беруге болмайды. Ойын түрлерін дұрыс қолданып өткізілген сабақта оқушының шетел тілін үйренуге деген ықыласы, сол тілде сөйлеп үйренуге деген ықыласы артып тілді жақсы меңгеруге қызығады.
Зерттеу жұмыстарына қарағанда, оқушының білім алуға деген ықыласы белгілі бір дағдылар мен қабілеттілікті қажет етеді. Сондықтан сабақ процесінде белгілі бір дағды мен қабілет қалыптастыру арқылы танымдық қызығушылық пайда болады. Бастауыш кезең оқушыларында заттың сыртқы түріне қызығушылық басым келеді.
Ағылшын тілін оқыту технологияларын қолдану арқылы студенттер білімінің сапасын көтеру үдерісі - оқыту технологияларының сапасын, студенттердің сол технология бойынша ағылшын тілінен алған білімінің сапасын, ағылшын тілін үйретуші оқытушылардың шығармашылық жұмысының сапасын, ағылшын тілін үйрету әдістерінің сапасын танытатын, анықтайтын ерекше дидактикалық үдеріс. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Студенттер тәжірибе жинақтау барысында кәсіби санасы жетіліп, елжандылық рухы, сана-сезімі жетіліп, даралық қабілеттері де даму үстінде болады. Ағылшын тілін оқыту технологиясының сапасы оның қол жеткізілетін түпкі нәтижесі арқылы өлшенеді. Педагогикалық технологиялар арқылы ағылшын тілі пәнін меңгертуде мынадай түйінді мәселелер өз шешімін табады:
− ағылшын тілін үйренуші студенттің тілді тереңірек танып-білуіне, өз ойын ағылшын тілінде еркін білдіруге қажетті дағдыларды игеруіне оң ықпал етеді;
− ағылшын тілінің практикалық бағытына басымдылық берілетіндіктен, студенттің білімді өмірде қолданудың маңызы жайында түсінігі дамиды;
− студенттің танымдық қабілеті мен ақпараттық мәдениеті қалыптасады;
− студенттер проблемаларды ынтымақтастықта шешу қажеттілігін түсінеді [1352-53 ББГ]
Қазіргі кезде ағылшын тілі мұғалімнің тапсырмасы балаларды ағылшын тілін меңгертіп қана қоймай, оларды өздігінен жұмыс істеуіне, тілге деген қызығушылықтарын дамыту болып табылады. Сондықтан қазіргі 12 жылдық білім беруде ағылшын тілі екінші сыныптан өтіліп жатыр. Балаларды тілге үйретуде сабақ жеңіл, қарапайым және қызықты болуы қажет, ол үшін оқытудың әдістері мен тәсілдерін дұрыс пайдалана білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс істеп, сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалану қажет. 2-сынып оқушыларына магнитофон тыңдатып, оған еліктеуге үйрету қажет.
Сурет 2. Әдістер
Көрнекті педагог Ш.Амонашвилидің тілдерінде бастауыш кезеңде оқушылардың қатесін үнемі көрсете бермей, қайта олардың өзіндік дара қабілеттерін дамыту керек. Демек ол кісі бастауыш кезең оқушыларын қызықтыру үшін әртүрлі әдіс - тәсілдерді ұсынады [145-6 ШСГ].
Сабақ үстінде түрлі ойын түрлері арқылы осы әдіс - тәсілдердің іске асуы қажет деп санайды. Әрине сабақ үстінде ойындар қолдану арқылы жақсы жетістіктерге жетуге болады. Ойын балалардың назарын алып, сабақты жандандырады, тілге деген қызығушылықты арттырады, оларды еңбекке баулып, бірігіп жұмыс атқаруға үйретеді. Ойын тілді дұрыс, дәл меңгеруіне көмектеседі. Мысалы, мұғалім бір сөздің дыбысталуын қате дыбыстайды ал оқушылар оны түзейді. Оқушыларға творчествалық мәндегі, мақсатты тапсырмалар орындаттырудың маңызы да зор.
Мысалы: белгілі бір текстті ұсынып, оның негізгі идеясы мен мазмұнын айтқызу. Текстті мәнерлеп оқытуға дағды беру, тексттің мазмұнын саналы түсініп оқу, тексттен ең қажетті мәліметтерді таңдап ала білу сияқты жұмыс түрлері оқушыларды творчествалық жұмыс істеуге бағыт береді. Бұл жұмыс түрін мынадай екі түрлі жолмен ұйымдастыруға болады:
Текст құрмындағы сөздердің мағынасын дұрыс түсіне білу, оны байланыстырып жүйелі айта білу.
Тексттің мазмұнын толық түсіну үшін ғылыми әрі практикалық жағынан ой өрісі тереңірек болуы қажет.
Оқулықтағы текстпен осылайша жұмыс істеу проблема қойып оқытудың қарапайым әдістерінің бір түрі болып саналады. Сондықтан да өздігінен орындайтын жұмыстарға проблемалық тапсырмалар орындату да кіреді. Бұл орайда оқулықта берілген текстпен жұмыс орындаудың маңызы зор. Жоғары кезеңде сұрақты мұғалім өзі дайындайды.
Топтық жұмыс тобын құру тілдік тұлғаның шығармашылық белсенділігін тудыруға және топ мүшелерінің өзара ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, проблемалық тақырыптың мазмұнын ашу, пікірталасқа түсу, өзіндік ойларын дәлелдеуде мұндай оқу ынтымақтастығын тудыратын топтық жұмыстардың мүмкіндіктері мен тиімділігі мол. Атап айтқанда:
Бір мезгілде бірлікте жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Бір мезгілде бірлікте және жеке даралық жұмыс істеуге бағыттайды.
Пікірталас тудыратын қарым-қатынасқа түсу мүмкіндіктеріне ие болады
Топта жұмыс істеп дағдыланған оқушы өзін - өзі тексеруге мүмкіншілігі болады. Өз бетімен атқаратын жұмыс түрлері арқылы оқушыларды бір-бірінің жетістіктері мен кемшіліктерін байқау, салыстыру, қорытындылау дағдыларына, бірте- бірте ойын жүйелі айта білуге, өз қатесін тексеріп байқауға, оқу құралдары мен сөздіктер қолдана білуге дағдыланады.
Сабақтың ұқыпты, айқын, дұрыс ұйымдастырылуы, оқушылар алдындағы тақырыптың дұрыс таңдап алынуы білімдік және тәрбиелік мақсаттармен қатар сабақтың нақты тапсырмаларын ұтымды жүргізіп пайдалануына әсер етеді. Бұл талаптар сабақ жоспары мен тақырыптық жоспардың жүйелі жасалынуына байланысты.Әрине оқу-тәрбие жұмысындағы нәтижеліктің басты белгілері мұғалімнің жеке басының білімділігі, шеберлігі, өмір танымы, өз пәніне шәкірттерін иландырып қызықтыра білуінде.
Ал студенттің тұлғалық мәдениетінің бір арнасын олардың тілді білу деңгейі құрайтындықтан, бұл пәнді оқытуда инновациялық технологияларды тиімді қолданудың жолдарын айқындау мәселесін шешу айрықша мәнге ие. Кез келген технология білім берудің мақсатынан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы оқытудың әдістемелік жүйесіне енетін барлық компоненттің біртұтас ортақ мүддеге бірлесе қызмет етуінің тиянақталған жолы болып саналады [15110-115 ЖМГ].
Қорыта келгенде, жаңа өмір талабы кез келген адамды алаңдатады. Шетел тілі қазіргі заман талабына сай көптеген мектептерде 2-сыныптан бастап жүргізілуде. Бұл оқушы бойында ертеден бастап ұлтаралық, мәдениетаралық бірлестікке дайындықтың қалыптасуына ықпал етеді. Шетел тілін бастауыш мектептен бастап оқытудың артықшылығы әрбір баланың психологиялық ойлауына, шет тілі сөзіне көңіл аударуына, түсінуіне оң әсер ететіндігі, сонан соң негізгі мектепте білімін берік нығайтып, білім сапасын арттырып, шетел тілінде қарым-қатынасқа түсіп ерте мәдениетаралық коммуникацияға мүмкіндік береді.
Ағылшын тілінде сөйлеуді қалыптастырудың маңызы
Тіл - қарым-қатынас құралы. Тіл сөйлеу арқылы жүзеге асады, сөйлеу арқылы ғана дамып, өмір сүреді. Біз шет тілін оқыту туралы айтқанда, оны ең алдымен қатынас құралы ретінде оқимыз.
1.3 Шет тілін меңгерудегі жастардың жастық және психологиялық ерекшеліктері
Шет тілін оқытуға үйрету психологияға жүгінбестен мүмкін емес.
Балаларды шет тіліне оқыту кезінде әр түрлі елдерде негізделген психолого-педагогикалық концепция осы күнге дейін баланың шет тілін меңгеруіне негізделгенін есте сақтау керек. Бұл теорияға сәйкес бала тілді үлкендердің сөйлеуіне еліктей отырып меңгереді. Ешкім балаға тілдің ағынын меңгеру бірліктеріне бөліп бермейді, тілдік үлгілерді бөлшектемейді, оларды белгілі реттілікпен орналастырмайды, грамматиканың ережелерін үйретпейді - қалыпты дамып келе жатқан бала алты жасына қарай коммуникативтік міндеттерді табысты шеше отырып, осыншама күрделі грамматиканы меңгереді, ал сегіз жасына қарай балада күрделі сөйлемдер, күрделі мәтіндері пайда болады. Екінші тілді осы теорияға сәйкес біріншіні қалай меңгерсе, солай меңгереді − бірден, ережелерді анықтамай, иммитация қабілетінің арқасында меңгереді, уақыты келгенде ол қабілеті біртіндеп жоғалады.
Дәлелі - баланың екі тілді ортада дамуы. Бірақ еліктеу балалық шақта шет тілін меңгерудің негізі емес. Баланың шет тілінде сөйлеуі өз бетімен дамуының арқасында екенін ұмытпау керек. Барлық балалар туған тілінің нақты ерекшеліктеріне қарамастан жоғары генерализация сатысынан өтеді. Бала, жарық жақты, балықтардың тісі жоқ сынды қазақ тілді балаларында corned goed, footies болуы бала өзіне жалпы ережедерді ашқанда осылай болады.
Кейде бала аналогиямен әрекет етеді дейді, бірақ бұл деген не және аналогия бойынша әрекеттердің психологиялық табиғаты қандай? кез-келген аналогия − А.Р. Лурия психолог айтқандай - жалпылауды болжайды. Соңында, бала кезінде тілді меңгеру қалай жүретінінің механизмі қандай? Егер мұндай басқарумен санасыз жалпы процестер жаулап алынса, мүмкін ол бала екінші тілді меңгергенінде қосылады? Бұл сұраққа жауап анық болады, егер біз туған тілді меңгерудің психологиялық фонын елестетін болсақ. Қандай күш баланы естілетін барлық дыбыстарының ішінен мәнді фонематикалық, мазмұндық жүйелерді бөліп алуына көмектеседі? Неліктен кішкентай балалар аз уақыттың ішінде жүздеген сөздерді есінде сақтай алады?
Осыған ұқсас жағдай ағылшын тілі баланың өмірінде туған тілінікіндей қызмет атқарса, мысалы шет тілді құрдасымен ойнау қажеттігі туындағанда, ағылшын тілінде сөйлетін әжесімен сөйлескенде және т.б.
Мұндай жағдайларда бала ересек адамдарға қарағанда тез әрі табысты шет тілін меңгереді және бала кезінде меңгерілген шет тілі адамда мәңгілікке сақталады деген көзқарас бар. Бірақ шет тілдік қарым-қатынастың шегін қысқартқанда, бала осы күнге дейін табысты қолдана білген шет тілдік дағдылары мен қабілеттері жоғалады, ал ал осы ауданның ұзақ уақытқа жоғалуымен бұл қасиеттерге нөлге дейін қысқарады. Балалық шақтағы шет тілді меңгерудің нәтижесі мен қазіргі күндегі болған тәжірибелердің анализі мектеп жасындағы балалардың шет тілін меңгеруіне жаңа талаптарды қояды.
1985 жылы ЮНЕСКО-МАПРЯЛ халықаралық семинарында осы мәселе бойынша әр түрлі елдердің мамандары осы мәселе бойынша талаптары бір жерден шықты: тілді бала саналы түрде меңгеруі керек, оқыту ешқандай жағдайда еліктеу үрдісіне айналып кетпеуі керек; балалар шет тілін қарым-қатынас ұстау құралы ретінде меңгеруі керек және оқытудың барлық компоненттерін коммуникативті мақсаттарға біріктіру керек. Сонымен қатар, шет тілінің дамып келе жатқан курстарының тиімділігі айтылды, яғни қалыптасқан түсініктерге, дағдыларға және қабілеттерге жай ғана тірек қана емес, ал олардың дамуы мен жаңа психологиялық қасиеттердің қалыптасуы.
Осы талаптарды іске асыру оқыту кезіндегі педагог пен балалардың псилогиялық-педагогиялық қызметінің адекватты ұйымдастырылуын болжайды.
Барлық зерттеулер оқыту балалардың психофизиологиялық жастық ерекшеліктеріне негізделетінін дәлелдейді.
Арнайы сабақтарды үш жастан он жасқа дейін өткізуге болатыны көрсетті, он жастан кейін оңтайлы нәтижеге қол жеткізуге үміттенбеуге болады, бұл оқушылардың аз бөлігі үшін ғана, яғни коммуникативті және тілдік қабілеттерге ие балалар ғана өз білімін әрі қарай алып кету мүмкіндігі болады. Ең жақсысы оқытуды 6-7 жастан, бала өз туған тілінде еркін сөйлей алатын кезде бастаған дұрыс, бұл кезде ол жаңа тілге саналы көзқараспен қарай алады. Дәл осы жаста тілдік тәртібінің ерекшеліктері аз болады, өз ойын жаңадан құрастыру оңай, шет тілінде қарым-қатынасқа түскенде үлкен қиындықтар туындамайды. Егер әдістемелік жүйе лингводидактикалық және психолингвистикалық көзқараспен сауатты құрастырылған болса, ұсынылған шектеулі тілдік материалды меңгеру оңайға түседі, басқа шет тілдерін баланың алып кетуіне негіз қалыптасты деуге болады [16115-119 БКН].
Осылайша, ерте жаста шет тіліне оқыту бұл сән емес, ал қажеттілік. Тәрбиелеуші баланы тілге мүлдем басқаша көзқараспен қарауға таныстырады. Мұның бәрі оқытушы балаға, ең алдымен, қандай мақсаттармен, қандай деңгейде, балаға қандай қарым-қатынаспен үйрететіне байланысты. Ерте жаста 6-7 жаста баланы жаңаенгізулермен қызықтыру керек, тек осы жағдайда шет тіліне үйретуде табысты нәтижелерге жетуге болады.
2 ШЕТТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҚ СӨЗ-ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Қатынастық дыбыстау аспектісі
Аспектілік сабақ сөйлеу қызметінде, қарым-қатынас жасау кезінде сол немесе басқа тілдік құралды қалыптастыру ерекшеліктерін ашуға бағытталған. Сабақтың мұндай түрінде мұғалім сол немесе басқа бөлімді блогтық әдіспен ұсынып, ағылшын тілінің спецификалық құралдарына (мысалы, етістіктің аяқталған және аяқталмаған түрлері, оларды сөйлеу кезінде қолдану) толығырақ тоқтап, сөйлеудегі қандай да бір лексикалық, грамматикалық қателерді түзете алады (сөздер мен фразеологизмдерді дұрыс қолданбау, жалғауларды шатыстыру, сөздерді дұрыс байланыстырмау, басқару кезінде грамматикалық формаларды қате таңдау, етістік формалары түрлерін ажырата алмау және т.с.с.).
Тілдік материалды беру кезінде функционалдық принциптерді іске асыру міндетті болып табылады, яғни оқытылатын материалды әрекет арқылы (сөйлеу кезінде) ұсыну, ереже-нұсқаулықтар орын алуы мүмкін. Тілдік даярлық, сөздік жаттығулар ара-қатынасы мынадай: 10%; 50-60%; 25-30%. Көріп отырғанымыздай, сөйлемде сол немесе басқа грамматикалық түрлерді табудағы дәстүрлі тілдік жаттығулар, әртүрлі сөйлем типтерін құру минимумға дейін жеткізілген. Келесі сөздер мен сөз тіркестерін қолдана отырып айтыңдар, Аяқталған етістік түрін қолданып өтініш жасаңдар сияқты дайындайтын сөйлем типтері көп болуы тиіс, себебі мұндай сабақтағы басты міндет оқылып жатқан материалды сөйлеу кезінде қолдана білу болып табылады. Нақты тілдік құралды пайдалануға бағытталмаған сөйлеу жаттығулары алдыңғы жаттығулар негізіне алынған дағдыларды автоматтыққа дейін жеткізеді (А атынан Б-ға өтініш білдіріңіз; нақты оқиға сипатталады). Осындай сабақ түріндегі тексерілетін қабілет пен дағды білім стандарты мазмұнымен анықталады (қабілеттер мен дағдылар: фонетика мен орфоэпия бойынша; лексика мен фразеология бойынша; сөз құрамы мен сөз жасам бойынша; грамматика бойынша) [17145-146 КИФ].
Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауда аспектілік сабақтар көп орын алмауы тиіс (оқу жылына осындай сегіз сабақтан келеді). Талданып отырған типтегі сабақта тұтас бөлімнің тілдік материалын бөліп беруге болады (мысалы Тіл жүйе ретінде, Ағылшын тілінің лексикасы, Ағылшын тілі фонетикасы, Ағылшын тіліндегі сөздер неден тұруы мүмкін, Ағылшын тіліндегі сөз түбірлерін сауатты жазуға үйренейік, Ағылшын тіліндегі сөз жалғауларын сауатты жазайық, Ағылшын тіліндегі сөздердің жұрнағын сауатты жазуға үйренейік, Ағылшын тілінің морфологиясы, Ағылшын тілі синтаксисі, және т.б.).
Кесте 1. Аспектілік сабақтарда оқыту бірліктері
№
Сабақ түрі
Оқыту бірліктері
1
Фонетика, лексика, фразеология жөніндегі аспектілік сабақ
Дыбыс және әріп; Әріптер мен дыбыстардың үйлесуі; лексема, фразеологизм, морфема
2
Сөз құрамы және сөз жасам жөніндегі аспектілік сабақ
Сөз құрылымы; сөз жасалым түрі; біртүбірлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz