Үлкен сегіздіктің жаhандық басқарудағы орны

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Жоспар: Дипломдық жұмыс: Үлкен сегіздіктің жаhандық басқарудағы орны

Мазмұны

Кіріспе3

1 Халықаралық саяси құрылымды талдауға институтционалды әлістің концептуалды негіздері6

1. 1 Әлемдік саясаттың зерттеулеріндегі институттың түсіндірмелік аппараттағы орны6

1. 2 Әлемдік саяси процестерді реттеудегі халықаралық институттардың рөлін талдауға заманауи әдістер12

1. 3 Әлемдік саясаттағы институттық көшбасшылық мәселесі18

2 Қазіргі заманның халықаралық-саяси құрылымының орталық институты ретіндегі сегіздіктің қалыптасуы24

2. 1 Биполярлы қарама-қарсылық жағдайларындағы «сегіздіктің» рөлінің эволюциясы24

2. 2 Жаңа даму сатысындағы «сегіздіктің» рөлінің трансформациясы27

2. 3 «Үлкен сегіздіктің» қалыптасуы халықаралық саяси процестерді реттеудің үлгісі ретінде30

3 Үлкен сегіздіктің әлемдік саяси процестерді реттеудің өзекті мәселелері37

3. 1 Үлкен сегіздіктің дәстүрлі халықаралық ұйымдармен қарым-қатынастарының мәселелері37

3. 2 Үлкен сегіздік пен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің арасындағы рөлдердің анықталу мәселесі44

3. 3 Үлкен сегіздіктің тиімділігі мен реформалануының жоғарылатылуының мәселесі52

Қорытынды57

Қолданылған әдебиеттер тізімі62

Кіріспе

Р. Кохэн сынды ірі заманауи саясаттанушылардың бірінің сөзінше, әлемдік саясатты зерттеу бүгінгі күнде халықаралық институттары, әлемдік саясатпен басқаратын ережелерді және ұйымдарды білдіреді. Халықаралық көптеген зерттеушілер үшін біздің мемлекетте және одан тысқарыда халықаралық институттардың қызмет етуінің принциптері мен механизмдерін түсіну жалпы әлемдік жүйе қалай қызмет ететініне жақындау дегенді білдіреді. Өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің тобы сынды халықаралық институтқа ерекше назар аударылатыны таң қаларлықтай емес. Үлкен сегіздіктің құрылғаннан жиырма бес жыл өткеннен кейін ол халықаралық жүйеде қалыптасқан негізгі институттардың бірі болып табылады. 1993 жылы канадтық сегіздік бойынша маман Джон Киртон атап көрсеткендей, оның шеңберінде қазіргі заманның кез-келген басқа халықаралық институтындай басқарушылық институттардың көп саны соған бағытталған.

Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі қазіргі заманғы саяси процестерді реттеудегі өнеркәсіптік дамушы мемлекеттер тобының артып келе жатқан санының мәнділігіне негізделген. Сегіздік феномені зерттеу тақырыптарының даусыз өзектілігіне қарамастан, осы ресми емес институт қысқа мерзім ішінде әлемдік саясатта орталық орынға шықты және лауазымы бойынша дәстүрлі халықаралық ұйымдармен бәсекелесе бастағанына жауап іздеудің амалдары қолданылмады.

Дипломдық жұмыстың жаңалығы мынада: берілген жұмыс басқа халықаралық заманауи институттармен байланысты, өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің тобы саммиттерді жүргізу мен дайындаудағы қандай да бір деңгейде қатыспайтын авторлардың зерттеулерінің пәніне айналған. Үлкен сегіздік бұқаралық ақпарат құралдарында қандай жанды қызығушылыққа ие болатынын ескергенде бұл таң қаларлықтай дүние. Бүгінгі күні В. Б. Луковтың үлкен сегіздікке арналған бір монографиясы бар, ол топтың пайда болуы мен эволюциясының тарихи аспектісіне негізделген.

Жұмыстың мәнділігі Қазақстанның постбиполярлы әлемнің нақты оптимизациялаудың қажеттілігімен байланысты. Қазақстанның мемлекеттің сыртқы саясаты сүйенетін сыртқы саяси мүмкіндіктерінің шектеулер, дәстүрлі халықаралық ұйымдардың эрозиясы, қалыптасып келе жатқан плюралисттік бір полярлылық қарама-қайшылықтарының кешенін жасайды.

Бүгінгі күні Батыс әлемнің жалғыз институты болып табылады, онда Қазақстан толық құқықты қатысушысы болып табылады. Канадтық маман Роберт Патнэмнің ойы Қазақстанға қатысты та бүгінгі күнде өзекті болып табылады: «Италия, Канада, Жапония сынды орта мемлекеттер үшін клубтың қызметіне қатысу да маңызды ролге ие. Батыс клубтың мүшесі ретіндегі оның мойындалуы осы мемлекеттердің ұжымдық, соның ішіндегі халықаралық қауіпсіздікке жауапкершілікке ие болу мүмкіндігін арттырады. Үлкен сегіздік - Батыстың жоғары дамыған мемлекет басшыларының тұрақты болып тұратын кеңесі. Кеңеске ГФР, Франция, Ұлыбритания, Италия, Жапония, Канада, АҚШ және Ресей мемлекеттерінің басшылары қатысады. Алғашқы кездесу 1975 ж. басталды. Оған 6 мемлекет басшысы қатысты (ГФР, Франция, Ұлыбритания, Италия, Жапония, АҚШ) . 1977 жылдан оларға Канада қосылып, жеті мемлекет басшылары тұрақты түрде кездесіп отырды. 1998 жылдан бастап Ресей басшылығы да қатысып келеді. Үлкен сегіздік кеңестерінде жетекші мемлекеттер басшылары әлемдік экон., энергет., әлеум. және саяси қатынастардың өзекті мәселелерін талқылайды. Соңғы жылдары Үлкен сегіздік басшылары әлемдік лаңкестікті, наркотрафикті ауыздықтауды және техногенді апаттар мен табиғат апаттарына қарсы күресу мәселелеріне назар аударуда. Үлкен сегіздіктің жыл сайынғы кеңестерінде сегіздік мүшелері кезектесіп төрағалық етіп отырады. Оның мақсаты әлемдік қатынастарды реттеуде Батыс елдерінің ықпалын күшейту, саяси бағыттарын үйлестіру.

Зepттey жұмыcының пәнi. Үлкен сегіздіктің жаhандық басқарудағы орнын анықтау.

Зepттey жұмыcының ныcаны: Үлкен сегіздіктің жаһандық басқарудағы рөлін анықтай отырып, оның негізгі қызметтеріне талдау жасау.

Зepттeyдiң жұмыcының мақcаты. Бүгiнгi күндeгi халықаралық қатынаc‬таpды талдай οтыpып, заңнамалық тұpғыдан, үлкен сегіздіктің жаһандық басқарудағы рөліне зepттey жүpгiзy.

Οcы мақcатқа қοл жeткiзy үшiн мынадай мiндeттepдi шeшy кepeк:

- Халықаралық саяси құрылымды талдауға институтционалды әдістің концептуалды негіздерін қарастыру;

- Әлемдік саясаттың зерттеулеріндегі институттың түсіндірмелік аппараттағы орнын анықтау;

- Әлемдік саяси процестерді реттеудегі халықаралық институттардың рөлін талдауға заманауи әдістерді талдау;

- Әлемдік саясаттағы институттық көшбасшылық мәселесін қарастыру;

- Қазіргі заманның халықаралық-саяси құрылымының орталық институты ретіндегі сегіздіктің қалыптасуын зерттеу;

- Биполярлы қарама-қарсылық жағдайларындағы «сегіздіктің» рөлінің эволюциясын қарастыру;

- Жаңа даму сатысындағы «сегіздіктің» рөлінің трансформациясын зерттеу;

- «Үлкен сегіздіктің» қалыптасуы халықаралық саяси процестерді реттеудің үлгісі ретінде қарастыру;

- Үлкен сегіздіктің әлемдік саяси процестерді реттеудің өзекті мәселелерін зерттеу;

- Үлкен сегіздіктің тиімділігі мен реформалануының жоғарылатылуының мәселесін талдау

Зepттey жұмыcының тeοpиялық құндылығы. Зepттey жұмыcының баpыcында халықаралық қатынаc‬таp cалаcының, соның ішінде үлкен сегіздіктің үлкeн аpнаcы ашылып, өзiнiң epeкшe зepттey ныcаны, ғылыми ұc‬танымдаpы, түpлepi мeн үлгiлepi анықталды. Зepттeyдiң нәтижeлepi құқық cалаcында қοлданyдың epeкшeлiктepiнe нақты үлec қοcады. Зepттey баpыcында жаcалынған тұжыpымдамалаp мeн нәтижeлep үлкен сегіздіктің рөлінің дамyына, қалыптаcyына ceптiгiн тигiзeдi.

Зepттey жұмыcының пpактикалық құндылығы. Алынған мәлiмeттep халықаралық қатынаc‬таp бοйынша зepттey жұмыc‬таpы үшiн қοлданыла алынады, кypc‬тық, диплοмдық, диc‬cepтациялық жұмыc‬таpды жазy үшiн дe қοлданыла алады. Cοндай-ақ бұл зepттey жұмыcы заң мамандығына зepттeyдe, пpактикалық cабақтаpда, дәpic‬тepдe қοлданыла алады.

Жұмыc‬тың құpылымы зepттeyдiң мақcаты мeн мiндeтi аpқылы анықталады. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдан, қοлданылған әдeбиeттepдeн тұpады.

1 Халықаралық саяси құрылымды талдауға институтционалды әлістің концептуалды негіздері 1. 1 Әлемдік саясаттың зерттеулеріндегі институттың түсіндірмелік аппараттағы орны

Ұсынылған дипломдық жұмыстың тақырыбы ең алдымен қолданылатын негізгі түсініктердің анықтамасын зерттеуді білдіреді. Күрделілік сегіздік халықаралық өзара әрекеттесудің жаңа бірліктеріне жатқызылатындығымен байланысты. Сегіздікті халықаралық институт ретінде қарастыруды негіздеудің мақсатында берілген түсінікті ғылыми оралымға енгізудің себептерін қарастыру, оның негізгі белгілерін және әлемдік саясаттағы топтың анализін жасаудағы оның қолданушылығын анықтау қажет.

Оның пайда болуы уақытында мемлекетаралық бірлестіктердің әр түрлі формаларын талдау, олардың ұйымдастырылуы мен қызмет етуі бірнеше сатылардан өтті. БҰҰ пайда болуымен халықаралық зерттеушілер басқарушылық шешімдерді қабылдауға өздерінің назарын бұрды. Ресми халықаралық ұйымдар биополярлы жүйенің шайқалысынан кейін де күштерге ие: бұл ұйымдар қаржылық көмекті көрсетуде шешуші рөл атқарып қоймай, шығармашылық күштердің басты өндірушісі және адамзаттың тұрақты дамуы бойынша бағдарламалардың өткізушісі болып табылады. Ұйымдардың зерттеулерінде жаңа бағыттар пайда болуы жалғастырылуда, мысалы, олардың қызметінің, өкіметтік емес ұйымдармен әрекеттесуінің, бюрократизация процесінің әлеуметтік аспектілерін зерттеуде жаңа бағыттар пайда болуда. Мұнымен бірге, халықаралық қатынастардың өзгеріп жататын шынайылықтарына ресми халықаралық ұйымдардың прогресстік сәйкессіздігі халықаралық тәртіптердің жаңа бағытының дамуына алып келді. 1972 жылдың 12 тамызындағы АҚШ доллардың және өкіметтің басқа да резервтік активтерін алтынға конвертизациясының болмауы туралы шешім ХВФ эгидасындағы валюталық-кредиттік қатынастардың саласындағы он жылдық өзгеріссіздіктерге өзгеріс алып келді [1, б. 83] .

Халықаралық тәртіптер халықаралық акторлардың белгілі бір саладағы бір-біріне қатысты күтілімдерді құраушы ережелер, нормалар, принциптер мен процедуралар ретінде анықталды. С. Краснер, Р. Кохейн, Дж. Рагги, О. Янг, Э. Хаас сынды осы бағыттың өкілдері ұйымдарды зерттеуден ережелер мен түсініктердің талдануына өткізді, оларға халықаралық акторлар жүгінетін. Принциптер мен нормалар тәртіптердің нормативтік негізін құрайды деп саналған, ал шешімді қабылдаудың ережелері мен тәртіптері халықаралық актілердің тәртібін жақсы ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. С. Краснермен берілген анықтама бұлдырлығы ме тенденциялығы үшін сынға ұшыраса да, кейбіреулері оған альтернатива ұсынғысы келді. Халықаралық тәртіптер туралы дебаттардың маңызды элементі олардың серіктестіктің басқа формаларынан шектеу туралы белгі болды. Берілген сұраққа жауап беру үшін екі белгі ұсынылды: белгілі бір саладағы серіктестіктің тиімділігі мен оның тұрақтылығы. Тиімділігі қарым-қатынастардың қатысушылары қандай деңгейде принциптерге, ережелерге, тәртіптерге жетекшілік ететіндігімен, олардың оны қаншалықты ескеретіндігімен, олардың бұзлыстарына қалай әсер ететіндігімен, осындай ережелерді сақтау үшін мәжбрлеуден қаншалықты қашып кетуге болатындығымен анықталады, бұл кезде ешқайсысы ұтылыста болмауы қажет. Тәртіптің тұрақтылығы тіршілік ету қабілетімен байланысты болды, бұл халықаралық аренадағы күштердің арақатынасын анықтаудағы өзгерістерге тәуелсіз болды.

Өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің тобы басынан бастап ерекше халықаралық институт ретінде қарастырыла бастады. Жетіліктің негізін қалаушылар оның теңдессіз ресми емес сипатына ерекше мән берді, олар онда мемлекет басшыларының қарым-қатынасын болдырмаудың мүмкіндігін және жасанды өкіметтік кедергілердің болмау мүмкіндігін көрді. Теңдессіз халықаралық институттың қызметі өзіндік тәртіптерді талап етті. Бұл ресми тәртіптер бізге «жетілікті/сегіздікті» ad hoc жиналысы ретінде ғана емес, сондай-ақ халықаралық институт ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Олар екі пунктіге келтіріле алынады:

Әр қатысушы қорытынды декларацияның қорына өзіндік үлесін қоса алады.

Онда келіспеушілікке алып келетін бірде-бір пункт көрсетілмейді. Саммиттің барлық құжаттарының негізінде «жұмсақ консенсус» жатыр.

Кездесулердің ресми емес сипаты саммиттердің құрылымын қандай да бір орнатылған дайындықтың жоқ болуында көрінді. Саммиттердің дайындығы мемлекет басшыларының жеке өкілдерімен қамтамасыз етілді. Саммиттер жылына бір рет өткізілді, өткен саммитте келесіні жүргізу туралы шешімдер қабылданды. «Нью-Йорк Таймға» берген сауалнамасында саммиттің негізін қалаушы д'Эстен былай деген болатын: «өте тар шеңберде талқылаулар қажет және олар жеке сипатқа ие болуы тиіс». Индустриалды дамыған мемлекет топтары ешқашан халықаралық ұйым ретінде қарастырылмаған. Халықаралық ұйымның үш белгісінің ішінде мүшелердің қалыптасқан ортақ мақсаттары мен еріктерінің болуы олардың орындалуына, белгілі бір ресурстардың және институционалды аспектісінің болуы негізін қалаушы келісімде, атқарушы органның қызметінде және тәуелсіз хатшылықта көрсетілді - индустриалды дамыған мемлекеттердің тобы алғашқы екеуіне сәйкес келеді, бірақ онда ұйымдастырылған құрылымы жоқ: «жетіліктің» феномені ірі халықаралық құқықтық актінің нәтижесінде пайда болмады, соның салдарынан оның эволюциясы тұрақты өзгерістерге ұшырауда; топ штаб-пәтеріне және хатшылығына ие болмады. Топтың теңдесі жоқ сипаты клубтың күшейтілуіне бағытталған ұсыныстарды туғызды. Мысалы, «Халықаралық институттардың реформасы» үш жақты баяндамасымен рухтандырылған Картердің әкімшілігі ядро тобы бар шешімдерді өңдеу бойынша концентристік шеңбердің топтарын жасауды ұсынды, ол ірі мемлекеттерден тұрды және қолданыстағы халықаралық ұйымдардың қызмет етуіне әсер етуге қабілетті [2, б. 35] .

Сегіздік мемлекет-мүшелерінің арасындағы мазмұнды қарым-қатынастарды реттеуші ережелер клубтың қызмет етуінің тарихында қалыптасты. Олар саммиттердің ресми құжаттарының артып келе жатқан құжаттарының тізімімен тіркелген. Имплицитті нормалардың үш блогын бөліп көрсету негізделген болып табылады, оған бір-бірімен әрекеттесуде және қоршаған ортамен әрекеттесуде институттың мүшелері жетекшілік етеді:

Экономика мен валюталық реттеу саласындағы өнеркәсіптік дамыған демократиялардың ұжымдық жауапкершілігін мойындау.

Рамбуйедегі бірінші саммиттен бастап, жетілік клубының мүшелері өзінің тәуелділігінің фактісін мойындаудан, экономикалық саладағы бір тарапты әрекеттерден бас тартудан шығады. Боннадағы саммитте қаржылық-экономикалық кризисті жеңу бойынша толық бағдарлама қабылданған. 90-шы жылдары орта мерзімді экономикалық саясаттың жалпы көрінісін өңдеу бойынша күштер қолданылады, ал 1996 жылдары кедей мемлекеттердің қарыздарын реттеу бойынша ортақ амалдар қалыптасты.

Клубтың мүше мемлекеттері әлемдегі демократизация процестеріне ықпал етуге ұмтылады.

Көптеген саммиттердің қорытынды декларацияларында Рамбуйедегі саммиттің қайта құрастырылған декларациясының принципін кездестіре аламыз (1975) : «Біздің әрқайсысымыз ашық демократиялық қоғамды басқаруға жауаптымыз, ол жеке бостандық мен ұжымдық дамуға жауапты». Бұл жайдан жай емес, бірақ әрекет етуге басшылық: Торонтодағы саммиттен бастап үшінші әлемнің мемлекеттеріне көмек демократиялық түрлендірулердің тереңдігінен тәуелділікке қойылады.

Үлкен сегіздіктің мүше мемлекеттері өзінің қауіпсіздігіне қауіптің жалпылығын және олармен күресу әдістерін мойындайды [3, б. 76] .

1983 жылғы Вильямсбургтік саммитте Топ мүше мемлекеттеріінң бөлінбейтін қауісіздігі декларацияланған. Бұдан топ суық соғыс дәуіріне шықты, онда әлеуметтік қауіптің қатынасының жалпы ұстанымын жасауда шешуші рөл ойнады. Оған Вассенарлік тәртіптің ракеталық технологияларды бақылау режимін дайындауда шешуші рөлі тиесілі, ол терроризммен күресу саласындағы шешімдермен байланысты. Сегіздік косовтық 1999 жылғы кризистен шығудан жолын іздеуде шешуші рөл атқарды.

Мұның бәрі бізге сегіздікті толыққанды халықаралық институт ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл ретте оның өзгешелігіне де ден қою керек: ол стимулдарды береді, қозғалыстар бағыттарының көрінісін қалыптастырады, бірақ кейбір басқа мемлекеттер жасайтындай заңды міндетті шешімдерді қабылдамайды. Оның рөлі ұстанымдарды, координацияларды түсіндіруге негізделеді. Бұл рөлі кризисті жеңу бойынша жалпы стратегиялық қондырмаларды келістіру керек болған жағдайда, кризис кезінде кеңейтіле алады. Институт ретіндегі топтың талдану мүмкіндігінің салдарларының бірі осындай анализді жүргізудің түрлері мен құралдары туралы сұрақты қою болып табылады.

Үлкен сегіздік - Ұлыбритания, Германия, Италия, Канада, Ресей, АҚШ, Франция және Жапония басшылары жиналып, өз елдеріндегі экономикалық және саяси даму бағыттарын үйлестіретін бейресми форум. Әлемдік экспорттың 49 пайызы, Халықаралық валюта қорының осынша пайыз активі, 51 пайыз өндіріс өнімдері осы сегіздікке тиесілі. Сондықтан олардың әлемдік экономика мен саясатқа қаншалықты ықпал ететіндігі айтпаса да түсінікті.

Өткен жолғы сегіздіктің кездесуіне ТМД Төрағасы ретінде Қазақстан басшысы қатысқандығы белгілі. Ал түптеп келгенде Елбасының осы жүздесуге барып сөз сөйлеуі Қазақстанның халықаралық аренада абырой-беделінің, салмағының артуына, оны халықаралық қауымдастықтың мойындауына тікелей байланысты.

Әлемдік тұрақты дамуда энергетикалық қауіпсіздіктің қаншалықты маңызды екендігі көзі қарақты оқырманға әбден аян. Бүгінде энергетикалық саясат оқшаулануды емес, халықаралық ынтымақтастықта, келісімдер мен әріптестік аясында қимылдауды қажет етеді. Сондықтан да Петербург саммитінде үлкен сегіздіктің талқыға салған негізгі мәселесінің бірі энергетикалық қауіпсіздік болуы да заңды. Ал Қазақстан болса осы мәселеде сегіздік иек артатындай сенімді де келешегі зор әріптес ретінде бағаланады. Бұның бірнеше себептері бар.

Біріншіден, Қазақстан географиялық тұрғыдан Азия мен Еуропаны бір-бірімен жалғастыратын көпір сынды. Мұнай мен газ экспорттаушы әлемдегі жеті елдің сапына кіруді де жоспарлап отыр. Британиялық “Economіsі” журналы атап өткендей, Қазақстанның жетістіктерге жетуіне мұнайға деген әлемдік сұранысқа тез бейімделуі себеп болуда. Ал күннен күнге, жылдан жылға энергетикалық секторға артып келе жатқан сұранысты есепке алғанда, еліміз рөлінің қазіргіден де жоғары болатындығы сөзсіз.

1999-2004 жылдар аралығында мұнай өндіру жыл сайын 15 пайызға артып отырды. Керісінше мұнай өндіруші алпауыт 48 елдің 33-і (ішінде ОПЕК-ке мүше 11 елдің алтауы бар) мұнай өндіру көлемін азайтып алса, кереметтерінің өзі бұрынғы деңгейлерінде ғана қалып отыр. Қазақстан болса бір күннің ішінде 1, 3 млн. баррель мұнай шығарып, 1 миллионын экспорттап отыр. Алдағы жылы күніне 3, 5 миллион баррель өндіріледі деп күтілуде. Бұл - Қазақстанның энергетикалық ресурстарымен әлемнің бай елдерінің өзі санасатындай екендігін дәлелдейтін көрсеткіш [4, б. 67] .

Екіншіден, бүгінгі күні қарап отырсақ, мұнай қорының үлкен бөлігі нарықтық экономиканы мойындамайтын елдердің еншісінде. PFC Energy дәйектеріне сүйенсек, мұнайдың әлемдік қорының 77 пайызын мемлекеттер ұлттық компаниялары арқылы қадағалап отыр. Және де бұл үрдістің соңғы жылдары күшейе түскендігі байқалады, сөйтіп, мұнайды эксопорттаушы мемлекеттер өз елдеріндегі энергетикалық рынокты монополизациялауда. Бұл бір есептен өндіріс көлемін ұлғайтуға қажетті сырттан инвестиция құюды тежесе, екінші жақтан жаңа технологияларды енгізуге де кедергі келтіріп, өндірістің адымын тежеп, тұсау салуда. Мұның сыртында монополизациялаудың салдарынан мұнайды экспорттау нарықтық тұрғыдан емес, геосаяси сипатта жүргізілуде.

Бұл ретте Қазақстанның энергетика рыногы ашықтығымен, мөлдірлігімен, қолайлы инвестициялық хал-ахуал қалыптасуымен ерекшеленеді. Соңғы он бес жылдың өзінде Қазақстан экономикасына тартылған шетелдік ивестиция 50 миллиард АҚШ долларын құраса, соның 80 пайызы көмірсутегі шикізатын өңдеу саласына бағытталған. Дүниежүзілік банктің сараптауы бойынша, Қазақстан ивестицияға тартымдылығы жөнінен алғашқы жиырма елдің сапында.

Міне осылайша, Қазақстан Республикасы саяси, экономикалық немесе басқа да жағдайларға қарамастан, әлемдегі энергетикалық тепе-теңдікті сақтауға үлес қосып, өзінің энергиялық ресурстарын адамзаттық игілікке жаратуда сенімді әріптес екендігін танытуда. Түптеп келгенде, Қазақстанның бұл ұстанымы Санкт-Петербургте қаралған энергетикалық қауіпсіздікпен үндес.

Үшіншіден, энергетикалық қауіпсіздік мәселесінде тағы бір көңіл аударатын маңызды жәйт - соңғы кездері өзінің энергиялық ресурстары тапшы елдер мен тұтастай аймақтардың экономикалық дамуы. Егер 1990 жылы мұндай елдерге әлемдік ІЖӨ-нің 87 пайыздық үлесі тисе, осы ғасырдың басында 90 пайызы тиіп отыр. Және де бұған дейінгі қолданыстағы энергоресурстардың азаюы, Таяу Шығыстағы тұрақсыздық мәселелері басқа аймақтардағы көмірсутегі өнімдерін өңдеп, сыртқа шығаратын елдерге әлемнің көз тігуіне алып келуде. Бұл ретте Қазақстан тек өз өнімдерін шығарушы ғана емес, энергетикалық ресустарға бай елдермен қоңсылас жатқандықтан транзиттік ел ретінде де маңызды рөл атқаруда [5, б. 32] .

Алайда, айта кету керек, Қазақстанның транзиттік ел ретіндегі мүмкіндігі толықтай іске қосылмай жатыр. Сондықтан да, тасымал үшін қолайлы да арзан теңіз айлақтарына шығу жолдарының болмауына қарамастан, еліміз энергетикалық инфрақұрылымдар жасауға баса назар аударуда.

Жылына 20 миллион тонна мұнай өткізетін Атасу-Алашаңқай құбырын іске қосу, жылына 7, 5-10 миллион, кейін 25 миллион тоннаға дейін мұнай өткізетін қуаты болатын Баку-Тбилиси-Жейһан жобасына қосылу сынды жұмыстарды атқару - транзиттік мүмкіндіктерді пайдаланудағы қадамдар.

Мұнай экспорты жөнінде елімізбен қарым-қатынасқа ынталы елдердің саны арта түсуде. Қытай, Ресей, Украина, Түркия бағыттарында қызғылықты жобалар қолға алынуда. Украинамен арадағы жоба бойынша құрама маршрут - Южный-Броды-Вентспилс, Дружба-Адрия жобасына қосылу, Одесса облысында “Южный” айлағының құрылысын салу мүмкіндігі қаралуда.

Қазақстан газын сыртқа шығаруда келешегі мол екі жол қарастырылуда. Батыс бағытта: Газпром жүйесі бойынша Ресей арқылы және Каспий теңізі арқылы Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбырымен Түркияға жеткізу. Солтүстік-батыс бағытында “Орталық Азия-Орталық” газ құбырының қуатын арттыру, сол арқылы түркімен және өзбек газын тасымалдауды қазіргі 55-тен 100 миллиард текше метр шамасына жеткізу көзделуде.

Қазақстан және де реті келсе түркімен мен өзбек газын Қытай рыногына жеткізетін тағы бір тиімді бағытты қарастыру үстінде. Болашақта Қазақстан-Қытай газ құбырын салу мақсатында екі жақ та қызу әзірлік жұмыстарын жүргізуде.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.