Кәмелетке толмағандар саудасына қарсы қылмыстық құқықтық күрес
КІРІСПЕ 4
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ 5
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы 5
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері 5
2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ 5
2.1 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілері 5
2.2 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілері 5
2.3 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілері 5
ҚОРЫТЫНДЫ 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 5
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ 5
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы 5
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері 5
2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ.ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ 5
2.1 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілері 5
2.2 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілері 5
2.3 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілері 5
ҚОРЫТЫНДЫ 5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 5
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Соңғы жиырма жылдықтың аралығында Қазақстандағы қылмыстық жағдай ушыға түсті. Қылмыстардың артуы тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған тобының қабатын кәмелетке толмағандар құрады.
Бұл тақырыбыптың өзектілігі кәмелетке толмағандардың ішіндегі ерекше орынды оларды сату алатынымен ерекшеленелі, ол көптеген пайдаланудың мақсаттарында (экономикалық, жыныстық және т.б., трансплантация үшін ағзасының мүшелерін алу үшін, ақшалай табыс табу мақсатында, сондай-ақ асыраудың мақсатында) жүзеге асырылады.
Қазақстанның балаларды қорғау саласындағы қылмыстық саясаты халықаралық құқықтың көпшілікпен танылған талаптарына, соның ішінде Балалардың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес келмейді. Әрекет етуші қылмыстық заңнамаға енгізілген соңғы жылдары өзгерістер мен қосымшалар оны жақсартпайды, ал керісінше, кәмелетке толмағандарды тиісті құқықтық қорғалуымен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу тақырыбының маңыздылығы кәмелетке толмағандардың саудасы туралы қылмыстық заңның қолданылуымен байланысты қиындықтармен түсіндіріледі. Бұл адамдарды сату үшін жауаптылық туралы қылмыстық-құқықтық норманы толық зерттеу мен түсіндірудің қажеттілігін негіздейді.
Зерттеудің мақсаты кәмелетке толмағандардың саудасына қылмыстық-құқықтық жіктелудің және құқықтық базаның бағалануының және кәмелетке толмағандардың саудасымен айналысатындарға тиімділігінің теориялық негіздерін жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігін қарастыру;
- Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлерін зерттеу;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілерін анықтау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін қарастыру.
Соңғы жиырма жылдықтың аралығында Қазақстандағы қылмыстық жағдай ушыға түсті. Қылмыстардың артуы тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған тобының қабатын кәмелетке толмағандар құрады.
Бұл тақырыбыптың өзектілігі кәмелетке толмағандардың ішіндегі ерекше орынды оларды сату алатынымен ерекшеленелі, ол көптеген пайдаланудың мақсаттарында (экономикалық, жыныстық және т.б., трансплантация үшін ағзасының мүшелерін алу үшін, ақшалай табыс табу мақсатында, сондай-ақ асыраудың мақсатында) жүзеге асырылады.
Қазақстанның балаларды қорғау саласындағы қылмыстық саясаты халықаралық құқықтың көпшілікпен танылған талаптарына, соның ішінде Балалардың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес келмейді. Әрекет етуші қылмыстық заңнамаға енгізілген соңғы жылдары өзгерістер мен қосымшалар оны жақсартпайды, ал керісінше, кәмелетке толмағандарды тиісті құқықтық қорғалуымен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу тақырыбының маңыздылығы кәмелетке толмағандардың саудасы туралы қылмыстық заңның қолданылуымен байланысты қиындықтармен түсіндіріледі. Бұл адамдарды сату үшін жауаптылық туралы қылмыстық-құқықтық норманы толық зерттеу мен түсіндірудің қажеттілігін негіздейді.
Зерттеудің мақсаты кәмелетке толмағандардың саудасына қылмыстық-құқықтық жіктелудің және құқықтық базаның бағалануының және кәмелетке толмағандардың саудасымен айналысатындарға тиімділігінің теориялық негіздерін жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігін қарастыру;
- Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлерін зерттеу;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілерін анықтау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін қарастыру.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды
2. Иногамова-Хегай Л.В. Торговля людьми как тягчайшее нарушение конституционного права личности на свободу. // Конституционные основы уголовного права: Материалы I Всероссийского конгресса по уголовному праву, посвященного 10-летию Уголовного кодекса Российской Федерации. – М., 2006. 321 c.
3. Сперанский К.К. Вопросы теории и практики борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную и иную антиобщественную деятельность. Краснодар, 2008. 205 c.
4. Пудовочкин Ю.Е. Ответственность за преступления против несовершеннолетних по российскому уголовному праву. СПб.: Юридический центр Пресс, 2002. 293 с.
5. Красиков А.Н. Уголовно-правовая охрана прав и свобод человека в России. Саратов: Полиграфист, 2006. 212 с.
6. Права ребенка. Сб. док. / Редько JI.JI., Пономарев Е.Г., Пудовочкин Ю.Е. Ставрополь. Ставропольское книжное издательство, 2005. 580 с.
7. Добрынина С. Час быка. Детское рабство для сельских краев - обычное явление //Российская газета. 2005. 23 июля. С. 103 - 105
8. Станская A.A. Проституция несовершеннолетних социальная и правовая проблема. / Науч. ред. С.Ф. Милюков. СПб.: Издательство Р. Асланова Юридический центр пресс, 2005. 326 с.
9. Противодействие торговле людьми. Сб. нормативных правовых документов / Под ред. Н.И. Абубикировой М.: ЭКСлит, 2004. 228 с.
10. Лунеев В.В. Преступность XX века. Мировые, региональные и российские тенденции. М.: Норма, 2009. 516 с.
11. Белов В.Ф. Преступления против семьи и несовершеннолетних в аспектах de lege lata и de lege ferenda M.: Русаки, 2002. 80 с.
12. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ
13. Шагинян И.Д. Ответственность за растление несовершеннолетних и вовлечение их в порнобизнес // Вестник Саратовской Государственной академии права. Научный журнал. 2003. № 2 (35). С. 58-65
14. Гаврилов Б.Я. Современное сосояние проблемы. Незаконная миграция и торговля. Разорвать круг молчания. О насилии в отношении женщин // Под ред. H. М. Римашевской. М.: КомКнига, 2005. 780. с.
15. Нарикбаева А.С. Предотвращении похищения и торговли детьми / Прокурорская и следственная практика. М., 2005. № 3-4. С. 84 - 90
16. Международно-правовые основы борьбы с незаконной миграцией и торговлей людьми. Сб. док. /Сост. B.C. Овчинский. М.: Инфра-М, 2004. 300 с.
17. Международные акты о правах человека. Сб. док. /Сост. В.А. Карташкин, Е.А. Лукашева. М.: Норма, 2000. 784 с.
18. Синицин Ф.Л. Международное законодательство по проблеме торговли людьми. Пермь. 2000. 94 с.
19. Сабырбаева Г.Б. Вовлечение несовершеннолетнего в преступную деятельность// Предупреждение преступности. –2012. -№1. С. 210 -212
20. Нуркаева Т.Н. Личные (гражданские) права и свободы человека и их охрана уголовно-правовыми средствами. – СПб., 2013. 184 c.
21. Дурманов Н.Д. Обзор судебной практики о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную и иную антиобщественную деятельность. //Бюллетень Верховного Суда РК.-2012. - №5. С. 64 -70
22. Дмитриев О. Уголовно-правовая характеристика торговли несовершеннолетними//Уголовное право. 2002. №3. С. 56 - 65
23. Галенская JI.H. Международная борьба с преступностью. М., Международные отношения. 2012. 165 с.
24. Долголенко Т. Уголовная ответственность за торговлю людьми // Уголовное право. 2004. № 2. С. 36 - 45.
25. Торговля людьми. Социокриминологический анализ / Под общ. ред. Е.В. Тюрюкановой и Л.Д. Ерохиной. М.: Academia, 2002. 224 с.
26. Ахметшин Х.М.Уголовно-правовые средства противодействия рабству и торговле людьми. Автореферат дисс. канд. юрид. наук. М., 2005. 313 с.
27. Кругликов JI.JI. Обращение в рабство, работорговля и уголовный закон // Актуальные проблемы дифференциации ответственности изаконодательная техника в уголовном праве и процессе. Сб. научных статей. Ярославль.: Изд-во Яросл. Ун-та, 2000. С. 223.
28. Магомедов А.А. Квалификация преступлений: закон, теория, практика. М.: Центр ЮрИнфоР, 2001. 316 с.
29. Ожегов, С. И. Толковый словарь русского языка / С. И. Ожегов, Н. Ю. Шведова. - М.: Азбуковник, 2000. - 940 с.
30. Ворошилин Е.В., Кригер Г.А. Субъективная сторона преступления. М., 2007. 379 c.
31. Ерменбетова Л. Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алудағы құқықтық тәрбиенің рөлі.//Юриспруденция сериясы вестник КазНПУ. 2006. 572 б.
32. Апенов С.М. Қылмысты квалификациялаудың ғылыми негіздері Алматы; 2006 ж. - 235 б.
33. Глобализация общей, организованной и коррупционной преступности // Государство и право. 2011. №12. - С. 186 - 190
34. Савельев В.С. Уголовная ответственность за преступления против несовершеннолетних. М., 2012. 302 c.
35. Ещанов А.Ш. О некоторых аспектах деятельности ОВД РК по профилактике групповой преступности несовершеннолетних //Предупреждение преступности. –2002. С. 186 - 195 -№1.
36. Казаченко И.Я.Охрана семьи уголовно – правовыми средствами. М., 2010. 167 c.
37. Игнатов А.Н. Эффективность борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность. Омск, 2005. 230 c.
38. Волков А.С. Современное состояние и проблемы борьбы с преступлениями, связанными с похищением человека // Юристь -Правовъдъ. 2011. № 2 (3). С. 75 - 80.
39. Зайдиева Д.Я. Уголовно-правовая охрана личной свободы человека: Автореф. дис. канд. юрид. наук. – М., 2006. 239 c.
40. Беляева Л.И., Кулакова Н.Г. Торговля несовершеннолетними и меры борьбы с ней. М., 2012. 220. с.
41. Клейменов М., Шамков С. Криминальное перемещение людей: возможности противодействия /Торговля людьми. Социокриминологический анализ. М., 2002. 114. с.
42. Милевский А.И., Боровиков В.Б. Незаконное усыновление как один из факторов, способствующих распространению торговли несовершеннолетними // Следователь. 2007. № 4. С. 83 - 90.
43. Ахметшин Х.М.Торговля несовершеннолетними: Социальные аспекты и юридические нормы // Российская Юстиция. 2005. № 8. С. 48 - 55.
44. Скорлуков O.A. Квалификация действий лиц, осуществляющих торговлю людьми и использующих рабский труд // Вестник Московского университета МВД России. М.: ЮНИТИТ-ДАНА, 2005. № 3. С. 75 - 81.
45. Боровиков В.Б. Защита несовершеннолетних от сексуального совращения и сексуальной эксплуатации: уголовно-правовые проблемы. Ставрополь. Ставропольсервисшкола, 2004. 220 с.
46. Демидов Ю.А. Социальная ценность и оценка в уголовном праве. М., 2005. 184с.
47. Дьяченко А. Ответственность за сексуальную эксплуатацию женщин и детей // Уголовное право. 2003. № 2. С. 38 - 44.
48. Ансель М. Методологические проблемы сравнительного права. // Очерки сравнительного права: Сборник. М.: Прогресс, 2011. С. 386.
49. Груничева Л. Дети на экспорт // Аргументы и факты. 2003. № 13. С. 102 - 105
50. Борисов Т. Прейскурант на невинность. Россия может стать мировым лидером детской порноиндустрии // Российская газета. 2005. 22 июля. С. 95 -103
51. Кораблев Б. Младенцы под раздачу. История продолжается // Время новостей. 2005. 19 декабря. 93 - 115 c.
52. Кудрявцев В.Н. Объективная сторона преступления. М.: Госюриздат, 2010. 244 с.
53. Малинин В.Б., Парфенов А.Ф. Объективная сторона преступления. СПб.: Изд-во Юридического института (Санкт-Петербург), 2004. 301 с.
54. Коржанский Н.И. Объект и предмет уголовно-правовой охраны. М.: Академия МВД СССР, 2010. 248 с.
2. Иногамова-Хегай Л.В. Торговля людьми как тягчайшее нарушение конституционного права личности на свободу. // Конституционные основы уголовного права: Материалы I Всероссийского конгресса по уголовному праву, посвященного 10-летию Уголовного кодекса Российской Федерации. – М., 2006. 321 c.
3. Сперанский К.К. Вопросы теории и практики борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную и иную антиобщественную деятельность. Краснодар, 2008. 205 c.
4. Пудовочкин Ю.Е. Ответственность за преступления против несовершеннолетних по российскому уголовному праву. СПб.: Юридический центр Пресс, 2002. 293 с.
5. Красиков А.Н. Уголовно-правовая охрана прав и свобод человека в России. Саратов: Полиграфист, 2006. 212 с.
6. Права ребенка. Сб. док. / Редько JI.JI., Пономарев Е.Г., Пудовочкин Ю.Е. Ставрополь. Ставропольское книжное издательство, 2005. 580 с.
7. Добрынина С. Час быка. Детское рабство для сельских краев - обычное явление //Российская газета. 2005. 23 июля. С. 103 - 105
8. Станская A.A. Проституция несовершеннолетних социальная и правовая проблема. / Науч. ред. С.Ф. Милюков. СПб.: Издательство Р. Асланова Юридический центр пресс, 2005. 326 с.
9. Противодействие торговле людьми. Сб. нормативных правовых документов / Под ред. Н.И. Абубикировой М.: ЭКСлит, 2004. 228 с.
10. Лунеев В.В. Преступность XX века. Мировые, региональные и российские тенденции. М.: Норма, 2009. 516 с.
11. Белов В.Ф. Преступления против семьи и несовершеннолетних в аспектах de lege lata и de lege ferenda M.: Русаки, 2002. 80 с.
12. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ
13. Шагинян И.Д. Ответственность за растление несовершеннолетних и вовлечение их в порнобизнес // Вестник Саратовской Государственной академии права. Научный журнал. 2003. № 2 (35). С. 58-65
14. Гаврилов Б.Я. Современное сосояние проблемы. Незаконная миграция и торговля. Разорвать круг молчания. О насилии в отношении женщин // Под ред. H. М. Римашевской. М.: КомКнига, 2005. 780. с.
15. Нарикбаева А.С. Предотвращении похищения и торговли детьми / Прокурорская и следственная практика. М., 2005. № 3-4. С. 84 - 90
16. Международно-правовые основы борьбы с незаконной миграцией и торговлей людьми. Сб. док. /Сост. B.C. Овчинский. М.: Инфра-М, 2004. 300 с.
17. Международные акты о правах человека. Сб. док. /Сост. В.А. Карташкин, Е.А. Лукашева. М.: Норма, 2000. 784 с.
18. Синицин Ф.Л. Международное законодательство по проблеме торговли людьми. Пермь. 2000. 94 с.
19. Сабырбаева Г.Б. Вовлечение несовершеннолетнего в преступную деятельность// Предупреждение преступности. –2012. -№1. С. 210 -212
20. Нуркаева Т.Н. Личные (гражданские) права и свободы человека и их охрана уголовно-правовыми средствами. – СПб., 2013. 184 c.
21. Дурманов Н.Д. Обзор судебной практики о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную и иную антиобщественную деятельность. //Бюллетень Верховного Суда РК.-2012. - №5. С. 64 -70
22. Дмитриев О. Уголовно-правовая характеристика торговли несовершеннолетними//Уголовное право. 2002. №3. С. 56 - 65
23. Галенская JI.H. Международная борьба с преступностью. М., Международные отношения. 2012. 165 с.
24. Долголенко Т. Уголовная ответственность за торговлю людьми // Уголовное право. 2004. № 2. С. 36 - 45.
25. Торговля людьми. Социокриминологический анализ / Под общ. ред. Е.В. Тюрюкановой и Л.Д. Ерохиной. М.: Academia, 2002. 224 с.
26. Ахметшин Х.М.Уголовно-правовые средства противодействия рабству и торговле людьми. Автореферат дисс. канд. юрид. наук. М., 2005. 313 с.
27. Кругликов JI.JI. Обращение в рабство, работорговля и уголовный закон // Актуальные проблемы дифференциации ответственности изаконодательная техника в уголовном праве и процессе. Сб. научных статей. Ярославль.: Изд-во Яросл. Ун-та, 2000. С. 223.
28. Магомедов А.А. Квалификация преступлений: закон, теория, практика. М.: Центр ЮрИнфоР, 2001. 316 с.
29. Ожегов, С. И. Толковый словарь русского языка / С. И. Ожегов, Н. Ю. Шведова. - М.: Азбуковник, 2000. - 940 с.
30. Ворошилин Е.В., Кригер Г.А. Субъективная сторона преступления. М., 2007. 379 c.
31. Ерменбетова Л. Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алудағы құқықтық тәрбиенің рөлі.//Юриспруденция сериясы вестник КазНПУ. 2006. 572 б.
32. Апенов С.М. Қылмысты квалификациялаудың ғылыми негіздері Алматы; 2006 ж. - 235 б.
33. Глобализация общей, организованной и коррупционной преступности // Государство и право. 2011. №12. - С. 186 - 190
34. Савельев В.С. Уголовная ответственность за преступления против несовершеннолетних. М., 2012. 302 c.
35. Ещанов А.Ш. О некоторых аспектах деятельности ОВД РК по профилактике групповой преступности несовершеннолетних //Предупреждение преступности. –2002. С. 186 - 195 -№1.
36. Казаченко И.Я.Охрана семьи уголовно – правовыми средствами. М., 2010. 167 c.
37. Игнатов А.Н. Эффективность борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность. Омск, 2005. 230 c.
38. Волков А.С. Современное состояние и проблемы борьбы с преступлениями, связанными с похищением человека // Юристь -Правовъдъ. 2011. № 2 (3). С. 75 - 80.
39. Зайдиева Д.Я. Уголовно-правовая охрана личной свободы человека: Автореф. дис. канд. юрид. наук. – М., 2006. 239 c.
40. Беляева Л.И., Кулакова Н.Г. Торговля несовершеннолетними и меры борьбы с ней. М., 2012. 220. с.
41. Клейменов М., Шамков С. Криминальное перемещение людей: возможности противодействия /Торговля людьми. Социокриминологический анализ. М., 2002. 114. с.
42. Милевский А.И., Боровиков В.Б. Незаконное усыновление как один из факторов, способствующих распространению торговли несовершеннолетними // Следователь. 2007. № 4. С. 83 - 90.
43. Ахметшин Х.М.Торговля несовершеннолетними: Социальные аспекты и юридические нормы // Российская Юстиция. 2005. № 8. С. 48 - 55.
44. Скорлуков O.A. Квалификация действий лиц, осуществляющих торговлю людьми и использующих рабский труд // Вестник Московского университета МВД России. М.: ЮНИТИТ-ДАНА, 2005. № 3. С. 75 - 81.
45. Боровиков В.Б. Защита несовершеннолетних от сексуального совращения и сексуальной эксплуатации: уголовно-правовые проблемы. Ставрополь. Ставропольсервисшкола, 2004. 220 с.
46. Демидов Ю.А. Социальная ценность и оценка в уголовном праве. М., 2005. 184с.
47. Дьяченко А. Ответственность за сексуальную эксплуатацию женщин и детей // Уголовное право. 2003. № 2. С. 38 - 44.
48. Ансель М. Методологические проблемы сравнительного права. // Очерки сравнительного права: Сборник. М.: Прогресс, 2011. С. 386.
49. Груничева Л. Дети на экспорт // Аргументы и факты. 2003. № 13. С. 102 - 105
50. Борисов Т. Прейскурант на невинность. Россия может стать мировым лидером детской порноиндустрии // Российская газета. 2005. 22 июля. С. 95 -103
51. Кораблев Б. Младенцы под раздачу. История продолжается // Время новостей. 2005. 19 декабря. 93 - 115 c.
52. Кудрявцев В.Н. Объективная сторона преступления. М.: Госюриздат, 2010. 244 с.
53. Малинин В.Б., Парфенов А.Ф. Объективная сторона преступления. СПб.: Изд-во Юридического института (Санкт-Петербург), 2004. 301 с.
54. Коржанский Н.И. Объект и предмет уголовно-правовой охраны. М.: Академия МВД СССР, 2010. 248 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:
Кәмелетке толмағандар саудасына қарсы қылмыстық құқықтық күрес
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ 6
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы 6
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері 11
2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ 22
2.1 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілері 22
2.2 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілері 26
2.3 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілері 30
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 51
КІРІСПЕ
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Соңғы жиырма жылдықтың аралығында Қазақстандағы қылмыстық жағдай ушыға түсті. Қылмыстардың артуы тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған тобының қабатын кәмелетке толмағандар құрады.
Бұл тақырыбыптың өзектілігі кәмелетке толмағандардың ішіндегі ерекше орынды оларды сату алатынымен ерекшеленелі, ол көптеген пайдаланудың мақсаттарында (экономикалық, жыныстық және т.б., трансплантация үшін ағзасының мүшелерін алу үшін, ақшалай табыс табу мақсатында, сондай-ақ асыраудың мақсатында) жүзеге асырылады.
Қазақстанның балаларды қорғау саласындағы қылмыстық саясаты халықаралық құқықтың көпшілікпен танылған талаптарына, соның ішінде Балалардың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес келмейді. Әрекет етуші қылмыстық заңнамаға енгізілген соңғы жылдары өзгерістер мен қосымшалар оны жақсартпайды, ал керісінше, кәмелетке толмағандарды тиісті құқықтық қорғалуымен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу тақырыбының маңыздылығы кәмелетке толмағандардың саудасы туралы қылмыстық заңның қолданылуымен байланысты қиындықтармен түсіндіріледі. Бұл адамдарды сату үшін жауаптылық туралы қылмыстық-құқықтық норманы толық зерттеу мен түсіндірудің қажеттілігін негіздейді.
Зерттеудің мақсаты кәмелетке толмағандардың саудасына қылмыстық-құқықтық жіктелудің және құқықтық базаның бағалануының және кәмелетке толмағандардың саудасымен айналысатындарға тиімділігінің теориялық негіздерін жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігін қарастыру;
- Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлерін зерттеу;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілерін анықтау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін қарастыру.
Зерттеудің болжамы: кәмелетке толмағанның жеке бостандығын, оның денсаулығы мен өмірін, денесіне, ары мен ұятына қол сұғылмаушылықты қамтамасыз етуші, қоғамдық қатынасқа қол сұғушылық, қоғамдық-қауіпті, құқыққа қарсы әрекет, пайдалану мақсатында жасалынған кәмелетке толмағандарды сату мен сатып алу немесе оны тасымалдау, беру, жасыру немесе алу ҚР ҚК 133 бабына сәйкес жазалануы қажет, ол кәмелетке толмағандардың саудасы үшін жауапкершілікті білдіреді.
Зерттеудің объектісі. Кәмелетке толмағандардың жеке бостандығына қол сұғушылық, кәмелетке толмағандардың саудасы
Зерттеудің пәні: заңсыз жеке бостандыққа қол сұғу ретіндегі кәмелетке толмағандардың саудасы.
Зерттеудің әдістемелік негізін қоғамдық процестер мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарды танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, ресми-логикалық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы ҚР ҚК 133 бабымен қарастырылған жаңа қылмыстық құрам шеңберіндегі кәмелетке толмағандардың саудасы қылмыстық-құқықтық мәселесінің бірінші рет кешенді теориялық талдануы қолданылды, ол барлық элементтер мен белгілер, сондай-ақ сараланған және ерекше сараланған белгілері толық қарастырылған.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп көрсетілсе, 3-бабының 1-тармағында Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы -халық деп бекітілген. Құқықтық мемлекет құрудың бірден-бір шарты - халықтың құқықтық білімін көтеру мақсатында елімізде көптеген шаралар атқарылып келеді [1].
Кәмелетке толмағандардың саудасының қоғамдық қауіптілігін ашу үшін, осы қылмыстың заңды сипаттамасын анықтау үшін, оны жасағаны үшін қылмыстық-құқықтық әсерлердің қолданылатын шараларын анықтау үшін осы проблеманы шешудің тарихи тәжірибесі маңызды болып келеді. Қылмыстық құқықтың даму тарихын зерттеу қандай да бір жағымсыз құбылыстың көздерін, қылмыстық тыйым салуды және оның тиімділігін орнатудың әлеуметтік негізделуін анықтауға мүмкіндік береді. Әрине, қандай да бір заңды құбылыстың тарихи аспектілерін қарастыра отырып, біз құқықтық тыйым салудың орнатылуына ұлттық дәстүрлердің, салттардың, адамгершіліктің әсер ету проблемасымен кездесеміз. Аталған жағдай кәмелетке толмағандарды саудасына жауапкершілікті реттеуге тікелей қатынасы бар, оның орнатылуына әлеуметтік-экономикалық жағдайлардан басқа қоғамның адамгершілік қондырғылары да әсер етті. Ерте замандарда ешқандай заңды құжаттар балалардың саудасына жауапкершілікке тартуды қарастыратын жеке арнайы нормалардан тұрмаған. Бұл жағдайға қарамастан, берілген проблеманың сол кездерде болмауы туралы толық сеніммен айта алмаймыз.
Осылайша, отбасы мен кәмелетке толмағандарға, соның ішінде адамдардың саудасы туралы қылмыстарды Орыс шындығы деген тарихи-заңды ескерткіштен тапсақ болады.
Орыс шындығы бүгінгі күнге дейін бізге Ярослав дананың кезінен жеткен құжаттың 61 бабы құлды сатуға тыйым салу туралы айтады. Бұл жағдайда келісім жарамсыз деп саналып, ал мырза жазаланып, ақшасын сатып алушысына қайтарып беруге мәжбүр болатын. Соңғысы, өз кезегінде құлды еркіндікке қайтару керек болатын.
Орыс шындығының 110 бабы адамның жеке бостандығынан айрылуының үш жағдайын анықтады:
1. Куәгерлердің көзінше адамды сату (кеңінен таралған құбылыс болды, мұнда ауыр материалдық күйге түскен адам, өзінің қарыздарынан құтылу мақсатында өзін сатуға келісімін беретін).
2. Сәйкес келісімсіз құлға үйлену. Берілген жағдайда еркін адамның құлға үйленуі, еркін қыздың құлға тұрмысқа шығуы туралы айтылатын, бұл екі жағдайда да жеке бостандықтың жоғалуына алып келетін.
3. Тиунның немесе кілтшінің лауазымына түсу. Бұл құлдардың шаруашылықпен айналысуын білдіретін, бірақ экономикалық қажеттілік мұнда еркін адамдарды да итермелейтін. Еркін адамның мұндай лауазымдарға енуі жеке бостандықтан айрылуға алып келетін [2, 32 б.].
Берілген құжаттың 118 бабы құлды оның иесінен сатып алмаған мырзаның міндеттемелері туралы айтатын, яғни адам азаматтық-құқықтық келісімнің нысанына айналатын.
Орыс шындығында берілген жағдайлардағы қылмыстық жауапкершіліктің жастық ерекшеліктері болмаған, кеңінен таралған түсіндірмені қолдана отырып, берілген нормалар тек ересек тұрғындарға қатысты ғана қолданылмады. Ауыр жағдайда өзін жасөсіпірм же сата алатын. Мысалы, үйленгенде, некеге отырғандардың жасы көрсетілмеген, демек, құлмен некеге отырғанда, кәмелетке толмағандар да жеке бостандығын жоғалтатын. Балаларды сатудың басқа да жағдайлары кездесетін. Осылайша, тиун немесе кілтші болып істейтін жасөспірім жоғарыда айтылғандай, жеке бостандығын жоғалтатын [3, 76 б.].
XII ғасырдағы Смолендік жарғылық грамота құқық бұзушылықтардың ішінде тойға қалыңдықты ұрлауға тыйым салады. Некеге отырудың минималды жасы көрсетілмегендіктен, онда кәмелетке толған бойжеткендерді ұрлау туралы айтылған, олар ер адамдарға сатылатын.
Псковтық соттық грамота адамдарды ұрлау мен оларды еркінен тыс сатқанына өлім жазасын белгілейтін.
1497 жылғы Соттылық бойынша құл қылмыстың субъектісі болып, өз бетінше өзінің әрекеттері үшін жауап бере алатын. Соттылықта құлдың жергілікті басқарманың органдарымен жіберілуі, құлға арналған құқықтық және босату грамотасын беру құқығының тәртібі туралы мәселелер болатын.
Соттылық шаруалардың феодалдан феодалға өтуіне құқықтарды шектеген. Шаруа феодалдан феодалдың жерінде тұрғаны үшін өтемақыны және жылына бір рет (ескі стиль бойынша 26 қарашада) барлық қарыздарын төлегеннен кейін және бір аптаның ішінде, яғни барлық шаруашылық істер аяқталғаннан кейін кете алатын. Соттылық кәмелетке толмағандардың саудасына жауапкершілік туралы ештеңе айтпайтын. Алайда, осы заңның баптарының әрекет етуі балаларға да қатысты қолданылатын.
Алексей Михайловичтің 1649 жылғы соборлық жинғы қылмыстық жауапкершілікке тиімті әрекеттердің тізімін жүйеленді және заңнамалық тұрғыдан кеңейтті. Ол 1000 баптан тұратын 25 бөлімнен тұрды. Ол жеке отбасылық қатынастарға қатысты қылмыстарға жауапкершілікті қарастыратын. Жарғы шаруашылық тәуелділік жүйесінің заңды рәсімделуі болып табылды. Жеке меншіктік, жергілікті, монастырлық, сарайлық және т.б. шаруалар тек өздерінің иелеріне ғана бекітіліп қоймай, сондай-ақ мемлекетке тәуелді болды. Ірі жер иелеріне, боярларға, монастырларға және басқа иелерге жаздырылған барлық шаруалар олардың меншігіне айналды және шаруашылық күйінің мұрагерлігіне орнатылды, яғни шаруалар өмір бойына мықтылар болады. Иемденушілер шаруаларды сата және сатып алтын, ал шаруалардың барлық мүліктері феодалдың меншігі деп жарияланатын. Феодалдың келісімінсіз некеге отыруға, отбасылық бөлімді жүзеге асыруға және т.б. тыйым салынатын. Осылайша, заңдық жарғы феодалдарға шаруалардың мүлігін ғана шексіз басқаруды ғана қоймай, сонымен бірге олардың тағдырын және балаларының тағдырын шешуге мүмкіндік беретін. Соңғыларын ересектермен бірдей, сатуға болатын.
Балалардың өлтірілуіне қатысты әлеуметтік шаралардың тарихы қызықты болып табылады, олар белгілі бір дәрежеде тек адамдардың өлімінің, балаларды сатудың статистикасына әсер ететін. I Петрдің кезінде қаламаған және ата-аналарымен тастанды балалардың үйі бекітілген. 1712 жылы заң балаларын тастап кеткендерге құпиялылықты беретін [4, 68 б.].
Ұлы Петрдің Соғыстық Жарғыда, Теңіздік Жарғыда адамдардың саудасына және ұрлауына өлім жазасына кесілетін: егер кімде-кім адамды ұрлайтын немесе сататын болса, ол басынан айрылады. Кім еркін күйдегі адамды ұрайтын болса, ол қамшымен соққыға жығылады және ауыр жұмысқа тартылады - деп I Николайдың кезіндегі Ресей империясының заңдар жинағының 242 бабында жазылған.
Ресейдегі феодалдық құрылыстың кезеңі көптеген шаруалардың және олардың балаларының құқықсыз күйі туралы куәлік ететін, олар сату-сатып алудың нысаны ретінде көрінетін.
Ресейдегі қылмыстық құқықтың даму саласындағы жеткілікті бір жетістік 1845 жылғы қылмыстық және жазалаулар туралы жарғы болып табылады, онда отбасы мен кәмелетке толмағандардың қорғанысына мемлекет ерекше назар аударады. Қылмыстық-құқықтық қорғаныстың дербес нысаны ретіндегі отбасылық қатынастарды бөлу принципі бойынша, заң шығарушы жеке бөлімге қылмыстық-құқықтық нормаларды біріктірді, олар отбасы мен кәмелетке толмағандардың мүдделерін қорғайды. Соңғылары сәйкес топтарға бөлінді: асыраудан шығатын құқықтық қатынастар және ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар. Осы топтардың бөлінуімен Жинақтың сәйкес бөлімі құрастырылды. Бірінші рет асырауды орнатудан шығатын құқықтық қатынастар қылмыстық заңның қорғанысына қойылды. Сәйкес бөлім Асыраушылардың билігін асыра қолдану деп аталынды. Сонымен бірге, кәмелетке толмағандардың құқығын қорғауды кеңейту прогреске айналды. Алдында танымал болған, мысалы, некеге отыруға мәжбүрлеу туралы нормалармен бірге алғашқы рет ата-аналардың балаларын қылмысқа тартқаны үшін, сондай-ақ балаларына тиісті мүліктерді иемденгені және жаратқаны үшін қылмысық жауапкершілікке тартылатын [5, 105 б.].
1903 жылғы қылмыстық жинақ 501 бабында құлдыққа сатуға, еркінен тыс ұстауға, сондай-ақ негрлерді сатуға немесе оған тікелей немесе жанама қатысқанына, кемеші сол мақсатта алғанына қылмыстық жауапкершілікке тартылатын. Жинақта бостандыққа қарсы қылмыстардың ішінде адам ұрлауға егер баланың заңды өкілдері оған қарсы болмаса, ол заң бұзушылық ретінде саналмайтын. Осылайша, ата-аналарының, асырап алушылардың келісімі әрекеттердің заңға қарсылығын болдырмайтын және керісінше, ұрланатынның өзінің келісімі қылмыскерлікті болдырмайтын. Бұл осындай әрекеттердің балаларға қатысты қолданылуымен түсіндірілетін, онда бала таңдау еркіндігін дұрыс түсіністігіне ие болмайтын. Осылайша, 1903 жылғы Жинақ кәмелетке толмағандардың жасын 14 жас деп белгіледі.
1910 жылғы сәуірдегі Санкт-Петербургте өткен 1-ші Жалпы ресейлік съездте әйелдердің жезөкшелігі мен оның себептері бойынша істер қаралды. Ол съезде соның ішінде, балалардың жезөкшелігі мен олармен күресу жолдары қарастырылды. Осылайша, Балалардың жезөкшелігі туралыБ.И.Бентовиннің баяндамасында оларды сатуға алып келетін негізгі фактор экономикалық стимул деп аталынды. Балалардың денесін сатушылар, оның ойынша, олардың ата-аналары, туысқандары, жезөкшелер болып табылады. Сонымен бірге сол уақыттың қылмыстық заңнамасы кәмелетке толмағандардың саудасына жауапкершілікті қарастыратын арнайы нормадан тұрмады және сондықтан ғылыми қоғам пайда болған жағдайдан шығудың амалын іздеді. Мысалы, П.А.Грацианов балалардың денесінің саудасына жауапкершілікті қаталдандыруды ұсынды. Оның ойынша, 1885 жылғы жазалаулар туралы Жинақтың 1000 бабына өзгеріс енгізу керек болатын және оны келесідей басылымда қабылдау керек болатын: Жеңгетайлыққа қатысты тұлғалар түрмеге 2 айдан 4 айға дейін отырады, ал жасөспірімдердің немесе кәмелетке толмағандардың саудасына кінәлілер 6 айдан 1,5 жылға дейін түрмеге қамалады [6, 38 б.].
Балалардың саудасына олардың бақылаусыздығы әсер етеді. Бақылаусыздықты жасөспірімнің қоғамдағы ерекше жағдайы деп сипаттауға болады, онда ол қандай да бір асыраушылықтан айрылып, өзін-өзі анықтаудың қабілетсіздігіне алып келеді. Жиырмасыншы ғасырдык басында жасөспірім құқықбұзушылардың жауапкершілік мәселесіне, балалардың қылмыстылығын зерттеу себебіне Мәскеу университетінің профессоры С.В.Познышев ерекше назар аударған болатын. 1911 жылы Мәскеуде оның Балалардың қылмысы және олармен күресу жолдары деген жұмысы жарық көрді. Осы ғылыми тезистің негізгі себебін автор былайша көрсетті: қылмыскерлікпен саналы түрде күресу балалардың қылмысынан басталу керек. С.В.Познышевтың ойынша, балалардың қылмыстылығының дамуы қоғамның тереңінде ауырпалы процестің жүріп жатқандығының белгісі болып табылады. Балалардың қылмыстылығының ішінде және сонымен байланысты кәмелетке толмағандардың саудасымен байланысты себептердің ішінде С.В.Познышев келесілерін көрсетті: 1) баланың өмірінің бұзылған жағдайы; 2) бақылаудың жоқтығы; 3) кедейлік; 4) нашар мұрагерлік. Осы себептер оның ойынша, бірінші кезекте қылмыстылыққа түскен жетімдердің әрекеттерін түсіндіреді, себебі олардың көбісі кедей отбасыларға жататын, солардың ішінде заңсыз туылғандардың және таныс емес жерден шыққан балалардың үлесі жоғары. Өз теориясын растау үшін ол статистикалық мәліметтерді келтірді. Осылайша, Англия мен Францияда 110 жасөспірім қылмыскерлер бұрынғы қылмыскерлердің балалары, 710 - жезөкшеліктің жемісі немесе тағдырдың тәлкегіне тасталынған балалар, 210 - далада өмір сүретін ата-аналарға тиісті болды. Француздық қамауда ұстау орындарында 1864 жылдың 31 желтоқсанында болған 8006 кәмелетке толмаған қылмыскерлердің ішінде 60 % заңсыз туылғандар, 38,5 % - далада өмір сүретіндер мен жезөкшелерден пайда болғандар. 2456 итальяндық кәмелетке толмаған қылмыскерлердің ішінде: 1549 тіршілік етуіне қажетті құралдарға ие болмады, 792 тек қажеттілеріне ғана ие болды, 11 ауқатты, ал қалғандары жартылай ауқатты отбасылардың мүшелері болды [7, Б. 103].
Бақылаусыздық, отбасындағы қатал қарым-қатынастар, тұлғаның лауазымына тым қадірсіз қарым-қатынас, соның ішінде кәмелетке толмағандарға қатысты қатты қарым-қатынатсар балалардың сутенерларға жезөкшелікпен айналысуға сатылатын, шаруаларға, трактирлерге, кабактардың және басқа ішімдік ішетін орындардың иелеріне уақытша жалға берілетін жағдайларға алып келетін [8, 93 б.].
Алайда, өзінің дамуына қарамастан, 20 ғасырдың басына қарай, ресейлік қылмыстық заңнама балалардың саудасына қатысты арнайы нормадан тұрмайтын.
Кеңес Одағы орнағаннан кейін балалардың бақылаусыздығы одан да кеңи түсті. Осылайша 1924 жылдың 26 қарашасындағы балалардың әлеуметтік қорғалуының Жалпыресейлік Съездінде РКФСР 42 губерниялары мен автономдық облыстарында бақылаусыз балалар мен жасөспірімдердің саны 235000 деп саналынды. Сол кездегі балалардың бақылаусыздығының себебі ол кезде былайша түсіндірілді: 1) отбасылардың таралуы және әкелік авторитеттің және бақылаудың болмауы; 2) жетімдер мен жартылай жетімдердің санының артуы; 3) жасөспірімдердің өз бетінше еңбек өміріне қатысуының ұлғаюы; 4) олардың көбісінің дала саудасына, алдаудың әр түрлі формасына еніп кетуі, олардың қолдарында қомақты ақшалардың болуы; 5) адамгершілік ортасына соғыстың қатаң және бұзықтық әсері. Осы тым жағымсыз әлеуметтік фон, өмір сүру үшін күрес жасөспірімдерді қылмыстық ортаның ішінде ересек авторитеттерді іздеуге алып келді, ал оларжасөспірімдерді әр түрлі мақсаттарында қолданған болатын (қылмыстарды жасауға, қайыршылануға, жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрлейтін). Кейде осындай әрекеттер балаларды қылмыстық әлемнің авторитеттеріне сатумен бірге жүретін, мысалы, картадан ұтылғанда, балаларда кепілдеме ретінде қоятын [9, 67 б.].
1922 жылы РКФСР қылмыстық КСРО кодексі заңнамалық тұрғыдан екі қылмыстық-құқықтық нормалардың көмегімен кәмелетке толмағандардың мүддесін қорғауды рәсімдеді, ол келесідей қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартатын: біреудің баласын ұрлау, жасыру немесе алмастыру; жастығының әсерінен өмір сүруіне қауіпті жағдайда қалдыру.
Келтірілген әрекеттердің тізімі 1926 жылғы РКФСР Қылмыстық КСРО кодексімен толығымен жүзеге асырылды, оған заң шығарушы балаларды асырауға бөлінетін қаржыларды төлеуден бас тартқандарды қылмыстық жауапкершілікке тартқан.
1960 жылдың РКСФР Қылмыстық КСРО кодексі кәмелетке толмағандардың мүдделеріне қол сұққаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылатын әрекеттердің тізімін біршама кеңейтті. Оған жыныстық жасқа толмаған тұлғамен жыныстық қатынасқа түсуді, жезөкшелік әрекеттерді, балалардың асырауына төленетін ақшаларды төлеуден бас тартуды, асыраушылық міндеттемелерін асыра қолдануды, асырап алудың құпиясын ашуды, баланы ауыстыруды, кәмелетке толмағандарды қылмыстық әрекетке түсіруді, кәмелетке толмағандарды мас болу күйіне әкелуді, кәмелетке толмағандарды дәрілік және басқа заттарды медициналық емес қолдануды, неке жасына толмаған тұлғамен неке келісіміне отыруды енгізді [10, 45 б.].
Қылмыстық заңнамада 125 баптың пайда болуы 80-90 жылдардағы балалардың саудасымен байланысты болды.
Кейіннен, Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін, кәмелетке толмағандардың саудасына қатысты мәселелер заңды тұрғыдан бекітілді. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі N 591 Заңы қазіргі кезде әрекет етуде және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарға қылмыстық жауапкершіліктер қарастырылған.
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Соңғы кездері қылмыс жасаушылардың жас деңгейі жасарып барады деген сөз мерзімді басылымдарда кең етек алып бара жатыр. Қылмыстың жасаруы ең алдымен Қазақстан, сосын қазақ ұлты үшін ең қатерлі қасірет.
Міне, осының өзінен-ақ қылмыс әлеміндегі жасөспірімдердің алатын орның екшелеуге келгенде отбасының атқарар рөлін анық байқауға болады. Сондықтан толыққанды, жақсы тәрбие немесе отбасының ажырасуының бала өмірінде алатын криминогендік орны ерекше [11, 38 б.].
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарға келесілер жатқызылады, Қазақстан Республикасының отбасына және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар деп екіге бөліп, олардың әрқайсысына жататын қылмыстардың түрін талдайтын боламыз.
отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар
Отбасына қарсы қылмыстар
Бала асырап алу құпиясын жария ету
Бала асырап алу жөніндегі заңсыз қызмет
Баланы ауыстыру
Балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-анасын асырауға арналған қаражатты толеуден әдейі жалтару
Қорғаншы немесе қамқоршы құқықтарын теріс пайдалану
Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тарту
Кәмелетке толмағандардың саудасы
Кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту
Кәмелетке толмаған баланы төрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау
Балалардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді тиісті дәрежеде орындамау
Кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге заңсыз әкету
Кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдерді жасауға тарту
Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар
Кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту
Кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi орындамау
Сурет 1 - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түрлері
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 132 бабына сәйкес, он сегiз жасқа толған адамның кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға тартуы - екі жылдан алты жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
ҚР ҚК 133 бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды есеңгiрететiн заттарды пайдалануға не уытқұмарлыққа не спирттік iшiмдiктерді бірнеше рет пайдалануға не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға тарту - үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Ал ҚР ҚК 134 бабына сәйкес, кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту - үш жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
Ал ҚК 135 бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасасу, сол сияқты оны қанау не азғырып көндіру, тасымалдау, беру, жасыру, алу, сондай-ақ қанау мақсатында өзге де іс-әрекеттер жасау - мүлкі тәркіленіп, бес жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
Балалардыңжасөспірімдердің жыныстық қанаушылық мақсатында адам саудасының саласына түсудің және жыныстық қанаушылыққа ұшырауының түрлі жолдары келесідей:
- бейтаныс адам саудагерінің алдауы;
- таныс адам саудагерінің алдауы;
- дос-адам саудагерінің алдауы;
- көңілдес-адам саудагерінің алдауы;
- жұмыс беруші-адам саудагерінің алдауы ата-анасының немесе жанұясының басқа мүшелерінің баланы жыныстық құлдыққа сатып жіберуі;
- басқа адамдардың ұрлап алуы және жыныстық құлдыққа сатып жіберуі;
- қыздығын сату мақсатымен сатылуы [13, Б. 58].
Адам саудасы мен жыныстық қануашылық саласына түсу жолдарының әрқайсысы осы есепте жеке-жеке талданған. Жыныстық қанаушылық мақсатымен адам саудасының көп жағдайлары жыныстық пайдалану мақсатындағы ішкі адам саудасы болып табылады, алайда сонымен қоса жыныстық қанаушылық мақсатында халықаралық адам саудасының орын алған жағдайлары да бар.
Адам саудасының құрбандары жыныстық қанаушылық мақсатында өз саудагерлерініңқанаушыларының алдында қарыздар болды да, өз қарыздарын өтеуге міндетті болды. Қарыз құрамына адам саудагерініңқанаушысының қызды сатып алу үшін төлеген ақысы, өзі тұратын жерден межелі қалаға дейінгі жолының ақысы кіреді. Көптеген адам саудагерлері құрбанның қарызына қосымша шығындарды қосатын: тұратын орнына, тамаққа, косметикаға және полицияға берілетін параға жұмсалатын шығындар. Қарыз адам саудасы құрбандарын бақылауда ұстау үшін және оларды адам саудагерлеріненқанаушылардан борыштық тәуелділікте ұстау үшін қолданылған [14, 39 б.].
Кейбір адам саудагерлеріқанаушылары өз құрбандарын олар өз қарыздарын өтеуге жақын қалғанда немесе өтеген кезде сатқан. Мұндай жағдайларда адам саудасының құрбандары жаңа саудагерініңқанаушысының алдындағы жаңа борышты өтеуге мәжбүр болған.
Адам саудагерлері адам саудасының құрбандарын қорқынышта ұстау үшін және бағындыру үшін зорлық-зомбылық жасаудың, қорқытып-үркітудің және бақылаудың әртүрлі құралдарын қолданған. Адам саудасының құрбандарын үнемі қадағалау үшін адам саудагерлері психологиялық, физикалық және жыныстық зорлық-зомбылық көрсеткен.
Зорлық-зомбылық көрсету көбінесе қатыгез, азапты түрде және әртүрлі жолдармен жасалған. Адам саудасының құрбандарының айтуы бойынша, адам саудагерлері құрбандарын тәулік бойы тіпті олар клиенттермен болған кезде де қадағалау және бақылау үшін, бөлмелер мен дәліздерде бейнекамераларды және телефонмен сөйлескен әңгімелерін тыңдауға арналған құрылғыларды қолданған. Бейне камералар мен телефонмен сөйлескен әңгімелерін тыңдауға арналған құрылғылар адам саудасының құрбандарын қорқытып-үркітудің, психологиялық бақылаудың құралы болды, себебі олар әрқашан да өз қанаушыларының қатаң қадағалауы мен бақылауы астында болды [15, Б. 84].
Полицияға әдетте бөлмелердегі бейнетаспалар туралы белгілі болды да, олар мұндай жерлерге полициялық рейд жүргізу барысында олардың көзін жояды, алайда адам саудагерлері полиция кеткеннен соң оларды қайта ауыстырып қояды.
Адам саудасының құрбандарын қадағалау және бақылау үшін, сонымен бірге олар қашып кетпес үшін көп жағдайда күзетшілерді жалдаған.
Көп жағдайда адам саудасының құрбандары тәулігіне 24 сағат бойы күзетшілердің бақылауы астында болды. Әдетте күзетшілер ұрып-соғу арқылы құрбандарды бақылау және жазалау үшін, сондай-ақ қыздарды олар клиенттермен кездесіп, оларға жыныстық қызмет көрсететін сауналарға, қонақ үйлерге және пәтерлерге апаруосы жерлерден әкелу үшін жауапты болады. Күзетшілер сондай-ақ адам саудасының құрбандарының ақшаға қол жетімділігі болмас үшін жыныстық қызметтердің ақысын жинады.
Бүкіл әлем бойынша осал балалар тәуекелмен тығыз байланысты қызметке, яғни адам саудасы мен адам қанаушылығына тартылу қаупіне ұшырайды. ЮНИСЕФ мәліметтеріне сәйкес, коммерциялық жыныстық қатынас саудасында балаларды пайдалануға БҰҰ-ның адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы Хаттамасы, балалар саудасына, балалар жезөкшелілігіне және балалар порнографиясына қатысты балалар құқықтары туралы БҰҰ Конвенциясымен тыйым салынғанына қарамастан, екі миллион бала (18 жастан төмен) әлемдік коммерциялық жыныстық қатынас саудасына ұшырайды. Бұл мәліметтер негізінен жыныстық қанаушылық мақсатындағы балалар саудасы қауіп-қатері төмен және табысы мол криминалды бизнес болып табылатынымен түсіндіріледі. Оған қоса, біріншіден балалар саудасы балаларды жыныстық қанау мақсатында жүзеге асырылатын болса, екіншіден, балаларды еңбекпен қанау, үй шарушылығында пайдалану және қайыр сұрату мақсатында жүзеге асырылады [16, 38 б.].
Бұрынғы уақытта тек халықаралық саудаға көңіл бөлінетін болса, қазіргі уақытта адамдардың ішкі саудасына да жете көңіл бөлінуде (мысалы, бір мемлекет шекарасынан тыс сауда).
Халықаралық конвенцияларға сәйкес балалар (18 жасқа толмаған балалар) саудасы орын алған жағдайда қылмыстық күнә жасалғанын анықтау үшін адам саудасының жүзеге асыралу әдісін орнату қажеттілігі жоқ, себебі мұндай жағдайларда балалар келісім бере алмайды.
Оған қоса, халықаралық немесе ішкі саудасы болған жағдайда да, балаларды жезөкшелікке салу олардың ақша үшін жыныстық қатынас немесе сутенердің пайдасы үшін еріксіз жыныстық қатынас, қорғаныссыз жыныстық қатынас, сондай-ақ ішімдікті жәненемесе есірткіні (4) қолдануға мәжбүрлеу сияқты қызметтермен айналасуына келісім берді дегенді білдірмейді.
Қазақстанда әлеуметтік жағынан осал балалар және сауда мен жыныстық қанаушылыққа қатысты балалар осалдығы бойынша зерттеу іс жүзінде жүргізілмеген; осылайша, балалар саудасы мен жыныстық қанаушылық мәселелерінің сипатын беретін көрініс жоқ. Оған қоса, әлеуметтік жағынан осал балалардың, саудаға салынған және жыныстық қанаушылыққа ұшыраған балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тиісті мемлекеттік құрылымдар мен балаларды қорғау органдарының, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың қолданатын шараларын талдауға бағытталған жүйелі талпыныстар жасалмаған.
Бала - 18 жасқа толмаған кез-келген тұлға (БҰҰ Бала құқықтары туралы конвенциясы). Адам саудасы - күш қолдануға қоқанлоққы көрсету немесе күш жұмсау немесе басқа да формала, мәжбүрлеу, зорлықпен ұрлау, алаяқтық, алдау, өз билігін немесе жағдайының осалдығын асыра қолдану, ақы төлеу немесе адам саудасы құрбанын бақылауында ұстаған адамның келісімін алу үшін ақы төлеу немесе пайда келтіре отырып сатып алу арқылы адамдарды жұмысқа салу, тасымалдау, табыстау, жасыру немесе қабылдау. Қанаушылық ұғымына кемінде басқа тұлғаларды жезөкшелікпен қанаушылық немесе жыныстық қанаушылықтың басқа да түрлері, мәжбүрленген еңбек немесе қызмет, құлдық немесе құлдыққа ұқсас іс-әрекеттер, еріксіздік жағдайы немесе мүшелерін алу сияқты іс-әрекеттер жатады (БҰҰ-ның Адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы хаттамасы).
Бала саудасы - баланы қанаушылық мақсатымен жұмысқа салу, тасымалдау, табыстау, жасыру немесе қабылдау адам саудасы ұғымына берілген анықтама көрсетілген ықпал ету құралдарының бірін пайдаланумен байланысты болмаған жағдайда, адам саудасы болып есептеледі. (БҰҰ-ның Адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы хаттамасы) [17, 34 б.].
18 жасқа толмаған жұмысқа салынған немесе қанау мақсатында бір жерден екінші жерге тасымалданған кез-келген бала алдау және мәжбүрлеу секілді құралдар қолданылмаған жағдайда да адам саудасына ұшыраған деп есептелінеді.
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық (Омбудсмен мекемесі) ЮНИСЕФ-тің, АҚШ-тың халықаралық даму агенттігінің (ЮСАИД), Норвегияның Сыртқы істер министрлігінің қаржылық және техникалық қолдауымен, сондай-ақ Халықаралық көші-қон ұйымының көмегімен Қазақстанның 7 қаласындағы балалардыңжасөспірімдердің осал санаттары туралы осы жан-жақты зерттеуінің өткізілуін алға тартты [18, 64 б.].
Бастапқыдан-ақ, Қазақстан үкіметінің балалық шақты қорғау жүйесін реформалауға және жетілдіруге, тәуекелді мінез-құлық, адам саудасы және жыныстық қанаушылыққа қатысты балалар осалдығын төмендетуге бағытталған жұмыстарына қолдау көрсетіп, үкіметті ақпараттандыру мен қолдау мақсаты болып алға қойылды.
Қазақстан Республикасының заңдарына және халықаралық міндеттемелерге сәйкес, орындалу мақсаттарына, нысандары мен әдістеріне қарамастан балаларды заңсыз алып кетудің, ұрлап әкетудің, олармен сауда жасаудың алдын алу мен жолын кесу, сондай-ақ оларды тұрақты тұратын еліне қайтару жөніндегі шаралар қолданады. Тәрбиелеу, емдеу ұйымдарындағы, халықты әлеуметтік қорғау ұйымдарындағы балаларға өкілдік ету мен олардың мүдделерін қорғауды осы ұйымдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады [19, Б. 210].
ҚР ҚК 136-бабына сәйкес, баланы қасақана ауыстырғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгілеген. Бұл қылмыстың коғамдағы қауіптілігі сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туьгстық катынасы зорлықпен бұзылып, адамгершілік принциптеріне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады. Қылмыстың тікелей объектісі баланың біркалыпты дамып, жетілу және қалыптасу жағдайлары, рлардың және отбасының мүдделері.
Бұл отбасыға қарсы қылмыстардың бір түрі болып саналады, одан болашақ баланың өмірі байланысты болады, сондықтан бұл қылмыстық әрекет тиісінше жазалануы қажет [20, 49 б.].
Заң баланы қасақана ауыстырғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгілеген. Бұл қылмыстың коғамдағы қауіптілігі сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туыстық катынасы зорлықпен бұзылып, адамгершілік принциптеріне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады. Қылмыстың тікелей объектісі баланың біркалыпты дамып, жетілу және қалыптасу жағдайлары, олардың және отбасының мүдделері.
Қылмыс объективтік жағынан баланы ауыстыру әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Баланы ауыстыру деп бір баланы басқа бір баламен ауыстыруды айтамыз. Мысалы қыз баланы ер балаға, қара түсті баланы сары түсті балаға, іштен мүгедек болып туған баланы дені сау балаға ауыстыру т.с.с. Баланы ауыстыру жаңа туған балалар жөнінде - босану үйлерінде немесе балалар үйлерінде, немесе уақытша бақылаусыз далада калған баланы ауыстырып алу арқылы жүзеге асырылады. Өз баласын басқа баланың ата-анасының келісімінсіз оның бала-сымен ауыстыруда осы қылмыстың құрамын құрайды. Жаңа туған нәрестелерді екі жақтың да ата-аналарының өзара келісімі бойынша ауыстыру - қылмыс құрамын түзбейді.
Қылмыс формальдық кұрамға жатады және ол бір баланы екінші бір баламен заңсыз ауыстырған сәттен бастап аяқталған деп табылады. Егер осындай ауыстыру сәтінде кінәлі адамның қылмысы әшкереленіп қалып, ол қылмысты ниетін акырына дейін жеткізе алмаса, онда кінәлінін, әрекеті осы қылмысқа оқталғандық болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек қйна тікелей қасақаналықпен істеледі. Ол туралы заңның өзінде тура көрсетілген. Кінәлі адам баланы қасақана оның ата-анасының немесе занды өкілінің келісімінсіз ауыстыратынын сезеді және осы әрекетгерді істеуді тілейді. Егер баланы ауыстыру абайсыздықпен жүзеге асырылса, онда адамның әрекеті қыл-мыс болып табылмайды.
Қылмыстың субъектісі -- 16-ға толған есі дұрыс баланы нақ-ты ауыстырған адам (босану немесе балалар үйінің медицина кызметкерлері, жаңа туған баланың анасы) т.с.с.
ҚР ҚК 137-бабына сәйкес, бала асырап алу, оны қорғаншылыққа (қамқоршылыққа), патронаттық тәрбиешіге беру жөнiндегi заңсыз әрекеттер - белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, үш жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не жетпіс бес тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады. Отбасыға қатысты қылмыстық әрекеттердің бірі болып саналатын бала асырап алу, оны қорғаншылыққа, патронаттық тәрбиешіге беру жөніндегі заңсыз әрекеттер үшін қылмыстық жазалануы тиіс. Ол кейінгі отбасының өміріне, кәмелетке толмағанның өміріне әсер етеді, тағдырын шешеді.
ҚР ҚК 138-бабына сәйкес, бала асырап алу фактiсiн қызметтiк немесе кәсiптiк құпия ретiнде сақтауға мiндеттi адамның не өзге адамның пайдакүнемдiк немесе өзге де ұждансыз пиғылмен жасаған, бала асырап алу құпиясын бала асырап алушының еркiне қайшы жария етуi - белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, екі жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады [12].
Қылмыстың тікелей объектісі -- бала асырап алу туралы занда белгіленген қоғамдық катынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделері.
Қылмыс объективтік жағынан бала асырап алу туралы заңда белгіленген қоғамдық катынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделері.
Қылмыс объектавтік жағынан бала асырап алу құпиясын жария ету арқылы жүзеге асырылады, Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы Заңына сәйкес бала асырап алуды жүзеге асыратын лауазымды адамдар және бала асырап алу жөніндегі фактіні білетін өзге де адамдар бала асырап алу құпиясын сактауға міндетті. Аталған адамдар бала асырап алушының немесе асырап алынған баланың еркіне кдйшы кызметгік негмесе кәсіптік кұпияны не пайдакүнемдік немесе өзге жамандық ниетпен жасаған бала асырагі алу құпиясын жария етуі кылмыс болып табылады. Бала асырап алу құпиясын жария ету деп ол туралы кез-келген адамға, онын ішінде туыстарына, таныстарына, асырап .алынған адамнын өзіне ауызша, жазбаша, басқадай байланыс немесе ақпарат кұралдарын пайдаланып отырып жасаған әрекеттерін айтамыз.
Қылмыстык жауаптылық бала асырап алу кұпиясын жария ету, оны асырап алушының еркіне қайшы түрде жүзеге асырылғанда ғана пайда болады. Бала асырап алушынын еркі деген ұғымға -- оны асырап алған жүбайлардың екеуінің де еркі жатады. Осыған орай ерлі-зайыпты жұбайдың біреуінін екіншісінің еркінен тысқары жағдайда бала асырап алу құпиясын жария етуде қылмыс катарына жатады.
Қылмыс бала асырап алу кұпиясын жария еткен уакыттан бастап, қандайда бір зардаптың орын алған немесе аямағанына қарамастан аякталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей касақаналықпен істеледі. Кінәлі адам бала асы-рап алу кұпиясын жария етудің коғамға кауіптілігігі сезеді және де осы күпияны жариялауды тілейді. Бала асырап алушынын еркіне кайшы кызметтік немесе кәсіптік кұпияны бала асырап алу фактісін сактауға міндетгі адамнын жария етуі кез келген ниетті басшылыққа ала отырылып жүзеге асырылады. Ал бала асырап аду күпиясын езге адамдардың жария етуі пайдакүнемдік немесе езге жамандық ниетпен ғана жүзеге асырылады. Бұл тұрғыдағы субъектілердің осындай ниеттермен істеген әрекеттері қылмыс құрамын құрайды.
Қылмыстың субъектісі екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа: бала асырап алу кұпиясы қызметтік немесе кәсібіне байланысты белгілі болған адамдар. Оларға - жергілікті өкімет органдары қызметкерлері, бала асырап алуға кеңес бёрген адвокаттар, АХАТ кызметкерлері жатады. Екінші топқа бала асырап алу фактісінен хабардар болған өзге де адамдар. Олар: жұбайлар-дың біреуі, жақьш туыстары, таныстары. Қылмыс субъектісінің жас мөлшері 16-ға толған адам. Лауазымды адамдардьщ бала асырап алу құпиясын жария етуі ауыр зардаптарға әкеліп соқса (жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі, психикалық науқаска ұшырауы т.с.с.).
ҚР ҚК 139-бабына сәйкес, ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегiз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп-бағуға сот шешiмi бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамауы не кәмелетке толған еңбекке қабілетті адамның өзінің еңбекке қабілетсіз ата-анасын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден үш айдан астам жалтаруы не еңбекке қабілетті адамның еңбекке қабілетсіз және материалдық көмекке мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден алты айдан астам жалтаруы - екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Бұл кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық әрекеттердің бірі болып саналады.
Қылмыстың тікелей объектісі кәмелетке толмаған, сондай-ақ кәмелетке жасы толған еңбекке жарамсыз балалардың, еңбекке қабілетсіз ата-ананың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ететін материалдық мүдделері. Қылмыстық жәбірленушілері -- 18-ге толмаған балалар, 18-ге толған еңбекке жарамсыз балалар; еңбекке қабілетсіз ата-аналар (соның ішінде бала асырап алғандар да).
Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы Заңына сәйкес алимент: 1) ата-аналардың ерікті келісімі болған және ол нотариус арқылы куәландырылған жағдайда; 2) соттың шешімі бойынша өндіріледі.
Балаларын асырауға арналған каражатты төлеуден әдейі жалтаруға соттың шешімі занды күшіне енгеннен кейін оны орындаудан үнемі, ұзақ уакытқа жалтарулар жатады. Заңда оның мерзімі үш айдан астам уақыт деп белгіленген. Жалтарудың тәсілі әртүрлі: жұмыс орнын себепсіз жиі өзгерту, түрғылықты жерін жасыру, қосымша жұмыс орнын немесе табыс көздерін жасыру т.с.с. болуы мүмкін. Әдейі жалтару деп тануға сот органының белгіленген қаражатты төлеу туралы ресми ескертуінің орындалмауы негіз болады.
Кылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналыкпен істеледі. Қылмыстық ниет әртүрлі болуы мүмкін: пайдакүнемдік, баланың анасына деген өшпенділік, кінәлінің баламен туыстығына күмән келтіру т.с.с. көрсетілген қылмыстык ниеттердін, кылмысты саралауға әсері болмайды.
ҚР ҚК 140-бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi ата-анасының немесе өзiне осы мiндеттер жүктелген өзге адамның, сол сияқты педагогтiң немесе оқу, тәрбиелеу, емдеу мекемесінің немесе кәмелетке толмаған адамды қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi өзге мекеменiң басқа да жұмыскерiнiң кәмелетке толмаған адамның алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді тұтынуына не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуына не оның қылмыс, қасақана қылмыстық теріс қылық немесе қасақана әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар іс-әрекеттер жасауына әкеп соққан, дәлелсіз себептермен орындамауы немесе тиiсінше орындамауы - екі жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады. Бұл кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстардың бірі болып саналады.
Қылмыстың объектісі -- кәмелетке толмағандардын дене және психикалық жағынан дұрыс дамып, қалыптасуы.
Объективтік жағынан қылмыс бірнеше балама әрекеттерді: а) кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау; б) осындай міндеттерді тиісті дәрежеде орындамау арқылы сипатталады. Өзіне жүктелген міндеттерді толық орындауға мүмкіндігі бола тұра оны орындамау немесе әрекетсіздік, жасау міндеттемені орындамау, ал өзіне жүктелген міндеттерге салдыр-салақ, үстірт қарау міндетгемелерді тиісті дәрежеде орындамау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ 6
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы 6
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері 11
2 КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР САУДАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ 22
2.1 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілері 22
2.2 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілері 26
2.3 Кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілері 30
ҚОРЫТЫНДЫ 48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 51
КІРІСПЕ
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Соңғы жиырма жылдықтың аралығында Қазақстандағы қылмыстық жағдай ушыға түсті. Қылмыстардың артуы тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған тобының қабатын кәмелетке толмағандар құрады.
Бұл тақырыбыптың өзектілігі кәмелетке толмағандардың ішіндегі ерекше орынды оларды сату алатынымен ерекшеленелі, ол көптеген пайдаланудың мақсаттарында (экономикалық, жыныстық және т.б., трансплантация үшін ағзасының мүшелерін алу үшін, ақшалай табыс табу мақсатында, сондай-ақ асыраудың мақсатында) жүзеге асырылады.
Қазақстанның балаларды қорғау саласындағы қылмыстық саясаты халықаралық құқықтың көпшілікпен танылған талаптарына, соның ішінде Балалардың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес келмейді. Әрекет етуші қылмыстық заңнамаға енгізілген соңғы жылдары өзгерістер мен қосымшалар оны жақсартпайды, ал керісінше, кәмелетке толмағандарды тиісті құқықтық қорғалуымен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу тақырыбының маңыздылығы кәмелетке толмағандардың саудасы туралы қылмыстық заңның қолданылуымен байланысты қиындықтармен түсіндіріледі. Бұл адамдарды сату үшін жауаптылық туралы қылмыстық-құқықтық норманы толық зерттеу мен түсіндірудің қажеттілігін негіздейді.
Зерттеудің мақсаты кәмелетке толмағандардың саудасына қылмыстық-құқықтық жіктелудің және құқықтық базаның бағалануының және кәмелетке толмағандардың саудасымен айналысатындарға тиімділігінің теориялық негіздерін жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсат келесідей міндеттер арқылы қол жеткізілді:
- отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігін қарастыру;
- Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлерін зерттеу;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының объективті белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының субъективті белгілерін анықтау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін талдау;
- кәмелетке толмағандар саудасы қылмысының сараланған белгілерін қарастыру.
Зерттеудің болжамы: кәмелетке толмағанның жеке бостандығын, оның денсаулығы мен өмірін, денесіне, ары мен ұятына қол сұғылмаушылықты қамтамасыз етуші, қоғамдық қатынасқа қол сұғушылық, қоғамдық-қауіпті, құқыққа қарсы әрекет, пайдалану мақсатында жасалынған кәмелетке толмағандарды сату мен сатып алу немесе оны тасымалдау, беру, жасыру немесе алу ҚР ҚК 133 бабына сәйкес жазалануы қажет, ол кәмелетке толмағандардың саудасы үшін жауапкершілікті білдіреді.
Зерттеудің объектісі. Кәмелетке толмағандардың жеке бостандығына қол сұғушылық, кәмелетке толмағандардың саудасы
Зерттеудің пәні: заңсыз жеке бостандыққа қол сұғу ретіндегі кәмелетке толмағандардың саудасы.
Зерттеудің әдістемелік негізін қоғамдық процестер мен әлеуметтік-құқықтық құбылыстарды танудың диалектикалық әдісі құрайды. Зерттеу барысында жалпы ғылыми, жеке-ғылыми және арнайы таным әдістері қолданылды: тарихи-құқықтық, ресми-логикалық, салыстырмалы-құқықтық, статистикалық, нақты-әлеуметтік және т.б.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы ҚР ҚК 133 бабымен қарастырылған жаңа қылмыстық құрам шеңберіндегі кәмелетке толмағандардың саудасы қылмыстық-құқықтық мәселесінің бірінші рет кешенді теориялық талдануы қолданылды, ол барлық элементтер мен белгілер, сондай-ақ сараланған және ерекше сараланған белгілері толық қарастырылған.
Зерттеу жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ОТБАСЫ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ
1.1 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы қылмыстық заңнаманың даму тарихы
Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп көрсетілсе, 3-бабының 1-тармағында Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы -халық деп бекітілген. Құқықтық мемлекет құрудың бірден-бір шарты - халықтың құқықтық білімін көтеру мақсатында елімізде көптеген шаралар атқарылып келеді [1].
Кәмелетке толмағандардың саудасының қоғамдық қауіптілігін ашу үшін, осы қылмыстың заңды сипаттамасын анықтау үшін, оны жасағаны үшін қылмыстық-құқықтық әсерлердің қолданылатын шараларын анықтау үшін осы проблеманы шешудің тарихи тәжірибесі маңызды болып келеді. Қылмыстық құқықтың даму тарихын зерттеу қандай да бір жағымсыз құбылыстың көздерін, қылмыстық тыйым салуды және оның тиімділігін орнатудың әлеуметтік негізделуін анықтауға мүмкіндік береді. Әрине, қандай да бір заңды құбылыстың тарихи аспектілерін қарастыра отырып, біз құқықтық тыйым салудың орнатылуына ұлттық дәстүрлердің, салттардың, адамгершіліктің әсер ету проблемасымен кездесеміз. Аталған жағдай кәмелетке толмағандарды саудасына жауапкершілікті реттеуге тікелей қатынасы бар, оның орнатылуына әлеуметтік-экономикалық жағдайлардан басқа қоғамның адамгершілік қондырғылары да әсер етті. Ерте замандарда ешқандай заңды құжаттар балалардың саудасына жауапкершілікке тартуды қарастыратын жеке арнайы нормалардан тұрмаған. Бұл жағдайға қарамастан, берілген проблеманың сол кездерде болмауы туралы толық сеніммен айта алмаймыз.
Осылайша, отбасы мен кәмелетке толмағандарға, соның ішінде адамдардың саудасы туралы қылмыстарды Орыс шындығы деген тарихи-заңды ескерткіштен тапсақ болады.
Орыс шындығы бүгінгі күнге дейін бізге Ярослав дананың кезінен жеткен құжаттың 61 бабы құлды сатуға тыйым салу туралы айтады. Бұл жағдайда келісім жарамсыз деп саналып, ал мырза жазаланып, ақшасын сатып алушысына қайтарып беруге мәжбүр болатын. Соңғысы, өз кезегінде құлды еркіндікке қайтару керек болатын.
Орыс шындығының 110 бабы адамның жеке бостандығынан айрылуының үш жағдайын анықтады:
1. Куәгерлердің көзінше адамды сату (кеңінен таралған құбылыс болды, мұнда ауыр материалдық күйге түскен адам, өзінің қарыздарынан құтылу мақсатында өзін сатуға келісімін беретін).
2. Сәйкес келісімсіз құлға үйлену. Берілген жағдайда еркін адамның құлға үйленуі, еркін қыздың құлға тұрмысқа шығуы туралы айтылатын, бұл екі жағдайда да жеке бостандықтың жоғалуына алып келетін.
3. Тиунның немесе кілтшінің лауазымына түсу. Бұл құлдардың шаруашылықпен айналысуын білдіретін, бірақ экономикалық қажеттілік мұнда еркін адамдарды да итермелейтін. Еркін адамның мұндай лауазымдарға енуі жеке бостандықтан айрылуға алып келетін [2, 32 б.].
Берілген құжаттың 118 бабы құлды оның иесінен сатып алмаған мырзаның міндеттемелері туралы айтатын, яғни адам азаматтық-құқықтық келісімнің нысанына айналатын.
Орыс шындығында берілген жағдайлардағы қылмыстық жауапкершіліктің жастық ерекшеліктері болмаған, кеңінен таралған түсіндірмені қолдана отырып, берілген нормалар тек ересек тұрғындарға қатысты ғана қолданылмады. Ауыр жағдайда өзін жасөсіпірм же сата алатын. Мысалы, үйленгенде, некеге отырғандардың жасы көрсетілмеген, демек, құлмен некеге отырғанда, кәмелетке толмағандар да жеке бостандығын жоғалтатын. Балаларды сатудың басқа да жағдайлары кездесетін. Осылайша, тиун немесе кілтші болып істейтін жасөспірім жоғарыда айтылғандай, жеке бостандығын жоғалтатын [3, 76 б.].
XII ғасырдағы Смолендік жарғылық грамота құқық бұзушылықтардың ішінде тойға қалыңдықты ұрлауға тыйым салады. Некеге отырудың минималды жасы көрсетілмегендіктен, онда кәмелетке толған бойжеткендерді ұрлау туралы айтылған, олар ер адамдарға сатылатын.
Псковтық соттық грамота адамдарды ұрлау мен оларды еркінен тыс сатқанына өлім жазасын белгілейтін.
1497 жылғы Соттылық бойынша құл қылмыстың субъектісі болып, өз бетінше өзінің әрекеттері үшін жауап бере алатын. Соттылықта құлдың жергілікті басқарманың органдарымен жіберілуі, құлға арналған құқықтық және босату грамотасын беру құқығының тәртібі туралы мәселелер болатын.
Соттылық шаруалардың феодалдан феодалға өтуіне құқықтарды шектеген. Шаруа феодалдан феодалдың жерінде тұрғаны үшін өтемақыны және жылына бір рет (ескі стиль бойынша 26 қарашада) барлық қарыздарын төлегеннен кейін және бір аптаның ішінде, яғни барлық шаруашылық істер аяқталғаннан кейін кете алатын. Соттылық кәмелетке толмағандардың саудасына жауапкершілік туралы ештеңе айтпайтын. Алайда, осы заңның баптарының әрекет етуі балаларға да қатысты қолданылатын.
Алексей Михайловичтің 1649 жылғы соборлық жинғы қылмыстық жауапкершілікке тиімті әрекеттердің тізімін жүйеленді және заңнамалық тұрғыдан кеңейтті. Ол 1000 баптан тұратын 25 бөлімнен тұрды. Ол жеке отбасылық қатынастарға қатысты қылмыстарға жауапкершілікті қарастыратын. Жарғы шаруашылық тәуелділік жүйесінің заңды рәсімделуі болып табылды. Жеке меншіктік, жергілікті, монастырлық, сарайлық және т.б. шаруалар тек өздерінің иелеріне ғана бекітіліп қоймай, сондай-ақ мемлекетке тәуелді болды. Ірі жер иелеріне, боярларға, монастырларға және басқа иелерге жаздырылған барлық шаруалар олардың меншігіне айналды және шаруашылық күйінің мұрагерлігіне орнатылды, яғни шаруалар өмір бойына мықтылар болады. Иемденушілер шаруаларды сата және сатып алтын, ал шаруалардың барлық мүліктері феодалдың меншігі деп жарияланатын. Феодалдың келісімінсіз некеге отыруға, отбасылық бөлімді жүзеге асыруға және т.б. тыйым салынатын. Осылайша, заңдық жарғы феодалдарға шаруалардың мүлігін ғана шексіз басқаруды ғана қоймай, сонымен бірге олардың тағдырын және балаларының тағдырын шешуге мүмкіндік беретін. Соңғыларын ересектермен бірдей, сатуға болатын.
Балалардың өлтірілуіне қатысты әлеуметтік шаралардың тарихы қызықты болып табылады, олар белгілі бір дәрежеде тек адамдардың өлімінің, балаларды сатудың статистикасына әсер ететін. I Петрдің кезінде қаламаған және ата-аналарымен тастанды балалардың үйі бекітілген. 1712 жылы заң балаларын тастап кеткендерге құпиялылықты беретін [4, 68 б.].
Ұлы Петрдің Соғыстық Жарғыда, Теңіздік Жарғыда адамдардың саудасына және ұрлауына өлім жазасына кесілетін: егер кімде-кім адамды ұрлайтын немесе сататын болса, ол басынан айрылады. Кім еркін күйдегі адамды ұрайтын болса, ол қамшымен соққыға жығылады және ауыр жұмысқа тартылады - деп I Николайдың кезіндегі Ресей империясының заңдар жинағының 242 бабында жазылған.
Ресейдегі феодалдық құрылыстың кезеңі көптеген шаруалардың және олардың балаларының құқықсыз күйі туралы куәлік ететін, олар сату-сатып алудың нысаны ретінде көрінетін.
Ресейдегі қылмыстық құқықтың даму саласындағы жеткілікті бір жетістік 1845 жылғы қылмыстық және жазалаулар туралы жарғы болып табылады, онда отбасы мен кәмелетке толмағандардың қорғанысына мемлекет ерекше назар аударады. Қылмыстық-құқықтық қорғаныстың дербес нысаны ретіндегі отбасылық қатынастарды бөлу принципі бойынша, заң шығарушы жеке бөлімге қылмыстық-құқықтық нормаларды біріктірді, олар отбасы мен кәмелетке толмағандардың мүдделерін қорғайды. Соңғылары сәйкес топтарға бөлінді: асыраудан шығатын құқықтық қатынастар және ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар. Осы топтардың бөлінуімен Жинақтың сәйкес бөлімі құрастырылды. Бірінші рет асырауды орнатудан шығатын құқықтық қатынастар қылмыстық заңның қорғанысына қойылды. Сәйкес бөлім Асыраушылардың билігін асыра қолдану деп аталынды. Сонымен бірге, кәмелетке толмағандардың құқығын қорғауды кеңейту прогреске айналды. Алдында танымал болған, мысалы, некеге отыруға мәжбүрлеу туралы нормалармен бірге алғашқы рет ата-аналардың балаларын қылмысқа тартқаны үшін, сондай-ақ балаларына тиісті мүліктерді иемденгені және жаратқаны үшін қылмысық жауапкершілікке тартылатын [5, 105 б.].
1903 жылғы қылмыстық жинақ 501 бабында құлдыққа сатуға, еркінен тыс ұстауға, сондай-ақ негрлерді сатуға немесе оған тікелей немесе жанама қатысқанына, кемеші сол мақсатта алғанына қылмыстық жауапкершілікке тартылатын. Жинақта бостандыққа қарсы қылмыстардың ішінде адам ұрлауға егер баланың заңды өкілдері оған қарсы болмаса, ол заң бұзушылық ретінде саналмайтын. Осылайша, ата-аналарының, асырап алушылардың келісімі әрекеттердің заңға қарсылығын болдырмайтын және керісінше, ұрланатынның өзінің келісімі қылмыскерлікті болдырмайтын. Бұл осындай әрекеттердің балаларға қатысты қолданылуымен түсіндірілетін, онда бала таңдау еркіндігін дұрыс түсіністігіне ие болмайтын. Осылайша, 1903 жылғы Жинақ кәмелетке толмағандардың жасын 14 жас деп белгіледі.
1910 жылғы сәуірдегі Санкт-Петербургте өткен 1-ші Жалпы ресейлік съездте әйелдердің жезөкшелігі мен оның себептері бойынша істер қаралды. Ол съезде соның ішінде, балалардың жезөкшелігі мен олармен күресу жолдары қарастырылды. Осылайша, Балалардың жезөкшелігі туралыБ.И.Бентовиннің баяндамасында оларды сатуға алып келетін негізгі фактор экономикалық стимул деп аталынды. Балалардың денесін сатушылар, оның ойынша, олардың ата-аналары, туысқандары, жезөкшелер болып табылады. Сонымен бірге сол уақыттың қылмыстық заңнамасы кәмелетке толмағандардың саудасына жауапкершілікті қарастыратын арнайы нормадан тұрмады және сондықтан ғылыми қоғам пайда болған жағдайдан шығудың амалын іздеді. Мысалы, П.А.Грацианов балалардың денесінің саудасына жауапкершілікті қаталдандыруды ұсынды. Оның ойынша, 1885 жылғы жазалаулар туралы Жинақтың 1000 бабына өзгеріс енгізу керек болатын және оны келесідей басылымда қабылдау керек болатын: Жеңгетайлыққа қатысты тұлғалар түрмеге 2 айдан 4 айға дейін отырады, ал жасөспірімдердің немесе кәмелетке толмағандардың саудасына кінәлілер 6 айдан 1,5 жылға дейін түрмеге қамалады [6, 38 б.].
Балалардың саудасына олардың бақылаусыздығы әсер етеді. Бақылаусыздықты жасөспірімнің қоғамдағы ерекше жағдайы деп сипаттауға болады, онда ол қандай да бір асыраушылықтан айрылып, өзін-өзі анықтаудың қабілетсіздігіне алып келеді. Жиырмасыншы ғасырдык басында жасөспірім құқықбұзушылардың жауапкершілік мәселесіне, балалардың қылмыстылығын зерттеу себебіне Мәскеу университетінің профессоры С.В.Познышев ерекше назар аударған болатын. 1911 жылы Мәскеуде оның Балалардың қылмысы және олармен күресу жолдары деген жұмысы жарық көрді. Осы ғылыми тезистің негізгі себебін автор былайша көрсетті: қылмыскерлікпен саналы түрде күресу балалардың қылмысынан басталу керек. С.В.Познышевтың ойынша, балалардың қылмыстылығының дамуы қоғамның тереңінде ауырпалы процестің жүріп жатқандығының белгісі болып табылады. Балалардың қылмыстылығының ішінде және сонымен байланысты кәмелетке толмағандардың саудасымен байланысты себептердің ішінде С.В.Познышев келесілерін көрсетті: 1) баланың өмірінің бұзылған жағдайы; 2) бақылаудың жоқтығы; 3) кедейлік; 4) нашар мұрагерлік. Осы себептер оның ойынша, бірінші кезекте қылмыстылыққа түскен жетімдердің әрекеттерін түсіндіреді, себебі олардың көбісі кедей отбасыларға жататын, солардың ішінде заңсыз туылғандардың және таныс емес жерден шыққан балалардың үлесі жоғары. Өз теориясын растау үшін ол статистикалық мәліметтерді келтірді. Осылайша, Англия мен Францияда 110 жасөспірім қылмыскерлер бұрынғы қылмыскерлердің балалары, 710 - жезөкшеліктің жемісі немесе тағдырдың тәлкегіне тасталынған балалар, 210 - далада өмір сүретін ата-аналарға тиісті болды. Француздық қамауда ұстау орындарында 1864 жылдың 31 желтоқсанында болған 8006 кәмелетке толмаған қылмыскерлердің ішінде 60 % заңсыз туылғандар, 38,5 % - далада өмір сүретіндер мен жезөкшелерден пайда болғандар. 2456 итальяндық кәмелетке толмаған қылмыскерлердің ішінде: 1549 тіршілік етуіне қажетті құралдарға ие болмады, 792 тек қажеттілеріне ғана ие болды, 11 ауқатты, ал қалғандары жартылай ауқатты отбасылардың мүшелері болды [7, Б. 103].
Бақылаусыздық, отбасындағы қатал қарым-қатынастар, тұлғаның лауазымына тым қадірсіз қарым-қатынас, соның ішінде кәмелетке толмағандарға қатысты қатты қарым-қатынатсар балалардың сутенерларға жезөкшелікпен айналысуға сатылатын, шаруаларға, трактирлерге, кабактардың және басқа ішімдік ішетін орындардың иелеріне уақытша жалға берілетін жағдайларға алып келетін [8, 93 б.].
Алайда, өзінің дамуына қарамастан, 20 ғасырдың басына қарай, ресейлік қылмыстық заңнама балалардың саудасына қатысты арнайы нормадан тұрмайтын.
Кеңес Одағы орнағаннан кейін балалардың бақылаусыздығы одан да кеңи түсті. Осылайша 1924 жылдың 26 қарашасындағы балалардың әлеуметтік қорғалуының Жалпыресейлік Съездінде РКФСР 42 губерниялары мен автономдық облыстарында бақылаусыз балалар мен жасөспірімдердің саны 235000 деп саналынды. Сол кездегі балалардың бақылаусыздығының себебі ол кезде былайша түсіндірілді: 1) отбасылардың таралуы және әкелік авторитеттің және бақылаудың болмауы; 2) жетімдер мен жартылай жетімдердің санының артуы; 3) жасөспірімдердің өз бетінше еңбек өміріне қатысуының ұлғаюы; 4) олардың көбісінің дала саудасына, алдаудың әр түрлі формасына еніп кетуі, олардың қолдарында қомақты ақшалардың болуы; 5) адамгершілік ортасына соғыстың қатаң және бұзықтық әсері. Осы тым жағымсыз әлеуметтік фон, өмір сүру үшін күрес жасөспірімдерді қылмыстық ортаның ішінде ересек авторитеттерді іздеуге алып келді, ал оларжасөспірімдерді әр түрлі мақсаттарында қолданған болатын (қылмыстарды жасауға, қайыршылануға, жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрлейтін). Кейде осындай әрекеттер балаларды қылмыстық әлемнің авторитеттеріне сатумен бірге жүретін, мысалы, картадан ұтылғанда, балаларда кепілдеме ретінде қоятын [9, 67 б.].
1922 жылы РКФСР қылмыстық КСРО кодексі заңнамалық тұрғыдан екі қылмыстық-құқықтық нормалардың көмегімен кәмелетке толмағандардың мүддесін қорғауды рәсімдеді, ол келесідей қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартатын: біреудің баласын ұрлау, жасыру немесе алмастыру; жастығының әсерінен өмір сүруіне қауіпті жағдайда қалдыру.
Келтірілген әрекеттердің тізімі 1926 жылғы РКФСР Қылмыстық КСРО кодексімен толығымен жүзеге асырылды, оған заң шығарушы балаларды асырауға бөлінетін қаржыларды төлеуден бас тартқандарды қылмыстық жауапкершілікке тартқан.
1960 жылдың РКСФР Қылмыстық КСРО кодексі кәмелетке толмағандардың мүдделеріне қол сұққаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылатын әрекеттердің тізімін біршама кеңейтті. Оған жыныстық жасқа толмаған тұлғамен жыныстық қатынасқа түсуді, жезөкшелік әрекеттерді, балалардың асырауына төленетін ақшаларды төлеуден бас тартуды, асыраушылық міндеттемелерін асыра қолдануды, асырап алудың құпиясын ашуды, баланы ауыстыруды, кәмелетке толмағандарды қылмыстық әрекетке түсіруді, кәмелетке толмағандарды мас болу күйіне әкелуді, кәмелетке толмағандарды дәрілік және басқа заттарды медициналық емес қолдануды, неке жасына толмаған тұлғамен неке келісіміне отыруды енгізді [10, 45 б.].
Қылмыстық заңнамада 125 баптың пайда болуы 80-90 жылдардағы балалардың саудасымен байланысты болды.
Кейіннен, Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін, кәмелетке толмағандардың саудасына қатысты мәселелер заңды тұрғыдан бекітілді. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі N 591 Заңы қазіргі кезде әрекет етуде және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарға қылмыстық жауапкершіліктер қарастырылған.
1.2 Отбасы және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түсінігі және түрлері
Кәмелетке толмаған азаматтың мүддесін қылмыстық-құқықтық құралдармен қорғау және оның дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, интеллектуалдық және адамгершілік қалыптасуына жағдай жасауға тіреледі. Ал бұл өз кезегінде отбасы жағдайының дұрыстығына, өзара құқықтар мен қатынастарды ұстануына тікелей байланысты. Сол себепті де кәмелетке толмағандарды қорғау отбасы қатынастарын қорғаумен тығыз байланысты болып келеді.
Соңғы кездері қылмыс жасаушылардың жас деңгейі жасарып барады деген сөз мерзімді басылымдарда кең етек алып бара жатыр. Қылмыстың жасаруы ең алдымен Қазақстан, сосын қазақ ұлты үшін ең қатерлі қасірет.
Міне, осының өзінен-ақ қылмыс әлеміндегі жасөспірімдердің алатын орның екшелеуге келгенде отбасының атқарар рөлін анық байқауға болады. Сондықтан толыққанды, жақсы тәрбие немесе отбасының ажырасуының бала өмірінде алатын криминогендік орны ерекше [11, 38 б.].
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарға келесілер жатқызылады, Қазақстан Республикасының отбасына және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар деп екіге бөліп, олардың әрқайсысына жататын қылмыстардың түрін талдайтын боламыз.
отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар
Отбасына қарсы қылмыстар
Бала асырап алу құпиясын жария ету
Бала асырап алу жөніндегі заңсыз қызмет
Баланы ауыстыру
Балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-анасын асырауға арналған қаражатты толеуден әдейі жалтару
Қорғаншы немесе қамқоршы құқықтарын теріс пайдалану
Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тарту
Кәмелетке толмағандардың саудасы
Кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту
Кәмелетке толмаған баланы төрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау
Балалардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді тиісті дәрежеде орындамау
Кәмелетке толмаған адамды Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге заңсыз әкету
Кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдерді жасауға тарту
Кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар
Кәмелетке толмаған адамды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту
Кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi орындамау
Сурет 1 - Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне сәйкес, отбасыға және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтардың түрлері
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 132 бабына сәйкес, он сегiз жасқа толған адамның кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға тартуы - екі жылдан алты жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
ҚР ҚК 133 бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды есеңгiрететiн заттарды пайдалануға не уытқұмарлыққа не спирттік iшiмдiктерді бірнеше рет пайдалануға не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуға тарту - үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Ал ҚР ҚК 134 бабына сәйкес, кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту - үш жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
Ал ҚК 135 бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды сатып алу-сату немесе оған қатысты өзге де мәмілелер жасасу, сол сияқты оны қанау не азғырып көндіру, тасымалдау, беру, жасыру, алу, сондай-ақ қанау мақсатында өзге де іс-әрекеттер жасау - мүлкі тәркіленіп, бес жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады [12].
Балалардыңжасөспірімдердің жыныстық қанаушылық мақсатында адам саудасының саласына түсудің және жыныстық қанаушылыққа ұшырауының түрлі жолдары келесідей:
- бейтаныс адам саудагерінің алдауы;
- таныс адам саудагерінің алдауы;
- дос-адам саудагерінің алдауы;
- көңілдес-адам саудагерінің алдауы;
- жұмыс беруші-адам саудагерінің алдауы ата-анасының немесе жанұясының басқа мүшелерінің баланы жыныстық құлдыққа сатып жіберуі;
- басқа адамдардың ұрлап алуы және жыныстық құлдыққа сатып жіберуі;
- қыздығын сату мақсатымен сатылуы [13, Б. 58].
Адам саудасы мен жыныстық қануашылық саласына түсу жолдарының әрқайсысы осы есепте жеке-жеке талданған. Жыныстық қанаушылық мақсатымен адам саудасының көп жағдайлары жыныстық пайдалану мақсатындағы ішкі адам саудасы болып табылады, алайда сонымен қоса жыныстық қанаушылық мақсатында халықаралық адам саудасының орын алған жағдайлары да бар.
Адам саудасының құрбандары жыныстық қанаушылық мақсатында өз саудагерлерініңқанаушыларының алдында қарыздар болды да, өз қарыздарын өтеуге міндетті болды. Қарыз құрамына адам саудагерініңқанаушысының қызды сатып алу үшін төлеген ақысы, өзі тұратын жерден межелі қалаға дейінгі жолының ақысы кіреді. Көптеген адам саудагерлері құрбанның қарызына қосымша шығындарды қосатын: тұратын орнына, тамаққа, косметикаға және полицияға берілетін параға жұмсалатын шығындар. Қарыз адам саудасы құрбандарын бақылауда ұстау үшін және оларды адам саудагерлеріненқанаушылардан борыштық тәуелділікте ұстау үшін қолданылған [14, 39 б.].
Кейбір адам саудагерлеріқанаушылары өз құрбандарын олар өз қарыздарын өтеуге жақын қалғанда немесе өтеген кезде сатқан. Мұндай жағдайларда адам саудасының құрбандары жаңа саудагерініңқанаушысының алдындағы жаңа борышты өтеуге мәжбүр болған.
Адам саудагерлері адам саудасының құрбандарын қорқынышта ұстау үшін және бағындыру үшін зорлық-зомбылық жасаудың, қорқытып-үркітудің және бақылаудың әртүрлі құралдарын қолданған. Адам саудасының құрбандарын үнемі қадағалау үшін адам саудагерлері психологиялық, физикалық және жыныстық зорлық-зомбылық көрсеткен.
Зорлық-зомбылық көрсету көбінесе қатыгез, азапты түрде және әртүрлі жолдармен жасалған. Адам саудасының құрбандарының айтуы бойынша, адам саудагерлері құрбандарын тәулік бойы тіпті олар клиенттермен болған кезде де қадағалау және бақылау үшін, бөлмелер мен дәліздерде бейнекамераларды және телефонмен сөйлескен әңгімелерін тыңдауға арналған құрылғыларды қолданған. Бейне камералар мен телефонмен сөйлескен әңгімелерін тыңдауға арналған құрылғылар адам саудасының құрбандарын қорқытып-үркітудің, психологиялық бақылаудың құралы болды, себебі олар әрқашан да өз қанаушыларының қатаң қадағалауы мен бақылауы астында болды [15, Б. 84].
Полицияға әдетте бөлмелердегі бейнетаспалар туралы белгілі болды да, олар мұндай жерлерге полициялық рейд жүргізу барысында олардың көзін жояды, алайда адам саудагерлері полиция кеткеннен соң оларды қайта ауыстырып қояды.
Адам саудасының құрбандарын қадағалау және бақылау үшін, сонымен бірге олар қашып кетпес үшін көп жағдайда күзетшілерді жалдаған.
Көп жағдайда адам саудасының құрбандары тәулігіне 24 сағат бойы күзетшілердің бақылауы астында болды. Әдетте күзетшілер ұрып-соғу арқылы құрбандарды бақылау және жазалау үшін, сондай-ақ қыздарды олар клиенттермен кездесіп, оларға жыныстық қызмет көрсететін сауналарға, қонақ үйлерге және пәтерлерге апаруосы жерлерден әкелу үшін жауапты болады. Күзетшілер сондай-ақ адам саудасының құрбандарының ақшаға қол жетімділігі болмас үшін жыныстық қызметтердің ақысын жинады.
Бүкіл әлем бойынша осал балалар тәуекелмен тығыз байланысты қызметке, яғни адам саудасы мен адам қанаушылығына тартылу қаупіне ұшырайды. ЮНИСЕФ мәліметтеріне сәйкес, коммерциялық жыныстық қатынас саудасында балаларды пайдалануға БҰҰ-ның адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы Хаттамасы, балалар саудасына, балалар жезөкшелілігіне және балалар порнографиясына қатысты балалар құқықтары туралы БҰҰ Конвенциясымен тыйым салынғанына қарамастан, екі миллион бала (18 жастан төмен) әлемдік коммерциялық жыныстық қатынас саудасына ұшырайды. Бұл мәліметтер негізінен жыныстық қанаушылық мақсатындағы балалар саудасы қауіп-қатері төмен және табысы мол криминалды бизнес болып табылатынымен түсіндіріледі. Оған қоса, біріншіден балалар саудасы балаларды жыныстық қанау мақсатында жүзеге асырылатын болса, екіншіден, балаларды еңбекпен қанау, үй шарушылығында пайдалану және қайыр сұрату мақсатында жүзеге асырылады [16, 38 б.].
Бұрынғы уақытта тек халықаралық саудаға көңіл бөлінетін болса, қазіргі уақытта адамдардың ішкі саудасына да жете көңіл бөлінуде (мысалы, бір мемлекет шекарасынан тыс сауда).
Халықаралық конвенцияларға сәйкес балалар (18 жасқа толмаған балалар) саудасы орын алған жағдайда қылмыстық күнә жасалғанын анықтау үшін адам саудасының жүзеге асыралу әдісін орнату қажеттілігі жоқ, себебі мұндай жағдайларда балалар келісім бере алмайды.
Оған қоса, халықаралық немесе ішкі саудасы болған жағдайда да, балаларды жезөкшелікке салу олардың ақша үшін жыныстық қатынас немесе сутенердің пайдасы үшін еріксіз жыныстық қатынас, қорғаныссыз жыныстық қатынас, сондай-ақ ішімдікті жәненемесе есірткіні (4) қолдануға мәжбүрлеу сияқты қызметтермен айналасуына келісім берді дегенді білдірмейді.
Қазақстанда әлеуметтік жағынан осал балалар және сауда мен жыныстық қанаушылыққа қатысты балалар осалдығы бойынша зерттеу іс жүзінде жүргізілмеген; осылайша, балалар саудасы мен жыныстық қанаушылық мәселелерінің сипатын беретін көрініс жоқ. Оған қоса, әлеуметтік жағынан осал балалардың, саудаға салынған және жыныстық қанаушылыққа ұшыраған балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тиісті мемлекеттік құрылымдар мен балаларды қорғау органдарының, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың қолданатын шараларын талдауға бағытталған жүйелі талпыныстар жасалмаған.
Бала - 18 жасқа толмаған кез-келген тұлға (БҰҰ Бала құқықтары туралы конвенциясы). Адам саудасы - күш қолдануға қоқанлоққы көрсету немесе күш жұмсау немесе басқа да формала, мәжбүрлеу, зорлықпен ұрлау, алаяқтық, алдау, өз билігін немесе жағдайының осалдығын асыра қолдану, ақы төлеу немесе адам саудасы құрбанын бақылауында ұстаған адамның келісімін алу үшін ақы төлеу немесе пайда келтіре отырып сатып алу арқылы адамдарды жұмысқа салу, тасымалдау, табыстау, жасыру немесе қабылдау. Қанаушылық ұғымына кемінде басқа тұлғаларды жезөкшелікпен қанаушылық немесе жыныстық қанаушылықтың басқа да түрлері, мәжбүрленген еңбек немесе қызмет, құлдық немесе құлдыққа ұқсас іс-әрекеттер, еріксіздік жағдайы немесе мүшелерін алу сияқты іс-әрекеттер жатады (БҰҰ-ның Адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы хаттамасы).
Бала саудасы - баланы қанаушылық мақсатымен жұмысқа салу, тасымалдау, табыстау, жасыру немесе қабылдау адам саудасы ұғымына берілген анықтама көрсетілген ықпал ету құралдарының бірін пайдаланумен байланысты болмаған жағдайда, адам саудасы болып есептеледі. (БҰҰ-ның Адам саудасының, әсіресе әйелдердің және балалардың саудасының алдын алу және оны тоқтату және оның жазасы туралы хаттамасы) [17, 34 б.].
18 жасқа толмаған жұмысқа салынған немесе қанау мақсатында бір жерден екінші жерге тасымалданған кез-келген бала алдау және мәжбүрлеу секілді құралдар қолданылмаған жағдайда да адам саудасына ұшыраған деп есептелінеді.
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық (Омбудсмен мекемесі) ЮНИСЕФ-тің, АҚШ-тың халықаралық даму агенттігінің (ЮСАИД), Норвегияның Сыртқы істер министрлігінің қаржылық және техникалық қолдауымен, сондай-ақ Халықаралық көші-қон ұйымының көмегімен Қазақстанның 7 қаласындағы балалардыңжасөспірімдердің осал санаттары туралы осы жан-жақты зерттеуінің өткізілуін алға тартты [18, 64 б.].
Бастапқыдан-ақ, Қазақстан үкіметінің балалық шақты қорғау жүйесін реформалауға және жетілдіруге, тәуекелді мінез-құлық, адам саудасы және жыныстық қанаушылыққа қатысты балалар осалдығын төмендетуге бағытталған жұмыстарына қолдау көрсетіп, үкіметті ақпараттандыру мен қолдау мақсаты болып алға қойылды.
Қазақстан Республикасының заңдарына және халықаралық міндеттемелерге сәйкес, орындалу мақсаттарына, нысандары мен әдістеріне қарамастан балаларды заңсыз алып кетудің, ұрлап әкетудің, олармен сауда жасаудың алдын алу мен жолын кесу, сондай-ақ оларды тұрақты тұратын еліне қайтару жөніндегі шаралар қолданады. Тәрбиелеу, емдеу ұйымдарындағы, халықты әлеуметтік қорғау ұйымдарындағы балаларға өкілдік ету мен олардың мүдделерін қорғауды осы ұйымдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырады [19, Б. 210].
ҚР ҚК 136-бабына сәйкес, баланы қасақана ауыстырғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгілеген. Бұл қылмыстың коғамдағы қауіптілігі сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туьгстық катынасы зорлықпен бұзылып, адамгершілік принциптеріне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады. Қылмыстың тікелей объектісі баланың біркалыпты дамып, жетілу және қалыптасу жағдайлары, рлардың және отбасының мүдделері.
Бұл отбасыға қарсы қылмыстардың бір түрі болып саналады, одан болашақ баланың өмірі байланысты болады, сондықтан бұл қылмыстық әрекет тиісінше жазалануы қажет [20, 49 б.].
Заң баланы қасақана ауыстырғаны үшін қылмыстық жауаптылық белгілеген. Бұл қылмыстың коғамдағы қауіптілігі сол, баланы ауыстыру арқылы ата-анамен баланың туыстық катынасы зорлықпен бұзылып, адамгершілік принциптеріне жатпайтын әрекеттер жүзеге асырылады. Қылмыстың тікелей объектісі баланың біркалыпты дамып, жетілу және қалыптасу жағдайлары, олардың және отбасының мүдделері.
Қылмыс объективтік жағынан баланы ауыстыру әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Баланы ауыстыру деп бір баланы басқа бір баламен ауыстыруды айтамыз. Мысалы қыз баланы ер балаға, қара түсті баланы сары түсті балаға, іштен мүгедек болып туған баланы дені сау балаға ауыстыру т.с.с. Баланы ауыстыру жаңа туған балалар жөнінде - босану үйлерінде немесе балалар үйлерінде, немесе уақытша бақылаусыз далада калған баланы ауыстырып алу арқылы жүзеге асырылады. Өз баласын басқа баланың ата-анасының келісімінсіз оның бала-сымен ауыстыруда осы қылмыстың құрамын құрайды. Жаңа туған нәрестелерді екі жақтың да ата-аналарының өзара келісімі бойынша ауыстыру - қылмыс құрамын түзбейді.
Қылмыс формальдық кұрамға жатады және ол бір баланы екінші бір баламен заңсыз ауыстырған сәттен бастап аяқталған деп табылады. Егер осындай ауыстыру сәтінде кінәлі адамның қылмысы әшкереленіп қалып, ол қылмысты ниетін акырына дейін жеткізе алмаса, онда кінәлінін, әрекеті осы қылмысқа оқталғандық болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек қйна тікелей қасақаналықпен істеледі. Ол туралы заңның өзінде тура көрсетілген. Кінәлі адам баланы қасақана оның ата-анасының немесе занды өкілінің келісімінсіз ауыстыратынын сезеді және осы әрекетгерді істеуді тілейді. Егер баланы ауыстыру абайсыздықпен жүзеге асырылса, онда адамның әрекеті қыл-мыс болып табылмайды.
Қылмыстың субъектісі -- 16-ға толған есі дұрыс баланы нақ-ты ауыстырған адам (босану немесе балалар үйінің медицина кызметкерлері, жаңа туған баланың анасы) т.с.с.
ҚР ҚК 137-бабына сәйкес, бала асырап алу, оны қорғаншылыққа (қамқоршылыққа), патронаттық тәрбиешіге беру жөнiндегi заңсыз әрекеттер - белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, үш жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не жетпіс бес тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады. Отбасыға қатысты қылмыстық әрекеттердің бірі болып саналатын бала асырап алу, оны қорғаншылыққа, патронаттық тәрбиешіге беру жөніндегі заңсыз әрекеттер үшін қылмыстық жазалануы тиіс. Ол кейінгі отбасының өміріне, кәмелетке толмағанның өміріне әсер етеді, тағдырын шешеді.
ҚР ҚК 138-бабына сәйкес, бала асырап алу фактiсiн қызметтiк немесе кәсiптiк құпия ретiнде сақтауға мiндеттi адамның не өзге адамның пайдакүнемдiк немесе өзге де ұждансыз пиғылмен жасаған, бала асырап алу құпиясын бала асырап алушының еркiне қайшы жария етуi - белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, екі жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады [12].
Қылмыстың тікелей объектісі -- бала асырап алу туралы занда белгіленген қоғамдық катынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделері.
Қылмыс объективтік жағынан бала асырап алу туралы заңда белгіленген қоғамдық катынастар, сол бала асырап алушылар мен асыранып алынғандардың мүдделері.
Қылмыс объектавтік жағынан бала асырап алу құпиясын жария ету арқылы жүзеге асырылады, Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы Заңына сәйкес бала асырап алуды жүзеге асыратын лауазымды адамдар және бала асырап алу жөніндегі фактіні білетін өзге де адамдар бала асырап алу құпиясын сактауға міндетті. Аталған адамдар бала асырап алушының немесе асырап алынған баланың еркіне кдйшы кызметгік негмесе кәсіптік кұпияны не пайдакүнемдік немесе өзге жамандық ниетпен жасаған бала асырагі алу құпиясын жария етуі кылмыс болып табылады. Бала асырап алу құпиясын жария ету деп ол туралы кез-келген адамға, онын ішінде туыстарына, таныстарына, асырап .алынған адамнын өзіне ауызша, жазбаша, басқадай байланыс немесе ақпарат кұралдарын пайдаланып отырып жасаған әрекеттерін айтамыз.
Қылмыстык жауаптылық бала асырап алу кұпиясын жария ету, оны асырап алушының еркіне қайшы түрде жүзеге асырылғанда ғана пайда болады. Бала асырап алушынын еркі деген ұғымға -- оны асырап алған жүбайлардың екеуінің де еркі жатады. Осыған орай ерлі-зайыпты жұбайдың біреуінін екіншісінің еркінен тысқары жағдайда бала асырап алу құпиясын жария етуде қылмыс катарына жатады.
Қылмыс бала асырап алу кұпиясын жария еткен уакыттан бастап, қандайда бір зардаптың орын алған немесе аямағанына қарамастан аякталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей касақаналықпен істеледі. Кінәлі адам бала асы-рап алу кұпиясын жария етудің коғамға кауіптілігігі сезеді және де осы күпияны жариялауды тілейді. Бала асырап алушынын еркіне кайшы кызметтік немесе кәсіптік кұпияны бала асырап алу фактісін сактауға міндетгі адамнын жария етуі кез келген ниетті басшылыққа ала отырылып жүзеге асырылады. Ал бала асырап аду күпиясын езге адамдардың жария етуі пайдакүнемдік немесе езге жамандық ниетпен ғана жүзеге асырылады. Бұл тұрғыдағы субъектілердің осындай ниеттермен істеген әрекеттері қылмыс құрамын құрайды.
Қылмыстың субъектісі екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа: бала асырап алу кұпиясы қызметтік немесе кәсібіне байланысты белгілі болған адамдар. Оларға - жергілікті өкімет органдары қызметкерлері, бала асырап алуға кеңес бёрген адвокаттар, АХАТ кызметкерлері жатады. Екінші топқа бала асырап алу фактісінен хабардар болған өзге де адамдар. Олар: жұбайлар-дың біреуі, жақьш туыстары, таныстары. Қылмыс субъектісінің жас мөлшері 16-ға толған адам. Лауазымды адамдардьщ бала асырап алу құпиясын жария етуі ауыр зардаптарға әкеліп соқса (жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі, психикалық науқаска ұшырауы т.с.с.).
ҚР ҚК 139-бабына сәйкес, ата-ананың кәмелетке толмаған балаларын, сол сияқты он сегiз жасқа толған еңбекке қабілетсіз балаларын күтіп-бағуға сот шешiмi бойынша қаражат төлеу жөніндегі міндеттерін үш айдан астам орындамауы не кәмелетке толған еңбекке қабілетті адамның өзінің еңбекке қабілетсіз ата-анасын күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден үш айдан астам жалтаруы не еңбекке қабілетті адамның еңбекке қабілетсіз және материалдық көмекке мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп-бағуға сот шешімі бойынша қаражат төлеуден алты айдан астам жалтаруы - екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Бұл кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық әрекеттердің бірі болып саналады.
Қылмыстың тікелей объектісі кәмелетке толмаған, сондай-ақ кәмелетке жасы толған еңбекке жарамсыз балалардың, еңбекке қабілетсіз ата-ананың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ететін материалдық мүдделері. Қылмыстық жәбірленушілері -- 18-ге толмаған балалар, 18-ге толған еңбекке жарамсыз балалар; еңбекке қабілетсіз ата-аналар (соның ішінде бала асырап алғандар да).
Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы Заңына сәйкес алимент: 1) ата-аналардың ерікті келісімі болған және ол нотариус арқылы куәландырылған жағдайда; 2) соттың шешімі бойынша өндіріледі.
Балаларын асырауға арналған каражатты төлеуден әдейі жалтаруға соттың шешімі занды күшіне енгеннен кейін оны орындаудан үнемі, ұзақ уакытқа жалтарулар жатады. Заңда оның мерзімі үш айдан астам уақыт деп белгіленген. Жалтарудың тәсілі әртүрлі: жұмыс орнын себепсіз жиі өзгерту, түрғылықты жерін жасыру, қосымша жұмыс орнын немесе табыс көздерін жасыру т.с.с. болуы мүмкін. Әдейі жалтару деп тануға сот органының белгіленген қаражатты төлеу туралы ресми ескертуінің орындалмауы негіз болады.
Кылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналыкпен істеледі. Қылмыстық ниет әртүрлі болуы мүмкін: пайдакүнемдік, баланың анасына деген өшпенділік, кінәлінің баламен туыстығына күмән келтіру т.с.с. көрсетілген қылмыстык ниеттердін, кылмысты саралауға әсері болмайды.
ҚР ҚК 140-бабына сәйкес, кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi ата-анасының немесе өзiне осы мiндеттер жүктелген өзге адамның, сол сияқты педагогтiң немесе оқу, тәрбиелеу, емдеу мекемесінің немесе кәмелетке толмаған адамды қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi өзге мекеменiң басқа да жұмыскерiнiң кәмелетке толмаған адамның алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді тұтынуына не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуына не оның қылмыс, қасақана қылмыстық теріс қылық немесе қасақана әкімшілік құқық бұзушылық белгілері бар іс-әрекеттер жасауына әкеп соққан, дәлелсіз себептермен орындамауы немесе тиiсінше орындамауы - екі жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады. Бұл кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстардың бірі болып саналады.
Қылмыстың объектісі -- кәмелетке толмағандардын дене және психикалық жағынан дұрыс дамып, қалыптасуы.
Объективтік жағынан қылмыс бірнеше балама әрекеттерді: а) кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттерді орындамау; б) осындай міндеттерді тиісті дәрежеде орындамау арқылы сипатталады. Өзіне жүктелген міндеттерді толық орындауға мүмкіндігі бола тұра оны орындамау немесе әрекетсіздік, жасау міндеттемені орындамау, ал өзіне жүктелген міндеттерге салдыр-салақ, үстірт қарау міндетгемелерді тиісті дәрежеде орындамау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz